B2001/UNIT 2/1 PEMBEZAAN

UNIT 2

PEMBEZAAN

OBJEKTIF

Objektif Am

: Memahami konsep pembezaan dan idea had serta boleh melakukan pembezaan dengan cara Prinsip Ppertama. : Di akhir unit ini, anda pelajar :  Menyatakan pembezaan sebagai perubahan suatu kuantiti terhadap suatu kuantiti yang lain. Mencari had dengan menggunakan jadual. Mencari had dengan menggunakan kaedah gantian memusat. Mendapatkan pembezaan suatu fungsi dengan menggunakan idea had. Mendapatkan pembezaan dengan kaedah Prinsip Pertama.

Objektif Khusus

  

B2001/UNIT 2/2 PEMBEZAAN

INPUT

2.0

PENGENALAN PEMBEZAAN

Pembezaan adalah proses mencari kadar perubahan suatu kuantiti terhadap suatu kuantiti yang lain. Ia adalah satu cabang ilmu Kalkulus yang mula diperkenalkan sejak kurun ke 17. Ia digunakan untuk menyelesaikan masalah dalam pelbagai bidang misalnya kejuruteraan, perubatan, perdagangan, pertanian dan lain-lain. Pada setiap hari Rabu, Unit Polibriged politeknik dikehendaki berjogging mendaki sebuah anak bukit berhampiran politeknik tersebut. Ahmad, seorang ahli Polibriged terpaksa berjogging dengan hati-hati kerana kecerunan bukit yang berbeza-beza. Kadangkala Ahmad bergerak perlahan kerana tanahnya yang curam dan kadang kala dia memecut kerana tanahnya lebih landai. Kecerunan bukit pada titik-titik tertentu Ahmad menapak boleh ditentukan dengan proses yang dinamakan PEMBEZAAN.

Istilah 'terbitan' boleh juga digunakan untuk perkataan 'pembezaan'.

TAHNIAH !!! Semoga kejayaan sentiasa mengiringi hidup anda

y
Perubaha n dalam x

Perubaha n dalam y

Hx

B2001/UNIT 2/3 PEMBEZAAN

Kecerunan bukit boleh ditentukan dengan mempertimbangkan perubahan pada nilai menegak, y terhadap perubahan nilai mengufuk, x. Kecerunan bagi satu garis lurus ditakrifkan sebagai: Kecerunan = Perubahan pada y Perubahan pada x

Untuk fungsi linear, kecerunannya sentiasa tetap iaitu tiada kadar perubahan. Jika fungsi bukan linear dipertimbangkan, didapati bahawa kadar perubahannya tidak tetap. Oleh kerana kecerunan pada setiap titik Ahmad menapak sentiasa berubah, adalah lebih mudah nilai kecerunan ini diterangkan dengan proses pembezaan. Proses menentukan perubahan y berbanding x ialah proses pembezaan dan boleh dy . ditulis sebagai dx

Jika y ialah suatu fungsi x iaitu y= f(x), pembezaan y terhadap x, boleh ditulis juga sebagai f '(x) ,

dy dx

dy = f '(x). dx

Konsep pembezaan boleh diaplikasikan dalam konsep halaju dan sesaran. Halaju, v ialah bezaan sesaran, s terhadap masa, t dan ditulis sebagai
ds dt sementara, pecutan , a ialah bezaan halaju, v terhadap masa, t dan ditulis sebagai dv . dt

B2001/UNIT 2/4 PEMBEZAAN

INPUT

2.1 IDEA HAD Di sekitar kampus PSA, had laju maksimum bagi kenderaan bermotor ialah 30 km/j. Pemandu yang melebihi had laju tersebut akan disaman. Daripada situasi ini, had laju kenderaan ialah 30 km/j. Apakah yang dimaksudkan dengan istilah 'had'. Idea had ini boleh digunakan untuk menerangkan pembezaan Contoh 2.1 Pertimbangkan persamaan linear f(x) = 2x 1. Dengan menggunakan kalkulator, tentukan had apabila x menghampiri 0. Penyelesaian Dari kiri x y Dari kanan x y 0 -1 0.0001 -0.9998 0.001 -0.998 Jadual 2.1 0.01 -0.98 0.1 -0.8 -0.1 -1.2 -0.01 -1.02 -0.001 -1.002 -0.0001 -1.0002 0 -1

30

B2001/UNIT 2/5 PEMBEZAAN

Daripada jadual 2.1, didapati bahawa apabila nilai x menghampiri 0 dari kiri atau dari kanan, had fungsi f(x) = 2x 1 ialah tetap 1. Oleh itu, nilai had f(x) ialah 1. Secara am, persamaan matematik untuk menulis idea had ini ialah had ( 2x 1 ) = -1 Hx 0
Dibaca had 2x - 1 apabila Hx menghampiri 0 ialah -1

Selain daripada kaedah jadual, kita juga boleh mengira had suatu fungsi dengan cara menggunakan sifat-sifat had. Contoh 2.2 Kirakan had abgi fungsi-fungsi berikut: a. had ( x + 2 )
x p1

b.

had ( 2x 2 + 5 )
xp0

Penyelesaian a. had ( x + 2 ) = had x + had 2 = 0 + 2 = 2

xp0 xp0 xp0

b.

had ( 2x 2 + 5 ) = 2 had x2 + had 5 = 2(1) + 5 = 7

x p1 xp1 xp1

Sifat-Sifat Had : 1. had ?f(x) + g ( x )A = had f (x ) + had g (x )

xp a 2. xpa xp a

had ?f(x) - g ( x )A = had f (x ) - had g (x )

xp a xp a xpa

3.

had f(x).g ( x ) = had f (x ) . had g (x )

xp a xp a xpa xp a

4. had c = c dimana c ialah pemalar 5. had c . g(x ) = c had g(x) dimana c ialah xp a pemalar 6. had xn = an

B2001/UNIT 2/6 PEMBEZAAN

Aktiviti 2.1

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT SELANJUTNYA..!

1.

Dengan menggunakan jadual, tentukan nilai had fungsi-fungsi berikut: a. y = 2x +1, apabila x menghampiri 0 b. y = x2 + 4 apabila x menghampiri 1 Dengan menggunakan sifat-sifat had, tentukan nilai had bagi fungsi-fungsi berikut: a. s = 2t +7, apabila t menghampiri 0 b. y = x3 + 1, apabila x menghampiri 2 c. y = x + 4 , apabila x menghampiri 1

2.

B2001/UNIT 2/7 PEMBEZAAN

Maklum Balas Aktiviti 2.1

1.

a. x y b. x y 1n 5n 0.99 4.98 0.95 4.90 0.9 4.81 0n 1n -0.001 0.998 -0.01 0.98 -0.1 0.8

2.

a.

had 2t +7 = 2 had t + had 7

x p0 x p0 x p0

= 2(0)+ 7 =7 b. had x 3 + 1 = had x3 + had 1

x p2 x p2 x p2

= 23 + 1 =9 c. had x + 4 = 1/2 had x + had 4

xp1 x p1 x p1

= 1/2 (1 ) + 4

= 4.5

B2001/UNIT 2/8 PEMBEZAAN

INPUT

2.2

PEMBEZAAN MENGGUNAKAN PRINSIP PERTAMA

Pertimbangkan y= f(x) dan titik P (x , y ) di atas lengkung pada rajah 2.1. Jika x bertambah sebanyak Hx, y bertambah sebanyak Hy, maka koordinatnya menjadi satu titik baru iaitu Q ( x + Hx , y + Hy ).

Perhatikan apabila Q menghampiri P, Hx menghampiri sifar,ditulis sebagai Hx 0. dy mewakili kecerunan Oleh yang demikian, daripada idea had, pembezaan dx lengkung pada suatu titik dan kita akan memperolehi bahawa

dy Hy $ had dx Hxp0 Hx

y y=f(x) Q ( x + Hx , y + Hy ) Hy

P( x , y )

Hx x

Rajah 2.1

B2001/UNIT 2/9 PEMBEZAAN

Dengan demikian, sifar.

dy Hy boleh diterbitkan sebagai had apabila x menghampiri dx Hx

Kaedah mencari pembezaan menggunakan idea had dikenali sebagaai kaedah Prinsip Pertama. Contoh 2. 3 Dengan menggunakan prinsip pertama, bezakan y terhadap x bagi persamaan y = x 2 + 1.

Penyelesaian y=x2+1 persamaan (1)

y + H y = ( x + Hx )2 + 1 y + Hy = x2 +2x Hx +( Hx)2 + 1

persamaan 2

Gantikan persamaan (1) ke dalam persamaan (2) x 2 + 1 + Hy = x2 +2x Hx +( Hx)2 + 1 Hy = 2x Hx +( Hx)2 = Hx(2x + Hx)
Tambahkan y = y + Hy x=x+H

Bahagikan Hy dengan Hx Hy ! 2 x  Hx Hx Hy had = 2x + 0 H x p 0 Hx dy = 2x dx

Bahagikan Hy dengan Hx

B2001/UNIT 2/10 PEMBEZAAN

Aktiviti 2.2

UJIKAN KEFAHAMAN SELANJUTNYA..!

ANDA

SEBELUM

MENERUSKAN

INPUT

1. Dengan menggunakan Prinsip Pertama, bezakan yang berikut: a. y = 2x2 b. y = x2 + 2x 4

3 x

c.

y!

B2001/UNIT 2/11 PEMBEZAAN

Maklum Balas Aktiviti 2.2

1.

a. y = 2x 2 y + Hy = 2( x + Hx )2 = 2x2 + 4x Hx + 2( Hx)2

(1) (2)

Gantikan persamaan (1) ke dalam persamaan ( 2 ) 2x 2 + Hy = 2x2 +4x Hx + 2( Hx)2 Hy = 4x Hx +2( Hx)2 = Hx( 4x + 2Hx) Bahagikan Hy dengan Hx Hy ! 4 x Hx Hx Hy dy ! had Oleh kerana dx dx p 0 H x
Hy = 4x + 0 Hx dy = 4x dx

had

dx p 0

b.

2x + 2
3 x2

Bagi soalan (b) dan (c), ikut seperti soalan 1(a)

c.

B2001/UNIT 2/12 PEMBEZAAN

PENILAIAN KENDIRI 2

Anda telah menghampiri kejayaan. Sila cuba semua soalan dalam penilaian kendiri ini dan semak jawapan anda pada maklum balas yang disediakan. Jika ada masalah yang timbul, sila berbincang dengan pensyarah anda. Selamat mencuba dan semoga anda berjaya!!! 1. Dengan membina jadual yang sesuai, cari nilai bagi setiap had yang berikut: a. had ( x2 3 )
x 0

b. had (2 x2 + 1 )
x 0

2.

Dengan menggunakan sifat-sifat had , cari nilai bagi setiap had yang berikut: a. had ( 5x + 1 )
x 0

b. had 2x( 3x + 2 )
x 0

3.

Dengan menggunakan kaedah prinsip pertama, bezakan yang berikut: a. f(x) = 3x2 2 b. f(t) = t

4.

Cari kecerunan f(x) = 3x + 5. Apakah kecerunan f(x) apabila x =7 dan x = -2 Apakah yang anda boleh simpulkan mengenai f(x) ? Apakah kecerunan f(x) = 2x 2 + 4x 1 apabila x = 0.

5.

B2001/UNIT 2/13 PEMBEZAAN

Maklum Balas Penilaian Kendiri 2

Adakah anda telah mencuba dahulu???..Jika YA, sila semak jawapan anda.

1.

a.

x 1.0 0.8 0.6 0.4 0.2 0.1 0

(x2 - 3) -2.00 -2.36 -2.64 -2.84 -2.96 -2.99 -3.00

b.

x 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.99 3.0

2x2 + 1 12.50 14.52 15.58 16.68 17.82 18.82 19.90

2.

a. 1

b.

0
2 t2

3.

a. 6x

b.

4 5.

3, 3 ; f(x) adalah suatu garislurus -1

TAHNIAH !!! Semoga kejayaan sentiasa