Main Features of the Population in the City of Artvin

Eastern Geographical Review - 31 1

ARTVN LNDE NFUSUN BALICA ZELLKLER
Main Features of the Population in the City of Artvin

Prof. Dr. Hayati DOANAY
*

Ara. Gr. Fatih ORHAN
**


zet
Gemite daha ok saysal adan n planda tutulan nfus, gnmzde
hem nicel hem de nitel yaps ile ilgi oda olmaktadr. Baz karakteristik
zellikleri ile dikkat eken Artvin il nfusunun incelenmesi de, bu kapsamda
gerekletirilmeye allmtr. Sahada gerek Cumhuriyet ncesi ve gerekse
Cumhuriyet dneminde yaanan gler, ilin demografik yaps zerinde belirgin
bir ekilde etkili olmaktadr. Bu balamda, 2012de en az nfusa sahip 6. il olma
zelliine sahip olan Artvin; ayn zamanda yal nfus orannn en yksek olduu
ilk be il arasnda da yer almtr. Bununla birlikte, nfusun byk ounluunun
ky kesimleri ile vadi ilerinde topland ilde, corafi koullarn demografik
yap zerindeki etkisi de nemli oranda hissedilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Nfus, Artvin, nfus art, nfusun dal, g.
Abstract
Population, which was mostly prioritized numerically, is under the
spotlight both in terms of quality and quantity today. Analysis of Artvin city
population, which attracts attention with some characteristic features, is
attempted to be carried out in this frame. Migrations in the area, before and after
Republic, have been significantly effective on the demographic structure of the
city. In this context, Artvin was the 6
th
city which had the least population in
2012; the city was also among the first five cities that had the highest aged
population. Besides that, the effect of geographic conditions on demographic
structure is significantly felt in the city in which most of the population lives in
coastal regions and inside the valley.
Key Words: Population, Artvin, population growth, distribution of the population,
migration.

*
Atatrk niversitesi, Kzm Karabekir Eitim Fakltesi, Ortaretim Sosyal Alanlar Eitimi Blm, Corafya
Eitimi Anabilim Dal (e-posta: hdoganay@atauni.edu.tr).
**
Atatrk niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, Ortaretim Sosyal Alanlar Eitimi Anabilim Dal, Corafya
retmenlii Bilim Dal (e-posta: fatih.orhan@atauni.edu.tr).

Artvin linde Nfusun Balca zellikleri

2 Dou Corafya Dergisi - 31
I. Giri
Nfus, gerek evreye ve gerekse gelimilie etkisi asndan zerinde nemle
durulmas gereken bir olgudur. Nitekim herhangi bir sahada, insann evre zerindeki etki
derecesi, ncelikle nfus miktar ve younluuna bal olmakla beraber; nfusun
ekonomik, kltrel ve teknik seviyesi de bu adan nemlidir (Tanolu, 1969: 29). Ayrca
bir yerin ekonomik, sosyal ve siyasal gelimiliinde de, nfusun nicel ve nitel yapsnn rol
oynad bilinmektedir (Geni bilgi iin baknz: Doanay, zdemir ve ahin, 2011: 27-
64). Btn bunlara ek olarak, bir blgede bulunan nfus miktar ile nfusun dal ve
younluu, cinsiyet ve ya yaps, kr-kent bileimi, art hz, bamllk oran ve g
hareketine kaynaklk etme miktar gibi pek ok zellii, evrenin doal ve beeri corafya
zellikleri ile balantldr. Bu kapsamda, Artvin ilinin nfus zelliklerinin ortaya
konulmas, hem sahadaki nfus-evre etkileiminin analizi, hem de sahann kalkndrlmas
iin yaplmas gereken aklc planlamalar asndan nemli referans kayna olacaktr.
Aratrma sahasn tekil eden Artvin ili, Dou Karadeniz Blm ierisinde,
Grcistan snrnda yer alr. l idari alannn kuzeyinde Grcistan topraklar, kuzeybatsnda
ise Karadeniz bulunurken; saha doudan Ardahan, gneyden Erzurum ve batdan da Rize
illeri ile komudur (ekil 1). Merkezi ile beraber sekiz ileden oluan ilin toplam
yzlm, yaklak 7.367 kmdir. 2012deki 167.082 kiilik nfusu ile Trkiye genelinde
en az nfusa sahip 6. il olmutur. Ayn lte gre, 1965 ylnda 11. srada
*
yer almas, il
nfusunun niceliksel geliim asndan lke ortalamasnn altnda kaldn gstermektedir.
Bu durum zerinde ilin sahip olduu corafi zellikler ile tarihi srecin etkisi olduu
phesizdir.
Artvin ili nfusunu konu edinen bu aratrmann temel amac, demografik adan
eitli zellikleri ile ekstrem noktalarda yer alan il nfusunun balca zelliklerini ortaya
koymak ve yaplacak yatrmlarda aklc planlamalarn hazrlanmas ve uygulanmasna
katkda bulunmaktr. Bu kapsamda, ncelikle Cumhuriyet dnemini konu edinen bu
almada, nfusun tarihsel deiimini de ortaya koyabilmek asndan, Cumhuriyet
dnemi ncesi nfus zelliklerine de genel hatlar ile deinilmitir. Sz konusu dnemle
ilgili bilgiler vilayet salnameleri ile tarihilerin yapt almalardan derlenmi;
Cumhuriyet dnemi ile ilgili veriler ise; TK tarafndan hazrlanan istatistiki kaynaklardan
elde edilmitir. Bunlar harita, tablo ve grafik haline dntrlerek grselletirilmi ve
corafi bak as ile eitli yorumlamalarda bulunulmutur.
II. Nfusun Tarihsel Geliimi
Artvin ili arazisi, gemiten beri birok devlet ve medeniyete ev sahiplii yapm
olup, bu nedenle de idari adan farkl dzenlemelere tabi tutulmutur. Belirtilen hakikat,
ilin tarihsel sre ierisindeki nfus geliimini ortaya koymay gletirmektedir. zellikle
Cumhuriyet ncesi iin pek mmkn olmayan sre, Cumhuriyet dneminde yaplan
periyodik nfus saymlar sayesinde nispeten olanak bulmaktadr. Ancak sz konusu
dnemde de; ilin isminde, merkezinde, ile saylarnda ve snrlarnda eitli deiiklikler

*
stelik gnmzde daha az nfusa sahip olan Bayburt, Ardahan ve Kilis illeri, o dnemde ile statsnde idi.
Main Features of the Population in the City of Artvin
Eastern Geographical Review - 31 3
yaplmtr. Bununla birlikte biz almamzda, ilin gnmzdeki idari yaps ve snrlarn
dikkate alarak, nfus miktarn belirlemeye altk.


ekil 1: Artvin ilinin lokasyon haritas.
Sahann Cumhuriyet dnemi ncesi nfus geliimini ele almadan nce, bu
dnemdeki idari yapya ksaca deinmek faydal olacaktr. XI. yzylda Seluklu
hkimiyeti ile tanan Artvin ve evresi, XVI. yzylda da Osmanl egemenlii altna
girmiti. Sz konusu dnemde Artvin ve Yusufeli topraklarn iine alan Livane Sanca
kurularak, Erzurum Beylerbeyliine balanmtr. 1579da ise ldr Eyaletinin
oluturulmasndan sonra, ad geen sancak bu eyalete balanm ve Artvin merkez olmutur
(Tuncel, 1991: 420). Yaklak ayn dnemde blgede Ardanu, avat, Maakhel ve
Pertekrek (Yusufeli civarlar) sancaklarnn da oluturulduu bilinmektedir (zdemir,
2001: 83-94). 1828-1829 Osmanl-Rus savandan sonra ldr Eyalet tekilatnn
bozulmas sonucu; Livane kazs, belli devrelerde Trabzon Eyaletinin Batum ve Lazistan
sancaklarna baland. Belirtilen dnemde Maahel nhiyesi, sz konusu kaz snrlarnda
yer alrken; Arhavi nhiyesi de, Lazistan Sancana bal Hopa kazs (belli devrelerde
Hopa nhiye, Arhavi kaz da olmutur) idari alan iindeydi. Ayn dnemde Erzurum
Eyalet tekilat ierisinde bulunan Ardanu kazs ve avit nhiyesi ldr Sancana;
Keskim (Yusufeli) nhiyesi ise, Erzurum Sancana bal idi (zdemir, 2001: 114-115).
Artvin linde Nfusun Balca zellikleri
4 Dou Corafya Dergisi - 31
Aratrma sahasnn tarihinde var olan ve bugnknden olduka farkl olan idari
yap, ayn ylda tm yerlemeler iin nfus verisi bulmay zorlatrmaktadr. Ayrca Livane
kazs iin zikredilen veriler de, gnmz Artvin ilini tam anlamyla karlamamaktadr.
Bununla birlikte ulalabilen veriler, farkl dnemlere ait olsa da, tablo haline
dntrlmtr (Tablo 1). Her yerleme iin verilerin bulunduu 1872 ylnda ilin toplam
nfusu, 48.948 olarak belirlenmitir. Ancak dile getirilen deerin sadece erkek nfus
olduu ve kadnlarn da buna yakn bir deer ifade edecei dnldnde, saynn 100
bine yaklaaca tahmininde bulunmak yanl olmasa gerekir. 1922 yl iin elde edilen
verilerde ise; Arhavi, Hopa ve Yusufeli haricindeki ilin dier kesimlerinde 53.405 kiinin
yaad belirtilmitir. Ancak belirtilen sayya, kadnlar da dhildir. Bu durumda sz
konusu edilen iki yl arasnda; Artvin ili nfus miktarnn azalm, hi deilse artmam
olduu yorumunu yapmak mmkndr. Zira 1877-1878 Osmanl-Rus Sava sonrasnda
yreden youn bir ekilde g yaand bilinmektedir. Bahsi geen dnemde, Artvin ve
evresinden g edenlerin saysnn kesin olarak belirlenmesi mmkn olmamakla birlikte,
Babakanlk Osmanl Arivlerine dayandrlarak on binlerle ifade edilecek rakamlara
ulat tahmin edilmektedir (Demirel, 2009: 322).
Tablo 1: Cumhuriyet Dnemi ncesi Artvin li Snrlarndaki Yerlemelerin Nfuslar.
Yerlemeler / Yllar 1574 1843 1869 1872 1876 1922
Merkez (Livane /Livana) Kazs -- 6-7 bin 17942 15972 16074 14209
Ardanu Nhiyesi -- -- -- 5762 -- 7809
Arhavi Nhiyesi -- -- 6521 6643 7827 --
Borka (Maahel Nhiyesi)
*
-- -- 2955 3955 3630 6111
Hopa Nhiyesi -- -- 4496 4496 3994 --
avat (avit) Nhiyesi -- -- -- 6448 -- 25276
Yusufeli (Keskim/Kiskim) Nhiyesi 9019 -- -- 5672 -- --
Toplam 48948 53405
Kaynak: Trabzon ve Erzurum Vilayet Salnameleri ile Yusufeli Tarihi (Demirel,2010: 113),
Milli Mcadele Dneminde Artvin (apa, 2012: 124-125) ve Bir ngiliz Konsolosunun 1846 Ylnda
Erzurumdan Karsa Seyahati (Ersoy, 1964: 242) adl eserlerden derlenmitir.
Artvin ilinin nfusu ile ilgili en salkl bilgiler Cumhuriyet dnemindeki
periyodik nfus saymlar sonucunda elde edilmitir. Bilindii zere; sz konusu saymlar,
nfusun yllara gre toplam says, eitli nfus hareketleri, nfusun sosyal ve ekonomik
nitelikleri, kentsel ve krsal nfus miktarlar gibi nfusa ilikin eitli zelliklerin tespit
edilmesi (Doanay, 1997: 151) ile bunlarn bata plnlama olmak zere pek ok alanda
kullanlmasna olanak salamaktadr (Zaman ve Cokun, 2008: 266). Ancak daha nce de
vurguland zere, bu dnemde de ilin idari yapsnda nemli deiiklikler meydana
gelmitir. Bunlarn aklanmasnn, konunun anlalmas asndan yerinde bir davran
olaca kukusuzdur.
1877-1878 Osmanl-Rus sava neticesinde Rus igali altna giren aratrma sahas,
43 yl igalde kaldktan sonra, 16 Mart 1921de imzalanan Moskova Antlamasyla tekrar
Trkiye topraklarna katlmtr. Yaklak be ay Ardahan sancana bal kalan Artvin,

*
Gnmz Borka ilesi idari alannda yer alan kylerin bir ksm, o dnemki Maahel Nhiyesi ierisinde iken;
nemli bir ksm da Livana kazs snrlarnda kalmaktadr.
Main Features of the Population in the City of Artvin
Eastern Geographical Review - 31 5
kendi adyla yeni bir sancan kurulmasyla bu sancan merkezi olmutur. 1924 ylnda
idari tekilatlanmada yaplan deiiklik ile Artvin sanca, ayn ad tayan vilayete
dntrlmtr. Sz konusu ylda avat, Ardanu, Borka ve Murgul (o zamanki idari
statleri ile) bu vilayetin snrlar ierisinde yer almaktadr. 1926 ylnda ise Erzurumdan
ayrlp Artvine katlan Yusufeli, 1933 ylnda Artvin vilayetinin lavedilip, ile olarak
Rize merkezli oruh vilayetine balanmas ile tekrar Erzurum snrlarna dhil edilmitir
(Gk, 2010: 47). Ancak 1936 ylnda Rize ile oruh vilayetleri birbirinden ayrlarak, Artvin
merkezli yeni bir oruh vilayeti kurulmas sonucu, Yusufeli ve Hopa ( Arhavi ve
Fndkl/Vie nhiyeleri ile beraber) ad geen vilayetin ileleri haline dntrlmtr.
Bununla birlikte Hopa ilesine bal olan Fndkl, 1948 ylnda ile statsne kavumasna
ramen, 1953 ylna kadar, oruh vilayetine bal kalmtr. Ad geen ylda Fndklnn
Rizeye katlmas sonucu, bugnk snrlar olumutur. Ancak bunlarn yan sra, 1956
ylnda ilin adnn Artvin olarak deitirilmesi ile 1954 ylnda Arhavinin ve 1987 ylnda
Murgulun ile statsne kavumas gibi birtakm idari deiiklikler de sz konusu
olmutur.
Bilindii zere, 1935 ylnda yaplan ikinci saymdan itibaren nfus saymlar
periyodik bir seyir kazanmtr. 2007 ylndan sonra ise, ADNKS (Adrese Dayal Nfus
Kayt Sistemi) ile her yl nfusumuz hakknda bilgi edinilebilmektedir. Bu kapsamda,
Artvin ilinin yaplan ilk saymdaki (1927) nfusu, 119.947 olarak belirlenmitir. 2012
ylna gelindiinde ise, il nfusu 167.082ye ulamtr. Bu durumda; 85 yllk srete il
nfusu, yaklak 1.4 kat (% 39.3) artmtr. Ancak sz konusu devrede, lke genelindeki
artn yaklak 5.5 kat (% 454.1) olarak gerekletii dikkate alndnda, aratrma
sahasndaki bymenin ne derece dk seviyede gerekletii anlalm olacaktr (Tablo
2). Bununla birlikte art srekli gereklememi, bilakis belli dnemlerde nfus art
hznda olduu gibi, nfus miktarnda da azalmalar yaanmtr.
Tablo 2 incelendiinde; aratrma sahas nfusunun iki farkl geliim seyrine sahip
olduu aka grlecektir:
1927-1980 devresi,
1980-2012 devresi.
1927-1980 yllar arasn kapsayan birinci devrede, il nfusunda srekli art
meydana gelmitir. Sz konusu devrede, gerekleen 109.050 kiilik art, yarm asrlk bir
srete nfusun yaklak iki (1.9) katna kmasna neden olmutur. Ayrca belirtilen
periyot arasndaki yllk nfus art hznn seyri, lke geneliyle paralellik arz eder. Nitekim
lkemizde bu orann en dk seviyelerinden birinin gerekletii 1940-1945 dnemi,
aratrma sahas iin de ayn deeri ifade etmektedir (Tablo 2). Kukusuz bu durum
zerinde, I. Dnya ve Kurtulu savalar (1914-1922) esnasnda doumlarn az, lmlerin
fazla gereklemesi sonucu, 1940-1945 dneminde ana-baba olma andaki nfus
eksikliinin yan sra, bu yllarda II. Dnya Savann oluturduu olumsuz atmosferin
etkili olduu phesizdir (zgr, 98: 12). Trkiye genelinde ( 30.6) olduu gibi, Artvin
ilinde ( 22.0) de yllk nfus art hznn en yksek olduu dnem, 1955-1960 yllar
arasdr. Sz konusu dnemdeki artn temel nedeni, birok bilim adamnn ifade ettii
zere, bir taraftan II. Dnya Savann sona ermesi ve dolaysyla da seferberlik
Artvin linde Nfusun Balca zellikleri
6 Dou Corafya Dergisi - 31
koullarnn ortadan kalkmas sonucu, silahaltna alnan erkeklerin evlerine dnmesiyle
evlenmelerin ve doumlarn artm olmas iken; dier taraftan da ekonomik, sosyal ve
salk alannda balayan olumlu gelimelerdir (Doanay, 1997: 157-158, Tandoan, 1998:
25-26 ve zgr, 1998: 13). 1975-1980 dneminde ise, nfus art devam etmekle beraber,
yllk nfus art hz nemli oranda azalmtr. Sz konusu dnemde lkede mevcut olan
siyasi huzursuzluklarn, ili de olumsuz etkiledii tahmin edilmektedir (Tra, 1997: 166).
Tablo 2: Saym Dnemlerine Gre Artvin li ve Trkiye Geneli Nfus ve Nfus Art Hzlar.
Yllar Artvin li Nfusu
*

Yllk Nfus Art Hz
()
Trkiye Nfusu
Yllk Nfus Art Hz
()
1927 119.947
**
-- 13.648.270 --
1935 132.895 13.4 16.158.018 22.9
1940 142.669 14.7 17.820.950 20.5
1945 148.935 8.7 18.790.174 10.8
1950 163.717 19.8 20.947.188 22.9
1955 176.845 16.0 24.064.763 29.7
1960 196.301 22.0 27.754.820 30.6
1965 210.065 14.0 31.391.421 26.2
1970 225.869 15.0 35.605.176 26.8
1975 228.026 1.9 40.347.719 26.6
1980 228.997 0.8 44.736.957 21.7
1985 226.338 -2.3 50.664.458 26.4
1990 212.833 -11.9 56.473.035 22.9
2000 191.934 -9.8 67.803.927 20.0
2007 168.092 -17.7 70.586.256 5.8
2012 167.082 -1.2 75.627.384 14.2
Kaynak: TK Nfus Saymlar (1927-2012).
kinci devre olarak nitelendirdiimiz 1980-2012 yllar aras ise; Artvin il
nfusunun azald bir dnem olarak dikkati ekmektedir. Zira 1970 ylndan itibaren
azalmaya balayan yllk nfus art hz, 1980 ylndan sonra negatif deerler gstermeye
balamtr. Ad geen ylda 228.997 olan il nfusu, 32 yl ierisinde 61.915 kii azalarak
167.082 ye gerilemitir (ekil 2). Bu durumu, sadece doal nfus art hznn azalmas ile
aklamak mmkn deildir. Bununla birlikte, son yllarda lke genelinde de, nfus art
hznda azalmalarn meydana geldii gz nne alndnda; genel anlamda gelimilik
seviyesindeki ykselmenin etkisi akla gelse bile, aratrma sahas iin daha ok gler
byle bir tablonun karmza kmasn salamtr.
III. Nfusun Dal
Artvin ilinde nfusun dalnda, belirgin farkllklar dikkat ekmektedir. Bu
amala hazrlanan ekil 3n incelenmesi ile de grlebilecei zere, youn ve seyrek
nfuslu yerler belirgin bir ekilde ayrt edilebilmektedir. Bu durum, temelde corafi evre
koullar ile ilgilidir. Nitekim iklim, su kaynaklar, bitki rts, toprak verimlilii, yeryz
ekilleri ve ykselti gibi doal evre faktrlerinin yan sra, tarihi olaylar ve idari yap ile

*
Nfus deerleri, ilin gnmz idari yaps dikkate alnarak hesaplanmtr.
**
Bu sayya Fndkl (Vie) nhiyesinin nfusu da dhildir.
Main Features of the Population in the City of Artvin
Eastern Geographical Review - 31 7
bizzat insan ve onun eseri olan beeri ve ekonomik faaliyetlerin nfusun dal zerinde
nemli rol oynad birok corafyac tarafndan ifade edilmitir (Tanolu, 1969: 74-78 ve
Doanay, 1997: 217-231). Aratrma sahasndaki nfusun dalnda da, bu ve benzeri
faktrlerin mterek rol oynadn sylemek yanl olmasa gerekir.

ekil 2: Artvin il nfusunun 1927-2012 yllar arasndaki seyri.

ekil 3: Artvin ili nfus dal haritas (2012).
*

*
Google Earth harita taban kullanlarak hazrlanmtr.
Artvin linde Nfusun Balca zellikleri
8 Dou Corafya Dergisi - 31
Sahada nfus daln belirleyen faktrlerin banda yeryz ekilleri gelir.
Artvin ili arazisi, genel olarak Dou Karadeniz Dalk Kua ierisinde yer almakta olup,
bu kua oluturan ky ve i sradalarn birbirine olduka yaklat, hatta kesitii
alanda bulunmaktadr. Ky kua ierisinde yer alan Kakar (3937 m) ve Karal (3415 m)
dalar zirveleri, ayn zamanda aratrma sahasnn en yksek yerleridir. sradalar
ierisinde yer alan Yalnzam, Akda ve Mescit dalar ise, ilin dou ve gney snrlarn
tekil etmektedir. Ayrca oruh Nehri ve kollarnn oluturmu olduu akarsu ebekesi de,
araziyi derin vadilerle paralamtr. Bu kapsamda, dalk ve paral bir toporafik yapya
sahip olan sahada, yerleim alanlarnn dalnda dalar ve vadi sistemleri nemli bir
belirleyici olmutur. Buna gre, ilde genellikle ky kuandaki dz alanlar, akarsu vadileri
ve bunlarn yksek olmayan yamalarnda yerlemelerin ve dolaysyla da nfusun
topland gzlenmektedir. Ancak sahada dalk alanlarn tamamyla nfustan yoksun
alanlar olduunu dnmek de yanl olur. Nitekim, yaylaclk faaliyetleri byk oranda
srdrlmekte olup, nemli lde bir nfus bu faaliyetlere katlmaktadr. Bu durumda,
ildeki yksek kesimlerin en azndan mevsimlik olarak nfus barndrd sylenebilir.
Karadenize paralel uzanan sz konusu bu dalar, iklim koullar asndan da
belirgin farkllklar olumasna vesile olmutur. zellikle ky kua dalarn denize bakan
yamalarnda, nemli ve lman iklim koullar grlrken; i kesimlere doru bu koullar
tedrici bir ekilde etkisini yitirmektedir. nsan yaamna ve eitli ekonomik faaliyetlere
daha uygun olan bu koullar nedeniyle, nfusta ky kesiminde toplanma eilimi meydana
gelmi; i kesimlerde de benzer iklim artlarnn nispeten hissedildii vadi ileri,
ekseriyetle tercih edilmitir. lde grlen bu yresel iklim farkllklar; doal bitki
rtsnn yan sra, tarmsal retim zerinde de etkili olmaktadr. Bu nedenle de, saha
ierisinde ay, kivi, turungiller, zeytin, buday gibi farkl iklim istekleri bulunan tarmsal
rnlerin yetitirildiini grmek mmkndr. Bunlardan daha fazla ekonomik deer ifade
edenlerin (ay vb.) tarmnn yapld alanlar, nfus asndan da younluk kazanan
kesimler olmutur.
Sahadaki dalarn bir dier etkisi de, ulam faaliyetleri zerinde grlmektedir.
Ky ile i kesimler arasndaki ulam, ancak akarsu vadileri ve geitler vastasyla
gerekleebilmektedir. Bu nedenle de, i kesimlerde yer alan yerlemelerin nemli bir
ksm, ulam koullarnn elverili olduu vadi ilerinde kurulmutur. Ancak kyda yer
alan Hopa ve Arhavi ileleri, hem karayolu ulam asndan dierlerine gre avantaja;
hem de deniz yolu ulam stnlne sahiptir. Zira Hopada limann bulunmas, bu ileye
hatta btn ile ekonomik anlamda canllk katmaktadr. Ayrca Karadenizin salad
avantajlar bunla da snrl deildir. Ky kesiminde yaayan ailelerin bir ksm da geimini
balklktan salamaktadr. Sonuta, Karadenizin beraberinde getirdii; ekonomik
eitlilik, ulam kolayl ve uygun iklim koullar nedeniyle ky kesimleri, nfusun daha
fazla topland ve nfus younluunun en yksek seviyede olduu alanlar olarak
karmza kmtr. Bununla birlikte, Hopa ilesi snrlar ierisinde yer alan ve Grcistan
ile balantmz salayan Sarp Snr Kapsnn ticari anlamdaki katklar da bu noktada
etkili olmutur.
Aratrma sahasndaki nfus dal zerinde etkili olan bir dier faktr de idari
yapdr. Bu kapsamda, idari merkez olan Artvin kenti, birok adan ky kuandaki
Main Features of the Population in the City of Artvin
Eastern Geographical Review - 31 9
yerlemeler kadar avantajl olmasa da, ilde en fazla nfus barndran yerleme olmutur
(Tablo 3).
Bilindii gibi, yerlemeleri kr ve kent yerlemeleri olarak ikiye ayrp incelemek
mmkndr. Bu ayrmda farkl ltler sz konusu olsa da, pek ok bilim adam tarafndan
10.000 nfus kriteri esas alnmaktadr. almamzda da, bu yaklam ile yaplan
snflandrmada, drt kent yerlemesi (Artvin, Hopa, Arhavi ve Borka) tespit edilmitir.
Buna gre, il nfusunun yaklak % 42sinin kentlerde, % 58inin ise krsal yerlemelerde
yaad grlmektedir (Tablo 3).
Tablo 3: Artvin ilindeki kentler ve nfuslar (2012).
Kentler Erkek Nfus Kadn Nfus Toplam Nfus
l Nfusuna Oran
(%)
Artvin 13.134 12.637 25.771 15.42
Hopa 9.193 9.103 18.296 10.95
Arhavi 7.868 8.105 15.973 9.56
Borka 5.489 5.152 10.641 6.37
Toplam 35.684 34.997 70.681 42.30
Kaynak: ADNKS verilerinden derlenmitir.
Artvin ilinde nfus younluklarnn ilelere gre dalm incelendiinde; nfusun
dal ile ilgili belirtilen aklamalar destekleyen bir tablonun karmza kt
grlmektedir. l genelinde 22.68 olan aritmetik nfus younluu, kukusuz yzlm
deerlerinin de etkisiyle, ky ilelerinde daha yksek gereklemitir. Younluk
deerlerinin en yksek olduu Hopa (156.26) ilesini, yine bir ky ilesi olan Arhavi
(65.55) takip etmektedir. Merkez ilenin (31.05) bu adan ancak nc srada yer
alabildii ilde, en geni alana sahip olan Yusufeli ilesi (9.79) ise, son srada bulunmaktadr
(Tablo 4).
Tablo 4: Artvin ilindeki nfus ve nfus younluklarnn ilelere gre dalm (2012).
le Ad Toplam Nfus Yzlm (km) Nfus Younluu (km/kii)
Merkez 33.692 1085 31.05
Ardanu 11.406 989 11.53
Arhavi 19.602 299 65.55
Borka 22.964 799 28.74
Hopa 33.129 212 156.26
Murgul 6.395 336 19.03
avat 17.660 1377 12.82
Yusufeli 22.234 2270 9.79
Toplam 167.082 7367 22.68
Kaynak: TK verilerinden yararlanlarak hesaplanmtr.
IV. Nfusun Cinsiyet Oran ve Ya Yaps
Bir blgedeki nfusun ya ve cinsiyet yaps, demografik neminin yan sra,
sosyal ve ekonomik zellikler bakmndan da byk nem tar (Koca, 2005: 84). Belirli bir
nfus ierisindeki 100 veya 1000 kadn bana den erkek says (Doanay, 1997: 164 ve
Artvin linde Nfusun Balca zellikleri
10 Dou Corafya Dergisi - 31
Tmertekin ve zg, 2011: 272) olarak tanmlanan cinsiyet orannn belirlenmesi ve
bilinmesi bu adan da nem arz etmektedir.
Artvin ilinde, erkek ve kadn nfuslar arasnda ok byk farkllklar olmamakla
birlikte; uzun sren savalara bal olacak ki, Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren kadn
nfus fazlal dikkat ekmektedir. Aradaki en byk fark 1945 ylnda meydana gelmi
olup, ad geen ylda cinsiyet oran % 92.2 olarak gereklemitir. Bu durumun o yllarda
erkek nfusun silahaltna alnmasndan kaynaklanm olabilecei kanaatindeyiz. Sahada
1990 ylndan sonra ise erkek nfus orannda art meydana gelmitir. Buna bal olarak,
2000 ve 2012 yllarnda erkek nfus fazlal grlrken; 2007 ylnda sadece 42 kiilik bir
farkla kadn nfus daha fazla olmutur. Son nfus saym (2012) verilerine gre, Artvin
ilinde erkek ve kadn nfus oranlar (erkek % 50.3, kadn % 49.7) , Trkiye ortalamasyla
(erkek % 50.2, kadn % 49.8) neredeyse ayn deerleri gstermitir (Tablo 5). Belirtilen
erevede, sahada cinsiyet yapsn byk oranda deitirecek olaylarn meydana gelmedii
anlalmaktadr. Ancak Artvin ilinin g veren bir saha olduu dnldnde; ilk bakta
eliki gibi grnen bu durum, g edenlerin tm aile bireyleri ile birlikte bahsi geen
faaliyete katlmalar ile aklanabilir. Nitekim 2012 ylnda ilden g edenler arasnda
kadnlarn daha fazla olduu gerei, bu durumu kantlamaktadr.
Tablo 5: Artvin ilinde nfusun cinsiyet yaps ve oran (1927-2012).
Yllar Erkek Nfus Yzdesi (%) Kadn Nfus Yzdesi (%) Cinsiyet Oran (%)
1927 58.647 48.9 61.297 51.1 95.6
1935 64.348 48.4 68.547 51.6 93.8
1940 69.678 48.8 72.991 51.2 95.4
1945 71.465 48.0 77.470 52.0 92.2
1955 85.677 48.5 91.168 51.5 93.9
1960 96.463 49.1 99.838 50.9 96.6
1965 102.630 48.9 107.435 51.1 95.5
1970 110.613 49.0 115.256 51.0 95.9
1975 113.829 49.9 114.197 50.1 99.6
1980 112.606 49.2 116.391 50.8 96.7
1985 110.557 48.8 115.781 51.2 95.4
1990 104.093 48.9 108.740 51.1 95.7
2000 96.599 50.3 95.335 49.7 101.3
2007 84.025 50.0 84.067 50.0 99.9
2012 84.060 50.3 83.022 49.7 101.2
Kaynak: TK nfus saym sonularndan derlenmitir.
Sahadaki cinsiyet yapsn ileler baznda ele aldmzda ise; yine arada byk
farkllklar olmamakla birlikte; Arhavi ve Yusufeli haricindeki dier ilelerde, erkek nfus
fazlal grlmektedir. Erkek nfus orannn en fazla olduu Murgul ilesinde ( % 51.95),
burada bulunan bakr madeni iletmesinde alan erkek igcnn bu oran arttrd
phesizdir (Tablo 6).
Nfusun en az cinsiyet yaps kadar nemli olan dier bir zellii de, ya yapsdr.
Her hangi bir yerdeki nfusun sz geen zelliinin bilinmesi, en bata insanlarn
ihtiyalarnn, eilimlerinin ve sosyal ilevlerinin belirlenmesi ve bu ynde uygulanacak
politikalarn oluturulmas asndan nem arz etmektedir (Ik, 1997: 287). zellikle
Main Features of the Population in the City of Artvin
Eastern Geographical Review - 31 11
sosyal ve ekonomik amal planlamalarda, stratejilerin isabetli seilebilmesi bakmndan bu
gereklidir Doanay, 1997: 165). rnein, nfus iindeki ocuk, yetikin ve yal
oranlarnn bilinmesi, bunlara ynelik eitim, istihdam, salk ve bakm hizmetlerinin
planlanmasnda kolaylklar salayacaktr (zgr, 1998: 76). Bu nedenle de, Artvin il
nfusu hem geni, hem de dar aralkl snflandrlmaya tabi tutularak, eitli karmlarda
bulunulmaya allacaktr.
Tablo 6: Artvin ilindeki erkek ve kadn nfusun ilelere gre dalm (2012).
le Ad Erkek Nfus Yzdesi (%) Kadn Nfus Yzdesi (%)
Merkez 17144 50.88 16548 49.12
Ardanu 5770 50.59 5636 49.41
Arhavi 9672 49.34 9930 50.66
Borka 11703 50.96 11261 49.04
Hopa 16595 50.09 16534 49.91
Murgul 3322 51.95 3073 48.05
avat 8861 50.18 8799 49.82
Yusufeli 10993 49.44 11241 50.56
Toplam 84060 50.31 83022 49.69
Kaynak: ADNKS verilerinden derlenmitir.
Geni aralkl gruplandrmaya gre, Artvin il nfusunun % 18.74, 0-14 ya
grubunda yer almaktadr. lkemiz genelinde ise, ayn ya grubunda bulunanlarn oran %
24.94tr. Bu durum, aratrma sahasndaki ocuk nfusun ve dolaysyla da doum
oranlarnn dk olduunun nemli bir kantdr. lde, alma a nfusu olarak
adlandrlan 15-64 ya aralndaki kii says ise 112.587 olup, toplam nfusun % 67.38ini
tekil etmektedir. Bu oran, lkemiz genelindeki (% 67.55) ile neredeyse ayndr (Tablo 7).
Bilindii zere, istihdam artlarnn da uygun olmas durumunda, bir yerdeki alma a
nfusunun saysal ve oransal fazlal, o yerin ekonomisi iin olumlu sonular ortaya
karmaktadr (Doanay, 1997: 167). Ancak ilde yeterli istihdam alannn bulunmamas,
sz konusu ya grubundaki nfusun bir ksmnn isiz kalmasna, bir ksmnn da g
etmesine neden olmaktadr. Nitekim 2011 yl verilerine gre; ilde isizlik oran % 6.0
olarak kaydedilmiken, istihdam oran ise ancak % 54.7de kalmtr (TK, Seilmi
Gstergelerle Artvin 2012.). Aratrma sahasndaki yal nfus (65 ya st) oran ise
olduka yksektir. Zira Artvin, TK verilerine (2012) gre, lke genelinde bu orann en
yksek olduu iller sralamasnda beinci srada yer almtr. Trkiye ortalamasnn % 7.51
olduu bu deer, ilde % 13.88 olarak gereklemitir (Tablo 7 ve ekil 4). Bu durum, bir
taraftan hayat standartlar ve salk alanndaki iyilemenin; dier taraftan da ilden g
edenlerin emeklilik anda memleketlerine geri dn yapmalarnn bir sonucu olabilir.
Geni aralkl gruplandrma, nfusun bamllk orannn hesaplanmasnda da
kullanlabilir. alma a dndaki nfusun (0-14 ve 65+), alma a ierisindeki
nfusa (15-64) oranlanmas sonucu elde edilen bu oran, 2012 yl iin Artvinde % 48.4
iken, Trkiye genelinde % 48.0 olarak gereklemitir. Buna gre, aratrma sahasndaki
deerlerin, lkemiz geneli ile paralellik gsterdii anlalmaktadr.

Artvin linde Nfusun Balca zellikleri
12 Dou Corafya Dergisi - 31
Tablo 7: Geni aralkl ya gruplandrmasna gre Artvin ili ve Trkiye geneli nfuslar
(2012).
Ya Grubu Artvin li Yzdesi (%) Trkiye Geneli Yzdesi (%)
0-14 31.304 18.74 18.857.179 24.94
15-64 112.587 67.38 51.088.202 67.55
65+ 23.191 13.88 5.682.003 7.51
Toplam 167.082 100 75.627.384 100
Kaynak: ADNKS verilerinden derlenmitir.

ekil 4: Artvin ili nfusunun geni aralkl gruplandrmaya gre dalm (2012).
l nfusunun dar aralkl ya gruplandrmasnda da, benzer sonular ortaya
kmakla beraber, oluan nfus piramidinin gelimi lkelerin piramidine benzedii dikkat
ekmektedir. Buna gre; sahada doum oranlarnn gnmzden 20-25 yl ncesine gre
olduka hzl bir ekilde azaldn, yal nfus orannda ise bir artma eiliminin ortaya
ktn syleyebiliriz. Ayrca, ildeki alma a ierisinde yer alan dinamik nfus
varl, yeterli i imknlarnn salanmas durumunda, il ekonomisine nemli katklar
sunabilecek potansiyeldedir (ekil 5).
V. Gler
Birok bilimin aratrma konular ierisinde yer alan g olgusu, zellikle nfusun
dal zerinde belirleyici olmas ile neden ve sonular itibariyle corafyann da ncelikli
inceleme alanlarndan biridir. Nitekim gler, yerlemelerin nfuslarn etkiledii gibi
nfusun demografik yapsnda da nemli deiikliklere neden olabilmektedir. Nfusun;
devaml yaam blgelerini kiisel, aileler ve gruplar halinde terk edip, geici ya da srekli
olarak yaamak amacyla bir baka yere gitmesi (Doanay, 1997: 172-173) eklinde
tanmlanabilecek olan g; bir taraftan nedenleri, dier taraftan da hem g alan, hem de
g veren blgelerdeki sonular itibariyle nemle zerinde durulmas gereken bir olgudur.
Bilindii zere, Karadeniz blgesi ve zellikle de Dou Karadeniz blm,
lkemizin en fazla g veren yerleri arasnda olagelmitir (Doanay, 1986: 281). Aratrma
Main Features of the Population in the City of Artvin
Eastern Geographical Review - 31 13
sahamz tekil eden Artvin ili de, bulunduu blge ile ayn kaderi paylamakta olup, g
veren yerlemeler arasnda kendisine yer bulmutur. Ancak bu ifadeden, ilin hi g
almad gibi yanl bir kanya kaplmamak gerekir. Zira Artvin ili, her dnemde g alyor
olmakla birlikte, verdii g daha fazla gereklemekte; bir baka deyile, net g negatif
deerler gstermektedir. rnein aradaki farkn en fazla olduu 1985-1990 devresinde;
32.713 kii Artvinden lkemizin deiik yerlerine g etmiken, 12.341 kii de g
yoluyla ile gelmi idi. Yani, sz konusu devrede yaanan net g -20.372 iken, net g hz
da -98.6 olarak karmza kmtr. 2007-2012 devresinde ise; 39.755 kii Artvinden
g etmiken; ilin ald g miktar da 35.255 kiidir. Buna gre, ad geen devrede
yaanan net g -4.500, net g hz da -27.3 olmutur. Yllk deerler dikkate
alndnda ise, 2010-2011 yllar arasnda, ilin ald ve verdii g miktarlar eitlenmi
ve net g hz da sfr olarak gereklemitir. Tablo 8in incelenmesi ile de grlebilecei
zere, Artvin ilinin darya verdii g miktarnda azalma olmamsa da, ald g
miktarnda nemli oranda art meydana geldii aka ortadadr. Bu durum bize, ekonomik
ve sosyal kstllklar nedeniyle ilden yaanan glerin hl devam ettiini, ancak eskiden
g etmi olanlarn da zellikle emekli olduktan sonra memleketlerine geri dn yaptn
kantlamaktadr. Btn bunlara ek olarak Artvin, 1995-2000 devresinde net g hzna gre
yaplan sralamada en fazla g veren 8. il iken (TK, 2005: 48-49), 2011-2012 yllar
arasnda 39. srada yer almtr. Bu istatistiki veriler, aratrma sahasndaki net g
miktarnn, hl negatif deerler gstermekle beraber, giderek azald gereini ortaya
koymutur.

ekil 5: Artvin ili nfusunun dar aralkl gruplandrmaya gre dalm (2012).
Eldeki veriler nda, Cumhuriyet tarihi boyunca ilden yaanan gleri dhi tam
olarak ortaya koymak olduka gtr. Ancak dier illerde yaayan Artvin ili nfusuna
kaytl olanlar, bu konuda bize fikir verebilir. Buna gre, aratrma sahas snrlar dnda
ikamet eden 279.243 kii, Artvin ili nfusuna kaytldr. Bunlarn yaklak % 72si
(%71.63), drt bykehirde (stanbul, Bursa, Ankara ve Kocaeli) toplanmtr (ekil 6).
Bunlardan ilk srada gelen stanbulda yaayan Artvinlilerin il nfusuna oran, % 50ye
Artvin linde Nfusun Balca zellikleri
14 Dou Corafya Dergisi - 31
yaklamtr. Buna ikinci srada gelen Bursa da eklendiinde, bu oran % 86.5e
ykselmektedir. Bu erevede genel olarak bakldnda, aratrma sahas dnda yaayan
Artvinlilerin, il nfusunun neredeyse iki katna (1.7) denk geldii grlecektir (Tablo 9).
Ayrca, ilden yurt dna g etmi olanlarla ilgili 2012 yl iin elde veri bulunmamaktadr.
Bununla birlikte, TK verilerine gre, 2000 ylnda doum yeri Artvin olan 1.178 kii yurt
dnda ikamet etmekte idi (DE, 2001: 82). Bu sayya daha nce g etmi ailelerin,
gittikleri lkede doan ocuklar da eklendiinde nemli bir yekn tutaca aikrdr.
Tablo 8: Artvin ilinin yllara gre ald ve verdii g miktarlar ile hzlar (1975-2012).
Yllar Ald G Verdii G Net G Net G Hz ()
1975-1980 10.472 23.159 -12.687 -61,2
1980-1985 12.276 23.131 -10.855 -51.1
1985-1990 12.341 32.713 -20.372 -98.6
1995-2000 14.374 25.934 -11.560 -63.6
2007-2012
*
35.255 39.755 -4500 -27.3
2007-2008 6.700 8.660 -1.960 -11.7
2008-2009 6.206 7.547 -1.341 -8.1
2009-2010 7.115 7.988 -873 -5.3
2010-2011 7.948 7.948 0 0.0
2011-2012 7.286 7.612 -326 -1.9
Kaynak: TK g istatistikleri ile ADNKS verilerinden derlenmitir.
Tablo 9: Artvin nfusuna kaytl olanlarn illere gre dalm (2012).
ller Nfus Miktar
Artvin l Nfusuna (2012)
Oran
Artvin Dnda Yaayan Nfusa
Oran
stanbul 81.862 48.99 29.31
Bursa 62.750 37.56 22.47
Ankara 31.444 18.82 11.26
Kocaeli 23.997 14.36 8.59
zmir 10.877 6.51 3.89
Samsun 8.052 4.82 2.88
Rize 7.480 4.48 2.68
Sakarya 5.733 3.43 2.05
Toplam 232.195 138.97 83.15
Dier ller 47.048 28.16 16.85
Genel Toplam 279.243 167.13 100
Kaynak: ADNKS verilerinden derlenmitir.
Sahadaki gler, daimi ikametgh lt esas alnarak da, belli bir snflandrmaya
tabi tutulabilir. Bu kapsamda, 2011-2012 yllar arasnda ilden darya olan gler ile
Artvine yaanan gler ele alnmtr. Sz konusu dnemde, toplamda 7612 olan sahadan
g edenlerin dalmna bakldnda; Artvin nfusuna kaytl olanlarn dalm ile
paralellik gsterdii dikkat ekmektedir. Zira o snflandrmada ilk drt srada yer alan iller,
burada da ilk bee girebilmilerdir. Sralamada ilk iki sra deimemekle beraber, nc
sray snr komusu olan Rize ili almtr. Genel olarak ele alndnda ise; ilden yaanan
glerin genel ekim merkezleri olan bykehirler (stanbul, Bursa, Ankara, Kocaeli ve

*
Bu dneme ait net g hznn hesaplamasnda kullanlan forml iin baknz: zgr, 2010: 55-56.
Main Features of the Population in the City of Artvin
Eastern Geographical Review - 31 15
zmir) ile blgesel ekim merkezlerine (Rize, Trabzon, Samsun, Erzurum gibi) yneldii
grlmektedir (Tablo 10 ve ekil 7). Ayrca bu yerlerin, 1877-1878 Osmanl-Rus
savandan sonra, Artvinden g eden 93 muhacirlerinin en fazla yerletirildii iller olmas
(Demirel, 2009: 323), bu durumun da g edilen yerlerin seiminde nemli bir etken
olabilecei izlenimini ortaya karmaktadr.
.
ekil 6: Artvin nfusuna kaytl olanlarn illere gre dalm (2012).
Aratrma sahasndaki g olgusu ile ilgili en dikkat ekici zellik, en fazla g
verdii ve ald illerin tamamyla ayn olmasdr (Tablo 10 ve ekil 8). Sralamada bile
ancak ufak tefek farkllklarn olmas, daha nce g verdii blgelere hl gn devam
etmekle beraber, buralardan geri dnlerin de yaandnn nemli bir kant niteliindedir.
zellikle stanbul ve Ankara gibi lkemizin en byk kentlerine verdii g miktarnn, bu
illerden ald g miktarndan daha dk olmas, bu bakmdan olduka manidardr
Tablo 10: Artvin ilinden g eden ve g yoluyla ile gelen nfusun dalm (2012).
Artvin linden G Eden Nfusun
llere Gre Dalm
Artvin line G Eden Nfusun
llere Gre Dalm
lin Ad
G Eden
Nfus
Yzdesi
(%)
lin Ad
G Eden
Nfus
Yzdesi
(%)
stanbul 1.194 15.69 stanbul 1.226 16.83
Bursa 892 11.72 Bursa 665 9.13
Rize 687 9.02 Ankara 646 8.87
Ankara 608 7.99 Rize 553 7.59
Kocaeli 423 5.56 Samsun 342 4.69
Trabzon 388 5.10 Kocaeli 320 4.39
Samsun 301 3.95 Trabzon 310 4.25
Erzurum 285 3.74 Erzurum 274 3.76
zmir 224 2.94 zmir 241 3.31
Toplam 5002 65.71 Toplam 4577 62.82
Dier ller 2610 34.29 Dier ller 2709 37.18
Genel Toplam 7612 100 Genel Toplam 7286 100
Kaynak: ADNKS verilerinden derlenmitir.
Artvin linde Nfusun Balca zellikleri
16 Dou Corafya Dergisi - 31
Aratrma sahasndaki g hareketlilii, cinsiyet ve ya yapsna gre
incelendiinde de baz sonulara ulamak mmkndr. Aradaki fark ok byk olmamakla
birlikte, Artvinin ald glerde erkek, verdii glerde ise kadn fazlal ortaya
kmtr. Bu durum, gnmz artlarnda artk glerin tm aile bireylerini kapsayan bir
nitelie dnmesinin bir sonucu olarak dnlebilir. Artvin ilinin ald ve verdii gler
ya yapsna gre karlatrldnda ise; en byk farkn 50 ya st grupta meydana
geldii grlmektedir. l dna g edenlerin % 13.7si, sz konusu ya grubunda yer
alrken; bu oran, g yoluyla ile gelenlerde % 17.9 olarak gereklemitir (Tablo 11).
Karmza kan bu tablo, almak zere g etmi olan ailelerin bir ksmnn, emeklilik
dnemlerinde memleketlerine geri dn yapt varsaymn dorulamaktadr.

ekil 7: Artvin ilinden g eden nfusun illere gre dalm (2012).
Sahada yaanan gleri sebeplerine gre incelediimizde; hem il dna, hem de
dier illerden Artvine yaanan glerde en nde zikredilen sebep, glerin hane
fertlerinden birine baml olarak gerekletiidir. Ancak bu, gn temel sebebi hakknda
bilgi verici olmayp dier sebepleri de kapsayan bir ifadedir. Bu nedenle, sahadan yaanan
glerin en nemli sebebi, i arama/bulma olarak belirtilebilir. Nitekim ilden g edenlerin
yaklak % 21.3, g etme sebebini bu ekilde belirtmitir. Ayrca hanedeki fertlerden
birine baml g ierisinde de, ekonomik amal glerin nemli bir yer tutacan
dndmzde, bu orann %30lara kaca varsaymnda bulunmak yerinde olacaktr.
Sahadaki insanlarn g etmelerindeki ikinci temel sebep ise atamadr (% 16.0). Gemiten
beri eitime verilen nemden kaynaklandn dndmz sahadaki memur kesimin
fazlal, bunu ikinci sraya getirmitir. Artvinden ge neden olan dier bir sebep ise,
eitimdir (% 11.9). Bu amala yaplan gler, bata yksekretime (niversite) ynelik
olmakla beraber, lise eitimini il dnda almak isteyenler tarafndan da
gerekletirilmektedir. Bunlar, % 7.7lik payla evlilik nedeniyle g edenler takip
etmektedir (Tablo 12).

Main Features of the Population in the City of Artvin
Eastern Geographical Review - 31 17
Tablo 11: Artvin ilinin ald ve verdii glerin cinsiyet ve ya yapsna gre dalm
(2012).
Ya
Gruplar
Ald G Verdii G
Erkek %si Kadn %si Toplam %si Erkek %si Kadn %si Toplam %si
0-14 502 47.7 550 52.3 1052 14.4 617 51.9 572 48.1 1189 15.6
15-49 2578 52.3 2351 47.7 4929 67.7 2688 49.9 2696 50.1 5384 70.7
50+
*
664 50.9 641 49.1 1305 17.9 486 46.8 553 53.2 1039 13.7
Toplam 3744 51.4 3542 48.6 7286 100 3791 49.8 3821 50.2 7612 100
Kaynak: ADNKS verilerinden derlenmitir.

ekil 8: Artvin iline g eden nfusun illere gre dalm (2012).
G yoluyla Artvine gelen 14.374 kiinin g etme sebeplerini incelediimizde
ise, farkl eilimler dikkat ekmektedir. Yukarda belirtilen gerekelerden dolay, hanedeki
fertlerden birine baml g gz ard edildiinde; g sebepleri arasnda ilk srada
atamann yer ald grlmektedir. l snrlar ierisinde olduka fazla kamu alannn
bulunmas, bu sonucu ortaya karmtr. kinci srada yer alan i arama/bulma (% 11.3)y
deprem (% 9.2) takip etmektedir. Bu sralamada depremin kendine n sralarda yer bulmu
olmas, Kocaeli ve evresinde yerlemi olan Artvinlilerden bir ksmnn, 1999 ylnda
yaanan byk Marmara Depremi sonucu, geri dn yapt eklinde yorumlanabilir. le
yaanan glerin dier nemli sebeplerini ise, eitim (% 5.2) ve evlilik (% 4.7)
oluturmaktadr (Tablo 12). nceleri Kafkas niversitesine bal fakltelerin bulunduu
Artvinde, 2007-2008 eitim-retim ylndan itibaren Artvin oruh niversitesi
kurulmutur. Sz konusu niversitede, kurulu ylnda renci says 1736 iken, bu say
yldan yla srekli artarak, gnmzde 4448e ulamtr (Artvin oruh niversitesi 2013-
2017 Stratejik Plan, 2012: 16). Bu veriler nda, Artvine g etme sebepleri arasnda,
eitimin orannn artaca tahmininde bulunmak yanl olmasa gerekir.

*
Bu snflandrmada 50 ya ve zerinin bir tutulmas, eskiden almak iin g etmi olanlarn, genellikle sz
konusu yalarda emekli olmalarndandr.
Artvin linde Nfusun Balca zellikleri
18 Dou Corafya Dergisi - 31
Tablo 12: Artvin ilinin ald ve verdii glerin sebeplerine gre dalm (2000).
G Etme Sebebi
G Eden Nfus
%si
G Yoluyla Gelen Nfus
%si
Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam
Hanedeki Fertlerden
Birine Baml G
2711 4884 7595 29.3 1161 2199 3360 23.4
Arama/Bulma 4305 1205 5510 21.3 1432 186 1618 11.3
Atama 2772 1373 4145 16.0 2586 750 3336 23.2
Eitim 1877 1212 3089 11.9 517 231 748 5.2
Evlilik 63 1934 1997 7.7 27 642 669 4.7
Deprem 20 18 38 0.1 651 676 1327 9.2
Gvenlik 61 24 85 0.3 34 10 44 0.3
Dier 2037 1133 3170 12.2 2159 967 3126 21.7
Bilinmeyen 168 137 305 1.2 86 60 146 1.0
Toplam 14014 11920 25934 100 8653 5721 14374 100
Kaynak: TK verilerinden derlenmitir.
Artvin ilinin nfusu zerinde nemli oranda deiiklie neden olan bir dier g
tipi de, mevsimlik glerdir. Sz konusu gler, aratrma sahas iin, k dneminde il
dnda ikamet ettikten sonra, yaz aylarn geirmek zere memleketlerine gelen aileler
tarafndan temsil edilir. Bunlarn saylarn tam olarak belirlemek mmkn olmamakla
birlikte, on binlerle ifade edilebilecek rakamlara ulaaca tahmin edilmektedir. Bir taraftan
yrenin yksek kesimlerinde k koullarnn ar gemesi ile ekonomik kstllklarn
ortaya kard g etme zorunluluu; dier taraftan ise memlekete duyulan zlem, byle
bir tablonun karmza kmasn salamtr.
VI. Sonu ve neriler
Artvin ili nfusu, Cumhuriyet tarihi boyunca genel anlamda art gstermitir.
Ancak saym devreleri arasnda nemli farkllklarn olduu da dikkat ekmektedir. Bu
kapsamda 1980 ylna kadar srekli artan saha nfusu, bu tarihten sonra da azalma
eilimine girmitir. Bu durum zerinde etkili olan en nemli faktr, glerdir. Sahada
1970li yllardan sonra younluk kazanan il dna yaanan gler, gnmzde hl devam
etmekle beraber; ilin ald g miktarnda da nemli oranda art yaanmtr. Ulam ve
iletiim koullarnda meydana gelen gelimeler ile eskiden g etmi Artvinlilerdeki
memleket zleminden kaynaklandn dndmz bu durum neticesinde de, aradaki
fark azalm ve ilin toplam nfusu zerinde glerin etki oran eskiye nazaran dmtr.
Aratrma sahasnda 2012 yl verilerine gre, 167.082 kii ikamet etmektedir.
Ancak sz konusu nfus, sahaya eitsiz bir ekilde dalmtr. ncelikle ilin sahip olduu
doal evre koullar ile ilgili olduunu dndmz bu durum sonucunda, il arazisinin
nemli bir ksm seyrek nfusa sahip iken; belli alanlar (ky kesimi ile i kesimlerde akarsu
vadileri) ise, daha youn bir nfus barndrmaktadr.
Artvin il nfusunun ya gruplarna gre dalmnda, ocuk nfus orannn dk
olduu, ancak alma a ve yal nfus oranlarnda ylmalarn meydana geldii
grlmektedir. Bununla birlikte, ilde yeterli istihdam alan olumadndan dolay, alma
andaki nfusta il dna nemli oranda g yaanmaktadr. Sahadaki sz konusu
potansiyel anlamda dinamik ve retken nfusun g etmesi, il ekonomisi asndan nemli
Main Features of the Population in the City of Artvin
Eastern Geographical Review - 31 19
bir kayptr. Bu nedenle, ildeki mevcut istihdam alanlarnn kapasitesinin arttrlmas ile
yeni i olanaklarnn oluturulmas, bu sorunun zm asndan yararl bir tedbir
olacaktr. lin sahip olduu doal ve kltrel turistik ekicilikler, bu bakmdan ilde turizm
faaliyetlerine, zellikle de krsal turizme ynelmenin faydal sonular verebilecei
izlenimini uyandrmaktadr.
Sahadaki yal nfus orannn yksek olmas, bu konuda da eitli tedbirlerin
alnmasn zorunlu klmaktadr. Bu balamda muhta durumdaki yallarn bakmn
salayacak, yeterli sayda huzur evlerinin yaplmas nemli bir adm olabilecei gibi, salk
kurulularnn imkn ve kapasitelerinin arttrlmas ve bunlarda zellikle yallarda daha
ok grlen hastalk dallarnda uzman doktorlarn altrlmas yerinde bir nlem olabilir.
Saha nfusu niceliksel adan yeterli dzeyde geliim gstermemi olmasna
ramen, nfusun youn olduu il ve ile merkezlerinde bir takm planlama sorunlar ile
karlamak da mmkndr. zellikle yerleim alanlarnn dar olmas ve yatrmlarn dk
dzeyde gereklemesi sz konusu sorunlarn ortaya kasn tetiklemitir. Bunlar arasnda
arsa ve konut sknts bata gelir (Karakuzulu, 2003: 325). Sahann dalk ve engebeli
yaps, arsa fiyatlarnn dolaysyla da, konut ve kira fiyatlarnn olduka yksek seviyelerde
seyretmesine neden olmutur. Benzer bir durum daha geni alanlara ihtiya duyan kamu
binalar ile sanayi tesisleri iin de geerlidir. Bu sorunu zmek amacyla, zel teebbslere
bu blgede yapacaklar toplu konutlar iin belli llerde vergi muafiyeti uygulanabilecei
gibi, TOK tarafndan da uygun alanlara yeterli kapasitede konut ina edilmesi yerinde bir
nlem olabilir. Zira sahada, TOKnin yapt toplu konutlar, sadece Merkez ve Ardanu
ilelerinde bulunmaktadr. Bunlarn saylarnn il dzeyinde arttrlmasnn, konut ve kira
asndan bir rahatlama meydana getireceini ifade etmek mmkndr.


Fotoraf 1: Artvin kenti, oruh vadisinin kuzeydouya bakan yamacnda kurulmutur.
Artvin linde Nfusun Balca zellikleri
20 Dou Corafya Dergisi - 31
Sahadaki ehir ve kasabalarda var olan arsa sknts, cadde ve kaldrmlarn dar
olmas, park ve yeil alan kstll, ehir ii ulam glkleri gibi pek ok sorunu da
beraberinde getirmitir (Koday ve Erhan, 2010: 229). zellikle eimli bir vadi yamacnda
kurulmu olan Artvin kentinde (Fotoraf 1) ok daha bariz olan bu durum, ehirsel geliim
asndan kstlamalara neden olmaktadr. Bu nedenle de, Artvin ehrinin yerleim alan,
vadinin dier yamacna doru kaymak zorunda kalmtr. Yatay geliimin snrl lde
gerekleebildii bu tr yerlemelerde, dikey geliim n plana kmaktadr. Ancak bu
durumda da, heyelan riskinin yksek olduu blgede, yaanan bu afetler daha fazla kayba
neden olabilmektedir. Bu kapsamda, doal koullarn uygulamada zorluklar karaca
aikr olmakla beraber, ok ynl olarak ele alnm ve yrenin toporafyasna uygun
planlar hazrlanmal ve bunlar tatbik edilmeye allmaldr (Koday, 1991: 101).
Sonu olarak, sahay ilgilendiren herhangi bir yatrm iin, nfusun says kadar
eitli zelliklerinin de gz nnde tutulmas faydal olacaktr. Ancak bu noktada dikkat
edilmesi gereken nemli bir ayrnt da, il nfusundaki mevsimsel deiimdir. Kimi ilelerde
nfusun neredeyse iki katn bulduu yaz dneminde, il genelinde ise, belki de elli bini aan
bir arttan bahsedilebilir. Bu nedenle, il iin yaplacak proje ve yatrmlarda bu durumun da
gz nnde tutulmas, belirtilen baz skntlarn ortadan kalkmasna ve birtakm yeni
sorunlarn olumasnn engellenmesine vesile olabilir.

















Main Features of the Population in the City of Artvin
Eastern Geographical Review - 31 21
KAYNAKA
Artvin oruh niversitesi 2013-2017 Stratejik Plan (2012), http://www.artvin.edu.tr
/strateji/dosyalar/ Stratejik_Plan_2013_2017.pdf, Eriim Tarihi: 16.12.2013.
apa, M., 2012, Milli Mcadele Dneminde Artvin, Karadeniz ncelemeleri Dergisi, Cilt:
7, Say: 13 (http:// asosindex.com Eriim Tarihi: 04.12.2013).
Demirel, M., 2009, Artvin ve Batum Gmenleri (1877-1878 Osmanl-Rus Savandan
Sonra), Atatrk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, Say:40,
Erzurum.
Demirel, M., 2010, Yusufeli Tarihi, FSF Printing House Matbaaclk, stanbul.
DE, 2001, 2000 Genel Nfus Saym, Nfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Artvin li
Devlet statistik Enstits Matbaas, Yayn No: 2489, Ankara.
Doanay, H., 1986, Trabzonda Nfus Hareketleri ve Gler, Atatrk niversitesi Fen-
Edebiyat Fakltesi Aratrma Dergisi, Say: 15, Erzurum.
Doanay, H., 1997, Trkiye Beeri Corafyas, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, Yayn
No:2982, Bilim ve Kltr Eserleri Dizisi: 877, Eitim Dizisi:10, Milli Eitim
Basmevi, stanbul.
Doanay, H., zdemir, ., ahin, F. ., 2011, Genel Beeri ve Ekonomik Corafya,
Pegem Akademi Yaynevi, Ankara.
Ersoy, O., 1964, Bir ngiliz Konsolosunun 1846 Ylnda Erzurumdan Karsa Seyahati,
Tarih Aratrmalar Dergisi, Cilt: 2, Say: 2, Ankara.
Gk, Y., 2010, Tarihi Sre erisinde Yusufeli Nfusu, Gemiten Gelecee Yusufeli
Sempozyumu Bildirileri, Yusufeli Belediyesi Yayn, stanbul.
Ik, .,1997, Gneydou Anadolu Blgesinde Nfusun Miktar ve Yapsal zellikleri, Ege
Corafya Dergisi, Say: 9, zmir.
Karakuzulu, Z., 2003, Dou Karadeniz Blmnn Toporafya zelliklerinden
Kaynaklanan Nfus Dal Sorunlar, Dou Karadeniz Blgesinde Krsal Alanda
Ulam, Yerleim Sorunlar ve zmleri Sempozyumu, Bildiriler Kitab (18-20
Aralk), Trabzon.
Koca, H.,2005, Kuruluu-Gelimesi ve Fonksiyonel zellikleri Ynnden Drtyol ehri,
Aktif Yaynevi, stanbul.
Koday, Z., 1991, Borka le Merkezinin Corafi Etd, Atatrk niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Erzurum.
Koday, S., Erhan, K., 2010, oruh Vadisinde Nfusun Dal, Atatrk niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt: 14, Say: 2, Erzurum.
Oku, N., Akda, H., 2010, Salnme-i Vilyet-i Erzurum (1287/1870-1288/1871-
1289/1872-1290/1873) Erzurum l Yll, Atatrk niversitesi Yaynlar No: 984,
Artvin linde Nfusun Balca zellikleri
22 Dou Corafya Dergisi - 31
lahiyat Fakltesi Yaynlar No:13, Aratrma Serisi No:10, Zafer Form Ofset
Matbaaclk, Erzurum.
zgr E. M., 1998,Trkiye Nfus Corafyas, GMC Basm Yayn, Ankara.
zgr, E.M., 2010, Nfusun Corafi Analizi, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya
Fakltesi Ders Notlar, Ankara (http://www.geography.humanity.ankara.edu.tr/
ders notu/COG407 ders_notu_1011.pdf, Eriim tarihi: 08.12.203).
zdemir, H., 2001, Artvin Tarihi, Ajans Ege Matbaaclk, Ankara.
Tandoan, A., 1998, Demografik Temel Kavramlar ve Trkiye Nfusu. Eser Ofset
Matbaaclk, Trabzon.
Tanolu, A., 1969, Nfus ve Yerleme, stanbul niversitesi Yaynlar No: 1183, Edebiyat
Fakltesi Corafya Enstits Yaynlar No:45, Ta Matbaas, stanbul.
Tra, M., 1997, Yusufelinde Nfus Hareketleri, Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat
Fakltesi Edebiyat Bilimleri Aratrma Dergisi, Say: 24, Erzurum.
Trabzon Vilayet Salnamesi, 1869 (Cilt 1), Trabzon li ve leleri Eitim, Kltr ve Sosyal
Yardmlama Vakf, Haz. Kudret Emirolu, zkan Matbaaclk, Ankara.
Trabzon Vilayet Salnamesi, 1872 (Cilt 4), Trabzon li ve leleri Eitim, Kltr ve Sosyal
Yardmlama Vakf, Haz. Kudret Emirolu, ETAM Matbaaclk, Ankara.
Trabzon Vilayet Salnamesi, 1876 (Cilt 8), Trabzon li ve leleri Eitim, Kltr ve Sosyal
Yardmlama Vakf, Haz. Kudret Emirolu, ETAM Matbaaclk, Ankara.
Tuncel, M., 1991, Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi-Artvin Maddesi, Ali Rza
Baskan Gzel Sanatlar Matbaas, Cilt: 3, stanbul.
TK, 2005, 2000 Genel Nfus Saym G statistikleri, Trkiye statistik Kurumu
Matbaas, Yayn No: 2976, Ankara.
TK, Seilmi Gstergelerle Artvin 2012.
Tmertekin, E., zg, N., 2011, Beeri Corafya, nsan-Kltr-Mekan, antay Kitabevi,
stanbul.
Zaman, S., Cokun, O., 2008, Rize linin Nfus Corafyas zellikleri ve Bunlar
Etkileyen Etmenler zerine Bir nceleme, Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Dergisi, Cilt: 12, Say: 2, Erzurum.