Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
1
Todos sus substantivos masculinos y femeninos tienen como característica
desinencias en -s en el nominativo singular.
casos LABIALES DENTALES GUTURALES
2
Temas en gutural. Las guturales, -c, -g se funden con la -s del nominativo,
resultando la consonante doble x. El genitivo es el que revela la verdadera consonante
del tema: dux, ducis; lex, legis.
Nombres de flexión especial:
Bos, bovis (buey o vaca). Tiene en el plural un genitivo, boum, y un dativo.ablativo,
bobus y bubus. Se trata de un tema en diptongo -ou sometido a procesos fonéticos
especiales.
Iupiter, Iovis (Júpiter); iter, itineris (camino); senex, senis (anciano). Tienen dos
temas diferentes: nominativo/resto de los casos. Por tanto, es del genitivo de donde
salen los demás casos. Iter es neutro; los otros dos, masculinos.
Vas, vasis (vaso) es neutro, pero cambia de declinación en el plural: vasa, vasorum.
Vis, vis: singular: acusativo: vim, dativo vi, ablativo vi; plural nominativo y acusativo:
vires, genitivo virium, dativo y ablativo viribus.
Nombres griegos. Guardan a veces ciertas ciertas desinencias de origen. Así:
Acusativo singular en -a, en lugar de -em: aer, acusativo aera; aether, acusativo
aethera. O en -en: Socrates, acus. Socraten.
Genitivo singular en -os, en lugar de -is: Thetis, genitivo Thetidos.
Acusativo plural en -as, en lugar de -es: crater, acusativo plural crateras.
Temas en líquida (-l, -r), en nasal (-m, -n) y en -s.
La característica común a estos temas consiste en que sus substantivos
masculinos y femeninos tienen un nominativo singular con desinencia cero, con la sola
excepción del único tema en -m que existe en latín y que tiene desinencia -s: hiem-s,
hiemis (invierno).
En cuanto a los neutros tienen desinencia cero en el nominativo, vocativo y
acusativo, tanto de los temas en consonante como de los temas en -i.
De los temas en r (s) son femeninos: arbor, arboris; tellus, telluris, vis.
De los temas l, r (s) son neutros: las palabras cuyo nominativo termina en us, ur;
y además mel, mellis; ver, veris; cadaver, -eris; iter, itineris; os, oris; os, ossis; aes,
aeris; vas, vasis.
Todos los restantes son masculinos.
casos LIQUIDAS SILBANTES
L R
3
D CONSUL- MULIER-I HONOR- CINER- TEMPOR-
I I I I
L R
casos NASAL
SINGULAR PLURAL
N FLUMEN FLUMINA
V FLUMEN FLUMINA
A FLUMEN FLUMINA
G FLUMINIS FLUMINIS
D FLUMINI FLUMINIBUS
A FLUMINE FLUMNIBUS
OBSERVACIONES FONÉTICO-MORFOLÓGICAS.
Temas en -r:
Cuando a la -r precedía otra consonante se insertaba entre ellas, en el nominativo, una
vocal de apoyo, e, que falta en los demás casos. De ahí la alternancia e/ entre el
nominativo y los otros casos, sobre todo en varios nombres de parentesco:
4
pater/patris; mater/matris; frater/fratris.
Cuando a la -r precedía una vocal, ésta se conservaba en toda la flexión: mulier,
mulieris.
Temas en -n:
Cuando la -n va precedida en el nominativo de una vocal breve, ésta pasa a -i en los
demás casos, por apofonía, al ir en sílaba interior abierta. De ahí las alternancias
flumen/flumnis; carmen/carminis; etc.
Por otra parte, cuando a la -n precedía una o (-on), desaparecería la -n del nominativo,
por lo que hay que acudir al genitivo para saber que se trata de un tema en -n. Así:
homo, hominis; Apollo, Apollinis; etc.
Temas en -s:
La -s, conservada en el nominativo por estar al final de palabra, se convierte en r en
los demás casos al ir entre vocales, por el fenómeno llamado rotacismo: tempus
(<*tempos), temporis. A veces esta r de los casos oblicuos influye luego en la
conversión en r, también de la s del nominativo, regularizando toda la flexión: honor
(<honos), honoris.
La vocal breve que precede a la -s del nominativo evoluciona a e en los otros casos, al
quedar ante r en sílaba interior abierta: genus, generis: scelus, sceleris. Pero a veces,
por analogía, se mantiene o se restablece la vocal del tema también en los casos
oblicuos, como en el citado tempus, temporis.
Un nombre de tema en -s, rus, ruris, conserva el único resto de caso locativo en la
tercera declinación: ruri "en el campo".
TEMAS EN -I.
Se distinguen, según lo dicho, por tener el genitivo plural en -ium. Comprenden,
como los temas en consonante, substantivos y adjetivos.
Substantivos. Podemos considerar tres tipos, de acuerdo con el estado en que
aparece el nominativo singular:
Substantivos masculinos y femeninos en -is, que son los propiamente
parisílabos: hostis, hostis (enemigo); navis, navis (nave).
Substantivos masculinos y femeninos originariamente parisílabos como los
anteriores, pero que se han convertido, por procesos fonéticos, en imparisílabos. Son los
falsos imparisílabos. El fenómeno común a todos ellos ha sido la síncopa de la -i- del
nominativo singular, pero los resultados difieren, según el tipo de consonante que
preceda a dicha i:
Si es una consonante labial, ningún otro fenómeno fonético sigue a la síncopa:
urbs (<urb(i)s), urbis (ciudad); plebs (<pleb(i)s), plebis (plebe).
Si se trata de una consonante dental o gutural, producida la síncopa de la i, sigue el
contacto de dichas consonantes con la -s, con los mismos resultados que los descritos
para el nominativo singular de los temas en consonante dental y gutural: desaparición de
las dentales, como ars (<art(i)s), artis (arte), y fusión de las guturales, como arx
(<arc(i)s), arcis (ciudadela).
5
Algunos substantivos neutros en -e, -ar y al: mare, maris (mar);exemplar,
exemplaris (ejemplar, modelo); animal, animalis (animal). Los tres nombres coinciden
en su formación originaria, ya que -ar, -al remontan a -are, -ale, con caída de la -e final
en palabras de más de dos sílabas. Por otra parte, mare procede de mari (y -are, -ale de -
are, -ali), el tema puro en -i con desinencia cero, propio de los nombres de esta
declinación.
TEMAS EN -I
TEMAS EN -I
6
ADJETIVOS
Singular
Nom.-
Voc. ingens ingens fortis forte acer acris acre
Acus. ingentem ingens fortem forte acrem acrem acre
Gen. ingentis ingentis fortis fortis acris acris acris
Dat. ingenti ingenti forti forti acri acri acri
Singular
Nom.-
Voc. ingentes ingentia fortes fortia acres acres acria
Acus. ingentes ingentia fortes fortia acres acres acria
Gen. ingentium ingentium fortium fortium acrium acrium acrium
Dat. ingentibus ingentibus fortibus fortibus acribus acribus acribus
OBSERVACIONES.
Los adjetivos de una y tres terminaciones coinciden en todo con los de dos,
exceptuando el nominativo singular.
El nominativo singular de los adjetivos de una terminación se explica
fonéticamente como el nominativo de los falsos imparisílabos (tipo ars, artis). El
nominativo masculino de las tres terminaciones era originariamente como el femenino,
pero luego evolucionó como los nominativos del tipo ager de la 2ª declinación. Los
nominativos neutros forte y acre proceden de un tema puro en -i, lo mismo que mare.
Se declinan como adjetivos de una terminación:
Todos los participios de presente: amans, amantis; audiens, audientis; regens,
regentis; etc.
Los adjetivos en -ax, -ix, -ox, tipo audax, -cis (audaz); felix, -icis (feliz); atrox, -ocis
(atroz).
Los gentilicios en -as, -atis y en -is, -itis: Arpinas, -atis (arpinate, de Arpino); Samnis,
-itis (samnita, de Samnio). Y algunos aislados, como anceps, -cipitis (incierto); par,
paris (igual); simplex, -plicis (sencillo); duplex, -plicis (doble); locuples, -etis (rico).
Tienen tres terminaciones y se declinan como acer: alacer (ágil); celeber
(frecuentado, célebre); celer (rápido); equester (ecuestre); pedester (pedestre); terrester
(terrestre); saluber (saludable).
La mayoría de los adjetivos de tema en -i son del tipo fortis, -e.
Supervivencia de las antiguas formas en -i.
Acusativo singular en -im. Lo conservan algunos substantivos como sitis (sed);
vis (fuerza); tussis (tos); Tiberis (Tíber); Neapolis (Nápoles). Otros alternan -im con -
7
em, como clavis (llave); cutis (piel); febris (fiebre); puppis (nave); securis (segur); turris
(torre).
Ablativo singular en -i. Su presencia en latín es amplia y sistemática. Lo
conservan:
Todos los substantivos neutros (mari, animali..), para evitar la confusión con el
nominativo, vocativo y acusativo.
Todos los adjetivos de dos y tres terminaciones (forti, acri...).
En cuanto a los de una terminación, gran parte de ellos son, como hemos dicho,
participios de presente y otros adjetivos a ellos asimilados (prudens, constans,
sapiens...). Pues bien, tanto los auténticos participios como los adjetivos citados suelen
presentar dos terminaciones en el ablativo: -i y -e, con un reparto bastante sistemático:
Terminación en -i para su empleo adjetival: cum sapinti viro "con un hombre sabio";
cum amanti uxore "con la amante esposa".
Terminación en -e para el empleo substantivado de los adjetivos: cum sapiente
"con un sabio"; y para el empleo verbal de los participios: regante Romulo "reinando
Rómulo".
Los nombres con acusativo en -im: febri, siti, turri, Tiberi...
Acusativo plural en -is. Persiste frecuentemente, al lado de -es, en los
substantivos y adjetivos de tema en -i, hasta la propia época clásica: hostis, fortis,
partis, acris, amantis...
Nombres especiales.
Vis (fuerza, violencia). Se declina como un tema en -i. En singular, además del
nominativo, sólo tiene acusativo vim, y dativo vi. En plural hace vires, virium, viribus
(no confundir con viri, virorum "los hombres").
Nombres de semántica variable. Cambian de significado en el plural: aedes, -is
(templo) / aedes, -ium (casa); finis, -is (fin, frontera) / fines, -ium (territorio); pars, -tis
(parte) / partes, -ium (papel de un actor, partido político).
Nombres que carecen de singular: Alpes, -ium (los Alpes); altaria, -ium (altar);
fauces, -ium (fauces, desfiladero); Manes, -ium (los manes, las almas de los muertos);
moenia, -ium (murallas); Penates, -ium (los Penates, dioses del hogar y de la ciudad).
8
tempore praterito mulieres formosae corpora pulchra equites veloces
hominis constantis caput praclarum montem altum virtutibus notis
mulierum
mulieri formosae equitem velocem
formosarum
9
fortis miles mulier dives vetus templum
miles alacer
10
per agros silvasque Italiae hostes avium
11
32. Consilia fuerunt inutilia et difficilia nobilibus civibus.
33. In conciliis ducum romanorum sunt multi quaestores.
34. Leones multas aestates et multas hiemes vivunt.
35. Omnes homines fuerunt, sunt et erunt diigentes.
36. Iucundum est laudare, culpare iniucundum est.
37. In flumine magno erunt exploratores.
38. Milites portabant arma levia.
39. Gladios breves, longas hastas milites habent.
40. Hostium urbem dux igni ferroque consumit.
41. Principes civitatis sunt viri boni.
42. Timidos nocte multa terrent.
43. Mater alma filiarum tristium poenitentiam laudat.
44. Copia magna peditum superabit equites paucos civitatis.
45. Militum ignavia ducibus claris ingrata est.
46. Nauta navi valida pelagi furorem superat.
47. Pauci milites aedificant pontem magnum.
48. Hostium saevorum feritas atrox cives timidos terret.
49. Principibus pavidis leo molestus est.
50. In civitate sunt multi milites.
51. Homines et animalia timent frigus hiemis.
52. Tempestas atris imbribus et crebro fulmine virgines teneras terret.
53. Exploratores fueunt sunt et erunt in navibus.
54. Brittanorum naves multis urbibus multisque gentibus notae sunt.
55. Rex pauca filio dat, filiae multa.
56. Agmina militum sunt conferta.
57. Senex probus inhonesta morte et turpi fama indignus est.
58. Lapides pedes militum miserorum laedunt.
59. Multitudo obsidum est magna.
60. Ducum certamina prosperis civitatibus saepe causa exitii sunt.
61. Fulmen arbores fructisque et corpora hominum laedit.
62. Hostes superaverunt, et superabunt cohoretes Romanorum in mari.
63. Nautae nocte magnam gruum multitudinem puellis monstrant.
64. Equus ignavus calcar timet.
65. Expugnaviumus et expugnabimus urbes legionibus.
66. Puer anserem timet, patrem et matrem non timet.
67. Carmina sunt poetarum opera.
68. Comparaverunt et comparant milites in nave.
69. Multa genera et animalium et lapidum mare habet.
70. Equites peditem acutis gladiis terrent.
71. Agmina in finibus erant.
72. Papiliones paucas horas, elephantos multos annos vivunt.
73. Morbus capros per totam aestatem consumit.
74. Vulnera corporum magna sunt.
75. Iura belli agricolae timent.
76. Sepulcrum pulchrum multorum amicorum cineres habet.
77. Legiones fines hostium vastaverunt et vastant.
78. Amor patrum et matrum in filios magnus est.
79. Rege bono leges malae indignae sunt.
80. Occupavimus militibus civitatem.
81. Pueri nomen pulchrum erat.
12
82. Mater bona meliore filio digna est.
83. Milites civitatis munitiones oppugnaverunt.
84. Leoni fero equitis comes caprum macrum dat.
85. Capri capita parva, corpora macra, pedes longos habent.
86. Hostes plebi arma dederunt et plebs oppugnavit urbem.
87. Patres laeti meliora dona filiis dant.
88. Verbera iudicibus consulibusque indigna sunt.
89. Multitudo hominum in via erat.
90. Iudicum verba iniusta viris iustis molesta sunt.
91. Poeta sapiens regem insignem tristi carmine delectat.
92. Milites nobiles fuerant implacabiles duci imprudenti.
93. Templum longas trabes, portas magnas habet.
94. Equitum peditumque multitudinem vastam mercatores iure timent.
95. Duces imprudentes cum militibus nobilibus non fuerunt.
96. Rex insignis felici morte dignus est.
97. Milites magno clamore claram consulis vocem superant.
98. In acri bello sunt et fuerant cives et milites diligentes.
99. Noctes obscuras pueri parvi timent.
100. Agricolarum vita salubris est;scribae diligentis labor non est saluber.
101. Proelium ingens fuit acre peditibus.
102. Militum opera oppidorum incolis ingrata erant.
103. Templi trabes longitudinem miram habent.
104. Omnes pedites et nobiles cives fuerant in proeliis acribus.
105. Equus acer certamen equestre amat.
106. Pulchri florum colores virginum oculis grati sunt.
107. Omnibus hominibus sunt communia pericula.
108. Multis hominibus multorum scelerum causa est aurum.
109. Mercatorum divitum vitam miles fortis non amat.
110. Plures milites paraverunt insidias civibus nobilibus.
111. Aestatis memoria militibus grata est.
112. Comites pavidi principe indigni sunt.
113. Omne tempus hominibus est opportonum.
114. Dulce carmen poeta insigni dignum est.
115. Sidera nautis hieme grata erant.
116. Hostes vulneraverunt incredibili crudelitate milites nobiles.
117. Anserem stultum multa terrent.
118. Puer tristis donum melius amat.
119. In bellis civilibus sunt ingentia pericula matribus.
120. Agricolae equi validi sunt.
121. Iniustis iudicis verba bona, facta mala erant.
122. Itinera plura fuerunt difficilia pluribus peditibus.
123. Principes iusti fortibus militibus agros feraces dant.
124. Multa poma aestate terra dat.
125. Legiones nobilibus viris ingentibus viribus parant insidias.
126. Maria varia nomina habent.
127. Regina prudenti animo et audacibus consiliis seditionem superat.
128. Duces prudentes pugnaverunt in locis acribus.
129. Corpori cibum, doctrinam menti Deus dat.
13