Masterthesis Sander Cox

KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN
FACULTEIT SOCIALE WETENSCHAPPEN

MASTER OF SCIENCE IN DE
COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN

Vergelijkende inhoudsanalyse
Nederlandse en Curaaose kranten over
politieke crisis 2012-2013 en
aansluitend; wederzijdse beeldvorming
koninkrijkspartners

Promotor : Prof. Dr. L. DHAENENS MASTERPROEF
Verslaggever : Prof. Dr. DRIESMANS aangeboden tot het
verkrijgen van de graad
van Master of Science in
de Communicatie-
wetenschappen
door
Sander COX

academiejaar 2013-2014

Vergelijkende inhoudsanalyse Nederlandse en Curaaose kranten 2012-2013
3
Samenvatting

Deze meesterproef heeft betrekking op een vergelijkende
inhoudsanalyse tussen Nederlandse en Curaaose kranten naar
aanleiding van twee politieke casussen. De eerste casus heeft
betrekking op de voormalig minister-president van Curaao Gerrit
Schotte en de tweede casus heeft betrekking op de politicus Helmin
Wiels, die op 5 mei 2013 werd doodgeschoten. Om deze twee
Curaaose casussen zo goed mogelijk te belichten, hebben we voor
deze inhoudsanalyse gekeken naar twee onderzoeksmaanden:
oktober 2012 (1-31 oktober) en mei 2013 (6-31 mei). Dit zijn twee
maanden waarin beide politici zowel in Nederland als Curaao het
nieuws haalden. Op basis van de trefwoorden Schotte en Curaao
en/of Wiels en Curaao werd een selectie gemaakt van artikelen uit
de Curaaose kranten Amigoe Curaao en het Antilliaans Dagblad.
Voor het Nederlandse perspectief keek men naar artikelen uit NRC
Handelsblad en De Volkskrant. Een belangrijk aanvullend criterium
hierbij was dat het artikel minimaal 300 woorden moest tellen. In
totaal kwam de selectie van artikelen neer op de volgende aantallen:
17 artikelen uit NRC, 20 artikelen uit De Volkskrant, 82 artikelen uit
Amigoe en 97 artikelen uit het AD. Deze 216 artikelen zijn
meegenomen in het kwantitatieve deel van het onderzoek. Dit deel
van het onderzoek focust met behulp van een coderingsinstrument
voornamelijk op framing en de betrokken actoren. Daarnaast werd
met een breder perspectief gekeken naar beeldvorming met
betrekking tot Curaao en de Curaaose politiek alsook de
wederzijdse koninkrijksrelaties tussen Nederland en Curaao.

Om de inhoud van de artikelen en daarmee ook de beeldvorming
diepgaander te kunnen analyseren, werd een aanvullend kwalitatief
onderzoek uitgevoerd op basis van discourse analyse. Hiervoor werd
concreet gekeken naar alle opinirende artikelen. In totaal waren dat
er 27. Uitgesproken en kwalitatieve passages over Schotte, Wiels, de
Curaaose politiek en de koninkrijksband staan hierin centraal.
4

Inhoudsopgave

Woord vooraf ........................................................................ 6
1. Inleiding ................................................................................ 7
1.1 Persoonlijke aanleiding................................................... 7
1.2 Onderzoeksrelevantie...................................................... 8
1.3 Inleiding tot onderzoek ................................................... 9
1.4 Doel- en vraagstellingen ............................................... 10
2. Literatuur............................................................................. 11
Situering.............................................................................. 12
2.1 Medialandschap ........................................................ 12
2.2 Kranten...................................................................... 12
2.3 Overige media........................................................... 14
2.4 Rapport Transparency International.......................... 16
2.5 Terugkoppeling rapport............................................. 19
2.5.1 Journalistieke kwaliteit .......................................... 19
2.5.2 Integriteit ................................................................ 20
2.5.3 Journalistieke (zelf)regulering en scholing............ 21
2.5.4 Politiek ................................................................... 25
2.6 Model media en politiek ........................................... 26
2.7 Journalistiek Curaao samengevat ............................ 28
Onderwerpen inhoudsanalyse toegelicht ............................ 30
2.8 Resums onderzoekscasussen................................... 30
2.9 Rapport commissie-Rosenmller.............................. 33
Theoretische basis onderzoek ............................................. 35
2.10 Framing................................................................... 35
2.11 Koninkrijksrelaties en wederzijdse beeldvorming.. 35
2.12 Discours .................................................................. 38
3. Onderzoeks- en deelvragen................................................. 40
4. Methodologie ...................................................................... 45
4.1 Steekproef en selectiecriteria ........................................ 46
5
4.2 Korte voorstelling onderzochte kranten........................ 48
4.3 Frames en operationalisering ........................................ 48
Verantwoordelijkheidsframe........................................... 48
Human interest-frame ..................................................... 49
Conflictframe .................................................................. 50
Moraliteitsframe.............................................................. 50
Economische gevolgenframe .......................................... 50
4.4 Codeboek en operationalisering.................................... 51
4.5 Aanvullende kwalitatieve analyse................................. 51
5. Resultaten............................................................................ 53
Kwantitatieve analyse ......................................................... 53
5.1 Vormkenmerken........................................................ 53
5.2 Inhoudelijke kenmerken............................................ 54
5.3 Nieuwsframes............................................................ 55
5.4 Actoren...................................................................... 58
5.5 Koninkrijksrelaties .................................................... 61
Kwalitatieve analyse ........................................................... 62
6. Conclusie en discussie ........................................................ 71
6.1 Onderzoeksvragen......................................................... 71
6.2 Onderzoeksreflectie en aanbevelingen voor toekomstig
onderzoek............................................................................ 79
7. Literatuurlijst....................................................................... 83

6
Woord vooraf

Graag zou ik Prof. Dr. Leen dHaenens en Birgit Kreykenbohm
hartelijk willen bedanken voor al hun motivatie, inspiratie en
feedback. Allebei waren zij een enorme inspiratiebron om almaar
dieper in het onderwerp te duiken. Ook heeft de verkennende
studiereis naar Curaao in oktober 2013 mij goed op weg geholpen.
Vanaf dat moment was ik pas echt klaar om te beginnen aan de
inhoudsanalyse. Daarnaast bedank ik ook mijn familie voor hun
interesse en positieve aanmoedigingen.
7
1. Inleiding

Dit onderzoek analyseert de berichtgeving over de zaak Schotte en
de zaak Wiels door twee Nederlandse (NRC Handelsblad en De
Volkskrant) en twee Curaaose kranten (Amigoe Curaao en het
Antilliaans Dagblad (AD)). Aan de hand van een inhoudsanalyse van
nieuwsverhalen rond de zaak Schotte en de zaak Wiels onderzoeken
we welke overeenkomsten en verschillen bestaan tussen de
Nederlandse en Curaaose kranten. Aansluitend daarop vragen we
ons af wat de zaak Schotte en de zaak Wiels voor gevolgen (gehad)
hebben voor beeldvorming van de Curaaose politiek en de
wederzijdse koninkrijksband. De centrale aanleiding voor dit
onderzoek vormt de discussie over de toekomst cq. mate van
autonomie/onafhankelijkheid van Curaao. Daarnaast vormt de
viering van 200 jaar Koninkrijk der Nederlanden in 2014 een mooie
aanzet om eens te kijken naar wat deze concrete nieuwsthemas voor
gevolgen hebben (gehad) voor de koninkrijksband.
1.1 Persoonlijke aanleiding
Voor de persoonlijke aanleiding van deze meesterproef gaan we
terug naar 2008. Tijdens mijn bachelor journalistiek heb ik samen
met vijf collega-studenten een Curaaose nieuwssite opgestart:
Versgeperst.com. Journalistiek gezien leek het ons relevant en nuttig
om de gok te wagen en een nieuw type medium op te starten, dat tot
dan toe nog vrij onbekend was op dit eiland. Tot dan toe kende ik het
eiland alleen van televisie en de veelal negatieve berichtgeving. In
september 2008 vertrokken we met zes studenten voor drie maanden
naar Curaao. De producties die we daar gingen maken, zouden we
niet alleen voor ons afstuderen kunnen gebruiken. Door de opstart
van dit medium boden we ons publiek een platform met
multimediale producties van journalistiekstudenten, zodat onze
producties niet ongezien voorbij gingen aan het publiek. Gaandeweg
begon ik me steeds meer te realiseren dat we in feite verwende
8
bureaujournalisten zijn. In Nederland verloopt het journalistieke
researchproces veelal via het internet. Op dit Caribische eiland is dat
totaal anders. Van de meeste onderwerpen is op het internet
nauwelijks iets te vinden. De voldoening is extra groot als het
verhaal na diverse (telefonische) gesprekken en interviews rond is.
Bij terugkomst in Nederland heb ik altijd in mijn achterhoofd
gehouden om terug te keren. Wat begon als afstudeerproject, groeide
in 2009 uit tot een onderneming. Dit gaf mij de mogelijkheid om in
april 2010 opnieuw naar Curaao te gaan.

Curaao is met circa 150.000 inwoners een klein eiland met een ons-
kent-ons mentaliteit. Waar in Nederland sprake is van een
onderscheid tussen nationale, regionale en lokale media, bestaan op
Curaao enkel lokale media. Deze situatie zorgt voor een paradox.
Door de geringe concurrentie binnen de online media liggen de
primeurs immers voor het oprapen. Tegelijkertijd heb ik geleerd dat
men niet zomaar alles kan publiceren omdat er door de
kleinschaligheid belangen spelen waar je niet onderuit kunt. Deze
schijnbare tegenstelling heeft mij gentrigeerd om in deze
meesterproef onderzoek te doen naar journalistiek en Curaao.
1.2 Onderzoeksrelevantie
De gemiddelde Nederlandse burger is vaak beperkt op de hoogte van
wat er bij de overzeese koninkrijkspartner Curaao speelt. Saleh stelt
dat deze onwetendheid het belang van onderlinge berichtgeving
alleen maar groter maakt (Saleh, 2006, p. 3). Daarom moet volgens
Saleh meer informatie worden verspreid en begrip worden gekweekt
voor de constitutionele, democratische en rechtsstatelijke
verhoudingen. Dit gebrek aan kennis, wederzijds begrip en culturele
uitwisselingen zou dan leiden tot vervreemding tussen de
bevolkingsgroepen, waardoor de verhoudingen nodeloos onder druk
staan door irritaties en spanningen. Juist daarom is het relevant en
interessant om een vergelijkingsanalyse te doen tussen Nederlandse
en Curaaose kranten.
9
1.3 Inleiding tot onderzoek
In 2008 omschreef de toenmalige PVV-politicus Hero Brinkman de
toenmalige Nederlandse Antillen als een corrupt boevennest.
1

Vanuit de Nederlandse media wordt de koninkrijkspartner kortom
nog wel eens gelinkt met termen als integriteit, corruptie en
vriendjespolitiek. Hoe meer negatieve geluiden, hoe groter de
interesse is geworden in deze Curaaose casus. Het raakt de interesse
in de vraag hoe er nu werkelijk over Curaao wordt bericht. Op het
moment dat er steeds meer vraagtekens rezen rond de integriteit van
de toenmalige premier Gerrit Schotte en deze signalen ook het
Nederlandse nieuws bereikten, was het snel duidelijk dat dit een
uitgelezen onderwerp zou zijn. Hiermee zou het mogelijk zijn het
verschil in berichtgeving tussen de Nederlandse en Curaaose
kranten te analyseren, als het gaat om n onderwerp dat juist deze
negatieve aspecten als integriteit, corruptie en vriendjespolitiek in
zich heeft en dus ook raakt aan de wederzijdse koninkrijksband.

Het rapport van de commissie-Rosenmller
2
- dat in oktober 2011
verscheen naar aanleiding van de wederzijdse beschuldigingen van
corruptie tussen premier Schotte en de toenmalige president van de
Centrale Bank van Curaao en Sint Maarten (CBCS) - sluit mooi aan
bij de importantie van het nieuwsonderwerp Schotte. Door een
vergelijkende nieuwsanalyse te maken tussen Nederlandse en
Curaaose kranten over de zaak Schotte wil ik nagaan in hoeverre dit
negativisme is terug te vinden in de berichtgeving. Gaandeweg is de
opkomst van politicus Helmin Wiels en zijn partij Pueblo Soberano
uitgegroeid tot een steeds groter nieuwsonderwerp. Op 5 mei 2013
werd Wiels doodgeschoten. Nieuws dat ook in Nederland breed werd

1
Nederlandse Omroep Stichting (NOS). Hero Brinkman vindt Antillen nog
steeds boevennest. [01.08.2014, NOS: http://nos.nl/audio/26726-hero-
brinkman-vindt-antillen-nog-steeds-boevennest.html

2
Rosenmller P. (2011), Doe het zelf: rapport van de Commissie
Onderzoek Curaao (ingesteld bij Koninklijk Besluit van 8 augustus 2011)

10
uitgemeten. De vraag kwam zelfs op tafel of Nederland niet zou
moeten ingrijpen. Deze ontwikkeling benvloedde de
koninkrijksbanden en de moord op Wiels maakte dit tot een dermate
relevant onderwerp, dat is besloten de zaak Wiels ook mee te nemen
in dit onderzoek.
1.4 Doel- en vraagstellingen
Dit onderzoek analyseert de verschillen en overeenkomsten in de
Nederlandse en Curaaose berichtgeving over twee zaken; de
politieke crisis rond het kabinet Schotte en aan de andere kant de
opkomst van Helmin Wiels en de uiteindelijke moord op
laatstgenoemde. Aansluitend op deze frameanalyse (op basis van de
vijf generische nieuwsframes van Semetko & Valkenburg) die
centraal staat in onderzoeksvraag 1 staat onder meer de volgende
meer diepgaande vraag centraal: Wat heeft de Nederlandse
berichtgeving over Schotte en Wiels voor gevolgen (gehad) voor de
Nederlandse beeldvorming van de Curaaose politiek?(OV 4)
Daarnaast kijkt de inhoudsanalyse in de artikelen naar de
aangehaalde actoren (OV 2) en naar de onderzoeksvraag die stelt
Waarin verschillen de Curaaose en Nederlandse kranten qua
neutraliteit/onpartijdigheid betreffende Schotte en Wiels?(OV 3)

Deze inhoudsanalyse van de krantenartikelen vormt de hoofdmoot
van het onderzoek waarmee we het doel van dit onderzoek willen
verwezenlijken. Hiermee doelen we op de vraag wat voor gevolgen
de zaak Schotte en Wiels (gehad) hebben voor de beeldvorming van
de Curaaose politiek en de wederzijdse koninkrijksband.
Voorafgaande aan de inhoudsanalyse hebben we al verkennende
gesprekken gevoerd met diverse betrokkenen uit de journalistiek en
politiek om inhoudelijk zo goed mogelijk op de hoogte te zijn van de
Curaaose media. Passages uit deze gesprekken hebben we als
aanvulling voor de literatuurstudie verwerkt in het eerste deel van het
literatuuronderzoek waarin de situering in kaart wordt gebracht. De
genterviewden wensten anoniem te blijven.
11
2. Literatuur

Om zo goed mogelijk inzicht te krijgen in de Curaaose situering
hebben we zoveel mogelijk relevante literatuur opgezocht. Allereerst
geven we in het literatuuronderzoek een kwantitatieve en feitelijke
beschrijving van de Curaaose media. Vervolgens zoomen we in op
de journalistieke kwaliteit en transparantie. Voor deze twee
deelonderwerpen vormt het rapport van Transparency International
3

de centrale bron. Na eerst de belangrijkste conclusies van dit rapport
te hebben geschetst, gaan we vervolgens dieper in op een aantal van
deze genoemde kenmerken. Dit doen we door middel van
literatuurstudie, dat op sommige punten is aangevuld en gellustreerd
met observaties en citaten uit een reeks van anonieme gesprekken
met betrokkenen uit de Curaaose journalistiek en politiek. De
daadwerkelijke inhoudsanalyse van de nieuwsverhalen - zowel
kwantitatief als kwalitatief - vormt uiteindelijk de hoofdmoot van dit
onderzoek.

In verband met het politieke karakter van zowel de zaak Schotte als
de zaak Wiels gaan we met behulp van het model van Hallin en
Mancini
4
dieper in op de relatie tussen media en politiek.
Uiteindelijk kunnen we vooral concluderen dat Curaao een
krantenland is. Niet de nieuwe media maar de traditionele media
hebben de nieuwstouwtjes in handen. Dit eerste deel vormt de
praktische situering die noodzakelijk is om het theoretische deel van
dit onderzoek te kunnen schetsen.

In het laatste deel van het literatuuronderzoek kijken we vanuit het
perspectief van de toe te passen frame- en discoursanalyse naar de

3
Transparency International (2013), National integrity system assessment:
Curaao 2013
4
Hallin D.C. en Mancini P. (2004), Comparing media systems: three
models op media and politics, Cambridge University Press

12
wederzijdse koninkrijksband en beeldvormingaspecten. In dit deel
van het literatuuronderzoek richten we ons tevens op literatuur die
nodig is voor het begrijpen en toepassen van de inhoudsanalyse.
Voor de inhoudsanalyse is grotendeels het codeboek van Klaas de
Nil gebruikt. De Nil deed voor zijn meesterproef aan de KU Leuven
in het academiejaar 2011-2012 onderzoek naar de beeldvorming van
Aruba, Curaao en de Nederlandse Antillen in de Nederlandse
kranten.
Situering
2.1 Medialandschap
Vooraleer de ontwikkeling van de Curaaose media te kenschetsen,
is het van belang om oog te hebben voor de uniciteit van dit
Caribische land. Waar de Nederlandse media zijn onderverdeeld in
nationale, regionale en lokale media, kent Curaao een zeer eigen
medialandschap. Door de kleinschaligheid van het eiland is van deze
driedeling geen sprake. Het Curaaose medialandschap kent maar
n type media dat vergelijkbaar is met lokale media in Nederland.
Politiek, media en het bedrijfsleven zijn op Curaao sterk met elkaar
verweven. De kleinschaligheid zorgt ervoor dat belangen door elkaar
heen lopen.

Het zijn dezelfde bedrijven die politieke partijen financieren die
door betaling van reclamespots de media in de lucht houden. Ook
de media op Curaao zijn gefragmenteerd. Ook de media hebben
een (politieke) agenda. (Goede, 2006, p. 162)
2.2 Kranten
Wie begint te vertellen over de macht van de Curaaose media,
begint waarschijnlijk over de kranten. Op een bevolking van 150.000
kent het eiland acht krantentitels. Een Curaaose politicoloog situeert
Amigoe als het allereerste nieuwsmedium (Goede, 2006, p. 164). In
1883 komt deze nog altijd bestaande middagkrant voor het eerst uit
als katholiek weekblad, waarna Amigoe in 1941 verder gaat als
13
dagblad. In 1976 verschijnt Extra als eerste ochtendkrant in het
Papiamentu. De acht kranten bestaan uit het Nederlandstalige
Amigoe en AD en de Papiamentstalige kranten Bala, Extra, La
Prensa, Nobo, Ultimo Noticia en Vigilante. Officile oplagecijfers
bestaan niet, maar op basis van schattingen kan er een top drie van
grootste kranten gemaakt worden. Extra is naar alle
waarschijnlijkheid de grootste, gevolgd door Amigoe en Vigilante.
Langzaamaan ontwikkelen de media zich volgens Goede naar een
overwegend Papiamentstalige orintatie. Goede benadrukt dat de
Curaaose samenleving een maatschappij is waarin harde informatie
schaars is.

Voor de media betekent dit dat het moeilijk is om alle gewenste
informatie te vergaren. Mede als gevolg hiervan zijn de media
sensationeel van aard. (Goede, 2006, p. 164)

Het verkoopkarakter van de kranten zegt iets over de
sensationalisering van de pers (Rutgers, 1996, p. 198). De
Papiamentstalige kranten moeten het hebben van de losse verkoop en
dat zou sensationele nieuwspresentatie tot gevolg hebben. De
Nederlandstalige kranten worden juist veelal via abonnementen
verspreid. De negatieve perceptie die bestaat over de kranten heeft
voornamelijk betrekking op de Papiamentstalige kranten.

In publicaties en commentaren worden Papiamentstalige kranten
vaak negatief omschreven als zijnde op sensatie belust en
oppervlakkig in tegenstelling tot de Nederlandstalige kranten.
(Silberie, 1992, p. 66)

14
2.3 Overige media
Het aantal radiozenders is in de loop van de decennia aanzienlijk
toegenomen. In 1987 telde het land zes radiostations en inmiddels
zijn er zelfs 29 zenders.
5
De Caribische redactie van Radio
Nederland Wereldomroep (RNW) was lang het enige medium dat
niet afhankelijk was van opbrengsten uit reclames en advertenties.
RNW had voor het Caribische gedeelte een eigen nieuwssite,
Aworaki. In september 2012 werd RNW en dus ook Aworaki
opgeheven. Deze leegte is ingevuld door de Nederlandse publieke
omroep NTR in de vorm van de multimediale nieuwssite Caribisch
Netwerk. In 2013 is met Nieuws360.com een Nederlandse variant
van Notisia360.com ontstaan. Daarnaast is de nieuwssite
Versgeperst.com sinds september 2008 actief. Ondanks de opkomst
van de nieuwe media lijkt het nieuwsinitiatief nog altijd bij de
traditionele media te liggen. Op de Curaaose nieuwssites wordt
namelijk nog regelmatig geciteerd uit kranten. De eerste berichten
van de dag zijn vaak gebaseerd op nieuws(hoogtepunten) uit de
dagbladen.

Diverse kranten, radiozenders en TeleCuraao richten zich via het
internet vooral op het buitenland. Het gaat dan om mensen die kort in
het buitenland verblijven vanwege werk of vakantie en jongeren die
in Nederland of de Verenigde Staten gaan studeren. Tot deze
doelgroep behoren ook Nederlandse beleidsmakers en buitenlanders
die een tijdje op het eiland hebben gewoond. In augustus 2012 is er
met Independiente een Papiamentstalige middagkrant bijgekomen.
Deze krant is begin 2013 opgeheven en opgegaan in de nieuwssite
Notisia360.com en de Nederlandstalige variant Nieuws360.com.

5
Curaao 2013 (p. 173)
15
Tabel 1: Totaaloverzicht medialandschap Curaao
6

Radio
7
Kranten
8
Nieuwe media Televisie
Z-86
Radio
Extra Caribisch Netwerk TeleCuraao
Direct
107.1
FM
Vigilante Versgeperst.com CBA
Krsou
FM
Nobo Notisia360.com/Nieuws
360.com

Radio
Hoyer
Bala Persbureau Curaao
(www.qracao.com)

Radio
Krioyo
La Prensa
Radio
Mas
Ultimo
Noticia

Dolfijn
FM
Amigoe
Paradise
FM
AD
Radio
Hoyer 2

6
Curaao 2013 (p. 173)
7
In totaal zijn er in Curaao 29 radiozenders, dit is een ruwe selectie van de
zes grootste Papiamentstalige, de drie onderstaande zenders zijn
Nederlandstalig.
8
Vijf van de acht genoemde kranten zijn Papiamentstalig, La Prensa is
Spaanstalig, Amigoe en het AD zijn Nederlandstalig.
16
2.4 Rapport Transparency International
Transparency International heeft in juni 2013 een rapport uitgebracht
over de nationale integriteit op Curaao. Dit is een van de weinige
onderzoeken die zijn gedaan naar de Curaaose media. In het
onderzoek van Transparency International wordt onder meer
verwezen naar de rol van de Curaaose media. Hierin wordt duidelijk
dat het beroep van journalist niet beschermd is op het eiland.
Daarnaast bestaat er geen journalistieke opleiding.

Buiten het onderzoek van Sijtsma (2012) is weinig bekend over
interactieve aspecten als lezersonderzoeken en rectificatiebeleid.
Officile luister-, kijken oplagecijfers zijn eveneens niet
voorhanden. Wel zien we een duidelijke mate van interactie bij de
nieuwe media. Na publicatie van berichten over controversile
onderwerpen als Schotte en de Isla raffinaderij ontstaan onder lezers
regelmatig discussies. Aan rectificeren wordt door de meeste media
niet gedaan. Desondanks komt het niet vaak tot rechtszaken naar
aanleiding van publicaties, meestal wordt een onderlinge oplossing
gevonden.
9
De Curaaose mediawereld is over het geheel niet zo
transparant. Jaarverslagen, informatie over de eigenaren,
redactiebeleid en namen van redactie zie je slechts terug bij een klein
aantal media.
10

Het ontbreekt op het eiland eveneens aan een organisatie die de
mediacontent op continue basis verzamelt en analyseert. Voor
televisie bestaan dan wel weer brede content regels, maar deze zijn
niet restrictief en gelden uitsluitend voorafgaand aan uitzending. De
registratie, licentie en supervisie van radio is in handen van de
minister van Transport en Communicatie. Deze minister overziet

9
Curaao 2013 (Hoofdstuk 11. Media)
10
17
eveneens de activiteiten van UTS, een staatsbedrijf dat TeleCuraao
op zijn beurt weer subsidieert.
11

Ondanks de ruime vertegenwoordiging van de traditionele media
krant, radio en televisie zijn ook in Curaao de nieuwe media in
opkomst. Een grote groep Curaaonaars maakt voor het laatste
nieuws gebruik van nieuwssites en Facebook.
12
Op het moment telt
het autonome land drie volwaardige nieuwssites. Omdat er geen
officile oplage-, kijken luistercijfers voorhanden zijn, is het lastig
inzicht te krijgen in de lezer- en advertentiemarkt. Feit is dat Curaao
29 radiozenders en acht kranten telt. De Papiamentstalige kranten
moeten het hebben van de losse verkoop. Deze kranten worden niet
alleen verkocht in kiosken en boekhandels maar ook op drukke
verkeerspunten.
13
De Nederlandstalige dagbladen en La Prensa
bieden zowel losse verkoop als abonnementenverkoop aan. Het
rapport van Transparency International stelt dan ook dat
winstgevende media zeldzaam zijn. De grote advertentiemarkt is
hierin een belangrijke factor welke de media in leven houdt. Dit
maakt de media erg afhankelijk van de adverteerders.

Uit interviews zou blijken dat onder journalisten een sfeer van angst
heerst bij hen die bezig zijn met controversile topics, met name
corruptiegerelateerde onderwerpen.
14
Daarom zou van
onderzoeksjournalistiek nauwelijks sprake zijn en passen journalisten
zelfcensuur toe. Familiebanden spelen een belangrijke rol om
bepaalde zaken niet te publiceren. Dieptejournalistiek is volgens het
rapport van Transparency International vooral terug te zien in

11
12
Curaao 2013 (p. 173)
13
Rutgers W. (1996), Beneden en boven de wind. Literatuur van de
Nederlandse Antillen en Aruba, Amsterdam: De Bezige Bij
14
Curaao 2013 (p. 177)
18
Amigoe en het AD. Grote primeurs over corruptie en fraude komen
veelal van Nederlandse journalisten die niet op het eiland wonen en
die minder vatbaar zijn voor eventuele gevolgen. Het nadeel van
deze Nederlandse inbreng is dat het Curaaose perspectief nog wel
eens ontbreekt.

Het snelle nieuws is makkelijker en goedkoper om te publiceren. De
schaduwzijde van dit soort nieuws is dat deze publiciteit het imago
van het eiland niet ten goede komt. Het Transparency-rapport stelt
dat de politiek sterk gelinkt is aan de lokale economie en dus ook de
advertentiemarkt. Overheids-nvs spelen hierin een belangrijke rol.
Dit zou een behoorlijk risico opleveren voor de onafhankelijkheid
van de media, terwijl polarisatie en partijdigheid onafhankelijkheid
van de journalist in de weg staan. Zo is een eigenaar van een medium
soms gelinkt aan een politieke partij of bepaald bedrijf.

Media worden meer bestuurd als bedrijven dan dat er prioriteit wordt
gegeven aan de waakhondfunctie. In de media is wel degelijk
aandacht voor corruptiegerelateerde onderwerpen, helemaal als het
gaat om staatsbedrijven. Aan de andere kant is het veel makkelijker
om het snelle nieuws te brengen. Dit soort nieuws heeft vaak flinke
schade tot gevolg voor de reputatie van bedrijven en individuen in
een kleine samenleving. Door dit snelle publiceren zou binnen de
Curaaose samenleving een klimaat van wantrouwen zijn ontstaan en
dit zou het imago van Curaao in het buitenland aantasten.

Het onderzoek van Transparency International laat zien dat de
Curaaose media te maken hebben met twee centrale problemen. Ten
eerste een gebrek aan financile middelen en ten tweede een gebrek
aan gekwalificeerde journalisten. Het salarisniveau op het eiland is
dermate laag dat sommige journalisten verschillende banen hebben,
soms zelfs voor verschillende media. Het gebrek aan gekwalificeerde
journalisten zou er aan bijdragen dat journalisten daardoor minder
19
kritisch zijn. Bovendien maakt het lokale karakter van de Curaaose
journalistiek het er niet gemakkelijker op om kritisch te zijn.
15

2.5 Terugkoppeling rapport
De inhoud van de verkennende gesprekken met diverse betrokkenen
uit de journalistiek en politiek komt voor een groot deel overeen met
de punten uit het rapport van Transparency International. Toch heeft
deze anonieme interviewreeks en verdere literatuurstudie een aantal
nuances en nieuwe kenmerken van de Curaaose media aan het licht
gebracht. Met basisprincipes als feiten controleren en hoor- en
wederhoor nemen de Curaaose media het over het algemeen niet zo
serieus. Mede door het gebrek aan geschoolde journalisten wordt
volgens de genterviewden nauwelijks geverifieerd. De vraag is
volgens een deskundige of de burger hier problemen mee heeft of het
juist wel ok vindt. Dat laatste zou volgens de genterviewde
waarschijnlijker zijn.
2.5.1 Journalistieke kwaliteit
Voor hoor- en wederhoor geldt min of meer hetzelfde. Een van de
genterviewden spreekt in dit verband van mata e notisia, letterlijk
vertaald als het doden van nieuws. Hiermee wordt bedoeld dat de
journalist informatie krijgt aangereikt en meteen publiceert zonder
dit eerst te checken. De genterviewden spreken niet voor niets over
de waan van de dag die op het eiland kenmerkend is voor de
nieuwsproductie. Een andere deskundige spreekt zelfs van een
traditie waarin hoor- en wederhoor niet wordt toegepast. Van
rectificatie is nauwelijks sprake. In plaats daarvan heerst er een sfeer
dat men tegen een stootje moet kunnen. Hoor- en wederhoor wordt in
de Curaaose kranten ook nog wel eens verspreid over twee
artikelen, waarbij het perspectief van het wederhoor dus in een nieuw
artikel de ruimte krijgt. Wat betreft verdieping kunnen kranten nog
wel een stap zetten, vindt een deskundige.

15
Curaao 2013 (p. 176)
20
Een krant moet kunnen verdiepen. Hier zijn de kranten juist veel
van hetzelfde. (anonieme interviewreeks)

In een kleine gemeenschap kan de rol van sociale netwerken als
Facebook erg groot zijn. Zo maakt n van de deskundigen zich
zorgen over de Facebook-mentaliteit die steeds verder binnendringt
in de media. Dit zou ervoor zorgen dat de stijl van de media steeds
meer opinirend en commentarirend is.

De berichten worden steeds meer columnistisch. Er zou een code
moeten komen die deze verantwoordelijkheden afbakent.
(anonieme interviewreeks)
2.5.2 Integriteit
Integriteit is geen wijdverbreide prioriteit binnen de Curaaose
media. Onderwerpen als integriteit en ethiek worden slechts
onofficieel bediscussieerd door journalisten. In het rapport wordt
tevens gesproken over een gemeenschap die accepteert dat
journalisten openlijk worden vermaakt en cadeaus ontvangen,
bijvoorbeeld tijdens presentaties van jaarlijkse rapporten of
promotiecampagnes.
16
In een kleine gemeenschap krijgt men te
maken met externe druk, oftewel hete adem of subtiele tentakels
zoals een genterviewde het omschrijft.

Je wordt rijper dus je kan er meer afstand van nemen, maar je
kunt er niet omheen dat je afhankelijk bent van adverteerders.

Bepaalde bedrijven gaan zelfs na wie wel en niet op een bepaalde
persbijeenkomst is geweest. Als je dan drie keer niet bent geweest,
bellen ze je op. Om deze subtiele tentakels zoveel mogelijk te
ontwijken moet de journalist volgens een andere deskundige zijn
basishouding aanpassen.

16
Curaao 2013 (p. 176)
21
Ik woon ver buiten Willemstad en ik ga niet zomaar naar happy
hours maar dat is een basishouding die denk ik niet veel
journalisten hebben. Ik volg gewoon mijn directe lijnen.

Voor journalisten valt het niet altijd mee om verdachte situaties te
herkennen. Een deskundige stelt daarom voor training te geven in
integriteit. De definitieve komst van een journalistieke opleiding zou
dit probleem voor een deel kunnen verhelpen. Het gaat er volgens
een andere genterviewde om dat de journalist tijdens een
persconferentie vragen stelt die niemand durft te stellen. Dat zou de
finesse zijn die nodig is om een nieuwe moraal te creren. Een derde
genterviewde legt vooral de nadruk op een (academische) studie
waarin je wordt opgeleid om kritisch na te denken. Hiervoor zou een
journalistieke opleiding niet per se nodig zijn.

Curaao kent zoals eerder aangestipt nauwelijks publiekscijfers.
Naast oplage- kijk- en luistercijfers bestaan er ook geen gegevens
over de luister- en kijkdichtheid. Dat maakt de transparantie er niet
beter op, zo vindt een van de genterviewden. De populariteit en
grootte van radio- en tv-zenders of programmas zit allemaal tussen
de oren. Ondanks de relatieve grootte van het medialandschap
verwacht een van de deskundigen niet dat de kwantiteit zomaar
kleiner wordt.

Zolang die geldschieters willen blijven financieren, blijven de
kranten bestaan. Dat is belangrijker dan dat de krant wel goed
gelezen wordt. (anonieme interviewreeks)
2.5.3 Journalistieke (zelf)regulering en scholing
Curaao heeft geen beschikking over een mediaraad. Froukje Sijtsma
heeft voor haar meesterproef in 2012 een onderzoek gedaan naar
journalistieke zelfregulering bij Curaaose nieuwsmedia in de vorm
van een mediaraad. Toenmalig minister Omayra Leeflang heeft zich
in haar bewindsperiode sterk gemaakt voor de invoering van zon
mediaraad. In 2003 zorgde Leeflang voor de introductie van een
22
gedragscode. Hierin stonden algemene journalistieke richtlijnen
vermeld als Vergunninghouders mogen geen programmas
uitzenden die aanzetten tot haat en geweld. De minister heeft vooral
kritiek op privacyschendingen door media, getuige een van haar
opmerkingen:

Als jij hier straks naar buiten loopt en je verdraait je enkel en je
valt, en je ligt half naakt op straat, dan komen de flitsende
fotografen erop af en sta je frontpage. Bloederige fotos, ze
proberen in de ambulance nog fotos te maken, het liefst ligt er een
vrouw in de meest ongemakkelijke situatie, en daar moeten dan
fotos van gemaakt worden. Veel bloed. Hoe meer bloed, hoe
beter. (Sijtsma, 2012, p. 34)

23
Afbeelding 1: krantenfoto. Bron: Ultimo Noticia, 05.05.2003

In 2007 presenteerde Leeflang de conceptmediawet. In een van de
artikelen staat vermeld dat de raad gevraagd en ongevraagd situaties
en gedragingen mag onderzoeken en daar uitspraken over kan doen.
Zowel vanuit Curaao als Nederland was er veel kritiek op het
concept. Deze kritiek richtte zich vooral op het artikel dat de minister
ook meteen voorzitter van de mediaraad zou worden. Samantha
Nicolas, de voorzitter van de Curaaose journalistenvereniging
Prensa Uni noemde de mediawet censurerend. Het lukte Leeflang
niet om in haar regeerperiode tussen 2006 en 2010 een mediawet van

24
de grond te krijgen. Anno 2014 is er nog altijd geen sprake van een
mediaraad. (Sijtsma, 2012)

Medio 2012 is de persvereniging Curaao Media Organization
(CMO) opgezet. Deze vereniging wordt niet officieel door alle media
op het eiland erkend. Op 3 mei 2012 is CMO een
samenwerkingsverband aangegaan met UNESCO en de organisatie
geeft daarbij aan een bijdrage te leveren aan het bijscholen van
mensen in de lokale pers op Curaao. Enkele hoofdredacteurs zouden
graag zien dat CMO als mediaraad fungeert. Aan de andere kant stelt
een van de hoofdredacteurs dat het bestuur van CMO niet alle
Curaaose nieuwsmedia vertegenwoordigt omdat het bestuur niet
democratisch gekozen is. De grote kranten- en radioconcurrentie op
een relatief kleine bevolking van 150.000 maakt de vorming van een
mediaraad er bovendien niet makkelijker op. Het CMO is een
stichting waarbij donateurs 10 Antilliaanse gulden per maand betalen
om bijvoorbeeld een cursus journalistieke etiquette en Papiaments
voor journalisten te volgen. Deze stichting is, na inmiddels
opgeheven voorgangers als respectievelijk Sociedat di Periodistanan
di Corsow (Sopec) en Prensa Uni, een nieuw initiatief om de
journalistieke krachten te bundelen.

De Universiteit van Curaao is al een aantal jaar bezig met plannen
voor een journalistieke opleiding. Een speciale mediaopleiding is er
echter nog niet. Journalist Oscar van Dam denkt dat zon opleiding
zal leiden tot een grotere objectiviteit. Pas dan zou een mediaraad
kans van slagen hebben, zo meent Van Dam. Door het ontbreken van
een specifieke beroepsopleiding hebben Curaaose journalisten
minder analytisch vermogen en durven ze vaak geen kritische vragen
te stellen. (Sijtsma, 2012, p. 47)

Hier op de Antillen hebben ze een cultuur van mijn vuile was
hangen jullie niet buiten. Een Nederlandse journalist komt hier of
werkt hier als correspondent. Wat ze in de Nederlandse media
vertellen is niet alleen maar het kernverhaal, maar ze komen ook
met zijn of haar eigen interpretatie en dan nog met een
25
commentaar erbij. Daar heeft men hier moeite mee. (Sijtsma,
2012, p. 49)

Volgens de genterviewden in het rapport van Transparency
International geloven de meeste mensen dat zij geen speciale
opleiding nodig hebben, terwijl jongeren naar Nederland gaan om de
opleiding te volgen.
17
Deze onopgeleide journalisten gaan veelal uit
van zelfopleiding. Als journalist van een Curaaos medium wordt er
heel wat anders van je gevraagd, meent een deskundige. Een
journalistieke opleiding zou hierbij niet het belangrijkste zijn.

Als eerste moet je eigenlijk vier talen (Nederlands, Papiamentu,
Spaans en Engels) beheersen. Je netwerk is belangrijker dan je
journalistieke opleiding. Je hebt lange tijd nodig om hier te kunnen
functioneren. (anonieme interviewreeks)
2.5.4 Politiek
Tot een aantal jaar geleden speelde bloed een grote rol in de
Papiamentstalige kranten. Deze rode kleur heeft inmiddels
plaatsgemaakt voor politieke schandalen, oftewel politiek bloed.
Toch is nog altijd sprake van sakado di portret. Dit zogenaamde
kiekjes schieten is kenmerkend voor een deel van de
Papiamentstalige kranten. Naast het beeldmateriaal van de
beroepsfotografen publiceren deze kranten burgerfotos van
verkeersongelukken. Het grote aantal radiozenders zorgt er volgens
Leeflang voor dat de politieke strijd voornamelijk buitenparlementair
via de media wordt uitgevochten. Politieke partijen kunnen relatief
eenvoudig een radiovergunning krijgen om zo hun standpunten te
verspreiden. Alle politieke partijen moeten evenredig aan bod komen
maar dat gebeurt volgens Leeflang niet. Het ongecontroleerd afgeven
of verlengen van vergunningen zou daarnaast leiden tot chaos en
kwalitatief slechte journalistiek. (Sijtsma, 2012, p. 39)

17
Curaao 2013 (p. 176)
26
2.6 Model media en politiek
Concluderend is het interessant om de Curaaose mediawereld alvast
samen te vatten in een overkoepelend model. Uitgaande van de
theorie van Hallin en Mancini
18
over media en politiek is het niet
mogelijk om Curaao nadrukkelijk duidelijk binnen de kaders van
n van de drie modellen (het Noord-Europese (democratisch
corporatistisch) model, het Mediterraan (gepolariseerd pluralistisch)
model en het Noord-Atlantisch (liberaal) model) te plaatsen. Aan de
hand van de negen bijbehorende kenmerken proberen we Curaao in
dit model zo concreet mogelijk te situeren. Curaaonaars kunnen
kiezen uit acht verschillende dagbladen. Op een bevolking van circa
150.000 inwoners is dat bepaald niet weinig. Officile cijfers over
bijvoorbeeld oplages en het percentage Curaaonaars dat een krant
leest zijn zoals eerder vermeld niet voorhanden. Daarom past
Curaao in dit geval het beste bij hoge krantencirculatie, dus het
Noord-Europese model. Wegens het gebrek aan officile
mediaorganisaties zijn de Curaaose media vooral intern
pluralistisch. Gezien de driehoeksverhouding tussen media, politiek
en bedrijfsleven is wel degelijk sprake van politiek parallellisme.
Deze wederzijdse afhankelijkheid heeft eveneens invloed op het
pluralisme van de media. Kortom, er is zowel sprake van intern als
extern pluralisme. Het best passende model is in deze het
Mediterrane model.

In een kleine gemeenschap zonder journalistieke opleiding en een
officile mediaorganisatie is het lastig professionaliteit op te bouwen.
Het rapport van Transparency International geeft aan dat onder
journalisten een sfeer van angst heerst als zij bezig zijn met
controversile onderwerpen over bijvoorbeeld corruptie. Het is dus
niet zo dat journalisten in volledige vrijheid kunnen werken.

18
Curaao 2013 (p. 176)
27
Samen met het marktmodel is het spreekbuismodel dominant binnen
de Curaaose media.
19
Er is zoals eerder in dit literatuuronderzoek
aangehaald sprake van een driehoeksverhouding tussen media,
politiek en bedrijfsleven. Van instrumentalisatie is dus duidelijk wel
sprake. Vanuit het kenmerk van professionalisering scharen we
Curaao bij het Mediterrane model. Curaao kent geen
publiekomroepmodel. Daarnaast zorgt de dominantie van het
marktmodel
20
ervoor dat voor zover bekend de rol van de overheid
nihil is. In dit geval (rol van de staat model) valt Curaao duidelijk
binnen het Noord-Atlantische model.

Na de jarenlange hegemonie van de PAR - de partij die van 1994 tot
2010 de minister-president van de Nederlandse Antillen afleverde -
zit deze partij inmiddels in de oppositie. De verkiezingswinst van
Movement Futuro Korsou (MFK), de nieuwe partij van Gerrit
Schotte, vormde het begin van nieuwe politieke
machtsverhoudingen. Het eerste kabinet Schotte viel in september
2012 waarna Pueblo Soberano het stokje overnam als grootste partij
van het land. Deze partij van wijlen Helmin Wiels levert de huidige
minister-president in de persoon van Ivar Asjes. Vanuit het
partijprogramma van Pueblo Soberano zou men kunnen spreken van
polarisatie, maar sinds de moord op Wiels is deze polarisatie ten
opzichte van bepaalde Nederlanders enigszins verstomd. Het Noord-
Atlantische of Noord-Europese model is op basis van dit kenmerk
het best passende. Gezien het meerpartijenstelsel en het feit dat de
huidige regering uit drie verschillende partijen bestaat, hoort Curaao
duidelijk bij de consensus regering. Hierbij moeten we Curaao
rekenen tot het Noord-Europese model. Een groot deel van de media
wordt gelinkt aan een bepaalde politieke partij, dit is vooral het geval
bij de kranten. In het pluralisme spelen politieke partijen dus een

19
Curaao 2013 (p. 176)
20
Curaao 2013 (p. 176)
28
grote rol. Georganiseerd pluralisme met een grote rol voor politieke
partijen past het beste bij het Noord-Europese model.

Het is lastig om de betrokkenheid van de overheid in de economie te
bepalen. Gezien de aanwezigheid van overheids-nvs is zeker geen
sprake van liberalisme. Dirigisme gaat daarentegen ook weer te ver.
In dit geval sluit Curaao het beste aan het bij het Noord-Europese
model. Tot slot is op het gebied van rationele legale autoriteit vanuit
dit onderzoeksperspectief weinig zinnigs te zeggen. Als we alle
kenmerken bekijken, sluit Curaao het meeste aan bij het Noord-
Europese model. Echter, gezien de status als kleine gemeenschap
kunnen we het land niet volledig en officieel tot het Noord-Europese
model rekenen.
2.7 Journalistiek Curaao samengevat
Ondanks de opkomst van de nieuwe media heeft het krantenmedium
een machtige functie in de informatieoverdracht. Samen met de radio
speelt de krant nog altijd een centrale rol in de dagelijkse
nieuwsvoorziening. Dat is bijvoorbeeld terug te zien in het feit dat de
Curaaose lezer nog altijd de keuze heeft uit acht dagbladen. De rol
van nieuwe media is weliswaar duidelijk groeiende maar een groot
deel van de content van deze nieuwssites is nog altijd direct of
indirect afkomstig van kranten. Gezien de belangrijke rol die dit
medium nog altijd speelt op Curaao kijken we in het onderzoek
uitsluitend naar de inhoud van kranten. De belangrijkste kenmerken
uit de praktische situering van de Curaaose media kunnen we
schematisch samenvatten in het volgende overzicht.

1. Lokale media

Kleinschalig en eendelig
medialandschap
2. Losse verkoop

Papiamentstalige kranten
hebben bepaalde (sensationele)
stijl door losse verkoop
karakter
3. Radiovergunning

Eenvoudig radiovergunning te
verkrijgen > politieke strijd
29
voornamelijk via de media
4. Nieuwsinitiatief

Laatste jaren opkomst nieuwe
media maar nieuwsinitiatief
nog altijd bij kranten
5. Radiozenders

Enorme groei radiozenders,
1986: 6, 2014: 29
6. Adverteerders

Winstgevende media zeldzaam,
media voor groot deel
afhankelijk van adverteerders
7. Angstcultuur

Kleine gemeenschap > cultuur
van angst > zelfcensuur en
weinig onderzoeksjournalistiek
8. Familiebanden

Familiebanden belemmering
voor publicatie > grote scoops
vooral van Nederlandse
journalisten > Curaaose
invalshoek ontbreekt nog
weleens > veel negatieve
publicaties
9. Overheids-nvs

Sterke link politiek en
economie > invloed op
advertentiemarkt >
overheids-nvs >
onafhankelijkheid op het spel
10. Opleiding

Geen journalistieke opleiding >
journalisten nauwelijks
opgeleid > gebrek aan
journalistieke
basisprincipes als hoor- en
wederhoor, verificatie,
analytisch vermogen en het
stellen van kritische vragen
11. Burgerfotos

Burgerfotojournalistiek: fotos
van ongelukken doorsturen
naar kranten
30
12. Facebook

Belangrijke rol Facebook >
berichten steeds meer
columnistisch
13. Publiekscijfers

Weinig transparantie: weinig
gerectificeerd en geen oplage-,
luister- en kijkcijfers
voorhanden
14. Mediaraad Geen officieel erkende
mediaraad
15. Salaris

Laag salarisniveau >
journalisten soms meerdere
banen > journalistieke
kwaliteit niet ten goede
Onderwerpen inhoudsanalyse toegelicht
2.8 Resums onderzoekscasussen
Alvorens de theoretische basis van het onderzoek toe te lichten, is het
van belang om een chronologisch overzicht te krijgen van de twee
onderzoekscasussen. Aan de hand van berichtgeving door onder
meer de NOS geven we hierbij een beknopte chronologische
samenvatting van de zaak Schotte. In de aanloop naar deze
verkiezingen in 2010 trekt Gerrit Schotte (9 september 1974) de
aandacht met zijn nieuwe partij Movemento Futuro Korsou (MFK),
een partij die zich voornamelijk richt op jongeren. Na zijn overstap
vanuit het bedrijfsleven naar de politiek is Schotte vastberaden om te
gaan regeren. De peilingen geven Schotte daarin gelijk en de
resultaten uiteindelijk ook. MFK debuteert met 5 van de 21
beschikbare zetels op de tweede plaats. Regeringspartij Partido Anti
Restruktur (PAR) wordt opnieuw de grootste partij. Ondanks dat
PAR de verkiezingen wint, maakt de partij van Emily de Jong-
Elhage geen deel uit van de nieuwe regering. Het is voor het eerst
sinds 1994 dat deze liberale partij geen deel uitmaakt van de
regering. Sinds 1994 heeft de PAR met achtereenvolgens Miguel
Pourier, Etienne Ys en Emily de Jongh-Elhage steevast de premier
31
van de Nederlandse Antillen geleverd. MFK, Pueblo Soberano (PS)
en Partido Movementu Antia Nobo (MAN) vormen met
achtereenvolgens 5, 4 en 2 zetels samen een nipte meerderheid. De
oppositie bestaat naast PAR uit FOL en PNP, beiden met n zetel.

Het duurt niet lang of de integriteit van premier Schotte en zijn
partijgenoten wordt in twijfel getrokken. Een commissie die wordt
geleid door voormalig GroenLinks-lijsttrekker Paul Rosenmller
doet onderzoek naar de nieuwe ministersploeg.
21
De commissie
concludeert dat het heel onwaarschijnlijk is dat alle ministers van de
huidige regering zouden zijn benoemd als er voor de benoeming
volledige screening naar hun integriteit zou hebben plaatsgevonden.
Medio 2011 haalt Schotte opnieuw het Nederlandse nieuws door de
wederzijdse beschuldigingen van corruptie tussen hemzelf en Emsley
Tromp, de directeur van de Centrale Bank van Curaao.
Daarbovenop wordt Schotte in verband gebracht met georganiseerde
misdaad. SP-Kamerlid Roland van Raak stelt dat uit correspondentie
zou blijken dat de Siciliaanse maffiabaas Francesco Corallo n van
de grote financiers was van Schottes campagne. In ruil daarvoor zou
Schotte de Siciliaan een vooraanstaande positie willen geven bij de
Centrale Bank van Curaao.

Begin 2012 komt Curaao onder Nederlandse curatele te staan
vanwege het opgelopen begrotingstekort. De spanningen tussen
Schotte en PS-leider Helmin Wiels lopen ondertussen steeds verder
op. Parlementsleden Dean Rozier (MFK) en Eugene Cleopa (MAN)
stappen uit de regering waardoor de coalitie haar meerderheid
verliest. Op 3 augustus van dat jaar biedt Schotte het ontslag van zijn
kabinet aan. Een maand later ontstaat er een afsplitsing van twaalf
parlementarirs welke het nieuwe parlement gaat vormen. Op 1
oktober wordt dit interim-kabinet bedigd, onder leiding van Stanley
Betrian. Schotte laat het hier niet bij zitten. De oud-premier spreekt
harde woorden als hij Nederland op de Venezolaanse televisie
beschuldigt van een staatsgreep. Uit protest sluit Schotte zich op in

21
Zie hoofdstuk 2.9. Rapport Commissie Rosenmller
32
het regeringsgebouw Fort Amsterdam om een dag later weer naar
buiten te komen. Curaaose prominenten waaronder Betrian
benadrukken dat de internationale berichtgeving die daarop volgde
het eiland veel imagoschade heeft berokkend.

Tijdens de nieuwe verkiezingen op 19 oktober wordt Pueblo
Soberano met 5 zetels de grote winnaar. Vlak daarachter eindigt
MFK, eveneens met 5 zetels. Nadat MFK net als MAN al een
bereidwilligheidverklaring hadden getekend om een regering te
vormen met PS, besluit Schotte om de formatieonderhandelingen te
staken. Schotte en Wiels zijn duidelijk geen vrienden van elkaar. In
de Staten komt het regelmatig tot bekvechten tussen de twee
lijsttrekkers. De oud-premier stelt dat Wiels in plaats van serieus te
onderhandelen zijn gesprekspartners dagelijks beledigt in zijn eigen
radioprogramma. De formatiebesprekingen verlopen zo stroef dat
Wiels kiest voor een zogenaamd transitiekabinet. Op 31 december
2012 wordt dat tijdelijke kabinet bedigd. Het transitiekabinet staat
onder leiding van bankdirecteur Daniel Hodge.

De zaak Schotte kan niet los gezien worden zonder de opkomst van
Pueblo Soberano. Het onafhankelijkheidsvraagstuk is in deze periode
naast de zaak Schotte een van de bepalende en terugkerende
nieuwsonderwerpen in de Nederlandse media. Bij de verkiezingen in
2010 haalt de partij van Wiels al 5 zetels. In 2012 komt PS eveneens
uit op 5 zetels, met dat verschil dat het hiermee wel de grootste partij
is. Met zijn anti-Nederlandse uitspraken zet Wiels de
koninkrijksband behoorlijk op scherp en haalt hij ook in Nederland
regelmatig het nieuws. PS maakt zich daarnaast sterk voor
onafhankelijkheid. Voordat Curaao berhaupt onafhankelijk kan
worden dient het volk zich hierover uit te spreken via een
referendum. De onafhankelijkheidswens van PS blijft overeind. Later
stelt Wiels in de media dat het om een proces gaat en dat de
economie van het eiland moet worden versterkt. Volgens de PS-
leider kan het nog wel tien jaar duren voordat het eiland klaar is voor
onafhankelijkheid.

33
Wiels beoogt een vriendschapsverdrag tussen Nederland en Curaao.
Hierin zou de mogelijkheid tot het hebben van een dubbele
nationaliteit moeten worden opgenomen. Wiels wil hiermee
voorkomen dat Curaaonaars hun Nederlandse paspoort moeten
inleveren. Daarnaast wenst Wiels hierin dat het vrije verkeer van
personen tussen beide landen zoals dat binnen de EU geldt intact
blijft. Zijn dagelijkse radioshow van anderhalf uur heeft volgens oud-
minister Omayra Leeflang aanzienlijke invloed gehad op zijn
toenemende populariteit. Uiteindelijk komt de opkomst van Wiels op
5 mei 2013 tot een anticlimax, als hij in het openbaar wordt
doodgeschoten op het strand van Marie Pompoen. De opkomst van
Wiels, zijn uiteindelijke ondergang en de erfenis binnen zijn partij
vormen belangrijke elementen voor de essentie van dit onderzoek.
Vandaar dat het onderzoek ook deze periode meerekent. Vandaag de
dag bestaat de Curaaose regering uit de links nationale partij PS, de
links-liberale PAIS, de christendemocratische volkspartij PNP en
onafhankelijk Statenlid Glenn Sulvaran. De regering staat onder
leiding van minister-president Ivar Asjes (PS).

Als iemand elke dag op de radio is te horen en dat met zoveel
overtuiging zegt, en er komt niks tegenover, dan denken mensen:
dat kan waar zijn. (Sijtsma, 2012, p. 39)
2.9 Rapport commissie-Rosenmller
In augustus 2011 is een Nederlandse commissie ingesteld om
onderzoek te doen naar integriteit en corruptie op Curaao. Directe
aanleiding hiervoor vormen wederzijdse beschuldigingen tussen
Schotte en de toenmalige president van de CBCS. Hiermee is de
integriteit volgens de commissie in het geding gekomen. Dit zou
schadelijk zijn voor de publieke instituties en het aanzien van het
land. De commissie staat onder leiding van de Nederlandse oud-
politicus Paul Rosenmller.

Het rapport spitst zich voor een belangrijk deel toe op de screening
van de ministersploeg voor het eerste kabinet Schotte. De commissie
zegt te hebben vastgesteld dat de screening volgens procedure werd
34
ingezet, maar dat deze op 10 oktober 2010 niet was voltooid. Het
rapport constateert dat verschillende ministers niet ministeriabel
zouden zijn. Bij enkele ministers zou mogelijk sprake zijn van
strafbare feiten, waaronder verduistering. In reactie hierop komt de
gouverneur van Curaao tot het oordeel dat een drietal ministers niet
ministeriabel is.

Voorts constateert de commissie dat door de MFK is bevestigd dat
gokbaas Robbie dos Santos een financier van deze partij is tijdens de
verkiezingen van 2010. Het bedrag dat deze halfbroer van de
minister van Financin heeft overgemaakt is nooit bekendgemaakt.
Commissie-Rosenmller beveelt aan dat de screening van ministers
voortaan moet gebeuren volgens de procedure dat onder meer een
grondig onderzoek door de Veiligheidsdienst van Curaao (VDC)
plaatsvindt. Deze criteria van de VDC hebben betrekking op de
volgende drie onderdelen:

1. Of de kandidaat-minister veroordeeld is voor een strafbaar
feit;
2. Of de kandidaat-minister deelneemt aan anti-democratische
groeperingen of andere groeperingen die een gevaar vormen
voor de staatsveiligheid;
3. Overige aspecten zoals financieel gedrag, heimelijk
persoonlijk gedrag etc.

Zowel Schotte als Wiels reageren afwijzend op het rapport. Schotte
zegt dat het rapport gebaseerd is op roddels. Volgens Schotte heeft
de commissie in acht dagen met maar veertig mensen gesproken en
dat zou te weinig zijn om een goed beeld te krijgen. (Willems, NRC,
2011). Wiels is van mening dat de bestrijding van corruptie aan zijn
volk en aan hemzelf moet worden overgelaten: Laat ons met rust.
(Drayer, 2011, RNW.nl) Na in dit eerste deel van de literatuurstudie
de Curaaose media en de twee casussen chronologisch in kaart te
hebben gebracht, kijken we in het tweede en laatste deel naar de
literatuur die wordt gebruikt om de inhoudsanalyse te kunnen
toepassen.
35

Theoretische basis onderzoek
2.10 Framing
De analyse van de nieuwsverhalen vormt de hoofdmoot van dit
onderzoek. In deze inhoudsanalyse ligt de nadruk op frameanalyse.
Klaas de Nil deed in het academiejaar 2011-2012 voor zijn
meesterproef onderzoek naar het beeld van Aruba, Curaaose en de
Nederlandse Antillen in de Nederlandse kranten.
22
De Nil maakte
voor deze inhoudsanalyse gebruik van de vijf generieke frames op
basis van een topiclijst van (Semetko & Valkenburg, 2000). Uit het
oogpunt van de onderlinge vergelijkbaarheid en het gegeven dat uit
onderzoek (De Vreese, 2005) is gebleken dat deze generieke frames
gebruikt kunnen worden om crossnationale verschillen in
verslaggeving te ontdekken, wordt in de vergelijkende
inhoudsanalyse uitgegaan van deze vijf generieke frames. Twee
onderzoekers (Semetko & Valkenburg, 2000) hebben een vragenlijst
ontwikkeld om na te gaan in welke mate de vijf nieuwsframes
voorkomen. Hiervoor hebben ze zich gebaseerd op bestaande studies
(Neuman et al., 1992). Deze aanpak wordt toegepast in dit onderzoek
en maakt ook deel uit van het codeboek. Deze eerste
onderzoeksvraag, bijbehorende deelvragen en hypotheses van dit
onderzoek zijn terug te vinden in hoofdstuk 3.
2.11 Koninkrijksrelaties en wederzijdse beeldvorming
Politieke conflicten worden vaak teruggebracht tot een simpele
weergave van de werkelijke situatie. Dat heeft onderzoek van
Capella & Jamieson (1997) aangetoond.
23
Als koninkrijkspartners
delen Nederland en Curaao een gezamenlijke geschiedenis. Toch

22
Curaao 2013 (p. 176)
23
De Nil. K (2012), Het beeld van Aruba, Curaao en de Nederlandse
Antillen in de Nederlandse kranten, meesterproef Katholieke Universiteit
Leuven (p. 24)
36
bestaan er nog altijd bepaalde wederzijdse vooroordelen en
stereotypen. Zo levert het oordeel over de berichtgeving vanuit de
Nederlandse media wisselende geluiden op. De n ergert zich kapot
aan de Nederlandse berichtgeving en noemt deze eenzijdig en
stereotyperend. De ander benadrukt juist het positieve.

Het beeld is veranderd, de Nederlandse media onderzoeken nu
veel meer. Steeds meer Nederlanders komen naar het eiland.
Vroeger was er veel meer onwetendheid vanuit Nederland. Nu is er
juist een soort familarisatie. (anonieme interviewreeks)

Een ander perspectief richt zich op de behoefte van de Nederlandse
lezer. De meeste Nederlanders hebben geen interesse in het
Caribische deel van het Koninkrijk. Daarom zou de Nederlandse
berichtgeving meer gericht zijn op incidenten. Literatuurstudie leert
ons dat de koninkrijksband al in de 19
e
eeuw broos bleek te zijn. In
Onderhorigheid en separatisme gaat Luc Alofs (2012) in op
koloniaal bestuur en lokale politiek op Aruba (1816-1955).
Daarnaast heeft deze auteur zijdelings ook aandacht voor de
Curaaose invalshoek. De ontwikkeling van de koninkrijksband
tussen Nederland en de West komt hierin uitgebreid aan bod. De
auteur vertelt in dit boek dat Nederlandse parlementarirs al in 1869
de vraag stelden of het niet beter was de kolonie Curaao los te
laten.

De kolonie kostte meer dan ze opbracht en veroorzaakte
diplomatieke onrust vanwege de samenscholingen door
Venezolaanse opstandelingen .(Alofs, 2012, p. 74)

In 1876 opperde het Nederlandse kamerlid Des Amonie van der
Hoeven het idee om de droge rots (Curaao) edelmoedig aan
Venezuela te schenke, hetgeen hem afwijzende reacties in de Kamer
opleverde. (Van Vuurde, 1998, p. 97) (Alofs, 2012, p 75)

Het Statuut van het Koninkrijk der Nederlanden vormt voor een
belangrijk onderdeel voor de duiding van de wederzijdse band tussen
Nederland en Curaao. In een oratie (Saleh, 2006, p. 3) wordt
37
duidelijk dat er nu eenmaal een koloniaal verleden is dat de
verhoudingen mentaal blijft benvloeden.

Bovendien bestaat het Koninkrijk uit landen die qua grootte,
bevolkingsomvang, sociaal-culturele identiteit en maatschappelijke
problematiek nogal van elkaar verschillen. Er is altijd een
natuurlijke spanning tussen kleiner en groter, en tussen autonome
eenheden en het centrale gezag; in dit geval de
Koninkrijksregering, die veelal met de Nederlandse regering wordt
vereenzelvigd. (Saleh, 2006, p. 3)

De onderlinge irritaties zijn sinds de staatkundige vernieuwing in
2010 niet verdwenen. Sinds 10 oktober 2010 zijn de Nederlandse
Antillen opgeheven. In navolging van Aruba zijn Curaao en Sint-
Maarten op die dag verder gegaan als autonome landen binnen het
Koninkrijk. De kleinere eilanden Bonaire, Sint-Eustatius en Saba
(BES-eilanden) vormen nu bijzondere gemeentes van Nederland. De
irritaties zijn terug te voeren op herkenbare vooroordelen. (Saleh,
2006, p. 3)

Al te nauwe betrokkenheid van Nederland wordt als bemoeizucht
en betutteling aangemerkt. Aan de andere kant is het zicht van de
gemiddelde burger in Nederland nagenoeg uitsluitend gericht op
de negatieve publicaties over de Caribische rijksdelen. Als gevolg
hiervan wordt soms de ongelukkige en juridisch niet haalbare wens
geventileerd om de eilanden maar eenzijdig af te stoten en
volledige onafhankelijkheid te 'schenken'. (Saleh, 2006, p. 3)

Deze wederzijdse onwetendheid maakt het belang van onderlinge
berichtgeving alleen maar groter. Er moet veel meer informatie
worden verspreid en begrip worden gekweekt voor de
constitutionele, democratische en rechtsstatelijke verhoudingen.
(Saleh, 2006, p. 3)

Gebrek aan kennis, wederzijds begrip en culturele uitwisselingen
leidt tot vervreemding tussen de bevolkingen. De verhoudingen blijven
nodeloos door irritaties en spanningen onder druk staan (Saleh, 2006
p. 3).
38
Voor eventueel ingrijpen bevat het Statuut een aantal mogelijkheden.
Deze functie van het Statuut is vooralsnog uitsluitend gebruikt als
dreigmiddel, in 1960 op Curaao en in 1992 op Sint-Maarten. Zolang
de landen n Koninkrijk vormen, zijn zij verplicht elkaar hulp en
bijstand te verlenen en samen te werken. (Saleh, 2006, p. 6)

Tessa Jansen van de Fontys Hogeschool Journalistiek deed voor haar
afstuderen in 2011 onderzoek naar beeldvorming van Antillianen in
Nederlandse media.
24
Hieruit blijkt dat geen enkele redactie concrete
richtlijnen heeft rondom het schrijven over Antillianen. Wat betreft
aangehaalde themas zijn criminaliteit en de ontmanteling van de
Nederlandse Antillen de twee meest voorkomende themas. Samen
vormen deze twee onderwerpen bijna tweederde van de in totaal 90
items. Het overgrote deel van de items bestaat uit verhalen met een
neutrale aanleiding. Dat wil zeggen dat er gebruik is gemaakt van
hoor- en wederhoor, diverse meningen en geen vooringenomen
standpunt. Belangrijke kanttekening bij deze resultaten hierbij is dat
de ontmanteling van de Nederlandse Antillen in de
onderzoeksperiode een centrale rol speelde in de berichtgeving door
de Nederlandse media.
2.12 Discours
Met name vanuit het koninkrijksperspectief is het interessant om te
kijken naar diepere betekenislagen. Daarom kiezen we de
opinirende artikelen voor een discoursanalyse. De betekenis van
discoursanalyse is niet eenduidig. Inzichten van Teun van Dijk et al.
(1997) bieden hiervoor goede inzichten. Van Dijk ziet discoursen als
een manier om aspecten van de wereld te beschrijven. Verschillende
discoursen geven dus verschillende perspectieven. Fairclough en Van
Dijk zijn vooral bezorgd over de ideologische effecten van discours.
Van Dijk stelt dat het promoten en cordineren van deze interesses
een van de belangrijkste functies is van deze ideologien. Daarom

24
Jansen T. (2011), Beeldvorming van Antillianen in de Nederlandse media,
reflectiewerkstuk Fontys Hogeschool Journalistiek
39
zou een discours aan de basis liggen van machtsverhoudingen en
dominante groepen.
25

Voor deze kwalitatieve vorm van inhoudsanalyse kunnen we
verschillende structuren van discours onderscheiden.
26
Allereerst
kunnen we in de vorm van etnische onderwerpen kijken naar
themas, oftewel waar gaat het over als dominante groepen over
anderen spreken. Gezien de dominante positie van Nederland binnen
het Koninkrijk kan dit ertoe leiden dat andere partijen een soort
minderhedenstatuut ervaren. Een ander element is de lokale
semantiek. Hierbij gaat het om positieve zelfpresentatie van de eigen
groep en negatieve presentatie van de ander. Lokale semantiek is te
herkennen in onder meer samenhang, implicaties,
vooronderstellingen en beschrijvingen. De gebruikte stijl is evenzeer
een belangrijk element. Dit komt bijvoorbeeld tot uitdrukking in het
gebruik van naamwoorden zoals wij en zij. Dit soort kenmerken
kunnen een indicatie geven voor de toon van de tekst. Als vijfde en
laatste speelt argumentatie een belangrijke rol. Denk hierbij aan
bijvoorbeeld nationale zelfverheerlijking en schijnbare empathie.
Dominante groepen stellen etnische conflicten, polarisatie en
dominantie vast door de eigen groep positief voor te stellen en
anderen negatief. Dat is volgens Van Dijk et al. (1997) een duidelijke
strategie van dominante groepen over minderheidsgroepen. Discours
is volgens Van Dijk een prominente manier waarop etnische
vooroordelen en racisme worden voorgesteld in de samenleving.
27

Vanuit dit perspectief is het uitermate interessant om als aanvulling
op de frameanalyse ook te kijken naar het discours.

25
Curaao 2013 (p. 176)
26
Curaao 2013 (p. 176)
27
Leuven (p. 26)
40

3. Onderzoeks- en deelvragen

Aan de hand van een inhoudsanalyse van nieuwsverhalen rond de
zaak Schotte en de zaak Wiels wordt onderzocht wat de
overeenkomsten en verschillen zijn tussen de Nederlandse en
Curaaose kranten. Aansluitend daarop wordt bekeken wat de zaak
Schotte en de zaak Wiels voor gevolgen (gehad) hebben voor de
wederzijdse koninkrijksband wat betreft beeldvorming van de
Curaaose politiek. Het schetsen van de journalistieke situering in
hoofdstuk 2 biedt een extra interpretatiebasis om de
onderzoeksresultaten beter te kunnen duiden. Met behulp van een
inhoudelijke (discours)analyse wordt eveneens gekeken naar
beeldvormingaspecten.

Dit onderzoek analyseert de berichtgeving over de zaak Schotte en
de zaak Wiels door twee Nederlandse en twee Curaaose kranten.
Men kan verschillende onderzoeksvragen onderscheiden die elk een
specifiek deel van het onderzoek behandelen. Dit onderzoek richt
zich op de berichtgeving door vier verschillende kranten, namelijk
Amigoe, AD, NRC en De Volkskrant. De verschillende
onderzoeksvragen focussen zich elk op een bepaald deel van het
onderzoek.

De eerste onderzoeksvraag kijkt naar het voorkomen van de vijf
generieke frames. Om hierin onderscheid te maken tussen de
Nederlandse en Curaaose kranten kijkt de eerste deelvraag naar de
verschillen en overeenkomsten tussen de Nederlandse kranten en de
tweede deelvraag concreet naar de Curaaose kranten. Op basis van
de reputatie van de vier kranten probeert men het gebruik van de
verschillende frames te voorspellen (hypothese 1, 2 en 3). De tweede
onderzoeksvraag kijkt naar de actoren, verhoudingen en standpunten.
Zo wordt gekeken naar de houding ten opzichte van het Koninkrijk.
De derde onderzoeksvraag kijkt naar de verschillen tussen de
Nederlandse en Curaaose kranten qua neutraliteit/partijdigheid
41
betreffende Schotte en Wiels. De vierde en laatste onderzoeksvraag
stelt de vraag wat de Nederlandse berichtgeving over Schotte en
Wiels voor gevolgen heeft (gehad) voor de Nederlandse
beeldvorming van de Curaaose politiek. Deze onderzoeksvraag is
uitgesplitst in twee deelvragen.

Het overkoepelende doel van dit onderzoek is inzicht te verkrijgen in
hoe twee politiek gevoelige onderwerpen die beide
koninkrijkspartners aangaan, verschillend worden belicht in de
Curaaose en anderzijds de Nederlandse kranten. Relaterend aan
deze twee casussen kijkt men verder in wat voor mate dit tot
uitdrukking komt in de beeldvorming van de Curaaose politiek en
de wederzijdse koninkrijksband. Hieronder een overzicht van de
onderzoeksvragen en hypotheses die dit onderzoek probeert te
beantwoorden:

OV 1: Hoe is het gesteld met de aanwezigheid van de vijf
generische nieuwsframes van Semetko & Valkenburg
(verantwoordelijkheidsframe, human interest-frame,
conflictframe, moraliteitsframe en economische
gevolgenframe) in berichtgeving over Schotte door
enerzijds de Nederlandse en anderzijds de
Curaaose kranten?

H 1: In vergelijking met de Nederlandse kranten zullen
Amigoe en het AD zich meer focussen op het
economische gevolgenframe omdat eventuele
negatieve gevolgen aan de hand van de zaak Schotte
op het eiland van groter belang zijn voor het eiland
dan voor haar overzeese koninkrijkspartner
Nederland. Aan de andere kant zullen NRC en De
Volkskrant juist eerder gebruik maken van het
conflictframe omdat zij over het algemeen meer van
afstand en waarschijnlijk ook minder diepgaand
berichten. De Curaaose kranten zijn veel dichter
betrokken bij de zaak Schotte en de zaak Wiels en
42
zullen dus ook aanzienlijk meer gebruik maken van
het human interest-frame.

DV 1: Wat zijn hierin de verschillen tussen NRC en De
Volkskrant?

H 2: Sinds een paar jaar heeft NRC geen vaste
correspondent meer op de Antillen. De Volkskrant
heeft nog wel altijd een eigen correspondent.
Daarom verwacht men in De Volkskrant een
frequenter gebruik van het
verantwoordelijkheidsframe. Daarnaast richt De
Volkskrant zich normaal gesproken nog
nadrukkelijker op de politiek dan NRC. Aangezien
het onderzoek zich richt op politieke onderwerpen,
mag ook daarom worden verwacht dat men
diepgaande artikelen tegenkomt in De Volkskrant.
Het conflictframe zal daarom eerder voorkom in
artikelen van NRC. Tevens zal in De Volkskrant
eerder sprake zijn van een human interest-frame,
omdat De Volkskrant wel de beschikking heeft over
een vaste correspondent.

DV 2: Wat zijn hierin verschillen tussen Amigoe en het AD?

H 3: Amigoe staat van oudsher bekend als een
kwaliteitskrant, dus wat betreft de aanwezigheid van
frames valt te verwachten dat Amigoe meer
gelijkenissen vertoont met NRC. Amigoe zal als
traditionele krant sneller kiezen voor het
verantwoordelijkheidsframe. Bij het AD zal juist het
conflictframe weer een groter aandeel hebben.

OV 2: Welke actoren komen aan bod?

43
DV 3: Wat zijn hierin de verschillen tussen de Nederlandse
en Curaaose kranten en hoe verhouden de auteurs
zich tot de actoren?

OV 3: Waarin verschillen de Curaaose en Nederlandse
kranten qua neutraliteit/onpartijdigheid betreffende
Schotte en Wiels?

H 4: In een crisissituatie zoals de zaak Schotte geeft de
Curaaose berichtgever een deel van zijn
onpartijdigheid en neutraliteit op om zich meer aan
te sluiten bij de pro- of contrakant. Bij zowel Schotte
als Wiels zijn Amigoe en het AD eerder anti dan pro.
Voor de Curaaose kranten staat het nieuws over
Schotte en Wiels veel dichterbij, waardoor Amigoe
en het AD eerder partijdig en meer uitgesproken zijn
dan de Nederlandse collegas.

OV 4: Wat heeft de Nederlandse berichtgeving over Schotte
en Wiels voor gevolgen (gehad) voor de Nederlandse
beeldvorming van de Curaaose politiek?

DV 4: Waarin bestaan verschillen tussen de Nederlandse
en Curaaose kranten wat betreft beeldvorming van
de Curaaose politiek?

H 5: Nederlandse kranten zullen waarschijnlijk nog
negatiever en selectiever berichten over de themas
Schotte en Wiels. De Nederlanse kranten berichten
minder vaak over de twee onderzoeksactoren. Deze
selectiviteit werkt in de hand dat vooral aandacht is
voor de negatieve punten. Woorden als corruptie,
vriendjespolitiek, integriteit zijn hierin centrale
trefwoorden.

44
DV 5: In hoeverre is de koninkrijksband tussen Nederland
en Curaao veranderd, enerzijds voor en na het
kabinet Schotte en anderzijds voor en na de opkomst
en uiteindelijke moord op Helmin Wiels?

H 6: Zoals Luc Alofs (2012) eerder in dit werk al stelde,
bestaat er geen gedeelde koninkrijksband. Saleh
(2006) versterkt deze zwakke relatie nog eens met de
opmerkingen dat er nu eenmaal een koloniaal
verleden is dat de verhoudingen mentaal blijft
benvloeden. De themas Schotte en Wiels hebben
de wederzijdse koninkrijksbanden verder op scherp
gezet, maar het is belangrijk om in het achterhoofd
te houden dat de koninkrijksband altijd al moeizaam
is geweest en dat het ook altijd zo zal blijven.
45
4. Methodologie

In de inhoudsanalyse richten we ons op twee onderzoeksmaanden.
Enerzijds staat de maand oktober in 2012 centraal. Maandag 1
oktober 2012 is toevallig de dag dat Gerrit Schotte het wereldnieuws
haalde toen hij zich opsloot in regeringsgebouw Fort Amsterdam,
omdat hij zich niet neerlegde bij de val van zijn eerste kabinet. Ruim
twee weken later waren op 19 oktober de nieuwe verkiezingen.
Tijdens deze verkiezingen brak Helmin Wiels met zijn partij Pueblo
Soberano (PS) definitief door, PS werd de grootste. Deze
verkiezingen vormen dus ook een passende brug naar een tweede
centrale onderzoeksactor voor de inhoudsanalyse: Wiels. Op zondag
5 mei 2013 wordt Wiels vermoord, waarna Curaao weer het
wereldnieuws haalt. Deze tweede onderzoeksmaand start vanwege
deze uitzonderlijke nieuwsgebeurtenis pas op maandag 6 mei.

Voor de twee Curaaose kranten ligt de kwantiteit van de artikelen
logischerwijs aanzienlijk hoger dan dat van de Nederlandse kranten.
Om het overzicht te bewaren en het codeerwerk binnen normale
proporties te houden, kiezen we daarom voor deze
steekproefsgewijze selectie van de artikelen. De geclusterde
steekproef van de geconstrueerde week had in eerste instantie de
voorkeur. (Wester, 2006, p. 50) Na een eerste inventarisatie bleek
deze steekproefwijze vanuit het beperkte aanbod Nederlandse
artikelen met het oog op het vergelijkende karakter van deze
inhoudsanalyse niet uitvoerbaar. Daarvoor was het Nederlandse
aanbod veel te beperkt en incidenteel. Daarom was de keuze voor
twee onderzoeksmaanden - waarin zowel in Curaao als in
Nederland vrij structureel is bericht over de zaak Schotte en de zaak
Wiels - de beste optie. Naast de inhoudsanalyse met de nadruk op de
frameanalyse bestaat de methodiek van het onderzoek uit een tweede
deel; aanvullende kwalitatieve analyses.
46
4.1 Steekproef en selectiecriteria
De onderzoekseenheden van dit onderzoek zijn de geselecteerde
krantenartikelen. Hierbij kijken we naar algemene, inhoudelijke en
vormelijke kenmerken van ieder artikel. De onderzoekspopulatie
omvat de artikelen die zijn gepubliceerd over de zaak Schotte en de
zaak Wiels in de periode maandag 1 oktober tot en met woensdag 31
oktober 2012 en tussen maandag 6 mei en vrijdag 31 mei 2013. De
onderzoekspopulatie bestaat uit artikelen uit twee Nederlandse
kranten, namelijk NRC en De Volkskrant. Deze kranten zijn gekozen
om verschillende redenen. NRC vanwege de reputatie als
kwaliteitskrant en De Volkskrant omdat het in deze periode als enige
Nederlandse krant de beschikking had over een vaste correspondent.
Vanuit het perspectief van onderlinge vergelijkbaarheid was het
eerste plan om net als De Nil te kiezen voor NRC en De Telegraaf.
Uit een inventarisatie bleek echter dat De Telegraaf in de laatste
jaren wel erg beperkt en incidenteel heeft bericht over Curaao, en
daarnaast geen eigen correspondent meer heeft. Daarom is
uiteindelijk gekozen voor De Volkskrant in plaats van De Telegraaf.
Wat betreft de Curaaose kranten analyseert men de berichtgeving
door Amigoe en het AD.

De artikelen uit de Nederlandse kranten werden geselecteerd uit de
LexisNexis databank. Hierbij werd gezocht op drie sleutelwoorden:
Schotte en Curaao of Wiels en Curaao. De Curaaose kranten
kennen geen centrale databank zoals LexisNexis. Daarom heeft men
alle kranten uit de twee onderzoeksmaanden een voor een moeten
downloaden om daarna de artikelen op te sporen waarin Schotte
en/of Wiels voorkwam. Voor de twee Curaaose kranten ligt de
kwantiteit van de artikelen logischerwijs aanzienlijk hoger. Om het
overzicht te bewaren en het codeerwerk binnen normale proporties te
houden, is gekozen voor een steekproefsgewijze selectie van de
artikelen in de vorm van twee onderzoeksmaanden.

Uit de allereerste selectie van artikelen bleek direct dat voor de
Curaaose kranten een tweede selectie moet worden gemaakt om het
47
onderzoek binnen de perken te houden. Vervolgens zijn de criteria
aangepast en is uitsluitend gekeken naar artikelen van minimaal 300
woorden. Op deze manier maakt men het aantal artikelen meer
proportioneel en wordt de kwaliteit van de te onderzoeken berichten
groter. Om zeker van te zijn dat de zaak Schotte en/of de zaak Wiels
ook daadwerkelijk het centrale onderwerp is in het artikel, is als
tweede criterium gesteld dat de term Wiels of Schotte moet
voorkomen in de kop of in de allereerste alinea, dan wel de lead.
Uiteindelijk levert deze tweede selectieronde de volgende aantallen
op die zijn terug te vinden in tabel 2. Bij de Nederlandse kranten was
het selectieproces iets eenvoudiger. Omdat het nogal lastig is een
inhoudsanalyse toe te passen op korte berichten is bij de tweede
selectieronde maar n criterium toegepast. Net zoals bij de
Curaaose kranten bekijkt neemt men uitsluitend artikelen van 300
woorden of langer. Na alle artikelen te hebben geprint en alles nog
eens door te hebben gelopen, is men uitgekomen op het definitief
aantal artikelen. Amigoe smeert een artikel regelmatig uit over
pagina 1 en 2. Dit soort vervolgartikelen zijn structureel als n
artikel meegeteld.

Tabel 2. Aantal artikelen definitieve selectie
Oktober 2012 Mei 2013 Totaal
NRC 9 8 17
VK 13 7 20
Amigoe 36 46 82
AD 54 43 97
58 61 216

48
4.2 Korte voorstelling onderzochte kranten
NRC is voor het eerst verschenen op 1 oktober 1970. De
kwaliteitskrant is ontstaan uit een fusie van de Nieuwe
Amsterdamsche Courant, het Algemeen Handelsblad uit 1828 en de
Nieuwe Rotterdamse Courant uit 1844. NRC is een landelijke
middagkrant die sinds 7 maart 2011 op tabloidformaat verschijnt. In
2012 bedroeg de oplage 199.359, met een bereik van 502.000 lezers
en een online bereik van 1.118.333 lezers (Cebuco, 2013). De
Volkskrant bestaat sinds 1921 als een landelijke ochtendkrant. De
krant is eigendom van De Persgroep Nederland en kent inmiddels
een oplage van rond de 250.000 (Cebuco, 2013). De Volkskrant is
een van oorsprong rooms-katholieke krant maar sinds de jaren zestig
richt de krant zich vooral op hoger opgeleiden. Na respectievelijk De
Telegraaf en het Algemeen Dagblad is De Volkskrant qua oplage de
derde krant van Nederland. Amigoe vormt samen met het AD het
Nederlandstalige krantenlandschap op Curaao. De hoofdredactie is
gevestigd op Curaao, maar de krant richt zich op de gehele
voormalige Nederlandse Antillen. Het AD is de andere
Nederlandstalige krant die verschijnt in Curaao, Bonaire, Aruba en
Sint-Maarten. De krant verschijnt sinds 1 december 2003.
4.3 Frames en operationalisering
Met het codeboek als basis wordt nagegaan in welke mate de vijf
generieke nieuwsframes voorkomen. Voor het herkennen van deze
frames wordt gebruikgemaakt van een topiclijst die werd ontwikkeld
door Semetko & Valkenburg (2005). Op basis van twintig vragen die
we met ja of nee moeten beantwoorden, kan men concluderen in
welke mate de afzonderlijke frames voorkomen in het artikel.
Verantwoordelijkheidsframe
Het verantwoordelijkheidsframe gaat in op de vraag wie
verantwoordelijk is voor een bepaald probleem of een bepaalde
gebeurtenis of situatie. In dit frame wordt gekeken naar wie in staat
geacht wordt om een oplossing te voorzien. De volgende vragen
49
vormen een aanwijzing voor de aanwezigheid van het
verantwoordelijkheidsframe:

01= Staat in het artikel dat een onderdeel van de overheid het
probleem helemaal of deels kan oplossen?
02= Staat in het artikel dat een onderdeel van de overheid
verantwoordelijk is voor het onderwerp of probleem?
03= Worden in het artikel oplossingen voorgesteld?
04= Staat in het artikel dat een individu of een groep mensen in
de maatschappij verantwoordelijk is voor het onderwerp of
probleem?
05= Staat in het artikel dat het probleem onmiddellijke actie
vereist?
Human interest-frame
In het human interest-frame staat het persoonlijke of emotionele
perspectief centraal van een gebeurtenis, probleem of onderwerp. De
volgende vragen houden verband met het human interest-frame:

06= Wordt in het artikel een menselijk voorbeeld gegeven of
komt de menselijke kant van het verhaal naar voren?
07= Staan in het artikel bijvoeglijke naamwoorden of kenmerken
van personen die gevoelens van kwaadheid, empathie,
bezorgdheid, sympathie of medelijden oproepen?
08= Ligt in het artikel de nadruk op hoe individuen en groepen
worden benvloed door het onderwerp/probleem?
09= Komt in het artikel het priv- of persoonlijke leven van de
betrokkenen aan bod?
10= Bevat het verhaal visuele informatie (illustratiemateriaal) dat
gevoelens van kwaadheid, empathie/bezorgdheid, sympathie
of medelijden oproept?
50
Conflictframe
Bij het conflictframe ligt de nadruk op conflicten tussen individuen,
groepen of instituten. Dit type frame is te herkennen aan de hand van
de volgende vragen van de topiclijst:

11= Komt in het artikel onenigheid tussen
partijen/individuen/groepen/landen naar voren?
12= Verwijt een partij/individu/groep/land iets een ander?
13= Belicht het artikel twee of meerdere kanten van het probleem
of onderwerp?
14= Staat in het artikel wie de winnaars en verliezers zijn?
Moraliteitsframe
Bij het moraliteitsframe wordt een probleem, onderwerp of
gebeurtenis in een morele of religieuze context geplaatst. Vaak
gebeurt dit aan de hand van citaten of bepaalde standpunten van
anderen. De volgende vragen helpen bij het herkennen van het
moraliteitsframe:

15= Bevat het artikel een morele boodschap?
16= Wordt er in het artikel verwezen naar moraliteit, god en
andere religieuze beginselen?
17= Staan in het artikel specifieke sociale voorschriften over hoe
men zich zou moeten gedragen?
Economische gevolgenframe
Het economische gevolgenframe gaat in op de economische
consequenties voor individuen, groepen, instituties, regios of
landen. De volgende drie vragen uit de topiclijst helpen bij het
herkennen van dit frame.

18= Staat in het artikel wat de financile winsten nu en in de
toekomst zijn?
19= Wordt in het artikel de hoogte van de kosten van een uitgave
genoemd?
51
20= Wordt in het artikel gewezen op de economische gevolgen
van het wel of niet handelen?
4.4 Codeboek en operationalisering
Zoals vermeld is het codeboek van Klaas de Nil gebruikt als
codeboek voor de inhoudsanalyse van dit onderzoek. Dankzij dit
instrument kan men uitkomen op een statistische beschrijving van de
onderzoeksresultaten. Het codeerinstrument bestaat uit vier delen van
in totaal 33 variabelen. In het eerste deel wordt gekeken naar
algemene kenmerken van het artikel zoals de plaats in de krant en de
omvang. Het tweede deel gaat over de aanleiding voor het artikel.
Deel 3 richt zich op de inhoud van de artikelen. Dit uit zich
voornamelijk in de vorm van een frameanalyse. Tot slot staan in het
vierde deel de aangehaalde actoren in het artikel centraal. De Nil
richt zich in zijn meesterproef op de berichtgeving in de Nederlandse
kranten in de periode 2005-2011.
28
Dit onderzoek kijkt uitsluitend
naar berichtgeving over de zaak Schotte en de zaak Wiels in de
maanden oktober 2012 en mei 2013. Zodoende zijn enkele
variabelen uit het codeboek van De Nil minder geschikt voor dit
onderzoek. In het kader van OV 3 (Waarin verschillen de Curaaose
en Nederlandse kranten qua neutraliteit/onpartijdigheid betreffende
Schotte en Wiels?) zijn vier variabelen meegenomen die specifiek
ingaan op de vraag hoe enerzijds de actor en anderzijds de auteur
zich verhoudt tot Schotte en/of Wiels.
4.5 Aanvullende kwalitatieve analyse
De kwalitatieve analyse bestaat uit twee onderdelen. Allereerst heeft
men de voorpaginas vergeleken van Amigoe en het AD. Het
grootste deel van dit kwalitatieve onderzoek heeft betrekking op een
analyse van de opinirende artikelen. Voor de uitvoering van de
kwalitatieve analyse is gebruik gemaakt van de kritische

28
Leuven
52
discoursanalyse van Teun van Dijk.
29
Op deze analyse wordt een
beroep gedaan tijdens de bestudering van de opinirende artikelen.
Hierin kijkt men concreet naar kwalitatieve beschrijvingen over
enerzijds Schotte en Wiels, ten tweede de Curaaose politiek en tot
slot de wederzijdse koninkrijksband. De belangrijkste richtpunten
hierin vormen het specifieke woordgebruik zoals geladen woorden,
constateringen en metaforen, alsmede de argumentatie.

Om een goed kwalitatief inzicht te krijgen in de verhoudingen van de
verschillende kranten ten opzichte van de cases Schotte en Wiels, is
een selectie gemaakt van de artikelen die men kan typeren als
opinirende verhalen in de vorm van een opiniestuk, een analyse of
commentaar. Dit zijn er in totaal 27. De keuze om in dit onderzoek
uitsluitend te focussen op opinirende artikelen is te verklaren vanuit
het kwalitatieve oogpunt. Dit soort artikelen zijn bij uitstek geschikt
om een subjectief inzicht te krijgen in de verschillen tussen de
kranten. Het is een genre waar veel meer dan de normale artikelen
inzicht is te krijgen in de subjectiviteit van de verschillende kranten.

29
Dijk, T. van, Ting-Toomety, S. , Smitherman, G. & Troutman, D. (1997).
Discourse, ethnicity, culture and racism. In T.A. van Dijk (ed.), Discourse
as Social Interaction. London: Sage.
53

5. Resultaten

In totaal werden 225 artikelen gecodeerd. Daarvan werden er 216
effectief gebruikt bij de verwerking van de resultaten. Dit negental
artikel is meegenomen omdat deze onderwerpen te weinig relatie
hadden met de twee onderzoekscasussen. De meeste artikelen komen
van het AD (97) en Amigoe (82). De Volkskrant en NRC tellen
respectievelijk 20 en 17 artikelen. Dit grote verschil tussen het aantal
Nederlandse en Curaaose artikelen is logisch te verklaren door een
verschillende inschatting van het begrip nieuwswaarde. Deze is
groter naarmate de betrokkenheid met het thema hoger is en
naarmate en het onderwerp dichter bij staat. De
intercodeursbetrouwbaarheid is berekend door middel van 23
dubbelgecodeerde artikelen.
30

Kwantitatieve analyse
5.1 Vormkenmerken
Ruim 65 % van de artikelen staat in het katern binnenlands nieuws.
Verder kijkend naar de verschillende katernen valt het op de twee
onderzoek cases regelmatig de voorpagina hebben gehaald. Bij NRC
ligt dat aandeel op 37,5 %, bij Amigoe op 25,6 % en 23,7 % voor het
AD. De Volkskrant is hierin met 0 voorpagina-artikelen een
uitzondering. Van de 216 artikelen waren het 114 grote (meer dan

30
De intercodeursbetrouwbaarheid in de vorm van Krippendorffs alpha die
zijn meegenomen in de resultaten, zien er als volgt uit voor de negen
verschillende frame-items die zijn meegenomen in de onderzoeksresultaten:
-.218 (item 1 human interest-frame), -.075 (item 3), .181 (item 6
verantwoordelijkheidsframe), .157 (item 7), -.177 (item 8), .317 (item 9),
.552 (item 10), .336 (item 11 conflictframe) en .642 (item 12). Deze
waarden zijn erg laag maar ook dat is helaas inherent aan de subjectieve
aard van frameanalyse, zeker als men pas voor de eerste keer
wetenschappelijk onderzoek doet.
54
500 woorden) en 102 normale (300-500 woorden). NRC maakt met
13 van de 17 artikelen net als De Volkskrant met 14 van de 20 veelal
gebruik van grote artikelen. Bij Amigoe (47,6 %) en het AD (49,5
%) ligt het percentage grote artikelen een stuk lager.

Bij de vraag of de trefwoorden Schotte of Wiels of afgeleide
trefwoorden in de kop worden genoemd, is dat in de meerderheid
(113 artikelen) niet het geval. Met 53,6 % heeft het AD als enige van
de vier kranten een meerderheid van artikelen waarbij in de kop
Schotte of Wiels wordt genoemd. Bij De Volkskrant ligt dit
percentage op 30 %. Dat zou er op kunnen duiden dat De Volkskrant
de onderwerpen iets breder trekt.
5.2 Inhoudelijke kenmerken
De Nederlandse kranten vermelden in het overgrote deel van de
artikelen de naam van de journalistieke maker. Bij Amigoe (82,9 %)
en het AD (81,4 %) is het bij een ruime meerderheid van de artikelen
onbekend wie de auteur is. In 121 artikelen is sprake van een
nieuwsbericht met achtergrondinformatie. Het aandeel opinirende
artikelen levert duidelijk wat verschillen op. Bij NRC en De
Volkskrant ligt dat op respectievelijk 23,5 en 35 %, terwijl dat bij de
Curaaose kranten een stuk lager ligt: 9,8 % (Amigoe) en 10,3 %
(AD). Daarnaast is een aanzienlijk deel van de artikelen in Amigoe
(24,4 %) en het AD (28,9 %) te typeren als een interviewartikel,
gebaseerd op een interview met n bepaald individu.

Curaao, dan wel Willemstad is in 162 artikelen de locatie waar het
verhaal zich afspeelt. Met aandelen van ieder zon 10 % (het
percentage artikelen dat zich in Nederland afspeelt) is het duidelijk
dat beide Curaaose kranten het Nederlandse perspectief niet uit het
oog verliezen. In het grootste deel van de artikelen (128 van de 216)
gaat het bij het trefwoord Schotte of Wiels om het hoofdartikel, bij
88 artikelen is Schotte of Wiels het subthema. Bij 9 artikelen wordt
het thema slechts zijdelings genoemd. Dit is de reden waarom
uiteindelijk niet 225 maar 216 artikelen zijn meegenomen in de
verwerking van de resultaten. Wat betreft de aanleiding voor het
55
bericht vormt de categorie Uitspraken of initiatief van politici,
inclusief ministers en leden van Staten/Tweede Kamer/Regering e.d.
de belangrijkste aanleiding (aandeel van 37 %). Gezien het politieke
onderwerp van twee onderzoekscasussen is het niet verwonderlijk
dat in het grootste deel (45,8 %) Politiek en overheid het
hoofdthema is. Daarachter volgt Openbare orde en veiligheid met
35,6 %. Dit hoge aandeel is te verklaren vanuit de berichtgeving over
(de nasleep van) de moord op Wiels.
5.3 Nieuwsframes
De KMO en Bartlett test is met 0,576 (p <.01) aan de lage kant, maar
deze testwaarde is voldoende om een betrouwbare analyse uit te
kunnen voeren. SPSS onderscheidt acht componenten die samen
60.223 % van de totale variantie verklaren. Uit de scree plot kan men
afleiden dat een indeling in drie verschillende factoren de beste optie
is. Samen zijn deze drie factoren goed voor slechts 29.993 % van de
totale verklaarde variantie. De twintig dichotome frame-items zoals
deze voorkomen in de lijst van Semetko & Valkenburg zorgen in dit
onderzoek niet voor een optimale indeling. Zes items vertonen een
factorlading van lager dan 0,500. Daarom kiezen we er voor om deze
zes weg te laten. De KMO en Bartltetts Test is in dat geval met
0,541 (p<.01) nog net hoog genoeg. SPSS onderscheidt in deze
nieuwe situatie zes componenten die samen goed zijn voor 61,688 %
van de totaal verklaarde variantie. In de volgende stap wordt gekeken
naar de interne betrouwbaarheid van de verschillende frames.

Om een duidelijk beeld te krijgen van de aanwezigheid van de
verschillende frames werden vijf nieuwe variabelen gecreerd, n
voor elk frame. Deze variabele is aangemaakt en berekend door de
waarde van de stellingen die bij een bepaald frame horen op te tellen
en vervolgens te delen door het aantal stellingen dat aan dat
specifieke frame gekoppeld is. Het verantwoordelijkheidsframe
bestond bijvoorbeeld uit twee items. Zo kreeg elke variabele een
waarde gelegen tussen 0 en 1. Indien een artikel de waarde .500 of
hoger kreeg voor een bepaald frame, dan werd dit frame gezien als
56
aantoonbaar aanwezig. Bij de eerste drie frames komt men uit op
Cronbach Alphas die alle drie hoger scoren dan .500: .565 voor het
verantwoordelijkheidsframe (2 items), .522 voor het human interest-
frame (5 items) en .761 voor het conflictframe (2 items). De overige
twee frames scoren allebei lager dan .500: .151 voor het
moraliteitsframe (2 items) en .254 voor het economische
gevolgenframe (3 items). Het moraliteitsframe (M= .04, SD= .25) en
het economische gevolgenframe (M= .08, SD= .17) hebben daarnaast
een dermate beperkt aandeel in dit onderzoek dat deze frames niet
worden meegenomen in de verdere resultaten van dit onderzoek. In
totaal blijven dus nog maar 9 van de 20 frame-items over
(verantwoordelijkheid item 1 en 3, human interest item 6 tot en met
10 en conflict item 11 en 12).

Tabel 3: KMO and Bartlett's Test
Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. .576
Approx. Chi-Square 551.371
df 190 Bartlett's Test of Sphericity
Sig. .000

Tabel 4: Frames in alle artikelen (n= 216)
M SD
Verantwoordelijkheid .31 .38
Human interest .25 .25
Conflict .49 .44

Tabel 4 laat zien dat alleen de gemiddelde score van het
conflictframe in de buurt komt van deze waarde van .500. Het
hoogste gemiddelde ziet men terug bij dit frame (M= .49, SD= .44),
op afstand gevolgd door het verantwoordelijkheidsframe (M= .31,
SD= .38) en het human interest-frame (M= .25, SD= .25).

Nederlandse vs. Curaaose kranten
Net als bij alle artikelen samen is ook het conflictframe (M= .66,
SD= .41) bij de Nederlandse kranten overheersend aanwezig. De
gemiddelde score voor dit frame heeft gemiddeld een waarde die
57
ongeveer .25 hoger ligt dan het op n na meest voorkomende frame:
het verantwoordelijkheidsframe (M= .41, SD= .41). Ook bij de
Curaaose kranten is het conflictframe (M= .44, SD= .44) gemiddeld
gezien het meest voorkomende frame. Waar het human interest-
frame bij de Nederlandse kranten (M= .19, SD= .21) gemiddeld op
de derde plaats staat, vindt men dit frame bij de Curaaose kranten
(M= .26, SD= .25) een hoger gemiddelde. Daarentegen is het
verantwoordelijkheidsframe in de Nederlandse kranten (M= .41,
SD= .41) weer een stuk beter vertegenwoordigd dan in de Curaaose
kranten (M= .28, SD= .38). Als men de drie gemiddeldes bij elkaar
neemt en deelt door drie, valt het op dat bij Nederlandse kranten (M=
.42, SD= .34) meer sprake is van framing dan bij de Curaaose
kranten (M= .33, SD= .36).

NRC vs. De Volkskrant
In NRC (M= .62, SD= .38) en De Volkskrant (M= .70, SD= .44)
overheerst het conflictframe. De grootste verschillen zijn te zien in
de aanwezigheid van het verantwoordelijkheidsframe en het human
interest-frame. Bij NRC is het verantwoordelijkheidsframe (M= .50,
SD= .40) ruimer vertegenwoordigd dan in De Volkskrant (M= .33,
SD= .41). Ook het human interest-frame is bij NRC (M= .27, SD=
.24) meer aanwezig dan bij De Volkskrant (M= .13, SD= .16). Over
het algemeen valt het op dat in de artikelen uit NRC en De
Volkskrant nagenoeg evenveel framing valt te ontdekken. Over het
algemeen is in NRC (M= .46, SD= .34) maar 7 % meer framing
terug te vinden dan in De Volkskrant (M= .39, SD= .34).

Amigoe vs. AD
Allereerst ziet men bij de totale framing in beide kranten nauwelijks
verschillen. Bij de afzonderlijke frames is dat ook enigszins het
geval. In de aanwezigheid van de vier verschillende frames bestaan
eveneens weinig verschillen. In zowel Amigoe (M= .41, SD= .45) als
het AD (M= .48, SD= .44) is het conflictframe het meest
vertegenwoordigd. De aanwezigheid van zowel het
verantwoordelijkheidsframe als het human interest-frame is van de
drie grote frames (conflict-, verantwoordelijkheids- en human
58
interest-frame) bij Amigoe (M= .32, SD= .36) grotendeels hetzelfde
als bij het AD (M= .34, SD= .36).
5.4 Actoren
In 179 van de 216 artikelen komen n of meerdere actoren per
artikel voor. In totaal werden 597 actoren gecodeerd. Dit aantal ligt
hoger dan het aantal artikelen omdat er een maximum van vier
actoren per artikel werd gecodeerd. In een artikel komen gemiddeld
bijna twee actoren voor (M= 1.83, SD= 1.42).

Het aantal actoren verschilt nauwelijks. Het gemiddeld aantal actoren
ligt voor de Nederlandse kranten (M= 1.84, SD= 1.57) zelfs gelijk
aan het gemiddelde van de Curaaose kranten (M= 1.84, SD= 1.39).
Een Independent Samples T Test (t = -.001, p =1.0) en het
bijbehorende significantieniveau maakt duidelijk dat men mag
veronderstellen dat de gemiddeldes inderdaad nagenoeg gelijk zijn.
Politieke actoren domineren de vraag namens wie de actor spreekt.
Bij de Curaaose kranten heeft de categorie Politieke partijen met
bijna 27 % het grootste aandeel, tegenover 10,34 % bij de
Nederlandse kranten waar de categorie Tweede (of eerste) Kamer,
Staten van Aruba met 28,17 % dan weer het grootste aandeel heeft
tegenover 10,33 % van de Curaaose kranten. Wat betreft de sekse
van de actoren is bij zowel de Nederlandse kranten (68,5 %) als de
Curaaose kranten (55,7 %) de mannelijke actor in de meerderheid.
Opvallend is de verhouding tussen de Nederlandse en Curaaose
dagbladen wat betreft de verhouding van een actor ten opzichte van
de meest centrale actor. De proportie positief bedraagt .135 bij de
Nederlandse en .140 bij de Curaaose kranten. Voor negatief
gelden eveneens nagenoeg identieke proporties: .081 voor de
Nederlandse en .101 voor de Curaaose kranten. Wat betreft de
actoren zijn er dus weinig verschillen te ontdekken.

Verhoudingen actoren ten opzichte van Schotte en Wiels
Om er achter te komen hoe de verschillende kranten zich verhouden
tot Schotte en Wiels, zijn de bestaande variabelen 23 en 24
59
aangepast. Uit variabele 23 (verhouding actor ten opzichte van
Schotte) is een selectie gemaakt van code 1 positief en 2 negatief.
Hierin heeft men code 2 veranderd in 0 en code 1 gehandhaafd. Men
gaat dus uit van een schaal van 0 (negatief) tot 1 (positief). Voor
variabele 24 (verhouding actor ten opzichte van Wiels) is hetzelfde
gedaan. Vervolgens zijn van beide aangepaste variabelen twee
nieuwe variabelen aangemaakt. Dit werd gedaan door de variabalen
bij elkaar op te tellen en te delen door een andere nieuwe variabele,
namelijk het werkelijk aantal actoren. Voor variabele 31
(verhouding journalist ten opzichte van Schotte) en 32 (verhouding
journalist ten opzichte van Wiels) zijn deze variabelen aangepast
door code 2 te veranderen in 0 en code 1 te handhaven. Uit het
overzicht in tabel 5 valt allereerst op dat NRC voor zowel variabele
23 als 31 geen enkele keer een actor aan het woord heeft gelaten die
zich uitgesproken positief of negatief uitliet over Schotte. Het AD
laat zich wat betreft de aangehaalde actoren verhoudingsgewijs het
meest negatief uit over Schotte (M= .08, SD= .18), gevolgd door
Amigoe (M=.11, SD= .23). Ten opzichte van Wiels laat Amigoe
(M= .24, SD= .35) zich meest negatief uit, kort gevolgd door het AD
(M= .25, SD= .33). Wat betreft de verschillen tussen de kranten op
basis van variabele 31 en 32 valt weinig te zeggen, omdat de
journalisten in de Nederlandse kranten zich nauwelijks uitgesproken
positief dan wel uitgesproken negatief uitlaten over Schotte en Wiels.

60
Tabel 5: Gemiddelde verhouding positief (code 1) vs. negatief
(code 0)
Var23: actor
vs. Schotte
Var24: actor
vs. Wiels
Valid 3 3
N
Missing 14 14
M .00 .33
NRC
SD .00 .29
Valid 7 7
N
Missing 13 13
M .18 .21
De Volkskrant
SD .28 .37
Valid 22 22
N
Missing 60 60
M .11 .24
Amigoe
SD .23 .35
Valid 16 16
N
Missing 81 81
M .08 .25
AD
SD .18 .33

In tabel 6 is te zien dat de Nederlandse kranten wat betreft de actoren
over het algemeen iets positiever (M= .13, SD= .24) berichten over
Schotte dan de Curaaose kranten (M= .10), SD= .21). Voor Wiels
liggen de actorverhoudingen tussen de Nederlandse kranten (M= .25,
SD= .33) en Curaaose kranten (M= .24, SD= .34) quasi identiek.
Wel is te zien dat Schotte verhoudingsgewijs negatiever wordt
belicht door de aangehaalde actoren dan Wiels. Het verschil tussen
deze twee variabalen is significant (t = 3.371, p<. 01). De
gemiddeldes van variabele 23 en 24 verschillen dus significant van
elkaar (M dif.= .18, SD dif.= .15).

61
Tabel 6: Gemiddelde verhouding negatief (code 0) vs positief
(code 1) Nederlandse vs Curaaose kranten
Var23 Var24
Valid 10 10
N
Missing 27 27
M .13 .25
NL
SD .24 ,33
Valid 38 38
N
Missing 141 141
M .10 .24
CU
SD .21 .34

5.5 Koninkrijksrelaties
Bij beide groepen is de negatieve beschrijving de dominante
codering. Toch is dit percentage in Nederlandse kranten (54.3 %)
ruim 10 % hoger dan in de Curaaose kranten (43,1 %). Wat betreft
de proportie van de categorie positieve beschrijving zijn de
Curaaose kranten (.306) duidelijk in de meerderheid in vergelijking
met de Nederlandse collegas (.086). Variabele 14 beschrijft de
relationele dimensie in het bericht. Hierin zien we duidelijke
verschillen tussen de verschillende kranten. Waar bij de Nederlandse
kranten categorie 11 (Verdeeldheid, onenigheid, tweedracht,
spanning, twist, meningsverschil, ruzie, wanklank, verstoorde relatie,
infiltratie, afscheiding) proportie= .324) en categorie 10
(Hegemonie, macht(sverhouding), dominantie, krachten,
asymmetrische relatie, onderdanigheid, herkolonisatie, (her-/neo-
/post-)kolonialisme) proportie= .297) samen goed zijn voor een
ruime meerderheid, is de relationele dimensie bij de Curaaose
kranten meer verdeeld over meer verschillende categorien. Zo is
categorie 10 met een proportie van .103 het ruimst
vertegenwoordigd, gevolgd door categorie 11 (proportie= .08). Bij
deze variabele mocht men tijdens het coderen maximaal vier
verschillende categorien aanvinken. Om de waarde van de artikelen
met meer dan 1 categorie niet te verliezen, zijn deze indirecte
coderingen ook meegeteld in de hiervoor genoemde data.
62
Tussen de manier van beschrijving (code 1= positief, code 2=
neutraal, code 3= negatief) en de drie types framing is alleen bij het
conflictframe (r = .567, p<.001) sprake van een significante
correlatie. Kortom, hoe negatiever de manier van beschrijving, hoe
significant hoger de gemiddelde aanwezigheid van het conflictframe.
Om de inhoudelijke betekenis van de artikelen te kunnen
onderzoeken, werd een aanvullende kwalitatieve analyse uitgevoerd.
Kwalitatieve analyse

Om een inleidend beeld te krijgen van de verschillen tussen Amigoe
en het AD zijn de voorpaginas vergeleken van zowel 1 oktober 2012
als 6 mei 2013, allebei dagen die betrekking hebben op
crisisberichtgeving. 1 oktober 2012 is de dag dat Curaao ook in
Nederland in de opening van het nieuws voorbijkwam vanwege oud-
premier Gerrit Schotte die zich had opgesloten in het
regeringsgebouw. 6 mei 2013 is de dag na de moord op politicus
Helmin Wiels.

Wanneer de voorpaginas van Amigoe en het AD op 1 oktober 2012
en 6 mei 2013 naast elkaar worden gelegd, valt het direct op dat het
AD op beide dagen kiest voor n groot verhaal welke de totale
voorpagina in beslag neemt. De voorpagina van Amigoe is
daarentegen veel meer versnipperd. Voor de representativiteit van de
hiervoor genoemde verschillen is het belangrijk te weten dat er twee
belangrijke verschillende bestaan tussen deze twee Curaaose
kranten. Waar het AD een ochtendkrant is en wordt uitgegeven op
tabloid-formaat, is Amigoe een middagkrant op broadsheetformaat.

Het AD kiest op 1 oktober 2010 zoals gezegd voor een enkel verhaal
met daarbij een aanvullend kader en onderaan het artikel een
doorverwijzing naar een artikel op pagina 5. Het woordgebruik in de
kop van dit artikel (Schotte verlaat Frti) en het tekstkader (Rozier
klaagt MFK-ers aan) feitelijk en neutraal te noemen. Amigoe kiest
op dezelfde dag voor drie losse verhalen over de casus Schotte.
63
Hierin is het karakter van de koppen al een tikkeltje minder feitelijk
dan eerder op diezelfde dag in het AD. Twee van de drie verhalen
hebben een kop waarin de mening van een actor aan het woord komt.
De eerste kop luidt BovendEert: Benoeming interim-regering is
correct. Geen sprake van staatsgreep en de andere kop luidt VBC:
Idioterie en landverraad Schotte. Ook op deze voorpagina wordt bij
twee artikelen doorverwezen naar het vervolg en een ander artikel. In
totaal nemen de drie berichten over Schotte ongeveer tweederde van
de voorpaginaruimte in beslag.

Op 6 mei 2013 kiest Amigoe voor een vergelijkbare voorpagina als
op 1 oktober 2012. Andermaal met drie losse artikelen die in totaal
ongeveer tweederde van de pagina dekken, opnieuw ook met een
bescheiden lettertype. Net als op 1 oktober 2012 kiest Amigoe hier
voor koppen die betrekking hebben op een visie/mening van een
actor. Het AD kiest eerder op deze maandag 6 mei 2013 voor n
artikel met een veelzeggende kop: Curaao in shock, volledig in
grote witte hoofdletters met een zwarte achtergrond. Onder de kop is
een grote foto te zien met daarop de plek waar Wiels is vermoord.
Daarnaast is onder de kop een feitelijk chapeau te vinden: Leider
van Pueblo Soberano Helmin Wiels vermoord. Voor de
verschillende voorpaginas die hiervoor zijn geanalyseerd, zie bijlage
2.

5.6 Analyse opinirende artikelen
Schotte
Het valt op dat voornamelijk negatief geladen vergelijkingen worden
gemaakt. Het AD gebruikt als enige n positieve metafoor. De
negatief geladen metaforen relateren voornamelijk aan het imago van
de oud-premier. Dit wordt samengevat in n mooie vergelijking.
Amigoe en het AD laten in deze opinirende artikelen beiden
doorschemeren dat Curaao beter af is zonder Schotte. In de
Nederlandse kranten komen nauwelijks kwalitatieve beschrijvingen
voor over Schotte. Net als bij de Curaaose kranten zijn deze
verwijzingen naar Schotte ook in de Nederlandse kranten
64
nadrukkelijk negatief van aard. Amigoe gebruikt in een opinieartikel
met Schotte en zijn politburo en een nieuw soort Fidel Castro
geladen termen om Schotte in politieke zin te omschrijven.

Een charismatische jonge en welbespraakte leider. (AD, artikel
95, opinie)

Gerrit was immers de partij en de partij was Gerrit. (AD, artikel
95, opinie)

Hij dacht een nieuw soort Fidel Castro te worden en toen dat niet
lukte, ging hij zijn eigen incompetentie verhullen in loze praat en
de schuld steeds maar op anderen schuiven. (Amigoe, artikel 227,
opinie)

Schotte weet het altijd beter, Schotte is wispelturig, blijft
manipuleren en denkt boven iedereen te staan. (AD, artikel 95,
opinie)

het vechtkabinet Schotte, waarmee niet alleen het vertrouwen
intern maar vooral ook van de samenleving als geheel danig op de
proef is gesteld. (AD, artikel 143, commentaar)

Gerrit Schotte en zijn politburo hebben alleen maar ellende over
Curaao gebracht. (Amigoe, artikel 227, opinie)

een man die graag buiten de lijntjes kleurt: maffiaconnectietje,
fraudegevalletje, nepotismegevalletje en genoeg buitenvrouwen om
het leven leefbaar te houden. (De Volkskrant, artikel 202, opinie)

Wiels
In vergelijking met Schotte wordt Wiels in de opinirende artikelen
een stuk positiever belicht. Dit heeft uiteraard voor een deel te maken
met de publiciteit naar aanleiding van zijn dood op 6 mei. Toch
geven deze opinieverhalen ook een inkijk in de andere kant van de
vermoorde politicus. In de metaforische beschrijvingen is in beide
Curaaose kranten voornamelijk aandacht voor het volkse karakter
van Wiels. Amigoe vat met stigmatiserend, intimiderend en
65
beledigend in harde bewoordingen de politieke stijl van de
voormalig partijleider van Pueblo Soberano samen.

De Nederlandse kranten zijn over het algemeen iets kritischer over
Wiels. Zo is in De Volkskrant een duidelijk verzet te klinken tegen
het ophemelen van de politicus na zijn dood. De Nederlandse
dagbladen en dan voornamelijk De Volkskrant beeldden Wiels af als
een politicus die veel problemen blootlegde maar tegelijkertijd zelf
ook niet van onbesproken gedrag was. Oftewel aan de ene kant had
hij door zijn uitgesprokenheid een grote groep aanhangers, maar aan
de andere kant riep hij ook veel verweer en aversie op (AD). Met
deze passage - Directies van (overheids-)nv's werden vervangen
door partijvrienden zonder kennis van zaken die de kassen
vervolgens omkeerden om kostbare hobby's zoals vele buitenlandse
reizen te financieren. (artikel 220, opinie) - maakt De Volkskrant
bijvoorbeeld gebruik van een harde constatering, die niet verder
wordt onderbouwd.

Wiels was een kolkende rivier, die soms te veel moeite had om in
haar bedding te blijven. (Amigoe, artikel 67, opinie)

een buitengewoon controversile persoon, die om reden dat hij
dingen fel en ongezouten zei en daarmee een grote schare
aanhangers had maar bij anderen ook veel verweer en aversie
opriep. (AD, artikel 143, commentaar)

Maar aan de andere kant leunde zijn manier van politiek
bedrijven aan tegen opruiing en was het soms stigmatiserend,
intimiderend en beledigend naar personen, groepen en entiteiten,
waaronder ook de Amigoe. (Amigoe, artikel 223, commentaar)

Met het verlies van Wiels is de kans op politieke instabiliteit nog
groter geworden. (AD, artikel 224, commentaar)

De Helmin Wiels in de necrologien heeft maar weinig gemeen
met de vermoorde politicus Wiels. (De Volkskrant, artikel 220,
opinie)

66
Maar als je Nederlandse politici nu over Wiels hoort praten, zou
je zweren dat ze geen groter vriend in de West hadden dan Helmin
Wiels. (De Volkskrant, artikel 216, analyse)

Dat het corruptie en fraude aanpakt met dezelfde volhardendheid
en energie die hij aan de dag legde. (NRC, artikel 197,
commentaar)

Wiels beledigde menigeen tot op het bot. Zijn wekelijkse
redevoeringen op de radio mondden steevast uit in ordinaire
scheldpartijen. Hij deed het, dat moet gezegd, zonder aanzien des
persoons. (De Volkskrant, artikel 220, opinie)

Schotte en Wiels
Omdat Schotte en Wiels de twee onderzoekscases vormen, is het
interessant om ook te kijken naar kwalitatieve passages waarin het
over beide politici gaat. In de Nederlandse kranten zijn deze passages
niet te vinden. In het AD wordt de nadruk gelegd op het gebrek aan
politieke dialoog van Schottes en Wiels politieke partijen. Ook ziet
men in deze krant een uitgesproken metafoor om het politieke
karakter van de twee politici te omschrijven: intellect en grof geld
stonden niet zij aan zij, maar vis--vis. In Amigoe komt men een
opvallende boodschap tegen waarin wordt verwezen naar het
politieke beleid van de twee politici.

Voor deze partij geldt dat het doel de middelen heiligt. Daarin
had MFK in PS van Wiels een prima partner; niet inhoudelijk
ideologisch, integendeel zelfs, maar wel dat het doel voor alles
moet wijken. (AD, artikel 87, commentaar)

Twee tegenovergestelde figuren werden geforceerd samen te
werken; intellect en grof geld stonden niet zij aan zij, maar vis-
vis. Het laat zich snel raden wie de laatste beslissing neemt. (AD,
artikel 95, opinie)

kunnen een voorbeeld geven door van nu af aan over de inhoud te
discussiren en niet politieke tegenstanders persoonlijk aan te
vallen en voor van alles en nog wat uit te maken, zoals dat de
67
laatste jaren kennelijk normaal is geworden. (Amigoe, artikel
223, commentaar)

Curaaose politiek
Als men iets breder analyseert dan enkel Schotte en Wiels, is te zien
dat het AD in n opinieartikel opneemt voor de Curaaose
democratie die krachtig genoeg blijkt om een malafide betuur buiten
Forti te zetten. NRC probeert in dit verband de Curaaose
bestuurscrisis te verklaren vanuit de cultuurverschillen. De
Volkskrant kijkt juist nog iets breder door ook te verwijzen naar
bijvoorbeeld de georganiseerde misdaad en justitie.

Maar de grootste winst is uiteindelijk dat het eiland zlf in staat is
geweest haar problemen op te lossen. (AD, artikel 87,
commentaar)

Onder druk van het troebele besturen van Schotte en de zijnen
blijkt de eilandelijke samenleving een enorme kracht te kunnen
ontwikkelen om de dreigende wanorde het hoofd te bieden. (AD,
artikel 99, opinie)

In de politiek op Curaao bestaat geen onderscheid tussen het
zakelijke en het persoonlijke vlak. De man en de bal zijn n.
(NRC, artikel 185, opinie)

Als straks dezelfde coalitie opnieuw aantreedt, ontstaat bovendien
de paradoxale situatie dat het de rommel moet opruimen die het
zelf veroorzaakte. (NRC, artikel 189, commentaar)

Op Curaao zal geen machtswellustige politicus de kans laten
liggen om in te spelen op de onderbuikgevoelens van de arme,
zwarte man. (NRC, artikel 191, opinie)

een eiland dat mensen zuiver gebruiken als speeltuin voor hun
eigen plezier. (NRC, artikel 191, opinie)

De politie is notoir corrupt en de tentakels van de georganiseerde
misdaad reiken tot voorbij de muren van het Openbaar
Ministerie. (De Volkskrant, artikel 221, opinie)
68
Koninkrijksband
Passages over de koninkrijksband tonen allereerst aan dat in de
Nederlandse kranten duidelijk meer aandacht is voor de interne
koninkrijksrelatie. In de Curaaose kranten komt de nodige ergernis
naar voren over de Nederlandse onwetendheid en diens dominante
houding. Ook wordt geklaagd dat Nederland zijn statutaire
verantwoordelijk niet neemt als verantwoordelijke voor goed bestuur
in andere landen.

Onwetendheid, ondanks het feit dat in het Europees deel van het
Koninkrijk zoveel mensen afkomstig zijn uit het Caribisch deel.
(AD, artikel 173, opinie)

De Nederlanders zouden zich bescheidener op moeten stellen, in
de wetenschap dat ze van de taal en cultuur geen 'kaas' hebben
gegeten. (Amigoe, artikel 67, opinie)

De staatkundige binding met het eiland biedt Nederland sinds de
afschaffing van de slavernij geen enkel (economisch) voordeel.
(AD, artikel 127, analyse)

Het Statuut maakt Nederland verantwoordelijk voor goed bestuur
in de andere landen, een verantwoordelijkheid - zo is zeker de
afgelopen twee jaar pijnlijk duidelijk geworden - Den Haag niet
wil en vermoedelijk ook niet kan dragen. (AD, artikel 127,
analyse)

Waar in de Curaaose dagbladen wordt geklaagd over de
Nederlandse onwetendheid, ziet men bij de Nederlandse collegas
een soortgelijk patroon. Ook wordt verwezen naar het kolonialisme
en het slavernijverleden om de huidige situatie in perspectief te
plaatsen. Opvallend is verder de uitgesprokenheid in NRC over het
eventueel onafhankelijk worden van Curaao. In De Volkskrant
wordt met name kritiek geuit op de verantwoordelijkheid van
Nederland ten opzichte van haar Caribische koninkrijkspartner. Deze
te softe houding zou volgens de Nederlandse krant voortkomen uit
angst voor neokoloniale gevoeligheden. Volgens auteur Ren
69
Zwart is het noodzakelijk om te pleiten voor een actievere opstelling
van Nederland. Beide Nederlandse kranten proberen door de
historische parallellen dieper in te gaan op de koninkrijksband, nog
dieper en uitgebreider dan de Curaaose collegas. De Volkskrant
stelt in een column in harde bewoordingen de moeizame
koninkrijksband aan de kaak, door te stellen dat een Nederlandse
politicus bonuspunten scoort als hij of zij een standpunt inneemt dat
stelt dat Nederland afscheid moet nemen van het Caribische deel van
het Koninkrijk.

Genoeg gezagdragers zeggen dat elke individuele Nederlander
dit koloniale verleden persoonlijk met zich meedraagt. (NRC,
artikel 185, opinie)

Mag je het de tegenwoordige bestuurders verwijten dat ze zuiver
aan hun eigenbelang denken, als hun voorgangers nooit anders
hebben gedaan? (NRC, artikel 191, opinie)

Curaao zal zichzelf vanwege economische belangen nooit
loskoppelen van Nederland. (NRC, artikel 191, opinie)

Een Nederlands politicus met de voormalige Antillen in zijn
portefeuille scoort bonuspunten als hij zich op het standpunt stelt
dat we er zo snel, pijnloos en goedkoop mogelijk vanaf moeten zien
te komen. (De Volkskrant, artikel 211, column)

Nederland rest weinig anders dan stevig ingrijpen. Hoe tactvol
dat ook zal gebeuren, het anti-Nederlandse sentiment zal er verder
door toenemen. (De Volkskrant, artikel 213, opinie)

dat Nederlandse politici niet meer kunnen wegkijken, zich niet
meer kunnen verschuilen achter het mantra van de 'zelfstandigheid'
van de andere landen binnen het koninkrijk. (De Volkskrant,
artikel 220, opinie)

Als men de aangehaalde passages van dit kwalitatieve
onderzoeksdeel globaal probeert te relateren aan de verschillende
frames, komt men voornamelijk zinsneden tegen met een
70
conflictueus karakter. Dit sluit aan bij de kwantitatieve conclusie dat
conflictframe over het algemeen duidelijk het vaakste voorkomt.

Tabel 7: Schematische samenvatting onderzoeksresultaten
Nederlandse kranten Curaaose kranten
Schotte - Negatief over
imago/reputatie

- Idem
Wiels - Evenwichtig, ook
aandacht voor zijn
negatieve (politieke)
eigenschappen

- Iets meer
aandacht voor zijn
positieve
eigenschappen
Curaaose
politiek

- Crisis verklaren
vanuit perspectief
cultuurverschillen en
misdaad/justitie
- Trots ten
aanzien van eigen
ingrijpen t.o.v.
oplossen
bestuurscrisis
Koninkrijksband - Meer aandacht
- Ergernis
Nederlandse
onwetendheid
- Niet nemen
Nederlandse
verantwoordelijkheid
- Verwijzingen
kolonialisme/slavernij

- Ergernis
Nederlandse
houding/
dominantie
- Idem
- Idem

Voor een uitgebreider overzicht van passages uit de opinirende
artikelen zie bijlage 3.

71

6. Conclusie en discussie

In de conclusie en discussie wordt dit onderzoek gevalueerd. Hierin
beantwoordt men de onderzoeksvragen en hypotheses. Tot slot is er
aandacht voor de beperkingen van dit onderzoek en worden
aanbevelingen gegeven voor vervolgonderzoek.
6.1 Onderzoeksvragen

In dit deel van de meesterproef worden de onderzoeksvragen en de
daarbij horende hypotheses gevalueerd.

OV 1: Hoe is het gesteld met de aanwezigheid van de vijf
generische nieuwsframes van Semetko & Valkenburg
(verantwoordelijkheidsframe, human interest-frame,
conflictframe, moraliteitsframe en economische
gevolgenframe) in berichtgeving over Schotte door
enerzijds de Nederlandse en anderzijds de Curaaose
kranten?

H 1: In vergelijking met de Nederlandse kranten zullen
Amigoe en het AD zich meer focussen op het
economische gevolgenframe omdat eventuele negatieve
gevolgen aan de hand van de zaak Schotte op het eiland
van groter belang zijn voor het eiland dan voor haar
overzeese koninkrijkspartner Nederland. Aan de andere
kant zullen NRC en De Volkskrant juist eerder gebruik
maken van het conflictframe omdat zij over het
algemeen meer van afstand en waarschijnlijk ook
minder diepgaand berichten. De Curaaose kranten
zijn veel dichter betrokken bij de zaak Schotte en de
zaak Wiels en zullen dus ook aanzienlijk meer gebruik
maken van het human interest-frame.

72
Het conflictframe (M= .49, SD= .44 komt over het algemeen het
vaakste voor. Dit betekent dus dat per willekeurig artikel een kans
bestaat van 49 % dat hierin een element van het conflictframe
voorkomt. Het verantwoordelijkheidsframe (M= .31, SD= .38) volgt
daarachter op redelijke afstand. Op de derde plaats volgt het human
intererst-frame (M= .25, SD= .25). Deze onderzoeksresultaten met
betrekking tot OV 1 komen grotendeels overeen met een voorgaand
onderzoek van de KU Leuven (De Nil, 2012). Ook daar was het
conflictframe het meest gebruikte frame bij zowel de routine- als
crisisberichten. Wel valt het op dat de gemiddelde scores van dit
onderzoek duidelijk hoger liggen dan het voorgaande onderzoek (De
Nil, 2012). Als we in dat onderzoek de crisisberichten voor ons
nemen, zien we de volgende scores: conflictframe (M= .36, SD=
.25), human interest-frame (M= .23, SD= .24) en het
verantwoordelijkheidsframe (M= .14, SD= .14) (De Nil, 2012).

Zoals eerder vermeld in dit onderzoek is het moraliteitsframe en het
economische gevolgenframe geschrapt vanwege een te lage
Cronbachs Alpha en een te marginale aanwezigheid in de artikelen.
Men kan dus niet testen of de Curaaose kranten meer gebruik
maken van het economische gevolgenframe. De hypothese dat
Nederlandse dagbladen (M= .66, SD= .45) vaker het conflictframe
hanteren dan de Curaaose kranten (M= .45, SD= .44) is bevestigd.
Ook de voorspelling dat het aandeel human interest-frame hoger is
bij Amigoe en het AD (M= .26, SD= .25) dan bij NRC en De
Volkskrant samen (M= .19, SD= .21) is juist. Als de gemiddeldes
van de drie gebruikte frames bij elkaar worden geteld en men deze
deelt door drie, zien we dat bij de Nederlandse kranten (M= .42, SD=
.34) meer sprake is van framing dan bij de Curaaose (M= .33, SD=
.36).

DV 1: Wat zijn hierin de verschillen tussen NRC en De
Volkskrant?

H 2: Sinds een paar jaar heeft NRC geen vaste
correspondent meer op de Antillen. De Volkskrant
73
heeft nog wel altijd een eigen correspondent.
Daarom verwacht men in De Volkskrant een
frequenter gebruik van het
verantwoordelijkheidsframe. Daarnaast richt De
Volkskrant zich normaal gesproken nog
nadrukkelijker op de politiek dan NRC. Aangezien
het onderzoek zich richt op politieke onderwerpen,
mag ook daarom worden verwacht dat men
diepgaande artikelen tegenkomt in De Volkskrant.
Het conflictframe zal daarom eerder voorkom in
artikelen van NRC. Tevens zal in De Volkskrant
eerder sprake zijn van een human interest-frame,
omdat De Volkskrant wel de beschikking heeft over
een vaste correspondent.

In hypothese 2 werd een grotere aanwezigheid voorspeld van de drie
frames in De Volkskrant, omdat deze krant in tegenstelling tot NRC
wel over een vaste correspondent beschikt. Uit de
onderzoeksresultaten blijkt dit juist andersom te zijn voor alle drie de
frames. Het grootste verschil tussen de twee Nederlandse kranten
was terug te vinden in het verantwoordelijkheidsframe, (De
Volkskrant, M= .50, SD= .40; NRC, M= .33, SD= .41). Bij de
aanwezigheid van het human interest-frame en het conflictframe
waren de verschillen iets minder groot, maar dus wel met een groter
aandeel voor NRC.

DV 2: Wat zijn hierin verschillen tussen Amigoe en het AD?

H 3: Amigoe staat van oudsher bekend als een
kwaliteitskrant, dus wat betreft de aanwezigheid van
frames valt te verwachten dat Amigoe meer
gelijkenissen vertoont met NRC. Amigoe zal als
traditionele krant sneller kiezen voor het
verantwoordelijkheidsframe. Bij het AD zal juist het
conflictframe weer een groter aandeel hebben.

74
Tussen de twee Curaaose kranten bestaan onderling weinig grote
verschillen wat betreft aanwezigheid van de drie grote frames. Alleen
bij het conflictframe bestaat een redelijk verschil tussen het AD (M=
.48. SD= .45) en Amigoe (M= .41, SD= .45). De aanwezigheid van
de overige twee frames is voor beide kranten nagenoeg identiek.

OV 2: Welke actoren komen aan bod?

Een tweede onderzoeksvraag richt zich concreet op de aangehaalde
actoren in de artikelen. Er is een maximum van vier actoren per
artikel gecodeerd. In een artikel komen dan gemiddeld bijna twee
actoren (M= 1.83, SD= 1.42) voor. Gezien het politieke karakter van
de twee onderzoekscasussen is het niet verrassend dat de categorie
politieke actoren het grootste aandeel heeft. In de komende deelvraag
wordt verder ingegaan op de verschillen tussen Nederlandse en
Curaaose kranten.

DV 3: Wat zijn hierin de verschillen tussen de Nederlandse
en Curaaose kranten en hoe verhouden de auteurs
zich tot de actoren?

Het gemiddeld aantal actoren per artikel ligt voor de Nederlandse
kranten (M= 1.84, SD= 1.57) nagenoeg gelijk aan dat gemiddelde
van de Curaaose kranten (M= 1.84, SD= 1.39). In Amigoe en het
AD (27 %) ziet men een overheersend aandeel van de categorie
politieke partijen. Deze categorie is in de Nederlandse kranten (M=
10,33 %) weer een stuk lager. In NRC en De Volkskrant neemt de
categorie Tweede (of eerste) Kamer, Staten van Aruba (M= 28,17
%) het grootste aandeel in. Bij zowel de Nederlandse kranten (68,5
%) als de Curaaose kranten (55,7 %) is de mannelijke actor in de
meerderheid wat betreft de sekse van de actoren. De auteur van het
artikel laat in het artikel nauwelijks tot niet merken hoe hij of zij zich
verhoudt tot de actoren.

75
OV 3: Waarin verschillen de Curaaose en Nederlandse
kranten qua neutraliteit/onpartijdigheid betreffende
Schotte en Wiels?

H 4: In een crisissituatie zoals de zaak Schotte geeft de
Curaaose berichtgever een deel van zijn
onpartijdigheid en neutraliteit op om zich meer aan
te sluiten bij de pro- of contrakant. Bij zowel Schotte
als Wiels zijn Amigoe en het AD eerder anti dan pro.
Voor de Curaaose kranten staat het nieuws over
Schotte en Wiels veel dichterbij, waardoor Amigoe
en het AD eerder partijdig en meer uitgesproken zijn
dan de Nederlandse collegas.

Om vanuit de kwantitatieve analyse antwoord te krijgen op deze
onderzoeksvraag, zijn de variabelen hoe de verschillende kranten
zich verhouden tot Schotte en Wiels omgezet naar een schaal van 0
(negatief) tot 1 (positief). Vervolgens ziet men dat de berichtgeving
over zowel Wiels als Schotte nauwelijks verschilt tussen de
Nederlandse en Curaaose kranten wat betreft mate van
positiviteit/negativiteit betreffende Wiels en Schotte. Wel is een
verschil tussen terug te zien in de beeldvorming van de twee politici.
Schotte wordt duidelijk negatiever belicht.

Ook in de kwalitatieve analyse is dit verschil tussen beide politici
terug te vinden. Net als bij de Curaaose kranten komt men in de
Nederlandse kranten bijna uitsluitend negatieve verwijzingen tegen
richting Schotte. Een charismatische jonge en welbespraakte leider
(AD), is een van de weinige passages waarin Schotte positief wordt
belicht. Dat Wiels over het algemeen positiever wordt belicht, heeft
uiteraard ook een deel te maken met de publiciteit naar aanleiding
van de moord op 6 mei. In de kwalitatieve analyse valt het op dat de
Nederlandse dagbladen een stuk kritischer zijn over Wiels.
Voornamelijk De Volkskrant schetst het beeld van een politicus die
veel voor zijn volk betekende, maar tegelijkertijd zelf ook weleens
buiten de lijnen kleurde. In de Curaaose kranten komen we een
76
aantal passages waarin de twee politici worden vergeleken. Zo noemt
het AD de vergelijking intellect (Wiels) vs. grof geld (Schotte) om
de twee politici te omschrijven en meteen een kwalitatieve waarde
mee te geven.

Wat betreft hypothese 4 kan inderdaad voorzichtig worden gesteld
dat Amigoe en het AD bij zowel Schotte als Wiels eerder anti zijn
dan pro. Alhoewel dit een stuk sterker geldt voor Schotte dan voor
Wiels. Het AD (M= .08, SD= .18) is dan weer meer contra Schotte
dan Amigoe ( M= .11, SD= .23), terwijl dat voor Wiels andersom
geldt, maar daar ligt het gemiddelde weer minder sterk in de buurt
van 0, wat duidt op een minder negatieve verhouding ten opzicht van
Wiels. Het verschil tussen Amigoe (M= .24, SD= .35) en het AD
(M=.25, SD= .33) is dan echter weer miniem. Het tweede deel van
hypothese 4 kan in de kwantitatieve analyse niet echt worden
bevestigd. Men kan dus niet zo zeer stellen dat Curaaose kranten
eerder partijdig en meer uitgesproken zijn. Uit de aanvullende
kwalitatieve analyse blijkt juist eerder het tegendeel als men puur en
alleen kijkt naar de casus Wiels. Bij de casus Schotte zijn deze
verhoudingen eerder gelijk.

OV 4: Wat heeft de Nederlandse berichtgeving over Schotte
en Wiels voor gevolgen (gehad) voor de Nederlandse
beeldvorming van de Curaaose politiek?

DV 4: Waarin bestaan verschillen tussen de Nederlandse
en Curaaose kranten wat betreft beeldvorming van
de Curaaose politiek?

H 5: Nederlandse kranten zullen waarschijnlijk nog
negatiever en selectiever berichten over de themas
Schotte en Wiels. De Nederlandse kranten berichten
minder vaak over de twee onderzoeksactoren. Deze
selectiviteit werkt in de hand dat er vooral aandacht
is voor de negatieve punten. Woorden als corruptie,
77
vriendjespolitiek, integriteit zijn hierin centrale
trefwoorden.

Het AD neemt het in een opinirend artikel op voor de Curaaose
democratie. De twee Nederlandse kwaliteitskranten proberen de
bestuurscrisis te doorgronden door bepaalde cultuurverschillen uit te
lichten of te verwijzen naar de georganiseerde misdaad en justitie.
Termen als corruptie en integriteit komt men niet heel veel meer
tegen in de Nederlandse dagbladen. Men kan dus niet stellen dat
Nederlandse kranten negatiever en selectiever berichten over de
Curaaose politiek. Het is vooral te merken dat NRC en De
Volkskrant de politieke situatie meer proberen te duiden door dit
soort achtergronden te verpakken in een artikel. Dit duidende
karakter van de Nederlandse kranten komt overeen met het
aangehaalde citaat in de eerste alinea van hoofdstuk 2.11 dat de
onwetendheid afneemt en de Nederlandse media nu veel meer
onderzoeken.
31
In hoofdstuk 2.11 kwam al naar voren dat er meer
begrip moet worden gekweekt voor de constitutionele verhoudingen
(Saleh, 2006, p. 3). Ondanks dat Nederlandse kranten negatiever en
selectiever berichten over de Curaaose politiek, is de manier waarop
De Volkskrant en NRC de politieke situatie in Curaao proberen te
duiden een stap in de goede richting.

DV 5: In hoeverre is de koninkrijksband tussen Nederland
en Curaao veranderd, enerzijds voor en na het
kabinet Schotte en anderzijds voor en na de opkomst
en uiteindelijke moord op Helmin Wiels?

H 6: Zoals Luc Alofs (2012) eerder in dit werk al stelde,
bestaat er geen gedeelde koninkrijksband. Saleh
(2006) versterkt deze zwakke relatie nog eens met de

31
Het beeld is veranderd, de Nederlandse media onderzoeken nu veel
meer. Steeds meer Nederlanders komen naar het eiland. Vroeger was er veel
meer onwetendheid vanuit Nederland. Nu is er juist een soort familarisatie
(anonieme interviewreeks).
78
opmerkingen dat er nu eenmaal een koloniaal
verleden is dat de verhoudingen mentaal blijft
benvloeden. De themas Schotte en Wiels hebben
de wederzijdse koninkrijksbanden verder op scherp
gezet, maar het is belangrijk om in het achterhoofd
te houden dat de koninkrijksband altijd al moeizaam
is geweest en dat het ook altijd zo zal blijven.

Onderzoeksvraag 4 en dan met name deelvraag 5 zou een mooie
aanleiding kunnen zijn voor vervolgonderzoek. Ook hierbij zit men
namelijk met het probleem dat er te weinig kennis is over de situatie
voor Schotte en Wiels. Toch kan men vanuit dit onderzoek al enkele
conclusies trekken. Allereerst blijkt uit de kwantitatieve analyse dat
in de manier waarop de auteurs van de kranten aankijken tegen
koninkrijksrelaties, de negatieve beschrijving in de meerderheid is.
In de Nederlandse kranten (54,3 %) ligt dit aandeel negatief hoger
dan in de Curaaose kranten (43,1 %). Het aandeel van de positieve
beschrijving sluit aan bij deze trend, oftewel bij de Curaaose
dagbladen (30,6 %) ligt dit percentage een stuk hoger dan bij de
Nederlandse collegas (8,6 %).

In zowel de Curaaose als de Nederlandse kranten komt een aantal
passages voor dat laat doorschemeren dat de wederzijdse
koninkrijksband er niet beter op is geworden sinds de politieke
aanwezigheid van Schotte en Wiels. De volgende drie onderstaande
formuleringen onderstrepen dat wederzijds veel ergernissen bestaan -
zoals de Nederlandse onwetendheid, dominante houding en de
statutaire verantwoordelijkheid van Nederland om in te grijpen- en
dat de casussen Schotte en Wiels de koninkrijksrelatie tussen
Nederland en Curaao verder op scherp hebben gezet. Deze
constatering sluit goed aan bij de opmerking dat Al te nauwe
betrokkenheid van Nederland als bemoeizucht en betutteling wordt
aangemerkt. (Saleh, 2006, p. 3)

79
De staatkundige binding met het eiland biedt Nederland sinds de
afschaffing van de slavernij geen enkel (economisch) voordeel.
(AD, artikel 127, analyse)

Nederland rest weinig anders dan stevig ingrijpen. Hoe tactvol
dat ook zal gebeuren, het anti-Nederlandse sentiment zal er verder
door toenemen. (De Volkskrant, artikel 213, opinie)

Curaao zal zichzelf vanwege economische belangen nooit
loskoppelen van Nederland. (NRC, artikel 191, opinie)

Men kan kortom voorzichtig stellen dat de wederzijdse
koninkrijksband er eerder slechter dan beter op is geworden sinds de
politieke intrede van Schotte en Wiels. De manier waarop de twee
Nederlandse kwaliteitskranten de politieke situatie proberen te
duiden, geeft in elk geval aan dat deze printmedia hun best doen de
Nederlandse onwetendheid over Curaao en de politieke situatie
aldaar te verkleinen. Hoe dan ook, het koloniale verleden blijft de
verhoudingen mentaal benvloeden.
6.2 Onderzoeksreflectie en aanbevelingen voor
toekomstig onderzoek

Bij het interpreteren van de onderzoeksresultaten is het steeds
belangrijk om bewust te zijn van een aantal opmerkingen. Voor het
evenwicht en de representativiteit van de inhoudsanalyse was het
beter geweest om naast Amigoe een van de Papiamentstalige
dagbladen te gebruiken zoals Extra. De kennis van het Papiaments is
echter te gering om een diepgravende inhoudsanalyse te kunnen
toepassen in deze taal. Met name voor beeldspraakaspecten is een
vloeiende beheersing van het Papiaments vereist om de Curaaose
berichtgeving nog evenwichtiger in beeld te brengen in
inhoudsanalyses. Vandaar dat naast Amigoe de keuze is gevallen op
de andere Nederlandstalige krant, het AD. Anderzijds zijn deze twee
dagbladen samen met La Prensa wel de enigen die het moeten
hebben van abonnementen in plaats van de losse verkoop. Dat maakt
80
de keuze voor deze twee kranten - gezien het stabielere lezersbestand
en de verschillende stijl van abonneekranten ten opzichte van losse
verkoop kranten - juist weer sterker.

Voor het uitvoeren van dit onderzoek is een steekproef uitgevoerd
die uitgaat van twee belangrijke onderzoeksmaanden (oktober 2012)
en mei 2013 (vanaf 6 mei). De keuze hiervoor is voornamelijk
gebaseerd op het aanbod van De Volkskrant en NRC. Dit waren de
enige twee maanden waarin Schotte en Wiels structureel zowel in
Curaao als Nederland in het nieuws kwamen. Daarnaast waren dit
de enige maanden waarin de Nederlandse kranten structureel
berichtten over deze twee onderzoekscasussen. Voor een
vergelijkingsonderzoek als dit is men dus afhankelijk van het aanbod
en dat beperkt de onderzoeker opties om een steekproef uit te voeren.
De bedoeling was om naast NRC de berichtgeving van De Telegraaf
als tweede Nederlandse krant te analyseren. Dat zou voor de
onderlinge vergelijkbaarheid van de vier geanalyseerde dagbladen
het beste zijn gezien de tegenstelling populaire krant (AD en De
Telegraaf) vs. kwaliteitskrant (Amigoe en NRC). Gezien het gebrek
aan (structurele) berichtgeving over deze twee onderwerpen en het
feit dat De Volkskrant in tegenstelling tot De Telegraaf wel over een
eigen correspondent beschikt, heeft men in dit onderzoek gekozen
voor De Volkskrant. Dat deze krant wel de beschikking heeft over
een eigen correspondent, maakt de kwalitatieve waarde van De
Volkskrant er groter op dan die van De Telegraaf.

Gedurende dit hele onderzoek is men een aantal punten
tegengekomen dat aanleiding kan geven tot vervolgonderzoek.
Allereerst valt het op dat er weinig onderzoek is gedaan naar de
Curaaose journalistiek en er weinig cijfers voorhanden zijn. Er is
nog altijd geen officile journalistenvereniging. Dit zijn allemaal
zaken die de journalistieke kwaliteit normaal gesproken niet ten
goede komen. Het zou dus de moeite waard zijn om de journalistieke
situering van Curaao eens verder uit te zoeken.

81
Uit het literatuuronderzoek is gebleken dat de traditionele media nog
altijd een bepalende rol spelen. Hoe is dit te verklaren? Deze vraag
alleen zou alleen al vervolgonderzoek kunnen opleveren. Men heeft
zich in dit onderzoek gericht op twee casussen. In de tweede
onderzoeksmaand staat de nasleep van de moord op Wiels centraal in
de berichtgeving, en in de eerste onderzoeksmaand is dat
voornamelijk gericht op de nasleep van Schotte die zich opsloot in
het regeringsgebouw en de val van zijn kabinet. Het is dus logisch
dat Wiels iets positiever wordt belicht. Een hypothese die in het
onderzoek grotendeels wordt bevestigd. Hier valt tegenover te stellen
dat beide casussen niet alleen op zichzelf staan, maar ook een breder
perspectief bieden in de vorm van het thema politieke crisis in
Curaao. Deze beperking van het onderzoek geeft desalniettemin
aanleiding tot een vergelijkende inhoudsanalyse naar de
beeldvorming van Wiels voor n na dat hij werd vermoord.

Om de twee politieke onderzoekscasussen in een breder perspectief
te plaatsen, zou het voor nieuw onderzoek interessant en relevant zijn
om deze onderzoeksresultaten voor te leggen aan n of twee
Curaaose en n of twee Nederlandse politicologen. Voor deze
meesterproef was echter niet genoeg tijd om dit aanvullend op het
kwantitatieve en kwalitatieve gedeelte ook nog te analyseren.

Gezien de lage waardes van Krippendorffs alpha bij het
intercoderen, is het voor toekomstig en/of verder onderzoek aan te
bevelen om grondiger te trainen met frameanalyse. Daarnaast zal een
aanpassing van het coderingsinstrument met subtielere en
fijnzinnige(re) frame-items de betrouwbaarheid doen verhogen. Een
mogelijkheid hierbij is bijvoorbeeld om de dichotome
antwoordschaal van ja of nee uit te breiden naar drie categorien,
bijvoorbeeld door middel van de volgende driedeling: totaal wel
aanwezig, neutraal/twijfel en duidelijk wel aanwezig. Met het oog op
het dubbelcoderen zou men dan als extra kunnen noteren op welke
gedeelte van het artikel men deze codering heeft gebaseerd.

82
Zoals eerder vermeld, levert een vergelijkingsanalyse de nodige
beperkingen op. Dat men berichtgeving over twee casussen kan
vergelijken tussen twee koninkrijkspartners, biedt echter een
relevante en completere inkijk in de manier waarop wordt bericht
over twee casussen en in diepere zin over de Curaaose politiek en
de koninkrijksband, dan dat men alleen kijkt naar de berichtgeving
van ofwel de Curaaose ofwel de Nederlandse kranten. In die zin is
dit onderzoek dus een mooie aanvulling op de het voorgaande
onderzoek van de KU Leuven (De Nil, 2012).
83

7. Literatuurlijst

Alofs L. (2012), Onderhorigheid en separatisme: koloniaal bestuur
en lokale politiek op Aruba 1816-1955, proefschrift

Billiet J. en Waege H. (Eds.) (2011), Een samenleving onderzocht,
methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek, Berchem: 2
e

druk, 11
e
oplage 2011, uitgeverij De Boeck nv

Cebuco (2013), De performances van de nieuwsmerken: oplage,
print- en online bereik [01.08.2014, Cebuco:
http://www.cebuco.nl/dagbladen/artikel/oplagecijfers_dagbladen_20
12)

Dijk, T. van, Ting-Toomety, S. , Smitherman, G. & Troutman, D.
(1997). Discourse, ethnicity, culture and racism. London: Sage.

Goede M.P. Dr. (2006), Media en democratie: aspecten van
governance van de media op Curaao, UNA Publications 2006, pp.
161-179

Hallin D.C. en Mancini P. (2004), Comparing media systems: three
models op media and politics, Cambridge University Press

International Communication Gazette (2009), Media regulation in
small states, pp. 7-17

Jansen T. (2011), Beeldvorming van Antillianen in de Nederlandse
media, reflectiewerkstuk Fontys Hogeschool Journalistiek

Nederlandse Omroep Stichting (NOS), Hero Brinkman vindt Antillen
nog steeds boevennest [01.08.2014, NOS: http://nos.nl/audio/26726-
hero-brinkman-vindt-antillen-nog-steeds-boevennest.html]
84

Nil. K. de (2012), Het beeld van Aruba, Curaao en de Nederlandse
Antillen in de Nederlandse kranten, meesterproef Katholieke
Universiteit Leuven

Oltheten Th., H. (1978), Communicatie in de Nederlandse Antillen:
achtergronden voor een media-beleid

Oostindie G. (1999), Dromen en Littekens, Amsterdam: Amsterdam
University Press

Oostindie G. en Sutton P (2006)., Small scale of the scholarly
literature, with special reference to Caribbean

Oostindie G. en Verton P. (1998), Ki sorto die Reino/What kind of
kingdom?: Antillian and Aruban views and expectations of the
Kingdom of the Netherlands, Nieuw West Indische gids 72 no. 1 &
2: 43-75

Philo. G. (2008), News content studies, media group methods and
discourse analysis: a comparison of approaches

Rosenmller P. (2011), Doe het zelf: rapport van de Commissie
Onderzoek Curaao (ingesteld bij Koninklijk Besluit van 8 augustus
2011)

Rutgers W. (1996), Beneden en boven de wind. Literatuur van de
Nederlandse Antillen en Aruba, Amsterdam: De Bezige Bij

Saleh J. (2006), Oratie 50 jaar statuut van het Koninkrijk der
Nederlanden: in vrijheid en verscheidenheid verbonden of tot elkaar
veroordeeld?

Sijtsma F. (2012), Mediawetgeving op Curaao: Een onderzoek naar
hoe hoofdredacteuren van Curaaose nieuwsmedia denken over
85
journalistieke zelfregulering in de vorm van een mediaraad,
meesterproef

Silberie R. (1992), Kijk, luister & leesonderzoek: Curaao, december
1991: de belangrijkste resultaten, Curaao: Universiteit van de
Nederlandse Antillen, Faculteit der sociale en economische
wetenschappen

Strauss A. en Corbin J. (1990), Basics of qualitative research,
grounded theory procedures and techniques, Sage Publications

Transparency International (2013), National integrity system
assessment: Curaao 2013

Wester, F. e.a. (red) (2006), Onderzoekstypen in de
communicatiewetenschap

Gesprekken Curaao

Jean Mentens, maandag 7 oktober 10.00 uur, McCafe Salia
Mike Willemse, dinsdag 8 oktober 10.00 uur, redactie AD
Miguel Goede, woensdag 9 oktober 10.00 uur, McCafe
Margo Groenewoud en Renske Pin, vrijdag 11 oktober 11.00
uur, UNA
TeleCuraao (Franklin Haseth), vrijdag 11 oktober 13.00 uur,
redactie TeleCuraao
Yves Cooper, zaterdag 12 oktober, 17.30 uur, McCafe
Valesca Diaz, maandag 14 oktober, 18.00 uur, redactie Extra
Rector Zwijsenstraat
Sinuh Oomen, dinsdag 15 oktober 15.00 uur, Mensings
Caminada
Mariano Heyden, woensdag 16 oktober 18.30 uur, McCafe
Elodie Voorbraak en Michael Voges, woensdag 16 oktober
15.00 uur, redactie Amigoe
Miriam Sluis, vrijdag 18 oktober 11.00 uur, hotel t Klooster
Oscar van Dam, vrijdag 18 oktober 17.00 uur, hotel t Klooster
86

Masterthesis Sander Cox

Enviado por

Dados do documento

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Masterthesis Sander Cox

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN

FACULTEIT SOCIALE WETENSCHAPPEN

Você também pode gostar