Você está na página 1de 29

NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO

NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN


Por Alfonso Santiago (h (
!

I Co"#ntarios $r#li"inar#s
Una %# las tar#as "&s ar%'as ('# s# l# ofr#)#n a 'n $rof#sor %# D#r#)ho
Constit')ional #s #*$li)ar a)a+a%a"#nt# (', #s 'na )onstit')i-n. Si tan s-lo la
)on)i+i,ra"os )o"o la nor"a /'r0%i)a s'$r#"a ('# rig# la 1i%a %# 'n Esta%o 2 s-lo
al'%i,ra"os )on #l )on)#$to %# )onstit')i-n al %o)'"#nto #n %on%# s# )onti#n# %i)ha
nor"a3 to%o s#r0a "&s s#n)illo 2 si"$l#. Sin #"+argo3 #st# $lant#o s#r0a "ar)a%a"#nt#
ins'fi)i#nt# 2 no nos $#r"itir0a ha)#rnos )argo %# to%a la ri('#4a #*ist#n)ial a la ('# ha)#
r#f#r#n)ia #l )on)#$to %# )onstit')i-n. Esa ri('#4a #*ist#n)ial #st& )o"$'#sta %# #l#"#ntos
)'lt'ral#s3 $ol0ti)os3 a*iol-gi)os3 nor"ati1os3 so)iol-gi)os3 ('# han %# s#r t#ni%os #n
)'#nta $ara )o"$r#n%#r )a+al"#nt# lo ('# #s 2 r#$r#s#nta 'na )arta "agna. En #l $r#s#nt#
tra+a/o $r#t#n%#"os %#s$l#gar $ar)ial"#nt# alg'nos %# #stos #l#"#ntos $r#s#nt#s o
0nti"a"#nt# r#la)iona%os )on la no)i-n %# )onstit')i-n.
Po%#"os )onsi%#rar ('# la )onstit')i-n #s #l $rin)i$al "#%io # instr'"#nto
)on)#+i%o $or #l %#r#)ho $5+li)o "o%#rno a fin %# lograr s' o+/#ti1o6 so"#t#r #l $ro)#so
$ol0ti)o a r#glas /'r0%i)as a fin %# )ons#g'ir #l )ontrol %#l $o%#r #statal.
7La )onstit')i-n /'r0%i)a transfor"a #l $o%#r %#sn'%o #n l#g0ti"o
$o%#r /'r0%i)o. El gran l#"a %# la l')ha $or #l Esta%o )onstit')ional
1
) Vicedecano y Profesor de Derecho Constitucional de la Facultad de Derecho de la
Universidad Austral.
1
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
ha si%o la #*ig#n)ia %# ('# #l (ar+itrario goverment by men %#+#
%isol1#rs# #n 'n (/'r0%i)o goverment by laws7 (
8
.
Ca$tar lo (', #s 2 signifi)a la )onstit')i-n no #s 'na tar#a s#n)illa. S' r#ali%a% s#
r#sist# a s#r )a$ta%a %#s%# 'na sola $#rs$#)ti1a. La "'ltit'% %# )on)#$tos 2 ti$olog0as ('#
los )onstit')ionalistas han #la+ora%o so+r# #lla (
9
3 #s $r'#+a %# la )o"$l#/i%a% ('# "'#stra
s' s#r3 si"'lt&n#a"#nt# /'r0%i)o 2 $ol0ti)o. Coin)i%i"os3 $or tanto3 )on Fa2t )'an%o afir"a
sint,ti)a"#nt#6 7la $ro$ia )onstit')i-n ti#n# )ont#ni%o /'r0%i)o 2 $ol0ti)o7 (
:
.
Nos a$ro*i"ar#"os a la r#ali%a% )onstit')ional a tra1,s %# la for"'la)i-n %# 'n
)on)#$to %ial,)ti)o %# )onstit')i-n 2 %#l an&lisis %# los signifi)a%os ('# s# l# asignan o
atri+'2#n #n n'#stro sist#"a $ol0ti)o. En la for"'la)i-n %#l )on)#$to %ial,)ti)o %#
)onstit')i-n3 nos ins$irar#"os $rin)i$al"#nt# #n la %o)trina %# ;#r"an ;#ll#r (
<
6 la
)onstit')i-n )o"o totali%a% #s la s'"a %# la )onstit')i-n /'r0%i)a 2 la )onstit')i-n r#al #n
int#ra))i-n %ial,)ti)a 2 %in&"i)a. Por s' $art#3 al %#sarrollar los signifi)a%os
)onstit')ional#s %#s)ri+ir#"os los %i1#rsos s#nti%os $ol0ti)os3 /'r0%i)os 2 )'lt'ral#s
)ont#ni%os #n la )onstit')i-n.
P#nsa"os ('# #l %#sarrollo %#l )on)#$to %ial,)ti)o %# )onstit')i-n 2 la %#s)ri$)i-n
%# los signifi)a%os )onstit')ional#s3 nos $#r"itir& ha)#rnos )argo %# la ri('#4a #*ist#n)ial
$r#s#nt#s #n to%a )onstit')i-n 2 $on#r %# "anifi#sto a%#)'a%a"#nt# las %i"#nsion#s
$ol0ti)a 2 /'r0%i)a $r#s#nt#s #n to%a )arta "agna.
2
) Garca de Enterra, La Constitucin como norma y el tribunal constitucional, De.Civitas,
1985, pag. 49.
3
) Vase, p. ej., Linares Quintana, Segundo, Derecho Constitucional e Instituciones
Polticas, Ed. Abeledo Perrot, 1970, Tomo I, pag. 411 y ss.; Bidegain, Carlos, Curso de
Derecho Constitucional, Abeledo Perrot, 1994, pag.10 y ss.
4
) Fayt, Carlos, Nuevas Fronteras del Derecho Constitucional, Ed. La Ley, 1995, pag. 9.
Tambin la Corte Suprema ha reconocido esta dimensin poltica de la constitucin, al
definirla como "el instrumento poltico que nos rige" (Fallos 181:343).
5
) cfr., Heller, Herman, Teora del Estado, Ed. Fondo de Cultura Econmica, Mxico, 4 ed.,
1961, pag. 277.
2
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
8 Constit')i-n /'r0%i)a 2 )onstit')i-n r#al
El )on)#$to %# )onstit')i-n $'#%# r#f#rirs# tanto a la nor"a /'r0%i)a s'$r#"a %# 'n
Esta%o ()onstit')i-n /'r0%i)a3 )o"o a la #str')t'ra %# $o%#r #f#)ti1a"#nt# 1ig#nt# #n #l
"is"o ()onstit')i-n r#al.
As0 )o"o #n ar('it#)t'ra3 $'#%#n %isting'irs# 2 r#la)ionars# #l $lano ('# )onti#n# #l
$ro2#)to %# 'n #%ifi)io 2 #l $ro$io #%ifi)io r#al3 %# "o%o an&logo )a+# %isting'ir #n #l
Esta%o Constit')ional la )onstit')i-n /'r0%i)a 2 la )onstit')i-n r#al. Po%r0a"os %#)ir ('#3
"i#ntras la )onstit')i-n /'r0%i)a s# as#"#/a al $lano %# %os %i"#nsion#s ('# )onti#n# #l
$ro2#)to %#l #%ifi)io %is#=a%o $or 'n ar('it#)to a fin %# r#gir s' )onstr'))i-n3 la
)onstit')i-n r#al #s #l $ro$io #%ifi)io3 )on s's tr#s %i"#nsion#s #s$a)ial#s3 ('# r#)og# )on
"a2or o "#nor fi%#li%a%3 $#ro si#"$r# )on to%a la ri('#4a %# lo r#al3 la $ro$'#sta )ont#ni%a
#n #l $lano.
La )onstit')i-n /'r0%i)a #*$r#sa la organi4a)i-n ra)ional %#l $o%#r $r#1ista #n #l
t#*to )onstit')ional6 la nor"ati1i%a% )onstit')ional3 #l %#+#r s#r ('# )onti#n# #l $lan 2 las
r#glas a las ('# ha %# a%#)'ars# #l #/#r)i)io %#l $o%#r #statal. La )onstit')i-n /'r0%i)a3
)on)#+i%a )o"o nor"a s'$r#"a3 #s #l n'#1o instr'"#nto %#sarrolla%o $or #l %#r#)ho
)onstit')ional "o%#rno3 )on #l $ro$-sito %# %ar 'na "a2or ra)ionali%a% 2 s#g'ri%a% a la
1i%a so)ial. Es f&)il"#nt# r#)ono)i+l#3 2a ('# s# )onti#n# #n #l t#*to san)iona%o $or #l
Po%#r Constit'2#nt# #n 'n "o"#nto %#t#r"ina%o o a tra1,s %# 'na s#ri# %# a)tos.
La )on)#$)i-n %# la )onstit')i-n )o"o nor"a /'r0%i)a #s 7la gran
)r#a)i-n %#l )onstit')ionalis"o nort#a"#ri)ano3 la gigant#s)a
a$orta)i-n %# #st# )onstit')ionalis"o a la historia 'ni1#rsal %#l
D#r#)ho. Est> +i#n #sta+l#)i%o ('# #sta )on)#$)i-n in)or$ora3 $or
'na $art#3 la tra%i)i-n %#l %#r#)ho nat'ral #n s' 1#rsi-n $'ritana 2
lai)a3 la %# Lo)?#3 )o"o lex legum 2 )o"o lex inmutabile (agr#go
3
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
2o )o"o l#* s'$#rior. P#ro3 a la 1#43 a$orta3 $ara ha)#r #f#)ti1a #sa
s'$#riori%a%3 #s# s'$#r%#r#)ho3 t,)ni)as )on)r#tas $ro$ias %#l
)o""on la@3 )on)r#ta"#nt# %os6 la for"ali4a)i-n #n 'n %o)'"#nto
sol#"n# %# #s# f'n%a"#ntal la@3 %o)'"#nto ('# #s la ('#
$r#)isa"#nt# s# 1a a r#s#r1ar #l t,r"ino %# )onstit')i-n3 2 ('#
1i#n# %# la #*$#ri#n)ia $a)tista %# las )olonias a"#ri)anas3 los
lla"a%os )hart#rs o )o1#nants3 2 #n s#g'n%o t#r"ino3 2 #sto ti#n#
#s$#)ial r#li#1#3 #l )o""on la@ #s #l ('# ha+ilita 'na t,)ni)a
#s$#)0fi)a #n fa1or %# #sa s'$r#"a)0a )onstit')ional3 la t,)ni)a %# la
/'%i)ial r#1i#@3 ('# $ro1i#n# %#l )o""on la@ ingl,s3 %# s'
$osi)i-n $r#)isa"#nt# )#ntral )o"o %#r#)ho )o"5n3 %#s%# la )'al #l
%#r#)ho )o"5n $'#%# #*igir )'#ntas a los stat't#s3 a las l#2#s3 )o"o
nor"as sing'lar#s o #*)#$)ional#s ('# son 3 ('# $#n#tran #n 'n
D#r#)ho )o"5n 2a )onstit'i%o7 (
A

La )onstit')i-n /'r0%i)a #s 'na l#2 #s)rita 2 s'$r#"a3 ('# s# )onti#n# ha+it'al"#nt#


#n 'n %o)'"#nto 5ni)o3 )'2o $ro)#%i"i#nto %# san)i-n 2 r#for"a %ifi#r# %#l %# las nor"as
or%inarias. S' )ont#ni%o #st& r#f#ri%o a la organi4a)i-n +&si)a %#l Esta%o 2 %# los -rganos
%# go+i#rno 2 al r#)ono)i"i#nto %# los %#r#)hos 2 garant0as f'n%a"#ntal#s %# los
)i'%a%anos. C'"$l#3 a%#"&s3 'na f'n)i-n %# l#giti"a)i-n for"al $ara #l #/#r)i)io %#l
$o%#r $ol0ti)o3 a la 1#4 ('# or%#na 2 )onfig'ra #l sist#"a /'r0%i)o 2 #sta+l#)# los
$ro)#%i"i#nto %# )r#a)i-n %# s's nor"as.
D# "o%o ins#$ara+l# 2 #n $#r"an#nt# r#la)i-n )on la )onstit')i-n /'r0%i)a3 #*ist#
#n to%o Esta%o la )onstit')i-n r#al #nt#n%i%a )o"o la organi4a)i-n #f#)ti1a %# s' sist#"a
$ol0ti)o. Ella #*$r#sa #l s#r 2 la nor"ali%a% )onstit')ional.
7La r#ali%a% $ol0ti)a %# n'#stro ti#"$o %#+# )on)#+irs# )o"o 'n
sist#"a %# r#la)ion#s 2 $ro)#sos %# $o%#r3 fr#nt# a los )'al#s las
6
) Garca de Enterra, ob. cit., pag. 124
4
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
nor"as )onstit')ional#s 1ig#nt#s son 'na $osi+ili%a% %# )ontrol3
#('ili+rio 2 )anali4a)i-n7 (
B
.
7Una )onstit')i-n #s)rita no f'n)iona $or s0 "is"a 'na 1#4 ('#
ha2a si%o a%o$ta%a $or #l $'#+lo3 sino ('# 'na )onstit')i-n #s lo
('# los %#t#nta%or#s 2 %#stinatarios ha)#n %# #lla #n la $r&)ti)a...La
)'#sti-n f'n%a"#ntal so+r# si s# har& r#ali%a% la )onfor"a)i-n
#s$#)0fi)a %#l $o%#r $r#1ista )onstit')ional"#nt# %#$#n%# %#l
"#%io so)ial 2 $ol0ti)o %on%# la )onstit')i-n ti#n# ('# 1al#r7 (
C
.
La )onstit')i-n r#al ha #sta%o 2 #star& $r#s#nt# #n to%o Esta%o. A %if#r#n)ia %# la
)onstit')i-n /'r0%i)a3 no o+stant# s' r#ali%a%3 no #s f&)il"#nt# i%#ntifi)a+l# 2 #st& s'/#ta a
fr#)'#nt#s )a"+ios.
7No ha2 $'#+lo3 $or #l h#)ho solo %# #*istir3 ('# no s#a s's)#$ti+l#
%# alg'na )onstit')i-n. S' #*ist#n)ia "is"a s'$on# #n ,l 'na
)onstit')i-n nor"al o nat'ral3 ('# lo ha)# s#r 2 lla"ars# $'#+lo7 (
D
.
En la ti$olog0a #la+ora%a $or Gar)0a P#la2o (
!E
3 la )onstit')i-n /'r0%i)a r#s$on%#r&
a los )&non#s %#l "o%#lo ra)ionalFnor"ati1o3 "i#ntras ('# la )onstit')i-n r#al s#
i%#ntifi)ar& )on los )on)#$tos hist-ri)o 2 so)iol-gi)o. D#l "is"o "o%o #l )on)#$to %#
)onstit')i-n for"al s# r#la)iona )on #l %# )onstit')i-n /'r0%i)a 2 #l %# )onstit')i-n "at#rial
)on #l %# )onstit')i-n r#al (
!!
.
7
) Fayt, Carlos, ob. cit., pag. 221
8
) Loewenstein, Teora de la Constitucin, Ed. Ariel, 1976 pag. 217
9
) Alberdi, Juan Bautista, Bases, Plus Ultra, 1994, cap. XXVIII.
10
) cfr. Garca Pelayo, Manuel, Derecho Constitucional Comparado, Ed. Revista de Occidente,
1964, pag. 33.
11
) Bidart Campos, Germn, Tratado Elemental de Derecho Constitucional, Tomo l, De. Ediar,
1986, pag. 36 y ss.
5
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
Constit')i-n /'r0%i)a 2 )onstit')i-n r#al #st&n #n $#r"an#nt# r#la)i-n %ial,)ti)a3
infl'2,n%os# 'na so+r# la otra. La )onstit')i-n /'r0%i)a "ira 2 s# ori#nta ha)ia la
)onstit')i-n r#al a fin %# int#ntar )onfig'rarla 2 sin #sta r#f#r#n)ia )ar#)# %# s#nti%o. La
nor"ati1i%a% )onstit')ional $r#sionar& so+r# la nor"ali%a% $ol0ti)a3 $r#t#n%i#n%o
#n)a'4arla a tra1,s %# las $r#1ision#s nor"ati1as 2 #*igi#n%o s' )'"$li"i#nto. Por s'
$art#3 la )onstit')i-n r#al +'s)ar& ('# #l t#*to )onstit')ional r#)o/a s's %#"an%as3
in)or$or# s's #*ig#n)ias 2 s# a%a$t# a s's n#)#si%a%#s. Si la )onstit')i-n /'r0%i)a no r#)#$ta
"0ni"a"#nt# #stos r#)la"os f&)ti)os3 )on "')ha fa)ili%a% s# )a# #n la
%#s)ontit')ionali4a)i-n $or la $,r%i%a %# 1ig#n)ia $r&)ti)a %#l t#*to )onstit')ional (
!8
.
7La )r#a)i-n %# nor"as $or #l Esta%o no )r#a 'n %#r#)ho 1&li%o3
sino s-lo #l $lan %# 'n %#r#)ho ('# s# %#s#a $ara #l f't'roG #sta
oferta que el constituente o el le!isla"or #ace a los
"estinatarios "e las nor$as sal#n %# s's #*ist#n)ia #n #l $a$#l
$ara )onfir"ars# #n la 1i%a h'"ana )o"o $o%#r. P'#%# faltar #sa
)onfir"a)i-n3 $or %i1#rsos "oti1os3 2a $or('# la 1i%a no $r#)is# %#
tal#s nor"as3 2a $or('# las r#)ha)#3 2 #n tal#s )aso la nor"ati1i%a%
$i#r%# s' f'#r4a nor"ali4a%ora...En 5lti"a instan)ia3 si#"$r#
1#r#"os )onfir"ars# la t#sis %# ('# la )onstit')i-n r#al )onsist# #n
las r#la)ion#s r#al#s %# $o%#r7 (
!9

7Son las #*ig#n)ias %# la 1i%a $ol0ti)a %# 'n $a0s3 la ra4-n %# s#r %#


las )onstit')ion#s. La 1i%a r#al %#l $a0s3 s' sit'a)i-n #)on-"i)a3
$ol0ti)a 2 so)ial son la f'#nt# #fi)a4 %#l t#*to6 la #*ist#n)ia o no %#
antino"ias #ntr# #l t#*to 2 la 1i%a r#al %ar0a l'gar a ('# #l $a0s #n
%#finiti1a %#s#n1'#l1a s' #*ist#n)ia %#ntro o f'#ra %# la
12
) Esto parece ser lo sucedido con las constitucin de 1819 y 1826 de nuestro pas. Las
mismas, vlidamente sancionadas, sin embargo, no tuvieron vigencia sociolgicas por
contemplar una modalidad unitaria contraria a los pareceres mayoritarios.
13
) Heller, Herman, Teora del Estado, Ed. Fondo de Cultura Econmica, Mxico, 4 ed., 1961,
pag. 277.
6
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
)onstit')i-n. Las )onstit')ion#s son f'#nt# %# %#r#)ho. Las
r#ali%a%#s $ol0ti)as son h#)hos. C'an%o las $ri"#ras no int#r$r#tan
a las s#g'n%as3 ,stas fra)asan3 )'an%o las r#fl#/an3 tri'nfan. Las "&s
+#llas )r#a)ion#s3 las "&s /'stas as$ira)ion#s3 las "&s $#rf#)tas
instit')ion#s no s'$l#n la nat'ral#4a %# las )osas7 (
!:
.
La f'#r4a nor"ali4a%ora %# lo nor"ati1o 2 la infl'#n)ia nor"ati1a %# lo f&)ti)o
#star&n $r#s#nt#s #n to%o #l %#sarrollo %# la 1i%a )onstit')ional. Es $or #so ('# al ha+lar %#
)onstit')i-n3 int#ntar#"os ha)#rlo %#s%# 'na $#rs$#)ti1a glo+al ('# int#gr#3 #n #l )on)#$to
%# )onstit')i-n total3 la )onstit')i-n /'r0%i)a 2 la )onstit')i-n r#al #n s' "'t'a 2
$#r"an#nt# int#rr#la)i-n.
Nos $ar#)# ('# #l )o"#ti%o %# la )i#n)ia %#l )onstit')ional #s %#s)ri+ir #l sist#"a
$ol0ti)o )on 'na 1isi-n int#gra%ora3 )on la 1ista $'#sta tanto #n la )onstit')i-n r#al )o"o #n
la /'r0%i)a 2 anali4ar la nor"ali%a% )onstit')ional t#n%i#n%o %in&"i)a 2 $rogr#si1a"#nt#
ha)ia #l %#+#r s#r.
Si la r#la)i-n # int#ra))i-n #ntr# a"+os )on)#$tos %# )onstit')i-n #st& $r#s#nt# #n
to%o #l %#r#)ho )onstit')ional3 #lla a$ar#)# %# "o%o "&s #*$l0)ito #n alg'nos "o"#ntos #
instit')ion#s %# la r#ali%a% )onstit')ional. Entr# #llas3 )a+# %#sta)ar las sig'i#nt#s6
F #l #/#r)i)io %#l $o%#r )onstit'2#nt#3 tanto $ara san)ionar la )onstit')i-n )o"o
$ara r#for"arlaG
F la $r&)ti)a )onstit')ional3 #s %#)ir3 #l "o%o #n ('# los $o%#r#s )onstit'i%os #/#r)#n
las atri+')ion#s ('# l#s )onfi#r# #*$li)ita o i"$l0)ita"#nt# la )onstit')i-n 2 ha)#n fr#nt# a
los %i1#rsos $ro+l#"as 2 n#)#si%a%#s ('# l#s $lant#a #l %#sarrollo %#l $ro)#so so)ial 2
$ol0ti)oG
14
) Caso Peralta, consid. 3), LL, 1991-C-518.
7
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
F int#r$r#ta)i-n 2 )ontrol )onstit')ional ('# #/#r)ita $rin)i$al"#nt# #l Po%#r H'%i)ial
2 %# "o%o %#finiti1o la Cort# S'$r#"aG
F las )l&'s'las $rogra"&ti)as ('# )onti#n#n las "o%#rnas )onstit')ion#s.
El $o%#r )onstit'2#nt# #s 'n $'nto )laro %# #n)'#ntro #ntr# la )onstit')i-n r#al 2 la
)onstit')i-n /'r0%i)a. El %i)ta%o o r#for"a %# la )onstit')i-n s'$on# 2 #*$r#sa #l a)'#r%o
%# las f'#r4as $ol0ti)as 2 so)ial#s so+r# las nor"as $or las ('# s# r#gir& la 1i%a #statal. Esas
f'#r4as $ol0ti)as3 si #l $o%#r )onstit'2#nt# #s l#g0ti"o3 #*$r#sar&n la #str')t'ra %# $o%#r
1ig#nt# #n 'n "o"#nto %#t#r"ina%o. En otras $ala+ras3 r#$r#s#ntar&n la )onstit')i-n r#al
('# %ar& orig#n3 "#%iant# #l #/#r)i)io %#l $o%#r )onstit'2#nt# 2 la san)i-n o r#for"a %#l
t#*to )onstit')ional3 a la )onstit')i-n /'r0%i)a (
!<
.
7La o$#ra)i-n )onstit'2#nt# f'n%a)ional3 #s s'"a 2 )o"$#n%io %#
los n'%os %# soli%ari%a% 2 %# )onfli)to %# 'n $'#+lo3 %# las
t#nsion#s #ntr# #l s#r 2 #l %#+#r s#r3 %# los #nsa2os )onstit')ional#s
2 los $a)tos3 ('# #n 'n "o"#nto hist-ri)o )ristali4an #n 'na
r#$r#s#nta)i-n $ol0ti)a )on s'fi)i#nt# $o%#r 2 )o"$#t#n)ia $ara
al'"+rar 'na 'ni%a% $ol0ti)a3 )'2a organi4a)i-n /'r0%i)a #sta+l#)#
)on s#nti%o %# $#r%'ra+ili%a%7 (
!A
.
;#"os %i)ho ('# #sta r#la)i-n #str#)ha #ntr# a"+as %i"#nsion#s %#l s#r
)onstit')ional3 ta"+i,n a$ar#)#r& n0ti%a"#nt# #n #l "o"#nto %# la $r&)ti)a3 la
15
) Ejemplos histricos de lo aqu sostenido pueden verse tanto en la sancin de la
constitucin nacional en 1853 como en la reciente reforma constitucional. Previamente a la
reunin del Congreso General Constituyente de 1853 tuvo lugar el Acuerdo de San Nicols en
donde se fijaron algunas de las pautas fundamentales de organizacin y funcionamiento del
poder constituyente. Dicho acuerdo poltico fue suscripto por los gobernadores de las 14
provincias argentinas. En buena medida, estas autoridades provinciales representaban en ese
momento la estructura real de poder vigente en nuestro medio. En 1994, como paso previo al
ejercicio del poder constituyente derivado, los jefes de los dos principales partidos
polticos suscribieron el acuerdo de Olivos en donde definieron el contenido de la futura
reforma constitucional. Los presidentes de los dos principales partidos polticos tambin
expresaban una parte considerable de la estructura real de poder de ese momento histrico.
16
) Fayt, Carlos, ob. cit. pag. 265.
8
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
int#r$r#ta)i-n 2 #l )ontrol )onstit')ional. En #f#)to3 las #*ig#n)ias )on)r#tas %# la 1i%a
#statal %# 'n "o"#nto %#t#r"ina%os3 los $ro+l#"as 2 1alora)ion#s %# )a%a ,$o)a hist-ri)a3
#star&n $r#s#nt#s #n la int#r$r#ta)i-n ('# los o$#ra%or#s )onstit')ional#s (/'#)#s3
l#gisla%or#s3 Po%#r E/#)'ti1o3 #t). hagan %#l t#*to )onstit')ional. La )onstit')i-n r#al
$r#sionar& so+r# la nor"ati1i%a% )onstit')ional $ara a%a$tarla a s's n#)#si%a%#s 2 s#r&n los
o$#ra%or#s )onstit')ional#s ('i#n#s3 sin %#s1irt'ar s' )ont#ni%o3 %#+#r&n #*tra#r las
"#/or#s f-r"'las %# ar"oni4a)i-n. D# "o%o #s$#)ial3 #sta %#li)a%a tar#a r#)a#r& so+r# los
/'#)#s 2 #n $arti)'lar #n la Cort# S'$r#"a3 al #/#r)#r s' f'n)i-n %# )ontrol )onstit')ional.
N'"#rosos son los #/#"$los ('# s# $'#%#n "#n)ionar $ara #/#"$lifi)ar )a"+ios
int#r$r#tati1os "'2 signifi)ati1os sin ('# ha2a "#%ia%o r#for"a %#l t#*to )onstit')ional3
$or "o%ifi)a)ion#s %#l )ont#*to hist-ri)o3 $ol0ti)o 2 )'lt'ral #n ('# o$#ra la nor"a. As0 #l
)ont#ni%o atri+'i%o al %#r#)ho %# ig'al%a% ant# la l#2 (art. !A %# la CN #n #l siglo $asa%o3
)'an%o f'# san)iona%a la )onstit')i-n3 #s %if#r#nt# a )o"o s# lo )on)i+# ho2 #n %0a. En 'n
)o"i#n4o la ig'al ant# la l#2 no #ra 1ista in)o"$ati+l# )on #l h#)ho %# ('# s-lo 'n
$or)#nta/# %# la $o+la)i-n t'1i#ra %#r#)ho al 1oto 2 ('# las "'/#r#s hasta !D:B #st'1i#ran
#*)l'i%as $or )o"$l#to %# #/#r)#r %i)ho %#r#)ho. ;o2 #n %0a3 la ig'al%a% #*ig# sin l'gar a
%'%as #l %#r#)ho a 1oto #n )a+#4a %# to%os los )i'%a%anos. Sin r#for"a alg'na %#l t#*to
)onstit')ional3 $or i"$ortant#s )a"+ios o)'rri%os #n #l )ont#*to )'lt'ral 2 $ol0ti)o3 s#
"o%ifi)- #l )ont#ni%o %# la nor"a )onstit')ional.
Otras 1#)#s instit')ion#s 2 )ont#ni%os no )ont#"$la%os ini)ial"#nt# #n la
)onstit')i-n /'r0%i)a $#ro ('# s'rg#n # int#gran la )onstit')i-n r#al3 son $ost#rior"#nt#
r#)#$ta%os 2 r#g'la%os #n #l t#*to )onstit')ional. As0 $or #/#"$lo3 los $arti%os $ol0ti)os3
('# no t#n0an trata"i#nto alg'no #n la )onstit')i-n arg#ntina %# !C<93 han si%o $art#s
1ital#s %# )onstit')i-n r#al %# n'#stro $a0s 2 la r#for"a )onstit')ional %# !DD: los ha
in)or$ora%o a n'#stra l#2 f'n%a"#ntal #n #l art. 9B (
!B
.

Un #st'%io hist-ri)o %# la $r&)ti)a %# la r#1isi-n )onstit')ional3 tanto %# n'#stra
Cort# S'$r#"a )o"o la %# los Esta%os Uni%os3 nos %#"'#stra ('# #l )ontrol %#
17
) Algo similar cabe decir de la jerarqua normativa de los tratados internacionales (Art.
75 inc. 22), de los decretos de necesidad y urgencia (Art. 99 inc. 3), de la accin de
amparo (Art. 43), etc.
9
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
)onstit')ionali%a% no #s 'na r#ali%a% i%,nti)a a s0 "is"a a lo largo %#l ti#"$o. Ella
a)o"$a=a los )a"+ios ('# s# %an #n la 1i%a $ol0ti)a %# )'al('i#r Esta%o. El )ontrol
)onstit')ional #s #s#n)ial"#nt# %in&"i)o 2 s' #/#r)i)io no $'#%# s#r )o"$r#n%i%o f'#ra %#
los )a"+iant#s )ont#*tos hist-ri)os 2 $ol0ti)os. Ca%a ,$o)a hist-ri)a ti#n# s'
)orr#s$on%#n)ia )on 'na #ta$a %#l )ontrol )onstit')ional (
!C
.
Para int#ntar #*$li)ar #st# f#n-"#no3 la $r&)ti)a 2 la )i#n)ia )onstit')ional3 han
%#sarrolla%o los )on)#$tos %# int#r$r#ta)i-n %in&"i)a %# la )onstit')i-n 2 %# "'ta)i-n
)onstit')ional. S#g5n #l $ri"#ro3 los t#*tos )onstit')ional#s3 ('# $or s' $ro$ia nat'ral#4a
2a go4an %# )i#rta #lasti)i%a%3 han %# s#r int#r$r#ta%o $or los /'#)#s %# a)'#r%o )on las
)ir)'nstan)ias %# )a%a "o"#nto hist-ri)o. El int#r$r#t# no s-lo ha %# "irar #l t#*to
)onstit')ional #n #l )ont#*to hist-ri)o #n ('# f'# san)iona%o sino f'n%a"#ntal"#nt# a la
l'4 %#l )ont#*to #n ('# %#+# s#r a$li)a%o.
Estos )a"+ios %# int#r$r#ta)i-n )onstit')ional a lo largo %#l ti#"$o3 sin ('# "#%i#
r#for"a %#l t#*to )onstit')ional3 r#)i+#n #l no"+r# %# "'ta)ion#s )onstit')ional#s. S#
$'#%#n r#f#rir a 'na )l&'s'la )on)r#ta %# la )onstit')i-n o a+ar)ar 1arias %# s's
%is$osi)ion#s3 %on%# as0 orig#n a los %i1#rsos "o%#los )onstit')ional#s (
!D
.
7D#ntro %#l "ar)o nor"ati1o )onstit')ional3 %#l ('# no $'#%#n
salirs# sin )a#r #n 1iola)i-n3 los int,r$r#t#s #statal#s %# la
)onstit')i-n (l#gisla%or#s3 E/#)'ti1o3 /'#)#s3 a'tori%a%#s
$ro1in)ial#s3 %#+#n o$tar $or las sol')ion#s r#g'lar#s
(intranor"ati1as ('# r#s'lt#n "&s a%#)'a%as $ara )ont#"$lar 2
18
) Vease, p. ej., los siete modelos histricos de la Corte Suprema americana que describe
Laurence Tribe, en American Constitucional Law, The Foundacion Press Inc., 1988. Para la
evolucin jurisprudencial de la Corte Suprema argentina, puede leerse el excelente trabajo
de Julio Oyhanarte, Historia del Poder Judicial, Revista Todo es Historia, n.66.
19
) Oyhanarte en su libro Poder poltico y cambio estructural en la Argentina, seala que
hasta 1970 han existido cinco mutaciones constitucionales: la del Estado Liberal (1880), la
del Estado Intervencionista Conservador (1930), la del Estado Justicialista (1946) y la del
Estado de Desarrollo (1958 en adelante).
10
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
satisfa)#r las )ir)'nstan)ias 2 n#)#si%a%#s %# la Arg#ntina
)ont#"$or&n#a7 (
8E
.
7El a)o"$a=a"i#nto a los )a"+ios #n la r#ali%a% so)ial s# $ro%')#
$or la int#r$r#ta)i-n )onstit')ional3 la "'ta)ion#s )onstit')ional#s
2 las #n"i#n%as )onstit')ional#s7 (
8!
.
Fr#nt# a la )onstit')i-n 7#stat'a7 ('# $#r"an#)# #st&ti)a # intalt#ra+l# 2 nos %a
si#"$r# #l "is"o "#nsa/#3 s'rg# #l )on)#$to %# la )onstit')i-n 1i1i#nt# (li1ing
)onstit')i-n3 ('# #1ol')iona 2 s# a%a$ta /'nto )on #l $ro)#so $ol0ti)o al ('# $r#t#n%# r#gir3
li"itar 2 #n)a'4ar (
88
. Nos $ar#)# ('# ,st# s#g'n%o "o%#lo #*$r#sa "#/or3 tanto la r#ali%a%
)onstit')ional )o"o la f'n)i-n ('# #n #lla )'"$l# la )onstit')i-n. Sin #"+argo3 %#+#"os
#star at#ntos $ara no )on1#rtir la )onstit')i-n 1i1i#nt# #n 'na )onstit')i-n 7Gio)on%a7 (
89
3
('# sonr0# a to%os los ('# la "iran %#s1irt'an%o #l s#nti%o %# )ontrol ('# to%a )onstit')i-n
ti#n#3 ni #n la )onstit')i-n 7$o#"a7 (
8:
3 ('# )a%a 'no int#r$r#ta a s' "o%o. Co"o nos
#ns#=a L')as I#r%53 7)a+# 'na "#%ia)i-n #ntr# la r0gi%a #stati)i%a% 2 la )ontin'a
%ina"i)i%a%3 #n la "#%i%a ('# s# )on)i+a a la )onstit')i-n )o"o 'na #str')t'ra /'r0%i)o
$ol0ti)a a tra1,s %# la )'al fl'2# la 1i%a7 (
8<
. Es #st# )on)#$to %in&"i)o $#ro no
in%#t#r"ina%o %# )onstit')i-n al ('# nosotros a%h#ri"os.
7Una a)#$)i-n #*tr#"a $'#%# s#r la )onstit')i-nF#stat'a. Iis'ali4a
a la )onstit')i-n )o"o 'n )'#r$o r0gi%o3 %#s%# l'#go 72a h#)ho73
20
) Oyhanarte, J., Poder poltico y cambio estructural en la Argentina, Paidos, pag. 21.
21
) Vanossi, Jorge, La Corte Suprema de Justicia de la Nacin y la expectativa de su
independencia, JA, diario del 19-X-94.
22
) Nestor Sages, de quien tomamos estos conceptos, hace un desarrollo completo de estos dos
modelos constitucionales en "La interpretacin constitucional, instrumento y lmites del
juez constitucional", Anuario Lationoamericano de Derecho Constitucional, 1996, Tomo 2,
Fundacin Adenauer, Medelln, 1996, pag. 25.
23
) La imagen est tomada de Vanossi, Jorge, La constitucin evanescente, LL, diario del 1-
XII-94.
24
) Boggiano, Antonio, Para una teora de la revisin judicial, LL, 15-XI-95.
25
) Lucas Verd, El problema de los cambios de la Constitucin, en Boletn del Seminario de
Derecho Poltico de Salamanca, 1955, pag. 34
11
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
in"'ta+l# # in)orr'$to3 )o"$'#sto $or r#glas ta"+i,n 2a %is#=a%as3
('# )a+# l#al"#nt# ha)#r )'"$lir. Y #sa l#alta% signifi)a
F+&si)a"#nt#F r#s$#tar la l#tra 2 #l #s$0rit' %#l )onstit'2#nt#
hist-ri)o. La %o)trina %# la )onstit')i-nF#stat'a s# #"$ar#nta )on la
i%#a %# la )onstit')i-nFt#sta"#nto6 'n %o)'"#nto (l#2 f'n%a"#ntal
('# fi/a las i%#as 2 las -r%#n#s %#l )onstit'2#nt# hist-ri)o3 2 ('#
%#+# s#r o+#%#)i%o 2 r#ali4a%o %# "o%o ('# s' #/#)')i-n )'"$la
#*a)ta"#nt# )on s's int#n)ion#s. El int,r$r#t# %# la )onstit')i-n
$asa a('0 a s#r #l al+a)#a %# #lla. Por s'$'#sto #l a$arta"i#nto %#
los %#s#os %#l )onstit'2#nt# signifi)a a('0 'n a)to %# trai)i-n a la
)onstit')i-n. La int#r$r#ta)i-n )onstit')ional3 %# a)#$tars# la
1#rsi-n %# la )onstit')i-nFt#sta"#nto3 7#s 'na )'#sti-n %#
in%aga)i-n %#l signifi)a%o %# las $ala+ras #"$l#a%as7...En la otra
$'nta %#l #s$#)tro /'r0%i)o3 la %o)trina %# la )onstit')i-n 1i1i#nt#
(living constitution )alifi)a )o"o fi))i-n l#gal o i%#a "0sti)a a la
i%#a ant#rior. D#s%# #sta otra $#rs$#)ti1a3 7'na )onstit')i-n #s lo
('# #l go+i#rno 2 #l $'#+lo3 ('# gra1itan #n los as'ntos $5+li)os3
r#)ono)#n 2 r#s$#tan )o"o talG lo ('# $i#nsan ('# #sG "&s a5n3 no
#s lo ('# ha si%o3 ni lo ('# #s ho26 si#"$r# s# #st& )on1irti#n%o #n
algo %if#r#nt#3 2 tanto las )r0ti)as3 )o"o a('#llos ('# la #logian3 al
ig'al ('# los a)tos r#ali4a%os +a/o s' i"$#rio3 a2'%an a )on1#rtirla
#n lo ('# s#r& "a=ana (
8A
7 (
8B
.
7La )onstit')i-n #s 'na l#2. No 'n $o#"a. La )onstit')i-n no
signifi)a )'al('i#r )osa ('# a alg'i#n l# $la4)a. As0 la )onstit')i-n
no $'#%# t#n#r )'al('i#r signifi)a%o. No #s a+sol'ta"#nt#
26
) Beard, Charles y Beard, William, The American Leviathan, pag. 39.
27
) Sages, ob. cit., pag. 27.
12
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
in%#t#r"ina%a. A'n('# no si#"$r# $ro1## 'na sol')i-n in#('01o)a7
(
8C
.
Ta"+i,n las )l&'s'las $rogra"&ti)as3 ('# s'#l#n t#n#r 'n )laro )ont#ni%o i%#ol-gi)o
2 fi/an $a'tas %# ori#nta)i-n ('# #l $o%#r )onstit'2#nt# ('i#r# #sta+l#)#r a los $o%#r#s
)onstit'i%os3 $'#%#n s#r 1isto %#s%# la $#rs$#)ti1a nor"ati1i%a%Fnor"ali%a%. Ellas
)onti#n#n $rin)i$ios3 1alor#s3 fin#s 2 $rogra"as %# a))i-n "#%iant# los )'al#s s# int#nta
)onfig'rar la r#ali%a% so)ial6 %#s%# la nor"ati1i%a% )onstit')ional s# $r#t#n%# )onfor"ar la
nor"ali%a% so)ial. ;#"os t#ni%o o)asi-n %# tratar ant#rior"#nt# #st# $'nto #n r#la)i-n a la
r#for"a )onstit')i-n %# !DD: (
8D
.
En s0nt#sis3 #l )on)#$to %ial,)ti)o %# )onstit')i-n nos $#r"it# )o"$r#n%#r
a%#)'a%a"#nt# la int#ra))i-n #*ist#nt# #ntr# nor"a 2 r#ali%a% )onstit')ional3 los
f'n%a"#ntos 2 l0"it#s %# la int#r$r#ta)i-n %in&"i)a %#l t#*to )onstit')ional 2 #l 1alor %#
las )l&'s'las $rogra"&ti)as $r#s#nt#s #n 'n +'#n n5"#ro %# l#2#s s'$r#"as.
9 Los signifi)a%os %# la )onstit')i-n
Es 2a fa"osa 2 fr#)'#nt#"#nt# )ita%a la fras# ('# Hohn Jarshall $ron'n)iara #n
!C!D3 al r#sol1#r #l )#l#+r# )aso J). C'llo)h 1. Jar2lan% (
9E
6 7no %#+#"os ol1i%ar ('# lo
('# #sta"os int#r$r#tan%o #s 'na )onstit')i-n7.
Lo ('# )on a)i#rto ('#r0a s#=alar Jarshall3 $a%r# 2 fig'ra #gr#gia %#l %#r#)ho
)onstit')ional "o%#rno (
9!
3 #s ('# int#r$r#tar 2 a$li)ar 'na )onstit')i-n #s algo +i#n
28
) Boggiano, Antonio, Para una teora de la revisin judicial, LL, diario del 15-IX-95.
29
) Seminario sobre la Reforma Constitucional, Universidad Austral, junio 1995.
30
) 18 US 316.
31
) Oliver Holmes calific a Marshall como el "unico" a ser elegido si el derecho
norteamericano "fuera a representarse por una sola figura", citado por Vanossi, Jorge,
Teora Constitucional, Tomo II, Ed. Depalma, pag. 364.
13
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
%istinto a la #*,g#sis %# 'na l#2 )o"5n. S# r#('i#r#n otros )on)#$tos 2 $a'tas3 2a ('# la
)onstit')i-n no #s 'na l#2 "&s ni ta"$o)o 'na "#ra l#2. S' nat'ral#4a3 si"'lt&n#a"#nt#
$ol0ti)a 2 /'r0%i)a3 r#('i#r# 'n trata"i#nto a)or%# a #sa #s#n)ia %'al 2 "'ltifa),ti)a. La
)a+al )o"$r#nsi-n %# #sta nat'ral#4a3 nos $ar#)# ('# s#r& %# gran tras)#n%#n)ia $ara la
)orr#)ta )on)#$t'ali4a)i-n %#l f#n-"#no )onstit')ional 2 %# la f'n)i-n %# la Cort#
S'$r#"a.
D#s%# %i1#rsos &ng'los 2 $#rs$#)ti1as3 los signifi)a%os )onstit')ional#s #*$r#san
%istintos as$#)tos %# 'na )onstit')i-n. Ca%a 'no %# #llos3 %an a )ono)#r $ar)ial"#nt# la
ri('#4a %# s' )o"$l#/a r#ali%a%3 s's %i1#rsas %i"#nsion#s 2 f'n)ion#s3 tal )o"o son
$#r)i+i%as $or la )o"'ni%a% $ol0ti)a3 los o$#ra%or#s )onstit')ional#s3 la /'ris$r'%#n)ia 2 la
%o)trina. Janifi#stan lo ('# la )onstit')i-n r#$r#s#nta3 lo ('# la )onstit')i-n signifi)a3 lo
('# la )onstit')i-n es3 #n #l "ar)o %# 'n sist#"a $ol0ti)o %#"o)r&ti)o. Co"o #lla #s
1is'ali4a%a 2 1i1#n)ia%a $or la )o"'ni%a% $ol0ti)a a la ('# )ontri+'2# a 1#rt#+rar3 or%#nar
2 )onfig'rar.
La )onstit')i-n #s 'n o+/#to )'lt'ral 23 )o"o tal3 s' s#nti%o )onfig'ra
signifi)ati1a"#nt# s' $ro$io s#r (
98
. Los o+/#tos )'lt'ral#s "&s ('# s#r #*$li)a%os3 %#+#n
s#r )o"$r#n%i%os3 "#%iant# la )a$ta)i-n %# s' s#nti%o. Las signifi)a)ion#s )onstit')ional#s
a$'ntan3 $r#)isa"#nt#3 a #*$on#r los %i1#rsos as$#)tos %# s' senti"o e%istencial $ara
fa)ilitar s' a%#)'a%a )o"$r#nsi-n.
A%#ntr&n%onos #n #l t#"a3 $o%#"os $r#g'ntarnos a)#r)a %# )'&l#s son #sos
signifi)a%os ('# ti#n# 'na )onstit')i-n #n 'n sist#"a $ol0ti)o. Pi#nso ('# $o%r0a"os
%#sta)ar los sig'i#nt#s6
a la )onstit')i-n )o"o organi4a)i-n $ol0ti)oF/'r0%i)a f'n%a"#ntal.
+ la )onstit')i-n )o"o a)'#r%o %# las f'#r4as $ol0ti)as 2 so)ial#s.
32
) Seguimos en esto las ontologas regionales propuestas por Husserl.
14
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
) la )onstit')i-n )o"o nor"a /'r0%i)a.
% la )onstit')i-n )o"o instr'"#nto %# go+i#rno.
# la )onstit')i-n )o"o )arta %# %#r#)hos f'n%a"#ntal#s.
f la )onstit')i-n )o"o instr'"#nto %# )ontrol %#l $o%#r.
g la )onstit')i-n )o"o )a')# %#l $ro)#so $ol0ti)o.
D#sarrollar#"os a )ontin'a)i-n )a%a 'na %# #stos signifi)a%os )onstit')ional#s.
a la )onstit')i-n #s la organi4a)i-n $ol0ti)oF/'r0%i)a f'n%a"#ntal %# 'n Esta%o. A
tra1,s %# #lla3 la )on1i1#n)ia %# 'na so)i#%a% a%('i#r# 'ni%a% 2 #s )a$a4 %# int#grar los
#l#"#ntos ('# )onstit'2#n #l sist#"a $ol0ti)o3 ha+i%a )'#nta ('# la )onstit')i-n r#)og# 2
#*$r#sa los $'ntos +&si)os %# la organi4a)i-n $ol0ti)a3 /'r0%i)a3 #)on-"i)a3 )'lt'ral3 #t). %#l
Esta%o.
D#s%# 'na $#rs$#)ti1a filos-fi)a3 $o%#"os %#)ir ('# la )onstit')i-n #s3 #n t,r"inos
aristot,li)os3 la )a'sa for"al %#l Esta%o.
La )o"$l#/i%a% %# la 1i%a so)ial %#+# a%('irir3 $ara #l logro %# s's fin#s 2 s'
$#r"an#n)ia #n #l ti#"$o3 'ni%a%3 organi)i%a% 2 ra)ionali%a%. Esto lo )onsig'# "#%iant# #l
#sta+l#)i"i#nto %# 'na )onstit')i-n ('# or%#na #l sist#"a %# go+i#rno 2 for"'la las $a'tas
%# la )on1i1#n)ia so)ial.
7Lla"a"os a n'#stro %o)'"#nto 'na )onstit')i-n $or('# l#
a%/'%i)a"os #l $o%#r %# )onstit'ir o )onstr'ir la so)i#%a% #n ('#
1i1i"os7 (
99
.
33
15
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
La )onstit')i-n r#)og#3 'tili4an%o la t#r"inolog0a %# S)h"i%t3 7las %#)ision#s
$ol0ti)as f'n%a"#ntal#s7 so+r# #l "o%o %# s#r %# la 'ni%a% $ol0ti)a3 #n las ('# #st&n
in1ol')ra%as n'"#rosos as$#)tos tras)#n%#ntal#s $ara la 1i%a $ol0ti)a6 for"a %# Esta%o 2
for"a %# go+i#rno3 r#la)ion#s Igl#siaFEsta%o3 +as#s %#l sist#"a #)on-"i)o 2 finan)i#ro3
"o%o %# organi4ar las r#la)ion#s int#rna)ional#s3 %#r#)hos r#)ono)i%os a las $#rsonas 2
gr'$os so)ial#s3 organi4a)i-n 2 atri+')ion#s %# los %i1#rsos -rganos %# go+i#rno3 #t). To%as
#stas %#fini)ion#s in)i%ir&n f'#rt#"#nt# #n la a)t'a)i-n %# los %istintos o$#ra%or#s
)onstit')ional#s.
En #l "is"o s#nti%o3 s#=ala K'iroga La1i,6 7la )onstit')i-n ha)# las 1#)#s %#
7$rogra"a7 %#l sist#"a $ol0ti)o3 a #f#)tos %# $r#1#r6 ('i,n#s #st&n ha+ilita%os $ara a%o$tar
%#)ision#s %# go+i#rno3 )'&l#s son los "#)anis"os $ara )ontrolar 2 #1itar los %#s10os o
%#sa/'st#s ('# s# $ro%'4)an #n #l sist#"a3 2 )-"o s# $'#%# r#no1ar o "o%ifi)ar #l r#f#ri%o
7$rogra"a73 a #f#)tos %# #1itar s' %#sa/'st# )on la r#ali%a% hist-ri)a7 (
9:
.
+ la )onstit')i-n #s #l a)'#r%o f'n%a"#ntal %# las f'#r4as $ol0ti)as 2 so)ial#s3
a)#r)a %# s's )o"#ti%os hist-ri)os3 los 1alor#s %# s' )on1i1#n)ia 2 'n $rogra"a %#
go+i#rno )o"5n3 %# )ont#ni%o n#)#saria"#nt# a"$lio. E*$r#sa #n #st# s#nti%o #l
7agr##"#nts on f'n%a"#ntals73 o s#a la +as# )o"5n3 so+r# la ('# s# %ar& 'n a"$lio
$l'ralis"o %# 1alor#s # int#r#s#s3 $ro$io %# to%o Esta%o %#"o)r&ti)o.
7La )onstit')i-n na)ional no #s otra )osa ('# #l $a)to f'n%a)ional
%# la R#$5+li)a7 (
9<
.
) Carter, Lief, Derecho Constitucional Contemporaneo, Abeledo Perrot, 1992, pag. 227
34
) Quiroga Lavi, Humberto, Curso de derecho constitucional, pag. 2, Ed. Depalma, 1987
35
) Corte Suprema, in re Apoderado de la Alianza Unin de Fuerzas Sociales, 25-II-
92
16
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
7La )onstit')i-n #st& lla"a%a a )ont#"$ori4ar3 a )o"$la)#r hasta
)i#rto gra%o %# #*ig#n)ias )ontra%i)torias3 ('# no s# %#+#n "irar
$or #l la%o %# s' /'sti)ia a+sol'ta3 sino $or #l %# s' $o%#r %#
r#sist#n)ia3 $ara )o"+inarlas )on $r'%#n)ia 2 %#l "o%o $osi+l# )on
los int#r#s#s %#l $rogr#so g#n#ral %#l $a0s7 (
9A
.
Por s' $ro$ia f'n)i-n la )onstit')i-n ha %# s#r 1ista )o"o +an%#ra 2 $r#n%a )o"5n
$or )asi la totali%a% %# ('i#n#s int#gran 'na )o"'ni%a% $ol0ti)a. Es $or #llo ('# s# /'stifi)a
$l#na"#nt# las "a2or0a "&s a"$lias ('# s# r#('i#r#n $ara s' san)i-n 2 r#for"a.
S#=ala Gar)0a %# Ent#rr0a6 7La )onstit')i-n #s )a$a4 %# )on1#rtirs#3 +a/o 'n
Tri+'nal Constit')ional ('# a)i#rt# #n s' f'n)i-n3 #n #l )a"$o )o"5n %# /'#go %# las
%if#r#nt#s f'#r4as $ol0ti)as3 #n la r#gla %# /'#go +&si)a so+r# la )'al la )o"$#titi1i%a%
$ol0ti)a )on)r#ta s's o$)ion#s 2 %#s$li#ga s' l#g0ti"a l')ha3 #n la r#gla %# fon%o ('# %#fin#
#l )ons#nso f'n%a"#ntal %# 'na so)i#%a% so+r# la )'al ,sta "anti#n# s' 1itali%a% 2
%#sarrolla s's 1irt'ali%a%#s 2 s's )a"+ios 2 transfor"a)ion#s )r#a%oras7 (
9B
23 #n r#la)i-n a
la r#ali%a% $ol0ti)a a"#ri)ana3 a=a%# #st# a'tor6 7$ara los a"#ri)anos #l s0"+olo "&s gran%#
%# la na)ionali%a%3 %# la )ontin'i%a%3 %# la 'ni%a% 2 %# la )o"'ni%a% %# fin#s #s la
)onstit')i-n3 sin "&s $r#)ision#s3 )o"o #l instr'"#nto ('# ha )onstr'i%o la ti#rra %# la
li+#rta% 2 ha as#g'ra%o s' $#r1i1#n)ia. Estos s0"+olo son n#)#sarios #n to%a 'ni%a%
$ol0ti)a7 (
9C
.
La Cort# S'$r#"a #n alg'nos %# s's fallos s# ha r#f#ri%o ta"+i,n a #st# signifi)a%o
%# la )onstit')i-n. Tal 1#4 %on%# "&s )lara"#nt# a$ar#)# r#fl#/a%o #s #l sig'i#nt# t#*to3
)ita%o #n "')ho %# s's fallos6 7El "a2or 1alor %# la )onstit')i-n no #st& #n los t#*tos
#s)ritos ('# a%o$t-3 2 ('# ant#s %# #lla ha+0an a%o$ta%o los #nsa2os )onstit')ional#s ('# s#
s')#%i#ron #n #l $a0s3 %'rant# )'ar#nta a=os3 sin lograr r#ali%a%3 sino #n la o+ra $r&)ti)a3
36
) Alberdi, Juan Bautista, Bases, Editorial Plus Ultra, 1994, pag. 118
37
) ob. cit, pag. 188
38
) ob. cit. pag.128
17
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
r#alista3 ('# signifi)- #n)ontrar la f-r"'la ('# ar"oni4a+a int#r#s#s3 tra%i)ion#s3 $asion#s
)ontra%i)torias 2 +#li)osas7 (
9D
.
7La )onstit')i-n #s 'na nor"a3 $#ro 'na nor"a )'alitati1a"#nt#
%istinta a las %#"&s3 $or )'anto in)or$ora #l sist#"a %# 1alor#s
#s#n)ial#s ('# ha %# )onstit'ir #l or%#n %# )on1i1#n)ia $ol0ti)a 2 %#
infor"ar to%o #l or%#na"i#nto7 (
:E
.
Para a%('irir #st# s#nti%o la )onstit')i-n n#)#sita %# 'na )i#rta #sta+ili%a% 2
)ontin'i%a% #n #l ti#"$o ('# $r#s#r1# 2 )onsoli%# s' $r#stigio so)ial. Da%o #st# )ar&)t#r %#
a)'#r%o f'n%a"#ntal3 s#r0a ta"+i,n #rr-n#o a$ro1#)har 'na "a2or0a n'",ri)a
)ir)'nstan)ial $ara ('# 'n $arti%o o s#)tor $r#t#n%a san)ionar o r#for"ar la )onstit')i-n3
s#g5n s' #*)l'si1o $'nto %# 1ista $arti%ario. La )onstit')i-n %#/ar0a %# s#r $r#n%a )o"5n 2
$asar0a a s#r )onsi%#ra%a )o"o la i"$osi)i-n %# 'n s#)tor a otro3 %#snat'rali4an%o s'
$ro$ia f'n)i-n int#gra%ora (
:!
.
El signifi)a%o %# la )onstit')i-n )o"o a)'#r%o f'n%a"#ntal g'ar%a r#la)i-n )on lo
('# L')as I#r%L (
:8
%#no"ina 7t#)ho i%#ol-gi)o7 %# la )onstit')i-n3 #s %#)ir3 la
)on)#$)i-n a*iol-gi)a f'n%a"#ntal a la ('# )a%a )arta "agna a%hi#r# o $ost'la. Ca%a
)onstit')i-n ll#1a i"$l0)ita 'na )os"o1isi-n6 'na %#t#r"ina%a )on)#$)i-n %#l "'n%o3 %#l
ho"+r#3 %# la so)i#%a% 23 #n )i#rta "#%i%a3 ta"+i,n lat# #n #lla 'na $ost'ra ant# lo
39
) Fallos, 178:22.
40
) Tribunal Constitucional Espaol.
41
) Tal vez aqu est la razn de la caducidad de la reforma constitucional del 49. Ms all
de las discutibles objeciones formales en el procedimiento de su sancin, seguramente pes
su falta parcial de legitimidad poltica, al no ser el fruto de un acuerdo de las fuerzas
polticas de distinto signo.
42
) Lucas Verd, Pablo, Principio de ciencia poltica, T. II, pag. 63 y ss. Para el
tratamiento de este tema en relacin a la constitucin argentina, ver Sages, Nestor,
Derecho Procesal Constitucional, Tomo II, Ed. Astrea, 1989, pag. 95 y Elementos de Derecho
Constitucional, Ed. Depalma, 1993, pag. 207.
18
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
A+sol'to. El )on)#$to %# t#)ho i%#ol-gi)o ti#n# signifi)ati1as )ons#)'#n)ias $ara la t#or0a
# int#r$r#ta)i-n )onstit')ional (
:9
.
) la )onstit')i-n #s la nor"a s'$r#"a %#l Esta%o3 )5s$i%# %# to%o #l or%#na"i#nto
/'r0%i)o ('# ha %# s#r )ongr'#nt# )on #lla3 tanto #n los $ro)#%i"i#ntos ('# l# %an orig#n3
)o"o #n s' )ont#ni%o. La %#)isi-n $ol0ti)a a%o$ta%a %# "o%o so+#rano $or #l Po%#r
Constit'2#nt#3 s# #*$r#sa "#%iant# t,)ni)as /'r0%i)as ('# asignan f'n)ion#s3 )onfi#r#n
atri+')ion#s3 r#)ono)#n %#r#)hos3 $r#s)ri+#n )on%')tas3 #sta+l#)#n o+liga)ion#s3 #sta+l#)#n
)o"$#t#n)ias 2 $ro)#%i"i#ntos3 #t). Estos #l#"#ntos )onfor"an la %i"#nsi-n
#stri)ta"#nt# /'r0%i)a %# la )onstit')i-n3 so+r# la ('# s# f'n%a la s'$r#"a)0a 2 #l )ontrol
)onstit')ional.
7La )onstit')i-n no #s s-lo 'na )arta $ol0ti)a3 o 'na sol#"n#
%#)lara)i-n %# $rin)i$ios # i%#al#s3 o 'n "agistral r#gla"#nto %#
organi4a)i-n #statal. El s#)r#to f'# 2 #s3 )on)#+ir a la )onstit')i-n
)o"o nor"a /'r0%i)a3 la $rin)i$al %# to%as las ('# #lla "is"a F2 #n
'n %#t#r"ina%o or%#n /#r&r('i)oF a'tori4a 2 origina. Sin
)onfor"i%a% )on la )onstit')i-n3 no ha2 nor"a 1&li%a...Los /'#)#s
%#+#n /'4gar a$li)an%o #l or%#na"i#nto /'r0%i)o3 $#ro si#"$r# +a/o
la $ri"a)0a %# la )onstit')i-n6 las l#2#s 2 otras $r#1ision#s
nor"ati1as3 %#+#n s#r int#r$r#ta%as #n #l s#nti%o ('# no )ontra%iga
a la )onstit')i-n7 (
::
.
7La )onstit')i-n no s-lo #s 'na nor"a3 sino $r#)isa"#nt# la $ri"#ra
%# las nor"as %#l or%#na"i#nto #nt#ra3 la nor"a f'n%a"#ntal3 l#*
s'$#rior. Por 1arias ra4on#s. Pri"#ro3 $or('# la )onstit')i-n %#fin#
#l sist#"a %# f'#nt#s for"al#s %#l D#r#)ho3 %# "o%o ('# s-lo $or
43
) Sobre los techos ideolgicos de nuestra constitucin puede verse: Sages, Nestor,
Elementos de Derecho Constitucional, Tomo l, Ed. Astrea, 1997, pag. 205.

44
) Barra, Rodolfo, La Corte Suprema de Justicia y la Separacin de poderes, Encuentro de
Cortes argentina y americana, agosto de 1993.
19
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
%i)tars# )onfor"# a lo %is$'#sto $or la )onstit')i-n (-rgano
l#gislati1o $or #lla %is#=a%o3 s' )o"$osi)i-n3 )o"$#t#n)ia 2
$ro)#%i"i#nto 'na l#2 s#r& 1&li%a o 'n r#gla"#nto 1in)'lant#G #n
#st# s#nti%o3 #s la $ri"#ra %# las 7nor"as %# $ro%'))i-n73 la norma
normarum3 la f'#nt# %# las f'#nt#s. S#g'n%o3 $or('# #n la "#%i%a
#n ('# la )onstit')i-n #s la #*$r#si-n %# 'na int#n)i-n f'n%a)ional3
)onfig'ra%ora %# 'n sist#"a #nt#ro ('# #n #lla s# +asa3 ti#n# 'na
$r#t#nsi-n %# $#r"an#n)ia ('na l#2 $#r$#t'a #n la as$ira)i-n %# los
)o"'n#ros o %'ra)i-n7 (
:<
.
En )'anto t#*to l#gal3 la )onstit')i-n ti#n# alg'nas )ara)t#r0sti)as $ro$ia ('# la
%isting'#n %# las %#"&s l#2#s #ntr# la ('# so+r#sal#n s' s'$r#"a)0a 2 a"$lit'% 2 a$#rt'ra
%#l t#*to %# s's $r#s)ri$)ion#s.
To%a nor"a o a)to )ontrario a s's %is$osi)ion#s3 $or 'n $rin)i$io i"$l0)ito %#
l-gi)a )onstit')ional3 ('# $'#%# t#n#r o no #*$r#so r#)ono)i"i#nto )onstit')ional3 %#+#r&
s#r %#/a%o %# la%o6 7an a)t against )onstit')i-n is 1oi%7.
El )ar&)t#r nor"ati1o %#l t#*to )onstit')ional #*ig# ('# #lla t#nga 'na %#$'ra%a
t,)ni)a /'r0%i)a3 ('# $#r"ita s' )orr#)ta 'tili4a)i-n $or los ag#nt#s )onstit')ional#s. Cr#)#
)a%a 1#4 "&s la t#n%#n)ia a %ar )ar&)t#r o$#rati1o a s's %is$osi)ion#s3 a)#$t&n%os# s'
a$li)a)i-n %ir#)ta $or los /'#)#s3 "&s all& %# los %#sarrollos l#gislati1os %# s's $r#1ision#s.
To%o #llo3 a%#"&s %# a"$liar la fa)'lta%#s %# los "agistra%o3 ha a)r#)#nta%o la i"$ortan)ia
%# #sta %i"#nsi-n /'r0%i)a %# la )onstit')i-n.
A $#sar %# los a1an)#s %# la t,)ni)a /'r0%i)a 2 %#+i%o a la $ro$ia nat'ral#4a %# la
"at#ria ('# r#g'la3 #l t#*to )onstit')i-n t#n%r& 'na a"$lit'% 2 g#n#rali%a% "a2or#s ('# las
l#2#s or%inarias3 lo ('# %#"an%ara 'nos )rit#rios int#r$r#tati1os $ro$ios.
45
) Garca de Enterra, ob. cit, pag. 50
20
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
7Una )onstit')i-n3 al #sta+l#)#r 'na #str')t'ra %# go+i#rno3 al
%#)larar $rin)i$ios f'n%a"#ntal#s 2 al )r#ar 'na so+#ran0a na)ional3
#n )'anto int#nta $#r%'rar a tra1,s %# las ,$o)as 2 ha %# s#r
a%a$ta%a a las %if#r#nt#s )risis h'"anas3 no $'#%# s#r int#r$r#ta%a
)on #l )ar&)t#r #stri)to %# 'n )ontrato $ri1a%o. La )onstit')i-n %#
los Esta%os Uni%os3 )on s' $ro$#nsi-n a $ala+ras in%i)ati1as o %#
%#s)ri$)i-n g#n#ral3 "ar)a los $#rfil#s %# los $o%#r#s otorga%os al
l#gislati1o na)ionalG $#ro no int#nta #n'"#rar3 )on la $r#)isi-n 2 #l
%#tall# %# 'n )-%igo %# l#2#s3 las s'+%i1ision#s %# tal#s $o%#r#s3 ni
#s$#)ifi)ar to%os los "#%ios $or los )'al#s los "is"os han %# s#r
#/#)'ta%os7 (
:A
.
Sin #"+argo3 la a"$lit'% %#l t#*to )onstit')ional no otorga 1ali%#4 a )'al('i#r
int#r$r#ta)i-n. Co"o 2a lo h#"os s#=ala%o6 7la )onstit')i-n #s 'na l#2. No 'n $o#"a. La
)onstit')i-n no signifi)a )'al('i#r )osa ('# a alg'i#n l# $la4)a. As0 la )onstit')i-n no
$'#%# t#n#r )'al('i#r signifi)a%o. No #s a+sol'ta"#nt# in%#t#r"ina%a. A'n('# no si#"$r#
$ro1## 'na sol')i-n in#('01o)a7 (
:B
.
La fi%#li%a% al )ont#ni%o %# la nor"a )onstit')ional3 la #l#))i-n %# los ",to%os 2
las alt#rnati1as int#r$r#tati1as $osi+l#s 2 s' a%#)'a%a 'tili4a)i-n #n #l #/#r)i)io %# las
f'n)ion#s ('# ti#n# #n)o"#n%a%as3 son %#saf0os ('# s# $r#s#ntan al /'#4 )onstit')ional al
r#sol1#r los )asos so"#ti%os a s' /'ris%i))i-n.
% la )onstit')i-n )o"o instr'"#nto #fi)a4 %# go+i#rno6 los $o%#r#s )onstit'i%os3
"#%iant# #l #"$l#o %# la )onstit')i-n3 han %# $o%#r r#sol1#r a%#)'a%a"#nt# los )onfli)tos
2 %#saf0os %# la 1i%a so)ial 2 #n)a"inarla ha)ia #l logro %#l +i#n )o"5n (
:C
. Ma/o #sta
46
) Legal Tender Case, 1884, segn cita de Garca de Enterra, ob. cit., pag. 226.
47
) Boggiano, Antonio, Para una teora de la revisin judicial, LL, suplemento del 15-XI-95.
48
) Inicialmente la constitucin norteamericana de 1787, la ms antigua entre las hasta hoy
vigentes, responda fundamentalmente a este significado. La prueba ms clara de ello es que
21
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
$#rs$#)ti1a3 s# $ri1il#gia #n la int#r$r#ta)i-n 2 la $r&)ti)a )onstit')ional3 a'n('# no %#
"o%o a+sol'to3 #l 1alor %# la #fi)a)ia #n #l logro %# los o+/#ti1os $ol0ti)os 2 #l a%#)'a%o
f'n)iona"i#nto %#l sist#"a %# go+i#rno.
Esta %i"#nsi-n %# la )onstit')i-n a+ar)a3 #ntr# otros "')hos as$#)tos3 la %#fini)i-n
a)#r)a %# las for"as %# go+i#rno3 %# la "#/or "an#ra %# organi4ar los $o%#r#s $5+li)os3 %#
las $r#rrogati1as ('# s# han %# r#)ono)#r a los -rganos %# go+i#rno $ara #l )'"$li"i#nto
%# s's fin#s 2 %#l "o%o %# r#g'lar s's r#la)ion#s #ntr# s0 2 )on los )i'%a%anos.
Tanto la Cort# S'$r#"a la nort#a"#ri)ana )o"o la arg#ntina3 han a)'%i%o )on
fr#)'#n)ia a #st# signifi)a%o )onstit')ional a la hora %# int#r$r#tar la )arta "agna 2 f'n%ar
s's s#nt#n)ias3 #n la "a2or0a %# los )asos $ara )on1ali%ar la a)t'a)i-n %# los -rganos %#
go+i#rno. Entr# otras3 )a+# "#n)ionar las sig'i#nt#s afir"a)ion#s6
F 7Una )onstit')i-n ('# )ont'1i#ra 'n )'i%a%oso %#tall# %# to%as la s'+%i1ision#s
('# to%os los $o%#r#s a%"it#n 2 %# to%os los "#%ios $or los )'al#s #llos $o%r0an s#r
#/#r)i%os3 %#"an%ar0a la $roli/i%a% %# 'n )-%igo l#gal 2 a$#nas $o%r0a s#r )o"$r#n%i%a $or
la "#nt# h'"ana... S' nat'ral#4a3 $or #llo3 r#('i#r# ('# s-lo s's gran%#s $rin)i$ios ('#%#n
#sta+l#)i%os3 s's i"$ortant#s o+/#ti1os %#signa%os 2 ('# los ingr#%i#nt#s "#nor#s ('#
int#gran tal#s o+/#ti1os $'#%an s#r %#%')i%os %#l )ont#ni%o %# #sos "is"os $rin)i$ios 2
finali%a%#s...7 (
:D

F La )onstit')i-n #s 7'n instr'"#nto )onstant# %# go+i#rno7 (


<E
.
F La )onstit')i-n 7%#+# s#r o+/#to %# 'na int#r$r#ta)i-n $r&)ti)a7 (
<!
.
careca en un principio de la declaracin de derechos, luego incorporada a modo de
enmienda, y slo contena lo referente a la organizacin del gobierno federal.
49
) Mc Culloch v. Maryland, 17 US 316, 1819.
50
) USA v. Clasic.
51
) cfr. "Unin vs. Peniston" o "Plock vs. Farmers".
22
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
F 7La )onstit')i-n3 #n s' )on%i)i-n %# instr'"#nto %# go+i#rno3 %#+# anali4ars#
)o"o 'n )on/'nto ar"-ni)o %#ntro %#l )'al )a%a $art# ha %# int#r$r#tar a la l'4 %# las
%is$osi)ion#s %# to%as las %#"&s7 (
<8
.
F 7La int#r$r#ta)i-n %#l instr'"#nto $ol0ti)o ('# nos rig# no %#+# ha)#rs# $oni#n%o
fr#nt# a fr#nt# las fa)'lta%#s $or ,l $ara ('# s# %#str'2an r#)0$ro)a"#nt#3 sino
ar"oni4&n%olas %#ntro %#l #s$0rit' g#n#ral ('# l# %io 1i%a7 (
<9
.
F 7La r#ali%a% 1i1i#nt# %# )a%a ,$o)a $#rf#))iona #l #s$0rit' $#r"an#nt# %# las
instit')ion#s o %#s)'+r# #n #llas as$#)tos no )ont#"$la%os )on ant#riori%a%3 a )'2a r#ali%a%
no $'#%# o$on,rs#l#3 #n 'n $lan %# %istra))i-n3 #l )on)#$to "#%io %# ,$o)as #n ('# la
so)i#%a% a)t'a+a %# "an#ra %istinta. La Constit')i-n Na)ional3 a la ('# )on ra4-n s# ha
)alifi)a%o )o"o 'n instr'"#nto $ol0ti)o $ro1isto %# #*tr#"a fl#*i+ili%a%3 %# "o%o ('#
$'%i#ra a%a$tars# a ti#"$os 2 )ir)'nstan)ias f't'ras3 no #s)a$a a('#lla r#gla in#l'%i+l# %#
h#r"#n,'ti)a3 la )'al no %#t#riorara #l or%#n )onstit')ional al)an4a%o3 sino ('# $or #l
)ontrario ha)# a s' $#r%'ra+ili%a% 2 a la %#l Esta%o Arg#ntino3 $ara )'2o $a)0fi)o go+i#rno
ha si%o instit'i%o7 (
<:
.
F La Cort# ha int#r$r#ta%o 7#sta )onstit')i-n %# "an#ra ('# s's li"ita)ion#s no
ll#g'#n a %#str'ir ni tra+ar #l #fi)a4 #/#r)i)io %# los $o%#r#s atri+'i%os al Esta%o a #f#)to
%#l )'"$li"i#nto %# s's #l#1a%os fin#s %#l "o%o "&s +#n#fi)ioso $ara la )o"'ni%a%7 (
<<
.
F Ta"+i,n ha s#=ala%o ('# %#+#n int#r$r#tars# las )l&'s'las %# la )onstit')i-n 7%#
"an#ra ('# ar"oni)#n #ntr# #llas 2 no tra+#n #l #fi)a4 2 /'sto %#s#"$#=o %# los $o%#r#s
52
) Fallos 240: 319; 167:121; 190:571; 194:371; 304:1186.
53
) Fallos 181:343;306:1883.
54
) LL, 1991-C-518.
55
) Fallos, 171:88; 199:483.
23
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
atri+'i%os a Esta%o $ara #l )'"$li"i#nto %# s's fin#s %#l "o%o "&s +#n#fi)ioso $ara la
)o"'ni%a% 2 los in%i1i%'os ('# la for"an7 (
<A

Est# signifi)a%o %# la )onstit')i-n )o"o instr'"#nto %# go+i#rno s# r#la)iona


#str#)ha"#nt# )on la %i"#nsi-n $ol0ti)a %# la )onstit')i-n. R#1ist# tal i"$ortan)ia ('#
SagN#s ll#ga a afir"ar3 al $ron'n)iars# $or la n#)#si%a% %# 'na int#r$r#ta)i-n 5til %# la
)onstit')i-n3 ('# #lla #s 7$rioritaria"#nt# 'n instr'"#nto %# go+i#rno7 (
<B
.
# la )onstit')i-n #s 'na )arta %# %#r#)hos f'n%a"#ntal#s. Ma/o #sta $#rs$#)ti1a3 la
)onstit')i-n #s 1ista )o"o "#%io %# $rot#))i-n %# la li+#rta% in%i1i%'al 2 %# los %#r#)hos
%# los )i'%a%anos tanto fr#nt# al $o%#r $5+li)o3 )o"o fr#nt# a los gr'$os so)ial#s 2 los
$arti)'lar#s. S#g5n #st# signifi)a%o3 #l fin 5lti"o %# to%a )onstit')i-n #s #l %# as#g'rar la
li+#rta% 2 %igni%a% h'"ana3 fr#nt# a los a+'sos3 $or %#"&s fr#)'#nt#s3 %#l $o%#r $5+li)o.
Los antig'os $a)tos 2 )artas ('# otorga+an $r#rrogati1as a los s5+%itos 2
)i'%a%anos3 han si%o 1ista )o"o ant#)#%#nt#s %# las "o%#rnas )onstit')ion#s3 ('# ta"+i,n
$ro$#n%#n a garanti4ar las li+#rta%#s $5+li)as. Est# signifi)a%o )onstit')ional #st&
$arti)'lar"#nt# $r#s#nt# #n la tra%i)i-n )onstit')ional fran)#sa3 ('# )on)i+i- la
)onstit')i-n f'n%a"#ntal"#nt# )o"o 'na )arta %# %#r#)ho fr#nt# a los ar+itrios %#l $o%#r.
La )onstit')i-n 7no #s 'n or%#n for"al $or #l si"$l# or%#n3 sino 'n or%#n #n
s#r1i)io %# la /'sti)ia 2 %# la %igni%a% %# los ho"+r#s 2 s-lo $arti#n%o %# #st# s'$'#sto
$'#%# ll#gar a s#r r#)ta"#nt# )o"$r#n%i%a 2 a$li)a%a...#l Tri+'nal )onstit')ional
)o"$r#n%# 2 a$li)a n'#stra )onstit')i-n...)o"o 'n or%#n %# 1i%a +'#no 2 /'sto $ara #l
$'#+lo7 (
<C
.
56
) Fallos 234:482; 277:147; 306:1217; 306:1615.
57
) Sages, Nestor, Derecho Procesal Constitucional, Tomo II, Ed. Astrea, 1989, pag. 130.
58
) Smend, R, Festvortrag zur Feier des Zehnjhyrigen Bestehesns des Bundesverfassungsgerichts
am 26 Januar 1962, 342, citado por Garca de Enterra, ob. cit. pag. 195.
24
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
La %#f#nsa 2 $ro"o)i-n %# los %#r#)hos h'"anos3 tanto #n #l or%#n na)ional )o"o
int#rna)ional3 #*$r#sa 'no %# los $'ntos )#ntral#s %# la )on)i#n)ia ,ti)oF/'r0%i)a
)ont#"$or&n#a. La %igni%a% %# la $#rsona h'"ana 2 las #*ig#n)ias %# /'sti)ia ('# %# #lla s#
%#ri1an )onstit'2#n 'na f'#nt# $rin)i$al %# ins$ira)i-n %# los i%#al#s /'r0%i)os 2 $ol0ti)os
ho2 1ig#nt#s.
E*ist#n )laras #*$r#sion#s %# la Cort# S'$r#"a arg#ntina #n r#la)i-n a #st#
signifi)a%o )onstit')ional. Una %# #llas3 r#ali4a%a #n los )o"i#n4os %# s' la+or
/'ris$r'%#n)ia $#ro fr#)'#nt#"#nt# r#it#ra%a a lo largo %#l ti#"$o3 afir"a6 7El &alla"iu$
"e la li'erta" no #s 'n l#2 s's$#n%i+l# #n s's #f#)tos3 r#1o)a+l# s#g5n las )on1#ni#n)ias
$5+li)as %#l "o"#ntoG #l $alla%i'" %# la li+#rta% #s la )onstit')i-n3 #sa #s el arca sa!ra"a
"e to"as las li'erta"es( "e to"as las !arant)as in"i*i"uales )'2a )ons#r1a)i-n in1iola+l#3
)'2a g'ar%a s#1#ra"#nt# #s)r'$'losa3 %#+#r s#r #l o+/#to $ri"or%ial %# las l#2#s 2 la
)on%i)i-n #s#n)ial %# los fallos %# la /'sti)ia f#%#ral7 (
<D
.
g la )onstit')i-n #s instr'"#nto %# )ontrol %#l $o%#r6 )o"o 2a h#"os %i)ho3 las
)onstit')ion#s "o%#rnas $r#t#n%#r #n)a'4ar #l $ro)#so $ol0ti)o a tra1,s %# 'n r,gi"#n
/'r0%i)o ('# $#r"ita li"itar #l $o%#r #statal 2 #1itar la ar+itrari#%a%.
7El Esta%o organi4a%o #*ig# %# "an#ra i"$#rati1a ('# #l #/#r)i)io %#l $o%#r
$ol0ti)o3 tanto #n int#r,s %# los %#t#nta%or#s )o"o %# los %#stinatarios %#l $o%#r3 s#a
r#stringi%o 2 li"ita%o. Si#n%o la nat'ral#4a h'"anas )o"o #s3 no #s %# #s$#rar ('# %i)has
li"ita)ion#s a)t5#n a'to"&ti)a"#nt#3 sino ('# %#+#r&n s#r intro%')i%as #n #l $ro)#so %#l
$o%#r %#s%# f'#ra. Li"itar #l $o%#r $ol0ti)o ('i#r# %#)ir li"itar a los %#t#nta%or#s %#l
$o%#rG #sto #s #l n5)l#o %# lo ('# #n la historia antig'a 2 "o%#rna %# la $ol0ti)a a$ar#)#
)o"o #l )onstit')ionalis"o7 (
AE
.
59
) Fallos, 32:120.
60
) Loewenstein, ob. cit., pag. 29
25
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
Esta %i"#nsi-n %# la )onstit')i-n #s la ('# %#sta)a %# "o%o $arti)'lar Oarl
Lo#@#nst#in3 ('i#n )lasifi)a a las "is"as #n nor"ati1as3 no"inal#s o s#"&nti)as #n la
"#%i%a #n ('# ha2an al)an4a%o #s# fin $ri"ario %# to%a )onstit')i-n (
A!
.
La )onstit')i-n organi4a 'n sist#"a %# )ontrol#s3 tanto hori4ontal#s )o"o
1#rti)al#s3 $ara ha)#r #f#)ti1a la li"ita)i-n %#l $o%#r3 2a ('# s-lo 7#l $o%#r #s )a$a4 %#
li"itar al $o%#r7.
La Cort# S'$r#"a %#+#r& s#r #s$#)ial"#nt# )ons)i#nt# %# #sta signifi)a)i-n
)onstit')ional3 al r#sol1#r )asos #n los ('# a$ar#)#n )'#stiona%as la #*ist#n)ia o #*t#nsi-n
%# las $ot#sta%#s $5+li)as3 #('ili+ran%o a%#)'a%a"#nt# los signifi)a%os %# la )onstit')i-n
)o"o instr'"#nto %# go+i#rno 2 %# )ontrol %#l $o%#r.
f la )onstit')i-n )o"o )a')# %#l $ro)#so $ol0ti)o6 %#s%# #sta $#rs$#)ti1a3 la
)onstit')i-n #s 1ista )o"o #l "#%io3 %ota%o %# )i#rta #lasti)i%a%3 ('# $r#t#n%# #n)a'4ar #l
$ro)#so $ol0ti)o3 ha)i#n%o ('# #l "is"o transit# a tra1,s %# s's $r#s)ri$)ion#s nor"ati1as.
El %ina"is"o %#l $ro)#so $ol0ti)o ha)# ('# #l t#*to )onstit')ional s#a3 #n )i#rto "o%o3
r#)r#a%o $or s's o$#ra%or#s # int,r$r#t#s3 $ara a%#)'arlo a las a)t'al#s #*ig#n)ias $r&)ti)as
2 a*iol-gi)as %# la 1i%a so)ial 2 $ol0ti)a. Ello s# tra%')# #n #l )on)#$to %# living
constitution( for"'la%o $or alg'nos a'tor#s a"#ri)anos.
7En #l sist#"a a"#ri)ano3 la /'ris$r'%#n)ia )onstit')ional ha
al)an4a%o a ha)#r %# la )onstit')i-n 'na li1ing )onstit'tion3 'n
%o)'"#nto 1i1o 2 1ig#nt#3 ('# )a%a g#n#ra)i-n r#int#r$r#ta #n
f'n)i-n %# s's n#)#si%a%#s 2 %# s's 1alor#s7 (
A8
.
61
) ob. cit., pag. 216
62
) Garca de Enterra, ob. cit. pag. 202.
26
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
7La )onstit')i-n #s 'na #str')t'ra ('# $#r"it# # in1ita a la
#1ol')i-n %# las i%#as $ol0ti)as 2 %# las $r&)ti)as g'+#rna"#ntal#s7
(
A9
.
La Cort# S'$r#"a arg#ntina ha s#=ala%o ('# no $'#%# 1#rs# la )onstit')i-n )o"o
7'n )on/'nto %# %og"as r0gi%os3 s's)#$ti+l#s %# )on1#rtirs# #n o+st&)'los o$'#stos a las
transfor"a)ion#s so)ial#s7 (
A:
. Es $or #llo3 ('# #sta %i"#nsi-n %# la )onstit')i-n s#
r#la)iona )on los )on)#$tos %# int#r$r#ta)i-n %in&"i)a 2 "'ta)i-n )onstit')ional3 #n la
"#%i%a #n ('# #s $osi+l# o+t#n#r a lo largo %# la historia %istintas l#)t'ras #
int#r$r#ta)ion#s %# 'n "is"o t#*to )onstit')ional3 a la l'4 %# las n'#1as 2 %istintas
)ir)'nstan)ias 2 "o"#ntos $or las ('# atra1i#s# #l $ro)#so $ol0ti)o.
Est# signifi)a%o )onstit')ional ha)# ta"+i,n r#f#r#n)ia a las )on%i)ion#s %#
l#giti"i%a% 2 a"$lit'% %# $arti)i$a)i-n3 ('# %#+#n #star $r#s#nt#s #n #l $ro)#so $ol0ti)o #n
'na %#"o)ra)ia 2 ('# la )onstit')i-n #st& lla"a%a a as#g'rar.
7Una %# las f'n)ion#s +&si)as %# la /'ris%i))i-n )onstit')ional #s la
%# "ant#n#r a+i#rto #l sist#"a3 la %# ha)#r $osi+l# s' )a"+io
$#r"an#nt#3 #l a))#so al $o%#r %# las "inor0as fr#nt# a )'al('i#r
int#nto %# )i#rr# o )ong#la)i-n %# la %o"ina)i-n #*ist#nt# $or $art#
%# las "a2or0a "&s o "#nos o)asional#s7 (
A<
.
To%o #st# )on/'nto )o"$l#/o %# signifi)a)ion#s 2 f'n)ion#s ant#s #s+o4a%o3 #st&n
$r#s#nt#s #n )a%a )onstit')i-n. K'i#n ('i#ra #st'%iarla3 int#r$r#tarla o 'tili4arla3 %#+#r&
t#n#rlo #n )'#nta. Si int#nt&s#"os )o"$r#n%#r a la )onstit')i-n3 s-lo %#s%# alg'nas %# s's
63
) Carter, ob. cit., pag. 40.
64
) Fallos, 178:19.
65
) Garca de Enterra, ob. cit., pag. 188.
27
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
%i"#nsion#s3 ol1i%&n%onos %#l r#sto o $r#s)in%i#n%o %# alg'na %# #llas3 )a#r0a"os #n 'n
r#%'))ionis"o3 ('# %#s)ono)#r0a s' nat'ral#4a )o"$l#/a 2 %#s1irt'ar0a3 $or tanto3 la
r#ali%a% )onstit')ional. A%#"&s3 #n la $r&)ti)a nos s#r0a %if0)il $o%#r )o"$r#n%#r #n
$rof'n%i%a% la a)t'a)i-n %# la Cort# S'$r#"a #n "')hos %# los fallos %# n'#stra historia
)onstit')ional.
El )on)#$to %# )onstit')i-n ('# s# sost#nga3 #l a)#nto ('# s# $onga #n alg'nas %#
s's %i1#rsas %i"#nsion#s o signifi)a%os3 #*$li)itar&3 %# alg5n "o%o3 la )on)#$)i-n ('# s#
t#nga %#l %#r#)ho )onstit')ional 23 a5n %# la "is"a 1i%a $ol0ti)a. Las $ost'ras )i#nt0fi)as 2
$ol0ti)as %# alg'nos %#sta)a%os )onstit')ionalistas3 )o"o Lasall#3 S)h"i%t o Lo#@#nst#in3
$'#%#n s#r "'#stra %# #llo.
En #l %#sarrollo %# #stos signifi)a%os )onstit')ional#s3 a$r#)ia"os ('# la
)onstit')i-n3 /'nto 2 "&s all& %# s' 1alor /'r0%i)o3 ti#n# 'na nat'ral#4a $ol0ti)a inn#ga+l#3
('# no $'#%# s#r %#s)ono)i%a $or ('i#n#s 'tili4an #st# )o"$l#/o 2 1alioso instr'"#nto %#
go+i#rno 2 )ontrol %#l $o%#r.
7Si la )onstit')i-n #s la l#2 s'$r#"a3 #n s' int#r$r#ta)i-n #st& #n
/'#go tanto la s'#rt# %#l $rin)i$al %o)'"#nto /'r0%i)o %#l Esta%o3
)o"o ta"+i,n #l $ro2#)to $ol0ti)o %#l ('# #s $orta%ora (#s %#)ir3 #l
$lan +&si)o %# go+i#rno %# #s# sist#"a $ol0ti)o7 (
AA
.
Final"#nt#3 ('#r#"os $on#r %# r#li#1# la 0nti"a r#la)i-n #*ist#nt# #ntr# #l
)on)#$to %# )onstit')i-n ('# s# sost#nga 2 la nat'ral#4a ('# s# asign# al )ontrol %#
)onstit')ional 2 a la f'n)i-n %# la Cort# S'$r#"a o tri+'nal )onstit')ional. 7Di"# ('#
)on)#$to %# )onstit')i-n ti#n#s 2 t# %ir, )'al #s t' )on)#$to %# )ontrol )onstit')ional7 (
AB
.
66
) Sages, Nestor, "La interpretacin de la Constitucin", Revista Uruguaya de Derecho
Prcesal, 1992, Montevideo, Fundacin de Cultura Universitaria, pag. 321.
67
) En sentido anlogo: "se puede decir, aprovechando una frase conocida: dime lo que piensas
de la justicia constitucional y te dir qu concepto de constitucin tienes. Esta frase,
naturalmente, vale tambin al revs" (Kaegui, W, Die Werfassung als rechtliche Grundornung
des Staates, Zurich, 1945), citado por Garca de Enterra, ob. cit. pag. 147).
28
NATURALEZA Y SIGNIFICADOS DE LA CONSTITUCIN ALFONSO SANTIAGO
Las signifi)a)ion#s )onstit')ional#s ('# h#"os %#sarrolla%o "anifi#stan las %i1#rsas
%i"#nsion#s ('# #n)ontra"os $r#s#nt#s #n la )onstit')i-n 2 ta"+i,n t#n%r&n s' in)i%#n)ia
2 r#$#r)'si-n #n #l "o%o %# )on)#+ir #l )ontrol %# )onstit')ionali%a% 23 #n 5lti"o t,r"ino3
la f'n)i-n %# la Cort# S'$r#"a o %#l tri+'nal )onstit')ional.
7La )onstit')i-n #s )on)#+i%a ho2 #n %0a tanto )o"o 'na r#stri))i-n
%#l $o%#r#s3 )o"o 'n instr'"#nto %# go+i#rno6 lo a$ro$ia%o #s
)onsi%#rarla a la 1#4 #n a"+os as$#)tos7 (
AC
.
: Con)l'sion#s
Nos $ar#)# ('# $or "#%io %# la r#% )on)#$t'al %#sarrolla%a a $artir %# la no)i-n
%ial,)ti)a %# )onstit')i-n 2 %# los %i1#rsos signifi)a%os )onstit')ional#s arri+a #*$'#stos3
$o%#"os r#)og#r 2 r#la)ionar %#+i%a"#nt# +'#na $art# %# los #l#"#ntos $r#s#nt#s #n la
)o"$l#/a r#ali%a% )onstit')ional.
68
) Legn, Faustino, Anteproyecto de constitucin, Buenos Aires, 1943, pag. 26.
29

Você também pode gostar