Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw.

Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].
Kowalik du!y (Sitta tephronota) gatunek ma!ego ptaka z rodziny kowalikw. Wyst"puje od
Turcji poprzez reszt" Bliskiego Wschodu po centralnozachodni# Azj". Niezagro$ony wygini"ciem.
Taksonomia
Gatunek opisa! po raz pierwszy Richard Bowdler Sharpe w roku 1872 na !amach The Annals and
magazine of natural history. Holotyp pochodzi! z okolic miasta Kokand (wschodni Uzbekistan)[3].
Sharpe odnotowa! podobie%stwo nowego gatunku do kowalika skalnego (Sitta neumayer)[3], z
ktrym kowalik du$y jest blisko spokrewniony. Prcz tego wykazuje pokrewie%stwo wobec
kowalika kaszmirskiego (S. cashmirensis), o czym &wiadczy podobna konstrukcja gniazda[4].
Prawdopodobnie zr$nicowanie pod wzgl"dem anatomicznym i ekologicznym wyst#pi!o poprzez
izolacj" geograczn# tych dwch gatunkw. U kowalika du$ego wykszta!ci!o si" wi"ksze cia!o i
dzib, ni$ u S. neumayer, poniewa$ w zamieszkiwanych przeze% obszarach wyst"puj# cieplejsze
lata i ch!odniejsze zimy. Kiedy oba gatunki spotka!y si" ponownie po okresie allopatryczno&ci
wobec siebie w po!udniowym Iranie zasz!o zjawisko rozszczepienia (rozsuni"cia) cech; u
tamtejszych kowalikw du$ych rozwin"!y si" wi"ksze rozmiary, ni$ u kowalikw skalnych, a
szeroko&' paska ocznego (patrz Morfologia) wzros!a. Strefa sympatryczno&ci w p!nocnym Iranie
zdaje si" by' nowsza w stosunku do po!udniowej; st#d te$ rozszczepienie cech u obu populacji nie
zasz!o na p!nocy kraju[4].
Wyst"puj# cztery podgatunki[5][4].
Podgatunki i zasi"g wyst"powania
IOC wyr$nia nast"puj#ce podgatunki:
S. t. dresseri Zarudny & Buturlin, 1906 po!udniowo-wschodnia Turcja do p!nocnego Iraku i
zachodniego Iranu
S. t. obscura Zarudny & Loudon, 1905 p!nocno-wschodnia Turcja do Kaukazu i Iranu
S. t. tephronota Sharpe, 1872 wschodni Turkmenistan do po!udniowego Kazachstanu,
Afganistanu oraz zachodniego Pakistanu
S. t. iranica (Buturlin, 1916) p!nocno-wschodni Iran i zachodni Turkmenistan
Zamieszkuje urwiska, w#wozy oraz rumowiska skalne w grach. Pojawia si" rwnie$ w obszarach
zadrzewionych[6]. Mo$liwe, $e preferuje obszary po!o$one w s#siedztwie strumieni[4]. Obecno&'
tego gatunku warunkuje wyst"powanie du$ych zbiorowisk ro&linnych AstragalusArtmesia
Rosaceae[7].
Morfologia
D!ugo&' cia!a 1516 cm. Masa cia!a (podg. dresseri) 42,755 g[4]. S. tephronota jest du$y jak na
kowalika, rozmiarami dorwnuje dro(dzikowi. Wykazuje podobie%stwo do kowalika skalnego,
jednak odr$nia go d!u$szy, mocniejszy dzib, wi"ksza g!owa i d!u$sza szyja, za& czary pasek
oczny jawi si" jako d!u$szy i szerszy[6], a kolory oglnie s# ja&niejsze[3].
Wyst"puje ten sam schemat upierzenia, co u S. neumayer r$ni#cy si" szczeg!ami. Wierzch cia!a
pokrywaj# pira barwy szarej, tak$e sterwki szare, bez wzorw[6]. Od ciemnego dzioba przez oko
w ty! biegnie czarny pas u kowalika du$ego si"ga a$ do !opatek[3]. Pier& blada. Boki, brzuch i
pozosta!a cz"&' tylnej po!owy spodu cia!a przybiera barw" r$owopomara%czow#; im dalej w ty!,
tym intensywniejsz#[6]. Osobniki m!odociane wyr$niaj# jasne zwie%czenia pir na grzbiecie,
p!owe odcie% pokryw skrzyd!owych du$ych, s!abiej zarysowany i bardziej matowy pasek oczny[7].
Wymiary szczeg!owe (przybli$one w mm, oryginalnie podane w calach) oraz zamieszczone dla
porwnania wymiary szczeg!owe dla kowalika skalnego[3]:
L"gi
Na po!udniowych terenach dawnego ZSRR okres l"gowy trwa od stycznia do czerwca; doniesienia
o p(niejszych zniesieniach prawdopodobnie dotycz# drugiego l"gu. W Iranie l"gi wyprowadza w
marcu, w Afganistanie od marca do maja, w Pakistanie od ko%ca lutego do maja. Prawdopodobnie
ptaki dobieraj# si" w pary wczesn# wiosn#. W trakcie zalotw ptak stroszy czarne pira paska
ocznego[7]. Gniazdo kszta!tem przypomina manierk". Oba ptaki z pary buduj# je w szczelinie
skalnej lub innym otworze, tak$e w drzewie, skarpie rzecznej albo w budynku. Mo$e by' rwnie$
zlokalizowane w opuszczonym gnie(dzie $o!ny (Merops), kraski (Coracias) lub dzi"cio!a. Otwr
wej&ciowy cz"&ciowo zaklejony jest zapraw# z b!ota, &liny, odchodw, pir, w!osw, $ywicy,
skrawkw materia!u; kowalik pozostawia otwr o &rednicy 3,55 cm. Niekiedy zdarzaj# si" tunele
prowadz#ce do komory gniazdowej o d!ugo&ci 4,515 cm. W zniesieniu zwykle 57 (oglny zakres
to 49) jaj o wymiarach oko!o 21,1 na 16,1 mm. Skorupka ma barw" bia!# i jest sk#po pokryta
ochrowymi, czerwonawymi, rzadziej szarooletowymi plamkami, skupionym g!wnie przy
szerszym ko%cu. Inkubacja trwa 1214 dni, wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie
dostarcza jej pokarm. M!ode karmione s# przez oba ptaki z pary, jednak w pierwszym tygodniu
$ycia g!wnie przez samca, gdy$ samica w tym czasie opiekuje si" nimi w gnie(dzie. Ptak
przesiaduj#cy z piskl"tami w komorze gniazdowej przytyka otwr wej&ciowy gniazda p"czkiem
materia!u gniazdowego. M!ode s# w pe!ni opierzone po 2426 dniach od wyklucia. Para mo$e
wyprowadzi' drugi l"g. Zdarza si" to zw!aszcza na ni$szych wysoko&ciach[7].
Status zagro!enia
Przez IUCN gatunek klasykowany jest jako najmniejszej troski[8]. W ca!ym zasi"gu do&'
pospolity w odpowiednich &rodowiskach; w Armenii rzadki[7]. Oglna liczebno&' populacji nie jest
znana, jednak ze wzgl"du na du$y zasi"g i brak widocznych zagro$e% BirdLife International uzna!o
jej trend za stabilny. Wed!ug szacunkw BirdLife w 2004 roku w Europie wyst"powa!o 66 000300
000 kowalikw du$ych. Ptak wyst"puje na 13 obszarach uznanych za ostoje ptakw IBA[8].