A banda sen futuro

Marilar Aleixandre
XERAIS

FICHA
Ttulo: Autora: Editorial: Coleccin: N pxinas: ISBN:

TCNICA

A banda sen futuro Marilar Aleixandre Edicins Xerais de Galicia Fra de xogo 160 84-8302-471-3

Premio Lazarillo de Literatura Xuvenil 1999 Premio de Literatura Infantil e Xuvenil Lecturas 2001

AUTORA

MARILAR ALEIXANDRE, nome literario de Mara Pilar Jimnez Aleixandre, naceu en Madrid en 1947 e vive en Galicia dende 1973. Estudiou Bioloxa e traballa como Profesora de Didctica das Ciencias e Educacin Ambiental na Facultade de Ciencias da Educacin da Universidade de Santiago de Compostela. Narradora, poeta e traductora, ten no seu haber unha gran cantidade de premios. A sa obra infantil e xuvenil conta con ttulos como A formiga coxa (1989), Nogard (1994), A expedicin do Pacfico Premio Merln 1994 e Premio da Crtica en 1995, O trasno de Alqueidn (1996) Premio Raolas e finalista do Premio Nacional de Literatura Infantil, O chpiro verde (1999), Lapadoiras, Sacantos e Cocn (1999) ou A banda sen futuro (1999) Premio Lazarillo 1999, que, segundo ela mesma di, a sa novela mis autobiogrfica. Tamn a guionista da serie Os Escachapedras, debuxada por Fran Bueno, que se publica na revista de banda deseada Golfio.

ARGUMENTO
Esta novela, dirixida pblico adolescente, est protagonizada por Carlota, unha rapaza de dezaseis anos que nos vai contando a travs do seu diario as sas experiencias e emocins longo de dous meses. Deste xeito coecemos o seu malestar se ter que afacer a unha cidade nova, que vn de mudarse coa sa familia polo traballo de seu pai, e comezo do curso escolar nun instituto novo. Ademais Carlota le unha noticia no xornal que a deixa tremendo: a morte de Poch, o cantante de grupos como Derribos Arias e La banda sin futuro, que Carlota admiraba. Case sen querer a rapaza relaciona esta noticia coas demais cousas que lle pasan ultimamente: sente que todo lle sae mal e anda que non canta, sntese parte dunha banda sen futuro porque cre que os acontecementos que lle agardan, tanto os mis prximos coma os mis lonxanos, son mis ben negros. Recorta a foto do xornal e suxitaa con chatolas no taboleiro do seu cuarto e dende ese momento o cantante convrtese no confidente dos seus pensamentos mis ntimos e das sas preocupacins e tamn no seu interlocutor. A causa fundamental do malestar de Carlota o seu aspecto fsico, xa que por culpa dun eccema tivo que rapar o cabelo e ten que se enfrontar s seus novos e descoecidos compaeiros cun pano na cabeza. Culpa s seus pais por obrigala a asistir s clases e teme enfrontarse s olladas e s preguntas indiscretas. Nestes primeiros das Carlota psao moi mal, sobre todo nos recreos, e non se relaciona con ningun. Sente un furado na sa alma polo que entran desacougo, soidade, medo s demais e terror s espellos. Ata que un da na clase de ingls un dos seus compaeiros, Miguel, defndea dun insulto doutro rapaz e a partir de entn fxase nel e comeza a sentir algo especial anda que non queira recoecelo, xa que considera que ningn rapaz se vai fixar nela mentres estea pelada. longo dos das Carlota vaise integrando cos seus compaeiros, xa que todos deben unirse para solucionar un problema coa profesora de debuxo por mor dun exame e para preparar unha obra de teatro para a clase de lingua espaola na que Carlota consegue ter un papel. A preparacin do papel ocasiona que Carlota se mergulle en si mesma e mesmo consegue achegarse mis a Miguel que lle regala unha cinta de U2 e lle d un bico na meixela. Carlota sntese namorada anda que tamn comeza a coecer a Moncho, descubrindo que comparten algunhas afeccins e que poden falar de temas como o do futuro, que tanto obsesiona a Carlota. Axia descobre que a sa nica amiga, Paulina, est a sar con Miguel e daquela sntese morrer. Pero o apoio de Moncho e a noticia de que a sa avoa est moi enferma fan que cambie de actitude, decatndose de que o do seu cabelo das cousas que o tempo arranxa mentres que co da avoa o tempo traballa en contra e debe aproveitar os momentos que lle quedan con ela. Finalmente Moncho declrase e todo muda de speto para Carlota: ten a Moncho, comeza a ter amigos e por fin acabou o seu pesadelo, as anlises estn ben e xa pode deixar medrar o cabelo.

PERSONAXES
CARLOTA unha rapaza de dezaseis anos que est a vivir uns momentos difciles xa que se enfronta non s a unha nova cidade e a un novo instituto onde non coece a ningun, senn tamn a si mesma e s seus pais. Por mor dun eccema vese obrigada a levar o pelo rapado cero e isto convrtea nunha rapaza acomplexada, retrada e arisca que non entende por qu os seus pais a obrigan a pasar a humillacin de ter que comezar as clases cun pano na cabeza. A sa tctica inicial de pasar desapercibida vai mudando e pouco a pouco emprende un camio cara coecemento de si mesma e dos demais e atopa a resposta s sas preguntas. Tamn aprende a sar do seu enclaustramento emocional, a se aceptar tal e como e a entender que case todo ten solucin menos a morte. Este cambio prodcese cando presta atencin s sentimentos e s problemas dos que a rodean, fundamentalmente complicidade da sa avoa e amizade que xorde co seu compaeiro Moncho, que nunca prestara atencin. POCH o cantante morto de grupos dos oitenta como Derribos Arias ou La banda sin futuro, que Carlota coece e admira por un disco que lle regalou o seu curmn Ricardo. Poch, vctima da enfermidade de Huntington, est presente na vida de Carlota a travs do retrato que esta pendura na parede do seu cuarto e ten o papel de confidente e interlocutor da rapaza, xa que capaz de escoitala, entendela e de ofrecerlle os seus consellos sobre as vivencias e os problemas da rapaza. Ambos manteen longas conversas anda que non sempre Poch est de acordo coas interpretacins de Carlota. Nestes dilogos Poch vaille proporcionando as claves para ir madurando e relativizando feitos que ela considera moi importantes. A FAMILIA DE CARLOTA Carlota vive nunha familia normal e ten unha irm pequena que se chama Ins. A causa do traballo de seu pai teen que se mudar de cidade, deixando atrs o lugar no que viviu toda a vida e tamn s seus amigos de sempre. A sa nai mestra e tamn se viu obrigada a pedir traslado para outra escola e a coller o coche todos os das para ir traballo, anda que ela nunca protesta. Estes feitos, unidos seu problema co cabelo, ocasionan que Carlota non entenda por qu os seus pais a obrigan a asistir s clases sen facer caso do seu complexo e do seu malestar. Ela pensa que estn demasiado obsesionados polas notas e que deixan de lado os seus problemas, mesmo ten que escoitar que esaxera e que usa o seu pelo rapado como unha escusa para se pechar en si mesma e desdear resto da xente, dicir, que o problema o seu carcter e non o seu cabelo. Con eles vive a avoa, a nica que mostra certa comprensin polo que est a vivir Carlota e que ademais ten unha especial intuicin para detectar cndo lle ocorre algo. Carlota cntalle as sas preocupacins e ela ensnalle a non desexarlle mal a ningun e a intentar aceptar as cousas como veen.

OS NOVOS COMPAEIROS DE CLASE Carlota, antes de coecelos, cre que son as feras que a axexan coas sas olladas e nos recreos sntese soa e mesmo paseando polo foxo dos crocodilos. Anda que pouco a pouco as sas primeiras impresins van cambiando. A primeira coa que topa LIDIA, unha rapaza rubia e cun cabelo longusimo que nada mis coecela pregntalle qu lle pasa no cabelo, se que ten cancro ou tifo. Lidia moi coqueta cos rapaces e demostra o chistosa que facendo burla do aspecto de Carlota. Sofre unha intoxicacin con pasteis de nata que a afasta un tempo do instituto, feito do que Carlota se sente responsable porque desexou que lle ocorrese algo malo. Cando volve, co cabelo moi curto e moi delgada, recibe o cario de todos, mesmo de Carlota. PAULINA unha rapaza morena e con lentes que se converte na primeira amiga de Carlota no instituto. Comparten os seus gustos polo cine e pola msica. O primeiro da que saen xuntas van ver unha pelcula e falan do amor coma se se coecesen de toda a vida. Isto axuda a que Carlota se sinta mellor pero a comunicacin entre elas non total; por exemplo nunca falan do que lle ocorre a Carlota co cabelo, xa que Paulina moi diplomtica e discreta. Os sentimentos de Carlota cara a ela mudan cando coece que est sando con Miguel pero axia consegue superalo. MIGUEL un rapaz alto de coleta que defende a Carlota dun insulto de Too, polo que o profe de ingls o bota da clase inxustamente. Ten un carcter bastante impulsivo e peleador. Carlota namrase pouco a pouco del e considrao o seu protector, anda que as intencins de Miguel non van por a. El tena por unha amiga e nada mis e pouco despois comeza a sar con Paulina. MONCHO est considerado o rapaz mis guapo da clase e ten moito xito coas rapazas. Vai co cranio rapado como un skinhead porque di que lle resulta mis cmodo afeitar a cabeza cada dous ou tres das e as non ter que preocuparse de lavalo, peitealo e secalo. A partir da montaxe da obra de teatro comeza a se fixar en Carlota anda que consciente de que ela s ten ollos para Miguel. A pesar de todo non se rende e achgase a ela sempre que pode ata que se lle declara. No grupo de compaeiros da clase estn tamn ABEL, que sempre intervn nas clases; TERE, unha rapaza grandsima pero un chisco infantil; BERNAL, que vexetariano, moi simptico e deportista; TOO, un rapaz algo bocazas; NACHO, un dos graciosos oficiais da clase; MANOLO, o delegado, que anda que non moi botado para diante, ten bo carcter e mis ben compangueiro, ou PEPA, unha rapaza que fala pouco e ponse encarnada, entre outros. OS PROFESORES No grupo dos profesores teen un especial protagonismo aqueles que demostran preocupacin e implicacin cos rapaces coma o TITOR, o profesor de ingls, alcumado Mster Bean. Primeiramente a Carlota parcelle un pedante e un antiptico pero axia descobre

que comprensivo co alumnado, que escoita os seus problemas e que est disposto a axudarlles a resolvelos. ELVIRA a profesora de bioloxa. Sempre est inventando cousas e preguntando os porqus de todo. Ntase que o pasa ben ensinando e consegue interesar os seus alumnos. Unha das sas clases causa un problema no instituto cando lles pide s rapaces que lle proporcionen espermatozoides para analizalos no microscopio. ROBERTO, o de lingua espaola, organiza unha obra de teatro para representar no Nadal. En opinin de Carlota e dos seus compaeiros un pouco inxenuo e cre que todo o mundo ten o mesmo interese ca el no instituto e nas sas clases. Axuda a Carlota dndolle o papel na obra e dicndolle que quite da cabeza as sas ideas de que un bicho raro. Como contrapunto destes e en representacin do carcter impositivo do profesorado est GRACIA, a profesora de debuxo, que ten un problema cos alumnos por querer facer un exame un sbado. Quere impoer a sa opinin sen ter en conta os rapaces e finalmente ten que mudar de opinin non ter o apoio da direccin do centro.

OUTROS

TEMAS E VALORES

A novela recolle moitas das preocupacins tpicas da adolescencia, preguntas que comezamos a facernos nesa idade, modelos de actuacin e temas actuais cos que o lectorado xuvenil se sente identificado. Esta temtica non s convida lectorado lectura senn que lle d p reflexin e expresin das sas opinins ou crticas. Algns dos temas e valores presentes na novela son: A INCERTIDUME ANTE O FUTURO. Un tema recorrente no pensamento de Carlota e de moitos dos adolescentes actuais que se senten parte dunha banda sen futuro, expresin que d ttulo novela e que serve para expresar esa vertixe a non saber cmo ser a sa vida, a ameaza do paro pese posibilidade de facer unha carreira universitaria e tamn certa impaciencia. Eu non canto pero poda formar parte dunha banda sen futuro como a de Poch. Total, o futuro mis ben negro. Farei unha carreira, supoo, pero da universidade irei de cabeza paro (p. 15). O futuro non unha torta, senn ma e pasado ma, vivir aqu e non na nosa casa de sempre, ter que ir instituto. Non sei que outro futuro terei por diante, pero este non o quero (p. 16).

A INCOMUNICACIN cos demais e especialmente cos pais e os profesores. Carlota sntense incapaz de expresar as sas preocupacins porque non est segura de si mesma e mesmo tempo sntese incomprendida polos seus pais. Esta inseguridade e a incomunicacin familiar lvaa creacin dun confidente, o pster do cantante, que lle serve de apoio moral e que non desaparece ata que consegue unha estabilidade emocional. (...) na mia casa, comunicacin entre eles e eu, cero. Como se pode vivir xuntos e non saber nada do que pasa pola cabeza do outro? Como pretenden que poa toda a mia vida en funcin das notas? (p. 122). Psalle a todo o mundo o mesmo que a min, que no que mis cismo o nico do que non son capaz de falar? (p. 78). Tratbante as os profesores, Poch? Pensaban que tian o burro pola corda e que podan facer o que quixesen sen contar cos alumnos? (p. 76). O DESCUBRIMENTO DO AMOR E DAS SENSACINS que produce, da sexualidade e do desexo e a chegada de desamor. En Carlota e os seus compaeiros de instituto xorden as primeiras dbidas sexuais e emocionais presentes nos adolescentes cando se namoran ou se senten atrados por primeira vez por outra persoa. Un mundo descoecido para eles e que provoca miles de preguntas que irn respondendo pouco a pouco. As debe ser namorarse, tremer porque el, teu amor, acaricie os teus pulsos cun s dedo. E despois bicarse metendo a lingua dentro. Nunca me biquei as cun rapaz (p. 66). Por que este to consegue deixarme a lingua feita un n? (p. 97). Se o recreo o foxo dos crocodilos, hoxe consigo atravesalo non sobre unha tboa, senn sobre un arame polo que vou bailando como unha trapecista. Sinto como se levase na meixela un letreiro luminoso: AQU BICO, BICO, BICO... isto estar namorado? Este zunido que ocupa a metade da cabeza e non deixa pensar con claridade? Carlota, non podes quedar colgada dun to porque te bique amigablemente! O malo que xa estaba colgada antes... (p. 97). Pola noite soo con Miguel. Eu teo o gorro quitado e el vaime acariciando a cabeza moi a modo, faime como cxegas que se transforman nun calafro que me sobe por todo o corpo. Logo as sas mans van baixando polos ombros e por debaixo do xersei ata chegar s peitos. Non sei que pasa despois porque acordo. Estou toda mollada. O soo liscou e Miguel non est aqu. Hai que ver como magoa isto os xeonllos e todo o demais (p. 105). Quero desaparecer, converterme en fume. Para que vivir? Para que namorarse se despois vn este sufrimento? Quizais s unha de cada cen veces a persoa da que ti te namoras se namore de ti. Tal vez a min non me ocorra nunca. Non sei como vou facer

para quitar isto da cabeza, este bater como agullas dun reloxo que din Miguel e Paulina, Paulina e Miguel (p. 124). A DIFERENCIA E A SA ACEPTACIN tanto cara a un mesmo coma cara s demais. A tendencia no ser humano a prexulgar sen coecer tendo en conta s os comentarios doutras persoas, dos rumores ou de especulacins. Antes de coecer a Bernal eu pensaba que os vexetarianos eran todos uns msticos, xente que andaba levitando por a e s que s lles gustaba a msica brandia e as pelculas con mensaxe. Un estereotipo coma calquera outro (p. 96). A INSEGURIDADE, A FALTA DE AUTOESTIMA E A IMPORTANCIA DA IMAXE. Temas moi interrelacionados dada a preocupacin dos adolescentes pola sa imaxe ante os demais. A protagonista considrao un factor necesario para a sa integracin, sntese insegura e infravalrase debido angustia e influencia do medo que pensen os demais, medo a ser rexeitada polo seu aspecto fsico. longo da novela apreciamos cmo a protagonista sofre un proceso de superacin persoal favorecido pola convivencia con xente da sa mesma idade e cos mesmos problemas e pola educacin. En fin, Carlota, esquceo. Polo menos ata que teas cabelo novo. Ata que consigas desfacerte dese inimigo que est agochado no espello e que che pon diante, cada vez que te asomas a el, un mutante coa cabeza pelada no que non te recoeces. Antes sempre que pasaba onda un espello, ou mesmo por unha porta de vidro, miraba como me acaan os vaqueiros ou abaneaba a melena. Agora danme arrepos e volvo a cabeza para outro lado (p. 81). A MORTE como nico feito irreversible e a aprendizaxe de que preciso relativizalo todo xa que nada tan importante como poida parecer nun principio. Carlota descobre que non a nica, no mbito familiar, que sofre o cambio de cidade e que peor que non ter pelo saber que non disfrutars da vida, como no caso da sa avoa. O nico que vive de ns cando pasamos deste lado a memoria que deixamos nos demais. Que ela comprenda que a sa memoria vivir en ti (p. 150).

ACTIVIDADES

A REALIZAR

A seguir propoemos un grupo de posibles actividades entre as que se poden seleccionar aquelas que se consideren mis adecuadas s nosos fins e dependendo do nmero de lectores, dos destinatarios (actividade grupal ou individual) e dos medios cos que se poden contar. Consideramos que a biblioteca realiza un labor fundamental na promocin da lectura e na formacin do lector, polo tanto consideramos necesario manter informadas s persoas responsables das lecturas e actividades que realicemos, co fin de que lles proporcionen documentacin lectorado, en caso de necesitala, e propoan actividades paralelas e complementarias como a elaboracin de exposicins sobre a obra da autora ou sobre libros que traten a mesma temtica.

ANTES DA LECTURA: Tanto a portada como a contraportada do libro e o resumo que aparecen nela son fundamentais hora de escoller un libro xa que poden incentivar ou non lectura, de a que sexan un elemento a traballar. Podemos propoer a deduccin do contido a partir da frase que d ttulo obra, preguntarlles se relacionan esta expresin por exemplo co nome dun grupo musical, ttulo dunha pelcula..., comentar se a ilustracin da portada nos desvela ou suxire algn dato mis e finalmente, despois da lectura do resumo da contraportada, comentarase se comprenden o por qu do ttulo proposto e da ilustracin. Para estimular lectura pdese narrar un pouco do argumento ou ler algn fragmento co fin de atraer a sa atencin. A bsqueda por parte dos rapaces da biobibliografa de Marilar Aleixandre, autora da obra, pode servir de reforzo lectura que realizarn a posteriori e para outro tipo de actividades como a entrevista coa autora. Esta actividade pdese dividir en grupos de maneira que unha parte do lectorado se encargue da biografa e outra parte da bibliografa. Sera interesante que en subgrupos se buscase a informacin por diferentes vas (na biblioteca, en internet, en revistas, na editorial...) co fin de que se relacionen cos diferentes modos de documentarse sobre un tema. final entre todos completan a informacin acadada. Presentacin da obra no centro coa presencia da escritora ou a preparacin dun encotro, esta segunda opcin convn realizala despois da lectura da obra.

DURANTE A LECTURA: Crear foros de debate nos que se comente: a evolucin da historia, as reaccins da protagonista e dos seus compaeiros ante certas situacins, cmo ven s personaxes e se evolucionan longo dos captulos, se coecen algun que tea unha enfermidade semellante, cmo reaccionaran eles ante as vivencias polas que pasa a protagonista... Nos momentos nos que se comente a lectura, por exemplo finalizar cada captulo ou cada certo nmero de captulos, poden imaxinar qu acontece a continuacin e qu final lles espera s protagonistas. A medida que avanza a lectura poden comprobar se algunha das versins se axusta que lle acontece a Carlota e os seus amigos. Estas actividades poden realizarse a nivel aula, a nivel centro ou con outros centros de maneira que se poidan comunicar e propoer debates sobre o transcurso da historia, a defensa de posturas e a creacin de finais a travs de e-mail, foros en internet ou encontros nos centros de representantes.

DESPOIS DA LECTURA: Retomando as actividades do primeiro bloque cuestionarase se o ttulo o idneo e a elaboracin de posibles ttulos substitutivos, se o resumo da contraportada responde contido do argumento e se adecuado ou enganoso. Proposta de elaboracin de posibles resumos.

10

Reflexionar entre todos sobre a visin que Carlota nos transmite do universo cotin dos adolescentes (a vida no instituto, as rebeldas familiares, a relacin amor-odio cos irmns, as dbidas, a inseguridade, as relacins de amor...) e se esta visin responde ou reflicte a situacin actual dos adolescentes. Realizacin de coloquios en torno temtica da obra ou dos personaxes da novela: cmo cualificaran a reaccin de Carlota inicio da novela, a necesidade dunha boa imaxe fsica para integrarse socialmente, comentar certos comentarios da protagonista como por exemplo os recollidos no apartado da temtica... A presencia longo da narracin dos versos dunha cantiga medieval de Osorio Anes e as citas das letras das cancins de Aerosmith, dolo da protagonista, dan p para comentar certos aspectos relacionados coa obra: este tipo de msica indcanos algo sobre o carcter de Carlota?, podemos deducir algo da sa personalidade a travs das letras?, estes fragmentos reflicten o conflicto interno de Carlota? Proposta de substitucin das citas por cancins de grupos que o lectorado escoita na actualidade sempre que sexan adecuadas temtica. Para esta actividade todos deben coecer a traduccin das letras estar en ingls. En caso de que descoezan o grupo pdeselles facilitar a posibilidade de escoitar algunha grabacin.

 Proporcionarlle lectorado crticas ou comentarios que se realizaron da obra en revistas ou xornais e que eles mesmos comenten se se axustan sa visin da obra. Elaboracin das sas propias crticas ofrecendo as razns para recomendar ou non a sa lectura e recompilacin destas nun dossier para proporcionar biblioteca como material de consulta para futuros lectores. En caso de que no centro exista unha revista, poden seleccionar a que consideren mellor e envirllela s redactores para a sa posible publicacin. As declaracins que a autora realizou en diferentes medios de comunicacin e/ou prensa sobre a sa obra sera interesante poelas a disposicin do lectorado para que comparasen o punto de vista da escritora coa lectura que acaban de realizar. No caso de que non se buscara a informacin da autora pdese realizar agora.

11

Pedidos a:

Comercial Grupo Anaya Polgono de Bergondo 1 Travesa - Parcela B1 15.165 Bergondo (A Corua)
Telf.: 981 795 656 / Fax: 981 795 660

XERAIS
Doutor Maran, 12. 36211 Vigo Apartado Postal 1446. 36200 Vigo Telfonos (986) 21 48 88 - 21 48 80 Te l e f a x : ( 9 8 6 ) 2 0 1 3 6 6 Correo electrnico: xerais@xerais.es http: //www.xerais.es/

EDICINS XERAIS DE GALICIA