RANCIRE, Jacques. O espectador do mundo emancipado. Traduo de Jos Miranda Justo.
Lisboa: r!eu Ne"ro, #$%$.
A obra sur"iu do te&to de Ranci're c(a)ado O Mestre Ignorante, que *!i+era esc,nda-o no in.cio do scu-o /I/ ao a!ir)ar que u) outro i"norante 0odia ensinar a outro i"norante aqui-o que e-e 0r10rio no sabia, ao 0roc-a)ar a i"ua-dade das inte-i"2ncias e ao o0or a e)anci0ao inte-ectua- 3 instruo do 0o4o5 60. 78. autor, inicia-)ente, co-oca o es0ectador *no centro da discusso sobre as re-a9es entre a arte e a 0o-.tica5 60. :8. Co)enta e) se"uida sobre o *0arado&o do es0ectador5: *Este 0arado&o si)0-es de !or)u-ar: no (; teatro se) es0ectador. <=> ra, di+e) os acusadores, ser es0ectador u) )a-? 0or duas ra+9es. E) 0ri)eiro -u"ar, o-(ar o contr;rio de con(ecer. es0ectador 0er)anece !ace a u)a a0ar2ncia, i"norando o 0rocesso de 0roduo dessa a0ar2ncia ou a rea-idade que a a0ar2ncia encobre. E) se"undo -u"ar, o-(ar o contr;rio de a"ir. A es0ectadora !ica i)14e- no seu -u"ar, 0assi4a. @er es0ectador estar se0arado ao )es)o te)0o da ca0acidade de con(ecer e do 0oder de a"ir5 60. : e A8. Este dia"n1stico abre, se"undo o autor, duas conc-us9es di!erentes: *A 0ri)eira a de que o teatro u)a coisa abso-uta)ente );, u) 0a-co de i-uso e de 0assi4idade que necess;rio su0ri)ir e) bene!.cio daqui-o que e-e interdita: o con(eci)ento e a ao, a ao de con(ecer e a ao condu+ida 0e-o saber. <=> e!eito 0r10rio do teatro trans)itir essa doena 0or inter)dio de u)a outra: a doena do o-(ar subBu"ado 0or so)bras. <=> A co)unidade Busta , 0ois, aque-a que no to-era a )ediao teatra-, aque-a e) que a )edida que "o4erna a co)unidade direta)ente incor0orda nas atitudes 4i4as dos seus )e)bros5 60. A8. 0oder circu-a nas re-a9es 4i4as entre o teatro e es0ectadores: *Necessita)os, 0ois, de u) outro teatro, u) teatro se) es0ectadores: no u) teatro que se desenro-e 0erante assentos 4a+ios, )as u) teatro e) que a re-ao 10tica 0assi4a i)0-icada 0e-a 0r10ria 0a-a4ra seBa sub)etida a u)a outra re-ao, aque-a que est; i)0-icada nu)a outra 0a-a4ra, a 0a-a4ra que desi"na o que se 0rodu+ e) cena, o drama. Cra)a quer di+er ao. teatro o -u"ar onde u)a ao condu+ida ao acaba)ento 0or cor0os e) )o4i)ento !rente a cor0os 4i4os que se trata de )obi-i+ar. Estes D-ti)os 0ode) ter renunciado ao seu 0oder. Mas este 0oder reto)ado, reati4ado na performance dos 0ri)eiros, na inte-i"2ncia que constr1i essa performance, na ener"ia que e-a 0rodu+. E co) base neste 0oder ati4o que necess;rio construir u) teatro no4o ou, )e-(or di+endo, u) teatro recondu+ido 3 sua 4irtude ori"ina-, 3 sua 4erdadeira ess2ncia, da qua- os es0et;cu-os que -(e 4o buscar o no)e o!erece) a0enas u)a 4erso de"enerada. E 0reciso u) teatro se) es0ectadores, no qua- que) assiste a0renda, e) 4e+ de ser sedu+ido 0or i)a"ens, no qua- que) assiste se torne 0artici0ante ati4o, e) 4e+ de ser u) voyeur 0assi4o5 60. %$8. Ranci're co)enta que essa in4erso das coisas con(eceu duas "randes !1r)u-as: *Ce acordo co) a 0ri)eira, necess;rio arrancar o es0ectador ao e)bruteci)ento do 0a0a-4o !ascinado 0e-a a0ar2ncia e conquistado 0e-a e)0atia, que !a+ co) que e-e se identi!ique co) as 0ersona"ens e) cena. MostrarFseF-(eF;, 0ortanto, u) es0et;cu-o estran(o, inusua-, u) eni")a cuBo sentido e-e de4er; 0rocurar. Ceste )odo, !or;F-oFe)os a trocar a 0osio de es0ectador 0assi4o 0e-a de a-"u) que condu+ u)a in4esti"ao ou u)a e&0eri2ncia cient.!ica, a-"u) que obser4a os !enG)enos e in4esti"a as res0ecti4as causas. u ento, 0ro0orFseF-(eF; u) di-e)a e&e)0-ar, se)e-(ante aos que se co-oca) aos indi4.duos e)0en(ados e) decis9es de ao. HarFseF;, assi), co) que a"uce o seu 0r10rio sentido de a4a-iao das ra+9es, da res0ecti4a discusso e da esco-(a radica-5 60. %%8. A-"u)as co)0ara9es entre Irec( e Artaud: *Estas so as atitudes !unda)entais sinteti+adas no teatro 0ico de Irec(t e no teatro da crue-dade de Artaud. Jara o 0ri)eiro, o es0ectador de4e "an(ar dist,ncia? 0ara o se"udo, de4e 0erder toda a dist,ncia. Jara o 0ri)eiro, o es0ectador de4e tornar )ais !ino o seu o-(ar, 0ara o se"undo, e-e de4er; abdicar da 0r10ria 0osio de )ero suBeito do o-(ar. As )odernas tentati4as de re!or)a do teatro osci-ara) constante)ente entre estes dois 01-os, o da inda"ao distante e o da 0artici0ao 4ita-, correndo e)bora o risco de )isturar os res0ecti4os 0rinc.0ios e e!eitos5 60. %% e %#8. Ha-a sobre o teatro e o de!ine: *@i"ni!ica que o KteatroK u)a !or)a co)unit;ria e&e)0-ar. Introdu+ u)a ideia de co)unidade co)o auto0resena, 0or o0osio 3 dist,ncia da re0resentao. <=> teatro sur"iu ento co)o u)a !or)a da constituio esttica L da constituio sens.4e- L da co-eti4idade. Entenda)os nesta e&0resso a co)unidade co)o )aneira de ocu0ar u) -u"ar e u) te)0o, co)o o cor0o e) ato o0osto ao si)0-es a0are-(o das -eis, co)o u) conBunto de 0erce09es, de "estos e de atitudes que 0recede e 0rFcon!i"ura as -eis e as institui9es 0o-.ticas. teatro, )ais do que qua-quer outra arte, !oi associado 3 ideia ro),ntica de u)a re4o-uo esttica, ca0a+ de trans!or)ar B; no a )ec,nica do Estado e das -eis, )as as !or)as sens.4eis da e&0eri2ncia (u)ana. A re!or)a do teatro si"ni!ica4a ento a restaurao da sua nature+a de asse)b-eia ou de ceri)Gnia da co)unidade. teatro u)a asse)b-eia na qua- as "entes do 0o4o to)a) consci2ncia da sua situao e discute) os seus interesses, di+ Irec(t de0ois de Jiscator. teatro, a!ir)a Artaud, o ritua- 0uri!icador no qua- u)a co-eti4idade 0osta na 0-ena 0osse das ener"ias que -(e so 0r10rias5 60. %M8. Co)enta u) 0ouco sobre o *es0et;cu-o5, iniciando 0e-a a!ir)ati4a de NuO Cebord de que a ess2ncia de-e a e&terioridade: * es0et;cu-o o reino da 4iso e a 4iso a e&terioridade, ou seBa, 0ri4ao da 0osse de si. A doena do (o)e) es0ectador 0ode resu)irFse nu)a !1r)u-a bre4e: KPuanto )ais conte)0-a, )enos K. <=> que o (o)e) conte)0-a no es0et;cu-o a ati4idade que -(e !oi roubada, a sua 0r10ria ess2ncia, tornada estran(a, 4irada contra e-e )es)o e or"ani+ando u) )undo co-eti4o cuBa rea-idade a desse desa0ossa)ento5 60. %Q8. Ha-a sobre o Bo"o de equi4a-2ncias entre o-(ar e 0ro&i)idade: *<...> o Bo"o de equi4a-2ncias e de o0osi9es que sustenta a 0ossibi-idade de tais 0rinc.0ios: equi4a-2ncias entre 0Db-ico teatra- e co)unidade, entre o-(ar e 0assi4idade, e&terioridade e se0arao, )ediao e si)u-acro? o0osi9es entre o co-eti4o e o indi4idua-, entre a i)a"e) e a rea-idade 4i4a, a ati4idade e a 0assi4idade, a 0osse de si e a a-ienao5 60. %R8 Co)enta u) 0ouco sobre a performance e e&09e no4a)ente 4is9es de Irec(t e Artaud: * 0a-co e a performance teatrais 0assa) assi) a ser u)a )ediao e4anescente entre o )a- do es0et;cu-o e a 4irtude do 4erdadeiro teatro. Cena e performance teatrais 0ro09e)Fse ensinar aos seus es0ectadores os )eios de dei&are) de ser es0ectadores e de se tornare) a"entes de u)a 0r;tica co-eti4a. Ce acordo co) o 0aradi")a brec(tiano, a )ediao teatra- tornaFos conscientes da situao socia- que d; -u"ar a essa )es)a )ediao, e desencandeia ne-es o deseBo de a"ir 0ara trans!or)ar a dita situao socia-. @e"undo a -1"ica de Artaud, !;F-os sair da sua 0osio de es0ectadores: e) 4e+ de estare) 0erante u) es0et;cu-o so en4o-4idos 0e-a performance, arrastados 0ara dentro do c.rcu-o da ao que -(es de4o-4e a sua ener"ia co-eti4a. Nu) caso co)o no outro, o teatro o!ereceFse co)o )ediao tendente 3 sua 0r10ria su0resso5 60. %R e %S8. Ha-a sobre o *)estre5: *Jorque esta )ediao autoFe4anescente no nos descon(ecida. TrataFse da 0r10ria -1"ica da re-ao 0eda"1"ica: ne-a, o 0a0e- entre ao )estre o de su0ri)ir a dist,ncia entre o seu saber e a i"nor,ncia do i"norante. As -i9es do )estre e os e&erc.cios que d; a !a+er te) 0or !ina-idade redu+ir 0ro"ressi4a)ente o abis)o que os se0ara. Jor), in!e-i+)ente, o )estre s1 0ode redu+ir o a!asta)ento na condio de o recriar constante)ente. Jara substituir a i"nor,ncia 0e-o saber, te) de ca)in(ar se)0re u) 0asso )ais 3 !rente, reintrodu+indo entre e-e e o a-uno u)a no4a i"nor,ncia. A ra+o 0ara que assi) seBa si)0-es. Na -1"ica 0eda"1"ica, o i"norante no a0enas aque-e que i"nora ainda o que o )estre sabe. E antes aque-e que no sabe o que i"nora ne) co)o c(e"ar a saber isso que i"nora. )estre, esse, no a0enas o indi4.duo que dete) o saber i"norado 0e-o i"norante. E ta)b) aque-e que sabe co)o !a+er da coisa i"norada u) obBeto de saber, e) que )o)ento e se"undo que 0rotoco-o. Jorque, e) boa 4erdade, no (; i"norante que no saiba B; u) conBunto de coisas, que no as ten(a a0rendido 0or si 0r10rio o-(ando e escutando 3 sua 4o-ta, obser4ando e re0etindo, en"anandoFse e corri"indo os seus erros. Mas, 0ara o )estre, u) ta- saber no 0assa de u) saber de ignorante, u) saber inca0a+ de se ordenar se"undo a 0ro"resso que 4ai do )ais si)0-es ao )ais co)0-e&o. i"norante 0ro"ride co)0arando o que descobre co) aqui-o que B; sabe, ao sabor do acaso dos encontros, )as ta)b) se"undo a re"ra arit)tica, a re"ra de)ocr;tica, a re"ra de)ocr;tica que !a+ da i"nor,ncia u) )enor saber. Jreocu0aFse a0enas e) saber )ais, e) 0assar a saber aqui-o que ainda i"nora4a. que -(e !a-ta, o que se)0re !a-tar; ao a-uno, a no ser que se torne e-e 0r10rio )estre, o saber relativo ignorncia, o con(eci)ento da dist,ncia e&ata que se0ara o saber da i"nor,ncia5 60. %78. E&0-ica u) 0ouco )ais sobre a noo de i"nor,ncia: * que o )estre sabe, o que o 0rotoco-o de trans)isso do saber co)ea 0or ensinar ao a-uno, que a i"nor,ncia no u) )enor saber. A i"nor,ncia o o0osto do saber? 0orque o saer no u) conBunto de con(eci)entos, )as si) u)a 0osio. A distncia e&ata a dist,ncia que nen(u)a re"ra )ede, a dist,ncia que se 0ro4a 0e-o si)0-es Bo"o das 0osi9es ocu0adas, que se e&erce 0e-a inter)in;4e- 0r;tica do K0asso )ais 3 !renteK que se0ara o )estre do indi4.duo que su0osta)ente o )estre de4e tra+er at Bunto de si5 60. %78. Ha-a sobre a e)anci0ao inte-ectua-: *A essa 0r;tica do e)bruteci)ento o0un(a Jacotot a 0r;tica da e)anci0ao inte-ectua-. A e)anci0ao inte-ectua- a 4eri!icao da i"ua-dade das inte-i"2ncias. Esta i"ua-dade no si"ni!ica u) i"ua- 4a-or de todas as )ani!esta9es da inte-i"2ncia, )as a i"ua-dade da inte-i"2ncia re-ati4a)ente a si )es)a e) todas as suas )ani!esta9es. No (; dois ti0os de inte-i"2ncia se0arados 0or abis)o. <=> Ceste i"norante que so-etra os si"nos at ao cientista que constr1i (i01teses se)0re a )es)a inte-i"2ncia que se encontra e) ao, u)a inte-i"2ncia que tradu+ si"nos 0or outros si"nos e que 0rocede 0or co)0ara9es e !i"uras 0ara co)unicar aqui-o que u)a outra inte-i"2ncia trata de -(e co)unicar5 60. %: e %A8 Co)enta a arte de tradu+ir: *A dist,ncia no u) )a- a abo-ir, antes a condio nor)a- de toda a co)unicao. s ani)ais (u)anos so ani)ais distantes que co)unica) atra4s da !-oresta de si"nos. A dist,ncia que o i"norante te) de trans0or no o abis)o entre a sua i"nor,ncia e o saber do )estre. E si)0-es)ente o ca)in(o que 4ai daqui-o que e-e B; sabe 3qui-o que ainda i"nora, )as que 0ode a0render co)o a0rendeu o resto, que 0ode a0render no 0ara 0assar a ocu0ar a 0osio do s;bio, )as 0ara )e-(or 0raticar a arte de tradu+ir, a arte de 0Gr as suas e&0eri2ncias e) 0a-a4ras e as suas 0a-a4ras 3 0ro4a, de tradu+ir as suas a4enturas inte-ectuais 0ara uso dos outros e de 4o-tar a tradu+ir as tradu9es que os outros -(e a0resenta) das res0ecti4as a4enturas5 60. %A8. Jensar na re-ao co) a Tist1ria. No (; )ais necessaria)ente u)a obri"ao de denunciar o Ca0ita-is)o, )as ainda (; a necessidade de se criar u)a co)unidade ati4a: *Esta a 0ri)eira con4ico que os re!or)adores do teatro 0arti-(a) co) os 0eda"o"os e)brutecedores: a do abis)o que se0ara duas 0osi9es. Mes)o que o dra)atur"o ou o rea-i+ador no saiba) o que quere) que o es0ectador !aa, (; 0e-o )enos u)a coisa que sabe): sabe) que o es0ectador de4e fazer uma coisa, trans0or o abis)o que se0ara a ati4idade da 0assi4idade5 60. #$ e #%8. Ha-a sobre as o0osi9es oriundas da desi"ua-dade e e) se"uida co)enta a e)anci0ao a 0artir da cr.tica a isso: *Estas o0osi9es L o-(arUsaber, a0ar2nciaUrea-idade, ati4idadeU0assi4idade L so a-"o de co)0-eta)ente di!erente de o0osi9es -1"icas entre ter)os be) de!inidos. Ce!ine) 0ro0ria)ente u)a 0arti-(a do sens.4e-, u)a distribuio a priori das 0osi9es e das ca0acidades e inca0acidades -i"adas a essas 0osi9es. @o a-e"orias encarnadas da desi"ua-dade5 60. #%8. *Puanto 3 e)anci0ao, essa co)ea quando se 09e e) questo a o0osio entre o-(ar e a"ir, quando se co)0reende que as e4id2ncias que assi) estrutura) as re-a9es do di+er, do 4er e do !a+er 0ertence) e-as 0r10rias 3 estrutura da do)inao e da suBeio. A e)anci0ao co)ea quando se co)0reende que o-(ar ta)b) u)a ao que con!ir)a ou trans!or)a essa distribuio de 0osi9es. es0ectador ta)b) a"e, co)o o a-uno ou o cientista. bser4a, se-eciona, co)0ara, inter0reta. Li"a o que 42 co) )uitas outras coisas que 4iu noutros es0aos c2nicos e noutro "2nero de -u"ares. Co)09e o seu 0r10rio 0oe)a co) os e-e)entos do 0oe)a que te) 3 sua !rente5 60. ##8. Ha-a sobre o 0arado&o do )estre i"norante: *E o sentido do 0arado&o do )estre i"norante: o a-uno a0rende do )estre a-"o que o 0r10rio )estre no sabe. A0rende a-"o co)o e!eito de u) ensino que o obri"a a 0rocurar e a 4eri!icar essa 0rocura. Mas no a0rende o saber do )estre5 60. #M8. autor co-oca que no (; necessaria)ente u)a ao direta de instruo 0or 0arte do artista: *CirFseF; que o artista, 0or seu -ado, no quer instruir o es0ectador. artista, (oBe e) dia, recusaFse a uti-i+ar a cena 0ara i)0or u)a -io ou !a+er 0assar u)a )ensa"e). Puer so)ente 0rodu+ir u)a !or)a de consci2ncia, u)a intensidade de senti)ento, u)a ener"ia 0ara a ao. Mas continua a su0or que o que ser; 0ercebido, sentido, co)0reendido aqui-o que e-e 0r10rio co-ocou na dra)atur"ia ou na sua performance5 60. #Q8. Ce!ine performance: *A performance no a trans)isso do saber ou do res0irar do artista ao es0ectador. E antes essa terceira coisa que nen(u) de-es 0ro0riet;rio, da qua- nen(u) de-es 0ossui o sentido, essa terceira coisa que se )ante) entre os dois, retirando ao id2ntico toda e qua-quer 0ossibi-idade de trans)isso, a!astando qua-quer identidade entre causa e e!eito5 60. #Q e #R8. Co)0ara esse 0receito do teatro a outros )odos de ser es0ectador: *Estou e) crer que este a-"o so)ente o 0ressu0osto de que o teatro e) si )es)o co)unit;rio. Este 0ressu0osto continua a ca)in(a 3 !rente da performance teatrar e a anteci0ar os e!eitos desta. Mas nu) teatro, e&ata)ente co)o nu) )useu, nu)a esco-a ou na rua, nada e&iste que no seBa) indi4.duos que traa) o seu 0r10rio ca)in(o 0e-o )eio da !-oresta das coisas, dos atos e dos si"nos que -(es sur"e) 0e-a !rente ou que os rodeia). 0oder co)u) aos es0ectadores no te) a 4er co) a res0ecti4a qua-idade de )e)bros de u) cor0o co-eti4o ou co) qua-quer !or)a es0ec.!ica de interati4idade. E antes o 0oder que cada u) ou cada u)a te) de tradu+ir 3 sua )aneira o que 0ercebe, de -i"ar o que 0ercebe 3 a4entura inte-ectua- sin"u-ar que os torna se)e-(antes a todos os outros na )edida e) que essa a4entura sin"u-ar no se asse)e-(a) a nen(u)a outra. Este 0oder co)u) da i"ua-dade das inte-i"2ncias -i"a os indi4.duos entre si, !;F-os 0roceder 3 troca das suas ati4idades inte-ectuais, ao )es)o te)0o que os )ante) se0arados uns dos outros, i"ua-)ente ca0a+es de uti-i+ar o 0oder de todos 0ara traar o seu ca)in(o 0r10rio5 60. #78. Ciscute a e)anci0ao do es0ectador: *E neste 0oder de associar e de dissociar que reside a e)anci0ao do es0ectador, ou seBa, a e)anci0ao de cada u) de n1s enquanto es0ectador. @er es0ectador no a condio 0assi4a que de42sse)os trans!or)ar e) ati4idade. E a nossa situao nor)a-. A0rende)os e ensina)os, a"i)os e con(ece)os ta)b) enquanto es0ectadores que -i"a) constante)ente o que 4ee) co) aqui-o que B; 4ira) e dissera), !i+era) e son(ara). <=> A nossa tare!a no trans!or)ar os es0ectadores e)a tores e os i"norantes e) cientistas. Jrecisa)os de recon(ecer o saber que o0era no i"norante e a ati4idade 0r10ria do es0ectador. Todo o es0ectador B; ator da sua (ist1ria? todo o ator, todo o indi4.duo de ao, B; es0ectador da )es)a (ist1ria5 60. #:8. Ha+ u)a narrati4a sobre as cartas que !ora) trocadas 0or traba-(adores, que ao in4s de destacar o nDc-eo duro do traba-(o, retrata4a )o)entos de -a+er e 1cio: *Estes traba-(adores que su0osta)ente de4ia) !ornecerF)e in!or)a9es sobre as condi9es do traba-(o e as !or)as da consci2ncia de c-asse o!erecia)F)e u)a coisa co)0-eta)ente di!erente: o senti)ento de u)a 0arecena, u)a de)onstrao da i"ua-dade. Ta)b) e-es era) es0ectadores e 4isitantes no seio da sua 0r10ria c-asse. A ati4idade de 0ro0a"anda que era a sua no 0odia se0ararFse dos seus 1cios de 0asseantes e de indi4.duos entre"ues 3 conte)0-ao. A si)0-es crGnica dos seus 1cios obri"a4a a re!or)u-ar as re-a9es estabe-ecidades entre ver, fazer e falar. <=> E este o si"ni!icado da 0a-a4ra e)anci0ao: des)ante-ar a !ronteira entre os que a"e) e os que 4ee), entre indi4.duos e )e)bros de u) cor0o co-eti4o5 60. M$ e M%8. Menciona )aneiras de se co)0reender e de se 0raticar a )istura de "2neros: *ra, (; tr2s )aneiras de co)0reender e de 0raticar esta )istura dos "2neros. T; u)a que reatua-i+a a !or)a da obra de arte tota-. A obra de arte tota- de4ia su0osta)ente ser a a0oteose da arte tornada 4ida. <=> E) se"undo -u"ar, 4e) a ideia de u)a (ibridao dos )eios da arte 0r10ria da rea-idade 01sF)oderna da troca cont.nua dos 0a0is e das identidades, do rea- e do 4irtua-, do or",nico e das 0r1teses )ec,nicas e in!or);ticas. <=> u)a terceira )aneira <=> a qua- B; no te) e) 4ista a a)0-i!icao dos e!eitos, )as si) 0Gr e) causa a 0r10ria re-ao causaFe!eito e o Bo"o dos 0ressu0ostos que sustenta) a -1"ica do e)bruteci)ento. <=> 0ro09e <...> a re4o"ao do 0ri4i-"io de 4ita-idade e de 0oder co)unit;rio atribu.do ao 0a-co de teatro, 0ara co-ocar o 0a-co e) 0 de i"ua-dade co) a narrao de u)a (ist1ria, a -eitura de u) -i4ro ou o o-(ar que recai sobre u)a i)a"e). Jro09eFnos, e) su)a, ser concebida co)o u) no4o 0a-co, u) 0a-co da i"ua-dade no qua- performances (etero"2neas se tradu+e) u)a nas outras. <=> trataFse de os suBeitos sere) ao )es)o te)0o performers que 09e) e) Bo"o as suas co)0et2ncias e es0ectadores que obser4a) o que estas co)0et2ncias e es0ectadores que obser4a) o que estas co)0et2ncias 0ode) 0rodu+ir nu) conte&to no4o, Bunto de outros es0ectadores. s artistas, co)o os in4esti"adores, constroe) a cena na qua- a )ani!estao e o e!eito das suas co)0et2ncias se e&09e) e se torna) incertos nos ter)os do no4o idio)a que tradu+ u)a no4a a4entura inte-ectua-. e!eito do idio)a no 0ode ser anteci0ado. E&i"e dos es0ectadores que dese)0en(e) o 0a0e- de inter0retes ati4os, que e-abore) a sua 0r10ria traduo 0ara se a0ro0riare) da (ist1ria e de-a !a+ere) a sua 0r10ria (ist1ria. V)a co)unidade e)anci0ada u)a co)unidade de contadores e tradutores5 60. MQ e MR8. Hina-i+a o te&to di+endo que no te)e as cr.ticas que di+e) que seus escritos so a0enas 0a-a4ras: *Wer)oFnos -i4res dos !antas)as do 4erbo !eito carne e do es0ectador tornado ati4o, saber que as 0a-a4ras so so)ente 0a-a4ras e os es0ectadores a0enas es0ectadores 0ode aBudarFnos a co)0reender )e-(or co)o as 0a-a4ras e as i)a"ens, as (ist1rias e as performances 0ode) )udar qua-quer coisa no )undo e) que 4i4e)os5 60. MR e MS8. ALNVN@ CMENTXRI@ E PVE@TINAMENT@: F E&iste arte indi4idua-Y Toda 0roduo art.stica no B; est; en"aBada e en4o-4ida e) 0rocessos de a"encia)entos co-eti4osY F Jensar nas 0rodu9es art.sticas e-aboradas 0or suba-terni+ados a 0artir de u)a re!-e&o )ista de Irec(t e Artaud, onde 0ode tanto se trans!or)ar u)a situao socia- co)o de4o-4er u)a ener"ia co-eti4a a 0artir do en4o-4i)ento co) as performances? F Ainda sobre o 0onto anterior, articu-ar as quest9es do te&to no a0enas co) ati4idades art.sticas, )as ta)b) co) 0r;ticas es0orti4as L 0ensando se)0re nos a"encia)entos co-eti4os F.