T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

KMYA TEKNOLOJS

ABSORPSYON KOLONU HAZIRLAMA

ANKARA, 2008

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 05.09.2008 tarih ve 186 sayl sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET -1 .................................................................................................... 3 1. ABSORPSYON KAVRAMI .............................................................................................. 3 1.1. Gazlarn Absorpsiyonu ................................................................................................. 4 1.1.1. Dalma Katsays.................................................................................................. 5 1.2. Absorpsiyon Kolonlar .................................................................................................. 5 1.2.1. Kolon Malzemeleri ................................................................................................ 7 1.3. Sistemdeki Gaz ve Sv Fazlar ...................................................................................... 8 1.4. Kimyasal Reaksiyon ile Meydana Gelen Absorpsiyon............................................... 10 1.5. Kolondaki Gaz ve Sv Komponentler ........................................................................ 10 1.6. Dolgu Malzemeleri Tipi ve zellikleri ....................................................................... 11 1.6.1. Kolon Dolgu Tipleri ............................................................................................ 11 1.7. Absorpsiyon Kolonu Donanmlar .............................................................................. 13 1.7.1. Mekanik Donanm ............................................................................................... 15 1.7.2. Elektrik Donanm ............................................................................................... 15 1.7.3. Enstrman Donanm ........................................................................................... 15 1.8. Donanm alma lkeleri ........................................................................................... 15 1.8.1. Sirklasyon Pompas ........................................................................................... 15 1.8.2. Membranl teleme Pompalar............................................................................ 15 1.8.3. Santrifjl Pompalar............................................................................................ 16 1.8.4. Jetli Pompalar ...................................................................................................... 16 1.8.5. Pistonlu Pompalar................................................................................................ 17 1.8.6. Ak lerler (Flovmetreler) ............................................................................... 18 1.8.7. Manometreler....................................................................................................... 19 1.8.8. Vanalar (Valfler):................................................................................................. 21 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 23 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 29 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 32 KAYNAKA ......................................................................................................................... 35

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK
524KI0203 Kimya ve leme Proses/ Proses Teknisyenlii Absorpsiyon Kolonu Hazrlamak Absorpsiyon Kolonu Hazrlama ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/32 n koulu yoktur. Absorpsiyon Kolonu Hazrlama modl ile absorpsiyon kolon seimini yapmak ve absorpsiyon kolonu hazrlamak. Genel Ama renci, bu modl ile gerekli ortam salandnda, kuralna uygun olarak absorpsiyon kolonunu hazrlayabilecektir. Amalar 1. Kolon beslemesini hazrlayabileceksiniz ve kolonu altrabileceksiniz. Donanm: Kondktometre, CO2 giri ve k sensrleri, manometre, su rotametresi, hava akler, CO2 akler CO2 basnler, CO2 gaz silindiri, gaz absorpsiyon dolgu kolonu, termometre, CO2 stc, gaz silindiri basn gstergesi, seramik kolon, astarlanm kolon, dolgu kolonu, dolgu malzemeleri, vanalar, pompa, kask, eldiven. Ortam: eitli lme ve kontrol aletleri, snf, atlye, lboratuvar, iletme, ev, malzeme lboratuvar, iletme, ktphane, bireysel renme, bilgi teknolojileri ortam (nternet ), vb.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Modln iinde yer alan herhangi bir renme faaliyetinden sonra, verilen lme aralar ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. LME VE Modl sonunda retmeniniz tarafndan teorik ve pratik DEERLENDRME performansnz lme teknikleri uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lebileceksiniz.

ii

GR GR
Sevgili renci; Endstride herhangi bir gaz su ile reaksiyona sokmak, saflatrmak (beraberindeki kirleticilerden ayrmak) veya temizleyip bir gaz akntsndan uzaklatrmak iin kullanlan en yaygn reaktr tiplerinden birisi absorpsiyon kolonlardr. Bir gazn endstriyel lekte, bir sv ile zlmesi veya tepkimeye sokulmas, absorpsiyon kolonu veya absorpsiyon kulesi denilen sistemlerde gerekletirilir. Bu modl, absorpsiyon srecini ve absorpsiyon kolonlarn tanmak iin bir balang gibi dnlebilir. Bu modl baar ile tamamladnzda; absorpsiyon kolonu, ilevleri, kolonun alma esaslar ve iletme artlarn kavrayabileceksiniz. Bunun iin, plnl, sabrl, titiz ve dzenli, kurallara uygun almalar yapabilmeli ve bu modlde hedeflenen yeterlilikleri kazanmanz sonucunda, fabrika ve eitli iyeri lboratuvarlarnda i bulmanzn kolaylaacan unutmamalsnz.

RENME FAALYET -1 RENME FAALYET -1

AMA
Bu modl ile gerekli ortam salandnda, kuralna uygun olarak absorpsiyon kolonunu hazrlayabileceksiniz.

ARATIRMA
Absorpsiyon kolonu eitlerini aratrnz. Absorpsiyon kolonunu oluturan ana geleri aratrnz. Absorpsiyon kolonunun kullanm eklini ve amalarn aratrnz.

1. ABSORPSYON KAVRAMI
Kelime olarak absorpsiyon, bir akkann (sv veya gaz) kendine gre daha youn bir ortamda znmesi, sourulmas veya hapsedilmesi anlamna gelir. Absorpsiyonu, ona yakn bir kavram olan adsorpsiyon ile kartrmamak gerekir. Aadaki rnekler bu kavramlara aklk getirebilir. Sngerin gzeneklerine hapsolan su iin, snger iinde absorbe edildi denir. Gazl ieceklerdeki CO2, su iinde absorbe edilmitir. Aslnda bu olay iin CO2 suda znmtr ifadesi daha dorudur. Ancak ayn amala absorpsiyon kavramn kullanma gelenei de yaygndr. Bir gaz, ince tlm bir katnn taneciklerinin yzeyine tutunuyorsa bu olaya adsorpsiyon denir. rnein gaz maskelerindeki kmr tozlar, havadaki zehirli gazlar yzeyinde tutarak solunan havadan arndrabilir. Buradaki olay adsorpsiyondur. Sv yalardaki kokulu maddeler de aktif yzeyli topraklarla adsorbe edilerek yan kt kokusu giderilir.

Absorpsiyon ve adsorpsiyon kimi zaman ayn anda olabilir. Hangi mekanizmann baskn olduu biliniyorsa, iki olay da birden ifade etmek iin sorpsiyon terimi kullanlr. Genel olarak absorpsiyon kolonlarna sv girii stten, k alttan; gaz girii alttan, k stten olur. Kolonun kendisi de ou zaman dik konumdadr. lke olarak temel hareket noktas, sv ile gaz olabildiince geni bir yzeyde karlatrmak ve gazn sv iinde znmesini salamaktr. Hem sv akn dzenlemek hem de gaz-sv temas yzeyini bytmek iin kolon iine kolon dolgusu denilen, asitten ve bazdan etkilenmez bir kat nn taneleri ile

doldurulur. Asit dolgu zerinden akarken ince bir film tabakas oluturur. Bu srete kolonun grevi reaksiyona giren gaz sv zelti ile temasa getirmek, gazn kontroll bir ekilde sv iine difzlenmesini salamak ve bu olay olabildiince ksa zamanda gerekletirmektir. Reaksiyonda aa kan s, oluan zeltiyi kaynama scaklna kadar stabilir. Bu snma, retimin bir sonraki aamas olan kristallendirme ilemi iin yararldr. Absorpsiyon, bu modln amac iin, bir gazn bir sv iinde tutulmas anlamnda kullanlacaktr. Ancak absorpsiyon teriminin ok geni anlamlara gelebileceini de unutmamak gerekir. rnein n bir madde iinden geerken ksmen veya tamamen tutulmas olayna da absorpsiyon denir. Renkli gzlk camlar gne n ksmen absorbe eder.

1.1. Gazlarn Absorpsiyonu

Bir gaz su yzeyi ile temas edince iki temel olay meydana gelebilir: birincisi gazn suda znmesidir. kincisi ise gazn su ile tepkimeye girmesidir. znme, sadece gaz molekllerinin su iine difzlenip H2O molekllerince sarlmas demektir. Bir reaksiyon sz konusu ise, gaz molekl su ile etkileiyor demektir. Havadaki N2 ve O2 , suda absorbe olunca sadece sv ortamda difzlenme ve H2O moleklleri tarafndan sarlma dnlr. N2 (g) + X H2O (s) N2 (aq) O2 (g) + X H2O (s) O2 (aq) (Saran su moleklleri says bilinmedii iin burada X kullanlmtr.) Suda absorplanan CO2 absorplanr: ise, hem znme hem de reaksiyona girme yoluyla

CO2 (g) + X H2O (s) CO2 (aq) CO2 (g) + H2O (s) H+ (aq) + HCO3+(aq) Hangi yoldan absorplanm olursa olsun, bir gazn suda absorpsiyonu sz konusu olunca, birbiri ile temasta iki faz tanmlanr: Bunlarn biri su faz dieri de su ile temasta olan gaz fazdr. Absorplanan gaz, gaz faz ile su faz arasnda belli bir dengeye gre dalr. CO2 rneini alrsak, 2 CO2 (g) + (X+1) H2O (s) [CO2 (H 2Ox)] (aq) + H+ (aq) + HCO3 (aq) denklemi, hem znme hem de kimyasal reaksiyon mekanizmalarn birlikte ifade eder. Bu tip denklemlerde kullanlan iareti; her iki fazda da CO2 bulunduunu belirtir.
-

Genel bir kural olarak, iki fazda dalan her gaz iin, fazlardaki deriimlerin oran sabittir. [CO2 (aq) ] =K [CO2 (g) ] Buradaki K sabitine dalma katsays denir. nk iki faz arasndaki gaz dalm dengesi bu sabit ile karakterize edilir. Dalma eitliinde grld gibi, gaz fazdaki [CO2] bydke su ortamnda absorbe olan [CO2] de byr. Gaz fazda [CO2]nin bymesi demek, CO2 ksm basncnn artmas demektir. CO2 ksm basncnn deeri yksek iken gazozda absorplanan CO2 , gazoz kapa alnca gaz faza ynelir. nk kapan almas ile ienin bo hacminde hapsolan CO2 havaya karr ve CO2 ksm basnc der.

1.1.1. Dalma Katsays

Bir gazn sudaki absorpsiyonu, ebeke suyu kullanlnca sadece znmeye bal iken, suya katlan bir kimyasal ile znme yannda, kimyasal reaksiyon da salanabilir. Bu yolla, [CO2 (aq) ] =K [CO2 (g) ] ifadesindeki K sabiti bytlebilir. Bylece sudaki [CO2] artrlabilir. Bu da iki nemli anlam tar. lk anlam, gaz fazndaki CO2 yi iyice azaltma imkndr. K bydke payda terimi olan [CO2 (g) ] deerinin klecei aktr. kinci anlam ise, az su ile ok gaz tutma imkn demektir. nk [CO2 (aq) ] byyor demek, zeltideki su miktar azalyor demektir. Baca gazlarndan SO2 ve azot oksitleri uzaklatrrken, absorpsiyon iin ham su yerine bir baz zeltisi (ucuz bir baz olduu iin soda veya kire) kullanmak daha aklcdr. nk SO2 ve NO2 gazlar, bazlarla tepkimeye girerek slfit, nitrat, nitrit gibi iyonlar oluturur. SO2 (g) + Ca(OH)2 (aq) CaSO3 (aq) + H2O (s) 4 NO2 (g) + 2 Ca(OH)2
(aq)

Ca(NO3)2 (aq) + Ca(NO2)2 (aq) + 2 H2O (s)

Absorpsiyon kulelerinde gaz absorpsiyonu iin ou zaman, ham su yerine, tutulacak gaz ile tepkimeye giren bir kimyasaln zeltisi kullanlr. Kolon ve kolon dolgusu iin malzeme seimi konusunu ilerken, absorpsiyon svsnn nitelii, yeniden gndeme gelecektir.

1.2. Absorpsiyon Kolonlar

Gaz absorpsiyon kolonlar, genel olarak dik konumlu ve silindir eklinde, boyutlar amaca gre deiebilen, iine, sv akn dzenlemek ve gaz-sv temas yzeyini bytmek iin dolgu taneleri yerletirilmi bir sistemdir.

Bu sistemde, sv ve gaz giri-klar iin musluklar (ventiller), vanalar, akkan sevki iin borular, kolon giri-knda ve iinde gaz basnc lmek iin manometreler, akkan devir hzn ayarlamak iin ak lerler (flov metre-flowmeter) ve ilgilenilen gaz deriimini hem gaz faznda hem de sv fazda lmek iin sensrler bulunur. Btn bu sistem elemanlar en gelimi absorpsiyon kolonlar iin geerlidir. Daha basit kolonlarda rnein sensrler bulunmayabilir. Absorbe edilecek gazn her iki fazda giri-k deriimlerini aralkl numuneler alarak lmek mmkndr ve bu analizler, sensrn yapaca grev yerine geer.

Resim 1.1: Lboratuvar leinde, eitim amal bir gaz absorpsiyon kolonu

Endstri leinde gaz absorpsiyon kulesi dikey kesiti eklini inceleyiniz. Bu ematik gsterimde, gaz kuleye alttan girmekte, dolgunun altndaki bir datc (distribtr) aracl ile dolgu iine homojen olarak dalmakta ve dolgu iinden yukar doru ilerlerken dolgu yzeyindeki sv filmi ile temas etmektedir. Gazn giri basnc kulenin tepesindeki k basncndan daha yksektir ve basn fark nedeniyle gaz yukar doru hareket eder. Kolona sv girii kule tepesindeki ventil ile kontrol edilir. Sv kolon giriinde yamurlama eklinde datm salayan ve adna nozl (noozle) denilen bir pskrtc ile dolgu taneleri yzeyine homojen ekilde datlr ve yerekimi etkisiyle aa doru ilerler.

A: Temiz hava k boluu gvdesi B: Temiz hava k C: Sis giderim elei D: Blmeler aras balant kua (sis giderici, deiimi de salar) E: Su pskrtme borusu F: Basnl su giri borusu G: Sirklasyon pompalar (bu pompalardan biri devrede iken dieri yedektir) H: Sirklasyon svs szme nitesi I: Sirklasyon ak gstergesi (flovmetre) J: Kolon dolgusu K: Dolgu iin delikli alt destek tablas L: Kolon bakm ve temizlii iin giri delii (menhole: menhol) M: Ykanan gazn sulu zeltisi N: Sv seviyesi kontrol iin bileik kap O: Dolgu kontrol ve deitirme k P: Yeni dolgu giri penceresi Sv aa akarken dolgu taneleri yzeyinde ok ince filmler oluturarak ilerler. Kolon ii dolgunun durumu ekilde grlmektedir.
ekil 1.1: Endstri leinde gaz absorpsiyon kulesi dikey kesiti

1.2.1. Kolon Malzemeleri

Absorpsiyon kolonunun gvdesinin yapld malzeme iin temel zellik aranr. Kolon malzemesi, kolon iinde tepkimeye girecek gazdan ve svdan etkilenmemeli, ilem srasnda kolonun iten korozyona uramas problemi olmamaldr.

Kolon eperi, kolon iindeki gazn basncna kar dayankl olmaldr. lke olarak, bir kolonun basn dayanm, iteki gazn basncnn en az 10 kat olacak ekilde malzeme seilir. Kolon malzemesi ucuz olmaldr.

1.2.1.1. Seramik Kolonlar Yukardaki artlarn her n birden karlayan malzemelerin en yaygn seramiklerdir. Seramik malzemeler, zellikle inertlik bakmndan esizdir. Ancak yksek mekanik dayanm gerektiren uygulamalarda seramiklerin basnca mukavemeti yetmeyebilir. O zaman, malzeme olarak bir metal seip, inertlii iten astarlama yoluyla salamaya gidilir. 1.2.1.2. Astarlanm Kolonlar Absorpsiyon kolonunun yksek basnca dayanmas gerekiyorsa akla gelen ilk malzeme eliktir. Paslanmaz elikten yaplm kolonu inert hale getirmek iin kolon ii yzeyi inert bir malzeme ile kaplanr ki bu kaplamaya astar denir.

Resim 1.2: ten astarlanm kolon

nert astar malzemesi olarak, porselen kaplarn yzeyindeki sr yani emaye kullanlabilir.Emaye, ok yksek scaklkta eritilmi Al2O3 ve TO2 GB bir metal oksitiveya oksitler karmdr. Sv oksit, pskrtlerek elik i yzeyi astarlanr. Bu ilem genelde pahal bir teknolojidir ve ou zaman, astarlama iin teflon gibi bir plastik kullanlr. Kzartma tavalarnn i yzeyine de kaplanan teflon, 350 0 Ca kadar dayanr. Daha yksek scaklkta alan kolonlar iin teflon malzemenin ie yaramayaca aktr. Byle hllerde seramik kaplama tercih edilir. nk seramik 1000 0 Cun zerinde bile zarar grmeden kalr.

1.3. Sistemdeki Gaz ve Sv Fazlar

Absorpsiyon kuleleri, iinde bir gaz karm ile bir svnn tepkimesi gerekleen sistemlerdir.

Kullanm alanlar ok genitir ve sz konusu gaz, yerine gre SO3 ve NO2 gibi ok reaktif olabilir. Byle reaktif gazlarn absorpsiyonunda kullanlacak kolonun iten anmas (korozyonu) ok ciddi bir problemdir ve kolon malzemesinin hem SO3 ve NO2 gazlarndan, hem de bu gazlarn su ile oluturduu H2SO4 ve HNO3 asitlerinden etkilenmemesi gerekir. Byle gazlar iin kurun (Pb) metali ve Al2O3 seramikleri uygun bir seim olur. CO2 absorpsiyon kolonlar, olduka inert bir gaz olan Hava + CO2 karmndan CO2 tutan bir sistemdir ve bu sistemin kolon malzemesi iin ok fazla korozyon problemi yoktur. Absorpsiyon iin kullanlan sv ham su ise, kolonun korozyonu problemi yok gibidir. Ancak sv asidik veya bazik ise, veya kolondaki reaksiyon sonucu bir asit veya baz oluuyorsa, kolon i yzeyinin korozyonu gndeme gelir. rnein CO2 tutmak iin soda zeltisi kullanlyorsa, kolon i yzeyinin bazlardan etkilenmez bir malzeme olmas gerekir. Bazdan etkilenmez malzeme olarak pik demiri seilebilir. Bu durumda pik demiri i astardr ve dtan paslanmaz elik ile kaplanr. nk bir yandan pik demirinin mekanik dayanm kt, bazla etkileimi nemsiz; te yandan da paslanmaz eliin mekanik dayanm mkemmel ama baza direnci azdr. nk paslanmaz elikteki krom, baz ortamnda aadaki denkleme gre reaksiyon verir. Cr (aq) + 2OH
(aq)

+ 2 H2O (s)

CrO4 2

(aq)

+ 3H2 (g)

ekil 1.2: Absorpsiyon svsnn geri kazanmn da salayan, endstriyel lekli bir kule sistemi emas

Fabrika veya termik santral baca gazlarndan SO2 ve azot oksitleri giderimi iin kullanlan absorpsiyon kulelerinde buna benzer bir problem vardr. Gerek SO2, gerekse azot oksitleri ham su kullanlarak yeterince uzaklatrlamaz. nk SO2nin sudaki znrl havann bu gazdan tamamen arndrlmas iin yeterli deildir. Ayn ey azot oksitleri iin de sylenebilir.

1.4. Kimyasal Reaksiyon ile Meydana Gelen Absorpsiyon

Baca gazndaki SO2 ve azot oksitleri, absorpsiyon kulesi iinde, absorpsiyon svs ile bir kimyasal reaksiyona sokularak, etkili ekilde sv faza alnabilir. Bunun iin, taze hava kartrlarak oksijenlenmi baca gaz, azot oksitleri NO2 ve N2O4 hline ykseltgendikten sonra, ucuz bir baz zeltisi ile absorplanr. Azot oksitlerinin ykseltgenmesi: 2 N2O (g) + 3 O2 (g) 4 NO2 (g) 2 N2O (g) + 3 O2 (g) 2 N2O4 (g) 2 NO (g) + O2 (g) 2 NO2 (g) 2 NO (g) + O2 (g) N2O4 (g) Oksitlerdeki Azot + 4 basamana ykseltgendikten sonra, Hava + CO2 + H2O + SO2 + NO2 + N2O4 gazlarnn karm olan baca gaz, soda veya kire zeltisi ile muamele edilir. SO2 (g) + OH- (aq) + H2O (s) HSO3-(aq) 2 NO2 (g) + 2 OH- (aq) + H2O (s) NO3-(aq) + NO2-(aq) + H2O (s) N2O4 (g) + 2 OH- (aq) + H2O (s) NO3-(aq) + NO2- (aq) + H2O (s) CO2 (g) + OH- (aq) + H2O (s) HSO3-(aq) Grld gibi, absorpsiyon kulesinde su yerine bir baz zeltisi kullanlnca, baca gazndaki SO2, azot oksitleri ve CO2 tutulabilmektedir. Burada gaz absorpsiyonunu salayan sadece znme olay deil, onunla birlikte yryen bir dizi kimyasal reaksiyondur.

1.5. Kolondaki Gaz ve Sv Komponentler

Sistemde byle bir kimyasal reaksiyon oluyorsa, kolon i yzeyinin, hem reaktif maddelere hem de oluan rnlere kar inert davranmas gerekir. ncelediimiz rnekte reaktif maddelerden gaz olanlar (SO2 , N2O4 , NO2 ve CO2) asit karakterlidir. zellikle azot oksitleri kuvvetli asit karakterlidir ve stelik ok gl ykseltgenlerdir. Dolaysyla bir termik santralin baca gazlarnn artmnda kullanlan absorpsiyon kulesinin i yzeyinin hem kuvvetli asitlere hem de ykseltgenlere kar inert olmas gerekir. Bu artlar salayan bir metal bulmak ok zordur. Bu nedenle ya kolonun tamam ya da i astar seramik veya teflon gibi bir malzemeden imal edilmelidir. te yandan, sz geen kimyasal reaksiyona giren maddelerden biri bazdr (kire veya

10

soda zeltisi). Bu bazn zeltisi kolona stten gireceine gre kolonun en azndan st blgesinin i yzeyi bazlara kar inert olmak zorundadr. Tabii ki seilen seramik malzemenin bazlardan etkilenmemesi esastr. rnein Al2O3 seramii seilmemelidir. nk bu oksit, amfoter karakterlidir. Asitlerle etkileimi yava, fakat scak bazlarla etkileimi hzldr. Kolon iinde bir kimyasal reaksiyon olduu iin ister istemez bir snma olacan unutmamak gerekir. Al2O3 (k) + 2 OH
(aq)

2 AlO2

(aq)

+ H2O (s)

Aluminat Byle bir kolonun i yzeyinin hangi malzemeden yaplacan doru tasarlamak iin, eitli malzemelerin asitlere, bazlara ve ykseltgenlere kar farkl scaklklardaki davrann (direncini) nceden bilmek gerekir. Bu konu, daha ok imalatnn ve sistem mhendisinin sorumluluudur. Ancak belli bir ama iin tasarlanm bir absorpsiyon kolonunu baka bir ama iin kullanmna karar vermeden nce, bu konunun gz nne alnmas gerekir. Sistemi kullanan teknisyen, yanl bir admn, kolonu kullanlamaz hle getirebileceini unutmamaldr.

1.6. Dolgu Malzemeleri Tipi ve zellikleri

Kolon dolgular deiik geometrik biimlerde olabilir. Dolgularn yapld malzemenin, kolonda temasa gelen gaz ve sv fazlardan etkilenmemesi yani inert olmas istenir. Bu malzeme, duruma gre seramik, cam, plastik veya paslanmaz elik olabilir. Bu dolgularn boyutlar birka milimetreden birka santimetreye kadar deiebilir. ou zaman kolona rastgele doldurulurlar. Kolon dolgu ykseklii, kolondaki absorpsiyon verimi iin kritik bir deerdir. Dolgu ykseklii genelde deneyimlerle belirlenir.

1.6.1. Kolon Dolgu Tipleri

Kolon dolgularnn inert malzemeden yaplm olmas esastr. Bu art karlayan en genel malzeme seramiktir. Seramii, en basit yaklamla, preslenip piirilmi toprak eklinde tanmlayabiliriz. Ancak burada sz geen toprak rastgele toprak olmayp, bileimi Al2O3, Fe2O3, Fe3O4, TiO2, WO3, MoO3, ZrO2 gibi metal oksitlerinden olumu, yksek scakla dayankl (refrakter) topraklardr. Bu topraklar, ince tlp basn altnda kalplanarak piirilirler. Pime srasnda klan 1000 -1200 0C scaklkta kat tanecikleri birbirine yaparak mekanik dayanm kazanr. Dolgularn yn hldeyken stteki basnc tayabilmeleri iin mekanik dayanm arttr. Dolgu tanelerinin geometrik biimleri ok farkl olabilir. En sk karlalan geometriler, kre, halka, semer, prizma ve piramit ekilleridir. Sv akn dzenlemek iin

11

dolgu taneciklerinde delikler ve yivler de bulunabilir. Aadaki ekillerde eitli geometrik biimlerde kolon dolgular grlmektedir.

Resim 1.3: Paslanmaz elik dolgu tipleri

Resim 1.4: Muhtelif tip plstik dolgular

Resim 1.5: Halka (raschig halkas), kre ve bitiik stun tipi kolon dolgular

12

Resim 1.6: Kre, bo / dolu silindir ve semer tipi seramik dolgular

Kimi zaman seramik dolgunun mekanik dayanm yksek dolgu ynlar elde etmek iin yeterli olmayabilir. O zaman, eitli plstik malzemelerden veya paslanmaz elikten yaplm dolgular ie yarar. Byle malzemelerden yaplm dolgu tanelerinin geometrisi de seramik dolgulara benzer.

1.7. Absorpsiyon Kolonu Donanmlar

ekil 1.3: Lboratuvar tipi bir absorpsiyon kolonunun teknik izimi ve resmi

Teknik izimdeki numaralandrlm donanmn isimleri unlardr:

13

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.

Basn gstergesi, Hava ak ler, CO2 ak ler, Kontrol dmeleri, Sv tank, Sv pompalar, Vakum tank, Vakum manometresi, Kolon ii basn deiim gstergesi, Su ak kontrol iin rotametre, Absorpsiyon kolonu, Absorpsiyon Svs Sevk Borusu1, Absorpsiyon svs besleme vanas, Absorpsiyon Svs Sevk Borusu2, Absorpsiyon Svs Sevk Borusu3, Absorpsiyon svs k

ekil 1.3te grlen seyyar gaz absorpsiyon sistemi emasn daha yakndan ele alalm. Bu sistemde 5 nolu sv tankna hangi svy dolduracamz kararlatrmalyz. Bunun iin, sistemi ne amala kullanacamz bilmek gerekir. Bu sistemin, havadan CO2 gazn uzaklatrmak iin kullanldn dnnz. CO2 gazn tutmak iin deriimi belli soda zeltisi kullandmz varsayalm. Soda ( Na2CO3), suda znnce aadaki dengeye gre hidroliz olur. Na2CO3 (k) + H2O (s) 2 Na+ (aq) + CO32- (aq) CO32- (aq) + H2O (s) HCO3- (aq) Bu dengeye gre oluan OH , Hava + CO2 karmndaki CO2 ile reaksiyona girerek CO2 molekln HCO3 iyonuna dntrr. Bylece gaz karmndaki CO2, HCO3 iyonu hlinde zeltiye geer. O hlde, sv tankna soda zeltisi koymak uygundur. Tanktaki sv 12 nolu borudan pompaya beslenir. Pompann bast bu sv 13 nolu besleme vanasndan 14 nolu sevk borusuna oradan da ak kontrol nitesine gelir. Burada ak hz ayarlanan sv 15 nolu boru ile nce su ak hzn kontrol eden rotametreye ular. (Kontrol nitesinde ak hz ayarlanrken bu rotametreye baklr.) Ak hz ayarl sv 11 nolu kolona girer ve kolondaki dolgu zerine damlar (emada kolon dolgusu gsterilmemitir). Resmi ve teknik donanm verilen, lboratuvar tipi bir absorpsiyon kolon sisteminin ilevsel hle gelmesi iin gerekli donanm balk altnda toplayabiliriz:

14

1.7.1. Mekanik Donanm

Sistemde sv dolamn salayan, sv deposu, borular, sirklasyon pompas, vakum sistemi, vanalar (ventiller) ve btn bunlarn monte edildii ana panel mekanik donanma dhildir. Ayrca gaz giri ve k vanalar, gaz sirklasyon borular, kolon iindeki dolgu, dolgu destek tablalar ve kolon kapaklar da mekanik donanmdan saylr. Sistemin ad absorpsiyon kolonu olmakla beraber, yukardaki ekilde 11 numara ile gsterilen kolonun, gerekte sistemin basit bir paras olduuna dikkat ediniz. Ancak karmak sistemin btn, kolonda gerekleen gaz absorpsiyonu olayn etkili ve verimli bir ekilde kontrol etmek iindir.

1.7.2. Elektrik Donanm

Sistemdeki sv sirklasyon pompas (ekilde 6 numara ile gsterilmi), g balant kablosu ve ayrca sistem ii elektrik balant kablolar elektrik donanma dhildir. Pompann motoru da bir indksiyon motoru olup elektrik donanmdan saylr. 1.7.3. Enstrman Donanm Sistemdeki akkan ak hzlarn len flovmetreler, kolon iinin ve vakum odasnn basnlarn gsteren manometreler sistemin enstrman donanmn oluturur. Gelimi baz gaz absorpsiyon sistemlerinde, absorplanan gazn giri ve k noktalarnda, gaz karmndaki deriimleri len gaz sensrleri ve kolon iinde ilerleyen svnn bileimindeki deiimi izlemek iin iletkenlik len sayalar (kondktometreler) bulunur.

1.8. Donanm alma lkeleri

1.8.1. Sirklasyon Pompas
Kapal bir sistemde akkan devridaimi, pompalarla salanr. Sv sirklasyon pompalar ok eitli olabilir. Aada bunlardan 4 tip pompann ana ilkeleri zetlenmitir.

1.8.2. Membranl teleme Pompalar

ekil 1.4: Membranl (zarl) pompa emi aamas

15

ki sbapl bir oda iinde dnen bir mil, bu milin ucundaki diske monte edilmi bir mafsall kol ve bu kolun kumanda ettii, kauuk veya teflon gibi elastik malzemeden yaplm bir zardan (membran) oluur. Pompann emi admnda diskin aa ektii kol zar ibkey hle getirirken giri sbab alr ve sv pompa odacna dolar (ekil 1.4). Mafsall kolun yukar hareketi srasnda ise membran dbkey hle gelirken pompa odac hacmi klr ve basn kazanan sv k sbabndan kapal devreye baslr. Diskin bal olduu eksen (aft) genelde bir elektrik motoru tarafndan dndrlr. ekil zerinde gsterilmeyen giri ve k sbaplar aftn dnne gre ayarlanm bir sistemle senkronize ekilde alp kapanr. Membranl pompalarda k basncn belirleyen, membrann basn dayanmdr. Bu sistemler genelde orta basnlar salar.

1.8.3. Santrifjl Pompalar

Dairesel bir yuva iinde dnen kanatl bir pervaneden ibarettir. Pervanenin mili (eksen aft) bir elektrik motoru tarafndan dndrlr (ekilde sv k dorultusunda). Pervane hzla dnerken pervane yuvasna giren sv da dndrlr ve dn sonucu sv, pervane d hat emberine teet bir hz kazanr.

ekil 1.5: Santrifjl pompa

Sv bu hzyla k borusuna girer. Borudaki hzlanm sv, pervanenin dnme hzyla orantl bir basnca sahiptir. Santrifjl pompalar ile ok yksek basnlar elde edilebilir

1.8.4. Jetli Pompalar

ekil 1.6: Jetli pompa

16

Gazlarn ve svlarn gittike daralan ok dar bir boru ucundan yksek basn altnda ok hzl kn salayan sisteme jet denir. Jetin k ucunda gazn (veya svnn) ok hzl olmas nedeniyle ucun birletii odacn havas da, basnl akkan ile birlikte srklenip dar atlr ve bylece bir ksm vakum oluur. Dikey borunun daldrld sv vakum boluuna hcum edecei iin k ucundan basnl olarak kar. Byle bir pompann salayaca k basnc genelde 1 atm.in altndadr.

1.8.5. Pistonlu Pompalar

ekil 1.7: Pistonlu pompa

ok eitli tipleri vardr. ekilde ematik gsterimi verilen pompada, bir elektrik motorunun verdii dnme hareketi, ucu dili gsterilen aft tarafndan, silindirlerin piston ularndaki bilye balantlarn gmld, aft ile eik a yapan (afta dik deil!.) tablay dndrr. Tablann konumu gerei stteki silindirlerin pistonu sola doru itilirken, alttaki pistonlar saa doru ekilir. Alttaki silindirlere bal giri hattndan giren sv bu silindirler tabla tarafndan yukar dndrlnce, piston sola hareket edecei iin k hattna baslr. Pistonlu pompalar da, santrifjl pompalar gibi ok yksek k basnlar salayabilir.

17

1.8.6. Ak lerler (Flovmetreler)

Svlarn ve gazlarn bir boru iindeki ak hzn lmek iin, ou zaman flovmetre (ak sayac, ak ler) denilen basit bir sistem kullanlr. Flovmetre, i yarap alttan ste doru gittike genileyen bir boru paras ve i apa uygun hazrlanm, alt ucu sivri bir koniden (veya bir kreden) ibarettir. Sv veya gaz bu sisteme alttan girerken, boru i kesiti kk olduu iin, akkan moleklleri hzldr. Yukar ktka ap bydnden molekln boru ekseni boyunca hareket hz yavalar (hareket hznn yatay bileenleri byr). Akkan molekllerinin hzl olduu alt blgede koni veya kre biimli dalgcn yzeyi, srtnme dolaysyla yukar doru itilirken, yerekimi de dalgc aaya doru eker. Yerekimi ile akkan srtnme kuvvetinin eit olduu noktada dalg sabit kalr. Alttan giren akkann kesitten bir saniyede geen miktar (ak hz) bydke dalgca etki eden srtnme kuvveti byr ve dalgcn dengelendii nokta nispeten yksek olur. Dk ak hzlarnda ise srtnme kuvveti daha az olaca iin, borunun ok fazla genilemesi gerekmeksizin yani girie yakn yerlerde srtnme-yerekimi dengesi oluur. Byle bir sisteme taksimat izgileri konulup kalibrasyon yaplarak ak hzn lmek mmkndr.

ekil 1.8: Ak ler

18

1.8.7. Manometreler

ekil 1.9: Cval manometre

Manometreler sv veya gaz hlde bir akkann basncn lmekte kullanlan sistemlerdir. Birok tipi vardr. Bunlar iinde en yaygn olanlar cval manometreler ve mekanik manometrelerdir.

1.8.7.1. Cval Manometreler

Kapal bir sistemdeki gaz basncn lmek iin,Toriellinin hava basncn lmede kulland barometreye Benzer, iine cva doldurulmu bir U borusu kullanlabilir. Yalnz, manometrede U borusunun bir ucu genelde kapal, dier ucun girii ise muslukludur. Manometre sisteme monte edilirken nce iinin havas boaltlr. Musluklu u basnc llecek kapal yere (rnein gaz absorpsiyon kolonunun st boluuna veya hava sevk borusuna) balanr. Manometrenin kapal ucunda hava olmad iin bu koldaki cvaya stten uygulanan basn sfra yakndr (oda scaklnda, cvann buhar basnc sfra yakn olduu iin). Kapal sisteme balanan kol, musluk alnca, cva yzeyine, sistemdeki gaz basnc kadar basn uygular. Bu basncn etkisiyle sol kolda ykselen cva yzeyi ile sa koldaki cva yzeyi arasnda H mmHg basncna eit bir fark gzlenir. Bu fark dorudan mmHg (Torr) olarak okunabilecei gibi Pascal (Paskal) birimine dntrlp okuma kadrann o ekilde ayarlamak da mmkndr. 1 mmHg = 101300 / 760 Pascaldr.

19

1.8.7.2. Mekanik Manometreler

Resim 1.7: Mekanik manometrede basn lme mekanizmas

Cva kullanmak gerekmedii iin ok daha yaygn bir sistemdir. Basn lmek iin kullanlan ana eleman (sensr), yarm ember eklinde kvrlm bir metal borudur (ekilde akkan giri tablasna ilitirilmi sar renkli boru). Bu borunun serbest ucu tkaldr ve ak utan gaz girince giren gazn basncna bal olarak emberin serbest ucu daha geni bir yay oluturmak zere alr. Basn ne kadar yksekse yaydaki genileme de o kadar byk olur. 1849da Fransz bilim adam Eugene Bourdon (jen Burdon) tarafndan icat edildii iin Burdon geyci (gauge) adyla bilinen sensr, mekanik manometrelerin kalbidir. Sensrn alma hareketi bir seri balant ve dililer yardmyla bir gsterge kadrannda dnen ibreye iletilir. Basn deitike ibre dner.

Resim 1.8: Mekanik manometrede Bourdon borusu ve balantlar (Resimde manometre arka kapa ve kasas karlmtr.)

20

Resim 1.9: Mekanik manometrede basn lme mekanizmas

1.8.8. Vanalar (Valfler):

Gaz absorpsiyon kolonu sistemlerinde kullanlan vanalar, svnn bir ynde geiine kontroll imkn tanrken ters ynde sv geiini nleyen sistemlerdir. ek-valf (Check-valve) adyla bilinen bu dzeneklerin basit ileyii yandaki ekilden anlalabilir. eklin alt blmesinde gri renkli grlen Svnn (besleme svs) basnc stteki koyu mavi renkli svnnkinden daha byk olunca yaya bal kre yukar doru hareket eder ve yukar doru sv ak salanr.

21

ekil 1.10: Check-valve (ek-valf) emas

Svnn ak hz krmz renkli bilye zerine bastran yayn uygulad basnca baldr. Valfin elle kumanda edilen halkas dndke bu yay gever veya skr. Yay aa doru bastka sv ak hz azalr. ek-valflerin bilyelerinin yerletii yatak aa doru konik kesitlidir ve bu tasarm bilyenin, sv ak yolunu rahata kapatmasn salar. Bu bilyeler ve yerletikleri yatak, valfin hassasiyetine gre paslanmaz elik veya yakut gibi bir sert mineral olabilir. Yakut, korundum, safir gibi mineraller anmaya ve korozyona kar paslanmaz elikten daha dayankldr.

22

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar A. Kolonun doldurulmas: Bo kolonu absorpsiyon iin kullanacanz sv ile alt st ederek ykaynz. Kolonu 2/3 ykseklie kadar, ayn sv ile doldurup alt musluu kapatnz. Dolgu maddesinden, kolonu yaklakyarya kadar dolduracak bir miktar alpabsorpsiyon svs ile sspansiyonyapnz. Sspansiyonu azar azar stten kolonaeklerken, kolonu tam dik durumda tutupmusluunu aarak svnn bir kovayaboalmasn salaynz. Sspansiyon kolondaki sv iinde yerekimi etkisiyle yava yava oturup yerleirken kolon musluundan ak hzn ayarlayp dolgu st dzeyinin hep sv altnda kalmasn salaynz. Sspansiyon ilavesi bitince kolon kndan ak hzn iyice azaltnz. Dolgu st yzeyi stnde 1-2 cm. ksekliinde sv kalnca kolon alt musluunu kapatnz. Dolgu st yzeyini korumak iin, kolon i apna uygun bir delikli porselen (veya cam) disk varsa bu diski dolgu stne yerletirip, stten sv akarken dolgu yzeyinin zarar grmemesini salaynz. Kolonu sistemdeki yerine monte ediniz. B. Sistemin hazrlanmas: Sistemdeki btn musluklarn balangta kapal olmas gerekir. Deilse ak musluklar kapatnz. Manometrelerin elektrik balants varsa bu balantlar anz. Sistemdeki su k hattnn neriler alma ortamnz hazrlaynz. nl, kask ve eldiveninizi giyerek alma masanz dzenleyiniz. Uygulama ile ilgili gvenlik tedbirlerini alnz. Kullanacanz malzemeleri belirleyiniz.

1. UYARI: k basnlarnn nceden ayarlanm olmas gerekir. Bu konu iin ilgili problem varsa deneyden sorumlu retmeninize bavurunuz.

2. UYARI: Birok absorpsiyon sisteminde kolonun giriindeki ve kndaki gaz basnlar farkn len manometreler vardr. Bu manometrelerin sfr ayar yaplrken kolonda gaz veya sv ak olmamaldr.

23

musluunuanz. C. Sistemin altrlmas: Kolona hava ve onu kirletecek gaz (CO2) salayan silindirlerin musluklarn anz. Silindir k manometrelerindeki basn ayarlaryla oynamaynz. Kolon musluunun alt ksmnda su varsa bu svnn boalmasn salaynz. Kolona gaz giriinin, kolondaki sv tarafndan engellenmemesi gerekir. lgili valfleri (vanalar) aarak kolona hava giriini salaynz. Bu esnada hava ak lerinin valfinin kapal olmas gerekir (1. uyar). Manometrenin basn gstergesini sfra ayarlaynz. (2. uyar) D. Sistemin kapatlmas: nce sisteme su giriini sonra CO2 giriini kapatnz. Su ak hznn ve silindirdeki CO2 basncnn sfra indiinden emin olunuz. CO2 dolam hattndaki valfleri, silindirden balayarak ak lere kadar hatt izleyerek kapatnz. Hava geiini srdrerek kolondaki suyun tamamnn boalmasn salaynz. Bunun iin sv k valfinin ak kalmas gerekir. Hava silindiri valfini kapatnz. Silindir knda basncn sfra indiinden emin olunuz. Hava silindirinden balayp hava ak lerine kadar hatt izleyerek btn valfleri kapatnz. Manometrelerin elektrik balantlarn kesiniz. Sistemde CO2 deriimi len sensrler ve gaz stma niteleri varsa elektrik balantlarn kesiniz.

Aldnz notlardan unutmaynz.

faydalanmay

Rapor hazrlamak ok nemlidir. Amacnz, ilem basamaklarnz ve sonucunuzu ieren bir rapor hazrlaynz. Raporlarnz kuralna uygun ve okunakl olarak yazmaya zen gsteriniz. Bulduunuz sonular arkadalarnzla karlatrnz. ok farkl bir sonu kyorsa, retmeninize bavurunuz. ayet bulduunuz deer arkadalarnznkine yaknsa, bulduunuz sonular rapor ediniz. Raporu yazarken deneyin resmini de iziniz. Uygulamann amacn doru yaznz.

BLG: UYGULAMA FAALYET N FAYDALANILABLECENZ RESMLER DEVAM EDEN SAYFALARA EKLENMTR.

24

25

26

27

28

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki ifadelerden doru olanna (D) yanl olanna (Y) yaznz.

1.

( ) Absorpsiyon kolonlarnda gaz absorpsiyonu iin, tutulacak gaz ile tepkimeye giren bir kimyasaln zeltisi kullanlr. ( ) Absorpsiyon kolonlarnda akkan devir hzn ayarlamak iin sensrler bulunur. ( ) Rotametreler, absorbe edilecek gazn her iki fazdaki giri-k deriimlerini aralkl numuneler alarak lmeye yarar. ( ) Kolon dolgularnn inert bir malzemeden yaplm olmas arttr. ( ) ek-valflerin yatann aa doru konik kesitli tasarlanmasnn nedeni , bilyann sv ak yolunu rahata kapatmasn salamaktr. Aadaki oktan semeli sorularda doru seenei iaretleyiniz.

2.

3. 4.
5.

6.

Aadakilerden hangisi dorudur? A) Distribtr ile sensrler benzer ilev grrler. B) Gazn giri basnc, kulenin tepesindeki k basncndan daha yksektir. C) Gaz basn fark nedeni ile aaya doru hareket eder. D) Kolona sv girii distribtr ile kontrol edilir. Absorpsiyon kolonlarnda kullanlan nozl (nozzle)n ilevi ile ilgili olarak hangisi dorudur? A) Nozzlen dier ad flovmetredir. B) Gaz kolon giriinde yamurlama eklinde datm salar. C) Elektrik donanmnn bir parasdr. D) Sv kolon giriinde yamurlama eklinde datm salar. Aadakilerden hangisi dolgularn yapld malzemelerden deildir? A) Cam B) Paslanmaz elik C) Tahta Aadaki ifadelerde bo braklan yerlere doru ifadeyi yaznz.

7.

8.

D) Seramik

9.

Baca gazlarndan SO2 ve azot oksitleri uzaklatrrken, absorpsiyon iin ham su yerine bir . zeltisi kullanmak daha uygundur. Absorpsiyon kolonunun yksek basnca dayanmas gerekiyorsa kolon malzemesi olarak .....kullanlr. Membranl teleme pompalarnda ...tarafndan dndrlr. diskin bal olduu aft bir

10.

11.

29

12.

Gazlarn ve svlarn gittike daralan ok dar bir boru ucundan yksek basn altnda ok hzl bir ekilde kn salayan sisteme ..denir. Pistonlu pompalarda tablann konumu gerei stteki silindirlerin .doru itilirken alttaki pistonlar . doru ekilir. pistonu

13.

14.

Sv veya gaz halde bir akkann basncn lmede kullanlan sisteme denir.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. lme sorularndaki yanl cevaplarnz tekrar ederek, aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayanz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

30

UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinden sonra aadaki tabloda verilen sorular cevaplandrnz. Ardndan raporunuzu yaznz. Cevab Hayr olan sorular retmeninize dannz. Deerlendirme ltleri 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. nln giyip, gerekli gvenlik nlemlerini aldnz m? Ortamn temizliini kontrol ettiniz mi? Eldiven taktnz m? Malzemelerin temizliine dikkat ettiniz mi? Gerekli olan ara ve gerelerin tam olup olmadn kontrol ettiniz mi? Kurduunuz dzenekteki vanalarn alp almadn kontrol ettiniz mi? Uygulama faaliyetine balamadan nce, k basnlarnn nceden ayarlanp ayarlanmadn kontrol ettiniz mi? Manometrelerin sfr ayar yaplrken kolonda gaz veya sv ak olmamasna dikkat ettiniz mi? Bo kolonu absorpsiyon iin kullanacanz sv ile alt- st ederek ykadnz m? Kolona gaz giriinin, kolondaki sv tarafndan engellenmemesini saladnz m? Kolona hava giriini salarken hava ak lerin valfinin kapal olduuna dikkat ettiniz mi? Manometreleri atnzda hava ve CO2 basnlarn kadranda okuyarak not aldnz m? Kullandnz malzemeleri temizlediniz mi? Sistemin kapatlmasnn ilem basamandaki admlar srasyla uygulayarak gvenli bir kapanma saladnz m? Sonular rapor ettiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME Cevaplarnz modl sonunda yer alan cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yetersiz gryorsanz retmeninize dannz.

31

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki oktan semeli sorularda doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadaki ifadelerden hangisi dorudur? A) Gaz fazndaki [CO2] azaldka, su ortamnda absorbe olan [CO2]de byr. B) Gazozda absorplanan CO2 gazoz kapann almas ile patlar. C) Gaz fazndaki [CO2] bydke, su ortamnda absorbe olan [CO2]de byr. D) Gazozda absorplanan CO2 gazoz kapann almas ile sv faz iine dalr. Aadakilerden hangisi yanltr? A) Kolon malzemesi, kolon iinde tepkimeye girecek gazdan ve svdan etkilenmemelidir. B) Absorpsiyon ilemi esnasnda kolonun iten korozyona uramamas gaz basncna baldr. C) Kolon eperi, kolon iindeki gazn basncna kar direnli olmaldr. D) Kolon malzemesi ucuz olmaldr. Aadakilerden hangisi absorpsiyon kolonunun mekanik donanmndan deildir? A) Sv deposu B) Ventiller C) Kolondaki dolgu D) G balant kablosu Aadaki ifadelerden doru olanna (D) yanl olanna (Y) yaznz.

2.

3.

4.
5.

( ) Gaz absorpsiyonu kolonlar, iine sv akn dzenlemek ve gaz-sv temas yzeyini bytmek iin dolgu taneleri yerletirilmi bir sistemdir. ( ) eitli plastik malzemeler veya paslanmaz elikten yaplan dolgularn, mekanik dayanm yksektir. ( ) Cval manometre, gaz absorpsiyon kolonunun st boluuna veya hava sevk borusuna balanr. ( ) Svlarn ve gazlarn bir boru iindeki ak hzn lmek iin flovmetre kullanlr. ( ) Paslanmaz elikten yaplm bir kolonun d yzeyini inert hle getirmek iin yaplan kaplamaya astar denir. Aadaki ifadelerde bo braklan yerlere doru ifadeyi yaznz.

6.

7. 8.

9.

Genel olarak gaz absorpsiyon kolonlarnda ....girii stten k alttan, . girii alttan k ise stten olur. Flovmetrelerde , yerekimi ile akkan srtnme kuvvetinin eit olduu noktada dalg.... kalr.

10.

32

11.

Kolon iinde ilerleyen svnn bileimindeki deriimi izlemek iin iletkenlik len bir saya olan . kullanlr. Absorpsiyon kolonlarnda, kolona sv girii kule tepesindeki ... ile kontrol edilir

12.

DEERLENDRME Cevaplarnz modl sonunda yer alan cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Eksik konularnz varsa, bu eksikliin neden kaynaklandn dnerek arkadalarnzla tartnz. retmeninize danarak, tekrar bilgi konularna dnp eksiklerinizi gideriniz.

33

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 D Y Y D D B D C Baz elik Elektrik motoru Jet Sola-saa Manometre

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 C B D D D D D Y Sv-gaz Sabit kondktome tre ventil

34

KAYNAKA KAYNAKA
MCCABE Warren L., Jullian C. SMTH, Peter HARROT , Unit Operations of Chemical Engineering , Fifth Edition, International Edition, McGraw-Hill, Inc., Section 4, s. 647-736, 1993. www.armfield.co.uk www.gunt.de www.wikipedia.com www.kevinccp.com www.sciela.org.ar www.eg.mahidol.ac.th www.hyper.tvt.ethz.ch www.unb.ca www.uic.edu www.secure.gund.de www.chemicals-technolojy.com www.mangalamceramics.com www.merlan.ca www.huihuang-packing.com www.sulzerchemtech.com

35