Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
fiurf
nta
fiurf e mwhl th f
aikahjJ. kj cl cz
jkakhj fiur (k) Kiwnyna
eilbgWwJ.
kj
mwhl
clbrafSnfg uj, z
Mait k iynyna csd.
fiubghU
(c)
+
+
fiugh
()
=
=
vLJfhL
U
nrj
fiur
cfiur
144
fiurf
9.1. fiubghU kW fiugh
2) Tk fiurf:
xU
fiur
vj
bghU
Fiwj ms iw csnjh mJ
fiubghU. vj bghU mf ms
iw csnjh mJ fiugh.
bghJthf fiugh vgJ fiuF
Clf. J fiubghU Jffis
NJ bfhtjh fiur cUthF.
J if iyik kW if
Clf vD uL gFfsh Md
fyitahF. Jffshf fgl
bghU if iyik vdgL. Tk
Jff us bjhl iyik
if Clf vdgL.
if iyik + if Clf
Tk fiur
tUkhW
bghUf
cs
Jff
cUtsit bghWJ, fiurf _W
tifgL.
1) cik fiurf: J xU
xUgojhd fyit. fiubghU
Jff
eF
fiugh
fiuUF. (v.fh) rfiu fiur.
rfiu
fiur
gh
145
myF-9
rfiu
bjhff
bra 9.1
fiugh fiuahk UF
W Jff gygojhd fyitna
bjhff vdgL.
kJff cUts bgjhf
fhzgLtjh mit fydhFgit.
v.fh. Rzh fyit.
Rzh
khztfis
tFgiw
cs #d tna Na x
tU nghJ mj ghijia
fhzbrJ xjw (olh
is)
fhL
cikia
czubrayh.
bjhf
nkY mJbfhnth
bjhlJ xGyh iy
aF TkJf afnk
bus af.
kfuj
Jff
afij MuhnghJ fit
uhg bus vw ma
mP
fljh.
mjdh
f bus af vd
miHfgL.
nta
nkY mJbfhnth
Tk Jff J xahdJ
gL jW iyna olh is
vdgL.
xahdJ
cik
fiur
tna
brYjgL
nghJ
y
xfiwf
cuf
gLwd.
y
fiwf bt mDggLwd.
cik fiur cs Jff
xfiwia jwoF tz
bgjhf iy. Mdh xahdJ
Tk tna brYjgLnghJ,
ms bgjhf cs Tk
Jffsh jwofgL fQ
F bjwJ. Jnt olh is
vdgL.
gl 9.6 bus af
146
fiurf
cik fiur, Tk fiur kW bjhff gfis xLj
Jff
cUts (A0)
1A0=10-10m
cik fiur
Tk fiur
bjhf
1 A0 Kj 10A0
tiu
10 A0 Kj
2000A0 tiu
njhw
xF jik
bfhlJ
gFas
xF jik
bfhlJ
xfh jik
bfhlJ
Jfis
ghfToa
w
Enzh
_yK
bjtiy
Enzhah
kLnk ghf
aY
fzh ghf
aY
fiur jik
xUgojhdit
gygojhdit
gygojhdit
v gu
bkJthf gu
guthJ
gu
mwJ.
Jf
jik
gu
jw is
xia
brahJ
jw xia
br
2000A0 nk
myJ
jik
jw xia jw
brahJ
jikia
fiugh
fiuJs
fiu
bghU msit bghUJ, fiurf
_W tifgL. mit,
9.2.2 fiugh
bghUJ
myF-9
gf
nkY mJbfhnth
vj xU fiur xU Fl
ms fiugh, nkY fiubghU
fiua Koahnjh, mfiurny bjoa
fiur vdgL.
(v.fh.) 1) fhg-ilMirL
fiuJ cUthd bjoa fiur.
2) 36 uh nrhoa FnshiuL c,
100 uh fiufgl bjoa
fiur.
fyJs
bjoa
fiurYF
fhL cjhuz.
ieu#,
aif
bra 9.2
ff bfhLfgl fiur, bjlhj fiuryh? bjoa fiuryh? myJ
m bjoa fiuryh? vgij vthW nrhf?
ff xU Kfit 100 .. vLJ bfhs d 20 uh c, 16
uh c kW 1 uh c vd 3 bghlyfis, xU fyia
vLJ bfhs.
ff bfhLfgl c bghlyfis xw
fiuLnghJ eilbgW khwfis ftf.
xwhf
fiubghU
k
nta
k
k
k
k
k
th
th
th
fiugh
k
k
v.fh.
cnyhf fyitf
rfiu fiur
th
k
k
th
k
if
ghyhil fo
gh
nkf
jif
k
th
nrhlh
a - M# thfyit
(Mfl _Fj gagLwJ)
148
fiurf
9.3 fiuw
fiubghU fiuw vgJ vjid uh fiubghU, 100 uh fiugh
xU Fl btgiy fiuJ xU bjoa iyia milwnjh mJnt
mbghU fiuwvnwh.
200 C btgiy fhg rngo fiuw 20.7 uh.
bra 9.3
ff c (bghlha FnshiuL - KCl) fiu wid, miw btg iy
fzLj.
ff Kfit 30 .. bghlha Fnshiuil nrJ, bjoa fiuriy
cUthf. mJ bjoa fiuryh vgij cW brJbfhs mfiur
nkY bghlha Fnshiuil nrf. d js fiuahk mo
c jFwjh vd ftf.
ff mfiuriy tojh _y, tofo k KCl cig mf l. btg
iykh _y btgiyia FJ itf.
ff cig cyiyF tUtiu fiuriy Mah l.
ff wF va <ugjij mfw, c cs z uw fha
FnshiuL bfhl cR fy J neu itf.
ff d mzij vLJ mj iwia fhz.
ff flj cikfS, fzLfS tUkhW:fzL
z iw
= W
z + bjoa fiur t iw = W1
z + cyj KCl t iw
= W2
bjoa fiur iw
= (W1 - W)
KCl iw
= (W2 -W)
bjoa fiur cs iw
= [( W1 -W) - ( W2 -W)]
= (W1 -W2)
c fiuw
KCl c iw
= _______________x 100
fiugh iw
=
(W2 - W)
(W1 - W2)
x 100
149
myF-9
bghlha FnshiuL
bjJbfhf
100uh
j
36
uh nrhoa Fnshiuil
250C btgiy fiuJ
bjoa fiuriy cUthF
y ma cf fiuwid
cs mliz fhf.
fiuw
(/100 )
ma c
NaCl
36 uh
NaBr
95 uh
NaCI
184 uh
NaNO3
92 uh
9.4. fiuwid
fhuf
v.fh. rhjhuz
vjhf fiu.
3) mGjjh is
mGjjh, fiu wDF VgL
isit, thiy fiubghU
kL czuKo.
thua kfiur mGj
mfgh fiujik mfF.
v.fh. CO2 th ua Fghd.
ghF
(1) btgiy
(2) fiubghU myJ fiugh
jik
(3) mGj
btgiy is
(1) btgiy mfkhdh btg
bfh id fiujik mfkhF.
v.fh.
KNO3
c
fiujik,
btgiy mfgh mfkhwJ.
khwhf
(2) btg cid, fiujik
FiwwJ.
nta
ma
cghdJ,
Kidw
fiugh v fiu. Mdh mJ
Kidtw fiugh fjsnt
fiu.
150
nkY mJbfhnth
mGj mf, thf
fiujikia
mfF
xU
Fl
btgiy,
xU
Fl
gUkds
k
fiuJs th iw mj
J
brYjgl
mGjF
nej bghUjKilaJ. Jnt
bA vwiHfgL.
fiurf
fzL .1
10 uh rhjhuz cig 40uh fiuLnghJ cUthd fiur br
iw rjjij fzLf.
fiubghU iw
: fiur br iw rjj =
fiubghU iw + fiugh
iw
10
10 + 40
x 100
x100= 20%
fzL: 3
NaNO3 gof iw
iw
151
myF-9
kL
- m
1. X cikfiuir vgJ, fiubghU fiughdh Md xU gojhd fiur.
rh Jff j fyj fiur gy gojhd fyitahF. J cik
fiuryh?
2.
iu fiugdhf bfhl fiur fiur MF. fhgilrigil
fiughdhf bfhl fiur _________ MF. ( fiur, uw fiur )
3.c fiuw 100uh j 36uh MF. 20uh c fiufglh
bjoa iyia mila D vjid uh c njitgL.
4.
uL utf xbyhW fiukhdh mutf _________ vdgL.
( ulw fygit, ulw fythjit )
5. N
a x E tF rd tna tUnghJ, mj ghij bjtj fhuz
x _________( uggh, jwyh )
U fiur Jff Enzh tna bjtjdh mfiur _________
6. x
vdgL. ( cik fiur, Tk fiur )
7. Uko fiur cs cWf vif. ( xW / uL )
8. Mfl KJ Fgtf RthfgagLJ thfyit _______________
( a- M#, M# - ieu#).
9. kzgu xU Fl msF nk ieu#id jD
bfhsKoahiy _________ vdgL. ( bjoa iy, bjlhj iy )
- M
10.
ntbghU
NaCl
36
NaBr
95
NaI
184
nta
nkY ma
: 1. Physical Chemistry by : Puri & Sharma - Vishal Publication
izajs : www.chemistry explained.com / www.sparknotes.com
152
Mg IO
uh xU rh Jil thl
fhJ W Wshf cilf
brhwh. f Koyhk
bjhlu mW Jf fQFbjahj
mQf bjhFng vw KoF
mU njhaU tUwd. mij
ga Mit nkY bjhlwd.
mQitga M
nta
mQ bghU
mQ vgj My brh
Ml vgjhF. mj My
brh
mlhk
vw
nuf
brhUJ tJsJ. mlkh
vgj
bghU
fKoahjJ
vgjhF. #h lhl vw ma
mP TWgo mQf vgit
fKoahj fodkhd nfhsfshF.
t
mQbfhif
W
MLfF nkyhf vj thj
VWbfhsgl xwhf UjJ.
154
gl 10.1. mQ csik
mQfS _yTWfS
10.1 ed mQbfhif
ed mQbfhif wTWf
ff mQ vgJ ntid <LgL
fa JfshF.
Inrhnlhf
ff mQf sf Toait.
xj uh vif
ntWgl
mQ
vfis,
ntWgl iw vfis bfhl
btntW jkf mQf
Inrhnlhf vdgL .
ff xU jk midJ mQ
fS midJ gfY xUf
ntoa njitiy.
v.fh.
C13, 7N14
mnthbfnuh
xnu btgiy, xnu mGj
bfhl rkgUkDs thf rkms
vif cs _yTWfis
bgUF.
155
myF-10
nkY mJbfhnth
10.2.1 mQfL v
xU jk xU _yT cs mQf vif mJnt,
mjk mQfL v MF.
mQfL v
xU _yT cs
mQf vif
XuQ _yTW
v.fh
a, ah, cnyhff
_tQ _yTW
Xnrh ( O3)
gk mQ _yTW
>3
<uQ _yTW
mQfL v =
mQ iw
O2
2 NO
nta
ieu# + M#
xU gUk
xU gUk
ie Mi[L
U gUk
O2
xU _yTW
2 NO
U _yTW
mQfS _yTWfS
xU _yTW M myJ th iw
xU _yTW iAu# iw
xU _yTW M myJ th iw
xU _yTW iAu# _yT iw
2x M ml =
2 x M ml = M myJ th x _yTW iw
(myJ)
2 x M ml = x _yTW iw
157
myF-10
M ml =
10.3.2 _yTW
mnthbfnuh gaf
xU jk myJ nrk
f va mik myF _yTW
MF. xW myJ mjF
nkgl mQf fhzgL. xU
jk _yTW mYs jkf
gfis bgUF. xU nrk
mQfL
1. thf
viz fzl cjwJ.
2. thnrkf
thghil
cjwJ.
_yTW
fzl
3. _yTW
iwF,
M
bjhlig
mlFKs
cUthFwJ.
4. STP
th
nkhyh
gUkid fzl cjwJ.
STP
th
nkhyh
gUk k = 22.4 l
(myJ) 22400 f.br.
5. nfr ia bjthf
sFwJ.
xU _yTW
jJ F
jikilaJ. J izfgl
mQ bjhFghF. mnj rka mQ
vgJ izwhj JfshF.
nkY mJbfhnth
nfr
cf MF
btgiy
kW
xj
mGj thf xnwhblhW
id
nghJ
idgL
bghU gUkD, idis
bghU gUkD va jij
bgUF.
fl
_yTWf
cs
mQfismtvifia
Muhf.
m) ieu#
M)
) mnkhah <) fjf my
nta
10.3.1 mQ
xU jk mogilahd Jf
mQ vdgL. J jnjh myJ
nrnjh
fhzgL.
iAu#,
M#, ieu# Mat mQ
f jJ Ugiy. Mdh He,
Ne, Ar Kjyhdit jJ UF.
vyh
Mdit.
jkfS
mQfsh
158
_yTW
ntid
<LgL xU
jk
fa Jf
mQthF.
xU jk
myJ xU
nrk f
a Jf
_yTwhF.
mQ vgJ
izwh
Jf
_yTW vgJ
izw
Jf
mQ vgJ
jnjh,
nrnjh
fhzgL.
_yTW
jJ
fhzgL.
mQfS _yTWfS
_yTWfis, xj mQ _yTW ntW mQ _yTW vd Utifahf
fyh.
1. xj mQ _yTW
_yTW Xnu jk mQfsh MdJ. mnef th jkf
tifia nrjd. rhwhf iAu# th uL iAu# mQf
csd. M# th, uL M# mQf csd. _yT
UF mQf vifia bghWJ XuQ _yTW, <uQ _yTW
_tQ _yTW vd gytifahf fyh.
2. ntW mQ _yTW
_yTWf btntW jkf mQf fhzgL. tiw
_yTWf UF mQ vifia bghWJ XuQ _yTW <uQ
_yTW _tQ _yTW vd gytifahf fyh. , mnkhah, nj
nghwit ntwQ _yTWfSF vLJ fhLfshF.
uh nkhyh gUkid fzl
uh nkhyh gUk =
uh nkhyh iw
th ml STP
M# uh nkhyh gUk =
M# uh nkhyh iw
M# th ml STP
= 32 / 1.429 = 22.4 l
~ uh nkhyh gUk = 22.4 l STP
10.4 x mQ iw
10. 4. 1 x mQiw (iAu# mQ iwia rhJ)
xU jk x mQ iw vgJ mjk X mQ iwF,
xU iAu# mQ iwF cs jkhF.
jk X mQ iw
XU jk x mQ iw =
xU iAu# mQ iw
jk x mQ iw
1/12 ghf fhg C12 mQ iw
159
myF-10
10.5. x _yTW iw
tiuaiw (iAu# msnfh go )
xU jk myJ xU nrk x _yTW iw vgJ xU jk myJ
xU nrk cs xU _yT iwF xU iAu# mQ iwFKs
jkhF.
x _yTW iw =
nta
NA = 6.023X 1023
NA = mnthbfnuh v = 1 nkh
160
mQfS _yTWfS
vif 6.023 X 1023 ms mQf,
_yTWf
myJ
mafis
bfhl bghU msthF. bghU
xU uh _yTW iwna xU nkh
vdgL.
180uh M
18 uh
342 uh Rnuh
58.5 Nacl
201 uh bkF
254 uh
mnthbfnuh v. J xU nkh
bghU cs mQf myJ
_yTWf myJ maf tiw
FF vzhF.
mnaho
55.9 uh U
nkh
vgJ
j k 6.023 X 1023.
mnthnfnuh
nkhf vif =
nkhf vif =
nkhf vif =
bghU iw
mQ iw
bghU iw
_yTW iw
mQf vif
6.023 x 1023
_y TWf vif
6.023 x 1023
iw
mQ iw
161
(m)
iw
_yTW iw
myF-10
nkhf vif =
mQ iw
jk iw =
mQ iw x nkhf vif
55.9 x 0.5 = 27.95
mnthnfnuh v x bghU iw
uh _yTW iw
CO2 uh _yTW iw = 44
_yTW vif =
6.023 x 1023 x 11
44
nta
iw =
SO2 uh _yTW iw = 64
162
mQfS _yTWfS
64 x 18.069 x 1023
SO2 iw =
6.023 x 1023
= 192 uh
180 x 2 x 1024
6.023 x 1023
= 597.7,uh
nkhf vif =
6.023 x 1023
3.0115 x 1023
6.023 x 1023
0.5 nkh
=
=
8
7
6
2
3
nkh
mnthnfnuh v
12.046 x 1022
6.023 x 1023
0.2 nkh
nkY mJbfhnth
nkhyh gUk: STP xU nkh
ththdJ
milJ
bfhS
gUknd nkhyh gUk vdgL. j
k 22.4 l.
22.4 l gUk cs vj xU
th 6.023x1023 _yTWfis
bgUF.
ilf 1) 162.4 FeCl3 , 2) 159.6 CuSO4
myF-10
mQf vif
kL
- m
1. Gs vLJfhLfUJ Inrhnlh, Inrhghfis milahs fhf.
Ar 40, 17Cl 35,
18
Ca 40 , 17Cl 37
20
- M
7. xU mQit ga bjthd sfij mfToa ed mQbfhifahdJ
miy bfhif, iyyh nfhghL kW jnghija fLofis
bfhL cUthdjhF t _y ed mQbfhif nfhghLfis
tf.
8. x
U gUkM# iw, xU gUkiAu# iw ckF
bfhLfgLss. mnthbfnuh go _yTW iwF M mlF
cs bjhlig tUf.
9. fltF nkhf vifia fzl.
M. 27.95 U.
nta
nkY ma
http://www.kidastronomy.com, http://www.khanacademy.org
http://www.bbc.co.uk/schools/ks3bitesize/phys/html
164
11. nt idf
mHfhd j cyf thG
vyh
cdfS,
jknf
cjhd thifKiwfis tFJ
itJsd. f xU ntayh
ghit cf mwhl thifia
cWneh MuhJ Ufsh?
nt idf ekJ clY, eik
R vbghGJ fJ bfhnl
Uwd.
vj xU khwij aa
myJ
nta
khw
vd
Utiffshf fyh. aa
khwf
v
fHToa
idfshF.
Mdh, nt
khwfis
idfshFtJ
fod. J V? nt khwf
a bghUf cUthwd. tiw
L _ybghUfshf khw brtJ
fod.
nt khwf aa
khwfisl iyahdit. vyh
nt khwfS nt idfSl
fwd.
xU
ntid,
fJsij
eh vgo ma KowJ?
j
nffhd
ilF
y
braghLfis brJ ghfyh.
bra 11.1
nta
cfSila
mkh
rnfhj
a
bfhYid ghf.
gl 11.1. bt bfhYR
gsgsghd
btis
w
bfhYrhdJ bkJthf fUik wkhf
khWwJ. mjhtJ, bt bfhY
w kFwJ. jfhd fhuzij
f Kowjh?
J, bt, fh cs
iAu# rigL idJ bt
rigL (Ag2S) cUthjyh MF.
bra 11.2
fha ienu fiuriy xU
Kfit vLJ bfhs.
xU nrhjid FHh bghlha
mnahilL
fiuriy
vLJ
bfhs. ( uL fiurfS
wkwit.)
bghlha mnahilL fiuriy,
fha ienu fiurYl J
jhf nrf.
myJ
bt
f vd fhf?
x mlj kr w goit
fhf myth?
vd khwij fhf?
166
nt idf
bra 11.4
js fha fhgnd is
xU nrhjid FHh vLJ
bfhs.
j iAnuhFnsh myij
nrf.
nrhjid
FHh
khwfis ftf.
fG
fha
mnahilL
EiuJ
bghFj
bra 11.3
5 uh Rl Rzhig xU
Kfit vLJ bfhs.
myF-11
mjDl iu J jhf
nrf.
nkY mJbfhnth
(v
bka
ffisL rW
oJbfhs.)
bra11.3- cUthd j
Rzh
btisaogjF
gagLwJ. fha iAuhirL
fh cs fhg -il-MirLl
bkJthf idJ Rt bka
glykhf fha fhgndil
cUthFwJ. btis moj 2
myJ 3 eh fha fhgnd
cUthtjh Rtf gsgsghf
fhzgLwd.
ryit f
nt thghL CaCO3 vgJ xU
jft.
ehlhit
bjhiy
rhgiy nrff.
bka
ehlh
A, B l idJ AB vw
a bghUis cUthF id,
TLif idia vjhf FF.
nta
bra 11.5
TLj idfhd
vLJfhLf
nkY
yf vj
C + O 2 CO2
iAu# vj
2H2 + O2 2H2O
168
nt idf
2. ijWj id
AB vw bghU, A kW B vd uL
bghUfshf ntidia
ijWj id vnwh.
bra 11.6
2
uh jhu fhgnd is xU
cyj nrhjid FHh vLJ
bfhs.
jhu fhgndo wij
ftf.
nrhjidFHhia
Rl
NLgLj.
NLgLJnghJ
fG
khwfis ftf.
brgG
w
th
(NO2)
btnaWtij fhzyh. J fha
ienu ijtilJ fha MirL,
ieu#
ilMirL
kW
M# cUthtjh MF.
CaCO 3 CaO + CO 2
2. mnkha ilFnuhnk ijWj
(NH4)2Cr2O7
Cr2O3 + N2 + 4H2O
jhu
fhgnd
nkY mJbfhnth
jhu (II)
MirL
f
mf
btgiy
mnkha-il-Fnuhnk
cldoahf ijW, uhl
gir w th cUthwJ. X vkiy
btogij ngh njhwkgjh
J nt vkiy vdgLwJ.
3. l bga id
bra 11.7
xU nrhjidFHh J fha
ienuil vLJ bfhs.
mij Rl NLgLj.
fG khwfis ftf.
A C
A-F,
BC-F
ilna
VgL id A, BC-UJ
B-I lbga brJ AC-ia
cUthFwJ. A, B-ia fhoY,
mf id w cilaJ
vgij J fhLwJ.
169
myF-11
CuO + CO2)
( CuCO3
kbwhU vLJfhL:
bra 11.8
Pb + CuCl2 PbCl2 + Cu
fha, jhuij mj c
fiurfUJ lbga bra
ToaJ.
jhu
Jjehfijnah,
fhaijnah
mt
fiur
fUJ lbga bra Kokh?
KoahJ. Vbd, Jjehf kW
fha tiw fhoY jhu
Fiwj idw bfhlJ.
jhu
rng
fiur
jhu
xU idw f jk
idw
Fiwj
jkij
mj nrkUJ lbga
br idia lbga id
vnwh.
bgu
rng
fiur
4. uil ij id
lbga id)
nta
A B
C D
A D
(uil
C B
AB kW CD tWilna VgL
id uL idgLbghUfS
ijW AD kW CB vw idis
bghUfis maf lkhwjh
jUwd.
bra 11.9
5 nrhoa rng
fiuriy
xU nrhjidFHh vLJ
bfhs.
nga
rng
gl 11.7 nga rng cUthj
170
nt idf
kbwhU nrhjid FHh
5
nga FnshiuL fiuriy
vLJ bfhs.
uL fiurfis nrf.
vd ftij fhf?
fiuahj
btis
w
bghU BaSO4 nrhjid FHh
cUthtij fhzyh. fiuahj
j bghUSF go vW bga.
vj id goit cUthFwnjh
mjF gothf id vW bga.
btis w go cUthtJ SO42kW Ba2+maf lkhwjh
fwJ. cUthF kbwhU Jiz
bghU nrhoa FnshiuL MF.
F nrhoa FnshiuL vD
kbwhU bghU cUthwJ.
Na2SO4 + BaCl2 BaSO4 + 2NaCl
bra 11.2 TwgLsij
Ug brJ ghf. J uil
ij idF X vLJfhL
MF. jFa rkghil vGj.
kbwhU vLJfhL :
xLf
xU nt id iAu#
nrfgLjnyh
M#
f
gLjnyh
vyuh
VfgLjnyh
fGnghJ mj id xLf
vdgLwJ.
2Na + H2 2NaH
(iAu# nrfgLwJ )
CuO + H2 Cu + H2O
( M# fgLwJ )
Fe3+ + e- Fe2+
( vyuh nrfgLwJ )
171
myF-11
uL
idgLbghUf
mafSilna lkhw fJ
ntW uL idisbghUfis
jU idfis uil lbga
id vnwh.
xLf
jhu (II)
Mi[L
jhu
M#ndw
gl 11.8 M#ndw xLfid
jhu (II) Mi[L, jhukhf khW id jhu (II) Mi[L M#id
Hgjh
xLfkilwJ.
nf,
iAu#
M#id
Vgjh
M#ndwkilwJ. mjhtJ, xU idbghU M#ndwkilwJ kwJ
xLfkilwJ. vdnt, khahd idf M#ndw xLf idf
vdgLwd.
nta
nkY mJbfhnth
M#ndw
vgJ
M#id Vw
iAu#id
Fj
vyuhid(fis)
Hj
M#ndw eh rhL cz
bghUfY X vkiw isit
clhFwJ.
bfhG kW
vbz cs cz bghUfis
mf neu itUFnghJ mit
bfL Lwd.
it bfl
Ritia Jehwij jUwd.
J Fghf nfhil fhy
j, kW btbz Mat
fhzgLwd.
vbz kW
bfhGf
M#ndwkilJ
JehwKs bghUfshf khWwd.
xLf
vgJ
M#id
Fj
iAu#id Vw
vyuhid(fis)
Vw
172
nt idf
kW
btg
ntidfnghJ
bghJthf
fG xU khw btg khw
MF.
Jfis JitgjF
ikahia
(ryitbghUf)
fiuFnghJ
btg
btnaWwJ.
Fqnfhi[ e
eh
itFnghJ
byw
cz
clhwJ.
j
ff
RWwUJ
btg
btnaWjyhnyh
cbfhsgLjyhnyh
fwJ.
Jnghynt gy nt idf btg
btnaWjnyh
cbfhsgLjnyh
fwJ.
[A] - idbghU A - br
[B] - idisbghU B - br
v (-) FpL neuij bghUJ A
- br Fiwtij, ne(+) FpL
neuijbghUJ B -
br
mfgij fhLwJ.
11.2.1. n
t idf ntfij
ghF fhuf
1. idbghUf a
bra 11.10
A kW B vw uL nrhjid
FHhf bka ehlhit
vLJbfhs.
m. btg c idf
nrhjidFHh
A-
j
iAnuh Fnsh myij
nrf.
btg Mw btnaWjYl fG
idfis btg c idf
vnwh.
nrhjidFHh B-
myij nrf.
btgij VW fG idfis
btgbfh idf vnwh.
2NH3 + btg N2 + 3H2
mo
U nrhjidFHhfY VgL
khwfis ftf.
iAnuhFnsh my kW
mo my uoY bka
id jhY mo myij
l
iAnuhFnsh
my
ntfkhf id ftij fhzyh.
Vbd,
iAnuhFnsh my
mo myijl idw
fJ. J idgLbghU a
idntfij ghwJ vgij
fhLwJ.
2 . idgLbghUf br
bra 11.11
j id ntfij Gs
thW Flyh.
3 uh Jjehf Jffis
jjahf A kW B vw
nrhjidFHhf
vLJ
bfhs.
d[A]
d[B]
idntf = - ------- = + ------
dt
dt
173
myF-11
6. btg
c
bfhidf
iuthf idtij
vd fhuz?
nrhjidFHh A 5 1M
iAnuhFnsh
myij
nrf.
nrhjidFHh B 5 2M
iAnuhFnsh
myij
nrf.
t
VgL
ftf.
fhzyh.
khwfis
4. btgiy
bra 11.13
Jjehf
Jff
1M
iAnuhFnsh my kW 2M
iAnuhFnsh my tWl
id wJ.
Mdh, nrhjid
FHh B btnaW iAu#
th ms nrhjidFHh A
btnaWtijl mfkhf Ugij
fhz KowJ.
Vbd,
2M
iAnuhFnsh my br 1M
iAnuhFnsh my brit
l mf. J idgLbghUf
br mfFnghJ idntf
mfgij fhLwJ.
3. idgLbghUf nkgu
bra 11.12
shfgl fha fhgndil
(ryitf) Kfit- A vLJ
bfhs.
nta
3 uh ryit f JLfis xU
Kfit vLJ bfhs.
5
1M iAnuhFnsh
myij nrf.
fG khwfis ftf.
Kfitia NLgLj.
fG khwfis ftf.
miw btgiy ryitf
JLfYs fha fhgnd
iAnuhFnsh
myJl
id bkJthf eilbgW
Fiwj idntf fhg -ilMi[il btnaWwJ. Mdh,
NLgLJnghJ fhg- il-Mi[L
mf
ntfJl
btnaWtij
fhzyh. J btgiy caUnghJ
idntfK
catij
fhLwJ.
5. id
uL KfitfY (A kW
B) iAnuhFnsh myij
nrf.
bra 11.14
xU
nrhjidFHh
bghlha Fnshnuil vLJ
bfhs.
JLfisl
fha
fhgnd
174
vd
fwJ
ftf.
vgij
nt idf
khfR
il
Mi[il
idahf nrf.
: J vjdh
bjkh?
bghlha
Fnshnuil
NLgLJnghJ
M#
f
Fiwthd ntf btnaWwJ.
Mdh,
khfR-ilMi[il
idbghUSl nrj wF M#
btnaW
ntf
mfwJ.
J khfR -ilMi[L xU
idahf
bragL
id
ntf mfgij fhLwJ.
nkY mJbfhnth
j
iy
iw
kW
jhrhu
t
vjj
iyahd
khwK
milahk
id ntfij khW bghUis
id vd miHnwh.
vW
cdF
: vYr gH my Ugjh
mJ ghf csJ. ij g
nkY eh bjJ bfhnth.
myf, fhuf, cf e
mwhl
th
gagLwd.
gHrhWf, ikahf (ryit
bghUf), kUJf e mwhl
th Ka gF twd. e
cl tsij khw, e t
RuF iAnuhFnsh my
_ykhfnt eilbgWwJ.
11.3. myf
fiu bghGJ H+mafisnah
H3O+ mafisnah jU bghUfis
myf vnwh. myf xW
myJ mjF nkgl lbga
brajf iAu# mQfis
bfhlit.
FG bra
fhiy Kj khiy tiu cfis
R fG gJ nt khwfis
ftJ mtiw tifgLj.
m nkha-il-Fnuhnkil
gagL nt vkiyia
jah bra. ( wkhd vkiy)
rika nrhlhit gagL
nt vkiyia jah bra.
(mikahd vkiy ).
myf, fhuf, cf
: v
d f fisghf
bjwh?
j vYr
gHrhiw gUfyhnk.
: ntlh, J f
UF.
ghf
175
myF-11
y
k
jh
M vw Mybrh ml
vw
y
bkhUJ
bgwglJ. ml vw y
bkhUJ bgwgl M vw
My brhYF Rit vgJ
bghU.
Ritia
bfhl
vYr rhW, fho kW uhir
rhW Kjad myjik cilait.
it y k jhis tghf
khWwd. myJl dhj
nrFnghJ wkwjhf, bk
MuR nrFnghJ
st
wkhf csd. bgUghyhd fk
myf
aifahfnt
cz
bghUf csd.
_yf
UfToa
myf
kh my
vYir
my
uhir
lhlh my
jfh
M[h my
J fiur xU _yTW
myF xU iAu#maia
jUwJ. v.fh. HCl, HNO3
fho
mo my
U fhuJt my
yho my
it fiur xU _yTW
myF U iAu#mafis
jUwd. v.fh. H2SO4, H2CO3
xU fhuJt my
nta
nkY mJbfhnth
myfSF
fhuJt
vw gjij gagLJnwh.
fhuJt vgJ xU _yTW
my
cs
lbga
braToa iAu# mQf
vifia
FgjhF.
v.fh. mo my ehF
iAu# mQf UjhY
xnu xU iAu#id kLnk
lbga bra Ko. vdnt,
J xU fhuJtKilaJ.
t cs my vJ?
176
nt idf
KfhuJt my
it fiur xU _yTW
myF
_W
iAu#
mafis jUwd. v.fh. H3PO4
1. cnyhffSl my id
bra 11.15
5 uh Jjehf Jffis nrhjid
FHh vLJ bfhs.
xU d tahf 10 j
iAnuhFnsh
myij
nrf.
it
KGtJkhf
maWwd. v.fh HCl
gFasnt
maWwd. v.fh CH3COOH
iAu# th
4. br mogil myf
j
HCl
fiuJs
myf
rjjij bfhL myf br
F myf kW j myf
vd U tifahf fgLwd.
Jjehf Jf
brF myf
j myf
it myf rjjij
Fiwj ms bfhLsd.
nkY mJbfhnth
brF myij F
nghJ ftdkhf braglntL.
vbghGJnk myij D J
jhf nrJ fy bfhnl
UfntL. thW brahk
br Fj myD iu
nrjh mf ms btg
btna my btna bjJ
cl fhaid VgLJ.
Jjehf
Jff
j
iAnuhFnsh myJl id
J
Jjehf
Fnshiuil,
iAu#
thit
jUtij
mayh.
Zn + 2HCl ZnCl2 + H2
nrhjidFHh mU X v
bkGFtia bfhL brYnghJ
mJ `gh' vw xl mizwJ.
j nrhjidUJ cnyhf j
myfSl idJ iAu#
th btnaWtij cW brwJ.
cnyhf + my c + iAu#
kWbkhU v.fh
Mg + H2SO4 MgSO4 + H2
177
myF-11
it myf rjjij
mf ms bfhLsd.
nrh
fiur
nkY mJbfhnth
vd fwJ?
vyh cnyhffS
j
myfSl
idJ
iAu#id btnaWtiy.
v.fh Cu, Ag.
uL
nrhjidFHhf
UJ
bttU
thit
bjj Rzh brY
cDila fljiy (fig)
g bra.
Rzhf,
Rzfo,
ryitf Mad
fha
fhgndo gntW aa
cUtfshF. J myfSl
idJ c, kW
fhg-il-MirL thit
jUwJ.
nrhjidFHh I
Na2CO3 + 2 HCl 2 NaCl + H2O + CO2
bra 11.16
I kW
II vw milahsl
U
nrhjidFHhfis
vLJbfhs.
nrhjidFHh I- js
ryit
nrhlhit
(Na2CO3)
nrhjidFHh II- js
rika nrhlhit (NaHCO3)
vLJbfhs.
cnyhf fhgnd
myJ + my
cnyhf igfhgnd
uL
nrhjidFHhfY
j iAnuh Fnsh myij
nrf.
c
+
+
fhgilMirL
ntW y vLJfhLf :
MgCO3 + 2 HCl MgCl2 + H2O + CO2
Rzh
nkY mJbfhnth
j
HCl
nta
nrhjidFHh II
ryit
nrhlh
gl 11.11 fhg-il-Mi[L
thitR nrhjid brj
178
nt idf
3. cnyhf MirLfSl myf
id
bra 11.17
2 uh jhu (II) Miril xU
fzho wf vLJbfhL
mjDl j iAnuhFnsh
myij bkJthf nrf.
c wij ftf.
jhu (II)
khaJ?
MirL
vdthf
4. Ul myf id :
X my Ul nrJ iAu#
mafis jUwwd.
HCl + H2O H3O+ + Cl
iAu#
maf
jJ
fhzgLtJ iy. it Ul
nrJ iAnuha(H3O+) mafshf
csd. yhjnghJ my
cs iAu# maia jahf
f KoahJ.
gl11.12 j iAnuhFnsh
myJl jhu (II) Miro
id
ikgLJ
3. ftiwfis
bghUshf iAnuhFnsh my
gagLwJ.
CuO
CuCl2
4. lhlh
mykhdJ
buho
nrhlh xU gF bghUshF.
5. bgrh my c(nrhoa
bgnrhna)
czbghUfis
gjgLj gagLwJ.
6. fhW
milfgl
ghdf
fhgh my gagLwJ.
nkY mJbfhnth
btnfh tkly
mlj btis kW kr
wKs fjf myjh cUthd
nkf fhzgLwJ. uf
cdf
cthH
Kokh?
f.
nkny Ta braghogo :
cnyhf MirL + my c +
vw KoF tuyh.
kbwhU v.fh.
CaO + 2HCl CaCl2 + H2O
179
myF-11
11.4. fhuf
fiuJ
iAuhirL
mafis
jUgit
fhuf
vdgLwd.
fhuf
fr
Ritia nrhnghw tGtG
jikia
bfhLsd.
v.fh.
ryitnrhlh, vnrhlh, vbghlhZ.
it t k jhis ykhf
khWwd. it dhjDl
st
wij,
bk
MuRl kr wij jUwd.
it
gFasnt
maWwd. v.fh. NH4OH, Ca(OH)2
t
k jh
maW
xU
_yTW
fhuF
U
iAuhirL mafis jUgit.
v.fh Ca(OH)2, Mg(OH)2
_W myJt fhu:
it
maW
xU
_yTW
fhuF
_W
iAuhirL mafis jUgit
v.fh Al(OH)3, Fe(OH)3.
nkY mJbfhnth
myJt vgJ xU fhu
xU _yT cs lbga
braToa iAuh bjhF
f vif MF.
3. br mogil fhuf:
fiuJs
fhuf
rjjij bfhL fhuf br
F fhuf kW j fhuf vd
U tifgL.
nta
brF fhuf:
it fhuf rjjij
mf ms bfhLsd.
j fhuf :
tF fhuf :
it
KGtJkhf
maWwd. v.fh. NaOH, KOH.
180
it fhuf rjjij
Fiwj ms bfhLsd.
nt idf
11.4.2. fhuf ntgf
1. cnyhffSl fhu id:
Jjehf, nrhoa iAuhirLl
idJ
iAu#
thit
btL
nrhoa
nfil
jUwJ.
Zn + 2 NaOH Na2 ZnO2 + H2
cnyhf + fhu c + iAu#
kbwhU vLJfhL:
NaOH
fiur
+
dhj
+
HCl fiur
gl11.14 nrhoa iAuhirL j
iAnuhFnsh myJl id
NaOH
fiur
fiuFnghJ fhuf
iAuhirL
(OH-)
maia
jUwd.
NaOH Na+ + OH4. fhuf myfSl id:
bra 11.18
uh
xU
TFLit
20 0.1 N nrhoa iAuhirL
fiuriy vLJbfhL m
y J dhjid nrwh.
mt vd wij fhwh?
mnj T FLitD 20,
0.1 N iAnuhFnsh myij
JJahf nrwh.
mt
VjhtJ
wkhwij
fhwhsh?
nkY mJbfhnth
vyh
cnyhffS
nrhoa
iAuhirLl
idtJ
iy. v.fh. Cu, Ag, Cr.
181
myF-11
NaOH
fiur
+
dhj
kh fiur
t
k
y
k
dhj
bk
MuR
vYir rhW
ryit nrhlh
fiur
nrh fiur
F ghdf
my fhzgL w
fhu fhzgL w
dh~j
wkwJ
st
bk MuR
MuR
kr
nta
11.6 pH msL
xU fiur my myJ fhu tikia, mfiur iAu#
maf br mogil msLjny pH msL vdgLwJ. pH kf,
xU fiur jik mykh, fhukh eLiyah vgjid khwJ.
S.P.L.rhur vgt j pH msil mKfgLdh.
pH- kig GsthW fzlyh.
182
nt idf
pH = -log10 [H+ ]
pH = log10 [H+]
OH-
mafis fU bfhlh
OH
p
fzil
GsthW
Flyh.
14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
p
OH
pH
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
m) myjik mfwJ
M) fhujik mfwJ
) eLiy
fzLf
1. xU fiur iAu# ma
br 0.001M v, mfiur pH
kig fLof.
pH = log10 [H+]
pH = (0 9) = 9
pH = 9
pH- k 7I l mfkhf
Ugjh fiur fhujik cilaJ.
3. xU
fiur
iAuhirL
ma br 0.001M.
v,
H
fiur p kig fLof.
pOH = log10[OH]
pOH = 3
pH = 14 pOH
pH = 14 3 = 11
pH = 14 pOH
pOH = -log10[OH]
= (3) log10 10
p =3
pH + pOH = 14
4. xU
fiur
iAuhirL
ma br 1.0 x 10-9 M. v,
fiur pH kig fLof.
pH = log10 (0.001)
pH = log10 (10 3)
H
pH = 14 9 = 5
11.6.1. pH jh
g
Mtff
pH
jh
H
bfhL
p
fzlgL
Kiw
gagLjgLwJ.
J
wfhof fyitahF. j
_y vyh pH kfis, mJ fhL
183
myF-11
fhu fiur
pH jh bfhL pH kig mj
fiur
pH- njhuha k
2.2 2.4
vYir rhW
4.1
jfh rhW
4.4 5.5
fh
6.5 7.5
kj c
12.0
o gagLJ mnkhah
gl 11.15 pH jh
bra 11.20
vYir rhW, MuRgH rhW,1M NaOH,1M HCl, a kW fho
tiw vLJbfhs
pH jh xU Kidia j fiur EiHf.
VgL khwfis ftf.
t. v
1.
2.
pH-
njhuha k
MuRgHrhW
1M NaOH
4.
1M HCl
6.
pH jh
w
vYir rhW
3.
5.
nta
kh fiur
a
fho
[H+] = 1 x 10-7 ; pH = 7
pH = log10 [H+]
1
pH = log10
H+
[H+] = 10- pH
[H+] = 1 x 10-2 ; pH = 2
[H+] = 1 x 10-14 ; pH = 14
184
fiur
jik
nt idf
1. kj cl p
pH-
pH-
kig
bfhL
kj
cley
ffgLwJ. pH- k
6.9 MFnghJ kj cl F,
Uk kW q t
jhfF MshwJ. kj
cl pH 5.5Mf UFnghJ
Wneh cUthF brf
cl
njh
cthH
VJthwJ.
xU
cleyf
kj
H
clYs njh p 4.5 UJ
6 Mf UF. ey cl
wij bgWtjF Fl pH
k njit.
e
t RuF ut
pH k ljl 2 MF.
J czit brkhd bra
cjwJ.
kj uj pH 7.35UJ
7.45Mf UF. j msitl
Tlnth, Fiwthfnth Ujh
nehf cUthwd. uj
pH k 7.4 MF.
pH
c
rhjuhzkhf
6.5UJ 7.5F UF.
e gfYs vdhk vD
btisglykhdJ
e
clnyna
f
fodkhd
gFahF. J fha ghng
vw
nrkdhyhdJ.
J
fiutiy. c pH
5.5-F
nH
FiwnghJ
j vdhk mfgLwJ.
gfis RjgLj gagL
ggirf bghJthf fhujik
bgUgjh, mit mfgoahd
myij
eLiyah
gijit jLwd.
2) k pH
trha k pH f
KakhdjhF.
u
gHf
fhujikila kY, m
myjik bfhl kY,
fU eLiy jik bfhl
kY mfkhf iswd.
3) kiH pH
kiH pH ljl 7 MF
J kiH ikia, eLiy
jikia fhLwJ. Mdh SO2,
NO2 nghw thfdh khRgLnghJ
j pH k 7I l FiwJ
mykiH cUthwJ.
11.7. c
c
vwhny
tWtf
nrfgL xU btikahd nrk
cf idF tuyh. Mdh,
mJ rhjhuz c vdgL X c
MF. nkY, gy cf gy tiff
gagLwd.
myfSF fhufSFilna
fG eLiyahF id_y
ilF isbghUfns cfshF
(myf,fhuft
idfis ghf.) cf
fiuJ ne kW v mafis
cUthFwd.
11.7.1 cf tiff
1. rhjhuz cf:
x my kW fhu t
KGikahd
eLiyahfnghJ
rhjhuz c ilwJ.
NaOH + HCl NaCl + H2O
2. my cf:
it cnyhfkhdJ myYs
iAu# mQf gFasit
185
myF-11
11.6.2. mwhl th
KaJt
btnaWtjh cUthwd. gy
fhuJt myij xU fhudh gF
ms eLiyah bgwgLwd.
NaOH + H2SO4 NaHSO4 + H2O
3. fhu cf:
it U myJt myJ
_W
myJt
fhufYs
iAuhirL
mafis
X
myjh gFas btnaw brJ
bgwgLwd.
xU fhu c, nkY myJl
nrJ rhjhuz cig cUthFwJ.
Pb(OH)2 + HCl Pb(OH)Cl + H2O
U myJt fhu c
fhu
2. J Lf RjgLJ bghUshf
gagLwJ.
rika nrhlh (NaHCO3)
1.
J
buhonrhlh
jahf
gagLwJ. buhonrhlh vgJ
rika nrhlh lhlh myK
nrj fyitahF. J nf kW
buhofis bkikahf khWwJ.
2.
J my cs xU
gFbghU.
j
fiur
fhujik
bgUgjh
tYs mfgoahd myij
eLiyahFwJ.
ryit (CaOCl2)
1. J
FoYs
ghOahfis
mf gagLwJ.
4. uil cf:
rkkhd
_yTW
vilj
msf uL va cf
iww
fiurfis
nrJ
gofkhFnghJ
uil
cf
cUthwd.
v.fh. bghlhZ gofhu
11.7.2. cf gaf
2.
J gU kW d Jfis
btSf gagLwJ.
gh rhJ(CaSO4.H2O)
J Kj vYfis xlitf
kW iyfSfhd thfis
bra gagLwJ.
rhjhuz c ( NaCl)
FG braghL
fl
jahf.
ryitnrhlh( Na2CO3)
bkuhf
khw
nta
1. J fod iu
gagLwJ.
186
cfis
1. rhjhuz c
2. bghlhZ gofhu
Mtf
nt idf
kL
gF - m
1. Zn +2 HCl ZnCl2+ H2
nkTa id vj tif idia rhjJ?
m) TLif id
M) uil lbga id
cs
my
________
10. p
H = - log10 [H+]. xU fiur iAu# ma br 0.001M v, mj
pH k ________ (3 / 11 / 14).
187
myF-11
gF - M
pH k
bghU
uj
7.4
rika nrhlh
8.2
2.5
LgaghL mnkhah
12
nkY ma
f
1.Text book of Inorganic Chemistry P.L. Soni - S.Chand & sons publishers
2. Principles of Physical Chemistry B.R. Puri, L.R. Sharma Vishal publishers
izajs
nta
www. ask.com
www.chem4kids.com
188
nta
190
bA b#
nkhny vw My
aa tYe
(1887-1915) X-ffis
gagL
jkf mQ
vfis fljh.
12.1. a Mtjd
bkl
jk
tir
mltizYs Fiwfis fisa
Vuhskhd ma mPf Ka
brjd. 1912 M Mo nkhny
vw My aa mP X
cnyhfij mntf vyuhfis
bfhL
jhFnghJ
btnaW
X-ff mbtiz msj
jh. mt mbtf
tf
_yij, mQ vfis bfhL
tiugl
tiujh. ilfgl
tiugl
nenfhlhf
mikjJ.
UJ cnyhfjh btnawgl
X-ff mbtf
tf
_y mQ vfSF nej
UFnk ju, mj cnyhf mQ
mQ iwia rhuhJ.
nkhny
jkfis
mt
mQ vf (Z) mogilnyna
tifgLj ntLbkd Tdh.
j mogil ed Mtjd
ia tUkhW Tdh.
go
jkf
aa kW nta gf
mjkf mQ vfSF Vg
Mtjd Kiw khwkilwd.
vyuh
mik
mogil
mikfgLsJ. J ed Mtjd
mltiz vd miHfgLwJ.
12.2.1 ed
myJ
tot
jk tir mltizia
tj
nkY mJbfhnth
X mQ mQ v vgJ
cfU
cs
nuhlhf
myJ bttlghij R
tU vyuhf vif
ahF.
nkY mJbfhnth
ed
Mtjd
mltiz
ehF bjhFfshf Kiwna s,p,d
kW f vd fgLsd.
lgF
bjhF 1 kW
2 (rhjhuz
jkf )
eLgF
bjhF 3-12
tygF
bjhF
13-18 (rhjhuz
jkf )
yhjidLf
MoidLf
191
myF-12
c iliy jkf
iliy jkf
192
bjh
l
nta
bjhFf
a Mtjd mltiz
12.2.3. bjhlf g mj
12.2.4 bjhFf g mj
Mtjd
mltiz
nkUJ Hhf mikfgLs
brFJ tirf, bjhFf
vdgL.
jk
tir
mltiz
18
bjhFf
csd.
Kj bjhF jkf fhu
cnyhffshF.
ulh bjhF jkf
fhuk
cnyhff
vdgLwd.
bjhFf 3-12
tius
jkf iliy jkf
vdgLwd.
bjhFf 1, 2 kW 13-18
tius jkf rhjhuz
jkf
myJ
Ka
bjhF jkf
myJ
uJt jkf vd
miHfgLwd.
bjhF 16 cs jkf
(bghnya ju) rhnfhb#
FLg vdgLwd.
bjhF-17
cs
jkf
nAnyh# FLg
vdgLwd.
18M bjhF jkf caa
thf myJ kjthf
vdgLwd.
193
myF-12
gbdL
jkf
csd.(bghlha
UJ
lh tiu). vL va
jkfS gJ iliy
jkfS csd.
IjhtJ bjhl (mQ v 37-54)
J xU l bjhl Y
gbdL
jkf
csd
(UoaUJ brdh tiu)
vL va jkfS
gJ
iliy jkfS
csd.
MwhtJ bjhl (mQ v 5586) J f l bjhl.
KguL jkf csd.
(aUJ
nulh
tiu)
vL va jkfS
gJ iliy jkfS
gdhF
c
iliy
jkfS
(yhjidLf)
csd.
VHhtJ bjhl ( mQ v 87-118)
bjhF 3 xU gFahf
sF yhjidLf kW
MoidLf
ciliy
jkf vd miHfgLwd.
xj izwid bgWsd.
xU bjhFYs jkf xj
ntgfis bgWsd.
xU bjhFYs jkf
cUFiy, bfhiy, ml
Kja aa gf uhf
khWgLwd.
12.3.a Mtjd ml
tiz w gf
12.3.1 bjhlf w gf
xU bjhFYs jkf
mQ MukhdJ nkUJ Hhf
tUnghJ mfwJ.
12.3.3 a Mtjd
mltiz iwf
bjhl
cs
jkf
vyuh mik khWgLtjh
mt
ntgfS
khWgLwd.
j mltiz jkf
mogil gghd mQ viz
mogilahf bfhLsJ.
J
jkf
mt
mikig f
bjhlgLJwJ.
mQ cUt msthdJ xU
bjhl
lUJ
tykhf
brYnghJ FiwwJ.
xU bjhl jk cnyhf
jik FiwJ, mnyhf jik
mfJ fhzgLwJ.
12.3.2 bjhFf
gf
bjhFf 2 kW 18Ys
jkf
mQ
vf
8,8,18,18,32
Matwh
khWgLwd.
jfgLwJ.
nta
xU bjhFYs jkf
mt izw To xnu
vifs vyuhfis
bgWsd.
bjhFYs
xU
bjhl
mQ
v
catjnfg mt Mw
TLf
vyuhfsh xU
kjth
mik
tUtiu
Kiwahf uggLwd.
ij v id itJ
bfhs, Ug Tw KowJ.
xU
lij
vyuh
bjthf
jkf
194
mikUgjh mtiw jk
tir mltiz eL
mikUgJ
bghUjkhf
csJ.
12.3.4.
a
Mtjd
mltiz Fiwf
j mltiz cnyhfij
mnyhfij
KGtJkhf
J itwJ. mnyhff
nk
tyJ
gf
_iy
itfgLsd.
iAu#DF D jFj l
jugliy.
yhjidLf
kW
MoidLfSF mltiz
cns l jugliy.
bkl mltiz l
khUj
y
jkf
lf mQ v mogil
itFnghJ
Kiwahf
itfgLsd.
y iliy jkf kW
c iliy jkf
vyuhf
mikig
ga
bjthd
sff
jugliy.
12.4 cnyhfa
nkY mJbfhnth
eh jh mYa
bt btikia
bfhlt, khdij
gilgt. mjdh, eh
jh bgat.
IUPAC-ah mfhut
khf
mfgLs
W jk mQ v
112 bfhl nfhbgua
(Cn112). UD, Jtiu
fL
ofgLs
jkf 118.
eh jh fhg
eh jh xU U kj.
fduf vufis, ghyfis
gilgt. mjdh eh jh
bgat.
cf ghit j
jna f bgatf.
midtU xwh
cnyhf fiyitahdh
f wghdt Mfyh
vgJ cik.
XWikna ca
195
myF-12
brgG wd.
ehzaij
cUthFgt. mjdh,
eh jh bgat.
mKf
cnyhffisga
e
Phd gHfhyUnj bjhlJ
tUtjhF.
cy
KjKj
gagLjgl cnyhf fhg myJ
jhu. j _y, ghufS,
MjfS kW ntiyghLs w
bghUfS bragld. xU eho
Kndw mJ bgUF fk
tsij bghUnj klgLwJ.
cnyhffshd
ilnla,
Fnuha, khfR, nfha
Kjyhdit
ghJfhfhd
gilfyfis
cUthf
gagLtjh
ngh
cnyhff
vdgL. nua vw cnyhf
Vuhskhd Mwiy btL. mQ
Mj cg gagLwJ. jhu,
bt kW jf Kjyhdit
ehza
jah
gagLtjh
ehza cnyhff vdgL. it
mfyf Mf gagLwd.
bghdhd cik
mfyf cUthf 22 nfu
jf gagLjgL. 22 ghf
jfK, 2 ghf jhuK csJ.
jf
ikia
`nfu'
vw myfh Fnwh. jf
ikia GsthW fzlyh.
nta
196
eik Rs cnyhff
nkY mJbfhnth
cnyhff
y
Ea
ms ca braghoF f
aikahjit.
Fe- uj t w
(nkhFnsh)
Uig
bfhLsJ.
Ca- vY, gf f Ka
gF twJ.
Co itl B-12 cs
cnyhf MF.
Mg = jhtu gira
cs cnyhf MF.
fhzgL.
vj xU Fl fk
UJ nrkiy cnyhf, vjhf
yhgfukhd
Kiw,
bgUks
bjLf Kojh mj fk jhJ
vdgL.
cjhuzkhf,
fk
(Al2O3.2SiO2.2H2O)
kW
ghi[
(Al2O3,2H2O) Mait mYa
fkfshF. Mdh, mYa
ghi[
fkUJ
kLnk
yhgfukhf
bjLfgLwJ.
vdnt, mYa jhJ ghi[
MF. fk mj fkkhF.
fkf
cnyhf
Fiwj
rjjnk fhzgL. Mdh jhJf
cnyhf, mf rjj fhzgL.
fkfUJ
cnyhfij
v
f
ayhJ.
Mdh,
jhJfUJ
cnyhfij
yhgfukhf, va KiwY f
aY.
vyh fkfS jhJfsy.
Mdh, vyh jhJfS fkfns.
cnyhfa:
cnyhfij
mj
jhJUJ
bjLf,
btntW
goiyfis
mij
ikgLjiy tF gFna
cnyhfa vdgL.
197
myF-12
jhJf
12.4.2 fkfSF,
jhJfSF cs
ntWghLf
jhJTs
jhJbghUfSl fyJs k
myJ fk ghiw rgjgl
khRf jhJTs vdgL.
s
jhJl cs khRfis (fhF)
cUL nrkkhf kh mij l
jhJl nrF. bghUns s
vgjhF. v.fh. fha MirL
frL
cnyhfij
j
s
jhJTsJl idJ cUthF,
isbghUns frL vdgL.
jhJTs + s frL
cUj - M# XLf
cU j
tWj
cnyhf
Mi[il
cnyhfkhf cUa iy khW xU
xLfidna cU j MF.
MirL jhJ
fhgnd jhJ
nAiyL jhJ
ghi[
fhyik (ZnCO3)
iunahiy
dgh
Fiu(Cu2O)
kh (CaCO3)
~gqgh
fdh (PbS)
(Al2O3.2H2O)
nta
nAkil(Fe2O3)
if(ZnO)
(Na3AlF6)
(CaF2)
bkdir
Ah t
(MgCO3)
(AgCl)
liu(FeCO3)
rigL jhJ
(HgS)
U igiu
(FeS2)
ghiw c (NaCl) sL
(ZnS)
198
brl
brlgl jhJ
mf idw
cs cnyhff
Fiwj idw
cs cnyhff
jkhd idw
cs cnyhff
dhgF xLf
ikahf
fhyh NH tWj
fhW NH tWj
xLf ikahf
fhWNH tWj
a cnyhf
a cnyhf
a cnyhf
mYa KajhJ
12 . 6 .1 mYa cnyhfa
ghir( Al2O3.2H2O )
nga
Kiw
mYdhthf khWj
f
eilbgWwJ.
Gs
ghiril
gof
ghir jhJit eF sh
vnrhlhl 1500C btgiy
Fl
mGjF
cgLj
nrhoa bklh mYnd cUthwJ.
NaAlO2 + 2H2O
thghL
ghi[
Al2O3.2H2O
iunahiy
Na3AlF6
bfhul
Al2O3.
NaOH + Al(OH)3
j goit, tofo, uh eF
fG
1000C
btgiy
cyl mYdh (Al2O3) cUthwJ.
2Al(OH)3 1000C Al2O3 + 3H2O
199
myF-12
jhJ bga
juh
nrhoa
bklh
mYndil
f
brtjh
mYa iAuhirL
go
cUthwJ.
uhig rgl
U bjho
uhig jLf
uhig jLf
gF
ikahd
mYa
nfnjhL
MndhL
gF
a mYdh
+ cUa iunahiy + ~qgh
(J gFia cUf njitahd btgiyia
FiwF.)
btgiy
mGj
900 - 950C
5 - 6V
nta
mYa bjLj nt
idia va rkghlh s
fyh.
2Al2O3
4Al + 3O2
a - yFthdJ. Fiw ml
bfhlJ
jflhf mofyh, fahf lyh.
,
btg,
flJwrhuij, btgij eF
flJ.
mYa gf
m. agf
w - bt btik bfhl
cnyhf
200
cUFiy 660C
gsgsgh, xU njhw bgW.
4. myfSl id:
j, ml,
myJl
iAnuh
Fnsh
Al2(SO4)3 + 3H2
M.ntgf
2Al + 3H2SO4
1. M#Dl id : va
btgiy mYa idahJ.
Mdh,
800C
btgiy
Miril, ieiuil jUwJ.
ml fjf myJl
nkY mJbfhnth
2Al2O3
j ml ie my,
mYaJl idtiy.
khwhf mYank MirL
gly cUth, mj idgL
Mwiy jLwJ.
2Al + N2 2AlN
2. Ul id
Ul mYa idnaJ
ilahJ.
Mdh,
uhl
idJ, brNL mYa
iAu# thit cUthFwJ.
xLf id:
mYa
wj
Mi#
xL, mYa glU, U
MirL
bfhl
fyitia
NlhFnghJ U MirL Ughf
XLfgLwJ. f, mYa
btg xLfid MF.
3. fhufSl id
fhuJl mYa id J
mYa gaf
gaf
Lghuf
brl
tot
mYa cnyhf
fhuz
mYa nyrhdJ, mig
jLgJ wj btg fl.
f cg
mYa ff wj fl
mYa
cnyhf
fyitf nyrhdit Gir
csit. mig vgit.
btgjh xo
izj
mYa ey xL U
Miril Ugh xLF.
mYa gl
201
myF-12
4Al + 3O2
fhg jhJf
th}
(J mYa cnyhf fyit)
thghL
1. fhg igiu
CuFeS2
2. Fiu myJ
% fhg
Cu2O
3. fhg sh
Cu2S
76%
jhuij
fhgigiuoUJ
bjLj
f
fhQ
eilbgWwJ.
gof
1. shfY brlY
shfgl
jhJ
Eiuj
Kiw mlfgLwJ.
2. tWbjLj
FpL
Cu
mQ iw
63.55
mQ v
29
vyuh mik
2, 8, 18, 1
izw
1,2
mlfgl
jhJthdJ
M# Kiy tWfgL
wJ.
tWjnghJ
<ugj
fgLwJ. MahF khRf
fgLwd.
rg, ghgu, Mr, Mok
Mait MirLfshf kh f
gLwd. fhgigiulhdJ fhg,
U rigLfshf khWwJ.
2CuFeS2 + O2
jk tir mltiz l
3. cUj
nta
cnyhf _y - nuhkhafsh J
Fu vdglJ. Vbd, iru
vD UJ vLfgljh,
mthW miHfglJ. J jJ
nrJ fhzgL.
202
tWfgl
jhJthdJ
sh
fgl fhg kW kzYlD
fyJ NnlWnghJ kho frL
cUthF. fril btna f ntL.
(kho = Cu2S + FeS)
jhu gf
agf
jhu brgG wKs cnyhf
MF. J gsgsghdJ mf ml
bfhlJ. j cUF iy 1356C
ntgf
1. fhWlD, <ugjJlD id
5. ikahf
2. NnlWid
dh gFKiw ik
Kiw
ilwJ.
fhg
jhu,
M#Dl
nrJ
F MirL (fW w - CuO),
Fu MirL (t w - Cu2O)
vw MirLfis btntW btg
iyf cUthF.
2Cu + O2
1. nfnjhL
a
bka
fhg jfL
2. MndhL
3. gF
fjf
my
fyj
fhg
rng fiur
dh ikahf
gF tahf rhuij
brYJnghJ a fhg v
KidY, khRf neKid
moY gowd. ne Kid
mo go khRf MndhL khRf
vdgL.
<1370k
2CuO
F MirL (fW w)
4Cu + O2
>1370k
2Cu2O
Fu MirL (t w)
3. myfSl id
j iAnuhFnsh my,
fjfmy
kW
ie
myfSl fh Kiy
fhg idwJ.
2Cu + 4HCl + O2 2CuCl2 + 2H2O
2Cu + 2H2SO4 + O2 2CuSO4 + 2H2O
3Cu + 8HNO3 3 Cu (NO3)2 + 2NO + 4H2O
4. ml ie my kW fjf
myfSl id
Cu + 4HNO3 Cu(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O
203
myF-12
Cu + 2H2SO4
5. FnshDl id
FnshDl idJ
FnshiuL cUthwJ.
Cu + Cl2
fhg
CuCl2
6. fhufSl id
jhu,
iy
U cnyhf _yf
fhufSl
idt
gaf
ffis,
cgfuz
fis cUthf gagLwJ.
fnyh
ehzaf
gagLwJ.
l,
tiw
: Fe
FpL
: rhg
w
btik
mQ iw
: 55.9
mQ v
: 26
vyuh mik
: 2, 8, 14,
izw
: 2 , 3
ghuf,
cUthf
Kyh r gagLwJ.
jf,
bt
tnwhL
cnyhf fyitah ehzafis,
mfyfis cUthf ga
gLwJ.
thghL
1. nAkil
Fe2O3
2. nkdil
Fe3O4
3. U igiu
FeS2
bra 12.1
mwhlth
jhu
gaghL vw jiy xU
Mtifia xgilf.
tWj kW Wj
fhWs
NHY,
fhyh
NHY
tWj
jhJ
V
gLJ f <ugj rg,
Mr, ghgu Kjyhd khRf
M#ndwkilJ
mfwgL
wd.
nta
12.6.3.U cnyhfa
CJ ciy cUj
tWfgl
Rzhf
204
jhJ
ff,
tiw 8:4:1 vw
C + O2
1500C
btg fhW
btnaW
Kid
Nlhd thf
U
jhJ, f
Rzh
CO2 + btgMw
idUJ btg Mw
btahtjh, J btg cid
vdgL.
frL
btnaW
Kid
m) eLgF myJ ka gF
(cUF kly) 1000C btgiy
gF eilbgW idf
U
btnaW
Kid
400 C
thU
nkY mJbfhnth
fhyh NH tWjYF
fhWs Niy tWjYF
cs braKiw ntWghLf.
fhyh NH tWj
Kiw jhJ, fhyh
NH tWfgLwJ. fhgnd
jhJit mj Mirlhf khw Vw
Kiw Jnt.
nkgF
(xLF
kly)
400oC
btgiy
gF
~bg MirL fhg nkhdhirL
_y Ughf FiwfgLwJ.
fhWs NH tWj
Fe2O3 + 3CO
Kiw jhJ, mf
fh tWfgLwJ. rigL
jhJit mj Mirlhf khw Vw
Kiw Jnt.
2Fe + 3CO2
205
myF-12
gF
myJ
mogF
1500C btgiy jhJfyit
btgfhWl (viy kly)
nrUnghJ ff, M#Dl vJ
CO2thf khWwJ.
T z mik
Uig g mJ bfhf.
fhg msit bghUJ Uig
_whf fyh
thU ( 2% - 4.5% ms fhg)
njU ( < 0.25% ms fhg)
v~F ( 0.25% -2% ms fhg)
gsgsghd
wKilaJ.
cnyhf.
cnyhf.
j H2SO4myJl idJ
~bgu rng cUthwJ.
Fe + H2SO4 FeSO4 + H2
rhg
ntgf
fhWl id
ml HNO3 myJl id
fhWl idJ
MirL cUthwJ.
3Fe + 2O2
id U MirL gly
cUthtjh U j idwid
HwJ.
nkzo
Fe3O4 (fW w)
gaf
<ufhWl id
thU
f
FHhf,
mLf, jlthsf, rhfil
_of bra gagLwJ.
U <ufhWl idJ
mj gu nua U (III) MirL
cUthwJ. Jnt JU vdgL.
f JUoj MF.
nta
agf
J
fdkhd
xgl 7.9
myfSl id
brNnlwgl U, uhl
idJ
nkzo
MirL
cUthwJ.
~bgFnshiuL
206
nkY mJbfhnth
g ghJfh urfyit
J bkF, t, o Kja
cnyhff
fyitahF.
gFfis milf gagLwJ.
jis vw lfiur
Jjehf fiubghUshf, fhg,
fiughdhf fhzgL.
gf, fyitahf
fhuz
gaf
jis (Cu,Zn)
gsgs mf, cU
thfjFjJ,
fahf lyh, jflhf
mofyh.
btfy ( Cu,Sn,Zn )
fodkhdJ, gsgsghF
jikilaJ.
fodkhdJ, thF
jikilaJ.
fodkhdJ, gsgsghF
jikilaJ.
iz
bghUf
gjff, myfhu
bghUf, rika
ghuf.
iyf, ehzaf,
miH kf.
Mjf, ngh
jsthlf.
myfhu bghUf
bra.
Jgh btfy
(Cu,Zn,Sn,Pb)
b#k bt
(Cu,Zn,Ni)
gaf
ouY
(Al,Mg,Mn,Cu )
nyrhdJ, tik
ahdJ, migjLgJ.
bkdha (Al,Mg )
khd flik
gagLwJ.
myF-12
mYa
cnyhffyitf
gf, fyitahf
gaf
fhuz
gsgsghdJ, mig ghuf, btL
jLgJ, Gir mf. fUf, thfd
cghff
fodkhdJ, v
ff, khd
mfglhjJ, ir cghff, cf.
mf.
ffodkhdJ,
iuthf aF
mig vgJ.
vuf
cghff
f v~F
(Fe,C,Ni)
ll v~F
(Fe,W,C)
nkY mJbfhnth
tklyYs
<ugjK,
w thfS U wgu
J gL, ntid fwJ.
id ikaw U
nfnjhlhf,
a
U
Mndhlhf
bragLwd.
tklyYs <ugjK CO2
nrJ H2CO3 gFah
Gs idia fJwJ.
ntidf GsthW
Fe
nta
Fe
cnyhf mkhdij
Kiwf
jLF
cnyhf gu L tz
Rf fhW kW <ugjij
beUflhk jLwJ.
2+
tzR Rj
Fe2+ + 2e_
O2
JU
vbz kW gir Rf
cnyhf gu L vbz
kW gir Rf fhiw,
<ugjij
beUflhk
jLwd.
U
U JUoj
208
cnyhffyitahf
Kyh Rj
kw
cnyhffSl
nrJ
cUthF
cnyhf
fyitfsh
mkhd jLfgL.
v.fh. JUofhj v~F
xU
cnyhfij
knwh
cnyhfnk
rhu_y
RtjF Kyh Rj vgJ
bga.
Kiw
mkhdUJ
ghJfhgF. gsgsig mfF.
jm ghJfh
Unk LnghJ j
mf id brawdh tkly
thfSl bka idJ
Uig ghJfhwJ.
ehfKyh Rj
U J Jjehf Kyh
RtjF ehfKyh Rj vgJ bga.
J JUojiy jLF. Kyh
Rjyh Jjehf fhgnd vD
ghJfh gly j nk gowJ. J
mkhdij jLwJ.
kL
1. a jk tir mltiz bjhlfS, bjhFfS csd. tirfS,
bjhFfS Kiwna,
m. ilkl bjhlf, brFJ tirf (bjhFf)
M. brFJ tirf (bjhFf) ilkl bjhlf
2. _
whtJ tir 8 jkf csd. mt vjid mnyhff
csd?
209
myF-12
gF - m
gF - m
11. U JUogJ thiy to elFkh? c gYfhd fhuzij
TWf.
12. m
Ya Miril f bfhL xLF Kiw mYa cnyhfij
V bgw KoahJ?
13.
U ml HCl kW ml H2SO4 cl idwJ. Mdh, ml HNO3
cl idtJ iy. ca fhuzJl c ilia vGJf.
14. m
Ya cnyhf fyit, th} ghff jahf gagLwJ.
mjfhd fhuzfis Tw.
nta
nkY mf mtjF
izajs
http://www.tutorvista.com, http://www.khanacademy.org
210
mQ v
mQ iw
: 12
izw
nta
fhg,
vj
cdK
cthH ayhJ. kj clyik
fhg nrkfsh MdJ. fhg X
mnyhfkhF. aif itukhf,
uhiglhf
a
to
ilwJ. vbghUf vnghJ
mt cs fhg fh cs
M#Dl idJ fhg-ilMirlhf khWwJ. cs jhtu
kW ydf thifia
aL wnfh fhg MF.
212
fhgD mj nrkfS
th nta
thG vyh cdfS, fhg mQfsh Mdit. jbghU
cdf flik fhg mQfsh Mdit vgnj. j fhg
mQf w mQfSl nrJ, th cdf thit khwd.
Mfnt, fhg ntaiy thG nta vwiHfyh.
gl 13.3
gl 13.4
nkY mJbfhnth
fk nta
fk nta vgJ thtdtnwhL bjhlila
brhyhF. brhiy KjKj gagLat Rl
ehil nrj nta mP bga Mth.UD,
b#kia nrj nta mP nAhy vgt
mnkha randL vw fk nrkUJ, ah vw
fk nrkij KjKj nrhjidrhiy jahj
f bga aikah ir bfhifia
mjkwjhf MlJ.
~buo nAhy b#kha
213
myF-13
ma mP
13.3. fhg
kW
mj
nrkf cs izf
fhg mQ v 6.
swh
iy
fhg
2
vyuh mik 1s
2s2 2p2.
btMw kl 4 vyuhf
Ugjh, fhg izw 4.
J kjth vyuh mikig
bgWtjF
ehF
vyuhfis
HJ C4+ maahf khwntL
myJ ehF vyuhfis VW C4 maahf khwntL.
m) fhg ehF vyuhfis
VW C4 vD v maahf
khWtJ ffod. Vbd, fhg
mQfU cs 6 nuhlhfsh
10 vyuhfis <J itJ
bfhsKoahJ. (mjhtJ, mfKs 4
vyuhfis)
M) fhg ehF vyuhfis
HJ C4+ vD ne maahf
khWtJ
ffod.
Vbd,
ehF
vyuhfis
fhg
mQUJ l f mf Mw
njitgLwJ.
W
fhg
mQfU cs 6 nuhlhf
vs 2 vyuhfis kL <J
itUF iy VgL.
nkY mJbfhnth
fiy caj itukhdJ gof
wntWik tot bfhl fhg
MF. nfh} itukhdJ 105 nfu
itu MF (21.68 uh). ij
Ha fbgah ifg,
l mukid l
gJsd. rhjhuz fahdhY,
iykyh
nfh}
itukhdhY, fhg wntWik
totfns vw cik itukhf
xU cikanwh!
bkUnfwgl itu
iAu# mQfS, ehF rftY
izfsh izJsd.
nta
fiy f jdJ 4 iz
w vyuhf _y fhg
mQthdJ kw mQfSl go
_y izig cUthFwJ.
btkl
cs
ehF
vyuhf
_y
ehF
rf
izig VgLJ fhg mQ
jjikia fhg ehiz
vwiHnwh.
xU _yTW nj (CH4)
cs xU fhg mQ, ehF
214
C
H
H
H
iz nrho vyuhfis
FgjhF
fhgD mj nrkfS
mQfSl
xnu
js
izW mWnfhz mLFfis
cUthFwJ.
mtLFf
thlth irdh izW
UJjikia clhFwJ.
uhig
mnyhfkhF.
Mdh,
j izwh vyuhf _y
rhuij flJ jikaJ.
fhg kbwhU wntWik tot
~ MF. J fhgJ to
60 fhg mQfis bfhljhf
fhzgL (C 60). J nahbl
Fj Tiw mikig nghW
csJ. ij cUthat mbkf
g l ~y. Mth. mt
bgauhnyna tikghdJ g l
~ vwiHfgLwJ.
gl 13.8 ~
gl 13.9 fhgJ
215
fhuz
ms,
myF-13
13.6. ntgf
fhgD mj nrkfS M#Dl idJ fhg-il-MirL,
btg kW xahwiy jUwd.
v.fh.
C + O2
CH4 + 2O2
C2H5OH + 3O2
_y
KMnO4
v.fh. CH3CH2OH
vjdh
M#ndw
M#ndw
milJ
CH3COOH
vjdh my
nta
v.fh.
CH2 = CH2
H2
CH3 - CH3
<
Ni
<nj
fhg nrkf, Na btr Kiy gL idfis
fJwd.
v.fh. nj gL idJ btntW isbghUfis cUthFwJ.
MfAh Kja fhg nrkf nrhoaJl idJ H2 thit
btnaWwJ.
v.fh. 2CH3CH2OH + 2Na
2CH3CH2ONa + H2
216
fhgD mj nrkfS
13.7. gotir
gotir vgJ bghJthd xU _yTW thghil bfhL, xnu bjhF
myJ xnu tif cs fk nrkfis FgjhF. xj ntgf
bfhl nrkf CH2 vw bjhFah ntWgL. v.fh. xU iAnuh fhgDl
CH2 vw bjhFia nrFnghJ mjF mLj ca viz jha iAnuh
fhg cUthwJ.
CH4 + CH2
C2H6
nj
<nj
C4H10
-CH2
C 3H 8
nl
nuhng
CH3OH + KBr
C2H5Br + KOH
(j)
C2H5OH + KBr
myF-13
nta
bjhl
cs
cWdfis
mltizgLjyh.
btntW
GsthW
tif
iAnuhfhgf,
fhgDF
fhgDF
ilna
uiliz myJ fhgDF,
fhgDFil
Kiz
UF. tiw mf kW
miff vd UtifgLjyh.
13.9 (i) mf (bghJthghL :
CnH2n, bdhL : - p)
iAnuhfhgf
fhgDF,
fhgDF il uiliz
bfhlit
mf
vwiHfgL.
t
bghJ
thghL CnH2n. it xf vW
Kd miHfgld.
(nuf bkh: x (vw
brh vbzia cUthFw) vW
bghU.
Vbd,
FLg
cs Fiwbaif fhgid
bfhltf FnshDl idJ
vbz
nghw
bghUfis
cUthFtjh, bga tjJ. IUPAC
Kiw, m vD bgauhdJ.
mjF bjhlila mnf m
uil vW ul tjJ.
CH3 CH3 H2C = CH2
thghL
bghJ
bga
IUPAC
CH4
CH3CH3
CH3CH2CH3
CH3CH2CH2CH3
nj
<nj
nuhng
n-nl
nj
<nj
nuhng
nl
bga
<nj
<
mf
fhg
vif
bfhl mf 1, 2, 3, 4, .. vD
vfsh,
uil
iz
218
fhgD mj nrkfS
lij FlntL. bt, mnrkij FF bga gFahf
UfntL.
m
IUPAC bga
bghJ bga
CH2 = CH2
CH3CH = CH2
CH3CH2 CH = CH2
CH3CH = CHCH3
v
buh
a- o
b- o
<
nuh
1 p
2 p
IUPAC bga
bghJ bga
<ij
buhig
2 -il
1 -il
mo
bk mo
il bk mo
v mo
v.fh.
MfAh OH
MoiAL CHO
nlh
C= O
fhgh my COOH
myF-13
_yTW thghL
IUPAC bga
bghJbga
CH3 OH
bk MfAh
bkjdh
CH3 CH2OH
v MfAh
vjdh
n- nuhig MfAh
1- nuhgdh
CH3 - CH - CH3
|
OH
n-il MfAh
1-ldh
CH3CH CH2 OH
|
CH3
Inrhil MfAh
2-bk 1-nuhgdh
2. MoiALf
MoiALf vgJ - CHO bjhFia bfhl fhg nrkfshF.
-CHO bjhF
X Mif bjhFlndh iAu# mQlndh
izfgLsJ. MoiALf bghJ thghL R-CHO MF. RvgJ Mif bjhF myJ iAu# mQ. -CHO vgJ id bra
bjhF. MoiAo IUPAC bgauhdJ, Mnf cs (alkane)- e vD
vGF gyhf -al (V) vd Ko vGJfis nrJ bgwgLwJ. vdnt,
J mfnd vd bgalgLwJ.
_yTW thghL
HCHO
ghkhoiAL
bkjnd
CH3CHO
mlhoiAL
vjnd
CH3 CH2CHO
nuhadhoiAL
nuhgnd
n-ouhoiAL
lnd
3. nlhf
nta
IUPAC bga
bghJbga
220
fhgD mj nrkfS
_yTW thghL
bghJbga
IUPAC bga
CH3COCH3
ilbk nlh
(mnlh)
nuhgndh
CH3CH2COCH3
vbk nlh
lndh
CH3CH2COCH2CH3
il v nlh
3- bglndh
4. fhgh myf
fhgh myf vgJ -COOH bjhFahdJ, iAu# mQlndh
myJ Mif bjhFlndh izfgoUF fhg nrk MF.
j myf bghJ thghL R-COOH. R vgJ xU iAu# mQ
myJ Mif bjhF. COOH id bra bjhF. t IUPAC bga
Mnf (alkane)cs -e vw vGF gyhf -M my (oic acid) vw
vGJfis nrJ bgwgLwJ. vdnt, fhgh myf mfdh
my vdgLwd.
_yTW thghL
bghJbga
IUPAC bga
HCOOH
gh my
bkjdh my
CH3COOH
mo my
vjdh my
CH3CH2COOH
nuhnah my
nuhgdh my
CH3CH2CH2COOH
n- my
ldh my
y Ka fk nrkf
myF-13
H2O
tnl
Rnuh
irnk
C6H12O6
C6H12O6 +
FSnfh
2C2H5OH
C6H12O6
unlh
2CO2
vjdh
behj k fG k vd miHfgLwJ.
iv) fG kij fh toj :15 Kj 18 rjj MfAhY gF uhf cs behj k jnghJ
d fh tojYF cgLjgLwJ. Ka d gFahf ilj
vjdh fiur 95.5% vjdhiy 4.5% iu bgWsJ. J v
rhuha vd miHfgLwJ. fyit Rkh 5UJ 6 k neu Rzh
fJ fh tofgL 12 k neuf itfgLwJ. fyit L
fh tofgLnghJ a MfAh (100%) ilwJ. j a MfAh
j MfAh vdgLwJ.
nkY mJbfhnth
nta
behj
behf _ykhf xU fk nrk
bkJthf
ntid
fJ
a
_yTWf cUthtnj behj vdgL.
222
fhgD mj nrkfS
2. aa gf:
i) vjdh wkw, v Rit bfhl xU k.
ii) j bfhiy 351 K. J, mj xj Mnffis fhoY mf.
iii) J Ul vyh jY KGtJkhf fywJ.
3. ntgf
i) f
m) _y TD fG f.
vjdhiy mf ms ml H2SO4 cl 443K F btggLJnghJ _y
TD f VgL <id jUwJ.
CH3CH2OH
ml H2SO4
ml H2SO4
413K
C2H5-O-C2H5 + H2O
il v <j
ii) nrhoaJl id
vjdh nrhoaJl idJ nrhoa <jhi[il, iAu#
thit jUwJ.
2C2H5OH + 2Na
2C2H5ONa + H2
nrhoa <jhi[L
iii) M#ndw
bfhL
myF-13
C2H5OH
vjdh
ml H2SO4
+ CH3COOH
CH3COOC2H5 + H2O
vjdh my
v vjndhna
v) iAu# f
vjdh Mia Fiwfgl fhg id Kiy 573KF
btggLJnghJ iAu# fkilJ mlhoiAil jUwJ.
fhg
CH3CH2OH
573 K
CH3CHO + H2
mlhoiAL
4. gaf - vjdh
1. thfdfYs Fgh j ciwtij jLgY,
2. ca khfis ghJfhf,
3. kUJtkidf fhafis FzgLj,
4. kUJf, vbzf, bfhG bghUf, thridbghUf, rhaf
tiw fiuF fiughdhf,
5. bk MfAh fyj rhuha (95% vjdh kW 5% bkjdh),
vrhuha 95.5% vjdh kW 4.5% ), bgnuh kW vjdh fyj
fyit (Mw MfAh) a jik Hj MfAh (vjdh kW
o fyj fyit) it jahgY,
6. Uk kUJfY uzkhF kUJfY gagLwJ.
nta
224
fhgD mj nrkfS
13.12. vjdh my
(CH3COOH)
CH3CH2OH
vjdh
CH3COOH + H2O
vjdh my
2. aa gf
i) vjdh my wkw, Rit bfhl xU k.
ii) J Ul vyh jfY fywJ.
iii) j bfhiy (391K). jid xj MfAhf, MoiALf,
nlhf Mat bfh iyia l mf.
iv) Fu itFnghJ a vjdh my gfo nghw goffis
cUthFwJ. vdnt, J nsa mo my vdgLwJ.
3. nt gf
i) vjdh my a Fiwj xU my. MdhY, J y k jhis
tghFwJ.
ii) cnyhfJl id
vjdh my Na, K, Zn Kja cnyhffSl idJ cnyhf
vjdhnail, iAu# thit jUwJ.
(CH3COO)2 Zn + H2
2CH3COOH + Zn
CH3COOH + NaHCO3
225
myF-13
2CH3COOH + 2Na
2CH3COONa + H2
iii) fhgndLf kW igfhgndLfSl id
iv) fhuJl id
vjdh my nrhoa iAuhi[Ll
vjndhnail, iu jUwJ.
CH3COOH + NaOH
v) fhgh f ( CO2 I f )
idJ
nrhoa
CH3COONa + H2O
NaOH / CaO
CH4 + Na2CO3
4. gaf
1. vjdh my fhoia (f) jahf gagLwJ.
bghUf kW gHurfis ghJfhf gagLwJ.
fho cz
kL
gF - m
1.
cWgLJj
fhuz
fhuz
cWgLJj
itu vgJ fhg
wntWik tot MF.
tot cilaJ.
nta
3.
cWgLJj
fhuz
226
tot
fhgD mj nrkfS
5. uh~ig mnyhfkhf UjhY rhuij flJwJ. J _____ fhuzkhf
flJwJ (jj vyuhf / iz vyuhf).
fhuz
bkjdh nrgjh vjdh j
aig HwJ.
gF - M
11. C4H10 vw _yTW thghL bfhl midJ khafis vG
12. i
tufhgDilawntWiktotfSxwhF.mjfodjikfhd
fhuzij TWf.
13. C
Wfh gjgLjYF gagL A vw fk nrk _yTW thghL
C2H4O2 nrk vjdhYl idJ a kzKila nrk Bia
jUwJ.
i) nrk A kW Bia fLof.
14. C
2H6O vw _yTW thghLila A vw fk nrk fhu fyj KMnO4
Kiy M#ndw milJ, mnj fhg vifs B
vw myij jUwJ. nrk AahdJ, kUJtkidf fhafis
FzgLj gagLwJ. nrk A kW Bia fLof. Aia Bahf
khW ntrkghil jUf.
227
myF-13
-
15. bfhLfgLs
t.v
mnf
1.
C 2H 6
m
______________
<nj
mif
C 2H 2
<ij
<
______________
2.
3.
______________
nuhng
C 3H 6
C4H10
C4H10
______________
nl
il
nuh
nuhig
OH
<) CH3 COOH
c) HCHO
nkY mf mtjF
f
izajs
http://www.tutorvista.com
nta
http://www.topperlearning.com
228