Modulo1 Tec - Matematico

1 TECNOLXICO-MATEMTICO
TECNOLOXA E DESEO
Autores:
Carmen Casino Fernndez
Jos Alfonso Soto Rey
Coordinacin e supervisin:
Jos Alfonso Soto Rey
Edita:
Xunta de Galicia.
Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria.
Educacin Secundaria a Distancia para Persoas Adultas.
Dposito legal: C. 2.030/99
ISBN: 84-453-2581-7
ISBN: 84-453-2615-5
3
INTRODUCCIN
Este libro corresponde primeiro mdulo do mbito tecnolxico-matemtico
denominado Tecnoloxa e deseo . Como poders comprobar a medida que o utilices,
non se trata dun libro clsico de matemticas senn que no mesmo se inclen,
debidamente interrelacionados entre si, coecementos propios das reas de
matemticas e de tecnoloxa.
A inclusin de contidos e actividades de ambas materias ofrece a posibilidade de
presentar os coecementos matemticos a partir de situacins prcticas propias da
tecnoloxa, tratando de conseguir que as persoas adultas traballen os contidos da rea
de matemticas de forma mis prxima s seus intereses e seu estilo de
aprendizaxe.
En cada unha das unidades que compoen este mdulo proponse a construccin dun
obxecto tecnolxico moi sinxelo, co fin de servir mesmo tempo de motivacin e de
aplicacin dos coecementos tecnolxicos e matemticos estudiados na unidade.
Os contidos tecnolxicos includos neste mdulo agrpanse redor de catro grandes
bloques:
- Aspectos anatmico e funcional dos obxectos: forma e cor. A lia como
instrumento de configuracin da forma.
- Materias primas: obtencin, propiedades e aplicacins tecnolxicas mis
importantes e impacto ambiental da sa explotacin.
- Ferramentas, tiles e instrumentos de traballo: manexo, riscos e precaucins a
adoptar na sa utilizacin.
- Operadores tecnolxicos bsicos: mquinas simples, elementos de unin e de
soporte.
Os contidos matemticos estn estructurados en tres bloques:
- Nmeros e operacins: nmeros naturais, enteiros, decimais e fracionarios.
Mltiplos e divisores. Porcentaxes e escalas.
- A medida: medidas de lonxitude, superficie e masa. Instrumentos bsicos de
medida. Estimacin e clculo de cantidades.
- Elementos bsicos de xeometra. Figuras planas: polgonos. Corpos xeomtricos.
longo dos distintos apartados proponse a realizacin dunha serie de exercicios e
actividades. final do libro, no apartado Clave de correccin, aparecen as sas
solucins, pero non se deben consultar ata haber realizado tdalas actividades do
apartado, para as coecer e controlar os propios avances no proceso de aprendizaxe.
Algunhas actividades non teen unha resposta nica, polo que se propn unha
resposta a ttulo meramente orientativo. Noutros casos a resposta e totalmente persoal.
Os autores deste libro desexamos que este sexa un instrumento eficaz para conseguir
que as persoas adultas se poidan desenvolver mellor nunha sociedade cada vez mis
tecnificada, tanto na vida coti como no mundo do traballo.
5
Pxina
UNIDADE DIDCTICA 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1. A tecnoloxa e as necesidades humanas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2. O mtodo de traballo en tecnoloxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
3. Instrumentos de debuxo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
4. O debuxo a man alzada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
5. O papel e os seus derivados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
- Fabricacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
- O consumo de papel e o medio ambiente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
6. Os nmeros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
- Nmeros naturais. Comparacin e ordenacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
- Nmeros decimais. Lectura e ordenacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
7. Operacins con nmeros decimais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
- Suma e resta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
- Multiplicacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
- Redondeo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
- Divisin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
8. Unidades de medida de lonxitude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
- Outras unidades de medida de lonxitude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
- Instrumentos de medida de lonxitude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
9. Estimacin de medidas de lonxitude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
- Marxe de erro na aproximacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
10. Elementos de xeometra: puntos, rectas e planos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
- Posicins relativas de das rectas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
11. O ngulo como rexin do plano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
- Tipos de ngulos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
12. Trazado de rectas e ngulos con instrumentos de debuxo . . . . . . . . . . . . . 48
NDICE
6
Pxina
UNIDADE DIDCTICA 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
1. A moblaxe da vivenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
2. A madeira e derivados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
- Propiedades da madeira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
- Tipos de madeiras. Madeiras naturais e artificiais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3. Operacins tcnicas coa madeira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
- Operacins de conformacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
- Operacins de unin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
- Operacins de acabado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
4. Unidades de medida de superficie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
- Outras unidades de superficie: unidades agrarias tradicionais . . . . . . . . . 79
- Estimacin de medidas de superficie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
5. Potencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
- Operacins con potencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
- Potencias de base 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
- A prioridade das operacins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
6. Figuras planas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
- Polgonos. Elementos. Clasificacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
- Circunferencia e crculo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
7. Tringulos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
- Clasificacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
- Suma dos ngulos interiores dun tringulo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
- Construccin de tringulos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
8. Cuadrilteros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
- Elementos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
- Clasificacin: paralelogramos, trapecios e trapezoides . . . . . . . . . . . . . . 104
- Suma dos ngulos interiores dun cuadriltero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
9. Permetros e reas de polgonos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
- Permetros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
- reas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
10. O medio ambiente e a explotacin da madeira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
7
Pxina
UNIDADE DIDCTICA 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
1. A evolucin dos obxectos domsticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
2. Os cambios tecnolxicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
- Produccin artesanal e produccin industrial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
- As fontes de enerxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
3. Anlise anatmica e funcional dos obxectos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
4. Os metais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
- Propiedades fsicas dos metais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
- Metais e aliaxes mis utilizados. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
5. Operacins tcnicas cos metais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
- Operacins de conformacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
- Operacins de unin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
- Operacins de acabado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
6. Mltiplos e divisores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
- Criterios de divisibilidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
- Obtencin dos divisores dun nmero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
7. Nmeros primos e nmeros compostos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
- Descomposicin en factores primos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
8. Mximo comn divisor e mnimo comn mltiplo de varios nmeros . . . 158
- Mximo comn divisor (m.c.d.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
- Mnimo comn mltiplo (m.c.m) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
- Nmeros primos entre si . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
9. As fraccins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
- Tipos de fraccins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
- Fraccins propias e fraccins impropias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
10. Fraccins equivalentes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
- Comparacin e ordenacin de fraccins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
- Reduccin de fraccins a comn denominador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
11. Distintos significados dunha fraccin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
- A fraccin como parte dunha cantidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
- A fraccin como porcentaxe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
- A fraccin como nmero decimal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
12. A representacin a escala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
13. O bosquexo acoutado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
8
Pxina
UNIDADE DIDCTICA 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
1. Os xoguetes longo da historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
2. Tipos de xoguetes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
3. Sistemas tcnicos e operadores tecnolxicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
4. Operadores mecnicos bsicos: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
- Panca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
- Polea simple . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
5. Estructuras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
- Esforzos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
- Perfs metlicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
6. Unidades de medida de masa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
- Unidades tradicionais de medida de masa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
- Instrumentos de medida de masa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
7. Operacins con fraccins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
- Suma e resta de fraccins do mesmo denominador . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
- Suma e resta de fraccins de distinto denominador . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
- Multiplicacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
- Divisin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
8. Os nmeros enteiros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
- Valor absoluto dun nmero enteiro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
9. Representacin grfica e ordenacin dos nmeros enteiros . . . . . . . . . . . 221
10. Operacins con nmeros enteiros: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
- Suma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
- Resta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
- Multiplicacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
- Divisin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
11. A prioridade das operacins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
- Operacins combinadas con parnteses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
12. Potencias de base un nmero enteiro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
13. Operacins con potencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
14. Races de nmeros enteiros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
15. Corpos xeomtricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
- Poliedros: poliedros regulares, prismas, pirmides . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
- Corpos de revolucin: cilindro, cono, esfera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
16. A cor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
- Cores primarias, secundarias e terciarias. O crculo cromtico . . . . . . . 254
- Cores complementarias. Contrastes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
- Cores clidas e cores fras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Clave de correccin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
10
O MTODO DE TRABALLO EN
TECNOLOXA
UNIDADE DIDCTICA 1
11
NDICE DE CONTIDOS
Pxina
1. A tecnoloxa e as necesidades humanas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2. O mtodo de traballo en tecnoloxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
3. Instrumentos de debuxo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
4. O debuxo a man alzada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
5. O papel e os seus derivados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
- Fabricacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
- O consumo de papel e o medio ambiente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
6. Os nmeros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
- Nmeros naturais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Comparacin e ordenacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
- Nmeros decimais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Lectura e ordenacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
7. Operacins con nmeros decimais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
- Suma e resta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
- Multiplicacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Multiplicacin pola unidade seguida de ceros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
- Redondeo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
- Divisin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Divisin pola unidade seguida de ceros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
8. Unidades de medida de lonxitude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
- Outras unidades de medida de lonxitude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
- Instrumentos de medida de lonxitude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
9. Estimacin de medidas de lonxitude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
- Marxe de erro na aproximacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
10. Elementos de xeometra: puntos, rectas e planos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
- Posicins relativas de das rectas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
11. O ngulo como rexin do plano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
- Tipos de ngulos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
12. Trazado de rectas e ngulos con instrumentos de debuxo . . . . . . . . . . . . . . 48
MBITO TECNOLXICO - MATEMTICO
12
1. A tecnoloxa e as necesidades humanas
Vivimos nunha sociedade que pose un alto grao de
desenvolvemento tcnico. Isto significa que dependemos
en boa medida do uso e fabricacin dun grande nmero de
productos que fan posible que disfrutemos dun elevado
grao de benestar.
Para darse conta disto non hai mis que pensar como
sera a nosa vida se non houbera, por exemplo,
autombiles, electrodomsticos, aparatos mdicos ou
medios de comunicacin. Tratarase dunha vida primitiva,
exposta a tdolos perigos e rigores da natureza:
temperaturas extremas, inundacins, malas colleitas,
enfermidades, etc.
A necesidade de resolver estes problemas obrigou ser
humano a utilizar a intelixencia e a creatividade para tratar
de mellorar as sas condicins de vida. Descubrimentos ou
invencins como a utilizacin do lume, a domesticacin de
animais salvaxes, a cermica, a invencin da roda ou a
utilizacin do ferro, representaron grandes avances na
calidade de vida das seguintes xeracins.
A utilizacin de novos instrumentos ou aparatos para
resolver as necesidades bsicas das persoas, est moi
relacionada cos avances da ciencia. A ciencia aporta os
coecementos xerados polos novos descubrimentos.
1. Relaciona os seguintes descubrimentos e obxectos coa mellora ou avance que
representaron no seu momento histrico.
Ferro Difusin do saber, a cultura e as novas ideas, ata daquela en mans
dunha minora ilustrada.
Brxula Posibilidade de almacenar alimentos e lquidos a longo prazo e de
dispoer de recipientes de cocia.
Imprenta Mellora dos sistemas de navegacin marina, que posibilitou o
descubrimento de novas terras.
Cermica Mellora da calidade de ferramentas, utensilios e armas.
Telescopio Avance no coecemento do Universo, con novos descubrimentos e
formulacin de teoras cientficas modernas.
UNIDADE 1
13
A tecnoloxa aproveita estes coecementos, combi-
nndoos coa experiencia humana, para darlle solucin
a problemas concretos da vida diaria. Tamn proporciona
novos instrumentos para que os cientficos poidan avanzar
nas sas investigacins. Deste xeito, ciencia e tecnoloxa
estn intimamente relacionadas na procura de solucins
s necesidades bsicas do ser humano.
2. O mtodo de traballo en tecnoloxa
A maior parte dos obxectos que utilizamos teen algn
tipo de utilidade, sexa como equipos e instrumentos de
traballo, ou como vestidos e prendas de uso persoal,
obxectos decorativos, etc. Todos eles, antes de ser
fabricados, houberon de ser deseados para responder,
en maior ou menor grao, a unha determinada necesidade
humana.
A resolucin de calquera problema tcnico, por moi
sinxelo que poida parecer, precisa dun mtodo de traballo
ordenado. Cmpre identificar as necesidades, idear
posibles solucins, planificar o traballo, construir o obxecto
e avaliar o resultado obtido trala sa utilizacin. Estas
tarefas pdense agrupar en tres fases: pensar, facer e
comprobar.
mo-lo ver cun exemplo prctico. Supoamos que
queremos desear un clasificador que nos sirva para
almacenar e ordenar as cartas comerciais, facturas e
recibos que nos chegan a diario nosa casa.
2. Investiga e explica brevemente a incidencia que tiveron na calidade de vida os
seguintes descubrimentos cientficos e avances tecnolxicos:
- Invencin da mquina de vapor - Descubrimento dos antibiticos
- Invencin do autombil - Descubrimento da electricidade
- Descubrimento dos raios X - Invencin da TV
14
?
Pensar
En primeiro lugar debemos responder a estes interrogantes:
Cal a necesidade ou problema que queremos resolver?
Cales son as sas posibles solucins? Que vantaxes
ten cada unha? Existen outras solucins mellores?
posible construlo? Cales son os materiais mis
apropiados?
Supoamos que, neste caso, a necesidade ou problema
a resolver consiste en ordenar e clasificar os recibos,
facturas, cartas, contratos, plizas de seguros, etc., para
telos ordenados e poder consultalos en calquera momento.
Para resolver o problema queremos desear e construir un
clasificador no que colocar cada un no seu compartimento
segundo o tipo de documento de que se trate.
Antes de decidirse por un tipo determinado necesario
recoller informacin sobre os modelos existentes e buscar
solucins factibles tendo en conta os materiais cos que se
pode confeccionar, as dimensins que debe ter, o lugar no
que o imos colocar, etc.
Logo de ter informacin suficiente, cmpre elixir a
solucin adecuada. Tamn conveniente representala
graficamente para transmitir ou discutir a idea con outras
persoas antes de construir o obxecto, ou para obter
plantillas de cada unha das partes na fase de elaboracin.
Definir o problema
Buscar posibles solucins
Elixir a solucin adecuada
Representala grficamente
Pensar
UNIDADE 1
15
Facer
Despois de escoller a solucin adecuada, necesario
establecer un plan de traballo para levala a cabo. A
planificacin consiste en determinar os materiais a utilizar,
as ferramentas e tiles a empregar, a orde das operacins
a efectuar, os tempos necesarios para cada unha, etc., de
modo que o proceso de construccin se realice con xito.
Para levar o control de todo o proceso de execucin
pdense anotar nun diario tcnico as tarefas realizadas, os
imprevistos e as solucins adoptadas.
3. Indica as fontes de informacin que utilizaras para documentarte acerca das
diferentes solucins tcnicas do problema que queremos resolver.
4. Para cada unha das posibles solucins, cubre unha ficha tcnica que recolla as sas
caractersticas principais.
Materiais dos que est composto:
Tamao:
Seccins:
Custo aproximado:
...
Materiais
Ferramentas e tiles
Diario tcnico
Orde das operacins
Tempo de cada operacin
Execucin da idea
Facer
5. Selecciona un dos modelos propostos e cubre a ficha
seguinte que recolle a orde das tarefas e operacins
a realizar.
1. Adquisicin dos materiais necesarios.
2. Trazado do contorno das pezas sobre cada un dos
materiais.
3. Corte das distintas pezas.
4. Unin ou ensamblaxe das pezas
5.

16
Comprobar
A solucin adoptada, anda que poida ser mellorable,
debe resolver o problema formulado inicialmente. Unha
vez rematada a fase de execucin necesario comprobar
o seu grao de adecuacin finalidade prevista. Tamn o
momento de meditar acerca dos problemas imprevistos
que xurdiron, se se trata ou non da mellor solucin, dos
cambios que se poderan efectuar no caso de volver a
construlo, etc. En definitiva realizar a avaliacin tanto do
resultado obtido como de todo o proceso levado a cabo.
adecuado finalidade prevista?
Que vantaxes ten?
Que problemas resolve?
Xurdiron problemas imprevistos na sa construccin?
Tiveches que facer algunha modificacin para
resolvelo?
Que cambios se poderan introducir para melloralo?
Comprobar
!
UNIDADE 1
17
O PROXECTO
Regularmente necesitamos efectuar reformas na nosa
vivenda ou no lugar de traballo. Nese caso debemos seguir
o mtodo descrito no apartado anterior. Supn que desexas
modificar a decoracin dunha dependencia calquera da ta
vivenda: a cocia, o bao, o dormitorio, etc., e que necesitas
presentarlle un proxecto detallado de como queres decorala
s profesionais dos distintos oficios que participarn na
reforma: carpinteiro, pintor, albanel, escaiolista
O proxecto de traballo consiste en realizar un debuxo a
escala de cada unha das paredes, do solo e do teito no
que aparezan reflectidos tdolos elementos fixos que
forman parte da decoracin da mesma: portas, vents,
marcos, pavimentos, alicatados, pinturas, molduras, etc.
Debes realizalo seguindo as fases do mtodo descrito
anteriormente:
Pensar
Cal a necesidade ou problema a resolver?
Ser o motivo polo que se efecta a reforma:
necesidade de arranxar algo, de actualizar a decoracin,
de modificar a distribucin cambiando algn tabique, etc.
Que materiais e acabados se van utilizar?
Nesta etapa ser necesaria a recollida de informacin
acerca das diferentes posibilidades de utilizacin de
materiais, acabados, custos, obras e custos engadidos
que pode supoer o uso de certos materiais, tempos de
execucin, etc.
Que elementos decorativos permanecern e cales
ser necesario cambiar?
Esta decisin tomarase unha vez realizada a opcin
definitiva sobre o proxecto a executar, tendo en conta que
deber ser posible levalo a cabo. posible que existan
outras solucins mellores, pero que se descartan por
diferentes motivos: econmicos, estticos, de prazos, etc.
Representar graficamente a idea seleccionada.
18
Na maiora dos casos, a expresin grfica por medio dun
debuxo a man alzada ou delineado a forma mis prctica
de transmitir unha idea ou proxecto. O apartado seguinte
serache de utilidade para aprender a realizar por ti mesmo
debuxos sinxelos a man alzada.
A escala
Se queremos representar un obxecto de tamao maior c papel que estamos a utilizar,
necesario que o debuxemos mis pequeo do que en realidade. Para que o debuxo
mantea a forma e as mesmas proporcins que ten o obxecto na realidade, debemos
realizar o debuxo a escala.
A escala relacin entre as medidas que ten un obxecto na realidade e as medidas que
ten no plano. Indcanos o nmero de veces que mis grande ou mis pequeo o
obxecto na realidade que no plano. Por exemplo, o longo real desta habitacin de 4 m
(400 cm), pero a sa medida no plano de 4 cm. Dividindo ambas medidas expresadas
nas mesmas unidades (cm) temos que: 400 cm : 4 cm = 100
dicir que o debuxo est trazado a escala 1 : 100.
Cada cm no plano equivale a 100 cm na realidade. Polo tanto, para representar unha lia
calquera no plano debemos dividir a sa medida real entre 100 para obter a sa lonxi-
tude no plano.
Ademais da escala 1 : 100, tamn son muy utilizadas as escalas 1 : 500, 1 : 200, 1 : 50,
1: 25, 1 : 20, 1 : 10 e 1 : 5.
Comproba como representariamos a mesma habitacin s escalas 1 : 200 e 1 : 500.
Escala 1 : 200 Escala 1 : 500
UNIDADE 1
19
Facer
Ser preciso elaborar unha lista cos materiais e
instrumentos de traballo que imos necesitar.
Tamn hai que determinar a orde das tarefas e
operacins a realizar, e efectuar unha estimacin
aproximada dos tempos a empregar en cada operacin.
As mesmo, cmpre pensar nas posibles dificultades
que poidan xurdir hora de levar a cabo o proxecto e nas
solucins a adoptar en cada caso.
Seguidamente pasariamos execucin material do
proxecto tal e como o temos concibido.
7. Este plano dunha casa est debuxado a escala 1 : 100. Efecta as medicins nece-
sarias no debuxo para obter as seguintes dimensins na realidade:
a) Longo e ancho da casa.
b) Longo e ancho do cuarto de estar.
6. Cita fontes de informacin s que acudiras para recoller informacin sobre a reforma
a realizar: publicacins, profesionais, establecementos, etc.
20
Comprobar
Nesta fase ser mester avaliar o resultado obtido xa que a
solucin do problema, sempre mellorable, debe servir para
cumprir os obxectivos previstos. Algunhas preguntas que
tebes formular son as seguintes:
Estas satisfeito co resultado obtido? Tiveches que
realizar algn cambio de ltima hora? Por que?
Que vantaxes ten a solucin adoptada sobre outras
posibles?
Que cambios introduciras se volveses a realiza-lo
proxecto?
8. Logo de escoller a dependencia da ta vivenda na que efectuaras a reforma, realiza
un debuxo a escala de cada unha das paredes, solo e teito no que aparezan tdolos
elementos fixos tal e como queres que queden despois da reforma.
Selecciona a escala adecuada para que os debuxos che caiban en folios. Lembra que
debes dividir cada medida na realidade entre a escala seleccionada para obter a
medida correspondente no plano.
9. Cubre unha ficha na que aparezan, por orde de execucin, tdolos traballos a realizar,
os oficios que interveen neles e unha estimacin do tempo de duracin de cada un.
Traballo Oficio Tempo de duracin
1. Demolicin dun tabique e picado
de pavimentos e alicatados
Albanel 1 da
2. ...
3. ...
10. Recolle nunha ficha as respostas s cuestins anteriores.
UNIDADE 1
21
3. Instrumentos de debuxo
Un dos recursos mis utilizados en Tecnoloxa para
transmitir ideas e proxectos o debuxo. O instrumento de
debuxo mis coecido e utilizado o lapis. Existen
distintos tipos de lapis segundo a dureza da sa mina,
identificados por medio dun nmero ou dun nmero e
unha letra.
Os lapis duros utilzanse para realizar os primeiros
trazos do debuxo e no trazado de lias finas en debuxos
tcnicos.
Os lapis de dureza media emprganse na realizacin
de bocetos, croquis, etc., nos que se necesite un grosor
grande de lia.
Os lapis brandos resrvanse para as fases de acabado
en debuxos artsticos: contornos, sombras, etc.
O trazo que se obtn trazar unha lia con lapis
depende da forma da sa punta, polo que se pode afiar de
distinta forma utilizando a raspadeira, segundo o tipo de
lia que se queira empregar.
Dureza
Branda Media Dura
Numeracin 0 - 1
7B, 6B, 5B, 4B, 3B
2 - 3
2B, B, HB
4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9
F, H, 2H, 3H, ..., 9H
Distintos trazos a lapis
22
Tamn existen portaminas con cargas de diferentes
grosores que evitan o inconveniente de ter que afia-lo
lapis.
Outros instrumentos de debuxo son o papel de debuxo,
os lapis de cores, os rotuladores e as gomas, etc.
11. Realiza trazos con lapis de distinta dureza, brraos coa goma e repara nas marcas
que quedan no papel. Efecta novos trazos e pasa o dedo por enriba das lias
debuxadas. Seguidamente completa unha ficha coma esta:
12. Reproduce nun papel os trazos que se indican utilizando un lapis afiado primeiro con
punta normal e logo con punta en forma de cua.
Lapis duros Lapis brandos
Cor e grosor da lia trazada:
Marcas que quedan no papel borrar:
Limpeza do debuxo:
UNIDADE 1
23
4. O debuxo a man alzada
En ocasins, sobre todo cando se trata de traballos
creativos, necesitamos realizar un debuxo sinxelo para
darlle forma a unha idea que se nos vn cabeza ou para
comparar distintas alternativas dun mesmo proxecto.
Un esbozo unha representacin grfica executada de
forma rpida sobre o papel para expresar as ideas que se
nos van ocorrendo. Adoita ir acompaado de comentarios
e anotacins acerca das sas caractersticas.
Esbozos
A sa vantaxe principal consiste na facilidade e rapidez
coa que se pode realizar, permitindo comparar diferentes
opcins sen perder moito tempo en efectuar a
representacin.
Non se debe confundir un debuxo a man alzada cun
debuxo mal feito. As lias deben ter o mesmo grosor en
toda a sa extensin, ser o mis rectas posible, conservar
o paralelismo e a simetra cando existan, etc.
No debuxo a man alzada utilizaremos xeralmente un
lapis de dureza 2H para o trazado de lias finas e un de
dureza HB para o trazado das lias de maior grosor.
Anda que o debuxo a man alzada non difcil, convn
exercitarse no mesmo ata adquirir certa destreza. A este
respecto pode ser de utilidade proceder seguindo estas
fases:
24
1. Trazado de lias auxiliares nas que encadrar, a grandes
rasgos, a figura a debuxar. Estas lias poden ser
cadros, eixes de simetra, lias paralelas, etc.
2. Trazado do lias que definen as formas principais da
figura. Nesta fase e na anterior utilizaremos un lapis de
dureza 2H.
3. Trazado de contornos e sombras facendo uso dun lapis
de dureza HB.
4. Pdese completar o esbozo resaltando algn aspecto
importante con rotuladores ou utilizando lapis de cores.
13. Segue os pasos indicados e realiza os esbozos das seguintes figuras utilizando o
procedemento explicado anteriormente.
UNIDADE 1
25
5. Papel, cartolina e cartn
O papel un dos inventos mis importantes da
humanidade. Trtase dun material sobre o que se pode
escribir e debuxar, pero que xunto cos seus productos
derivados como a cartolina e o cartn teen outros
mltiples usos como envolver, empaquetar, etiquetar, etc.
O papel est formado basicamente por fibras vexetais
que se obteen da madeira.
O cartn consta de varias follas de papel superpostas
que, seren comprimidas, forman un s corpo.
A cartolina un cartn delgado formado por varias
capas de papel superpostas.
Fabricacin do papel
A materia prima principal para a fabricacin do papel e
os seus productos derivados a madeira, sobre todo a de
pino e a de eucalipto. Tamn se utilizan trapos procedentes
de fibras txtiles de orixe vexetal como o algodn ou o lio,
e papel usado.
Os troncos de madeira, limpos e sen casca, son
esmiuzados en moas en presencia de auga ata obter unha
pasta mecnica constituda basicamente por fibra de
celulosa e lignina, que a substancia que lle d cohesin
madeira.
Esta pasta, xunto con outros productos qumicos,
somtese a un proceso de coccin para eliminar a lignina
obtndose a denominada pasta qumica, de superior
calidade c anterior.
Mesturando ambos tipos de pasta en diferentes
proporcins posible fabricar distintos tipos de papel, de
maior ou menor calidade, segundo o uso que sexa
destinado.
Tamn se pode someter esta pasta a un procedemento
de branqueo, obtndose as un papel de cor mis branca.
26
No branqueo utilzase cloro e compostos qumicos
derivados do mesmo, polo que se trata dun proceso
altamente contaminante.
Posteriormente a pasta somtese a un proceso de
refino no que se lle aportan colas, colorantes e outros
productos segundo o tipo de papel que se desexe fabricar.
Finalmente a pasta estndese en grandes mesas,
escrrese por tamizado e prensado e scase, obtndose
unha banda de papel continuo que se enrola en grandes
bobinas para o seu posterior uso.
O consumo de papel e o medio ambiente
Acabas de ver que no proceso de fabricacin do papel
se utilizan substancias qumicas moi contaminantes. Pero
existen outras repercusins negativas para o medio
ambiente:
- A demanda de rbores con destino industria
papeleira unha das causas principais de
deforestacin en todo o mundo. Cada tonelada de
papel require a tronza dunha ducia de rbores de gran
tamao.
- O proceso de fabricacin esixe un elevado aporte de
enerxa, incrementando os efectos negativos
derivados da sa produccin: esgotamento das fontes
de enerxa, efecto invernadeiro...
UNIDADE 1
27
Para remediar en parte o negativo impacto
medioambiental producido pola industria papeleira, estase
empezando a producir cada vez mis papel reciclado,
utilizando como materia prima papel usado en lugar de
madeira. Con este fin se instalan contenedores nos que se
depositan o papel e o cartn separados do lixo domstico.
As e todo, isto non evita tdolos efectos negativos xa
que non posible reciclar absolutamente todo o papel que
se produce. Ademais, o papel reciclado de inferior
calidade e o seu proceso de branqueo precisa o emprego
de productos qumicos moi contaminantes.
14. Escribe unha relacin das vantaxes e inconvenientes da utilizacin de papel reciclado.
15. Cita medidas que se poden adoptar na vida coti, tanto no traballo como na vivenda,
para:
a) Reducir o consumo de papel e de cartn.
b) Aproveitar o papel e o cartn usados.
16. Consulta a grfica sobre produccin de papel en Espaa en 1995 e calcula:
a) As toneladas de papel reciclado producido ese ano se representaron un 41 % da
produccin total.
b) Os kg de papel reciclado que se consumiron por habitante durante ese ano.
28
6. Os nmeros
Para poder medir, calcular cantidades, custos, etc.,
necesitamos utilizar os nmeros. A diario facemos uso
deles en diferentes situacins. Vela algns exemplos:
- Para contar: 1, 2, 3, 4
- Para ordenar: primeiro, segundo , terceiro
- Para expresar o resultado dunha medicin exacta.
- Para identificar por medio dun cdigo obxectos,
lugares, entidades.
s veces os cdigos compense de nmeros e letras
que reciben o nome de cdigos alfanumricos.
O conxunto de todos estes nmeros recibe o nome de
conxunto dos nmeros naturais e desgnase coa letra N.
Os nmeros naturais pdense representar ordenada-
mente de menor a maior por medio dunha recta numrica:
Betanzos 15300
Arteixo 15142
Sada 15160
Carballo 15100
Cdigos postais
0008 0612 56 1200243466
Contas bancarias
LU-3521-AX
PO-8751-BY
Matrculas
18-06-98
Datas
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
PRINCIPIO
CARA INFINITO
(NON TEN FINAL)
UNIDADE 1
29
Signos de comparacin
Fxate como se len estas expresins:
15 < 20 "15 menor que 20"
30 > 25 "30 maior que 25"
Utilizamos os smbolos < e > para comparar das
cantidades e indicar que unha delas maior ou menor c
outra.
a < b lese "a menor que b"
a > b lese "a maior que b"
Observa que o vrtice do smbolo sinala sempre
nmero que menor.
17. Escribe con letras os seguintes nmeros:
2 018 ; 745 000 ; 5 702 429 ; 400 206 ; 606 032 375 000
18. Escribe estes nmeros con cifras:
Cinco mil cinco
Trescentos vinte mil sete
Nove millns cincocentos seis
Noventa e oito millns cincocentos mil trescentos
Tres billns cincocentos mil millns
Nmeros ordinais
Serven para indicar a posicin
dentro dun conxunto
ordenado.
1 primeiro 30 trixsimo
2 segundo 40 cuadraxsimo
50 quincuaxsimo
10 dcimo 60 sesaxsimo
11 undcimo
(dcimo primeiro) 70 septuaxsimo
12 duodcimo
(dcimo segundo) 80 octoxsimo
13 dcimo terceiro 90 nonaxsimo
100 centsimo
20 vixsimo 1000 milsimo
21 vixsimo primeiro
19. Escribe o nmero anterior e o seguinte a cada un destes nmeros:

999 ; 10 001 ; 10 101 ; 9 909 ; 100 000
20. Compara os seguintes pares de nmeros e escribe entre eles o signo < ou >
segundo corresponda.
30 < 40 19 005 19 500
205 250 19 050 18 500
990 909 101 010 100 100
1 051 1 105 90 909 99 099
30
Nmeros decimais
Para expresar o resultado dunha medicin que non
exacta necesitamos utilizar outro tipo de nmeros: os
nmeros decimais. Estes nmeros permtennos expresar
anacos ou partes dunha unidade.
Lembra que se dividimos a unidade en 10 partes iguais,
cada unha destas partes unha dcima, que a
representamos mediante o nmero decimal 0,1. Polo
tanto, 10 dcimas forman unha unidade completa.
De igual modo podemos seguir dividindo cada dcima
en 10 partes iguais, cada unha das cales recibe o nome de
centsima, representada polo nmero decimal 0,01.
21. Utiliza os nmeros ordinais e calcula:
a) Cantos nmeros hai diante do que ocupa o lugar vixsimo primeiro?
b) Que lugar ocupa nunha ringleira algun que ten diante dez persoas?
c) Cantas persoas ten diante o que est no lugar quincuaxsimo?
22. Os cdigos seguintes corresponden a placas de matrcula de autombiles dunha
provincia calquera denominada XX. Completa a numeracin da placa de matrcula
anterior e seguinte cos nmeros e letras correspondentes.
Anterior Matrcula Seguinte
XX - 3449 - BF XX - 3450 - BF XX - 3451 - BF
.............. XX - 8900 - AB ..............
............. XX - 9999 - AC ..............
.............. XX - 9999 - BZ .............
23. O da 7 de xullo matriculouse o vehculo coa placa XX - 2759 - BC. Cantos
vehculos se matricularon nesa provincia desde aquela se a ltima placa foi a
XX - 5749 - BD?
UNIDADE 1
31
Dividindo cada centsima en 10 partes iguais,
obteriamos as milsimas, que representamos por 0,001.
E as sucesivamente.
0,1 = 1 dcima (d) 1 unidade (U) = 10 dcimas
0,01 = 1 centsima (c) = 100 centsimas
0,001 = 1 milsima (m) = 1 000 milsimas
0,0001 = 1 dezmilsima (dm) = 10 000 dezmilsimas
0,00001 = 1 cenmilsima (cm) = 100 000 cenmilsimas
0,000001 =1 millonsima (mm) = 1 000 000 millonsimas
Uso da calculadora
Tanto para realizar operacins como para comprobar os teus resultados, a calculadora
serache de gran utilidade. Mais para iso debes saber manexala correctamente.
Recomendmosche que utilices unha calculadora que contea polo menos as seguintes
teclas e funcins:
Suma Memorias
Resta ou Borrados
Multiplicacin Tanto por cen
Divisin Raz cadrada
A maior parte das calculadoras teen tamn as teclas:
Acender Apagar
Ten en conta que:
- As calculadoras non resolven problemas, s efectan as operacins.
- As calculadoras non se equivocan, pero ns si que nos podemos equivocar introducir
os datos.
OFF ON
%
x
C CE AC
-
MR M- M+
+
32
Lectura e ordenacin de nmeros decimais
Os nmeros decimais constan de das partes
separadas por unha coma. A parte situada esquerda da
coma a parte enteira e a parte situada dereita a parte
decimal.
Para ler un nmero decimal nomeamos primeiro as
unidades enteiras e, seguidamente, a parte decimal co
nome da ltima unidade decimal que aparece.
25,8 lese : 25 unidades 8 dcimas
6, 035 lese : 6 unidades 35 milsimas
Repara en que os seguintes nmeros decimais son
iguais:
2,5 = 2,50 = 2,500 =
xa que 5 dcimas = 50 centsimas = 500 milsimas =
Como consecuencia, os ceros que aparecen final dun
nmero decimal pdense suprimir xa que carecen de valor.
Para ordenarmos nmeros decimais fixmonos na
parte enteira. Por exemplo:
56,2 > 35,89
porque a parte enteira do primeiro nmero, 56, maior c
parte enteira do segundo, 35.
Se as partes enteiras son iguais, comparamos as cifras
das dcimas, sen ter en conta as seguintes cifras
decimais. Por exemplo:
35,73 > 35,692
porque 7 maior que 6.
Se as cifras das dcimas tamn coinciden comparamos
as cifras das centsimas, e as sucesivamente. Por
exemplo:
35,73 > 35,715 porque 3 maior que 1.
35,734 < 35,735 porque 4 menor que 5.
UNIDADE 1
33
7. Operacins con nmeros decimais
Suma e resta
Lembra que para sumar e restar decimais colocamos,
unhas debaixo de outras, as unidades da mesma orde:
unidade con unidades, decenas con decenas, dcimas
con dcimas, centsimas con centsimas, etc. Logo
efectuamos a operacin como se se tratase de nmeros
naturais, colocando no resultado a coma no lugar
correspondente.
236,5 + 8,361 + 92,07= 824,52 76,283=
24. Escribe con cifras os seguintes nmeros decimais:
6 unidades 47 centsimas
246 milsimas
46 unidades 9 dcimas
788 dezmilsimas
2 unidades 376 cenmilsimas
25. Ordena de menor a maior os seguintes nmeros decimais:
4,21 ; 42,1 ; 4,2 ; 4,021 ; 4,121
26. Compara os seguintes pares de nmeros decimais escribindo os smbolos < , > ou =
segundo corresponda.
3,83 3,9
3,1 3,01
0,600 0,6
4,2 0,427
27. Escribe con cifras os seguintes nmeros decimais e ordnaos de maior a menor.
5 milsimas; 505 milsimas; 50 milsimas; 5 dcimas; 55 centsimas
34
Multiplicacin
Para multiplicar dous nmeros decimais efectuamos a
multiplicacin como se se tratase de dous nmeros
naturais, separando no producto tantas cifras decimais
como hai entre os dous factores.
O redondeo
s veces operarmos con nmeros decimais obtemos
nmeros con moitas cifras decimais. Normalmente non se
necesitan mis de das ou tres cifras decimais. Por iso
conveniente aproximar o nmero unidade mis
adecuada: s dcimas (tomando unha cifra decimal), s
centsimas (tomando das cifras decimais) ou s
milsimas (tomando tres cifras decimais).
Observa como aproximamos estes nmeros ata as
centsimas:
Fxate na cifra seguinte s centsimas, que aparece
remarcada, e na cifra das centsimas do resultado do
redondeo.
Multiplicacin pola unidade
seguida de ceros
Para multiplicar un nmero
decimal pola unidade seguida
de ceros, non se precisa
efectuar toda a multiplicacin.
Fxate:
4,25 x 10 = 42,5
0,236 x 100 = 23,6
3,27 x 1 000 = 3270
Para multiplicar un nmero
decimal pola unidade seguida
de ceros, crrese a coma
dereita tantos lugares como
ceros seguen unidade,
engadindo ceros se preciso.
Nmero Comprendido entre: Est mis prximo a: Redondeo ata as centsimas
5,7265 5,72 e 5,73 5,73 5,73
2,8051 2,80 e 2,81 2,81 2,81
1,58392 1,58 e 1,59 1,58 1,58
7,402 7,40 e 7,41 7,40 7,40
UNIDADE 1
35
Para redondear un nmero ata unha determinada cifra
decimal, neste caso as centsimas, se a primeira cifra a
suprimir menor que 5, deixamos igual a ltima cifra que
se conserva.
Se igual ou superior a 5, aumentamos nunha
unidade a ltima cifra que se conserva.
Normalmente os resultados dun problema exprsanse
co mesmo nmero de cifras decimais cs datos do
problema.
28. Coloca os nmeros como corresponda e efecta as seguintes operacins.
a) 7,31 + 4,030 =
b) 42,85 + 262,9 =
c) 0,0235 + 0,698 + 3,2 =
d) 67,28 6,728 =
e) 35,465 35,36 =
f ) 86,3 0,964 =
29. Unha persoa compra un peridico que custa 0,75 euros e unha revista de 2,10 euros.
Se pagou cun billete de 5 euros, canto lle devolveron?
30. Unha persoa que pesaba 83,425 kg comezou un rxime de adelgazamento. As
variacins quincenais que experimentou o seu peso durante dous meses foron as
seguintes:
1 quincena: adelgazou 3,25 kg
3 quincena: engordou 0,8 kg
Calcula o peso que tia final de cada quincena.
31. Efecta estas operacins e comproba o resultado coa calculadora.
a) 4,63 x 2,15 =
b) 25 x 0,026 =
c) 0,08 x 7,4 =
d) 0,7 x 0,6 =
36
Divisin
Supn que no corredor da ta casa tes proxectado
colocar tres cuadros, todos coa mesma separacin. Se a
parede mide de longo 7 m, a que distancia os debers
colocar entre si?
Para resolve-lo problema preciso dividi-la parede en 4
tramos iguais e efectua-la divisin.
A divisin non exacta, sobran 3
unidades. preciso seguir dividindo para
aproxima-lo resultado.
Transformamos as 3 unidades do resto en
30 dcimas.
32. Coloca a coma no lugar correspondente dos resultados destas operacins.
53,21 x 11,26 = 5 991 446
7,42 x 0,0091 = 67 522
1,25 x 4,8208 = 6 026 000
33. Multiplica por 0,7 a diferencia entre os nmeros 12,8 e 5,96. Redondea o resultado
ata as dcimas.
34. Calcula canto deber abonar un automovilista que encheu o depsito de combustible
con 54,7 litros de gasleo a 86,8 ptas/litro.
35. Se 1 euro equivale a 166,386 ptas., a cantas pesetas equivalen 12 euros?
36. Efecta.
0,05 x 1 000 = 87,2 x 100 =
3,4 x 10 = 0,005 21 x 10 000 =
37. Redondea ata as centsimas.
4,732 ; 53,0182 ; 2,66666 ; 8,1055
7 4
3 1 m
7 4
30 1 m
UNIDADE 1
37
Repartimos 30 dcimas entre 4.
O resultado, 7 dcimas, colocmolo no
cociente separado cunha coma.
Sobran 2 dcimas. Transformmos as en
20 centsimas e seguimos a dividir.
O resultado, 5 centsimas, colocmolo no
cociente. Rematamos con resto 0.
O resultado da divisin 1 unidade con 75 centsimas,
correspondente a 1,75 m, que a separacin que
deberemos colocar os cadros.
Repara nos sucesivos cocientes que fomos obtendo:
1 - 1,7 - 1,75 , aproxmanse cada vez mis resultado
exacto. Esta forma de operar recibe o nome de
aproximacin decimal do cociente da divisin.
Se a parede medise 7,40 m dividiriamos primeiro como
se se tratase de nmeros naturais:
O resultado agora 1 unidade con 85
centsimas.
Separamos a parte enteira da parte
decimal colocando a coma no seu lugar.
Fxate en que podemos efectuar a divisin normal-
mente como se se tratase de nmeros naturais, separando
no cociente tantas cifras decimais como ten o dividendo.
7 4
30 1,7
7 4
30 1,7
20
7 4
30 1,75
20
0
7,40 4
3 4 185
20
0
7,40 4
3 4 1,85
20
0
Divisin pola unidade
seguida de ceros
igual que na multiplicacin, na
divisin pola unidade seguida de
ceros non se precisa efectuar
toda a operacin. Observa estes
exemplos:
42,5 : 10 = 4,25
23,6 : 100 = 0,236
3,27 : 1 000 = 0,00327
Para dividir un nmero decimal
pola unidade seguida de
ceros, crrese a coma
esquerda tantos lugares como
ceros seguen unidade,
engadindo ceros se preciso.
38
Observa os termos das seguintes divisins e compara
os resultados.
Decataraste de que o dividendo e o divisor da segunda
son igual s da primeira mutiplicados por 100: 48 x 100 =
4 800 ; 8 x 100 = 800. Sen embargo o cociente, 6, o
mesmo en ambas. dicir, que multiplicar o dividendo e
o divisor polo mesmo nmero, o cociente non vara.
Esta propiedade til cando o divisor un nmero
decimal. Por exemplo, na seguinte divisin:
Observamos que o divisor ten das cifras decimais.
Para eliminalas, o mis sinxelo multiplicar o divisor pola
unidade seguida de dous ceros, dicir, por 100. Pero, para
que o cociente non vare, deberemos multiplicar o
dividendo, as mesmo, por 100.
A partir de aqu efectuamos a divisin
igual que no caso anterior.
Como o dividendo ten unha cifra
decimal, separamos tamn unha cifra
decimal no cociente. O cociente ser
23,2.
48 8
0 6
4800 800
000 6
82,673 x 100 3,56 x 100
82,673 3,56
8267,3 356
8267,3 356
1147 232
0793
081
8267,3 356
1147 23,2
0793
081
O redondeo coa calculadora
Cando o resultado un
nmero decimal, algunhas
calculadoras efectan o re-
dondeo ata a ltima cifra que
cabe na pantalla.
Para saber se a ta calculadora
redondea o resultado realiza a
operacin 5 : 3.
Se o resultado 1,666667 a
calculadora redondea o resul-
tado. Se 1,666666 non o
redondea.
UNIDADE 1
39
8. Unidades de medida de lonxitude
Para levar a cabo o proxecto necesitars efectuar
moitas medicins. Cando medimos un obxecto
comparamos as sas dimensins cunha unidade de
medida. O resultado da medicin ser un nmero seguido
dunha unidade. O nmero indica as veces que o obxecto
medido contn a nosa unidade e a unidade o patrn co
que medimos. Por exemplo:
Podemos utilizar calquera patrn de medida: palmo, p,
polgada, vara, paso, braza, etc. Pero teen o
inconveniente de que a mesma unidade vara dunha
persoa a outra.
38. Efecta as seguintes divisins aproximando ata as centsimas, comprobando o
resultado coa calculadora.
a) 9 : 4 = c) 39,95 : 1,175 = e) 0,0853 : 0,35 =
b) 928 : 2,4 = d) 476,5 : 64 = f ) 8,792 : 9 =
39. Efecta.
46 : 10 = 876 : 1000 =
0,02 : 10 = 764,2 : 100 =
40. Para confeccionar un vestido precsanse 2,25 m de tea. Cantos vestidos se poden
confeccionar con 52,875 m?
41. Calcula a cantos euros equivalen estas cantidades redondeando ata as centsimas.
Comproba os resultados coa calculadora.
25 000 ptas. ; 1 500 ptas. ; 4 000 000 ptas. ; 100 ptas.
1 palmo 1 palmo 1 palmo
Medida = 3 palmos
40
Instrumentos de medida de lonxitude.
Para evitar este problema, creronse unhas unidades-
patrn iguais en todo o mundo, que son as do Sistema
Mtrico Decimal. Neste sistema, a unidade-patrn de
medida de lonxitude o metro. Existen ademais outras
unidades maiores e menores c metro que se utilizan
segundo o tamao do obxecto ou distancia que se est a
medir.
A mido se nos presenta a necesidade de transformar
unhas unidades noutras. Como podes ver, cada unidade
equivale a 10 veces a seguinte: 1 km = 10 hm, 1 hm = 10
dam, , 1 dm = 10 cm, 1 cm = 10 mm.
Polo tanto, para transformar unha unidade noutra basta
con multiplicar ou dividir tantas veces por 10 como saltos
hai que dar na escala para ir dunha unidade a outra.
km hm dam m dm cm mm
1000 m 100 m 10 m 0,1 m 0,01 m 0,001 m
Mltiplos Submltiplos
Outras unidades de
medida de lonxitude
Ademais das unidades do
sistema mtrico decimal
existen outras de uso relati-
vamente frecuente:
1 polgada = 2,54 cm
1 milla terrestre =1.609,34 m
1 p = 30,48 cm
1 milla marina = 1.853,18 m
Para medir cantidades moi
grandes ou moi pequenas
existen outras unidades:
1 uni dade astronmi ca
(UA) = 150 millns de km
(aproximadamente)
1 ano luz = 9,5 billns de
km (aproximadamente)
1 micra () = 0,001 mm
km hm dam m dm cm mm
x10 x10 x10 x10 x10 x10
:10 :10 :10 :10 :10 :10
UNIDADE 1
41
Por exemplo, para expresar en dm unha medida de 3,27
km teremos que multiplicar 4 veces por 10, dicir, por
10 000:
3,27 km = 3,27 x 10 000 dm = 32 700 dm
De igual modo, para expresar en dam unha medida de
325 cm deberemos dividir 3 veces entre 10, dicir, entre 1
000:
325 cm = 325 : 1 000 dam = 0,325 dam
9. Estimacin de medidas de lonxitude.
Marxe de erro
En moitas ocasins da vida coti nas que difcil
efectuar unha medicin directa, abndanos con ter un
valor aproximado da medida real. Neste caso podemos
realizar unha estimacin, dicir, obter unha medida
aproximada sen instrumentos.
A proceso de estimacin difcil e precisa de certa
prctica. A seguir, tes descritas algunhas estratexias
que che poden ser tiles para estimar medidas de
lonxitude.
Compar a lonxitude do obxecto a estimar con outro
obxecto do que saibamos a sa medida.
Didivir o obxecto en partes iguais e estimar a lonxitude
dunha delas para obter a lonxitude total.
Tomar unha unidade de lonxitude coecida e ver
mentalmente o nmero de veces que cabe no obxecto
a estimar.
Cando efectuamos unha medicin, sempre existe unha
marxe de erro. O erro cometido a diferencia entre a
medida real do obxecto e a que obtemos por medicin
directa ou por estimacin. Canto menor o erro, maior a
precisin da medida realizada.
42
A precisin depende do instrumento de medida utilizado
e da unidade na que o instrumento estea graduado. Por
exemplo, se medimos a lonxitude dun folio cunha cinta de
costureira e cun flexmetro obteriamos estas medidas:
No primeiro caso, a medida est comprendida entre
29,5 e 30,0 cm, cunha marxe de erro de 0,5 cm = 5 mm.
No segundo caso, a medida est comprendida entre 29,7
cm e 29,8 cm, cunha marxe de erro de 1 mm.
Unha boa aproximacin consiste en tomar a medida
intermedia entre os dous extremos, co que a marxe de erro
se reducira metade.
Polo tanto, comprobamos que a precisin maior canto
menor sexa a unidade na que est graduado.
42. Completa as seguintes transformacins de unidades indicando a operacin realizada.
Exemplo: 7,35 m x 100 = 735 cm
78,5 dam .. = 78 500 cm
461 dm .. = 0,461 hm
79 km .. = 7 900 dam
4,67 cm .. = 46,7 mm
86 m .. = 0,086 km
43. Expresa estas medidas nas unidades que se indican.
0,68 hm = .. dm 46,25 dm = .. km
591 cm = .. m 0,4231 dam = .. cm
0,7 km = .. hm 26 hm = .. mm
9,3 mm = .. cm 2 830 m = .. km
UNIDADE 1
43
44. a) Cal o tamao da pantalla dunha TV de 25 polgadas expresado en cm?
b) E o do monitor dun ordenador de 17 polgadas?
45. Expresa en mm a medida dunha clula de 9,5 m.
46. Repara neste grfico. Representa a medicin dun lapis cunha regra graduada en cm
e outra graduada en mm. Escribe a medida que nos proporciona cada unha das
regras.
a) O lapis mide cm, o erro cometido menor de cm
b) O lapis mide mm, o erro cometido menor de mm
c) Cal destas regras nos proporciona unha medida mis precisa? Por que?
47. Completa a ficha anotando na primeira columna unha estimacin aproximada da
medida destes obxectos. Seguidamente mdeos e anota a medida real na segunda
columna. Calcula tamn o erro cometido na estimacin restando ambas cantidades.
Obxecto Medida estimada Medida real Erro
Longo do novo D.N.I ........... .......... ..........
Grosor dunha porta interior da vivenda .......... .......... ..........
Distancia entre os buratos dun enchufe .......... .......... ..........
Largo dun folio .......... .......... ..........
Altura dunha lavadora .......... .......... ..........
Largo normal da porta dunha habitacin .......... .......... ..........
Altura dunha porta interior da vivenda .......... .......... ..........
Longo dun autombil Seat Ibiza .......... ..........
44
10. Elementos de xeometra:
puntos, rectas e planos.
Para realizar un esbozo ou debuxo como fixeches
anteriormente, necesitas situar puntos, trazar rectas en
distintas posicins, definir planos, etc. Para representar
graficamente sobre o papel os obxectos que nos rodean,
facmolo por medio de puntos, rectas e planos.
Fxate nalgns puntos, rectas e planos cos que
debuxamos o boceto anterior.
Os puntos representmolos por unha pequena marca
ou trazo e nomemolos cunha letra maiscula: A, B, C
As rectas considermolas ilimitadas en mbolos dous
sentidos. S representamos unha parte delas e
nomemolas cunha letra minscula: r, s, t
Os planos tamn son ilimitados e tdalas direccins.
Simbolizmolos con letras gregas: , , para
diferencialos das rectas.
A
B
C x
r
Puntos
Recta
Plano
Puntos
Rectas
Planos
UNIDADE 1
45
Observa a figura:
O punto P divide recta s en das partes chamadas
semirrectas. As semirrectas teen orixe no punto P pero
non teen fin.
Na recta t, a parte comprendida entre os puntos A e B
recibe o nome de segmento AB e os puntos A e B son os
seus extremos.
Posicins relativas de das rectas
Se debuxas das rectas calquera sobre unha folla de
papel soamente existen tres posibilidades (lembra que as
rectas son ilimitadas):
- As rectas teen un punto en comn: Rectas secantes.
- As rectas non teen ningn punto en comn: Rectas
paralelas.
- As rectas teen tdolos puntos comns: Rectas
coincidentes.
Semirrecta
Semirrecta
Segmento
A
t
s
B
P
46
48. a) Traza tdalas rectas que pasen polos seguintes pares de puntos:
A e B
A e C
B e C
b) Cantas rectas trazaches en total?
c) Cantas rectas pasan por dous puntos?
d) Debuxa agora tres puntos aliados. Cantas rectas determinan estes tres puntos?
49. Observa este obxecto e escribe p de cada frecha o nome do elemento sinalado,
dicindo se se trata dun punto, dunha recta ou dun plano.
50. Sinala tres puntos calquera sobre a recta r.
r
a) Cantas semirrectas determinan?
b) E segmentos?
51. Observa as posicins relativas das rectas debuxadas e indica como son entre si os
seguintes pares de rectas:
a) s, t
b) t, u
c) r, s
d) s, u
e) r, u
52. Utilizando os instrumentos de debuxo adecuados, traza unha recta calquera s e das
rectas p, q perpendiculares a ela. Como son as rectas p, q entre si?
A
B
C
t
s
u
r
UNIDADE 1
47
11. O ngulo como rexin do plano
A figura seguinte representa o recanto dunha habitacin.
O bordes do solo da mesma representmolos por medio
das semirrectas r , s, con orixe comn no punto O.
As semirrectas r, s definen unha rexin do plano que
recibe o nome de ngulo. Anda que, neste caso concreto,
a rexin definida o solo da habitacin, seren as
semirrectas ilimitadas, tamn o a rexin comprendida
entre elas.
As das semirrectas son os lados do ngulo e a sa
orixe O o vrtice.
Cando un obxecto xira redor dun punto ou dun eixe
describe un ngulo como, por exemplo, unha porta
abrirse ou as agullas do reloxo moverse. Polo tanto un
ngulo tamn se pode considerar como un xiro.
Tipos de ngulos
Os ngulos non se miden pola lonxitude dos seus lados,
que son ilimitados, senn pola sa amplitude, que a
abertura ou separacin existente entre os lados.
Cando das rectas se cortan formando catro ngulos
iguais dicimos que se trata de rectas perpendiculares.
Cada un dos ngulo un ngulo recto.
ngulos rectos.
48
Outros tipos de ngulos:
12. Trazado de rectas e ngulos
Para debuxar con precisin, ademais dos instrumentos
que empregaches anteriormente, utilzanse instrumentos
de debuxo xeomtrico. Os principais son a regra, a
escuadra, o cartabn e o comps. Os tres primeiros tamn
poden estar graduados para servir como instrumentos de
medida.
Observa como se utlizan estes instrumentos para
efectuar algunhas construccins sinxelas que necesario
coecer para realizar outras construccins mis
complexas.
ngulos agudos:
Menores que un
ngulo recto.
ngulos obtusos:
Maiores que un
ngulo recto.
ngulo compreto:
Catro veces un
ngulo recto.
ngulo prano:
Dobre dun ngulo
recto.
Regra
Escuadra
Cartabn
UNIDADE 1
49
A) Trazado de rectas paralelas a unha recta dada r.
C) Trazado da mediatriz dun segmento.
A mediatriz dun segmento a recta perpendicular
segmento no seu punto medio.
Para trazala, colocamos a punta do comps no extremo
A do segmento e trazamos un arco calquera de radio
maior c metade da medida do segmento.
Sen variar a abertura do comps, facemos o mesmo
desde o punto B ata que os dous arcos se corten en dous
puntos P e Q.
Finalmente, trazamos coa regra a recta que pasa polos
puntos P e Q, que ser a mediatriz buscada.
D) Divisin dun segmento en partes iguais.
Vexamos como se divide o segmento AB en trespartes
iguais.
Trazamos unha semirrecta calquera con orixe nun
extremo do segmento, por exemplo en A.
A partir do punto A sinalamos con comps tres
segmentos iguais e consecutivos.
Unimos o extremo do ltimo segmento trazado co
extremo B do segmento dado.
B) Trazado de rectas perpendiculares a
unha recta dada r.
A) B)
50
Trazamos paralelas recta anterior que pasen polos
puntos marcados na semirrecta.
Os puntos obtidos, C e D, dividen o segmento dado en
tres partes iguais, AC, CD e DB.
E) Trazado da bisectriz dun ngulo.
A bisectriz dun ngulo a recta que o divide en dous
ngulos iguais.
Para debuxala, trazamos co comps un arco calquera
con centro no vrtice O de xeito que corte nos puntos A e
B a cada un dos lados do ngulo.
Desde A e B trazamos dous arcos iguais que se cortan
no punto P.
Unindo o vrtice O co punto Q obtemos a bisectriz do
ngulo.
53.
a) Compara e ordena estes ngulos de menor a maior tendo en conta a sa amplitude.
b)Clasifcaos tamn segundo sexan rectos, agudos, obtusos ou planos.
54. Practica o debuxo lineal.
Observa o plano da casa da actividade 7 que est debuxado a escala 1 : 100.
Queremos construr un anexo vivenda que cumpra as seguintes condicins (fxate
no debuxo a man alzada realizado p do plano):
- Debe ser de forma rectangular e estar adosado casa seguindo a lia da
fachada.
- As sas dimensins son: fronte AB
, 3 m; fondo AD
4,5 m.
- Do centro da parede traseira CD
parte un tabique EF
perpendicular a ela de 2 m
de longo.
- No centro da parede AD
leva unha vent que ocupa a terceira parte da parede.

UNIDADE 1
51
Debuxa o plano a escala do anexo, procedendo deste xeito:
a) Debuxa os segmentos AB
, CD
e AD
trazando as rectas paralelas ou perpendicu-

lares s correspondentes paredes da casa.
b) Traza a mediatriz do segmento CD
e debuxa nela o tabique EF
.
c) Divide o segmento AD
en tres partes iguais e debuxa a vent no segmento cen-

tral.
52
OS MOBLES
UNIDADE DIDCTICA 2
53
NDICE DE CONTIDOS
Pxina
1. A moblaxe da vivenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
2. A madeira e derivados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
- Propiedades da madeira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
- Tipos de madeiras. Madeiras naturais e artificiais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3. Operacins tcnicas coa madeira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
- Operacins de conformacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
- Operacins de unin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
- Operacins de acabado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
4. Unidades de medida de superficie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
- Outras unidades de superficie: unidades agrarias tradicionais . . . . . . . . . 79
- Estimacin de medidas de superficie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
5. Potencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
- Operacins con potencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
- Potencias de base 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
- A prioridade das operacins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
6. Figuras planas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
- Polgonos. Elementos. Clasificacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
- Circunferencia e crculo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
7. Tringulos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
- Clasificacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
- Suma dos ngulos interiores dun tringulo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
- Construccin de tringulos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
8. Cuadrilteros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
- Elementos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
- Clasificacin: paralelogramos, trapecios e trapezoides . . . . . . . . . . . . . . 104
- Suma dos ngulos interiores dun cuadriltero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
9. Permetros e reas de polgonos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
- Permetros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
- reas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
10. O medio ambiente e a explotacin da madeira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
54
1. A moblaxe da vivenda
Ademais do espacio fsico e das instalacins bsicas,
son necesarios outros elementos para que a vivenda
poida chegar a se converter nun espacio confortable no
que poder vivir. Un deles a menaxe. Tdolos elementos
que forman parte da mesma: utensilios, roupas, mobles,
sexa cal sexa a sa funcionalidade, contriben en gran
medida a facer da vivienda un lugar acolledor.
Entre a menaxe destacan pola sa importancia os
mobles, tanto pola utilidade que teen segundo a funcin
para a que son deseados e fabricados, como pola
funcionalidade esttica de elementos decorativos que
contriben creacin dun ambiente equilibrado e
agradable.
2. A madeira e os seus derivados
A maior parte dos mobles estn fabricados utilizando
como material bsico a madeira e outros productos
derivados dela como os taboleiros contrachapeados e os
aglomerados.
A madeira natural un material doado de traballar e
de textura agradable, procedente do tronco e das plas
de diversas especies de rbores. Est composta
fundamentalmente por celulosa, pero contn tamn
outras substancias como a lignina, que lle d cohesin,
resina, almidn, tanino, azcares, etc., en proporcin
variable dependendo da especie de que se trate.
A madeira recn cortada contn moita humidade. Antes
de ser apta para traballar debe ser desecada ou curada. O
secado pode realizarse de forma natural ou artificial.
O secado natural consiste en amontoar as tboas
aire de forma, que pouco a pouco, se vaia eliminando a
humidade natural por aireacin. un proceso que pode
durar varios anos e que conserva a cor natural da
madeira.
UNIDADE 2
55
O secado artificial realzase quentando a madeira en
fornos especiais durante varios das ata eliminar gran
parte da humidade que contn, as como as larvas de
insectos que poidera ter no interior. Por este
procedemento posible obter nuns poucos das madeira
cun grao de humidade inferior obtido por secado natural.
Propiedades da madeira
Segundo a finalidade para a que vaia ser utilizada,
cmpre ter en conta que as cualidades da madeira varan
dunha especie a outra. As propiedades principais que
convn coecer son as seguintes:
Cor moi variable dunha especie a outra. Pode
ser desde case branca, ata marela,
avermellada, castaa e mesmo case negra.
En xeral, as madeiras claras son mis
brandas e as escuras mis duras.
Veteado o debuxo que presentan as fibras
exterior. Depende do tipo de madeira e da
forma na que esta sexa cortada e
traballada. Combinando a cor e os distintos
veteados posible obter infinidade de
acabados decorativas diferentes.
Dureza a dificultade que presenta a madeira para
ser cortada ou penetrada por outros
obxectos, como cravos, parafusos, formns,
etc. En xeral, as madeiras duras son mis
resistentes pero tamn son mis difciles de
traballar cs madeiras brandas.
Fendibilidade a facilidade da madeira para ser aberta ou
fender cando perforada no sentido das
fibras. En xeral, son mis fendibles as
madeiras que cerecen de ns.
Flexibilidade a facilidade para ser curvada ou dobrada
longo sen chegar a crebar. A madeira sen
curar mis flexible c seca.
56
Porosidade a cantidade de espacios baleiros ou poros
que ten a madeira no seu interior. Se a
madeira vai ser pintada ou vernizada,
preciso aplicar antes un producto para tapar
os poros que presenta na superficie.
Ademais as madeiras moi porosas son bos
materiais illantes da calor.
Outras propiedades importantes como material de
construccin comns a tdalas madeiras son a baixa
conductividade da calor, que as fai moi aptas para o
illamento trmico, e a inflamabilidade ou capacidade para
arder, polo que non se poden empregar na decoracin de
determinados locais e instalacins.
Tipos de madeiras
Segundo que a madeira sexa empregada no seu estado
natural ou transformada para obter dela productos
artificiais, existen dous tipos de madeiras: madeiras
naturais e madeiras artificiais.
Madeiras naturais
Son as procedentes das tboas obtidas por serrado dos
toros de madeira natural.
As pezas que se obteen directamente da madeira
natural presentan diversos inconvenientes como a falta de
homoxeneidade, a tendencia a empenar e a fender, etc.
A madeira natural pdese transformar en tboas e
outras pezas de distintas formas modificando o
procedemento de serrado para obter pezas das
dimensins desexadas segundo o aproveitamento que se
lles queira dar.
Existe unha gran variedade de madeiras naturais de
diferente textura, dureza e flexibilidade. As madeiras
nacionais mis utilizadas son as de pieiro, faia, carballo e
nogueira, pero emprganse tamn madeiras de orixe
estranxeira como a caoba, cedro, embero, sapely, elondo,
etc.
Procedementos
de obtencin de
tboas.
UNIDADE 2
57
Pieiro
De cor amarela clara con vetas vermellas e de
consistencia algo dura. moi resinosa as como
bastante resistente e duradeira. Utilzase moito na
construccin e na carpintera.
Faia
De cor amarela abrancazada e case sen ns. pesada
e elstica, moi indicada para a fabricacin de mobles
polo seu aspecto homoxneo e a facilidade coa que
pode ser traballada.
Carballo
De cor amarela. unha madeira dura, pesada,
resistente auga e duradeira. Emprgase bastante na
construccin e na fabricacin de mobles.
Nogueira
De cor clara cando nova, vai escurecendo co tempo.
Ten unha estructura fina e compacta. Pdese traballar e
vernizar facilmente proporcionando un acabado
perfecto, polo que resulta especialmente indicada para
a fabricacin de mobles.
Caoba
De cor parda-canela. dura, compacta e veteada e moi
utilizada na fabricacin de mobles.
Cedro
De cor rosada plida e consistencia compacta. doada
de traballar, admitindo excelentes acabados para
vernizar, polo que moi preciada na fabricacin de
mobles.
Embero, sappely, elondo, xatoba
Son madeiras exticas bastante escuras, duras e
densas, moi utilizadas como materiais de
construccin e na fabricacin de taboleiros
chapeados e contrachapeados.
58
Taboleiros artificiais
Son os que se elaboran por distintos procedementos a
partir de chapas e virutas de madeiras naturais. A maiora
presntase comercialmente en forma de taboleiros de
diversos grosores.
A sas vantaxes son as de posuir unha maior
homoxeneidade e estabilidade, a posibilidade de obter
pezas de tamaos e grosores moi variados e o seu menor
prezo.
Existen varios tipos de taboleiros segundo o sistema de
fabricacin.
Contrachapeados
Son taboleiros obtidos por encolado de sucesivas
chapas de madeira aproximadamente de 1 mm de
espesor, dispostas de modo que as sas fibras se
crucen perpendicularmente. Segundo o nmero de
chapas que leven consguense taboleiros de 3, 4, 5,
6, 7, 8, 10, 12, 16, 19 e 22 mm de espesor, xeralmente
de medidas 2 x 1 m, 2,44 x 1,22 m e 3,10 x 1,83 m.
A estructura destes taboleiros proporcinalles unha
gran resistencia e flexibilidade, evitando que fendan.
O seu emprego est moi estendido na industria do
moble e en todos aqueles casos nos que sexa
necesario cubrir superficies grandes cun material
bastante consistente.
Aglomerados
Estn elaborados a partir de labras de madeira
mesturadas con cola. A esta mestura dselle forma e
prnsase a altas presins, obtndose taboleiros moi
homoxneos, estables e bastante duros, anda que pouco
resistentes humidade. Adoitan comercializarse coas
caras recubertas cunha fina chapa de madeira natural ou
de melamina para mellorar o seu aspecto. Estn
dispoibles en taboleiros de medidas 2,44 x 1,22 m e 3,66
x 1,83 m, de espesores 8, 10, 12, 16, 19, 22, 25 e 30 mm.
UNIDADE 2
59
Son os mis utilizados na fabricacin de mobles, pero
tamn se empregan como material constructivo para o
revestimento de paredes, fabricacin de mamparas, etc.
Outros: tblex, DM, chapeados de formica, etc.
Os taboleiros de DM estn elaborados con madeira
mis desmiuzada cs aglomerados. Son taboleiros moi
homoxneos, de superficies lisas e duras, aptos para
ser traballados como a madeira e para recibir os
acabados normais da mesma: verniz, pintura, laca, etc.
O tblex moi flexible, podendo adaptase a superficie
curvas. Presntase en taboleiros con das caras de
diferentes texturas: unha lisa e outra rugosa, e desfaise
facilmente coa humidade se non recibe un tratamento
especial.
Existen tamn taboleiros con acabado superficial a
base de materiais artificiais tales como a formica,
melamina e outros. Estes materiais proporcionan un
acabado impermeable e duro, especialmente indicado
para a fabricacin de mobles de cocia, mamparas,
mobles de oficina, etc.
Como se pode apreciar na fotografa, na fabricacin da
maiora dos mobles normalmente combnanse distintos
tipos de madeiras segundo a funcin de cada peza e o
aspecto que se lle queira dar.
60
3. Operacins tcnicas coa madeira
Para fabricar un obxecto utilizando como materiais
bsicos a madeira e os seus derivados, cmpre utilizar
ferramentas e realizar unha serie de operacins que
necesario coecer, xa que este un traballo que precisa
coecementos tcnicos, planificacin das tarefas e
habilidade hora da sa realizacin.
O conxunto de traballos que se poden realizar coa
madeira pdese clasificar en tres tipos de operacins:
conformacin, unin e acabado.
Operacins de conformacin
Serven para preparar as pezas e darlles a forma
definitiva. Pdense agrupar en operacins de medida e
trazado, serrado, cepillado, tallado, tradeado e limado.
1. Ampla os teus coecementos sobre as propiedades doutras madeiras naturais moi
abundantes en Galicia que non aparecen citadas anteriormente, como o castieiro,
bidueiro, eucalipto, etc. Podes buscar informacin en libros, enciclopedias, etc.
2.
a) Cita as vantaxes principais dos taboleiros artificiais fronte s madeiras naturais.
b) Pensas que os taboleiros artificiais teen algn inconveniente? Contesta de
forma razoada.
3. Completa o cadro seguinte:
Madeira ou taboleiro Mtodo de obtencin Utilidade principal
Pieiro ...... ......
Elondo ...... ......
Tblex ...... ......
4. Elabora un mostrario o mis completo posible de madeiras naturais e artificiais de
distintos grosores e chapeados. Podes buscar en almacns de madeira, talleres de
carpintera, fbricas de mobles, etc.
5. Elixe un moble calquera da ta casa e indica os diferentes tipos de madeiras
empregados na sa fabricacin. Fxate nos taboleiros empregados nas partes lisas,
nos caixns, molduras e outros motivos decorativos.
UNIDADE 2
61
UNIDADE 2
Seguidamente descrbense estas operacins e as
principais ferramentas que se utilizan en cada unha delas.
Medida e trazado
importante realizar estas operacins con precisin xa
que, de non ser as, a peza obtida pode ser inservible se
non pose as medidas adecuadas. Ademais, un bo
despece dunha peza grande axuda a aforrar material.
As ferramentas mis utilizadas son: o metro de
carpinteiro ou o flexmetro (para medir), a regra (para
trazar lias rectas), a escuadra (para trazar ngulos
rectos), a falsa escuadra (para trazar ngulos de calquera
medida), o comps, (para debuxar arcos), o punzn (para
sinalar un punto) e o gramil (para trazar lias paralelas a
unha cara da peza).
Serrado
Realzase coa serra. Existen tres tipos de serras:
serrn, serra de costela e serra de punta. O serrn sase
para realizar cortes grandes sen moita precisin, mentres
que a serra de costela se emprega para efectuar cortes
finos e de maior precisin. Para realizar cortes curvos
utilzase a serra de punta.
As serras poden ser de dente groso e de dente fino. As
de dente groso son apropiadas para cortar madeiras
brandas e as de dente fino para madeiras duras.
Metro de carpinteiro
Falsa escuadra
Flexmetro
Regra
Punzn
Escuadra
Gramil
Comps
Medida de ngulos coa
falsa escuadra.
62
Procedemento de serrado:
a) Elixir a serra mis adecuada segundo a dureza da
madeira e a precisin do corte.
b) Suxeitar a peza de madeira no banco, evitando que se
poida mover.
c) Darlle serra unha inclinacin media e guiala co dedo
polgar iniciar o corte.
d) Suxeitar a peza sobrante antes de rematar o corte para
evitar que fenda.
Cepillado
Esta operacin serve para rebaixar e alisar a superficie
da peza e realzase coa garlopa e o cepillo de carpinteiro,
que pode ser de madeira ou de ferro.
A garlopa un cepillo longo e pesado, apropiado para
desbastar pezas grandes.
O acabado fino realzase co cepillo de carpinteiro.
Non se debe serrar suxeitando
manualmente a peza.
Serra de costela Serra de punta
Serrn
Cepillo de carpinteiro
Garlopa
Cepillo de ferro
UNIDADE 2
63
Procedemento de cepillado:
a) Suxeitar a peza de madeira no banco, evitando que se
poida mover.
b) Elixir a garlopa ou o cepillo do tamao apropiado.
c) Graduar a profundidade do corte desprazando a folla
con pequenos golpes de martelo. Nos cepillos de ferro
realzase xirando o parafuso de axuste. As primeiras
pasadas realzanse coa folla bastante baixa para que o
debaste sexa mis grande. Nas ltimas cepllase con
pouca profundidade para que a superficie da madeira
quede mis fina.
d) Suxeita-lo cepillo empurrndoo pola parte posterior e
guindoo pola parte dianteira, sen cepillar nunca contra
a fibra.
Tallado
Esta operacin serve para efectuar nas pezas os
rebaixes que precisen e para gravar nelas motivos
decorativos. Realzase coas gubias e os formns.
Procedemento de tallado:
a) Suxeitar a peza de madeira no banco, evitando
suxeitala coa man.
b) Coller a ferramenta polo mango coa man dereita,
apoiando a esquerda na folla.
c) Empurrar coa man e, se preciso, golpear cun mazo de
madeira, sempre a favor da fibra.
d) Para cortar en direccin contraria ou tranversal fibra,
hai que practicarlle uns cortes coa serra para que non
fenda.
O cepillo debe manterse recto
durante o cepillado.
Formns
Gubias
64
Limado
Consiste en desbastar a superficie da peza ata
conseguir que quede lisa. Para esta operacins utilzanse
as limas.
Existen moitos tipos de limas que poden ter a superficie
provista de dentes ou estras de diferente tamao. Tamn
poden ser de distinta seccin: triangular, rectangular,
circular ou de media cana. Segundo a forma da superficie
e o acabado que se lle queira dar, seleccionarase a lima
ou limas mis apropiadas.
Procedemento de limado:
a) Suxeitar a peza de madeira no banco.
b) Seleccionar a lima adecuada collendo o mango cunha
man e o extremo da lima coa outra.
c) Mover a lima presionando s cando se despraza cara
adiante, mantndoa sempre na lesma posicin para non
arredondar a superficie da peza.
Tradeado
Consiste en perforar a madeira cunha ferramenta
manual ou elctrica, practicando na mesma buratos de
forma cilndrica con diversas finalidades.
As ferramentas de tradeado son a barrena o berbequ e
o trade elctrico. Existen barrenas de distintos tamaos
As limas para a madeira non
se poden utilizar para limar
metais.
Distintos tipos
de limas
Raspadeira
UNIDADE 2
65
segundo a seccin do burato a realizar. O berbequ e o
trade elctrico admiten brocas de varias formas e tamaos
que se encaixan no portabrocas do que van provistos. As
brocas que se empregan no tradeado da madeira non se
poden utilizar noutros materiais mis duros como o
cemento e o formign.
Procedemento para o tradeado:
a) Suxeitar a peza para evitar que xire perforala.
b) Sinalar co punzn o punto no que se vai perforar.
c) Manter o berbequ ou o trade en posicin perpendicular
peza mentres se realiza a operacin de tradeado.
d) Se se utiliza o trade elctrico moi importante suxeitar a
peza con firmeza antes do tradeado para impedir que nos
poida golpear xirar ou mesmo romper a broca. Tampouco
convn presionar excesivamente sobre a madeira nin
darlle moita velocidade de xiro para evitar queimaduras
parciais na madeira debido rozamento da broca.
Punzn
Trade
Berbequ e brocas
Trade elctrico
Brocas
O trade elctrico perigoso e
debe manexarse con coidado.
6. Identifica cada unha das seguintes ferramentas e explica para qu serve cada unha
delas.
Falsa escuadra:
Gramil:
Serra de costela:
Garlopa:
Gubia:
Berbequ:
7. Elabora unha relacin cos riscos mis importantes e as medidas se seguridade que
se deben adoptar nas operacins de conformacin da madeira.
66
Operacins de unin
Comprenden tdalas operacins que serven para unir
das ou mis pezas de madeira. As principais operacins
deste tipo son: cravado, aparafusado, ensamblado e
encolado.
Cravado
a unin efectuada con cravos. Os cravos son pezas
de forma alongada, aguzados nun extremo e cunha
cabeza no outro. Os mis utilizados son os de ferro, pero
tamn os hai de aceiro, latn, cobre, etc. Para traballos
finos emprganse os cravos de cabeza perdida, que teen
a cabeza mis estreita e poden penetrar totalmente na
madeira facendo uso do botador, quedando totalmente
ocultos.
A ferramenta mis utilizada para este traballo o
martelo de orellas, que tamn permite extraer os cravos
mal colocados.
Ferramentas e tiles de cravado.
Procedemento de cravado:
a) Se a madeira delgada convn dispoer os cravos de
forma alternada para que a madeira non fenda.
b) Cando existe risco de que a madeira fenda, dbese
machucar a punta dos cravos antes de espetalos.
c) Suxeitar o cravo coa punta dos dedos e golpealo
lixeiramente ata espetar a punta. Logo retirar a man e
golpear ata introducir o cravo completamente.
Botador
Martelos
Cravos
Tenaces
UNIDADE 2
67
d) Se o cravo se torce cmpre extraelo co martelo ou as
tenaces, colocando unha peza de madeira do grosor
apropiado para apoiar nela e non dana-la madeira.
Aparafusado
A unin por medio de parafusos proporciona unha
maior suxeccin c unin con cravos. Existen dous tipos
bsicos de parafusos: os tirafondos e os parafusos con
porca. Pdense clasificar tamn segundo a forma da
cabeza, o tipo de rosca, etc.
Os tirafondos son de forma cnica, cunha cabeza e
unha rosca en forma de hlice que se vai introducindo na
madeira a medida que se fan xirar co desaparafusador.
Este debe ser da mesma forma e tamao c cabeza do
tirafondo: plano, tipo Philips (con forma de cruz) ou tipo
Allen (co a cabeza baleirada en forma hexagonal).
Os parafusos con porca teen forma cilndrica, cunha
cabeza que pode adoptar diferentes formas e unha porca
hexagonal. A rosca s serve para enroscar a porca cunha
chave fixa ou unha chave inglesa, precisando tradear a
madeira antes de introducilos. Proporcionan unha unin
moi firme.
Tipos de parafusos.
68
Ferramentas de aparafusado.
Procedemento de aparafusado:
a) Elixir a ferramenta que mellor se axuste forma e o
tamao da cabeza do parafuso.
b) Para introducir un tirafondo en madeira dura, efectuar
un tradeado previo de menor seccin c parafuso.
Ensamblado
Consiste na unin de das pezas de madeira facendo
encaixar as partes que sobresaen nunha peza cos
rebaixes existentes na outra.
Existen moitas formas de efectuar a ensamblaxe
segundo a posicin das pezas e a firmeza que se desexe.
Os mis frecuentes son os denominados a media madeira,
a caixa e espiga, a rebaixe e listn, con espigas e en "rabo
de miato".
A unin refrzase sempre pegndoa con cola branca e,
nalgns casos, por medio de espigas.
Tipos de ensamblaxe mis frecuentes.
Non se debe introducir nunca
un tirafondo co martelo.
Desaparafusadores
planos
Desaparafusadores
Philips
Chaves Allen
Chave inglesa
Chaves planas
Chaves de tubo
Chaves de estrela
A media madeira A caixa e espiga Rebaixe e listn Con espigas En rabo de miato
UNIDADE 2
69
Encolado
Consiste en unir das ou mis pezas con cola ou
pegamento.
O producto mis utilizado no encolado a cola branca.
Est integrada basicamente por unha resina disolta en
auga que, evaporarse, endurece e forma unha pelcula
dura que se pega con forza soporte sobre o que foi
aplicada. Ten o inconveniente de que tarda bastantes
horas en secar.
Para unir pezas pequenas como tapaxuntas, molduras,
listns, etc., emprgase tamn pegamento de contacto.
Este producto aplcase por separado sobre as superficies
a pegar, deixndoo repousar durante uns minutos ata que
non se pega contacto coa man. Cando isto sucede,
pense en contacto ambas superficies presionando
lixeiramente e deixando en repouso durante varias horas.
Procedemento de encolado:
a) Limpar ben de polvo as superficies a unir e estender
unha capa de cola abundante sobre elas.
b) Fixar as pezas por medio do torno ou de prensas,
pinzas, torniquetes, etc., que aseguren a sa
inmovilizacin.
c) Eliminar a cola que sobresae e deixar en repouso
durante 24 h.
Operacins de acabado
Estas operacins serven para darlle madeira o
aspecto desexado, protexela e garantir a sa durabilidade.
Lixado
Consiste en alisar a superficie das pezas logo de
cepilladas ou limadas, para eliminar as pequenas
imperfeccins que poideran quedar, suprimir as arestas,
etc.
70
Esta operacin lvase a cabo con papel de lixa. Existen
papeis de lixa de distinta numeracin segundo o tamao
do gran. O primeiro lixado realzase con papel groso dos
nmeros 3, 4, 5 ou 6, e o acabado con papel de gran fino
dos nmeros 0 ou 00. Para facilitar o lixado, adoita
envolverse o papel de lixa nun anaco de madeira ou de
cortiza para suxeitalo mellor.
Pdese conseguir un acabado mis liso pasando
seguidamente a raspadeira. Esta unha especie de coitela
de aceiro de fo moi fino, que permite obter na madeira unha
superficie moi lisa, especialmente apta para ser vernizada.
Vernizado, pintado, lacado
Estas operacins serven para protexer a madeira e
darlle o aspecto superficial desexado.
Estes productos estn constitudos bsicamente por tres
compoentes: disolvente, vehculo e pigmentos. Os pigmentos
son os compoentes que lle proporcionan a cor. O vehculo
normalmente unha resina que serve para estender o pigmento
e adherilo madeira. Ambos compoentes van disoltos nun
lquido disolvente que se evapora aplicar o producto.
Os vernices carecen prcticamente de pigmentos, polo que
son transparentes e non modifican a cor natural da madeira,
permitindo ver as vetas da madeira, anda que existen
vernices con pigmentos colorantes que permiten escurecela.
As pinturas e as lacas son opacas porque levan unha
gran cantidade de pigmentos colorantes e cargas. As lacas
proporcionan un acabado duro e brillante, bastante
crebadizo pero moi resistente s rozaduras. O lacado
realzase a pistola, aplicando sucesivamente capas moi
finas de laca e deixndoas secar ata que endurezan.
Procedemento de vernizado ou pintado:
a) Lixar coidadosamente as superficies das pezas.
b) Fixar as pezas por medio do torno ou de prensas, pinzas,
torniquetes, etc., que aseguren a sa inmovilizacin.
c) Eliminar a cola que sobresae e deixar en repouso
durante 24 h.
Papel de lixa
Vernices e pinturas
UNIDADE 2
71
O PROXECTO
Con frecuencia precisamos comprar ou construr para a
nosa vivienda pequenos mobles auxiliares tales como
andeis, mesias, cubreobxectos, etc.
O proxecto de traballo para esta unidade consistir na
construccin dun andel das caractersticas e medidas que
se indican seguidamente a modo de exemplo. En caso de
querer modificar as medidas ou as sas caractersticas,
pdese facelo, seguindo o mesmo procedemento de
construccin.
Debes realizalo seguindo as fases do mtodo descrito
anteriormente:
Pensar
Ser o motivo polo que se constre o andel: para colocar
libros, ferramentas, material de limpeza, etc.
8. Indica qu tipo de recubrimento, verniz, pintura ou laca, utilizaras en cada un dos
seguintes supostos prcticos, xustificando a resposta de forma razoada.
a) Restauracin dun armario antigo de caoba en bo estado de conservacin e cun
certo valor artstico.
b) Restauracin dun moble antigo de madeira de baixa calidade, en mal estado de
conservacin e carente de valor artstico.
c) Recubrimento dun moble de bao novo fabricado con taboleiro de DM.
9. Explica para qu serve cada unha destas ferramentas e materiais:
Tenaces:
Chave de tubo:
Chave Allen:
Botador:
Raspadeira:
Disolvente:
10. Elabora unha relacin cos riscos mis importantes e as medidas se seguridade que
se deben adoptar en cada unha das operacins de unin e acabado da madeira.
72
Nesta etapa ser necesario recoller informacin acerca
dos distintos tipos de materiais existentes e dos acabados
mis apropiados segundo a finalidade que se destine e
o aspecto final desexado.
A modo de exemplo, proponse a construccin dun andel
das caractersticas e dimensins que se indican na figura.
Montaxe do andel.
Facer
A partir do modelo proxectado cmpre elaborar unha
relacin de materiais, ferramentas e instrumentos de
traballo necesarios, as como determina-la orde das
tarefas e operacins a realizar.
Convn tamn ter presentes as posibles dificultades
que poidan xurdir e as solucins a adoptar en cada caso.
Seguidamente pasariamos execucin material do
proxecto.
11. Completa unha ficha coma esta que resuma as caractersticas principais que debe
ter o andel que vas construir.
Caractersticas principais
Utilidade do obxecto proxectado ...
Lugar no que ser colocado ...
Descricin da forma ...
Descricin funcional ...
Outros ...
UNIDADE 2
73
12. Observa o esbozo do andel proxectado e completa unha relacin na que figuren
tdalas pezas que compoen o moble, as dimensins e o material do que est
elaborado cada unha. Podes adquirilas cortadas medida nun establecemento
especializado: carpintera, tenda de bricolaxe, etc.
Listado de pezas
N de peza Nome Medidas Material
1 Lateral dereito 80 x 30 Aglomerado chapeado de 16 mm
2 ... ... ...
13. Decide o sistema de unin a utilizar en cada peza: tirafondos, espigas, etc., e o
acabado: verniz, pintura, etc. Elabora una relacin detallada con tdalas operacins
de montaxe que ser preciso levar a cabo e a orde na que sern realizadas.
Operacins
1. Comprobar a correccin das medidas e cepillar os cantos.
2. Chapear os cantos.
3. Tradear as pezas para a sa unin.
4. Fixar os andeis horizontais s laterais.
5. Fixar a traseira s andeis.
6. Aparafusar as pletinas de suxeccin.
7. Operacins de acabado.
14. Elabora unha relacin coas ferramentas e tiles necesarios en cada fase para
efectuar a montaxe completa e o acabado final.
Fase Ferramentas e tiles
Medida e trazado Flexmetro ou metro de carpinteiro, regra, escuadra, lapis.
Cepillado dos cantos Cepillo de carpinteiro.
Chapeado dos cantos Pegamento de contacto, coitelo, lima, papel de lixa.
Tradeado Trade elctrico ou berbequ, punzn, broca.
Fixacin dos andeis 12 parafusos, chave Allen.
Fixar a traseira s andeis 8 parafusos, desaparafusador.
Colocar as pletinas 4 parafusos, desaparafusador.
Operacins de acabado Papel de lixa groso e fino, tapaporos, pincel, verniz
ou pintura, disolvente.
74
Comprobar
Non soamente debes avaliar se o moble construdo
serve finalidade para a que foi deseado, senn tamn
todo o proceso de deseo e construccin. Debes dar
resposta a algunhas cuestins como as seguintes:
O obxecto vlido para a finalidade que foi concibido?
Cales foron as principais dificultades que atopaches
nas distintas fases da construccin?
Tiveches que realizar algn cambio non previsto
inicialmente? Por que?
Ests satisfeito co resultado obtido?
15. Le atentamente estas normas e indica a fase ou fases da montaxe na que convn
telas en conta e o beneficio que aporta o seu cumprimento.
- Comprobar que as pezas estn ben cortadas a escuadro.
- Comprobar o bo estado das ferramentas.
- Facer montaxes de proba antes de tradear.
- Empregar a regra e a escuadra para situar con precisin os puntos de tradeado de
cada peza.
- Utilizar o punzn para marcar os puntos nos que hai que tradear.
- Manter ventilado o lugar no que se vai pintar ou vernizar.
16. Recolle nunha ficha os resultados da avaliacin realizada.
UNIDADE 2
75
4. Unidades de medida de superficie
As paredes e o chan das habitacins ou os taboleiros
de madeira cos que se fabrican os mobles son superficies
que moitas veces necesitamos medir.
Igual que fixemos anteriormente coas medidas de
lonxitude, debemos elixir unha unidade de medida patrn
e comparar a superficie que queremos medir coa unidade
elixida, comprobando o nmero de unidades que
precisamos para cubrir totalmente a superficie medida.
Expresamos o resultado da medicin por medio dese
nmero seguido da unidade de medida utilizada.
Repara na seguinte figura rectangular. Para medila,
recubrmola completamente empregando unidades de
diferentes formas e tamaos: cadrado, tringulo,
rectngulo e crculo. Como ves, o resultado da medicin
depende do tamao da unidade que empregamos para
medir. Canto mis grande a unidade, menor o
resultado da medicin, e viceversa.
Fxate en que se utilizamos como unidade o crculo non
podemos recubrir totalmente a figura, resultando moi difcil
expresar a sa medida con esta unidade. Por iso a
unidade de superficie mis utilizada ten forma de cadrado.
76
igual que nas medidas de lonxitude, para medir
superficies antigamente utilizbanse medidas naturais
como o palmo cadrado ou o p cadrado. Coa introduccin
do sistema mtrico decimal a partir do s. XVIII adoptouse
como unidade fundamental de medida de superficie o
metro cadrado (m
2
), que representa a superficie dun
cadrado de 1 m de lado.
Ademais da unidade fundamental existen os mltiplos e
os submltiplos da mesma:
Mltiplos
1 dam
2
(decmetro cadrado) = superficie dun cadrado de
1 dam de lado
1 hm
2
(hectmetro cadrado) = superficie dun cadrado de
1 hm de lado
1 km
2
(quilmetro cadrado) = superficie dun cadrado de
1 km de lado
17. Mide as seguintes superficies empregando en cada caso as unidades de medida
indicadas p de cada unha.
1 m
2
1 m
1 m
UNIDADE 2
77
Submltiplos
1 dm
2
(decmetro cadrado) = superficie dun cadrado de
1 dm de lado
1 cm
2
(centmetro cadrado) = superficie dun cadrado de
1 cm de lado
1 mm
2
(milmetro cadrado) = superficie dun cadrado de
1 mm de lado
Faite cunha folla de papel milimetrado como o que se
reproduce a continuacin e debuxa nela un cadrado de
lado 1 dm = 10 cm, seguindo as lias grosas do papel.
Axudndote das lias grosas, comproba que contn
exactamente 100 cadrados de 1 cm de lado, dicir, 100 cm
2
,
e que cada cm
2
contn sa vez 100 mm
2
.
Como ves, cmprese que:
1 dm
2
= 100 cm
2
1 cm
2
= 100 mm
2
1 dm
2
78
Poderase comprobar que esta equivalencia se verifica
tamn con unidades mis grandes c m
2
. En resumo, cada
unidade de superficie 100 veces mis grande c unidade
da orde inmediatamente inferior.
O cadro seguinte representa a equivalencia entre cada
unidade de superficie e a unidade inmediatamente inferior,
as como o valor de cada unha en m
2
.
Para transformar unha unidade noutra cmpre operar
como nas unidades de medida de lonxitude, tendo en
conta que hai que multiplicar ou dividir tantas veces por
100 como saltos hai que dar na escala para ir dunha
unidade outra.
Por exemplo, para expresar en cm
2
unha superficie de 0,5 m
2
teremos que multiplicar 2 veces por 100, dicir, por 10 000:
0,5 m
2
= 0,5 x 10 000 cm
2
= 5 000 cm
2
De igual modo, se queremos expresar en hm
2
unha
medida de 250 000 dm
2
deberemos dividir 3 veces entre
100, dicir, entre 1 000 000:
250 000 dm
2
= 250 000 : 1 000 000 hm
2
= 0,25 hm
2
km
2
hm
2
dam
2
m
2
dm
2
cm
2
mm
2
100 hm
2
100 dam
2
100 m
2
100 dm
2
100 cm
2
100 mm
2
1 000 000 m
2
10 000 m
2
100 m
2
0,01 m
2
0,0001 m
2
0,000001 m
2
km
2
hm
2
dam
2
m
2
dm
2
cm
2
mm
2
x100 x100 x100 x100 x100 x100
:100 :100 :100 :100 :100 :100
UNIDADE 2
79
Outras unidades de medida de superficie
Unidades agrarias
A mido nos encontramos con informacins do tipo:
"Nun incendio forestal foron arrasadas 300 hectreas de
bosque" ou "Un solar ten unha superficie de 10 reas e 25
centireas". Isto debido a que para expresar a superficie
de montes, leiras e, en xeral, todo tipo de terreos,
utilzanse as chamadas unidades agrarias: hectrea, rea
e centirea, que teen a seguinte correspondencia coas
unidades do sistema mtrico decimal:
1 hectrea (ha) = 1 hm
2
= 100 000 m
2
1 rea (a) = 1 dam
2
= 100 m
2
1 centirea (ca) = 1 m
2
Para transformar unhas unidades noutras procederemos
igual que co resto das unidades de superficie.
Estimacin de medidas de superficie
O mesmo que realizamos estimacins de medidas de
lonxitude, tamn posible efectuar estimacins de
medidas de superficie. Isto resulta especialmente til
cando a medicin ou o clculo exacto das mesmas
dificultoso ou cando suficiente coecer a medida de xeito
aproximado.
Algunhas estratexias que che poden resultar de
utilidade na realizacin de estimacins aproximadas de
medidas de superficie son as seguintes:
Recubrir mentalmente a superficie a medir coa
unidade de medida escollida e contar o nmero de
veces que est contida nela.
Unidades agrarias
tradicionais
No mbito rural segue a ser
habitual a utilizacin das
unidades agrarias tradicionais
para a expresar a medida da
superficie dos terreos. Estas
unidades son moi variables
segundo as comarcas e
mesmo adoitan ser diferentes
dun concello a outro.
A unidade mis estendida
o ferrado, xunto co seu
mltiplo, a fanega, e os
submltiplos, cuartillo e
cuartilla.
1 fanega
= 4 ferrados 2 000 m
2
1 ferrado
500 m
2
aprox. (A sa
medida vara, mesmo dun
municipio a outro, oscilando
na maior parte dos casos
entre 400 m
2
e 700 m
2
)
1 cuartilla
= 1/4 ferrado 125 m
2
1 cuartillo
= 1/24 ferrado 20 m
2
Ademais das citadas, existen
outras unidades de uso mis
local como o tego, a tega, o
xornal, a cunca, o estadal, a
carta ou a otaria.
ha a ca
x100 x100
:100 :100
80
Reestructurar a figura para darlle unha forma mis
sinxela da que sexa doado calcular a rea.
Para estimar a superficie dunha figura rectangular,
estimamos a sa lonxitude e a sa largura e
multiplicamos ambos valores.
Cando efectes estimacins de pequenas superficies
convn que teas vista as unidades que debuxaches
anteriormente: dm
2
, cm
2
e mm
2
. Para facerte unha idea da
superficie de 1 m
2
podes debuxar no chan un cadrado de
1 m de lado ou recortalo dun anaco grande de papel de
envolver.
18. Transforma en m
2
as seguintes medidas de superficie indicando a operacin
realizada:
3,5 km
2
=
0,743 dam
2
=
4 792 dm
2
=
18 hm
2
=
0,9 cm
2
=
85 632 mm
2
=
19. Expresa cada medida de superficie na unidade indicada en cada caso:
63,48 hm
2
=.................dm
2
700 dm
2
=....................m
2
289,6 mm
2
=................dm
2
28 m
2
=........................cm
2
287 cm
2
=....................dam
2
0,3289 km
2
=...............dam
2
20. Ordena de menor a maior as seguintes medidas de superficie:
80 000 cm
2
- 0,79 dam
2
- 6,3 m
2
- 420 dm
2
UNIDADE 2
81
21. Para medirmos superficies debemos empregar en cada caso a unidade de medida
adecuada dependendo do tamao do obxecto a medir.
Indica a unidade que elixiras para expresar a superficie destes obxectos:
a) O grosor ou seccin dun cable elctrico.
b) Un selo de correos.
c) Un folio.
d) Un piso.
e) Unha cidade.
f) Un campo de ftbol.
g) Un parque natural.
h) Un bosque.
i) Unha folla de peridico.
j) A cabeza dun parafuso.
k) Unha porta.
22. Resolve o seguinte problema:
a) As paredes do cuarto de estar dunha vivenda miden 3 450 dm
2
. Se para pintar 3 m
2
se precisa 1 kg de pintura, cantos kg sern necesarios para pintar todo o saln?
b) Se cada bote de 1 kg de pintura vale 1 200 ptas., canto custar toda a pintura
que se precisa?
23. Para cambiar o falso teito do cuarto de estar do problema anterior emprganse 75
planchas de escaiola. Se a superficie a cubrir mide 15,9 m
2
, cal a superficie de
cada plancha de escaiola? Expresa o resultado en cm
2
.
24.
a) Sen efectuar ningunha medicin, estima a superficie de cada un dos seguintes obxectos
tomando como referencia as unidades de superficie representadas anteriormente.
Obxecto Menos de 1 dm
2
Entre 1 dm
2
e 1 m
2
Mis de 1 m
2
Unha porta de paso dunha vivenda
Unha mesa de comedor
Unha porta dun moble cocia
Unha bandexa
Unha postal
82
2
Entre 1 dm
2
e 1 m
2
Mis de 1 m
2
Un selo de correos
Unha cinta de casete
A caixa dun CD
Un DNI
Unha moeda de 500 ptas
Un billete de 10 000 ptas
b) Mide os obxectos anteriores e comproba os resultados da ta estimacin.
25. Expresa as seguintes medidas de superficie nas unidade indicadas en cada caso:
A extensin total de Galicia: 9.574 km
2
= ........ ha
A reserva nacional de caza dos Ancares: 7.997 ha = ........ km
2
Un parque pblico: 3.500 m
2
= ........ a =........ ca
Unha pista polideportiva: 18,5 dam
2
= ........ a =........ m
2
26. Expresa en m
2
a superficie dunha explotacin gandeira de 3,5 ha 70 a 8 ca de
extensin.
27. Unha urbanizacin ten unha extensin total de 1,25 ha. Se 35 a se reservan para
zonas de uso pblico, cantas parcelas de 300 m
2
se podern facer?
28.
a) Canto medir cada unha das 8 parcelas que resultan de dividir un terreno de
2 ha 6 a 40 ca de extensin?
b) Se o prezo do terreo de 14 000 ptas./m
2
, calcula o valor de 1 ha de terreo nesa
zona.
UNIDADE 2
83
5. Potencias
Cando definimos o metro cadrado utilizamos como
smbolo desa unidade a notacin m
2
para indicar que
1 m
2
= 1 m x 1m. De igual modo escribimos:
7
2
para indicar 7 x 7, e
6
4
para indicar 6 x 6 x 6 x 6
Os productos anteriores, que teen tdolos factores
iguais, reciben o nome de potencias e escrbense as:
3 x 3 x 3 x 3 = 3
4
lese "tres elevado a catro (ou cuarta
potencia)"
5 x 5 x 5 = 5
3
lese "cinco elevado a tres (ou cubo)"
9 x 9 = 9
2
lese "nove elevado cadrado"
Como ves, tdalas potencias constan de dous
elementos: o factor que se repite, que recibe o nome de
base, e o nmero de veces que se repite ese factor, que
recibe o nome de expoente.
Expoente: n de veces que se repite (5)
a x a x a x a x a = a
5
Base: factor que se repite (a)
En xeral, toda potencia da forma a
n
lese "a elevado a n".
Para calcular o valor dunha potencia, expresmola en
forma de factores e efectuamos a multiplicacin. As, por
exemplo:
3
2
= 3 x 3 = 9
5
3
= 5 x 5 x 5 = 125
Algunhas potencias singulares
Cando a base ou o expoente son iguais a 0 ou a 1,
podemos obte o resultado sen efectuar as operacins.
Fxate:
Para calcular o valor numrico
dunha potencia coa
calculadora procedemos como
se indica seguidamente. Por
exemplo, para calcularmos o
valor de 2
5
introducimos a
seguinte secuencia de teclas:
32
De igual modo, para calcular o
valor de 6
3
:
216
A calculadora cientfica pose
unha tecla co smbolo para
o clculo directo de potencias.
x
y
= = x x 6
= = = = x x 2
84
0
4
= 0 x 0 x 0 x 0 = 0 Cero elevado a calquera nmero
igual a cero.
1
3
= 1 x 1 x 1 = 1 A unidade elevada a calquera
nmero igual a un.
8
1
= 8 Todo nmero elevado unidade
igual a si mesmo.
7
0
= 1 Todo nmero elevado o cero
igual unidade (por convenio).
Operacins con potencias
Coas potencias de nmeros naturais pdense efectuar
tdalas operacins matemticas.
Suma e resta
Para sumar ou restar potencias preciso calcular o
valor de cada unha das potencias e logo sumar ou restar
os valores obtidos.
3
2
+ 3
4
3
3
= 9 + 81 27 = 63
4
3
5
2
= 64 25 = 39
Multiplicacin de potencias da mesma base
Fxate como efectuamos as seguintes multiplicacins
de potencias da mesma base:
5 veces 3 veces
2
5
x 2
3
= 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 = 2
8
= 2
5+3
= 256
3 veces 2 veces
4
3
x 4
2
= 4 x 4 x 4 x 4 x 4 = 4
5
= 4
3+2
= 1 024
En xeral, podemos afirmar que:
O producto de potencias de igual base outra potencia
da mesma base que ten como expoente a suma dos
expoentes.
a
m
x a
n
= a
m+n
UNIDADE 2
85
Divisin de potencias da mesma base
Supn que queremos efectuar a seguinte divisin de
potencias da mesma base:
2
8
: 2
5
= ...
Como en calquera divisin, debemos buscar outra
potencia (cociente) de base 2 e expoente descoecido n
que multiplicada polo divisor (2
5
) sexa igual dividendo (2
8
):
2
n
x 2
5
= 2
8
De acordo coa regra anterior, debe ser n = 3, xa que se
sumamos os expoentes, 3 + 5 = 8. En consecuencia:
2
8
: 2
5
= 2
3
= 2
8-5
= 2 x 2 x 2 = 8
En xeral:
O cociente de potencias de igual base outra potencia
da mesma base que ten como expoente a diferencia
entre os expoentes.
Potencia dun producto e dun cociente
Apliquemos o concepto de potencia para calcular a
potencia dun producto.
2 veces 2 veces
(3 x 5)
2
= (3 x 5) x (3 x 5) = 3 x 3 x 5 x 5 = 3
2
x 5
2
Como ves:
Para elevar un producto a unha potencia, elvase cada
un dos factores a esa potencia.
Calculemos agora o valor da potencia dun cociente.
(10 : 5)
2
= 2
2
= 4
(a x b)
m
= a
m
x b
m
a
m
: a
n
= a
mn
86
Se elevamos a potencia o dividendo e mailo divisor por
separado, obtemos:
10
2
: 5
2
= 100 : 25 = 4
Como ves, o resultado o mesmo. dicir que:
Para elevar un cociente a unha potencia, elvase cada
un dos termos a esa potencia.
Potencia dunha potencia
Observa como realizamos a seguinte potencia doutra
potencia: (2
2
)
3
Se desenvolvemos a ltima potencia, temos que:
(2
2
)
3
= 2
2
x 2
2
x 2
2
xa que a segunda potencia ten de
base 2
2
e de expoente 3.
Por tratarse de potencias da mesma base:
(2
2
)
3
= 2
2
x 2
2
x 2
2
= 2
2+2+2
= 2
6
Se comparamos o expoente obtido cos expoentes
das potencias iniciais, observamos que 6 = 2 x 3, polo que
podemos escribir:
(2
2
)
3
= 2
2x3
= 2
6
En xeral:
elevar unha potencia a outra potencia obtense unha
nova potencia da mesma base e de expoente igual
producto dos expoentes.
(a
m
)
n
= a
mxn
(a : b)
m
= a
m
: b
m
Potencias de base 10
Nos medios de comuni-
cacin, en libros, revistas,
etc., a mido nos encon-
tramos con cantidades
expresadas en forma de
potencia de 10, tales como
10
3
, 10
6
, 10
12
, sobre todo
cando se trata de
cantidades grandes. Imos
ver como se obtn
facilmente o seu valor.
Calculemos o valor das
primeiras potencias do
nmero 10.
10
1
= 10
10
2
= 10 x 10 = 100
10
3
= 10 x 10 x 10 = 1 000
10
4
= 10 x 10 x 10 x 10 = 10
000
Se observamos cada
resultado, vemos que en
tdolos casos igual
unidade seguida de tantos
ceros como indica
expoente. Esta regra per-
mtenos calcular o valor
das potencias de base 10,
e viceversa, expresar a uni-
dade seguida de ceros en
forma de potencia de 10,
sen ter que efectuar as
operacins.
Por exemplo:
1 000 000 = 10
6
(Un
milln)
1 000 000 000 =
10
9
(Mil millns. En
notacin de EE. UU.
denomnase un billn).
1 000 000 000 000 =
10
12
(Un billn)
1 000 000 000 000 000 000
= 10
18
(Un trilln)
UNIDADE 2
87
29. Expresa os seguintes productos en forma de potencia, indicando en cada unha a
base, o expoente e como se le.
a) 4 x 4 x 4 =
b) 7 x 7 =
c) 2 x 2 x 2 x 2 x 2 =
d) a x a x a x a =
30. Escribe estas potencias en forma de producto e calcula o resultado de cada unha.
Comproba os resultados coa calculadora.
a) 3
6
e) 1
6
b) 11
2
f) 0
5
c) 4,3
3
g) 25
1
d) 0,5
2
h) 17
0
31. Expresa os nmeros seguintes en forma de potencia (pode haber mis dunha
solucin):
a) 36
b) 16
c) 19
d) 49
32. Elabora unha tboa co cadrado e o cubo dos 10 primeiros nmeros naturais.
33. Escribe tres potencias nas que o resultado sexa:
a) Un b) Cero c) Igual base
34. Escribe o termo que falta nas seguintes potencias, base ou expoente.
a) 3 = 27
b)
5
= 100 000
c) 5 = 625
d)
3
= 8
88
A prioridade das operacins
Efectuemos a operacin: 2 + 3 x 4. Observa como a
realizamos de das formas distintas:
2 + 3 x 4 = 5 x 4 = 20 2 + 3 x 4 = 2 + 12 = 14
Fxate en que no primeiro caso efectuamos primeiro a
suma 2 + 3 e logo multiplicamos o resultado por 4, mentres
que no segundo efectuamos primeiro o producto 3 x 4 e a
continuacin summoslle o resultado obtido nmero 2.
Saberas dicir cal o resultado correcto?
35. Expresa os resultados das seguintes operacins en forma dunha soa potencia e
calcula o valor das potencias obtidas coa axuda da calculadora.
a) 6
2
x 6
5
= e) 7
9
: 7
2
=
b) 4
2
x 4
3
x 44 = f) 8
7
: 8
6
=
c) 9
2
x 9 x 9
3
= g) (3
3
)
4
=
d) 5
6
: 5
4
= h) (2
5
)
3
=
36. Calcula o valor destas potencias e escribe con letras o resultado, como se indica no
exemplo.
a) 6 x 10
6
= 6 1 000 000 = 6 000 000 (seis millns)
b) 10
7
=
c) 215 x 10
5
=
d) 5 x 10
9
=
e) 26 x 10
12
=
37. Escribe os seguintes datos informativos en forma de potencia, tal e como se indica
no exemplo:
a) A extensin total de Galicia de case tres millns de ha.
3 000 000 = 3 x 1 000 000 = 3 x 10
6
ha
b) A poboacin mundial estase aproximando s sete mil millns de persoas.
c) A extensin dos terreos de uso forestal en Galicia de un milln oitocentas mil ha.
d) O orzamento anual da Comunidade Autnoma de Galicia duns novecentos
oitenta mil millns de pesetas.
e) O orzamento anual do Estado est prximo s trinta billns de pesetas.
UNIDADE 2
89
Cando nunha mesma expresin aparecen varias
operacins combinadas, preciso realizalas nunha orde
determinada para obter o resultado correcto.
Vexamos como podemos deducir a orde na que se
deben efectuar as operacins a partir da resolucin dun
problema concreto.
Exemplo:
Para confeccionar unha maqueta compramos un
taboleiro e medio de madeira contrachapeada de 3 500
ptas. o taboleiro enteiro, 3 botes de verniz de 1 350 ptas.
cada un e 2 caixas de 5 cravos cada unha a 5 ptas. o
cravo. mesmo tempo devolvemos 2 embelecedores
comprados noutra ocasin e que nos costaran 480 ptas.
cada un. Canto deberemos pagar pola compra
efectuada?
Imos calcular por separado o valor da madeira, o verniz e
os embelecedores.
Valor de medio taboleiro: 3 500 : 2 = 1 750
Valor do verniz: 3 x 1 350 = 4 050
Valor dos cravos: 2 x 5
2
= 2 x 25 = 50
(observa que efectuamos
primeiro a potencia e logo
o producto)
Valor dos embelecedores: 2 x 480 = 960
A resposta problema ser:
3 500 + 1 750 + 4 050 + 50 960 = 8 390 ptas.
Se en lugar de realizar o clculo por pasos,
expressemos tdalas operacins mediante unha soa
expresin aritmtica, obteriamos:
3 500 + 3 500 : 2 + 3 x 1 350 + 2 x 52 2 x 480 =
3 500 + 1 750 + 4 050 + 50 960 = 8 390 ptas.
Analizando a orde na que realizamos estas operacins
combinadas, podemos conclur que:
90
Primeiro efectanse as potencias, se existen.
Seguidamente realzanse as multiplicacins e
divisins.
Por ltimo, efectanse as sumas e restas na orde en
que aparecen escritas, de esquerda a dereita.
Esta a orde na que se realizan as operacins cando
na expresin non figuran parnteses. Vexamos cmo
proceder no caso de existiren.
Para rematar de confeccionar a maqueta do problema
anterior compramos tamn 25 parafusos e 25 porcas,
todos mesmo prezo de 10 ptas./unidade. Canto
deberemos aboar por eles?
O valor total ser: Parafusos: 25 x 10 = 250 ptas.
Porcas: 25 x 10 = 250 ptas.
Total: 250 + 250 = 500 ptas.
Sen embargo o vendedor realiza a operacin de forma
mis sinxela:
10 x (25 + 25) =
10 x 50 = 500 ptas.
Neste caso realizamos primeiro a suma indicada entre
parnteses e logo a multiplicacin. dicir, que as
parnteses alteran a orde de prioridade das operacins.
Se non efectusemos antes a operacin indicada entre
parnteses, obteriamos:
10 x (25 + 25) = 10 x 25 + 25 = 250 + 25 = 275, que
sera incorrecto.
En consecuencia:
En caso de existir parnteses, as operacins
indicadas entre eles teen prioridade sobre tdalas
demais.
UNIDADE 2
91
A prioridade das operacins coa calculadora
Efectuemos a seguinte operacin combinada:
3 + 7 x 6 = 3 + 42 = 45
Realiza a mesma operacin coa ta calculadora introducindo os nmeros e as
operacins nesa mesma orde.
Segundo o tipo de calculadora de que se trate, podes obter dous resultados:
- Se o resultado 45, a ta calculadora respecta a prioridade das operacins, dicir,
efecta primeiro o producto e logo a suma, independentemente da orde en que
sexan introducidas. Tdalas calculadoras coa denominacin de "cientficas" son
deste tipo.
- Se o resultado 60, non respecta a prioridade das operacins, senn que as vai
realizando na orde en que son introducidas na calculadora.
Para efectuar operacins combinadas con este tipo de calculadoras, preciso facer uso
das teclas de memoria:
Suma o nmero que figura na pantalla contido da memoria.
Resta o nmero que figura na pantalla contido da memoria.
Sita na pantalla o contido da memoria.
Borra o contido da memoria.
Nalgunhas calculadoras as teclas e figuran nunha soa tecla . premer
unha vez realiza a funcin de , recuperando o contido da memoria. premer das
veces realiza a funcin de MC , borrando o contido da memoria.
Para efectuar a operacin combinada anterior, prememos:
45
MR M+ = 6 x 7 M+ 3
MR
MRC MC MR
MC
MR
M-
M+
= 6 x 7 + 3
92
6. Figuras planas
Polgonos
redor noso podemos observar obxectos de formas
xeomtricas moi variadas. Anda que na natureza abundan
mis as lias curvas, nos obxectos artificiais predominan
as lias rectas. As, moitas das figuras planas que
podemos observar nos obxectos que nos rodean estn
limitadas por segmentos. Por exemplo, portas, vents,
baldosas, cadros, etc.
Estas figuras reciben o nome de polgonos. Un
polgono una parte do plano delimitada por segmentos.
Polgonos.
38. Resolve as seguintes operacins combinadas tendo en conta a prioridade das
operacins.
a) 14 : 7 + 5 1 x 3 =
b) 8 x 3 + 9 : 3 =
c) 4 + 8 : 2 8 =
d) 5 + (16 1) : 3 2 x 3 =
e) (9 + 2) x 4 7 x (3 + 2) =
f) 5 + 4 x 3 8 =
g) (5 + 4) x 3 8 =
h) Compara os resultados obtidos nos apartados f) e g) anteriores e explica a qu se
debe que os resultados obtidos sexan distintos.
39. Explica o funcionamento da calculadora a medida que se introduce a secuencia de
teclas que se indica no apartado de funcionamento da calculadora.
40. Efecta as seguintes operacins coa calculadora facendo uso das teclas de memoria
(lembra que as operacins indicadas entre parnteses teen prioridade e deben
efectuarse antes cs outras).
a) 57 4 x 3 + 15 =
b) (63 23) x 15 (29 + 31) =
c) 18 x (55 20) 150 + 560 : 4 =
UNIDADE 2
93
Elementos dun polgono
A figura seguinte representa un polgono de cinco lados
e nela aparecen sinalados os elementos mis importantes
dun polgono calquera.
Elementos dun polgono.
Os polgonos nomanse segundo o seu nmero de lados.
Podmolos clasificar ademais segundo outros criterios:
a) Pola forma:
- Polgonos convexos: son aqueles que unir calquera
par de puntos interiores do polgono, o segmento que
os une est comprendido dentro do polgono.
- Polgonos cncavos: son os que unir calquera par de
puntos interiores do polgono, unha parte do
segmento que os une queda fra do polgono.
Polgono convexo. Polgono cncavo.
Clasificacin dos polgonos
segundo o nmero de lados
Polgono de 3 lados:
tringulo
Polgono de 4 lados:
cuadriltero
Polgono de 5 lados:
pentgono
Polgono de 6 lados:
hexgono
Polgono de 7 lados:
heptgono
Polgono de 8 lados:
octgono
Polgono de 9 lados:
ennegono
Polgono de 10 lados:
decgono
endecgono
dodecgono
94
b) Polos lados e os ngulos:
- Polgonos regulares: son os que teen tdolos lados e
tdolos ngulos son iguais.
- Polgonos irregulares: son os que non teen tdolos
lados ou tdolos ngulos iguais.
Polgonos regulares. Polgonos irregulares.
Elementos propios dun polgono regular
Os polgonos regulares posen, ademais dos elementos
de calquera polgono, outros elementos propios:
UNIDADE 2
95
41. Observa a figura na que aparecen representados os elementos dun polgono e indica
a qu elemento corresponde cada unha das seguintes definicins:
a) Cada un dos segmentos que delimitan o polgono: ..
b) Punto no que se unen dous lados consecutivos: .
c) Rexin interior do plano comprendida entre dous lados consecutivos:
..........................................
d) Segmento que une dous vrtices non consecutivos: ..
42. Indica o nmero de lados, ngulos e vrtices de cada un dos seguintes polgonos, o
nome correspondente segundo o seu nmero de lados e o tipo de polgono (cncavo
ou convexo).
N de lados: .. .. .. .. ..
N de ngulos: .. .. .. .. ..
N de vrtices: .. .. .. .. ..
Nome: . .
Tipo: . .
43. Une cunha frecha cada elemento coa sa definicin:
Centro Distancia do centro a un vrtice.
Radio Distancia do centro punto medio dun lado, perpendicular mesmo.
Apotema Punto situado mesma distancia de cada un dos vrtices.
96
Circunferencia e crculo
Observa o que sucede coa forma dos polgonos
regulares a medida que aumenta o nmero de lados.
Como ves, aumentar o nmero de lados o polgono
vai adquirindo cada vez unha forma mis "arredondada".
Se puideramos debuxar un polgono de infinitos lados, a
figura obtida sera un crculo.
O crculo, como polgono regular, tera os mesmos
elementos: radio, apotema e centro, pero no crculo o radio
e a apotema coinciden.
A la que delimita o crculo denomnase circunferencia.
Tdolos puntos da circunferencia estn situados mesma
distancia dun punto chamado centro.
Non se deben confundir os termos circunferencia e
crculo xa que o crculo a superficie comprendida no
interior da circunferencia e a circunferencia a lia que
conforma o borde do crculo.
Elmentos dunha circunferencia.
Crculo
Circunferencia
UNIDADE 2
97
7. Tringulos
Os tringulos son polgonos de tres lados e son os
polgonos de menor nmero de lados que se poden
construr.
Para nomear un tringulo emprganse as letras coas
que se designan os vrtices. Na figura podes ver como se
nomean algns dos elementos principais dun tringulo
calquera ABC.
Tringulo: A B
$
C
Vrtices: A, B, C
ngulos: , B
$
,
Lados: a, oposto
ngulo
b, oposto
ngulo B
$
c, oposto
ngulo
44. Observa a figura na que aparecen representados os elementos dunha circunferencia
e indica a qu elemento corresponde cada unha das seguintes definicins:
a) Punto interior do que equidistan tdolos puntos da circunferencia: .
b) Segmento que une dous puntos calquera de circunferencia: .
c) Segmento que une o centro cun punto calquera da circunferencia:
.
d) Corda que pasa polo centro da circunferencia: .
e) Porcin de circunferencia comprendida entre dous puntos da mesma:
.
45. Realiza os seguintes debuxos con regra e comps.
a) Unha circunferencia de 3 cm de radio, cunha corda de 2 cm. Remarca o arco de
circunferencia comprendido entre os extremos da corda.
b) Unha circunferencia de 4 cm de dimetro. Podes trazar nela unha corda de mis
de cm de lonxitude? Cal a corda de maior lonxitude que se pode trazar?
98
Ademais dos anteriores, existen dous elementos
importantes en calquera tringulo que son a base e a
altura.
A base pode ser calquera dos seus lados, e a altura, a
perpendicular desde o vrtice seu lado oposto, ou
prolongacin do mesmo.
En consecuencia, todo tringulo pose tres bases e tres
alturas.
Clasificacin dos tringulos
A mido podemos observar redor noso figuras e
obxectos triangulares de distintas formas. Xeralmente
agrupmolos de das formas: pola lonxitude dos seus
lados e pola amplitude dos seus ngulos.
a) Polos seus lados:
Equiltero Isscele Escaleno
3 lados iguais 2 lados iguais 3 lados desiguais
UNIDADE 2
99
b) Polos seus ngulos:
Rectngulo Obtusngulo Acutngulo
1 ngulo recto 1 ngulo obtuso Os 3 ngulos
agudos.
Lados dun tringulo rectngulo
Os lados dun tringulo rectngulo teen nomes
especficos. Os lados que forman o ngulo recto reciben o
nome de catetos e o lado oposto ngulo recto,
hipotenusa.
Repara en que, neste caso, os catetos coinciden coa
base e a altura xa que son perpendiculares.
46. Cita exemplos de figuras e corpos tirados da realidade que tean forma de tringulo.
47. Debuxa un tringulo calquera e traza as sas tres alturas. Lembra que cada altura
perpendicular base correspondente ou prolongacin da mesma.
48. Clasifica cada un dos seguintes tringulos segundo os seus lados e segundo os seus
ngulos.
a) b) c)
d) e) f)
100
Suma dos ngulos interiores dun tringulo
Observa o tringulo da figura. Se lle recortamos os tres
ngulos interiores e os colocamos como ngulos
consecutivos, tal e como se indica na figura seguinte,
obtemos un ngulo plano.
Se realizas a mesma operacin con outros tringulos de
distintos tipos poders comprobar que sempre se obtn un
ngulo plano. En consecuencia, podemos afirmar que:
A suma dos ngulos interiores de calquera tringulo un
ngulo plano.
49. Completa a tboa debuxando en cada cadro un tringulo que cumpra os dous
criterios de clasificacin corrrespondentes fila e columna respectivos, sempre
que sexa posible.
Equiltero Issceles Escaleno
Acutngulo
Rectngulo
Obtusngulo
UNIDADE 2
101
Construccin de tringulos
Vexamos como se poden debuxar tringulos coecidos
algns dos seus elementos. Necesitars a regra e o
comps.
1 caso: coecidos os tres lados
Supoamos que coecemos a medida dos tres lados: a, b, c.
Datos:
- Trazamos un segmento igual a un dos lados, por
exemplo o a. Os seus extremos son dous vrtices do
tringulo.
- Tomamos co comps a medida doutro lado, por
exemplo do lado b, facendo coincidir as puntas do
comps cos extremos de b e, con centro nun dos
extremos de a trazamos un arco de circunferencia.
- Tomamos co comps a medida do lado que falta, c, e
con centro no outro extremo de a trazamos un arco
que corte anterior. O punto obtido o terceiro vrtice
do tringulo.
- Unimos con segmentos os tres vrtices e obtemos un
tringulo de lados iguais s dados.
2 caso: coecidos dous lados e o ngulo comprendido
Supoamos que coecemos a medida de dous lados b, c,
e o ngulo comprendido entre eles.
Datos:
102
- Trazamos un segmento igual a un dos lados, por
exemplo o c. Os seus extremos son dous vrtices do
tringulo.
- Trazamos nun dos extremos de c un ngulo igual
ngulo .
- Sobre o lado do ngulo que non coincide co lado c
construmos un segmento igual outro lado b.
- Unimos cun segmento o extremo dos lados b e c, que
ser o lado a que falta por trazar.
3 caso: coecido un lado e os dous ngulos contiguos
Supoamos que coecemos a medida dun lado c, e os
ngulos e B
$
situados nos extremos dese lado.
Datos:
- Trazamos un segmento igual lados dado, c. Os seus
extremos son dous vrtices do tringulo.
- Trazamos nun dos extremos de c un ngulo igual
ngulo e, no outro extremo, un ngulo igual a B
$
.
- Prolongamos os lados non comns dos ngulos e B
$
ata que se corten. O punto no que se cortan o
terceiro vrtice do tringulo.
- Unindo os extremos do lado c co vrtice obtido temos
os lados que faltan.
50. Debuxa varios tringulos de distintos tipos e traza en cada un os arcos que indican
a amplitude de cada ngulo. Recorta os ngulos de cada tringulo e comproba que
en tdolos casos se verifica que a suma dos tres ngulos interiores un ngulo
plano.
UNIDADE 2
103
8. Cuadrilteros
Os cuadrilteros son polgonos de catro lados. Igual cs
tringulos, os cuadrilteros nomanse polas letras dos
seus vrtices.
Cuadrilteros.
51. Debuxa os seguintes tringulos utilizando s a regra e o comps:
a) Un tringulo equiltero de 4,5 cm de lado.
b) Un tringulo isscele no que un lado mida 3 cm e os outros dous, 5 cm cada un.
c) Un tringulo rectngulo de catetos 3 cm e 4 cm.
Logo de debuxalo mide coa regra o lado que falta. Canto mide?
d) Un tringulo de ngulos A e B iguais s dados e de lado comn c = 6 cm.
52. Contesta razoadamente a estas cuestins:
a) Podes debuxar un tringulo de lados 8 cm, 3 cm e 4 cm? Por que?
b) E un tringulo con dous ngulos rectos? Por que?
104
Elementos dun cuadriltero
Base: calquera dos lados.
Altura: perpendicular desde un vrtice lado oposto ou
prolongacin do mesmo.
Diagonal: lia que une dous vrtices non consecutivos.
Clasificacin dos cuadrilteros
Segundo o paralelismo dos seus lados, os cuadrilteros
pdense clasificar en:
Paralelogramos: Os lados opostos son paralelos dous a dous.
Trapecios: S dous lados son paralelos.
Trapezoides: Os lados non son paralelos.
Paralelogramos
Existen catro tipos de paralelogramos: cadrado,
rectngulo, rombo e romboide.
Figura Nome Lados ngulos
Cadrado 4 iguais 4 rectos
Rectngulo
Iguais dous a
dous
4 rectos
Rombo 4 Iguais
Iguais dous a
dous
Romboide
Iguais dous a
dous
Iguais dous a
dous
UNIDADE 2
105
Trapecios
Os trapecios son cuadrilteros que s teen dous lados
paralelos, denominados base maior e base menor.
Segundo a posicin que adopten os lados non
paralelos, existen tres tipos de trapecios:
Trapezoides
Este grupo est constitudo por tdolos cuadrilteros de
lados non paralelos.
Suma dos ngulos interiores dun cuadriltero
Observa o cuadriltero da figura. Se trazamos unha
diagonal calquera, o cuadriltero queda dividido en dous
tringulos. A suma dos ngulos interiores do cuadriltero
igual suma dos ngulos de ambos tringulos, dicir a
dous ngulos planos. En consecuencia, a suma total un
ngulo completo.
Esta propiedade vlida para calquera tipo de
cuadriltero. Polo tanto, podemos afirmar que:
A suma dos ngulos interiores de calquera cuadriltero
un ngulo completo.
Figura Nome Caractersticas
Trapecio
rectngulo
Un lado non paralelo perpendicular
s bases
Trapecio
isscele
Os lados non paralelos son iguais
Trapecio
escaleno
Os lados non paralelos son
desiguais
Trapezoides
106
9. Permetro e rea dun polgono
Permetro dun polgono
Nalgunhas ocasins precisamos coecer a medida do
bordo dun taboleiro, do contorno dun terreo, etc. Esta
medida recibe o nome de permetro e para calculalo
debemos sumar as lonxitudes de tdolos lados da figura.
Por exemplo, para calcular os metros de cinta que se precisan
para pegar no bordo do taboleiro dunha mesa rectangular que
mide 1,40 m de longo por 0,80 de largo, sumariamos:
Lembra que:
O permetro dun polgono calquera
a suma das lonxitudes de tdolos seus lados.
53. Completa as seguintes frases sobre os cuadrilteros:
a) O cadrado ten .. lados . e . ngulos
b) O . ten .. ngulos rectos e os lados iguais dous a dous.
c) O romboide ten os .. e os .. iguais dous a dous.
d) O . ten 4 lados iguais e os ngulos iguais dous a dous.
e) O . s ten dous lados paralelos.
f ) O trapecio isscele ten lados paralelos e os outros dous lados son .....
54. Indica se son verdadeiras ou falsas as seguintes afirmacins:
a) O romboide un rectngulo.
b) Todo cadrado un rectngulo.
c) Os trapecios son paralelogramos.
d) Todo cuadriltero un paralelogramo.
55. Debuxa un cuadriltero calquera e traza os arcos que indican a amplitude dos
ngulos. Recorta os ngulos e comproba tamn por este procedemento que a suma
dos ngulos interiores un ngulo completo.
1,40 m
0,80 m 0,80 m
1,40 m
Permetro =
1, 40 + 1,40 + 0,80 + 0,80 = 4,40 m
UNIDADE 2
107
rea dun polgono
Noutras ocasins o que precisamos coecer a medida
da superficie dunha figura, dicir, a sa rea.
O clculo da rea pdese efectuar de forma directa ou
indirecta.
Xa vimos anteriormente como se pode medir a rea
dunha figura directamente, contando o nmero de veces
que est contida nela a unidade de medida elixida. Pero
este procedemento soamente prctico cando se trata de
figuras sinxelas e de reducidas dimensins.
Para medir a rea de figuras mis complexas de
calquera medida mis prctico facelo por mtodos
indirectos a partir das sas dimensins, empregando
frmulas.
molo ver no caso dalgunhas figuras sinxelas.
rea dun rectngulo
Supn que os puntos representan as rbores prantadas
nun pequeno terreo. Para calcular o seu nmero total
contamos as rbores que hai en cada fila e mailo nmero
de filas e multiplicamos ambas cantidades.
3 filas N total de rbores =
3 filas 6 x 3 = 18 rbores

6 rbores
De igual forma podemos calcular o nmero de baldosas
necesarias para pavimentar unha dependencia. Neste
caso obteriamos :
N total de baldosas =
5 x 4 = 20 baldosas
5 baldosas
4 baldosas
108
Igualmente, para saber o nmero de unidades de
superficie que caben nun rectngulo, dicir, para calcular
a sa rea, basta con multiplicar as sas dimensins,
longo por largo. O resultado expresarase na unidade de
superficie correspondente unidade de lonxitude utilizada.
rea do rectngulo =
longo (l) x largo (a) = 5 x 3 = 15 u
2
Polo tanto, lembra que:
A rea dun rectngulo de longo l e largo a igual
producto de ambos lados.
rea dun cadrado
Observa o cadrado representado na figura. Podemos
considerar que se trata dun rectngulo no que o longo
igual largo e, en consecuencia, calcular a sa rea
efectuando o producto dos seus lados como se se tratase
dun rectngulo.
rea = l x l .
Se expresamos este producto en
forma de potencia, temos:
l x l = l
2
, polo que:
rea = l
2
= 5
2
= 25 cm
2
En consecuencia:
A rea dun cadrado de lado l igual lado elevado
cadrado.
Acadrado = l
2
Arectngulo = l x a
l = 5 cm
l = 5 cm
5 unidades
3 unidades
UNIDADE 2
109
rea dun tringulo
Repara no tringulo representado na figura e compara
a sa rea coa do rectngulo de dimensins iguais base
e a altura do tringulo no que podemos considerar que
est includo.
Podes ver que cada unha das partes nas que queda
dividido o tringulo pola sa altura mide de rea
exactamente a metade do rectngulo no que est includo.
En consecuencia, a rea do tringulo ser a metade da
rea do rectngulo.
rea do rectngulo base x altura
rea do tringulo = --------------------------- = -------------------
2 2
Lembra que:
A rea dun tringulo de base b e altura a igual
metade do producto da base pola altura.
Atringulo =
bxa
2
110
56. As figuras seguintes representan das repisas de cristal en forma de cadrado e de
tringulo equiltero, respectivamente. Calcula o permetro e a superficie de cada
unha.
a) b)
57. a) Calcula os metros de marco de 10 cm de largo se necesitan para enmarcar unha
lmina de 90 cm x 60 cm como a representada na figura.
b) Calcula tamn o custo do cristal necesario para cubrir a lmina se o seu prezo
de 45 ptas./dm
2
.
58. Calcula o nmero de ladrillos de vidrio translcido como os da figura de 20 cm x 20
cm de lado, que sern necesarios para construr unha parede de dimensins 1,20 m
x 2,40 m.
35 cm
35 cm 35 cm
35 cm
UNIDADE 2
111
As frmulas para o clculo da rea dalgns
cuadrilteros son doadas de obter a partir da rea do
rectngulo. Vexamos algns exemplos.
a) Rombo
Como ves, podemos inclur o rombo de diagonais D e d
nun rectngulo de longo l gual diagonal maior D do
rombo, e de largo a igual diagonal menor d.
Comparando as reas de ambas figuras podmonos
decatar de que a rea do rombo a metade da rea do
rectngulo, que : A = l x a = D x d, xa que l = D e a = d.
Polo tanto:
b) Romboide
Arombo =
Dxd
2
59. Consulta o listado de despece do moble proposto no proxecto e efecta os seguintes
clculos a partir das sas dimensins:
a) A rea de cada un dos tres andeis horizontais.
b) A rea de cada unha dos laterais.
c) Expresa a rea total das pezas anteriores en m
2
.
d) Se as dimensins dun taboleiro normal son de 1,22 m x 2,44 m, ser suficiente
un s taboleiro para construr o andel?
e) Se os cantos de tdalas pezas se recobren con cinta, cantos metros da mesma
se necesitarn?
112
No romboide de lados b, c e altura a, podemos formar
un rectngulo suprimindo o tringulo remarcado
esquerda e colocndoo na parte da dereita do romboide.
Os rectngulo obtido ten a mesma rea c romboide e os
seus lados miden b e a.
Polo tanto:
c) Trapecio
Se duplicamos o trapecio e o colocamos como se indica
na figura, obtemos un romboide base B+b e altura a.
Comparando as reas de ambas figuras decatmonos de
que a rea do trapecio a metade da rea do romboide,
que : A = (B+b) x a.
Polo tanto:
Atrapecio =
(B+b)xa
Aromboide = bxa
60. Calcula os metros de tubo de ferro que se necesitan para fabricar un cabeceiro da
forma e dimensins indicadas na figura se cada rombo mide de lado 32 cm.
2
UNIDADE 2
113
rea dun polgono regular
Como ves na figura, calquera polgono regular se pode
descompoer en tantos tringulos iguais como lados ten o
polgono. A base dos tringulos igual lado do polgono
e a altura igual apotema.
Para calcular a rea do polgono podemos calcular a
rea dun tringulo e multiplicala polo nmero de lados.
61. As seguintes figuras representan paredes nas que hai que pintar a parte coloreada.
Calcula a superficie a pintar en cada caso.
a) b)
rea tringulo =
l x ap
2
rea do polgono regular = n lados x
l x ap
=
n lados x l x ap
2 2
114
Pero, pola definicin de permetro, temos que: n lados x l
= Permetro. Polo tanto:
En consecuencia:
A rea dun polgono regular de lado l e apotema ap igual
metade do producto do permetro pola apotema.
rea dun polgono irregular
Para calcular a rea dun polgono irregular calquera,
cmpre descompoelo primeiro en figuras mis simples das
que saibamos calcular a sa rea. Esta descomposicin
non nica, xa que sempre posible realizala de distintos
xeitos.
Para ver un exemplo, calculemos a rea dun taboleiro
de madeira con forma de polgono irregular e das
dimensins indicadas na figura (as dimensins estn
expresadas en cm).
Este polgono podmolo descompoer en tres figuras
simples: un cadrado, un rectngulo e un tringulo. A rea
do polgono inicial ser a suma das reas destas tres
figuras simples nas que o descompoemos.
Para obter as dimensins que necesitamos para
calcular a rea de cada unha, podemos efectuar as
medicins que precisemos ou deducilas a aprtir das
rea do polgono regular =
n lados x l x ap
=
Permetro x ap
2 2
Apolgono =
Pxap
2
UNIDADE 2
115
dimensins da figura orixinal. Seguidamente aplicamos as
frmulas correspondentes para calcular a rea de cada
figura.
As, temos que:
A = 9
2
= 81 cm
2
A = 6 x 3 = 18 cm
2
A =
3x6
2
= 9 cm
2
A rea total da figura ser:
A = 81 + 18 + 9 = 108 cm
2
62. Unha mesa auxiliar con forma de polgono regular mide 1,12 m de permetro. Se
cada lado mide 22,4 cm, de que polgono se trata?
63. O pavimento dun bao de dimensins 2,5 m x 2,2 m est constitudo por baldosas
cermicas con forma de polgono hexagonal das dimensins indicadas na figura.
a) Cantas baldosas se precisarn para cubrir todo o chan?
b) Canto custarn en total se o prezo de cada unha de 30 ptas.?
64. Para cubrir un oco de 1,92 m x 1,92 m proxctase
colocar unha vent de forma octogonal regular como
a representada na figura. Calcula:
a) Os metros de marco (con forma octogonal)
necesarios.
b) Os m
2
de vidro que se empregarn na construccin
da vent.
1,92 m
80 cm
1,92 m
9 cm
9 cm 6 cm
3 cm
6 cm
3 cm
116
10. O medio ambiente e a explotacin da
madeira
A necesidade de madeira con destino elaboracin de
taboleiros, a fabricacin de mobles e como material de
construccin, est a repercutir de forma moi negativa nos
bosques de Galicia. Cada vez hai menos bosques
poboados de vexetacin autctona, e os que existen estn
quedando reducidos a pequenas estensins, sendo
substitudos por matos de diversas especies de arbustos
carentes de uso madeireiro ou por explotacins forestais
de pieiros e eucaliptos destinadas fabricacin de
taboleiros artificiais.
Na ilustracin seguinte aparece reflectida a distribucin
xeral das terras de Galicia segundo os distintos usos, na
que se pode apreciar a gran porcentaxe de terras adicadas
a uso forestal.
Nas tboas que aparecen seguidamente, recllese a
produccin de madeira en Galicia procedente das distintas
especies e o valor monetario da produccin forestal,
podendo observarse en ambas gran importancia do pino e
do eucalipto na produccin total do sector.
UNIDADE 2
117
Mais non s os bosques autctonos de Galicia estn en
perigo de desaparicin. A gran demanda de madeira de
especies exticas: cedro, embero, okum, sapelly, bano,
secuoia, etc., con destino s mercados de Europa, EE. UU.
e Xapn, est a supoer tamn unha grave ameaza para
os bosques tropicais, sendo na actualidade a sa causa
principal de destruccin, sobre todo nos pases do sueste
asitico e en Sudamrica.
Para garantir a superviviencia dos bosques que quedan
e do comercio de madeiras tropicais sera preciso levar un
estricto control da deforestacin non planificada nos
pases afectados, rexenerar os bosques tallados
efectuando plantacins especiais de especies valiosas,
protexer os actuais parques nacionais e establecer
programas sostibles de xestin das plantacins.
118
Fonte: Atlas del Medio Ambiente.
65. Repara na grfica que representa a distribucin xeral das terras de Galicia segundo
os distintos usos.
a) Sabendo que a extensin total de Galicia de 29.434 km
2
, calcula a extensin
dedicada a cada tipo de uso en km
2
.
b) Expresa en ha os resultados obtidos no apartado anterior.
66. Consulta a tboa sobre produccin de madeira en Galicia e ordena de maior a menor
importancia as especies que figuran nela e que proporcionan a inmensa maiora da
produccin de madeira na nosa comunidade autnoma.
67. Fxate na grfica que representa os pases do mundo principais productores de
madeiras tropicais.
a) Escribe o nome dos 5 pases nos que se concentra a maior produccin deste tipo
de madeiras.
b) Calcula a produccin de cada un deses pases restando da produccin total a
parte destinada a lea (en millns de m
3
).
68. Busca en revistas e xornais cinco noticias relacionadas co sector forestal en Galicia:
incendios, tallas, contaminacin, reforestacin, subvencins industria forestal, etc.
Segundo o tipo de noticias que atopache, cal a ta opinin sobre o futuro deste
sector?
120
OS OBXECTOS DOMSTICOS
UNIDADE DIDCTICA 3
121
NDICE DE CONTIDOS
Pxina
1. A evolucin dos obxectos domsticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
2. Os cambios tecnolxicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
- Produccin artesanal e produccin industrial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
- As fontes de enerxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
3. Anlise anatmica e funcional dos obxectos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
4. Os metais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
- Propiedades fsicas dos metais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
- Metais e aliaxes mis utilizados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
5. Operacins tcnicas cos metais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
- Operacins de conformacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
- Operacins de unin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
- Operacins de acabado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
6. Mltiplos e divisores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
- Criterios de divisibilidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
- Obtencin dos divisores dun nmero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
7. Nmeros primos e nmeros compostos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
- Descomposicin en factores primos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
8. Mximo comn divisor e mnimo comn mltiplo de varios nmeros . . . 158
- Mximo comn divisor (m.c.d.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
- Mnimo comn mltiplo (m.c.m) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
- Nmeros primos entre si . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
9. As fraccins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
- Tipos de fraccins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
- Fraccins propias e fraccins impropias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
10. Fraccins equivalentes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
- Comparacin e ordenacin de fraccins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
- Reduccin de fraccins a comn denominador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
11. Distintos significados dunha fraccin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
- A fraccin como parte dunha cantidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
- A fraccin como porcentaxe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
- A fraccin como nmero decimal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
12. A representacin a escala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
13. O bosquexo acoutado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
122
Desde a antigidade, como consecuencia da necesidade humana de
dispoer dun fogar confortable e de economizar esforzos na realizacin
das tarefas domsticas, vnse producindo unha evolucin continua nos
obxectos de todo tipo empregados para satisfacer estas necesidades.
As, a vivenda, o vestido, a moblaxe, os tiles e mquinas de uso
domstico, etc., experimentaron un enorme avance longo da historia.
O deseo, como expresin da imaxinacin creadora na procura de
solucins creativas s problemas do ser humano, as como a ciencia e
os seus descubrimentos aplicados tecnoloxa, contriburon en gran
medida a elevar o noso grao de benestar material, liberndonos dunha
parte do tempo e o esforzo empregados na realizacin das tarefas
domsticas, para poder dedicalo lecer, a cultura e o enriquecemento
da nosa vida intelectual e social en xeral.
Mais non todo son vantaxes na utilizacin dos novos avances
tecnolxicos. Son moitos e variados os problemas que se derivan do seu
uso, tales como a necesidade de mis recursos enerxticos, o
esgotamento das materias primas, a contaminacin do medio ambiente
durante os procesos de produccin e de eliminacin das substancias de
refugallo, etc. Todas estas circunstancias esixen que sexamos
conscientes da necesidade da produccin e o uso racional dos mesmos.
UNIDADE 3
123
1. A evolucin dos obxectos domsticos
Os obxectos dos que hoxe disfrutamos son o resultado
dunha longa evolucin, producto do esforzo, a
investigacin e a suma de coecementos acumulados
longo de moitas xeracins e procedentes de moi diversas
culturas.
1. Observa algunhas versins existentes longo da historia dalgns obxectos de uso
comn e ordena cronoloxicamente cada unha delas.
Ola: Ola de ferro Ola de barro Ola a presin
Ferro de pasar: Ferro de pasar con depsito Ferro de pasar de vapor Ferro de
pasar macizo Ferro de pasar elctrico
Cocia: Cocia elctrica Lareira Cocia de gas Cocia de lea "bilbana"
Lmpada: Vela Lmpada de aceite Tubo fluorescente Luz de gas
Lmpada de incandescencia
Reloxo: Reloxo a pilas Reloxo de area Reloxo de pndulo Reloxo de sol
Pluma: Rotulador Pluma de cana Pluma estilogrfica Pluma de ave
Mquina de fiar: Fiadora mltiple a vapor Roca Fuso
2. Indica algns dos descubrimentos cientficos que fixeron posible a evolucin
tecnolxica de cada un dos obxectos anteriores.
3. As versins mis recentes dalgns destes obxectos teen en comn o tipo de
enerxa que utilizan.
a) De que enerxa se trata?
b) Cita outras mquinas e aparatos de uso domstico que utilicen este tipo de
enerxa.
124
Como ves, na maiora dos casos o avance
tecnolxico producuse de modo paulatino, de forma
que os novos modelos supoan unha lixeira mellora
respecto dos existentes con anterioridade, s que
pouco a pouco iban subsitundo gracias s novas
vantaxes incorporadas.
Polo tanto, vemos que existe unha continuidade na
evolucin tecnolxica dos obxectos, o que significa que a
maiora dos novos artefactos se basean nos modelos
anteriormente existentes.
Mais non sempre as. En moitas ocasins longo da
historia, producronse determinados descubrimentos
cientficos, tales que as sas aplicacins posteriores deron
lugar a aparatos ou sistemas tecnolxicos absolutamente
innovadores respecto dos existentes ata daquela, mesmo
en eidos moi diferentes no que tivo lugar o descubrimento
cientfico.
Resumindo, podemos afirmar que o avance tecnolxico
se pode producir:
a) Como mellora dun aparato ou sistema xa existente e
pertencente mesmo entorno tecnolxico do
obxecto mellorado. o que sucede na maiora dos
casos.
b) Como adaptacin resolucin dun problema concreto
dun aparato ou sistema existente noutro mbito
tecnolxico. o que sucede moitas veces coas
aplicacins civs dos resultados obtidos na investigacin
espacial ou armamentstica.
c) Como aplicacin tecnolxica dun novo descubrimento
cientfico. Por exemplo, o descubrimento da
electricidade, as ondas hertzianas, os raios catdicos
ou os materiais semiconductores, foi a base do
funcionamento da maior parte dos medios de
comunicacin utilizados na actualidade.
UNIDADE 3
125
2. Os cambios tecnolxicos
Os utensilios e aparatos de uso domstico
experimentaron una lenta evolucin durante sculos,
pero sufriron unha importante aceleracin nos sculos
XIX e XX.
4. Repara de novo nalgunhas etapas da evolucin histrica dos sistemas de iluminacin.
Lmpada de aceite Vela de sebo Vela de cera Luz de gas ou de petrleo
Lmpada de incandescencia Tubo fluorescente Lmpada halxena
Procura a informacin que necesites e indica en cada caso:
a) A forma na que producen a iluminacin.
b) O tipo de enerxa ou de combustible que consumen.
c) As sas vantaxes e inconvenientes.
5. Relaciona cada invento ou descubrimento cientfico coa aplicacin tecnolxica
correspondente.
Mquina de vapor Radio e TV
Electricidade Electrodomsticos
Ondas hertzianas Ferrocarril
Radiactividade Aplicacins informticas
Ordenador Radioterapia
6. Le o texto seguinte acerca das condicins de traballo na industria e contesta s
cuestins formuladas sobre o mesmo.
" Non podedes comparar o noso traballo co da xeneralidade dos artesns, porque nin
tan montono nin tan pesado, nin se realiza nunhas condicins de traballo tan pouco
hixinicas e tan repugnantes coma o noso. O obreiro artesn, en xeral, comparte o
seu traballo co do mestre; hai entre eles relacins de igualdade, algunhas veces
mesmo son amigos; o seu traballo, pode que de mis difcil execucin c noso, ten o
aliciente da variedade e o atractivo da aprobacin dos demais. O noso traballo
realzase en condicins opostas. Metidos en grandes salas onde impera unha severa
disciplina, parecemos un rabao de escravos suxeitos vara do seor; colocados
xunto s mquinas, somos servidores destas. Desde as cinco da ma ata as sete e
media do sern facemos empre o mesmo. Para ns, lonxe de ser o fabricante o noso
igual, o ollo vixiante e o espa das nosas accins; nunca traballamos abondo,
sempre descontento de ns, non podemos ver nel menos dun tirano. "
Manifesto da sociedade de Fiadores de Barcelona. 1856.
126
Produccin artesanal e produccin industrial
Ata o sculo XVIII a maiora dos bens proceda da
produccin artesanal. A totalidade do traballo
realizbase de xeito manual en pequenos talleres e
dependa en gran medida da forza e da habilidade do
traballador, que utilizaba s ferramentas sinxelas e
algunhas mquinas elementais.
As materias primas utilizadas eran de orixe natural
como a madeira, a la, e a arxila, ou procedentes dunha
sinxela transformacin como o coiro e o vidro. Os
obxectos producanse un a un e en pequenas
cantidades, de modo que cada obxecto producido era
nico e cada traballador realizaba tdalas operacins
necesarias para elaboralo.
Trala invencin da mquina de vapor no sculo XVIII e
a sa aplicacin industria, os procesos de produccin
a) Como son as relacins entre o mestre artesn e os obreiros?
b) Como o traballo do artesn?
c) Describe as relacins entre os obreiros da fbrica e o fabricante.
d) Explica cmo traballo do obreiro na fbrica e a diferencia co traballador artesn.
As primeiras mquinas de vapor foron utilizadas na industria e no transporte.
UNIDADE 3
127
experimentaron un gran cambio durante o sculo XIX. Foi
a denominada Revolucin Industrial. Os pequenos talleres
artesanais convertronse en grandes fbricas e o sistema
de produccin pasou de artesanal a industrial.
Na produccin industrial a maior parte traballo
manual est mecanizado, dicir, realizado por mquinas,
que precisan dunha gran cantidade de enerxa para o seu
funcionamento.
Utilzanse todo tipo de materias primas e os obxectos
son todos iguais e producidos en grandes cantidades.
Existe unha divisin de tarefas de modo que cada operario
s realiza unha pequena parte do traballo necesario para
producir un obxecto.
As fontes de enerxa
As fontes de enerxa utilizadas ata a Revolucin
Industrial, tanto na vivienda como na industria, eran a
lea, o carbn e a enerxa muscular procedente do esforzo
de persoas e animais.
Durante o sculo XIX comezouse a utilizar o gas
natural, anda que s para a iluminacin e a calefaccin
nalgunhas cidades.
Empregbase, as mesmo, a enerxa hidrulica
procedente de pequenos saltos de agua e das correntes
dos ros para impulsar muos, serradoiros, moas, etc.
Coa chegada da auga corrente s cidades foron
inventados numerosos dispositivos que utilizaban a forza
da auga para mover pequenas mquinas de uso
domstico: lavadoras, mquinas de coser, ventiladores,
etc.
Cara a finais do sculo comezouse a utilizar a enerxa
elctrica, inicialmente para a iluminacin e, xa no sculo XX,
trala invencin do motor elctrico, en todo tipo de mquinas
e aparatos de uso industrial e domstico, estendndose
amplamente o emprego dos electrodomsticos.
128
7. Indica se as seguintes caractersticas son propias dun proceso de produccin
artesanal ou industrial:
- As materias primas utilizadas son sobre todo de orixe natural.
- Emprganse principalmente electricidade e combustibles derivados do petrleo.
- Utilzanse ferramentas e mquinas moi sinxelas.
- O traballo sobre todo manual.
- Cada traballador elabora un producto na sa totalidade.
- Existe unha divisin tcnica do traballo: cada individuo realiza a parte do proceso na
que est especializado.
- A maior parte do proceso de produccin est mecanizado.
- Cada obxecto unha peza nica.
- Os obxectos son producidos en serie, normalmente en grandes cantidades.
8. Observa nas ilustracins seguintes a evolucin do telfono desde a sa invencin hai
mis dun sculo ata os modernos aparatos de hoxe en da e anota os seguintes datos
de cada modelo.
a) Materiais cos que est elaborado.
b) Fonte de enerxa que utiliza.
c) Funcionamento e limitacins de uso.
Telfono de parede de 1879. Microtelfono dos anos 30. Telfono mbil actual.
9. Pescuda as consecuencias que tivo a introduccin da electricidade no fogar como
fonte de enerxa de instalacins e aparatos electrodomsticos.
10. Explica os cambios que supuxo a xeralizacin do uso dos electrodomsticos na vida
coti.
UNIDADE 3
129
3. Aspectos anatmico e funcional dos
obxectos
hora de fabricar un obxecto preciso ter en conta,
ademais do obxecto globalmente considerado, cada un
dos elementos que forman parte do mesmo. Analizar un
obxecto consiste en estudiar a sa forma, os seus
compoentes e a funcin que desempea cada un. Esta
anlise pode ser anatmica ou funcional.
Como a propia palabra indica, a anlise anatmica
consiste en describir a forma do obxecto, indicar as sas
dimensins e identificar os elementos que o compoen.
Como ves, a descricin anatmica resulta incompleta,
xa que para describir completamente o obxecto preciso
coecer o seu funcionamento.
11. Observa o obxecto representado na figura. Explica para qu serve, indica as partes
das que consta e describe a forma de cada unha delas.
130
A anlise funcional dun obxecto consiste en describir
a sa funcin global e a funcin de cada un dos seus
elementos, as como as coexins existentes entre eles.
Cmpre observar que, normalmente, existen elementos
que son fundamentais para o funcionamento do obxecto e
outros que son secundarios ou accesorios. A avara dun
elemento fundamental impide o funcionamento global do
obxecto, cousa que non ocorre se a avara se produce nun
elemento accesorio.
Tamn hai que ter en conta que os distintos elementos
estn conectados entre si e que para que o obxecto
funcione globalmente de forma correcta, preciso que
todas o fagan de forma coordinada.
12. Efecta a anlise funcional do obxecto anterior, explicando o seu funcionamento, a
funcin de cada elemento e indicando se se trata dun elemento esencial ou
accesorio, segundo o que sucede en caso de deterioro. Recolle os resultados nunha
ficha coma esta.
Elemento Tipo (esencial-accesorio) Funcin
13. Realiza a anlise anatmica e funcional da lmpada representada na figura
indicando as partes das que consta e a funcin de cada unha. Indica se existe
algunha peza que sirva de soporte ou de unin para outras pezas.
UNIDADE 3
131
4. Os metais
Algns dos materiais mis utilizados na fabricacin de
obxectos de uso domstico son os metais e as mesturas
de dous ou mis metais.
Baixo a denominacin de metais desgnanse tdolos
elementos qumicos que conducen o calor e maila
electricidade e que posen brillo metlico, como por
exemplo, ferro, cobre, aluminio, cinc, plomo, etc. As
mesturas de dous ou mis metais, que tamn posen
estas propiedades, denomnanse aliaxes.
Os metais e as sas aliaxes teen unha gran
importancia, tanto na industria como na vida coti.
Propiedades mecnicas dos metais
As propiedades mecnicas son as que estn
relacionadas coa resistencia do material s distintos
esforzos fsicos s que pode ser sometido. As principais
propiedades mecnicas dos metais son as seguintes:
Dureza a maior ou menor resistencia que
presenta un metal para ser raiado. Canto
mis difcil de raiar , mais duro o metal.
Tenacidade a resistencia que presenta un metal
para resistir os golpes sen se romper. o
contrario da fraxilidade.
Ductilidade a capacidade de deformacin dalgns
metais para poderen ser estirados
formando fos delgados.
Maleabilidade a capacidade pola que un metal
pode ser estendido formando lminas
delgadas.
132
Propiedades fsicas dos metais
As principais propiedades fsicas dos metais son as
seguintes:
Cor: En xeral son de cor griscea, ags o ouro
que amarelo, e o cobre que
avermellado.
Brillo: Os metais reflicten a luz, presentando un
brillo caracterstico chamado brillo
metlico.
Estado: Son slidos a temperatura ambiente,
ags o mercurio, que lquido.
Densidade: A maiora teen unha densidade
bastante alta, por riba dos 5 g/cm3.
Conductividade Os metais son bos conductores da calor.
calorfica:
Conductividade Os metais tamn son bos conductores da
elctrica: electricidade.
Metais e aliaxes mis utilizados
A maiora dos metais non se encontran na natureza en
estado puro senn que estn presentes en forma de
compostos qumicos denominados minerais, existindo
unha gran diversidade de procedementos para obter os
metais puros a partir dos minerais.
Os metais mis importantes polas sas aplicacins na
industria son os seguintes:
Ferro
un dos metais mis abundantes e dos que primeiro
foron utilizados polo home. Como elemento puro ten moi
poucas aplicacins, pero a adicin de pequenas cantidades
de carbono proporciona unha aliaxe chamada aceiro que
ten unha gran cantidade de aplicacins de todo tipo.
Os aceiros ordinarios conteen ata o 1,76 % de
carbono e utilzanse na construccin de todo tipo de
estructuras metlicas, presentndose comercialmente en
Diversos tipos de aceiros.
UNIDADE 3
133
forma de perfs en I, T, L, etc. Tamn se empregan na
construccin de ferramentas.
Os aceiros aliados son aliaxes de aceiro con outros
metais para obter unhas propiedades concretas. As, o
aceiro inoxidable, con cromo e nquel, moi resistente
corrosin; os aceiro vanadio e cobalto son moi duros e
aptos para ferramentas de corte, brocas, etc.; o aceiro o
silicio mis flexible, etc.
As fundicins son ferros cunha maior proporcin de
carbono cs aceiros. Son resistenetes desgaste por
rozamento pero non admiten a deformacin, polo que as
pezas se obteen por baleirado nun molde da forma
adecuada.
Aluminio
un metal moi abundante na cortiza terrestre. lixeiro,
brando, maleable e moi dctil, resultando especialmente
apto para ser estendido en pranchas, fos e demais formas
comerciais.
En estado puro moi brando polo que sempre se utiliza
en forma de aliaxes. A principal o duraluminio, composto
principalmente por aluminio, cobre e magnesio. Debido
sa gran resistencia ten unha ampla gama de aplicacins,
podendo mesmo substitur aceiro nalgns casos.
As aliaxes ultralixeiras conteen fundamentalmente
magnesio, aumentado a sa resistencia coa adicin de
cobre e cinc. Estas aliaxes son especialmente adecuadas
para a fabricacin de estructuras lixeiras como avins,
pezas de motores, etc.
Cobre
un metal de cor avermellada, moi dctil e maleable.
Comercialmente presntanse en forma de tubos,
planchas, fos e perfs semellantes aceiro. Utilzase
moito en aplicacins aire libre pola sa resistencia s
axentes atmosfricos, en recipientes e instalacins
industriais, como conductor da electricidade, etc.
Algunhas aplicacins do aluminio.
Latn
134
A sas aliaxes principais son o latn e o bronce, mis
duros e tenaces c cobre puro, e moito mis resistentes
oxidacin.
O latn unha aliaxe de cobre e cinc, con mltiples
aplicacins industriais e decorativas como ferraxes,
parafusos, pletinas, tubos, perfs, adornos, etc.
O bronce unha aliaxe de cobre e estao. Emprgase
na fabricacin de maquinaria industrial, engrenaxes,
coxinetes, camps, lmpadas e obxectos artsticos.
Cinc
un metal de cor branca azulada e bastante brando.
Exposto intemperie forma unha capa de xido que o
protexe, polo que se emprega no recubrimento de
cubertas, e na fabricacin de recipientes e conduccins
aire libre. Tamn se emprega no recubrimento de pezas de
ferro cunha capa de cinc polos procedementos de cincado
ou galvanizado.
Estao
Ten unha cor branca brillante e moi maleable.
Emprgase fundamentalmente en soldadura e na
formacin de aliaxes combinado en pequenas proporcins
con outros metais.
Tamn se emprega na fabricacin de folla de lata, que
unha fina lmina de ferro recuberta cun bao de estao
por inmersin ou bao electroltico. Utilizase sobre todo na
fabricacin de envases de conservas.
Chumbo
Ten aspecto prateado cincento, oxidndose pouco a
pouco contacto co aire. moi brando, flexible e
maleable, e resiste ben o ataque dos axentes qumicos e
atmosfricos, polo que tradicionalmente empregouse na
fabricacin de depsitos e conduccins para lquidos.
Folla de lata.
UNIDADE 3
135
Outras propiedades dos metais
14. Relaciona cada propiedade coa sa definicin.
Dureza Capacidade de estiramento para formar fos delgados.
Tenacidade Capacidade para ser estendido formando lminas delgadas.
Ductilidade Facilidade para romperse por golpeamento.
Maleabilidade Resistencia para resistir os golpes sen se romper.
Fraxilidade Resistencia para ser raiado.
15. Cita tres instalacins ou obxectos domsticos elaborados cos seguintes metais:
a) Aluminio.
b) Cobre.
c) Cinc.
16. Xustifica a utilizacin dos seguintes materiais segundo as sas propiedades, para a
fabricacin dos obxectos que se indican.
a) Cables de cobre para a conduccin da electricidade.
b) Ventanais de aluminio.
c) Perfs de aceiro na construccin.
d) Formacin de cubertas de cinc.
e) Fuselaxe de avins.
f) Papel de envolver alimentos.
17. Cita o nome de tres obxectos fabricados con cada unha das seguintes aleacins:
a) Aceiro inoxidable.
b) Fundicin.
c) Duraluminio.
d) Latn.
e) Bronce.
f) Folla de lata
18. Explica qu a temperatura de fusin dun metal e ordena os metais que figuran no
cadro de menor a maior temperatura de fusin.
Ferro Aluminio Cobre Cinc Estao Chumbo
Mineral
Pirita, siderita,
magnetita, etc.
Bauxita Calcopirita Blenda Casiterita Galena
Densidade 7,86 g/cm3 2,70 g/cm3 8,96 g/cm3 7,5 g/cm3 7,30 g/cm3 11,34 g/cm3
Punto de
fusin
1 535 C 658 C 1 083 C 419 C 232 C 327 C
136
5. Operacins tcnicas cos metais
O proceso a seguir para a construccin de obxectos de
metal semellante estudiado anteriormente para a
construccin de obxectos de madeira, pero require o
emprego de ferramentas especficas e, no caso da
industria, de maquinaria pesada que para o seu uso
precisa dunhas estrictas normas de seguridade.
Operacins de conformacin
Serven para preparar as pezas e darlles a forma
definitiva. Pdense agrupar en operacins de medida e
trazado, serrado e corte, perforado, curvado e limado.
Medida e trazado
stas operacins serven para delimitar as pezas e
situar os puntos nos que preciso efectuar cortes ou
perforacins. Se se realizan con coidado facilitan o trabalo
e evitan o desperdicio de materiais.
As ferramentas especficas de medida e trazado sobre
metais son as regras metlicas (para medir e trazar lias
rectas), os escuadros (para trazar ngulos de medidas
fixas), a punta de trazar (para marcar raias na superficie
do metal), o comps de puntas, (para trazar
circunferencias e arcos), o granete (para marcar puntos
nos que apoiar o comps ou a broca) e os rotuladores
(para trazar todo tipo de lias).
Instrumentos de medida e trazado.
UNIDADE 3
137
Serrado e corte
As ferramentas especficas mis utilizadas son a serra
de arco e a segueta (para serrar), os alicates (para cortar
pequenas pezas e arames), as cizallas (para cortas
chapas delgadas), o cortafros (para cortar chapas ou
pezas delgadas batndolle co martelo), o cortatubos, o
cortaarames e o cortavaras (para cortar as pezas que o
seu nome indica).
Ferramentas de serrado e corte.
Procedemento de serrado coa serra de arco:
a) Suxeitar a peza no parafuso do banco.
b) Guiar a serra co dedo polgar e desprazala suavemente
ata lograr un pequeo corte.
c) Manter a serra en posicin horizontal suxeitando o
extremo coa outra man e utilizando a folla en toda a sa
lonxitude.
Perforado
Esta operacin consiste en efectuar na peza os buratos
que precise. Se o burato pequeo e se realiza sobre
unha chapa delgada pdese utilizar o punzn, pero o mis
frecuente efectuar o tradeado con algn dos distintos
tipos de trades (manual, elctrico ou de columna). Para
que a broca non se desprace do punto exacto, cmpre
sinalar cun punzn o punto exacto no que se quere
efectuar o tradeado.
Non se debe ladear a serra.
138
Distintos tipos de trades.
Curvado
As ferramentas mis utilizadas nesta operacin son a
zafra ou bigornia, que unha peza maciza de aceiro sobre
a que se apoian as pezas para golpealas coa maza ou co
martelo de bla. Tamn se empregan os alicates de punta
alongada para dobrar arames delgados.
O dobrado debe realizarse pouco a pouco para evitar
fendas e perdas de resistencia nos materiais. Cando se
trata de pezas grosas convn quentar a zona de dobrado
para efectuar esta operacin con mis facilidade. Se se
trata de tubos, dbense encher de area para que non se
esmaguen dobralos.
Ferramentas de dobrado.
UNIDADE 3
139
Limado
A ferramentas bsica utilizada para esta operacin a
lima. Existen moitos tipos de limas tendo en conta a
seccin, a forma e o tamao das estras.
Distintos tipos de limas.
Segundo a sa seccin, as limas mis apropiadas para
cada tipo de traballo son:
Procedemento para o limado:
a) Suxeitar a peza no parafuso do banco.
b) Coller a lima cunha man apoiando a outra man no
extremo da mesma.
c) Manter a lima horizontal e desbastar efectuando das
pasadas completas, de direccins perpendiculares entre si.
Forma Seccin Aplicacin
Rectangular ou cadrada Limado de superficies planas
Triangular Limado de ngulos maiores de 60
0
Redonda
Limado deocos e superficies cncavas
de pequeo radio
Media cana
Limado deocos e superficies cncavas
de gran radio
140
Operacins de unin
Comprenden tdalas operacins que serven para unir
das ou mis pezas. Poden ser fixas ou desmontables.
As unins desmontables realzanse principalmente por
medio de parafusos con ozca e tirafondos, de distintas
formas, tamaos e materiais segundo as pezas que se
desexe unir. Tamn se empregan abrazadeiras, pasadores
e automticos
As unins fixas pdense realizar por medio de
remachado, pegado, engatillado ou soldadura.
O remachado efectase tradeando un burato para
pasar o remache e apertndoo coas tenaces de remachar
ata que se forme a cabeza do remache.
O pegado realzase por medio de pegamentos
especiais para metais. Existen dous tipos: as resinas
epoxdicas que se comercializan en forma de dous
compoentes separados que se mesturan no momento de
efectuar o pegado. Tamn existen os adhesivos a base de
cianocrilato que proporcionan unha unin moi firme nuns
poucos segundos.
A unin por engatillado emprgase para unir das
chapas e consiste en xuntar os seus bordos e dobralos
conxuntamente coa axuda do martelo de bla.
Abrazadeiras
Materiais e tiles para unins fixas.
Remachado
Pegado
Engatillado
Soldadura
UNIDADE 3
141
A soldadura consiste en unir as pezas por medio da
aportacin dun material metlico que funde a baixa
temperatura como o estao ou unha aliaxe de estao e
chumbo, que funde gracias calor producido polo
soldador elctrico. Esta soldadura apropiada para unir
pezas de folla de lata, latn, chumbo, etc., as como
conexins de electricidade e electrnica.
Procedemento de soldadura:
a) Limpar ben as superficies a unir e fixar as pezas a
soldar.
b) Quentar o soldador e impregnalo de estao.
c) Aplicar estao sobre as pezas a soldar.
d) Unir a pezas mentres o estao estea fundido e deixar
repousar ata que arrefren.
Operacins de acabado
Estas operacins serven para darlle s metais o aspecto
desexado, protexelos e garanti-la sa durabilidade.
Un problema comn a tdolos metais que se
enferruxan contacto co aire. Os metais e as aliaxes non
frricos s se enferruxan superficialmente polo que para
eliminar a ferruxe basta con sometelos a procesos
peridicos de pulido utilizando un producto adecuado.
O ferro e as sas aliaxes enferrxanse en profundidade
polo que preciso limar a superficie do metal ata eliminar
toda a ferruxe existente. Seguidamente aplcase coa brocha
unha capa de imprimacin antioxidante para darlle un
acabado final a base de pintura, laca ou verniz para metais.
19. Indica para qu serven as seguintes ferramentas:
a) Granete. b) Punta de trazar.
c) Cortafros. d) Cizalla.
e) Maza. f) Zafra.
20. Explica as precaucins que se deben ter en conta nas seguintes operacins:
a) efectuar o tradeado.
b) No dobrado de tubos.
142
O PROXECTO
A mido precisamos confeccionar pequenas pezas ou
obxectos metlicos para resolver pequenas necesidades
domsticas.
O proxecto de traballo para esta unidade consistir na
construccin dun obxecto metlico de forma sinxela e
dodado de elaborar, a poder ser, con materiais de refugallo
tales como folla de lata, latas de conservas, restos de
chapas de aluminio, cobre, etc.
Debers eleboralo seguindo as fases do proceso
seguidas nos traballos realizados nas unidades anteriores.
Pensar
Identifica a necesidade que queres resolver por medio
da construccin do obxecto: dispoer de unha ou varias
bandexas de forno dunhas medidas determinadas,
construr un maceteiro a medida, un floreiro, etc.
21. Explica os riscos que supn o uso destes utensilios e materiais:
a) Soldador elctrico.
b) Adhesivos de cianocrilato.
22. Indica os tiles e materiais que se empregan para realizar estas operacins:
a) Limado de ngulos grandes.
b) Limado de superficies cncavas de pouco radio.
c) Remachado.
d) Eliminacin e prevencin da ferruxe superficial en pezas de ferro.
UNIDADE 3
143
Debers seleccionar tamn o material co que o vas
construir ou elaborar. Nesta ocasin trtase de que o
material bsico sexa metlico: folla de lata, aluminio,
cobre, etc.
Medita acerca dos distintos tipos de materiais
existentes, a sa adecuacin para o obxecto seleccionado,
as posibilidades que tes de conseguir cada un deles, os
acabados mis apropiados, as ferramentas que precisas,
etc.
Logo de ter decidido o obxecto a elaborar convn que o
representes graficamente realizando un esbozo do
mesmo, indicando as sa dimensins.
A modo de exemplo indcase o proceso de elaboracin
dunha bandexa de folla de lata para cociar no forno
empanadas, tortas, etc. En caso de querer modificar as
sas medidas, os materiais ou calquera outra caracterstica,
pdelo facer seguindo o mesmo procedemento de
construccin.
a = 30 cm
b = 40 cm
c = 3 cm
a
a
b
b
c
c+1
c+1
144
Facer
A partir do esbozo realizado cmpre que elabores unha
relacin dos materiais, ferramentas e instrumentos de
traballo que vas precisar, as como determinar a orde das
tarefas e operacins a realizar.
Convn que teas presentes os posibles riscos no manexo
das ferramentas e as dificultades que poden xurdir, as
como solucins a adoptar en cada caso.
Pasa seguidamente execucin material do proxecto.
25. A partir do esbozo acoutado elabora unha relacin na que figuren tdalas pezas que
compoen o obxecto, medidas e material do que est composto cada unha. No
exemplo proposto, a peza ser nica e proceder do aproveitamento dunha lata de
aceite baleira que se lle eliminarn previamente o fondo e maila tapa, estendendo
coidadosamente a chapa rectangular que queda.
Listado de pezas
... ... ... ...
23. Enche unha ficha coma esta que recolla as caractersticas principais do obxecto que
vas elaborar.
Caractersticas principais
Utilidade do obxecto proxectado ...
Materiais cos que ser elaborado ...
Descricin da forma ...
Descricin funcional ...
Outros ...
24. Realiza un esbozo acoutado a escala do obxecto elixido, semellante que se incle
neste apartado. Para debuxalo consulta os apartados correspondentes nesta mesma
unidade.
Se o obxecto est constitudo basicamente por chapas metlicas, convn que a sa
representacin grfica incla o desenvolvemento de cada unha das pezas para o seu
trazado e corte.
UNIDADE 3
145
26. Decide o sistema ou sistemas de unin a utilizar: tirafondos, remaches, soldadura,
etc., e os acabados: verniz, pintura, etc. Elabora una relacin detallada con tdalas
operacins que ser preciso levar a cabo e a orde na que sern realizadas.
Operacins
1. Eliminar o fondo e a tapa da lata.
2. Estender a chapa rectangular obtida ata deixala ben lisa.
3. Cortar a chapa s medidas indicadas no desenvolvemento.
4. Dobrar 1 cm os bordos da chapa.
5. Marcar e dobrar os laterais da chapa.
6. Dobrar a chapa nos catro recantos. Tamn se poden cortar os cadrados de chapa
sobrantes e unir os laterais mediante engatillado ou soldadura con estao.
7. Operacins de acabado: lixado de restos de pintura, limado de posibles bordos
cortantes, etc.
27. Elabora unha relacin coas ferramentas e tiles necesarios para a elaboracin e o
acabado final.
Medida e trazado Flexmetro ou metro de carpinteiro, regra, escuadra, punta de
trazar ou rotulador.
Corte Cizalla.
Dobrado ...
... ...
28. Indica os riscos principais previstos no manexo das ferramentas e materiais
indicados no apartado anterior e explica as precaucins que adoptars en cada
caso.
146
Comprobar
Debes avaliar tanto o obxecto elaborado como todo o
proceso de deseo e construccin do mesmo.
O obxecto vlido para a finalidade prevista?
Cales foron as principais dificultades que atopaches nas
distintas fases da construccin?
Cales foron os perigos que atopaches na fase de
elaboracin do obxecto? Coinciden cos previstos
inicialmente?
6. Mltiplos e divisores
En ocasins preciso dividir dous ou mis obxectos en
partes iguais de modo que non sobre ningn cacho ou
facer lotes iguais con varios obxectos e pescudar cal o
maior dos lotes. Para resolvermos este tipo de problemas
pdennos ser de utilidade os nosos coecementos sobre
mltiplos e divisores.
Moitos productos que compramos hoxe en da non se
comercializan por unidades senn en paquetes ou bloques
con varias unidades. Por exemplo, no supermercado
podemos atopar, entre outros, moitos exemplos deste tipo:
- Ovos en caixas de 6 unidades.
- Latas de cervexa en paquetes de 4 unidades.
- Flans en lotes de 2 unidades.
- Zumes de froitas en paquetes de 3 unidades.
- Chicles en paquetes de 5 unidades.
- Salchichas en bolsas de 7 unidades.
Observa que para calcular as unidades que contn un
nmero calquera de envases deberemos multiplicar ese
nmero polas unidades que contn un envase. As,
obtemos que 1, 2, 3, 4, 5... lotes de flans conteen 2, 4, 6,
8,10... flans cada un.
2 x 1 = 2 ; 2 x 2 = 4 ; 2 x 3 = 6 ; 2 x 4 = 8 ; 2 x 5 = 10 ...
29. Elabora unha ficha coas respostas as cuestins anteriores.
UNIDADE 3
147
Diremos que os nmeros obtidos: 2, 4, 6, 8, 10... son
mltiplos de 2. De igual modo, os nmeros 3, 6, 9, 12... son
mltiplos de 3; os nmeros 4, 8, 12, 16... son mltiplos de
4, etc.
En xeral:
Se multiplicamos un nmero calquera a por tdolos
nmeros naturais N = {1, 2, 3, 4...} , obtemos o conxunto
de nmeros mltiplos de a.
Na tboa anterior aparecen os primeiros mltiplos dos
nmeros 2, 3, 4, 5, 6 e 7.
Observa que a sucesin de mltiplos dun nmero
calquera ilimitada xa que sempre se pode obter un mltiplo
maior multiplicando por un nmero natural mis grande.
Algns mltiplos especiais
Aplicando a definicin de mltiplo, podes comprobar que:
- Todo nmero mltiplo de si mesmo, xa que se pode
expresar como producto de si mesmo pola unidade.
Por exemplo:
3 = 3 x 1 6 = 6 x 1 9 = 9 x 1
30. Completa a tboa seguinte calculando o nmero de unidades que conteen 1, 2, 3,
4... paquetes de cada producto.
N de paquetes
Productos 1 2 3 4 5 6 7 8
Flans 2 4 6 8 10
Zumes 3 6 9 12
Cervexas 4 8 12
Chicles 5 10
Ovos 6
Salchichas 7
148
- Como consecuencia das expresins anteriores
dedcese tamn que todo nmero mltiplo da
unidade.
- O nmero 0 mltiplo de calquera nmero, xa que se
pode expresar como producto do mesmo por calquera
nmero.
0 = 0 x 4 0 = 0 x 6 0 = 0 x 9
Supn que necesitamos comprar 45 zumes e 75 latas
de cervexa. Cantos lotes deberemos comprar de cada
producto?
Para calculalos, efectuaremos as seguintes operacins:
Polo tanto, temos que comprar 15 lotes de zume e 19
de cervexa.
No primeiro caso, a divisin exacta, xa que 45 = 15 x 3.
Diremos que 45 mltiplo de 3, que 45 divisible por 3,
ou que 3 divisor de 45, xa que as tres formas de
expresalo teen o mesmo significado.
De outra parte, vemos que a segunda divisin non
exacta. Polo tanto, 75 non mltiplo de 4 ou, o que o
mesmo, 4 non divisor de 75.
En xeral, diremos que:
Un nmero a divisor doutro nmero b se dividir b
entre a, a divisin exacta.
Observa que os conceptos de mltiplo e divisor estn
relacionados entre si, xa que:
Se a divisor de b, cmprese que b mltiplo de a, e
viceversa.
Divisin exacta e divisin
enteira
Lembra que unha divisin
exacta cando o seu resto
cero.
Na divisin exacta cmprese
que:
Dividendo = divisor x
cociente
Se o resto da divisin distinto
de cero, a divisin enteira.
Na divisin enteira cmprese
que:
Dividendo = divisor x
cociente + resto
35 7
0 5
37 7
2 5
45 zumes 3
0 15 lotes
75 latas 4
3 18 lotes
UNIDADE 3
149
Algns divisores especiais
Aplicando a definicin de divisor, podes comprobar que:
- Todo nmero divisor de si mesmo, xa que dividilos
a divisin exacta. Por exemplo:
- Como consecuencia das divisins anteriores
dedcese tamn que a unidade divisor de calquera
nmero.
- O nmero 0 non divisor de ningn nmero, xa que
non se pode efectuar a divisin entre o mesmo.
3 3
0 1
5 5
0 1
3 1
0 3
5 1
0 5
31. Escribe os cinco primeiros mltiplos de cada un destes nmeros:
a) 9 b) 13 c) 21 d) 10
32. Comproba se estes nmeros e os resultados das operacins indicadas, son mltiplos
de 4.
a) 12
b) 28
c) 28 + 12
d) 28 12
e) 28 x 12
f) Tendo en conta os resultados obtidos nos apartados anteriores, completa as
seguintes propiedades dos mltiplos dun nmero:
A suma de dous ......................... dun nmero, tamn mltiplo dese nmero.
A diferencia entre dous mltiplos dun nmero, tamn ...................... dese nmero.
O ......................... de dous mltiplos dun nmero, tamn mltiplo dese nmero.
33. Comproba se son certas as seguintes afirmacins:
a) 48 mltiplo de 16.
b) 16 mltiplo de 8.
c) 48 multiplo de 8.
150
Criterios de divisibilidade
Como norma xeral, para saber se un nmero divisible
por outro, cmpre efectuar a divisin. As, para saber se 2,
3 e 5 son divisores de 80, dividimos:
80 : 2 = 40
80 : 5 = 16
80 : 3 = 26,66 (Esta divisin non exacta)
En consecuencia, 2 e 5 son divisores de 80, mentres
que 3 non divisor.
Vexamos se nalgns casos sinxelos posible saber se
un nmero divisible por outro sen efectuar a divisin.
d) A partir dos resultados obtidos nos apartados anteriores, completa esta
propiedade:
Se un nmero ...................... doutro, e este ...................... dun terceiro, o
...................... mltiplo do ......................
34. Comproba se estes nmeros e os resultados das operacins indicadas, son
divisibles por 5.
a) 45
b) 30
c) 45 + 30
d) 45 30
e) 45 x 30
f) Tendo en conta os resultados obtidos nos apartados anteriores, completa a
seguinte propiedade dos divisores dun nmero:
Se un nmero ......................... doutros dous nmeros, tamn divisor da sa
......................, da sa ...................... e do seu .......................
35. doado comprobar que 3 divisor de 9 e que 9 divisor de 18. Escribe a propiedade
que se deduce destas relacins, tal e como fixeches anteriormente cos mltiplos.
UNIDADE 3
151
Nesta actividade acabas de deducir os denominados
criterios de divisibilidade por 2, 3, 5 e 10:
Un nmero divisible por 2 se remata en 0 ou en cifra
par.
Un nmero divisible por 5 se remata en 0 ou en 5.
Un nmero divisible por 10 se remata en 0.
Un nmero divisible por 3 se a suma das sas cifras
mltiplo de 3.
A partir das propiedades dos mltiplos tamn se poden
deducir outros criterios de divisibilidade. Por exemplo,
dado que 6 = 2 x 3 e 15 = 3 x 5, podemos afirmar que:
Un nmero divisible por 6 se divisible por 2 e por 3.
Un nmero divisible por 15 se divisible por 3 e por 5.
36. Multiplica estes nmeros por 1, 2, 3, 4 ata obter os 10 primeiros mltiplos de cada
un:
a) 2: 2, 4, 6, 8
b) 5: 5, 10, 15, 20
c) 10: 10, 20, 30, 40
d) 3: 3, 6, 9, 12
e) Observa en qu rematan os mltiplos de 2, 5 e 10 que acabas de escribir. En
que cifras rematan os nmeros mltiplos de 2? E os de 5? E os de 10?
f) Suma as cifras de cada un dos mltiplos de 3 que acabas de obter.
Canto suman as cifras de cada un deses nmeros? Que caracterstica teen
en comn todos eles?
37. Indica se estes nmeros son divisibles por 2, 3, 5, 6, 10 e 15 aplicando os criterios
de divisibilidade, sen efectuar a divisin.
a) 222 b) 705 c) 8 013 d) 47 820
38. Calcula os distintos valores que pode ter a letra x en cada un destes nmeros para
que sexan mltiplos de 3 e escribe os nmeros resultantes.
a) 8x b) 2x5
c) De tdolos nmeros obtidos, escribe os que sexan mltiplos de 2.
152
Obtencin dos divisores dun nmero
Aplicando os criterios de divisibilidade posible
descubrir algns divisores dun nmero calquera pero,
ags que o nmero sexa moi pequeo, ser preciso dividir
para obter tdolos seus divisores.
Vexamos como obter, por exemplo, tdolos divisores do
nmero 44.
- Por rematar en 4 (cifra par), o nmero divisible por 2.
Logo 2 un divisor de 44.
- Comprobamos que non cumpre os criterios de
divisibilidade por 3 e por 5. Polo tanto, aplicando as
propiedades dos mltiplos, podemos descartar como
divisores tdolos mltiplos de 3 e de 5 menores de 44:
Mltiplos de 3: 3, 6, 9, 12, 15, 18, 21, 24, 27, 30, 33,
36, 39, 42.
Mltiplos de 5: 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40.
- ser 44 divisible por 2, podemos escribir: 44 : 2 = 22,
de onde se obtn: 44 = 2 x 22.
Desta expresin deducimos que 22 tamn divisor de
44, xa que se a divisin 44 : 2 exacta tamn o a
divisin 44 : 22. dicir, cando a divisin exacta
obtemos dous divisores do nmero, que son o divisor
e mailo cociente da divisn exacta.
As, se dividimos 44 : 4 obtemos:
44 : 4 = 11 => 4 e 11 son divisores de 44.
Descartados 5 e 6 como divisores, seguimos a dividir
entre 7. A divisin 11 : 7 non exacta polo que
descartamos como divisores a 7 e tdolos seus
mltiplos: 7, 14, 21, 28, 35.
A divisin 11 : 8 non exacta, polo que descartamos
8, 16, 24, 32, 40.
Os nicos divisores posibles que anda non
descartamos ata a metade do nmero son 13, 17 e
19. A divisin non exacta en ningn destes casos e,
polo tanto, tampouco son divisores de 44.
UNIDADE 3
153
- Logo de obter tdolos divisores menores da metade
do nmero, que 22, xa non preciso seguir a dividir
porque o nico divisor maior que el ser o propio
nmero 44, dado que:
44 : 2 = 22 e 44 : 1 = 44
polo que ningunha divisin entre nmeros comprendidos
entre 22 e 44 ser exacta.
En consecuencia, os divisores de 44 sern:
1, 2, 4, 11, 22, 44.
39. Efecta os seguintes clculos:
a) Escribe o nmero 24 en forma de producto de dous factores de tdolas formas
posibles.
b) Pescuda tdolos divisores de 24 polo procedemento indicado no exemplo descrito
anteriormente.
c) Comparando os resultados obtidos nos apartados anteriores, cres que posible
deducir tdolos divisores dun nmero expresndoo en forma de producto de
tdalas formas posibles?
40. Un xogo de cartas pdese practicar con calquera nmero de persoas sempre que
sexa posible repartir a baralla completa entre os xogadores de modo que todos
reciban o mesmo nmero de cartas e que non sobre ningunha. Calcula o nmero de
persoas que poden xogar en cada un dos seguintes casos:
a) Se a baralla ten 40 cartas.
b) Se a baralla ten 52 cartas.
154
7. Nmeros primos e nmeros compostos
A maiora dos nmeros posen moitos divisores, pero
algns s teen un pequeno nmero deles.
Como ves, algns nmeros s teen dous divisores,
que son o mesmo nmero e maila unidade. Outros
nmeros teen outros divisores distintos dos
anteriores.
Os nmeros que s teen como divisores o mesmo
nmero e a unidade reciben o nome de nmeros primos.
Os que teen algn divisor distinto dos anteriores
denomnanse nmeros compostos.
Para saber se un nmero primo ou composto resulta
de utilidade coecer tdolos nmeros primos menores
de 100. O procedemento para obtelos denomnase criba
de Eratstenes e aparece descrito na actividade
seguinte.
41. Completa a tboa seguinte logo de escribir cada nmero en forma de producto de
tdalas formas posibles.
Nmero
N escrito en
forma de
producto
Divisores
2 2 x 1 1, 2
3
5
7
8 8 x 1; 2 x 4
11
UNIDADE 3
155
Acabas de ver como saber se un nmero menor de 100
primo ou composto, pero como se pode saber se un
nmero maior de 100 primo?
Unha posibilidade consiste en realizar a criba de
Eratstenes cunha tboa mis ampla, pero este
procedemento e longo e traballoso. Outra forma de facelo
a seguinte:
a) Aplica os criterios de divisibilidade estudiados
anteriormente. Se se cumpre algns deles, o nmero
composto.
42. Esta actividade recibe o nome de criba de Eratstenes dos nmeros 1 a 100.
a) Escribe no teu caderno os nmeros do 1 100, na forma indicada na figura.
b) Rodea cun crculo o nmero 1.
c) Rodea cun crculo o nmero 2. Contando de 2 en 2 a partir del, risca tdolos seus
mltiplos.
d) Rodea o nmero 3 e risca de igual modo tdolos seus mltiplos.
e) O seguinte nmero sen riscar o 5. Rodao cun crculo e conta de 5 en 5 ata
riscar tdolos seus mltiplos.
f) Contina o proceso rodeando o primeiro nmero que estea sen riscar e risca
tdolos seus mltiplos ata que non quede ningn nmero primo menor de 100 sen
rodear.
Escribe parte tdolos nmeros que estn rodeados cun crculo. Son os nmeros
primos que hai entre 1 e 100.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
31 32 33 34 35 36 37 38 39 40
41 42 43 44 45 46 47 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57 58 59 60
61 62 63 64 65 66 67 68 69 70
71 72 73 74 75 76 77 78 79 80
81 82 83 84 85 86 87 88 89 90
91 92 93 94 95 96 97 98 99 100
156
b) Se non se verifica ningn criterio de divisibilidade, divide
entre os sucesivos nmeros primos obtidos na criba: 7,
11, 13... Se ningunha divisin exacta, o nmero
primo. Cando o cociente da divisin sexa igual ou menor
c divisor, xa non preciso seguir dividindo.
Exemplo: Pescuda se o nmero 127 primo ou composto.
a) Aplicamos os criterios de divisibilidade por 2, 3 e 5, pero
o nmero 127 non cumpre ningn.
b) Efectuamos as divisins:
A divisin non exacta. 7 non divisor.
A divisin non exacta. 11 non divisor. Como o
cociente (11) igual divisor (11), non preciso continuar
a dividir. 127 primo.
Descomposicin dun nmero en factores primos
Calquera nmero composto se pode descompoer en
forma de diferentes productos de factores. Por exemplo, o
nmero 24:
24 = 2 x 12 = 3 x 8 = 4 x 6
En calquera destes productos, algn dos factores un
nmero composto que se pode expresar, sa vez, en
forma de producto. Continuando este proceso podemos
chegar a unha descomposicin na que tdolos factores
sexan primos.
127 7
57 18
1
127 11
17 11
6
43. Pescuda se os nmeros 131, 179, 121 e 223 son primos.
UNIDADE 3
157
24 = 2 x 12 = 2 x 3 x 4 = 2 x 3 x 2 x 2
24 = 3 x 8 = 3 x 2 x 4 = 3 x 2 x 2 x 2
24 = 4 x 6 = 2 x 2 x 2 x 3
Como ves, prescindindo da orde dos factores, en
tdolos casos se chega mesma descomposicin:
24 = 2 x 2 x 2 x 3
Lembrando a definicin de potencia, podemos expresar
o nmero 24 en forma de producto de factores primos:
24 = 2
3
x 3
Regra prctica para a descomposicin en factores
primos
Consiste en dividir o nmero dado entre os sucesivos
nmeros primos polos que sexa divisible: 2, 3, 5, ata
chegar a obter un cociente igual a 1.
300 = 2 x 2 x 3 x 5 x 5 = 2
2
x 3 x 5
2
Observa que se divide entre cada
nmero tantas veces como sexa
posible e logo continase a dividir
entre o seguinte divisor.
44. Descompn estes nmeros en factores primos utilizando os dous mtodos indicados:
a) 42 b) 48 c) 97 d) 125
primo algn destes nmeros? Cal a sa descomposicin en factores?
45. Calcula os nmeros s que lles corresponden as seguintes descomposicins en
factores primos:
a) 2
2
x 3 x 5 b) 2 x 3
2
x 7 c) 2
3
x 3
2
x 5 d) 2 x 7 x 11
300 |
2 300 2
0 150 |
2 150 2
0 75 |
3 75 3
0 25 |
5 25 5
0 5 |
5 5 5
0 1 1
158
8. Mximo comn divisor e mnimo comn
mltiplo de varios nmeros
Mximo comn divisor (m.c.d.)
Supn que un operario debe resolver o seguinte
problema:
Dispn de das varias metlicas de 18 dm e 30 dm de
lonxitude respectivamente, e debe cortalas en anacos
iguais, sen que sobre nada. Cal ser a mxima lonxitude
que os poder cortar?
Para que non sobre nada, a lonxitude das pezas a obter
debe ser divisor da lonxitude total da varia.
Divisores de 18: 1, 2, 3, 6, 9, 18
Divisores de 30: 1, 2, 3, 5, 6, 10, 30
Os divisores que aparecen en ambos nmeros son 1, 2,
3 e 6. Isto significa que podemos cortar as varias en
pezas iguais de 1 dm, 2 dm, 3 dm ou 6 dm de lonxitude,
xa que eses son os divisores comns a 18 e 30.
As pezas mis longas obtense cortndoas de 6 dm
de longo. Este nmero, que o maior dos divisores
comns a 18 e 30, recibe o nome de mximo comn
divisor (m.c.d.) destes nmeros.
Cando os nmeros son grandes, o procedemento para
obter o mximo comn divisor de dous ou mis nmeros
o seguinte:
a) Descompoer os nmeros en factores primos:
18 = 2 x 3
2
30 = 2 x 3 x 5
b) Seleccionar os factores comns de ambas
descomposicins, escollendo en cada caso os que
teen os menores expoentes. Neste caso son:
Factores comns a ambas descomposicins: 2 e 3.
UNIDADE 3
159
- Factor 2 con menor expoente: 2 (xa que as
aparece en ambas)
- Factor 3 con menor expoente: 3 (xa que na outra
aparece como 3
2
).
c) O mximo comn divisor (m.c.d.) ser o producto dos
factores seleccionados.
m.c.d. de 18 e 30 = 2 x 3 = 6
O mximo comn divisor (m.c.d.) de dous ou mis
nmeros o producto dos factores comns con menor
expoente existentes na sa descomposicin en factores
primos.
Mnimo comn mltiplo (m.c.m.)
Supn que un ceramista debe resolver este problema:
Confeccionar un mosaico cadrado formado por pezas
cermicas de forma rectangular, todas iguais e de tamao
4 cm x 6 cm. Cal ser a lado mnimo do cadrado que
poder confeccionar?
Como podes observar na figura, a lonxitude dos lados
do cadrado ten que ser mltiplo de 4 e mltiplo de 6.
Multiplicando polos nmeros naturais, podemos escribir
os primeiros mltiplos de 4 e de 6:
Mltiplos de 4: 4, 8, 12, 14,20, 24, 28, 32, 36, 40, 44, 48...
Mltiplos de 6: 6, 12, 18, 24, 30, 36, 42, 48, 54...
Os mltiplos que aparecen en ambos nmeros son 12,
24, 36... Isto significa que se poden elaborar mosaicos
cadrados de lado 12 cm, 24 cm, 36 cm, etc., xa que eses
son os mltiplos comns a 4 e 6.
6
4
4
6 6 6
160
O cadrado mis pequeo o que ten de lado 12 cm.
Este nmero, que o menor dos mltiplos comns a 4 e
6, recibe o nome de mnimo comn mltiplo (m.c.m.)
destes nmeros.
Cando os nmeros son grandes, o procedemento para
obter o mnimo comn mltiplo de dous ou mis nmeros
o seguinte:
a) Descompoer os nmeros en factores primos:
4 = 2
2
6 = 2 x 3
b) Seleccionar os factores comns e os non comns de
ambas descomposicins, dicir, todos, escollendo
en cada caso os que teen os maiores expoentes.
Neste caso son:
Factores comns a ambas descomposicins: 2
- Factor 2 con maior expoente: 22 (xa que as aparece
na primeira).
- Factores non comns, que s aparecen nunha
descomposicin: 3 (que aparece na segunda).
c) O mnimo comn mltiplo (m.c.m.) ser o producto
dos factores seleccionados.
m.c.m. de 4 e 6 = 2
2
x 3 = 12
O mnimo comn mltiplo (m.c.m.) de dous ou mis
nmeros o producto dos factores comns e factores
non comns, con maior expoente, existentes na sa
descomposicin en factores primos.
Nmeros primos entre si
Fxate na descomposicin en factores primos dos
nmeros 25 e 26:
25 = 5
2
26 = 2 x 13
UNIDADE 3
161
Os nmeros 25 e 26 non teen ningn factor comn na
sa descomposicin. Dicimos que estes nmeros son
primos entre si. O seu m.c.d. 1 e o m.c.m. o producto
de ambos nmeros.
Observa que, anda que reciban este nome, isto non
significa que os nmeros sexan primos.
46. Descompn en cada caso os nmeros seguintes en factores primos e calcula o seu
mximo comn divisor e o mnimo comn mltiplo.
a) 56 e 60 b) 126 e 900 c) 54, 120 e 225 d) 26 e 35
e) Repara nos resultados do apartado d). Teen algn factor comn os nmeros
26 e 35? Como se obtn o seu m.c.d. e o m.c.m. neste caso?
47. Desxase construir un moble modular para colocar discos compactos, aproveitando
das planchas metlicas de 45 cm e 60 cm de logo respectivamente, coas que se
queren confeccionar o andeis, os cales deben ser todos iguais e sen que sobre nada.
a) Cal o largo mximo que poden medir os andeis?
b) Cantos andeis ter este moble?
48. Precsase cortar unha plancha de cobre de dimensins 120 cm x 68 cm, en pezas
cadradas da maior superficie posible.
a) Calcular a medida do lado das pezas cadradas a cortar.
b) Cantas pezas se obtern desta plancha?
49. O presidente da comunidade de vecios dun edificio encrgase de revisar periodicamente
as instalacins do mesmo de acordo co seguinte calendario: revisa o ascensor cada 8
semanas, a calefaccin cada 6 semanas e a iluminacin de portal e escaleiras cada 3
semanas. Se revisa as tres instalacins o da que comeza o seu mandato,
a) Cantas semanas deben transcorrer ata que volvan a coincidir as tres revisins
na mesma data?
b) Cantas veces coincidirn as tres revisins durante o ano de mandato do
presidente?
50. Queremos formar un cadro de forma cadrada pegando postais de tamao 12 cm x
20 cm, sen sobrepoelas nin cortalas.
a) Cal ser o lado mnimo do cadro que se pode formar?
b) Cantas postais caben nel?
162
9. As fraccins
A nosa linguaxe coti xa ten incorporadas expresins
semellantes a estas para indicar unha parte mis ou
menos grande dun obxecto, dunha poboacin, etc.,
considerada como unha unidade.
Por exemplo, se para realizar un traballo dividimos unha
tboa en 4 partes iguais das que utilizamos soamente 3,
diremos que utilizamos os "tres cuartos" ou as "tres
cuartas partes" da tboa, e representamos as esta
cantidade: 3/4.
Tboa
Partes utilizadas: 3 3 Numerador
N total de partes: 4 4 Denominador
A expresin 3/4 recibe o nome de fraccin, e tamn
nmero fraccionario ou quebrado.
Toda fraccin consta de dous termos: o denominador,
que indica o nmero de partes no que est dividida a
unidade, e o numerador, que indica o nmero de partes
que tomamos.
As, se dividsemos a mesma tboa en 6 partes e
utilizsemos 5, obteriamos:
Partes utilizadas: 5 5
N total de partes: 6 6
Para representar unha fraccin graficamente
debuxamos unha figura que represente a unidade ou a
totalidade do obxecto, dividida en tantas partes iguais
como indique o denominador. Sobre ela sinalamos con
outra trama ou cor as partes que se toman, indicadas polo
numerador da fraccin.
A oitava parte da
enerxa elctrica
producida en Espaa
procede de Galicia.
A quinta parte dos
concellos galegos
teen menos de
2.000 habitantes.
Mis das tres cuartas
partes do alumnado
superou as probas
Lectura de fraccins
Fxate como se len as
seguintes fraccins:
1/2 Un medio
2/3 Dous tercios
5/6 Cinco sextos
7/12 Sete doceavos
- O numerador desgnase polo
nome do nmero que o
representa: un, dous, cinco,
sete...
- O denominador desgnase
segundo esta regra:
Se 2: medio.
Se e 3: tercio.
Se est comprendido entre
4 e 10: polo ordinal
correspondente (cuarto,
quinto, sexto...).
Se maior que 10:
engadndolle a terminacin
-avo nome do nmero:
onceavo, doceavo...
UNIDADE 3
163
Por exemplo:
2 3
dunha torta
da superficie dunha habitacin
3 8
s veces tamn resulta prctico representalas como
parte dun segmento.
1/3 3/5
Tipos de fraccins
Representemos graficamente estas fraccins tomando
como unidade o rectngulo indicado: 1/2, 2/3, 3/4, 2/2, 4/4,
5/3, 8/4.
Se comparamos as partes sinaladas a trama escura
coa unidade, podemos observar que existen:
- Fraccins menores c unidade: 1/2, 2/3, 3/4.
- Fraccins iguais c unidade: 2/2, 4/4.
- Fraccins maiores c unidade: 5/3, 8/4.
Fraccins propias e
fraccins impropias
As fraccins nas que o
numerador menor c
denominador reciben o nome
de fraccins propias. Por
exemplo: 1/3, 3/5, 5/11...
Contrariamente, as fraccins
nas que o numerador igual ou
maior c denominador reciben o
nome de fraccins impropias.
Por exemplo: 3/3, 7/5, 12/3...
Observacin
Para simplificar a escritura de
fraccins neste libro, usaremos
indistintamente a notacin:
a
e a/b
b
que teen o mesmo signifi-
cado.
164
Fxate tamn en que algunhas fraccins maiores ou
iguais c unidade equivalen a un nmero natural. Por
exemplo 2/2 = 1 unidade, 4/4 = 1 unidade, 8/4 = 2
unidades. Isto sucede en tdalas fraccins nas que o
numerador mltiplo do denominador.
Observa a representacin grfica das seguintes
cantidades:
Como ves, a cantidade "unha hora e cuarto" pdese
expresar en forma de fraccin como 5/4, xa que equivale a
5 cuartos de hora. Pero como 4/4 hora = 1 hora, tamn se
pode escribir as:
5/4 = 4/4 + 1/4 = 1 + 1/4, que abreviadamente se
expresa por: 1 1/4
De igual modo, "dous anos e medio" exprsanse como
5/2, xa que este tempo equivale a 5 semestres. Pero como
2/2 ano = 1 ano, escribiremos:
5/2 = 2/2 + 2/2 + 1/2 = 1 + 1 + 1/2 = 2 + 1/2,
abreviadamente: 2 1/2
Os nmeros 1 1/4 e 2 1/2 reciben o nome de nmeros
mixtos porque constan dun nmero natural e unha fraccin.
Toda fraccin impropia equivale a un nmero natural mis
unha fraccin propia, dicir a un nmero mixto.
Unha hora e cuarto:
Dous anos e medio:
5/2
5/4
1 ano (2/2)
1 hora (4/4) 1/4 hora
1 ano (2/2) 1/2 ano (2/2)
UNIDADE 3
165
Para expresar unha fraccin impropia en forma de
nmero mixto divdese o numerador entre o denominador,
como se indica seguidamente.
14/5
Dectate de que o cociente o nmero natural, o resto
o numerador da fraccin propia e o divisor o
denominador.
Se o numerador mltiplo do denominador, a divisin
exacta e a fraccin equivale a un nmero natural.
26/4 24/6 = 4 0/6 = 4
As fraccins de tipo 0/b, dicir, de numerador igual a
0, son iguais a 0, xa que equivalen a dividir a unidade
en b partes e non coller ningunha.
0/5 = 0 0/12 = 0 ...
Calquera nmero natural a se pode expresar en forma
de fraccin de numerador o mesmo nmero a e
denominador a unidade: a = a/1.
7 = 7/1 13 = 13/1 ...
14 5
4 2
4
2
5
24 6
0 4
51. Expresa en forma de fraccin a parte coloreada de cada figura, indicando o
numerador e o denominador en cada caso.
a) b) c) d)
52. Escribe cmo se len estas fraccins e represntaas graficamente tomando como
unidade un rectngulo.
a) 3/7 b) 5/11 c) 6/5 d) 8/15
166
10. Fraccins equivalentes
Observa a representacin grfica destas fraccins:
Como ves, anda que os seus termos son distintos,
todas elas representan a mesma parte da unidade. Este
tipo de fraccins reciben o nome de fraccins
equivalentes.
Realiza a seguinte actividade coas fraccins indicadas
para deducir unha propiedade caracterstica das fraccins
equivalentes.
6/9 2/3 4/6
55. Efecta os productos cruzados que se indican en cada par de fraccins e compara
os resultados obtidos en cada caso.
2 4 2 x 6 = 4 6 4 x 9 =
3 6 3 x 4 = 6 9 6 x 6 =
a) Como son os productos obtidos en cada par de fraccins?
b) Que nome reciben estas fraccins?
c) Se das fraccins calquera a/b e c/d son equivalentes, escribe os productos
cruzados que cumpren os seus termos: a x .. = .. x ..
d) Comproba se verifican esta propiedade das fraccins calquera que non sexan
equivalentes.
53. Expresa en cada caso:
a) A fraccin de ano que representan 5 meses.
b) A fraccin de hora que representan 30 minutos.
c) A fraccin de da que representan 18 horas.
d) A fraccin de semana que representan 3 das.
54. Transforma as seguintes fraccins en nmeros mixtos e viceversa.
a) 7/5 b) 11/8 c) 8/3 d) 6/2
e) 1 3/4 f ) 2 1/6 g) 3 2/3 h) 4 5/7
UNIDADE 3
167
Como acabas de comprobar, as fraccins obtidas son
todas equivalentes fraccin dada 8/12.
Polo tanto, cmprese que:
multiplicar ou dividir ambos termos dunha fraccin
polo mesmo nmero, a fraccin resultante equivalente
fraccin dada e indcase por medio do signo = entre
ambas.
O procedemento de obtencin de fraccins
equivalentes multiplicando numerador e denominador polo
mesmo nmero denomnase amplificacin e dividindo
entre o mesmo nmero, simplificacin. Este ltimo
resulta moi til para obter fraccins equivalentes mis
sinxelas a partir dunha fraccin dada.
Simplifiquemos esta fraccin:
24 :2 12 :3 4
= =
30 :2 15 :3 5
56. Fxate o que sucede en cada caso se multiplicamos ou dividimos os termos dunha
fraccin polo mesmo nmero. Comproba en cada caso se a fraccin dada e a obtida
son equivalentes.
8 x2 16 8 x 24 =
12 x2 24 12 x 16 =
8 x3 24 8 x 36 =
12 x3 36 12 x 24 =
8 :2 4 8 x 6 =
12 :2 6 12 x 4 =
8 :4 2 8 x 3 =
12 :4 3 12 x 2 =
{
{
{
{
168
Os termos da ltima fraccin, 4 e 5, son primos entre si
xa que non teen ningn factor comn, como se pode
apreciar na sa descomposicin en factores primos.
4 = 2
2
5 = 5
Polo tanto, non posible simplificar mis a fraccin 4/5.
Dicimos que se trata dunha fraccin irreductible. O
proceso de simplificacin dunha fraccin debe proseguir
ata obter unha fraccin irreductible.
Vexamos como simplificar a mesma fraccin efectuando
unha soa divisin.
24 24 :6 4
m.c.d. (24, 30) = 6 =
30 30 :6 5
Polo tanto, para simplificar unha fraccin podemos
proceder de dous xeitos:
Dividir sucesivamente ambos termos da fraccin por
divisores comns a ambos ata obter dos nmeros
primos entre si.
Calcular o m.c.d. de ambos termos e dividir o
numerador e o denominador entre o mesmo. A
fraccin obtida ser irreductible.
57. Indica se os seguintes pares de fraccins son equivalentes.
a) 3/4 e 6/8 b) 3/10 e 9/30 c) 2/7 e 3/10 d) 5/6 e 36/30
58. Pescuda en cada caso a fraccin correspondente.
a) A fraccin equivalente a 10/15 que ten por denominador 3.
b) A fraccin equivalente a 5/8 que ten por denominador 32.
59. Simplifica as seguintes fraccins ata obter unha fraccin irreductible, utilizando en
cada caso os dous mtodos indicados anteriormente.
a) 12/18 b) 30/36 c) 15/20 d) 14/35
UNIDADE 3
169
Comparacin e ordenacin de fraccins
Para comparar das fraccins podemos representalas
graficamente e ver cal delas representa unha parte maior
da unidade.
Este mtodo prctico cando os termos das fraccins
son pequenos ou cando teen o mesmo denominador,
anda que cando se trata de fraccins de valores moi
parecidos ou cos termos moi grandes, resulta moi
laborioso e pouco preciso.
Representemos graficamente as fraccins 3/5 e 4/5 e
comparemos os grficos obtidos.
3
5
Podes ver que a fraccin 3/5 representa unha parte
menor da unidade que 4/5, polo que podemos escribir:
3 4
<
4 5
De aqu dedcese que:
Se das ou mis fraccins teen o mesmo
denominador ordnanse segundo o valor dos seus
numeradores.
Para comparar fraccins con distintos numeradores e
denominadores, cmpre buscar por amplificacin
fraccins equivalentes a elas pero de igual denominador,
para comparar o valor dos seus numeradores.
Comparemos, por exemplo, as fraccins 3/4 e 4/5.
Fraccins equivalentes a 3/4:
3 6 9 12 15
= = = = =
4 8 12 16 20
4
5
170
Fraccins equivalentes a 4/5:
4 8 12 16 20
= = = = =
5 10 15 20 25
Se, en lugar das fraccins dadas, comparamos as sas
equivalentes co mesmo denominador, 15/20 e 16/20,
observamos que ser 15 < 16, ser:
15 16
<
20 20
E, polo tanto:
3 4
<
4 5
Reduccin de fraccins a comn denominador
O proceso de obtencin de fraccins equivalentes a
outras dadas pero de igual denominador recibe o nome de
reduccin de fraccins a comn denominador .
Existen dous mtodos para reducir fraccins a comn
denominador, o mtodo dos productos cruzados e o
mtodo do mnimo comn mltiplo.
60. Ordena de menor a maior as seguintes fraccins:
a) 7/12, 5/12, 11/12
b) 7/5, 8/5, 3/5
c) 5/12, 5/9
d) 2/3, 2/5, 2/6
e) Observa os resultados obtidos nos apartados c), d). Seras quen de deducir unha
regra para comparar fraccins co mesmo numerador?
61. Compara os seguintes pares de fraccins colocando entre elas o signo
correspondente < (menor que), > (maior que) ou = (igual que).
a) 1/2 3/4 c) 8/20 5/12 e) 6/5 9/5
b) 5/7 3/7 d) 1/3 3/9 f) 10/25 4/10
UNIDADE 3
171
Mtodo dos productos cruzados
Consiste en obter fraccins equivalentes s dadas
multiplicando o numerador e mailo denominador de cada
fraccin polos denominadores das demais fraccins.
Exemplo:
Mtodo do mnimo comn mltiplo
Igual c anterior, consiste en obter fraccins
equivalentes s dadas que teen por denominador comn
o m.c.m. dos denominadores. Para aplicalo mester
seguir estes pasos:
a) Calcular o m.c.m. dos denominadores.
b) Colocar o m.c.m. como denominador comn de
tdalas fraccins.
c) En cada fraccin dividir o m.c.m. entre o denominador e
multiplicar o resultado polo numerador primitivo para obter
o numerador da fraccin equivalente correspondente.
Exemplo:
Como ves, as fraccins equivalentes reducidas a comn
denominador non coinciden coas obtidas polo mtodo dos
productos cruzados xa que, neste caso, os termos obtidos
son menores, polo que este mtodo o mis recomendable.
2 1 4 2 x 6 x 5 1 x 3 x 5 4 x 3 x 6 60 15 72
; ;
, ,
; ;
3 6 5 3 x 6 x 5 6 x 3 x 5 5 x 3 x 6 90 90 90
2 , 1 , 4 (30:3)x2 (30:6)x1 (30:5)x4 20 5 24
; ;
, ,
; ;
3 , 6 , 5 30 30 30 30 30 30
2 , 1 , 4
; ; m.c.m. (3,5,6) = 30 O denominador comn 30
3 , 6 , 5
62. Reducir a comn denominador os seguintes grupos de fraccins:
a) 2/5 , 3/4 c) 2/3 , 5/4, 1/2 b) 5/2 , 3/7 d) 1/6 , 2/5 , 3/4
172
11. Distintos significados dunha fraccin
Ademais do concepto de fraccin como parte dun
obxecto, as fraccins teen outros significados polo que
poden ser empregadas en situacins moi diversas.
A fraccin como parte dunha cantidade
Ata agora estabamos a considerar fraccins nas que a
unidade era un s obxecto. Pero pode ser tamn unha
cantidade calquera que consideramos como unha
unidade.
Nun exemplo anterior dividiamos unha tboa de madeira
en varias partes. Agora intersanos saber a cantidade de
tboa utilizada se a tboa mide en total 2 m = 200 cm.
Para calcular os 3/4 da lonxitude da tboa aplicamos o
concepto de fraccin. Deberemos dividir a lonxitude total
da tboa en 4 partes, como indica o denominador. Cada
parte medir:
200 cm : 4 = 50 cm
O numerador indcanos que tomamos 3 partes, que
medirn en total:
50 cm x 3 = 150 cm medirn as 3/4 partes da tboa.
As seguintes expresins resumen o proceso e as
operacins que acabamos de realizar:
3/4 de 200 cm = (200 / 4) x 3 = 50 x 3 = 150 cm
En resumo:
Para calcular a fraccin dunha cantidade calquera
divdese a cantidade entre o denominador e o resultado
multiplcase polo numerador.
Mais, s veces, presntase o problema inverso
anterior. Agora, coecida unha parte, necesitamos calcular
o valor da cantidade total. Por exemplo, sabendo que os
UNIDADE 3
173
2/3 dunha varia metlica miden 18 dm, calcular a
lonxitude total da varia.
Lonxitude total
18 dm
2/3
Como ves na figura, se os 2/3 da lonxitude total da
varia miden 18 dm, cada parte, dicir, 1/3, medir:
18 dm : 2 = 9 dm
O denominador indcanos que a varia est dividida en
3 partes. En consecuencia, a varia medir en total:
9 dm x 3 = 27 dm
Podemos resumir as o proceso e as operacins
realizadas:
(18 / 2) x 3 = 9 x 3 = 27 dm
Para calcular unha cantidade da que coecemos unha
fraccin e a cantidade que esta representa, dividimos
esta cantidade entre o numerador e o resultado
multiplicmolo polo denominador.
63. Calcula a fraccin indicada de cada unha das seguintes cantidades:
a) 3/7 de 28
b) 5/8 de 72
c) 7/10 de 120
64. Calcula a lonxitude dos 2/5 dun rolo de tubera que mide 35 m de lonxitude total.
65. Na reparacin dun motor elctrico empregronse 492 m de fo dunha bobina de
cobre. Se esta cantidade representa os 4/7 da lonxitude do fo da bobina, cal a
lonxitude total do mesmo?
174
A fraccin como porcentaxe
Cando o denominador da fraccin que estamos a
calcular 100, tamn se di que a fraccin est expresada
en forma de porcentaxe.
Por exemplo, continuando co problema iniciado
anteriormente, calcular os 75/100 da lonxitude da tboa.
Dado que a tboa mide 200 cm, operamos:
75/100 de 200 cm = (200 : 100) x 75 = 2 x 75 = 150 cm
A fraccin 75/100 tamn se escribe 75 % e lese "75 por
cento". O smbolo % indica que se trata dun tanto por
cento ou porcentaxe.
De igual modo, calcular unha porcentaxe dunha
cantidade equivale a calcular a fraccin de denominador
100 correspondente a esa porcentaxe.
Se reparas no resultado obtido, 150 cm, decataraste de
que coincide cos 3/4 da lonxitude da tboa calculados nun
apartado anterior. Polo tanto, podemos escribir:
3/4 = 75/100 = 75 %
A que se debe esta coincidencia? Observa a fraccin
que se obtn simplificar a fraccin 75/100:
75 75 : 25 3
m.c.d. (75, 100) = 25 =
100 100 : 25 4
dicir, ambas fraccins son equivalentes, por iso
calcular os 3/4 e os 75/100 de 200 cm, os resultados
obtidos son iguais.
Tendo en conta esta propiedade, moi doado calcular
algunhas porcentaxes moi utilizadas, mesmo mentalmente,
simplificando a fraccin correspondente e identificando a
porcentaxe coa fraccin simplicada.
Por exemplo:
Clculo de fraccins e
porcentaxes coa
calculadora
O clculo da fraccin dunha
cantidade coa calculadora
realzase introducindo os
termos e a secuencia de
operacins na orde descrita
anteriormente. Por exemplo,
calcular os 4/9 de 360.
= 160
Para o clculo de porcentaxes
a maiora das calculadoras
dispoen dunha tecla
especfica , moi til e
doada de utilizar. Observa, por
exemplo, como se calcula o 5
% de 40.
= 2
Tamn se pode efectuar o
clculo introducindo a
secuencia de operacins que
preciso realizar:
= 2
5 x 0
0 1 : 0 4
% 5 x 0 4
%
4 x
9 : 0 6 3
UNIDADE 3
175
20 1 500
20% = = (a quinta parte) 20% de 500 = 100, ou tamn = 100
100 5 5
25 1 400
25% = = (a cuarta parte) 25% de 400 = 100, ou tamn = 100
100 4 5
50 1 250
50% = = (a metade) 50% de 250 = 125, ou tamn = 125
100 2 5
75 3 200x3
75% = = (as tres cuartas partes) 75% de 200 = 150, ou tamn = 150
100 4 4
66. O IVE (imposto sobre o valor engadido) un imposto que grava cada producto cunha
determinada porcentaxe do valor do mesmo, segundo o producto de que se trate.
Os tipos de IVE existentes en Espaa son os seguintes:
Superreducido: 4 % : Medicamentos, libros, alimentos bsicos: pan, leite, ovos
Reducido: 7 % : Alimentos en xeral, obra nova, transporte, hostelera,
espectculos, ...
Normal: 16 % : Para tdolos demais productos.
Calcula o prezo de venda pblico dun producto que se comercializa prezo de 140
ptas.+IVE, segundo se lle aplique os distintos tipos de IVE existentes. Redondea os
resultados obtidos se preciso.
67. Dous medios de comunicacin ofrecen, repectivamente, a seguinte informacin:
"O 60 % da poboacin ten algn animal de compaa"
"As tres quintas partes da poboacin teen algn animal de compaa"
Comproba se ambos medios ofrecen a mesma informacin expresando a porcentaxe
en forma de fraccin.
176
A fraccin como nmero decimal
Outra interpretacin das fraccins a de consideralas
como cociente entre dous nmeros. Segundo isto, a
fraccin 3/5 sera o cociente obtido dividir 3 : 5, mais sen
efectuar a divisin.
En consecuencia, a fraccin equivale cociente da
divisin entre os seus termos. Se a divisin non exacta
para obter un valor mis preciso da mesma, cmpre
aproximala ata a orde decimal que se desexe: dcimas,
centsimas, milsimas, etc. As:
3/4 = (3 : 4) = 0,75
2/5 = (2 : 5) = 0,4
2/3 = (2 : 3) = 0,33
7/4 = (7 : 4) = 1,75
6/2 = (6 : 2) = 3
De igual modo, moitos nmeros decimais pdense
expresar como fraccin. Observa como expresamos en
forma de fraccin estes nmeros decimais exactos.
0,2 = 2/10
0,35 = 35/100
0,075 = 75/1 000
3,2 = 32/10
1,25 = 125/100
Observa cal o numerador de cada unha das fraccins.
Cmo se obtn o denominador en cada caso?
Se te fixas, observars que se cumpre a seguinte regra:
Para expresar un nmero decimal exacto en forma
de fraccin, colocamos como denominador o nmero
que resulta prescindir da coma no nmero dado e
como denominador a unidade seguida de tantos
ceros como cifras decimais ten o nmero.
Decataraste de que as porcentaxes, seren
equivalentes a fraccins de denominador 100, tamn se
poden expresar en forma de nmero decimal. Por
exemplo:
60 % = 60/100 = 0,6
Tipos de nmeros decimais
Segundo o nmero e a forma
das sas cifras, os nmeros
decimais pdense clasificar as:
Nmeros decimais exactos:
son os que teen un nmero
limitado ou finito de cifras
decimais. Por exemplo:
3,5 ; 0,23 ; 1,078 ; 0,00092
Nmeros decimais peridicos
puros: son os que teen un
nmero ilimitado ou infinito de
cifras decimais que se repiten
a partir da coma. O conxunto
de cifras que se repiten
chmase perodo. Por
exemplo:
5,3 = 5,3333 ;
0,51 = 0,515151 ;
21,782 = 21,78278278 ;
0,1092 = 0,109210921
Nmeros decimais peridicos
mixtos: son os que teen un
nmero ilimitado de cifras
decimais que se repiten a
partir dunha determinada cifra
decimal. O conxunto de cifras
que non se repiten est
comprendido entre a coma e o
perodo e chmase
anteperodo. Por exemplo:
5,23 = 5,2333 ;
0,7251 = 0,725151 ;
21,00782 = 21,007827827
Nmeros decimais non
peridicos: son os que teen
un nmero ilimitado de cifras
decimais que non se repiten
de forma peridica. Por
exemplo:
1,4142213562
1,732050808
3,141592654
UNIDADE 3
177
68. Completa a tboa seguinte expresando a parte indicada en cada grfica en forma de
fraccin, nmero decimal e porcentaxe, e viceversa.
69. Unha empresa ten 400 traballadores, entre homes e mulleres, que traballan en
turnos de ma e de tarde.
a) Se os 2/5 son mulleres, que fraccin dos traballadores son homes?
b) Cantas mulleres traballan nesa empresa?
c) Se o 40 % dos empregados traballan s pola ma, que nmero de traballadores
representan?
d) Compara os resultados obtidos nos apartados b) e c). A que conclusin chegas?
e) Se no presente ano teen previsto xubilarse anticipadamente 25 persoas que son
os 5/9 do nmero total que se xubila, cantas persoas se xubilan en total durante
este ano?
Grfica Fraccin N decimal Porcentaxe
1/2 0,5 50%
2/5
75%
0,1
2/3
178
12. A representacin a escala
Moitas veces representar un obxecto non podemos
debuxalo sa dimensin real, sexa porque non cabe no
papel ou porque non se aprecian os detalles do obxecto
cando este moi pequeo. Nestes casos faremos uso da
representacin a escala.
70. Este plano est elaborado a escala 1:1 000 ou 1/1 000, xa que tamn se pode indicar
en forma de fraccin.
a) Cal a distancia real entre dous puntos que no plano estn situados a 1 cm un
do outro?
b) Que medida debe ter no plano unha ra que na realidade mide 16 m de largo?
71. Observa a representacin deste obxecto a diferentes escalas.
Escala 2:1 Escala 1:1 Escala 1:2
a) Cal a escala que representa o obxecto no seu tamao real?
b) A cal destas escalas est representado o obxecto mis grande do que
realmente? E mis pequeno?
UNIDADE 3
179
Se queremos representar un obxecto de tamao maior
c papel que estamos a utilizar, necesario que o
debuxemos mis pequeo do que en realidade. Para que
o debuxo mantea as proporcins reais do obxecto
debemos realiza-lo debuxo a escala.
A escala a relacin entre as dimensins dun debuxo
e as dimensins do obxecto na realidade. Segundo que o
debuxo sexa mis grande ou mis pequeo c obxecto, a
escala pode ser de ampliacin ou de reduccin. Por
exemplo:
A escala 1:5 significa que 1 cm no plano equivale a 5
cm na realidade. O obxecto mis grande c debuxo.
Trtase dunha escala de reduccin.
A escala 5:1 significa que 5 cm no plano equivalen a
1 cm na realidade. O obxecto mis pequeo c
debuxo. Trtase dunha escala de ampliacin.
As escalas de reduccin mis utilizadas son: 1:5, 1:10,
1:20, 1:25, 1:50, 1:100, 1:200, 1:500, 1:1000, etc. As de
ampliacin son: 2:1, 5:1 e 10:1.
Para obter as dimensins reais dun obxecto a partir do
seu debuxo basta multiplicar ou dividir as medidas no
debuxo pola escala que est representado.
Tamn se poden utilizar uns instrumentos chamados
escalmetros que permiten medir directamente sobre o
debuxo a unhas determinadas escalas.
Escalmetros.
180
O escalmetro un instrumento de medida que leva
impresas varias escalas grficas. Unha escala grfica un
segmento dividido proporcionalmente escala natural que
permite debuxar ou ler directamente do debuxo as
medidas reais do obxecto. O escalmetro permite efectuar
con rapidez e exactitude debuxos a escala, ou medir
directamente sobre eles.
En planos e mapas frecuente que apareza debuxada
p a escala grfica que estn representados para
medir directamente sobre eles. Esta escala consta de
das partes, a escala e a contraescala.
Escala grfica 1:25 000
Vexamos como construr unha escala grfica calquera,
por exemplo, a escala de ampliacin 3:2. Se dividimos 3
entre 2 obtemos o cociente 1,5, que significa que 1,5 cm
no plano equivalen a 1 cm na realidade.
O procedemento para construr a escala ser o
seguinte:
a) Debuxamos unha recta calquera. A partir dunha
orixe 0 trazamos sobre ela un segmento de 1,5 cm
de lonxitude e sinalamos o final do mesmo co
nmero 1.
b) Repetimos a mesma operacin sinalando dereita
do segmento anterior tantos segmentos
consecutivos como desexemos, sinalndoos cos
nmeros 2, 3, 4, 5...
c) Para debuxar a contraescala trazamos un nico
segmento igual s anteriores esquerda da orixe e
dividmolo en 10 partes.
UNIDADE 3
181
Escala grfica 3:2
Para efectuar medicins coa escala grfica mediremos
as unidades enteiras coa escala e o exceso coa
contraescala. As, se o segmento seguinte estivese
debuxado a escala 3:2, a sa medida real sera 4,2 cm.
| Medida real: 4,2 cm |
72. Este mapa est trazado a escala 1:25 000. Observa a escala grfica que aparece no
mesmo e indica:
a) A que lonxitude real equivale cada unidade da escala?
b) A contraescala est dividida en 10 partes. A que lonxitude real equivale cada unha delas?
c) Localiza no mapa o dique de abrigo e o muelle petroleiro e mide a sa lonxitude utilizando
a escala grfica. Lembra que para medir con exactitude debes utilizar a contraescala.
182
13. O bosquexo acoutado
Para que un bosquexo ou debuxo estea completo
preciso indicar sobre o mesmo tdalas dimensins do
obxecto representado, de forma que a persoa que o
interprete coeza as sas medidas para poder fabricalo.
Diremos que se trata dun bosquexo acoutado.
Elementos dun bosquexo acoutado.
As normas de acoutacin son moi precisas, polo que
73. Este obxecto est representado a escala 1:1, dicir, a tamao real. Debxao
escala de ampliacin 3:1.
UNIDADE 3
183
acoutar un bosquexo ou debuxo mester ter sempre presente as seguintes
indicacins:
As lias empregadas para indicar as medidas deben ser mis finas cs lias do
debuxo, polo que se deben trazar cun lapis fino e duro.
As lias de cota dbense trazar paralelas s dimensins que se acoutan, sen
cortarse entre elas.
Tdalas cotas se expresan nas mesmas unidades: mm, cmDbense indicar tdalas
cotas necesarias para deducir tdalas dimensins do obxecto, pero sen que se repitan.
Se as frechas ou as cotas non caben dentro da dimensin a acoutar, debxanse fra.
Identificar tdalas formas simples que poidan existir no obxecto como polgonos,
arcos, crculos,etc., e acotar cada unha delas. Os dimetros pdense indicar por
medio do smbolo .
Os eixes de simetra debuxaranse con lias discontinuas moi finas a base de trazos
e puntos.
74. Observa o debuxo acoutado anterior e une con frechas cada elemento coa sa definicin.
Lias de cota Cifras que indican as medidas.
Cotas Colcanse nos extremos da lia de cota. Pdense
substitur por puntos.
Frechas Lias finas paralelas lonxitude a medir.
Lias auxiliares de cota Indican os lmites das dimensins a acoutar.
75. Repara na peza representada na figura e indica as dimensins que se piden
seguidamente. Algunhas cotas figuran no debuxo, pero outras debes deducilas a
partir das que aparecen no debuxo acoutado.
a) Radio do burato central.
b) Radio dos catro buratos laterais.
c) Radio dos arcos exteriores.
d) Grosor da peza.
e) Longo total da peza.
f) Ancho total da peza.
76. Acoutar o debuxo desta peza sabendo que as
sas dimensins son as seguintes:
Base: longo: 40 mm, ancho: 20 mm, altura: 10 mm.
Cilindro: dimetro: 10 mm, altura: 12 mm.
184
OS XOGUETES
UNIDADE DIDCTICA 4
185
NDICE DE CONTIDOS
Pxina
1. Os xoguetes longo da historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
2. Tipos de xoguetes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
3. Sistemas tcnicos e operadores tecnolxicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
4. Operadores mecnicos bsicos: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
- Panca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
- Polea simple . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
5. Estructuras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
- Esforzos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
- Perfs metlicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
6. Unidades de medida de masa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
- Unidades tradicionais de medida de masa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
- Instrumentos de medida de masa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
7. Operacins con fraccins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
- Suma e resta de fraccins do mesmo denominador . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
- Suma e resta de fraccins de distinto denominador . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
- Multiplicacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
- Divisin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
8. Os nmeros enteiros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
- Valor absoluto dun nmero enteiro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
9. Representacin grfica e ordenacin dos nmeros enteiros . . . . . . . . . . . 221
10. Operacins con nmeros enteiros: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
- Suma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
- Resta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
- Multiplicacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
- Divisin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
11. A prioridade das operacins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
- Operacins combinadas con parnteses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
12. Potencias de base un nmero enteiro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
13. Operacins con potencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
14. Races de nmeros enteiros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
15. Corpos xeomtricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
- Poliedros: poliedros regulares, prismas, pirmides . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
- Corpos de revolucin: cilindro, cono, esfera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
16. A cor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
- Cores primarias, secundarias e terciarias. O crculo cromtico . . . . . . . 254
- Cores complementarias. Contrastes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
- Cores clidas e cores fras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
186
1. Os xoguetes longo da historia
O xogo unha actividade que sempre estivo presente na vida do ser
humano longo da historia. Con frecuencia encontrmonos nos museos
con xoguetes procedentes das culturas mis variadas. Isto unha
mostra de que o xogo unha necesidade humana presente en tdalas
culturas, mesmo nas mis alonxadas de ns, fsica e xeograficamente.
O xogo unha actividade pracenteira que, practicada no tempo de lecer,
nos permite descansar do traballo as como doutras actividades mis
pesadas e desagradables que normalmente nos vemos obrigados a
realizar.
Pero, se o xogo unha actividade caracterstica dalgunha idade, da
infancia. Nesta idade, por medio do xogo ten lugar a aprendizaxe sen
traumas das habilidades, valores e normas que o neno precisar
coecer e practicar para desenvolverse no futuro no mundo dos adultos.
As, os xoguetes que se empregan en moitos xogos, son un indicativo
do modo de vida, o traballo e os valores da sociedade para a que foron
deseados.
UNIDADE 4
187
Os xoguetes estiveron presentes na vida do ser
humano desde os tempos mis remotos.
En escavacins realizadas en Exipto e Babilonia
atopronse blas e buxainas de mis de 5 000 anos de
antigidade. Tamn se sabe que xogaban con aros e
ruxerruxe.
Cara ano 1.000 a. C. xa se xogaba en China con
papaventos e io-ios.
En Grecia e Roma era frecuente o xogo con bonecas
articuladas as como o xogo na ra con blas, pelotas,
carros, etc.
Nas civilizacins precolombinas de Amrica xogbase
coa pelota unha especie de xogo parecido baloncesto.
En Europa estendeuse o xogo con bonecas e xoguetes
mecnicos dotados de movemento a partir da Idade
Moderna.
Durante a primeira metade do presente sculo
impxose a produccin industrial dos xoguetes, acadando
unha gran difusin os xoguetes dotados de mecanismos
de movemento ou impulsados por pequenos motores
elctricos.
A aplicacin da electrnica fixo posible a fabricacin de
xoguetes sofisticados, como ordenadores e videoxogos,
que permiten unha interaccin entre o xogador e o
xoguete.
O plstico e outros materiais sintticos estn a substituir
os materiais tradicionais como a madeira e os metais.
1. Infrmate sobre os xoguetes mis comns que se utilizaban na infancia dos teus pais
e avs: qu tipo de xoguetes eran, de qu materiais estaban elaborados, se eran
artesanais ou industriais, se eran de uso individual ou para varias persoas, se existen
na actualidade, etc.
188
2. Tipos de xoguetes
Existen moitos tipos de xoguetes que podemos
clasificar segundo distintos criterios: o nmero de persoas
que poden xogar con eles, os materiais dos que estn
elaborados, o tipo e a complexidade dos seus
compoentes, etc.
Desde o punto de vista do movemento, clasificaremos
os xoguetes nos seguintes grupos:
Sen movemento.
Mecnicos: son os que realizan movementos mis ou
menos complexos gracias a unha serie de
mecanismos que transforman o movemento producido
por unha forza inicial.
Elctricos: son os que utilizan a enerxa elctrica
como fonte do movemento, luz, sinalizacin, etc.
Electrnicos: son os que inclen algn compoente
deste tipo, dando lugar a unha amplia gama de
xoguetes sofisticados tales como videoxogos,
mquinas recreativas, miniordenadores, dispositivos
con control remoto, telfonos sin fos, etc.
Os xoguetes mis sinxelos con posibilidade de
movemento son os xoguetes mecnicos. Imos analizar os
seus compoentes mis comns.
2. Clasifica estes xoguetes segundo as sas posibilidades de movemento e a orixe do
mesmo. Utiliza para iso a tboa seguinte.
videoxogo - tren a pilas - boneco - bicicleta - barco teledirixido - lego - coche de corda
Sen movemento
Mecnicos (con movemento
pero sen electricidade)
Elctricos (con movemento
producido por electricidade)
.............. .............. ..............
UNIDADE 4
189
Os xoguetes mecnicos
Este tipo de xoguetes transforman o movemento xerado
pola forza inicial producida por un elemento motor: resorte,
volante de inercia, manivela, etc., noutros movementos
mis ou menos complexos por medio dunha serie de
mecanismos mecnicos de transmisin e de
transformacin do movemento.
Os sistemas de produccin do movemento tamn
experimentaron cambios co tempo. Os primeiros xoguetes
lograban o movemento pola aplicacin dunha forza
muscular por medio de manivelas, rodas, etc.
Trala invencin do mecanismo de corda e a sa
aplicacin fabricacin de reloxos, esta tecnoloxa
aplicouse tamn construccin de xoguetes a partir do
sculo XVIII. Gracias a ela foi posible a construccin de
bonecos que facan todo tipo de movementos, caixas de
msica, mquinas artesanais e industriais, etc. Mesmo na
actualidade se segue a empregar o mecanismo de corda
en gran nmero de xoguetes de todo tipo: autombiles,
bonecos, carruseis
O mecanismo de corda consiste nunha lmina metlica
enrolada en forma de espiral redor dun eixe e que,
darlle voltas por medio dunha manivela, tende a recuperar
a sa posicin orixinal provocando o xiro do eixe. Este xiro
transmtese posteriormente a outros mecanismos do
xoguete.
190
Outro sistema de produccin de movemento o motor
elctrico, que funciona gracias enerxa elctrica
proporcionada por pilas ou bateras. O motor produce o
movemento dun eixe, que se transmite seguidamente
resto das pezas.
Como ves, en todo xoguete mecnico existe sempre un
elemento motor que produce o movemento: forza
muscular, vento, enerxa dun resorte, etc.; e uns
mecanismos que transforman o movemento e o transmiten
resto das pezas: eixes, rodas, engrenaxes, etc.
3. Analiza o funcionamento deste xoguete e contesta s seguintes cuestins acerca do
mesmo.
a) Cmo se orixina a forza que produce o movemento?
b) Explica como se transmite o movemento resto do xoguete.
c) Cal o efecto que produce o movemento no xoguete?
UNIDADE 4
191
3. Sistemas tcnicos e operadores
tecnolxicos
Na anlise dos xoguetes anteriores puideches
comprobar que existen diferentes mecanismos, uns moi
simples e outros mis complexos.
Denominaremos sistema tcnico conxunto de
elementos que cumpren unha funcin determinada. O
sistema tcnico pode recibir outros nomes segundo a
funcin que realice: mquina, instrumento, aparato,
mecanismo, sistema...
Tirarrollas Trade manual
Exemplos de sistemas tcnicos.
Cada un dos elementos simples que forman parte dun
sistema tcnico recibe o nome de operador tecnolxico.
Moitos operadores teen nome especfico: pila, eixe,
polea, soporte, engrenaxe, cigoal...
4. Explica a funcin de cada un dos aparatos ou sistemas tcnicos anteriores e describe
o funcionamento de cada un. Indica tamn os operadores dos que consta cada un e
a sa contribucin funcionamento global do aparato.
Sistema tcnico
Tirarrollas Trade manual
Funcin global e funcionamento
do sistema tcnico
.............. ..............
Operadores e funcin
de cada un
.............. ..............
192
Ademais dos operadores tecnolxicos citados existen
outros operadores sinxelos que serven para transmitir
directamente o movemento entre poleas.
- Cadeas, cordas e cables utilizados en poleas, gras, etc.
- Correas para transmitir o movemento entre poleas.
5. Na actividade anterior puideches comprobar que o nmero e a variedade de
operadores tecnolxicos moi grande. Seguidamente aparece a relacin dos
operadores tecnolxicos mis importantes relacionados coa transmisin e a
transformacin de esforzos e de movementos. Lembra o que sabes e relaciona cada
operador coa sa definicin.
panca - polea - manivela - eixe - leva - parafuso sen fin
cegoal - roda dentada - roda excntrica - biela
6. Nomea os operadores tecnolxicos identificados en cada un dos aparatos da
actividade 4.
Operador Descricin e funcionamento
..............
Elemento que transmite a un eixe un movemento de xiro
producido manualmente
..............
Barra rxida apoiada que serve para transmitir un movemento
de xiro producido por medio dunha manivela, un motor, etc.
..............
Elemento que consta dun disco que xira sobre un eixe e que serve
para transmitir movementos por medio dunha corda ou dun cable.
..............
Elemento que pode adoptar formas moi variadas e que serve
para multiplicar ou reducir a intensidade dunha forza.
..............
Roda con dentes que transmite o movemento de rotacin a
outra roda das mesmas caractersticas.
.............. Parafuso que xirar transmite o movemento a unha roda dentada.
..............
Elemento rxido que transmite un movemento de vaivn. En
combinacin co cegoal ou a roda excntrica, tamn serve para
converter un movemento circular en rectilneo, e contrario.
..............
Eixe dotado de curvas ou cbados que, xirar, permite mover
outras pezas ou, en unin cunha biela, trasformar o xiro nun
movemento rectilneo.
.............. Roda de funcionamento e efectos semellantes cigoal.
..............
Roda que xirar comunica o seu movemento a outro operador
transformndoo en movemento de ascenso e descenso.
UNIDADE 4
193
4. Funcionamento dalgns operadores
tecnolxicos
Panca
A panca un operador con mltiples aplicacins que
consiste basicamente nunha barra rxida sostida nun
punto de apoio sobre a que actan das forzas: a
resistencia que a forza que queremos vencer, e a
potencia que forza que exercemos para vencer a
resistencia.
O funcionamento da panca moi simple. Para vencer
unha resistencia determinada (R) situada a unha distancia
(l) do punto de apoio (PA) preciso aplicar unha forza (P)
a unha distancia (L). A intensidade desta forza depende
tanto da resistencia a vencer como das distancias l e L s
que actan ambas forzas.
7. Constre unha panca utilizando como barra unha regra de 25 ou 30 cm e como punto
de apoio un lapis ou un bolgrafo redondo situado precisamente no centro da barra,
como se indica na figura.
R
P
I
L2 L3
L1
R
I L
PA
P
194
Se realizaches correctamente a experiencia anterior
comprobaras que a medida que se incrementa a distancia
L, denominada brazo, a forza a aplicar cada vez menor,
por eso se precisan colocar menos terrns, de xeito que o
producto da potencia polo seu brazo (P L) sempre igual
producto da resistencia polo seu brazo (R l).
A relacin entre as forzas que actan sobre a panca
exprsase por medio da frmula seguinte que recibe o
nome de lei da panca:
Para acadar o rendemento ptimo da panca convn que
o brazo da potencia sexa longo para que a potencia sexa
pequena, mentres que o brazo da resistencia convn que
sexa o mis pequeo posible.
P L = R l
Para comprobar o seu funcionamento sita sobre ela catro terrns de azucre, que
sern a resistencia a vencer, a unha distancia l = 3 cm do punto de apoio. Comproba
que para volver a panca sa posicin de equilibrio precisas colocar no outro lado
outros catro terrns mesma distancia L2 = 3 cm do punto de apoio. O peso destes
terrns a forza que acta como potencia.
Repite a experiencia mantendo a resistencia na mesma posicin e comprobando o
nmero de terrns que precisas utilizar se os colocas a 2 cm, 4 cm e 6 cm. Anota os
resultos na tboa e realiza as operacins que se indican na mesma.
Potencia
P (n azuc.)
Distancia
L (cm)
P : L
Resistencia
R (n azuc.)
Distancia
L (cm)
R.I
... L
1
= 2 ... 4 I = 3 4 : 3 =12
4 L
2
= 3 4 x 3 = 12 4 I = 3 4 : 3 =12
... L
3
= 4 ... 4 I = 3 4 : 3 =12
... L
4
= 6 ... 4 I = 3 4 : 3 =12
UNIDADE 4
195
Clases de pancas
De primeiro xnero. O punto de apoio est situado
entre a potencia e a resistencia. O balancn, as
tenaces e as tesoiras son exemplos de pancas de
primeiro xnero.
De segundo xnero. A resistencia est situada entre a
potencia e o punto de apoio. Por exemplo, a carretilla
e o crebanoces.
De terceiro xnero. A potencia est situada entre a
resistencia e o punto de apoio. Por exemplo, as pinzas
de xeo e as de depilar.
Polea simple
A polea simple est constituda por unha roda que xira
redor dun eixe, e na que se apoia unha corda ou outro
elemento semellante da que hai que tirar para mover os
obxectos.
Polea simple
R P
R P
R P
R
R
r r
196
Se observas a figura decataraste de que o punto de
apoio o eixe de xiro. A potencia e a resistencia aplcanse
nos respectivos extremos da corda, transmitndose o
esforzo longo da mesma, de xeito que ambas forzas se
aplican mesma distancia do eixe, que coincide co radio r
da roda.
Como consecuencia, na polea ambas forzas son iguais:
A vantaxe da polea consiste en que se pode modificar a
direccin da forza que realizamos de xeito que nos resulte
mis cmoda a sa aplicacin.
Os aparellos son instrumentos nos que se combina a
utilizacin de das ou mis poleas simples, co que se
consegue que o esforzo a realizar sexa menor c
resistencia.
P = R
8. Identifica os elementos da panca: potencia, resistencia e punto de apoio, nos
seguintes obxectos, indicando o xnero de panca que pertence cada un.
pinzas - tenaces - carretilla - cortaunllas - romana - crebanoces
9. Aplica a lei da panca para resolver os seguintes problemas:
a) Un neno que pesa 48 kg est sentado no extremo dun balancn que ten dous
brazos de 2 m de longo cada un. A que distancia se debe colocar outro neno que
pesa 60 kg para que o balancn estea equilibrado?
b) Un crebanoces mide de lonxitude 18 cm. Se un neno exerce no seu extremo unha
forza equivalente a 4 kg, que forza actuar sobre unha noz que est colocada a
3 cm do outro extremo (punto de apoio)?
10. Na polea simple cmpre aplicar unha forza igual resistencia que se quere vencer,
cal pois a vantaxe do uso da polea?
UNIDADE 4
197
5. Estructuras
Algns xoguetes estn constitudos por unha multitude
de pezas moi simples, como barras, chapas, cubos, etc.,
case todas iguais, coas que se poden realizar montaxes
de formas moi variadas imitando todo tipo de obxectos,
mquinas, animais, etc.
Este tipo de xoguetes, ademais de ser moi simples,
teen a vantaxe de estimular a creatividade do xogador e
a de desenvolver as destrezas manuais relacionadas coas
montaxes: movementos finos dos dedos, manexo
dalgunhas ferramentas, etc.
Nas ilustracins podes ver algns dos xoguetes para
montar existentes no mercado.
Entre este tipo de xoguetes destacan os que estn
constitudos principalmente por barras metlicas ou de
plstico duro. Con eles pdense efectuar montaxes de
formas espaciais de todo tipo semellando a estructura
metlica de pontes, torres, edificios, gras, etc.
Unha estructura un conxunto de elementos simples
dispostos de xeito que permitan soportar as cargas s que
pode estar sometido un obxecto.
Para ver como actan as forzas sobre unha estructura
resistente, monos fixar nun obxecto de xogo moi comn
en tdolos parques infants: o bambn.
198
Esforzos
Como acabas de ver, as pezas do bambn estn
sometidas a esforzos que producen diferentes
deformacins en cada unha.
En xeral, os elementos dunha estructura poden estar
sometidos a distintos esforzos segundo a forma na que
acten as forzas sobre el. Vela tes os diferentes tipos de
esforzos existentes.
Esforzos s que pode estar sometida unha peza.
Segundo o esforzo que soportan, os elementos da
estructura reciben nomes diferentes:
Os piares son elementos resistentes verticais dispostos
para soportar fundamentalmente esforzos de compresin.
As trabes ou vigas son pezas horizontais sometidas a
flexin.
Os cables ou tirantes son elementos resistentes
traballan sempre a traccin.
Os tensores adoitan ser tamn cables de aceiro pero
nos que se pode regular a tensin que estn sometidos.
11. Repara no bambn da foto anterior e responde a estas cuestins:
a) Cal a funcin das cadeas? Como acta o peso do neno sobre elas?
b) Cmo se deforma o largueiro cando sobe algun asento?
c) Qu sucedera cos postes se estivesen cravados nun terreo moi brando?
Compresin
Cortadura
Torsin
Traccin Flexin
UNIDADE 4
199
Elementos principais das estructuras.
Unha estructura indeformable: o tringulo
Cando un corpo est sometido a unha forza calquera, o
corpo defrmase. a resposta do material fronte accin
exterior. As se comportan, por exemplo, as rbores fronte
vento, as trabes dun piso, etc.
Para proporcionarlle unha maior resistencia estructura
e lograr que a deformacin sexa o menor posible,
ideronse elementos baseados nunha forma xeomtrica
moi simple: o tringulo.
Decataraste de que engadirlle tirantes entre os
vrtices estas estructuras convrtense en menos
deformables, dicir mis rxidas.
12. Observa como actan as forzas en cada unha das figuras anteriores e deduce a
deformacin que se produce na peza en cada caso. Logo escribe p das
definicins o tipo de esforzo que se refire cada unha.
a) As pezas sometidas a ela tenden a curvarse: .......................
b) Esforzo que fai que a peza se comprima: .......................
c) Accin que fai que a peza se retorza: .......................
d) As pezas sometidas a ela tenden a desgarrarse: .......................
e) Accin que fai que a peza se alongue: .......................
13. Indica a qu tipo de esforzo estn sometidos estes elementos do bambn:
a) As cadeas.
b) Os postes.
c) O largueiro.
d) Os enganches das cadeas.
Trade
Piares
Tirantes Tirantes
200
As estructuras trianguladas planas ou espaciais
son moi rxidas.
As estructuras trianguladas utilzanse principalmente na
construccin de estructuras metlicas de todo tipo como
gras, naves industriais, postes de alta tensin, cubertas,
etc. Anda que hoxe en da se estn a utilizar outro tipo de
materiais, durante o pasado e o presente sculos foron
moi utilizadas sobre todo na construccin de torres e
pontes metlicas.
14. Engdelle a estas estructuras os elementos que consideres necesario para que non
se deformen baixo o seu peso ou o das cargas que deban soportar.
UNIDADE 4
201
Para resistir as distintas clases de esforzos
deseronse perfs metlicos de diferentes formas. O
nome do perfil vn dado pola forma da sa seccin
transversal: I, T, U, H s veces tamn se combina a
utilizacin de varios perfs unidos para obter unha maior
resistencia.
Distintos tipos de perfs metlicos.
O PROXECTO
Como aplicacin dos coecementos adquiridos nesta
unidade propomosche como proxecto de traballo para
esta unidade a construccin dun xoguete con movemento.
O modelo presentado inclese s a modo indicativo. O
tipo de xoguete, as sas caractersticas, dimensins,
operadores, materiais, etc., pdense modificar en funcin
do gusto e da creatividade do alumno. Mis importante c
modelo realizado todo o proceso de deseo, construccin
e avaliacin do mesmo.
A condicins que debe reunir o xoguete son, como
mnimo, as seguintes:
- Dispoer dun sistema de xeracin de movemento por
medio dun resorte, manivela, traccin manual, etc.
- Utilizar algns dos operadores bsicos descritos nesta
unidade: eixe, polea, cegoal, etc.
As fases para o desenvolvemento deste proxecto sern
as mesmas cs descritas nas unidades anteriores.
202
Pensar
Neste caso probablemente non se trate de resolver
ningn problema concreto senn de desenvolver a
creatividade e experimentar coa aplicacin prctica dos
operadores mecnicos bsicos.
Tratarase de materiais sinxelos de uso comn como
cartn, cartolina, chapa de madeira, folla de lata, e mesmo
materiais procedentes de obxectos de refugallo como
envases de conserva, de cartn, plstico, etc.
A modo de exemplo, proponse a construccin dun
xoguete das caractersticas que se indican na figura.
Trtase dun boneco que ergue a gorra cada pouco tempo
a medida que se move impulsado por un resorte,
manivela, etc.
A cabeza e maila gorra poden ser de calquera material
mais deben ser ocos para permitir a colocacin e o
movemento dos mecanismos no seu interior.
O sistema de xeracin do movemento pode ser por
rodas que xiran desprazar o boneco polo chan, unha
manivela de accionamento manual ou un resorte.
O movemento transmitirase a un cegoal ou a unha roda
excntrica que estar unida a unha biela. Sobre o extremo
da mesma apoiarase a gorra de xeito que esta se erguer
con cada volta do cegoal. Este dispositivo ir disposto no
interior do tubo que conforma a cara do boneco.
O conxunto colocarase sobre unha plataforma fixa se o
sistema se move por medio dunha manivela, ou con rodas
se se move desprazarse polo chan.
UNIDADE 4
203
Facer
A partir deste modelo preciso elaborar unha relacin
de materiais, ferramentas e instrumentos de traballo
necesarios, as como determinar a orde das tarefas e
operacins a realizar.
Seguidamente debes proceder execucin material do
proxecto.
15. Completa unha ficha na que figuren tdalas pezas que conforman o boneco,
indicando de qu clase de operador se trata, a funcin dentro do conxunto e a sa
contribucin funcionamento do aparato.
N Peza Operador Funcin
1 ... ......... .........
16. Completa esta ficha coa relacin de pezas que compoen o xoguete, as sas
dimensins, o material do que est elaborado cada unha e o seu acabado final:
pintura, cor, etc. Tratndose dun xoguete debera ser de cores vivas e atractivas.
17. Elabora una relacin o mis completa posible coas operacins de trazado,
conformacin, montaxe, etc., que ser preciso levar a cabo, a orde na que sern
realizadas e as ferramentas e tiles necesarios en cada operacin.
N Operacins Ferramentas tiles
1 ......... .........
N Peza Medidas
Material
(novo ou
derefugallo)
Acabado
1 ... ......... ......... .........
204
Comprobar
Lembra que non soamente cmpre avaliar o correcto
funcionamento do xoguete construdo, senn tamn todo
o proceso de deseo e construccin. Debes dar resposta
a algunhas cuestins como as seguintes:
O obxecto funciona tal e como estaba previsto
inicialmente?
Cales foron as principais dificultades que atopaches
na elaboracin e montaxe de cada unha das sas partes?
Que modificacins poderas realizar para mellorar o
seu funcionamento?
Seras quen de desear outro xoguete de aspecto
diferente pero de funcionamento semellante a este? Que
modificacins realizaras sobre o deseo orixinal?
18. Recolle nunha ficha os resultados da avaliacin realizada.
UNIDADE 4
205
6. Unidades de medida de masa
Os obxectos, ademais de posuir lonxitude, superficie,
volume e outras caractersticas que se poden medir, teen
masa.
Igual que sucede coa lonxitude ou a superficie, para
medir a masa dun obxecto hai que comparala coa masa
doutro obxecto elixida como unidade. Cando se estableceu
como sistema universal de unidades o Sistema Mtrico
Decimal, propxose como unidade-patrn de medida de
masa o quilogramo. Anda que esta sexa a unidade
fundamental, os mltiplos e submltiplos establcense en
relacin gramo.
As unidades de medida de masa son as seguintes:
igual que sucede coas unidades de lonxitude, para
transformar unha unidade de masa noutra basta con
multiplicar ou dividir tantas veces por 10 como saltos hai
que dar na escala para ir dunha a outra.
Por exemplo, para expresar en dg unha medida de 8,25 kg
teremos que multiplicar 4 veces por 10, dicir, por 10 000:
8,25 kg = 8,25 x 10 000 dm = 82 500 dm
Quilogramo-patrn de platino
iridiado depositado na Oficina
Internacional de pesas e medidas
de Svres (Francia).
kg hg dag g dg cg mg
1000 g 100 g 10 g 0,1 g 0,01 g 0,001 g
kg hg dag g dg cg mg
x10 x10 x10 x10 x10 x10
:10 :10 :10 :10 :10 :10
Unidades tradicionais de
medida de masa
Ademais das unidades do
sistema mtrico decimal de
uso xeralizado na actualidade,
existen outras unidades de
medida de masa de uso
tradicional que estar a caer en
desuso. As de uso mis
estendido en Galicia son a
arroa, a libra e a onza. Anda
que a sa medida e as
equivalencias entre elas varan
dunhas comarcas a outras, os
valores mis frecuentes son os
seguintes:
1 arroa = 25 libras = 12,5 kg
1 libra = 20 onzas = 500 g
1 onza = 1/20 libra = 25 g
Outras unidades de uso
mis local son o arrtel, o
carteirn, a carta, o adarme e
o tomn.
206
De igual modo, para expresar en dag unha medida de 528
cg deberemos dividir 3 veces entre 10, dicir, entre 1 000:
528 cm = 528 : 1 000 dag = 0,528 dag
Outras unidades de medida de masa
Para medir masas moi grandes existen outros mltiplos
maiores c quilogramo e que se empregan con frecuencia.
Son o quintal (q), que equivale a 100 kg e a tonelada (t),
que equivale a 1 000 kg.
1 q = 100 kg
1 t = 1 000 kg
Para masas moi pequenas, por exemplo na composicin
de medicamentos, utilzase o microgramo (g):
1 g = 0,001 mg
Instrumentos de medida de masa
O instrumento utilizado para a medir masas a
balanza. As balanzas mis utilizadas desde a antigidade
son a balanza de pratios e a romana, esta ltima
baseada no funcionamento da panca. Na actualidade
existen outros tipos de balanzas, algunhas cun alto grao
de precisin e que se utilizan para medir masas moi
pequenas en xoiera, laboratorios, etc.
Balanza.
UNIDADE 4
207
19. Expresa estas medidas de masa nas unidades que se indican.
5,6 hg = .. cg 6,52 dg = .. hg
9,82 cg = .. dg 4,65 g = .. cg
0,31 kg = .. dag 62 kg = .. dg
20. Completa as seguintes transformacins de unidades indicando a operacin
realizada.
87,5 dag .. = 87 500 cg
1640 cg .. = 0,164 hg
0,75 kg .. = 75 dag
56,7 g .. = 56 700 mg
86 hg .. = 86 000 dg
35,6 mg .. = 0,00356 dag
21. Completa a tboa expresando cada medida de masa en toneladas, quintais e
quilogramos.
22. A estructura dunha cuberta est formada por 1 200 pezas de perfs metlicos, todas
iguais, e que pesan cada unha 12,5 kg.
a) Canto pesan as pezas en total?
b) Cantos camins cunha carga de 5 t se precisan para transportalas?
23. Unha empresa precisa enviar por transporte urxente tres bultos: unha caixa que pesa
5,2 kg, unha bolsa de 250 dag e un paquete con 90 sobres de 15 g cada un.
A tarifa da empresa de transporte a seguinte: o primeiro quilo custa 750 ptas., e
cada gramo restante 0,5 ptas.
Calcula o custo de cada bulto e o custo total do envo.
Toneladas (t) Quintais (q) Quilogramos (kg)
6 t .. ..
.. 35 q ..
.. .. 2 800 kg
.. 2,5 q ..
0,73 t .. ..
.. .. 50 kg
208
7. Operacins con fraccins
Como xa sabes da unidade anterior, toda fraccin
equivale nmero que se obtn dividir o numerador
entre o denominador. En consecuencia, posible realizar
coas fraccins as mesmas operacins aritmticas que cos
nmeros naturais ou decimais.
Vexamos algns exemplos de como se realizan estas
operacins con fraccins.
Suma e resta de fraccins do mesmo denominador
Supn que nun taller de artesana se utilizan chapas
metlicas dunhas determinadas dimensins. Para elaborar
un obxecto dun modelo A precsanse das pezas de
medidas equivalentes a 5/9 e 2/9 da superficie total dunha
chapa. Que fraccin da chapa se necesita en total para
elaborar cada obxecto do modelo A? Que fraccin de
chapa se necesita mis para a primeira peza que para a
segunda?
A fraccin total de chapa necesaria para elaborar un
obxecto do modelo A a suma das fraccins 5/9 e 2/9.
Representemos graficamente a suma destas fraccins.
5 2 7
+ =
9 9 9
Polo tanto, utilizaranse 7/9 de chapa en cada obxecto do
modelo A.
Para saber qu fraccin de chapa se utiliza mis na
primeira peza que na segunda deberemos restar as
fraccins 5/9 e 2/9.
+ =
UNIDADE 4
209
Representemos agora a resta das fraccins dadas.
5 2 3
=
9 9 9
Polo tanto, utilizaranse 3/9 de chapa mis na primeira
que na segunda.
Repara en que as fraccins anteriores teen o mesmo
denominador. A partir da representacin grfica das
fraccins e as sas operacins, doado deducir a
seguinte regra para a suma e a resta de fraccins de igual
denominador:
A suma ou resta de fraccins de igual denominador
outra fraccin que ten de numerador a suma ou resta dos
numeradores das fraccins dadas e de denominador o
mesmo denominador cs dadas.
Suma e resta de fraccins de distinto denominador
Supn agora que para elaborar un obxecto do modelo B
se precisan das pezas que miden 3/4 e 1/6 da superficie
dunha chapa. Que fraccin da chapa se necesita para
elaborar un obxecto do modelo B? Que fraccin de chapa
se necesita mis para a primeira peza que para a
segunda?
Neste caso a fraccin de chapa necesaria para elaborar
un obxecto do modelo B a suma das fraccins 3/4 e 1/6.
=
a b a+b
+ =
c c c
210
Representemos graficamente a suma destas fraccins.
3 1
+
4 6
Como as partes non son iguais xa que os
denominadores destas fraccins son distintos, preciso
buscar fraccins equivalentes s dadas pero que estean
divididas en partes iguais, dicir, reducidas a comn
denominador. Seguidamente xa se poden sumar como no
caso anterior.
3 1
+
4 6

9 2 11
+ =
12 12 12
Como podes apreciar na figura, a fraccin 9/12
equivalente a 3/4 e a fraccin 2/12 equivalente a 1/6.
As fraccins 9/12 e 2/12 teen o mesmo denominador e a
sa suma 11/12.
Polo tanto, utilizaranse 11/12 de chapa na elaboracin
dun obxecto do modelo B.
Para saber qu fraccin de chapa se utiliza mis na
primeira peza que na segunda deberemos restar as
fraccins 3/4 e 1/6. Como xa estn reducidas a comn
denominador, procedemos a efectuar a sa resta
directamente.
+ = ?
+ =
UNIDADE 4
211
dicir, que a primeira peza utiliza 7/12 mis de chapa
que a segunda. Tamn poderiamos obter esta solucin
graficamente como no caso anterior.
Polo tanto, para efectuar a suma e a resta de fraccins
de distinto denominador procederemos as:
Para sumar ou restar fraccins de distinto denominador
primeiro redcense a comn denominador e logo smanse
ou rstanse como fraccins do mesmo denominador.
Lembra que un posible denominador comn o
producto dos denominadores. Mais, de tdalas fraccins
equivalentes con igual denominador as mis sinxelas para
o clculo son as que teen por denominador comn o
m.c.m. dos denominadores, xa que as fraccins
equivalentes que obtemos neste caso son as que teen os
termos mis pequenos. Unha vez efectuada a operacin
cmpre simplificar a fraccin obtida como resultado ata
obter unha fraccin irreductible.
=
9 2 92 7
= =
12 12 12 12
Operacins con fraccins e
nmeros naturais
Cando na expresin dunha
operacin con fraccins
aparece un nmero natural:
2, 5, 8 , podmolo
considerar como unha
fraccin de denominador
igual unidade. Por exemplo:
5
5 =
1
Para escribilo en forma de
fraccin dun determinado
denominador, por exemplo 8,
basta multiplicar ese nmero
tamn por 8 e escribir o
resultado no munerador.
5 5 x 8 40
5 = = =
1 1 x 8 8
24. Realiza as seguintes operacins con fraccins e, se posible, simplifica o resultado
ata obter unha fraccin irreductible.
a) 4 3 e) 5 2
+ +
7 7 9 3
b) 3 5 7 f) 5 3 1
+ + + +
11 11 11 6 8 4
212
Multiplicacin
Para comprender o producto de fraccins, imos resolver
un problema sinxelo.
Supn que o cuarto de bao dunha vivienda ten
alicatadas as paredes ata os 4/5 da sa altura con dous
tipos de azulexos. Se os 2/3 dos azulexos son lisos, que
fraccin de parede representan estes azulexos sobre a
superficie total da mesma?
Representemos graficamente os datos do problema. A
parte coloreada da figura representa a fraccin de parede
que est alicatada.
c) 4 3 g) 7 2

7 7 8 5
d) 13 4 h) 13 2

15 15 15 3
25. Realiza as seguintes operacins con fraccins e nmeros naturais.
a) 3 c) 2 8 2
4 +
5 5 9 3
b) 3 1 d) 3 7 1
1 + + +
4 2 5 2 10
26. Un xogador coloca primeira tentativa 1/4 das pezas dun puzle e nun segundo
intento, 1/3 das pezas. Outro xogador coloca, tamn en das veces, 1/2 e 1/8 das
pezas. Cal deles colocou unha fraccin maior de pezas do puzle?
27. Un xogo de construccins ten pezas de catro cores: vermello, azul, amarelo e verde.
1/4 das pezas son vermellas, 2/5 son azules, 3/10 son amarelas e o resto son
verdes. Que fraccin das pezas son de cor verde?
UNIDADE 4
213
4
5
Se consideramos a parte coloreada como unidade e
sinalamos os 2/3 da mesma, teremos indicada a parte
correspondente s azulexos lisos.
4
5
2/3
Como podes observar, a parte remarcada corresponde
s 2/3 dos 4/5 da parede e representa os 8/15 da
superficie da mesma.
Matematicamente esta operacin expresmola en
forma de multiplicacin de fraccins e, como podes
comprobar, os termos da fraccin 8/15 coinciden co
producto dos numeradores e dos denominadores das
fraccins dadas.
2 4 2 4 2 x 4 8
de = x = =
3 5 3 5 3 x 5 15
Polo tanto podemos decir que:
O producto de fraccins outra fraccin que ten como
numerador o producto dos numeradores das fraccins
dadas e como denominador o producto dos
denominadores de ditas fraccins.
Producto dunha fraccin por
un nmero natural
Para multiplicar unha fraccin
por un nmero natural basta
multiplicar ese nmero polo
numerador e manter o mesmo
denominador da fraccin.
3 2 x 3 6
2 x = =
5 5 5
Se transformamos previamente
o nmero natural en fraccin de
denominador igual unidade,
podemos aplicar a regra do
producto de fraccins, pero o
resultado sera o mesmo.
3 2 3 2 x 3 6
2 x = x = =
5 1 5 1 x 5 5
a c axc
x =
b d bxd
214
Dada unha fraccin calquera, a fraccin que multiplicada
por ela d como resultado a unidade recibe o nome de
fraccin inversa da fraccin dada. A fraccin inversa a
que se obtn cambiar os termos da fraccin, pasando o
numerador denominador e o denominador numerador.
Por exemplo, as fraccins 3/7 7/3 son inversas xa que o
seu producto igual unidade, como podes comprobar
seguidamente.
3 7 3 x 7 21
x = = = 1
7 3 7 x 3 21
En xeral, a fraccin inversa dunha fraccin calquera a/b
a fraccin b/a.
Divisin
Como sabes, a resta a operacin inversa da suma e a
divisin a operacin inversa da multiplicacin.
Tendo en conta esta propiedade das operacins,
podemos definir a divisin de fraccins como operacin
inversa da multiplicacin. As, dividir unha fraccin entre
outra equivale a multiplicala pola sa inversa.
28. Efecta os seguintes productos de fraccins simplificando o resultado todo o posible.
a) 2 4 c) 15 5 12
x x x
3 5 4 21 5
b) 3 d) 6 3 2
x 3 x x x 3
4 5 4 9
29. Para construir un mbil utilzase a quinta parte da metade dun taboleiro de
contrachapeado.
a) Que fraccin do taboleiro se utiliza?
b) Para pintar as pezas do mbil emprganse 12 botes de pintura de diferentes cores
de 1/8 litro cada bote. Cantos litros de pintura se utilizaron en total?
UNIDADE 4
215
Efectuemos, por exemplo, a seguinte divisin de
fraccins:
8 2
: =
15 3
Aplicando a propiedade citada, podemos dicir que dividir a
fraccin 8/15 entre 2/3 equivale a multiplicala pola inversa
de 2/3, que 3/2, polo que podemos escribir:
8 2 8 3 8 x 3 24
: = x = =
15 3 15 2 15 x 2 30
Podiamos obter o mesmo resultado multiplicando "en
cruz" os termos das fraccins dadas:
8 2 8 x 3 24
: = =
15 3 15 x 2 30
En xeral, a divisin de fraccins realizase as:
A divisin de das fraccins outra fraccin que ten
como numerador o producto do numerador da primeira
fraccin polo denominador da segunda, e como
denominador o producto do denominador da primeira
fraccin polo numerador da segunda.
Operacins combinadas con fraccins
Cando nunha expresin existan operacins combinadas
nas que aparezan fraccins, aplcanse nas operacins as
mesmas prioridades que cos nmeros naturais:
1: As operacins indicadas entre parnteses.
2: As potencias e races.
3: As multiplicacins e divisins.
3: As sumas e restas.
Regra prctica
Sempre que se efecten
operacins con fraccins
dbese simplificar o resultado
o mximo posible.
No caso da multiplicacin e da
divisin de fraccins resulta de
utilidade deixar as operacins
indicadas sen multiplicar os
termos. As, no caso de que
existan factores comns no
numerador e no denominador,
podmolos simplificar
directamente sen ter que
efectuar antes o producto dos
mesmos.
Por exemplo:
3 7 3 x 7 7
x = =
2 3 2 x 3 2
2 3 2 x 10 2 x 2 x 5 4
: = = =
5 10 5 x 3 5 x 3 3
a c axd
: =
b d bxc
216
8. Os nmeros enteiros
Desde a antigidade os seres humanos tiveron a
necesidade de utilizar os nmeros para contar e efectuar
clculos con eles. Primeiro utilizronse os nmeros
naturais 1, 2, 3..., e mis tarde as fraccins e os nmeros
decimais.
Os primeiros en empregar os nmeros con signo ou
nmeros enteiros en situacins relacionadas cos
intercambios comerciais foron os matemticos hindes no
s. VII e os rabes durante a Idade Media. Mais non foi ata
o s. XVIII que se comezaron a utilizar os nmeros enteiros
de xeito habitual, operando con eles e aceptando que o
resultado dunha operacin ou dun problema poda ser un
nmero negativo.
Na actualidade os nmeros negativos emprganse para
representar situacins cotis e, sobre todo, cambios
numricos: temperaturas por riba e por baixo de 0 C,
altitude ou profundidade dun punto respecto do nivel do
mar, datas antes e despois do nacemento de Cristo, gaar
ou perder dieiro nunha operacin, ingresar ou retirar
diero dunha conta bancaria, etc.
30. Efecta os seguintes cocientes de fraccins simplificando o resultado todo o posible.
a) 3 2 b) 2 c) 2 d) 2 5
: : 5 : 5 :
4 7 5 3 9 3
31. Cantas pezas de 1/4 m de lonxitude se poden obter dunha barra metlica de 30 m de
longo?
32. Efecta as seguintes operacins combinadas con fraccins:
a) 4 3 1
+
5 10 2
b) 2 3 1
+ x
3 5 4
c) 2 11 1 3 7
x + :
5 4 3 7 3 [ [
UNIDADE 4
217
Exemplos:
Na vida coti aparecen s veces situacins que non se
poden representar por medio de nmeros naturais ou
fraccionarios. Cando nunha conta bancaria se sacou mis
dinero do que haba nela y se lle debe unha cantidade
banco, dicimos que a conta est en nmeros vermellos porque
ten saldo negativo. Esta situacin indcase nos extractos
bancarios co saldo seguido ou precedido do signo "".
MOVEMENTOS DUNHA CONTA BANCARIA.
Temperaturas Quince graos centgrados sobre cero + 15
Cinco graos centgrados baixo cero 5
Altitude/profundidade: Trescentos metros de altitude + 300
Corenta metros de profundidade 40
Datas: Ano de celebracin das olimpadas en Espaa + 1 992
Ano trinta antes de Cristo 30
Cambios numricos: Gaar mil pesetas na venda dun producto + 1 000
Perder cen pesetas na venda dun producto 100
OFIC CONCEPTO VALOR IMPORTE SALDO
0612 44 09129313 20/05/1999 4.500,00- 3.295,00-
0612 04 09129312 21/05/1999 10.000,00- 6.705,00-
0612 04 25/05/1999 40.000,00- 46.705,00-
9260 82 27/05/1999 50.000,00- 3.295,00-
0612 83 31/05/1999 122.856,00- 126.151,00-
0612 44 31/05/1999 7.475,00- 118.676,00-
0612 44 01/06/1999 7.606,00- 111.070,00-
0612 44 01/06/1999 4.165,00- 106.905,00-
0612 44 02/06/1999 23.385,00- 83.520,00-
0612 44 03/06/1999 6.500,00- 77.020,00-
0612 29 01/06/1999 44,00- 76.976,00-
0612 44 04/06/1999 5.620,00- 71.356,00-
0612 23 07/06/1999 15.000,00- 56.356,00-
0612 44 07/06/1999 7.845,00- 48.511,00-
0612 44 07/06/1999 46.425,00- 2.086,00-
218
Cada un dos botns do ascensor dun edificio est
marcado cun nmero. Se existen stanos, o nmero que
os indica leva diante o signo "". O cero "0" indica la planta
baixa.
Estas situacins poen de manifesto a necesidade
doutro conxunto de nmeros que nos permitan expresar
estas situacins numericamente. Este conxunto o dos
nmeros enteiros, que se designa coa letra Z, e unha
ampliacin do conxunto N dos nmeros naturais.
Fxate nos seguintes nmeros enteiros:
+ 4 , 6 , + 128 , 0 , 42 , + 347
Como os poderiamos clasificar? A forma mis a
seguinte:
Enteiros positivos: + 4, + 128 , + 347
Enteiros negativos: 6, 42
Cero: 0
O conxunto dos nmeros enteiros est formado polos
nmeros positivos, o cero e os nmeros negativos. Os
nmeros positivos son os nmeros naturais precedidos do
signo +, do que se pode prescindir nas operacins
habituais. Os nmeros negativos represntanse como os
nmeros naturais anda que precedidos do signo .
De igual forma poderiamos clasificar o conxunto Z de
tdolos nmeros enteiros:
Enteros positivos: +1, +2 , +3 , +4 , +5 , +6 ...
Enteros negativos: 1, 2 , 3 , 4 , 5 , 6 ...
Cero: 0
Se observamos o panel de mandos do ascensor
decatarmonos de que para dirixirnos segundo andar
temos que premer o botn sinalado co nmero 2 ou +2,
mentres que para ir segundo stano deberemos premer
o botn sinalado co nmero 2. Ambos nmeros
diferncianse s polo seu signo. Diremos que se trata de
nmeros opostos.
UNIDADE 4
219
Observa o que sucede se suprimimos o signo de dous
nmeros opostos:
Nmero enteiro Nmero enteiro sen o seu signo
+2 2
2 2
En ambos casos obtemos o mesmo nmero. O valor
obtido suprimir o signo dun nmero enteiro recibe o
nome de valor absoluto dese nmero. Para expresar o
valor absoluto dun nmero escribmolo indicando ese
nmero entre das barras verticais. As:
| 2 | = 2
Esta expresin lese: "o valor absoluto do nmero 2
igual a 2".
Observa os valores absolutos dos seguintes nmeros:
| +3 | = 3 | +5 | = 5
| 3 | = 3 | 5 | = 5
Como son entre si os nmeros +3 e 3? E os
nmeros +5 e 5?
Trtase de pares de nmeros opostos porque s se
diferencian polo seu signo. Como vs de comprobar, dous
nmeros enteiros opostos teen o mesmo valor absoluto.
Os nmeros enteiros positivos adoitan escribirse sen o
signo + diante. Coinciden co seu valor absoluto.
+7 = 7 | +7 | = 7
Os nmeros enteiros negativos escrbense sempre co
signo diante. Non coinciden co seu valor absoluto.
| 7 | = 7
220
33. Expresa as seguientes situacins utilizando nmeros enteiros.
a) Un ingreso de 18 000 ptas. nunha conta bancaria: ...................
b) O ano 276 antes do nacemento de Cristo: ...................
c) O Teide ten unha altura de 3 718 m: ...................
d) O ascensor encntrase no 3 andar do stano: ...................
34. Completa cada columna cos datos que faltan.
a) 15 C sobre cero + 15 C
b) Ano 1616 d.C .....................
c) .......................................... 120 metros
d) .......................................... + 2 000 ptas.
e) Deber 8 500 ptas. .....................
f) Estar no 5 andar .....................
35. Escribe cinco nmeros enteiros que non sexan nmeros naturais. Que signo teen
todos eles?
36. a) Escribe o nmero oposto a cada un dos seguintes nmeros enteiros.
3, +7, 6, 1, +10
b) Indica o valor absoluto de cada un dos nmeros anteriores.
37. Expresa por medio dunha frase o significado dos nmeros opostos correspondentes.
a) Se 2 000 significa posuir 2 000 ptas.,2 000 ptas. significa...
...............................................................................................................................
b) Se 15 representa unha temperatura de 15 C baixo cero, + 15 representa...
...............................................................................................................................
c) Se +2 significa estar no 2 andar, 2 significa...
...............................................................................................................................
d) Se por 8 se representa o ano 8 a.C, +8 representa...
...............................................................................................................................
38. Escribe dous nmeros enteiros tales que o seu valor absoluto sexa 21.
UNIDADE 4
221
9. Representacin e ordenacin dos
nmeros enteiros
Tdalas situacins nas que se precisan os nmeros
enteiros teen en comn que se manifestan en dos
sentidos respecto a unha orixe.
Observa estes dibujos:
Deportes
Cabaleiros
Seoras
Roupa infantil
Complementos
Primeiro soto: supermercado.
Segundo soto
Terceiro soto
A representacin grfica dos nmeros enteiros
realzase sobre unha recta horizontal ou vertical
denominada recta numrica, do xeito seguinte:
Debuxamos unha recta en posicin horizontal e
sinalamos sobre ela un punto calquera que tomamos
como orixe e no que situaremos o 0.
0
|
Dividimos esta recta en segmentos iguais desde a orixe
cara dereita e cara esquerda.
9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9+10
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
222
Os nmeros enteiros positivos sitanse
correlativamente desde a orixe cara dereita e os
negativos desde a orixe cara esquerda.
9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9+10
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
A representacin grfica dos nmeros enteiros
permtenos comparalos e ordenalos de xeito moi sinxelo.
Comparemos os nmeros +4 e +2.
9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9+10
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Sabemos que +4 maior que +2 e observamos na recta
numrica que +4 est situado dereita de +2.
Comparemos agora +3 e 0.
9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9+10
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Sabemos tamn que +3 maior que 0 e observamos de
novo que +3 est dereita de 0.
Comparemos agora os nmeros 0 e 2. Como 0 maior
que 2, comprobamos igualmente que 0 est situado
dereita de 2.
9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9+10
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Comparemos os nmeros 1 e 3. O nmero 1 maior
que 3, polo que aparece representado tamn sa dereita.
9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9+10
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Como conclusin, acabamos de comprobar que se
cumpre o seguinte criterio xeral para a ordenacin de
nmeros enteiros:
Dados dous nmeros enteiros a e b, diremos que a
maior que b (a> b) se na sa representacin sobre a
recta numrica a est situado dereita de b.
UNIDADE 4
223
Representaremos as o conxunto ordenado Z dos
nmeros enteiros:
Z = { ..., 5, 4, 3, 2, 1, 0, 1, 2, 3, 4, 5,... }
39. Indica a qu nmeros enteiros corresponden os puntos sinalados cun X na recta
numrica.
X X X 0 X X X
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
40. Representa os seguintes nmeros enteiros sobre a recta numrica.
+1, 4, 5, +3, 0, +6, 2, +10
41. Compara os seguintes pares de nmeros indica cal maior en cada caso.
a) +6 e 0 ........ c) 4 e 0 ........
b) +5 e 7 ........ d) 3 e 8 ........
42. Ordena de menor a maior cada un dos seguintes conxuntos de nmeros enteiros.
a) +7, 3, +13, 0, 6, 23 ...........................................
b) 107, +108, 109, +100, 110 ...........................................
43. Ordena as seguintes temperaturas de maior a menor.
+4, 13, 0,2, +10, 3, +11, +6, 4
44. Escribe ordenadamente tdolos nmeros enteiros comprendidos entre os nmeros
indicados.
a) 5, .........................., +1
b) +6, .........................., +10
c) 6, ........................., 2
d) 2, ........................., +4
45. Indica se son verdadeiras ou falsas as seguintes afirmacins sobre a orde nos
nmeros enteiros:
a) Dados dous nmeros enteiros positivos, maior o que ten maior valor absoluto.
b) Dados dous nmeros enteiros negativos, maior o que ten maior valor absoluto.
c) Dados dous nmeros enteiros, un positivo e outro negativo, sempre maior o positivo.
d) Todo nmero enteiro maior que 0.
e) Todo nmero negativo menor que 0.
224
10. Operacins con nmeros enteiros
Suma
Imaxina que a tboa seguinte representa os puntos
positivos e negativos de dous equipos de ftbol galegos, e
que na prxima xornada as sas puntuacins experimentan
a variacin indicada para cada un deles. As sas puntuacins
finais obtense como suma de ambas e seran as seguintes:
Poderiamos obter o mesmo resultado realizando as
operacins coa axuda da recta numrica.
Celta:
9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9+10
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Deportivo:
9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9+10
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Observa que para obter a puntuacin final situmonos
sobre o nmero indicado polo primeiro sumando e, a partir
del, contamos tantas unidades como indica o segundo
sumando, cara dereita se positivo e cara esquerda se
negativo. O nmero que chegamos o resultado da
suma efectuada.
Se o primeiro sumando fose negativo, procederiamos
de igual modo.
Observa o cadro representado marxe no que aparecen
as operacins realizadas. Lembra que, anda que s
nmeros positivos lles colocamos o signo +, non sera
preciso. Fxate tamn en que cando aparecen dous signos
seguidos + ou , colocamos unha parntese para separalos.
Equipo Puntuacin Variacin Puntuacin trala prxima xornada
Celta + 4 Gaa 2 positivos + 4 + (+2) = + 6
Deportivo + 5 Gaa 2 negativos + 5 + (2) = + 3
(+2)
(2)
+4 + (+2) = +6
2 + (5) = 7
+5 + (2) = +3
7 + (+6) = 1
UNIDADE 4
225
Como son os signos dos sumandos nos dous
primeiros casos, iguais ou distintos? Como se obtn a
sa suma? Que signo ten o resultado?
Como son os signos dos sumandos nos dous ltimos
casos, iguais ou distintos? Como se obtn a sa suma?
Que signo ten o resultado?
Se te fixas ben comprobars que se cumpren as regras
seguintes na suma de nmeros enteiros:
A suma de dous nmeros enteiros do mesmo signo
outro nmero enteiro de valor absoluto igual suma dos
valores absolutos dos sumandos. O signo da suma o
mesmo c dos sumandos.
A suma de dous nmeros enteiros de distinto signo
outro nmero enteiro de valor absoluto igual diferencia
dos valores absolutos dos sumandos. O signo da suma
o mesmo c do sumando de maior valor absoluto.
Vexamos algns exemplos.
a) 3 + (+4) =
Ambos sumandos son do mesmo signo (+). Sumamos
os seus valores absolutos e colocmoslle resultado o
signo dos sumandos.
|+3| + |+4| = 3+4 = 7
3 + (+4) = +7
Situmonos no primeiro sumando (+3).
Como o segundo sumando positivo
contamos cara dereita 4 unidades.
Chegamos a +7 , que o resultado da suma.
b) (1) + (6) =
Ambos sumandos teen o mesmo signo (). Sumamos
os seus valores absolutos e colocmoslle resultado o
signo dos sumandos.
|1| + |6| = 1 + 6 = 7
(1) + (6) = 7
0 +3
+4
+7
| | | | | | | | | | |
226
Situmonos no primeiro sumando (1).
Como o segundo sumando negativo
contamos cara esquerda 6 unidades.
Chegamos a 7 , que o resultado.
c) (6) + 9 =
Ambos sumandos son de distinto signo. Restamos os
seus valores absolutos (en calquera orde).
|9| |6| = 9 6 = 3
Colocmoslle resultado o signo do sumando de maior
valor absoluto, que +9. Polo tanto:
(6) + 9 = +3
Situmonos no primeiro sumando (6)
e contamos cara dereita 9 unidades.
O nmero obtido +3.
d) 2 + (7) =
Ambos sumandos son de distinto signo. Restamos os
seus valores absolutos.
|7| |2| = 7 2 = 5
Colocmoslle resultado o signo do sumando de maior
valor absoluto, que 7. Polo tanto:
2 + (7) = 5
Situmonos en +2 e contamos cara esquerda 7
unidades. O resultado obtido 5.
-7
+(-6)
-1 0
| | | | | | | | | | |
-6
+9
0 +3
| | | | | | | | | | | |
-5
+(7)
0 +2
| | | | | | | | | | |
UNIDADE 4
227
Resta
Fxate como resolvemos o seguinte problema:
"Nunha estacin de montaa a temperatura mxima
durante o da foi de 5 C, pero durante a noite diminuu
8 C. Que temperatura se registrou durante a noite?"
Como a temperatura durante a noite foi mis baixa,
deberemos restar 8 C temperatura rexistrada durante o
da. Expresarmolo as:
5 8 =
Efectuemos o clculo graficamente. Como sabemos
que o resultado ha de ser menor, contaremos 8 unidades
cara esquerda partindo de 5:
9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9+10
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
46. Realiza as seguintes sumas de nmeros enteiros coa axuda da sa representacin
grfica.
a) (+3) + (2) = e) 5 + (+2) = i) 2 + (5) + 7 =
b) (+5) + (8) = f) 3 + (9) = l) 5 + (1) + 2 =
c) (+6) + (1) = g) 4 + (2) = ll) 6 + (3) + (8) =
d) (6) + (2) = h) 5 + (+8) = m) (5) +1 + (6) +3 =
47. Completa estas sumas cos nmeros enteiros que faltan.
a) (+15)+ ........ = +9 e) ........ + (5) = 12
b) (10)+ ........ = 15 f) ........ + (+3) = 5
c) (5) + ........ = 1 g) ........ + (+7) = +15
d) (+12)+ ........ = +20 h) ........ + (6) = + 8
48. Resolve os seguintes problemas facendo uso dos nmeros enteiros. As operacins
que preciso realizar son as mesmas que se se tratase de nmeros naturais.
a) O emperador romano Augusto naceu no ano 63 a.C. Se viviu 77 anos, en que
ano morreu?
b) Un ascensor que se encontra no 3 andar baixa 5 pisos. En que piso est agora?
c) Nun autobs viaxan 25 pasaxeiros. chegar a unha parada soben 8 persoas e
baixan 5. Cantos pasaxeiros leva agora o autobs?
-8
228
dicir, obtemos o mesmo resultado que se
realizramos a operacin 5 + (-8). Polo tanto:
5 (+8) = 5 + (8) = 3 C , dicir, 3 graos baixo cero.
Para efectuar unha resta de nmeros enteiros
procederemos sempre as: mantemos invariable o primeiro
termo da resta (minuendo) e cambiamos o signo do
segundo termo (subtraendo), sumando logo ambos
nmeros.
A diferencia de dous nmeros enteiros o nmero que
se obtn sumando minuendo o oposto do subtraendo.
Multiplicacin
Imaxina esta situacin prctica:
"Unha persoa encntrase no medio dunha escaleira,
podendo subir ou baixar pola mesma a razn de 2
chanzos por segundo. Expresa numericamente as
distintas situacins nas que se podera encontrar esa
persoa 4 segundos antes e 4 segundos despois, segundo
subira ou baixara pola escaleira ".
Para expresar as diferentes situacins debemos atribuir
distinto signo feito de subir (+) e de baixar (), e tamn
tempo, anterior (+), posterior (). Para calcular o
resultado multiplicamos ambas cantidades.
49. Efecta as seguintes restas de nmeros enteiros transformndoas previamente en
sumas.
a) +6 (+2) = e) 5 (3) =
b) 6 (+4) = f) 8 (+4) =
c) +10 (3) = g) 4 0 =
d) 2 (8) = h) 0 (1) =
50. Resolve os seguintes problemas utilizando nmeros enteiros.
a) Se as temperaturas mnima e mxima rexistradas nun certo lugar durante un da
foron 5 C e +7 C respectivamente, canto subiu a temperatura longo dese
da?
b) Canto dieiro necesita unha persoa para pagar unha dbeda de 3 000 ptas. de
xeito que lle queden anda 500 ptas.?
UNIDADE 4
229
A tboa seguinte mostra tdalas posibilidades
existentes:
Para efectuar o producto de ambos nmeros
multiplicamos os seus valores absolutos. Observa que o
signo do producto :
Positivo, se os dous factores teen o mesmo signo.
Negativo, se os dous factores teen distinto signo.
Estes resultados cocense como regra dos signos,
que s vlida para a multiplicacin e maila divisin.
O producto de dous nmeros enteiros outro nmero
enteiro de valor absoluto igual producto dos valores
absolutos dos factores e de signo o que lle corresponde
segundo a regra dos signos.
Velocidade Tempo Variacin experimentada
Sobe 2 chanzos por segundo: +2 Dentro de 4 segundos: +4
(+2) : (+4) = +8
Estar 8 chanzos mis arriba
Sobe 2 chanzos por segundo: +2 Fai 4 segundos:4
(+2) : (4) = 8
Baixa 2 chanzos por segundo:2 Dentro de 4 segundos: +4
(2) : (+4) = 8
Baixa 2 chanzos por segundo:2 Fai 4 segundos:4
(2) : (4) = +8
+
+ +
+
51. Efecta as seguintes multiplicacins de nmeros enteiros. Lembra que debes utilizar
a regla dos signos.
a) (+7) (+2) = e) 5 (2) = i) (+7) 0 =
b) (+5) (-3) = f) 3 6 = l) 2 (3) 0 =
c) (2) (+6) = g) 7 (+1) = m) 5 (2) (4) =
d) (3) (4) = h) (1) 6 = n) (2) 3 (1) =
Para indicar a multiplicacin de
dous nmeros calquera
utilizaremos indistintamente o
signo tradicional X e o signo ,
xa que ambos significan o
mesmo.
Regra dos signos
230
Fxate como realizamos esta operacin:
3 [ 7 + (5) ] = 3 7 + 3 (5) = 21 + (15) = 6
Tamn poderiamos efectuala as e obteriamos o mesmo
resultado:
3 [ 7 + (5) ] = 3 2 = 6
Observa que efectuamos das operacins distintas, unha
multiplicacin e unha suma. Esta propiedade cmprese
tamn coa multiplicacin respecto da resta.
Para multiplicar un nmero enteiro a por unha suma de
dous ou mis nmeros enteiros (b c), podemos
multiplicar o nmero por cada un dos sumandos e sumar
os resultados obtidos.
En ocasins pode resultar de utilidade aplicar esta
mesma propiedade, pero inversa. Isto posible cando na
expresin existe un factor que se repite en tdolos termos.
Fxate como o facemos:
2 5 + 2 (3) + 4 2 = 2 [ 5 + (3) + 2 ]
a (b c) = (a b) (a c)
52.
a) Nunha multiplicacin de dous factores como deben ser os seus signos para que
o resultado sexa un nmero enteiro positivo?
b) E para que sexa negativo?
c) Pode ser igual a cero o producto de dous nmeros enteiros distintos de cero?
d) Pode ser igual a cero a suma de dous nmeros enteiros distintos de cero?
53. Completa os seguintes productos co nmero enteiro que falta.
a) + 3 ........= +18 e) ........ 3 = 0
b) 5 ........ = 5 f ) ........ (2) = 4
c) 2 ........ = 10 g) ........ 7 = 7
d) 8 ........ = +24 h) ........ (1) = 6
UNIDADE 4
231
Este proceso denomnase sacar factor comn. Neste
caso o factor que se repite, dicir o factor comn, 2.
Divisin
Observa como resolvemos este problema facendo uso
dos nmeros enteiros:
"Tres persoas deben afrontar conxuntamente unha
dbeda de 12 000 ptas. Canto lle corresponde pagar a
cada unha? "
A diferencia entre ter e deber unha cantidade de dieiro
expresmola asignndolle a esa cantidade signo distinto:
(+) para indicar posesin e () para indicar dbeda. Polo
tanto, a cantidade a repartir expresarmola 12 000 ptas.
De outra parte, efectuando mentalmente a operacin de
reparto, sabemos que o resultado do mesmo lle asigna a
cada un unha dbeda de 4 000 ptas. que, segundo o
criterio anteriormente citado, indicaremos como 4 000
ptas. Polo tanto, podemos expresar as por medio de
nmeros enteiros a operacin realizada:
12 000 : 3 = 4 000 ptas.
Para efectuar a divisin dividimos ambos nmeros sen
ter en conta o seu signo, atribundolle neste caso o signo
negativo resultado. Comprobamos tamn que se cumpre
a regra dos signos utilizada na multiplicacin.
54. Calcula de das formas distintas o valor das seguintes expresins.
a) (2) [ (+7) + (3) ] =
b) (+8) [ (1) + (4) ] =
c) (3) [ (2) + (+4) (+5) ] =
55. Extrae factor comn nas seguintes expresins.
a) (+2) (4) + (+2) (+3) (+2) (5) =
b) (1) (3) (+5) (3) + (3) =
c) (4) 5 + (2) (4) - 3 (4) =
d) 6 (2) + 3 (6) (1) (6) 6 2 =
232
En xeral, para dividirmos dous nmeros enteiros
calquera, efectuaremos a operacin mecanicamente
procedendo deste xeito:
O cociente de dous nmeros enteiros o nmero que
ten de valor absoluto o que se obtn dividir os valores
absolutos dos nmeros dados e como signo o que lle
corresponde segundo a regra dos signos.
11. Operacins con parnteses
Cando resolvemos problemas matemticos, en
ocasins aparecen expresins que constan de varias
operacins. Cuando existen sumas e restas sen
parnteses, estas operacins efectanse ordenadamente
de esquerda a dereita, transformando previamente as
restas en sumas. Lembra que as parnteses empregadas
para separar signos non son parnteses de operacin,
polo que non inflen na orde en que se deben efectuar as
mesmas. Por exemplo:
7 + (3) 1 + 2 = 7 + (3) + (1) + 2 = 4 + (1) + 2 = 3 + 2 = 5
Con frecuencia encontramos expresins que conteen
varias parnteses, mesmo unhas dentro de outras,
indicando distintas prioridades nas operacins. Para que
non se confundan entre si as parnteses que indican o
56. Efecta as seguintes divisins.
a) +8 : (+2) = e) 15 : (3) =
b) 12 : (+3) = f ) 8 : 2 =
c) 18 : (6) = g) (6) : 1 =
d) 20 : (4) = h) 5 : (1) =
57. Completa estas divisins co nmero enteiro que falta.
a) 10 : ........ = 2 e) ........ : (1) = 3
b) + 9 : ........ = +3 f ) ........ : (1) = +1
c) +12 : ........ = 3 g) ........ : 4 = 20
d) 14 : ........ = +2 h) ........ : (3) = 0
UNIDADE 4
233
comezo e a fin dunha operacin prioritaria, adoitan
utilizarse outros smbolos para cada par delas utilizando
corchetes [ ] ou chaves { } para distinguir uns de outros.
Observa como procedemos no caso de que existan varias
parnteses unhas dentro doutras.
7 + 3 (2 - {-10 + 6} ) = 7 + 3 (2 - {-4} ) = 7 + 3 6 = 7 + 18 = 25
-28 : [ 8 + 2 ( 5 - 2 ) ] = -28 : [ 8 + 2 3 ] = -28 : [ 8 + 6 ] = -28 : [ 14 ] = -2
Nunha serie de operacins combinadas nas que aparecen
parnteses, corchetes ou chaves unhas dentro de outras, as
operacins efectanse progresivamente comezando polas
parnteses interiores e continuando de dentro cara a fra.
Observa como podemos calcular o valor de cada unha
destas expresins con parnteses de dous xeitos distintos:
a.1) 5 + ( 6 8 1 ) = 5 + (3) = 2
a.2) 5 + ( 6 8 1 ) = 5 + 6 + (8) + (1) = 11 + (9) = 2
b.1) 8 ( 1 + 5 + 3 ) = 8 7 = 1
b.2) 8 ( 1 + 5 + 3 ) = 8 + 1 5 3 = 9 + (8) = 1
Obtivemos o mesmo resultado en cada operacin
efectuala de dous xeitos diferentes?
realizalas polo primeiro procedemento, efectuamos
primeiro as operacins indicadas entre parnteses. Polo
segundo procedemento, eliminamos primeiro as
parnteses antes de efectuar as operacins.
Fxate no exemplo a.2).
Que signo vai colocado inmediatamente diante das
parnteses? Compara o signo que ten cada nmero
encerrado nas parnteses antes e despois de suprimilas.
Fxate agora no exemplo b.2).
Que signo precede agora as parnteses? Son iguais
os signos dos nmeros que encerra antes e despois de
eliminar as parnteses?
Lembra a prioridade das
operacins
Como sabes, cando unha
expresin matemticas consta
de varias operacins, estas
dbense efectuar na orde
seguinte:
En caso de existir
parnteses, as operacins
indicadas entre eles teen
prioridade sobre tdalas
demais.
Logo efectanse as
potencias e races, se
existen.
Seguidamente realzanse
as multiplicacins e
divisins.
Por ltimo, efectanse as
sumas e restas na orde en
que aparecen escritas, de
esquerda a dereita.
234
Cando unha parntese vai precedida dos signos + ou ,
pdese suprimir antes de realizar as operacins indicadas
no seu interior, tendo en conta a regra seguinte:
Para suprimir unha parntese precedida do signo +,
basta con eliminala mantendo o signo de tdolos
nmeros que aparecen no seu interior.
Para suprimir unha parntese precedida do signo ,
preciso cambiar o signo de tdolos nmeros que
aparecen dentro do mesmo.
58. Calcula o valor das seguintes expresins efectuando primeiro as operacins
indicadas entre parnteses.
a) (12 6 ) : 3 + 1 =
b) 3 4 ( 5 + 2 3) =
c) 3 + ( 5 3 4 ) =
d) (2 + 11) : (7 + 5 1) =
59. Realiza os seguintes clculos efectuando as operacins de dentro cara a fra, dicir,
comezando polas parnteses interiores.
a) 5 + [ 3 + 2 ( 1 + 3 ) ] =
b) 8 [ 5 ( 4 + 6 ) ] =
c) 5 ( 3) + [ 30 : (5) ( 2 + 5 ) ] =
d) 5 + 3 [ 7 + 8 : (2) ] =
60. Suprime as parnteses nas expresins seguintes e realiza as operacins indicadas.
a) ( 5 + 3 ) + ( 8 + 5 1 ) =
b) [ 6 + ( 3 4 ) ] + ( 2 + 3 ) =
c) (+ 5) + [ (4) + (8) ] =
d) [ (2) (+ 7) ] [ 5 + ( 2) ] =
61. Nalgunhas das seguintes operacins cometronse erros. Localzaos e calcula o
resultado correcto desas expresins. Comproba os resultados coa calculadora.
a) 3 + 2 (4) (5) = 1 (4) + 5 = 4 + 5 = 9
b) 26 + 5 (2) + (6) = 26 + (10) + (6) = 10
c) 3 [ 6 (4) 2 ] = 3 6 + 4 2 = 3 6 + 8 = 11 6 = 5
d) 12 2 3 + 6 : 3 = 12 6 + 6 : 3 = 12 : 3 = 4
UNIDADE 4
235
12. Potencias de nmeros enteiros
Lembra que as expresiones do tipo 2
3
, 5
2
, ... reciben o
nome de potencias e que o seu significado o seguinte:
2
3
= 2 2 2 = 8 2
3
unha potencia de base 2 e
expoente 3.
5
2
= 5 5 = 25 5
2
unha potencia de base 5 e
expoente 2.
A base da potencia o factor que se repite. O
expoente indcanos o nmero de veces que preciso
multiplicar a base por si mesma.
Nestes exemplos, a base un nmero natural, mais
tamn podera ser un nmero enteiro.
Exemplos:
(3)
2
= (3) (3) = 9
(4)
3
= (4) (4) (4) = 64
Fxate no signo do resultado das seguintes potencias:
(2)
2
= (2) (2) = +4
(2)
3
= (2) (2) (2) = 8
(2)
4
= (2) (2) (2) (2) = +16
(2)
5
= (2) (2) (2) (2) (2) = 32
(2)
6
= (2) (2) (2) (2) (2) (2) = +64
Cal o signo da base destas potencias? Cal o
signo do resultado das potencias de ndice par? E o das
potencias de ndice impar?
Como ves, debido regra dos signos da multiplicacin
cmprese que:
Se a base dunha potencia un nmero enteiro
negativo, o signo do resultado :
- Positivo cando o ndice un nmero par.
- Negativo cando o ndice un nmero impar.
As potencias coa
calculadora
Se a ta calculadora dispn da
tecla , pode efectuar o
clculo de calquera potencia
procedendo deste modo:
4
3
64
(-5)
2
25
= 2 x
y +
/- 5
= 3 x
y
4
x
y
62. Escribe os seguintes productos en forma de potencia e calcula o seu valor.
a) 5 5 5 5 = e) (2) (2) (2) (2) =
b) (3) (3) (3) = f ) (11) (11) =
c) (1) (1) = g) 3 3 3 3 =
d) 1 1 1 1 1 = h) 2 2 2 2 2 =
236
63. Completa a tboa seguindo o exemplo indicado.
64. Calcula o valor das seguintes potencias e completa a tboa na forma indicada.
Tendo en conta os resultados obtidos na tboa anterior, completa estas potencias co
signo adecuado (+, ).
a) (...3)
7
= 2 187
b) (2)
8
= ...256
c) (5)
3
= 125
d) (7)
3
= 343
Potencia Expoente Signo do resultado
(2)
2
Par +
(4)
3
.... ....
(3)
4
.... ....
(2)
5
.... ....
Potencia Base Expoente Desenvolvemento Valor
5
3
5 3 5 : 5: 5 125
(2)
2
..... ..... ..... .....
(3) ..... 2 ..... .....
..... ..... ..... (2) (2) (2) (2) .....
(1) ..... 5 ..... .....
(...)
...
..... 2 ..... 36
UNIDADE 4
237
13. Operacins con potencias de base un
nmero enteiro
As operacins con potencias de base un nmero
enteiro, positivo ou negativo, verifican as mesmas
propiedades cs potencias que teen de base un nmero
natural.
Multiplicacin de potencias da mesma base
Observa como realizamos o producto de das
potencias da mesma base.
5 veces 2 veces
(-2)
5
(-2)
2
= (-2) (-2) (-2) (-2) (-2) (-2) (-2) =(-2)
5 + 2
= (-2)
7
Para calcular o producto poderiamos calcular o valor de
cada unha das potencias (-2)
5
e (-2)
2
e multiplicalas, ou
ben facer uso da propiedade que acabamos de comprobar
e que se pode resumir na seguinte expresin:
Divisin de potencias da mesma base
Se na operacin anterior descoecsemos un dos
factores e coecsemos o resultado, poderiamos obter o
factor descoecido dividindo o resultado entre o factor que
coecemos.
(2)
5
(....) = (2)
7
(2)
7
: (2)
5
= (2)
2
, como xa sabemos pola propiedade
anterior.
Comparando os expoentes dos factores e do
resultado, doado comprobar que:
75 = 2
Polo tanto, para efectuar unha divisin de potencias da
mesma base procederemos as:
(2)
7
: (2)
5
= (2)
7 - 5
= (2)
2
En xeral:
a
m
: a
n
= a
m-n
a
m
a
n
= a
m+n
Operacins con potencias
de base un nmero natural
Multiplicacin de potencias da
mesma base:
2
3
2
2
= 2 2 2 2 2 = 2
3+2
= 2
5
Divisin de potencias da
mesma base:
5
5
: 5
3
= (5 5 5 5 5) : (5 5 5)
= 5
5-3
= 5
2
Potencia dunha potencia:
(2
3
)
2
= 2
3
2
3
= 2
32
= 2
6
Potencia dun producto:
(2 5)
2
= 2
2
5
2
Potencia dun cociente:
(12 : 4)
3
= 12
3
: 4
3
238
Potencia dunha potencia
Efectuemos a seguinte potencia doutra potencia.
2 veces
[(2)
3
]
2
= (2)
3
(2)
3
= (2)
3 + 3
= (2)
2 3
= (2)
6
doado decatarse de que, ser neste caso o
expoente igual a 2, cmpre multiplicar 2 veces (2)
3
por
si mesma, sumando para iso 2 veces o seu expoente 3
ou, o que o mesmo, multiplicndoo por 2.
Polo tanto, cmprese que:
Potencia dun producto e dun cociente
Calculemos o valor da potencia dun producto tal e como
fixemos tratndose de nmeros naturais.
2 veces
[ 3 (2) 5 ]
2
= [ 3 (2) 5 ] [ 3 (2) 5 ] =
Agrupando os factores que teen a mesma base, obtemos:
= 3 3 (2) (2) 5 5 = 32 (2)2 52 = 9 4 25 = 900
Para efectuar a potencia dun cociente procedemos de
xeito semellante, pero dividindo as potencias obtidas.
[(8) : 4 ]
2
= (8)
2
: 4
2
= 64 : 16 = 4
Por lo tanto, en xeral cmprese:
(a:b)
m
=a
m
:b
m
(ab)
m
=a
m
b
m
(a
m
)
n
=a
m.n
UNIDADE 4
239
Potencias de expoente 1 e de expoente 0
Calculemos o valor desta potencia de expoente 1:
(3)
1
= 3 , xa que o expoente 1 indica que a base se
repite s unha vez.
O mesmo sucedera se a base fose calquera outro
nmero. Polo tanto:
Todo nmero enteiro elevado a 1 igual mesmo nmero.
Calculemos seguidamente o valor deste cociente de
potencias da mesma base.
(3)
2
: (3)
2
= (3)
2 - 2
= (3)
0
Para obter o valor deste cociente, calculamos por
separado o valor de cada unha das potencias e dividimos
os resultados:
(3)
2
= (3) (3) = 9
En consecuencia:
(3)
2
: (3)
2
= 9 : 9 = 1
Pero anteriormente obtivramos:
(3)
2
: (3)
2
= (3)
0
Polo tanto:
(3)
0
= 1
O mesmo resultado obteriamos se a base fose calquera
outro nmero entero. Polo tanto, acabamos de comprobar
que os nmeros enteiros cumpren que:
Todo nmero enteiro elevado a 0 igual a 1.
240
65. Efecta as seguintes operacins expresando o resultado en forma de potencia.
a) 2
2
2
3
2
4
e) (5)
6
: (5)
4
b) (3)
3
(3)
2
f ) 8
5
: 8
4
c) (10)
2
(10)
3
(10) g) (6)
7
: (6)
d) (4)
2
(4)
3
h) (10)
5
: (10)
5
66. Efecta as seguintes potencias de potencias expresando o resultado en forma de
potencia.
a) [ (-3)
2
]
3
b) (5
2
)
3
c) [(10)
2
]
4
d) [(2)
3
]
3
67. Efecta estas potencias de das formas distintas, como se indica no exemplo, e
compara os resultados obtidos.
(10)
3
= 1 000
a) [ 5 (2)]
3
=
5
3
(2)
3
= 125 (8) = 1 000
b) [ (2) (3) ]
3
c) [ 2 (5) 4 ]
4
d) [ (10) 2 (5) ]
2
68. Comproba se son certas ou non as siguientes igualdades calculando o valor de
ambos membros da igualdade.
a) (3 + 2)
2
= 3
2
+ 2
2
b) (5 3)
2
= 5
2
3
2
c) (3 5)
2
= 3
2
5
2
d) (8 : 4)
3
= 8
3
: 4
3
69. Completa estas expresins cos nmeros ou os signos que faltan.
a) 7
5
7
3
= 7
2
d) [(2)
3
]. = (2)
6
b) (3)
2
()
3
= (3)
5
e) [(10).]
2
= 1 000
c) (5)
6
: (5) = (5)
2
f ) [(10)
3
]
3
= 1 000 000 000
70. Completa.
a) (3)
0
= .. d) (4). = 1
b) (2)
1
= .. e) ()
1
= 7
c) (5). = 5 f) (2
3
). = 1
{
UNIDADE 4
241
14. Races de nmeros enteiros
De igual forma que a resta a operacin inversa da
suma, ou que a divisin a inversa do producto, podemos
dicir que a radicacin, operacin consistente en efectuar
unha raz, a operacin inversa da potenciacin.
Observa como efectuamos estas races de nmeros
enteiros:
3 porque 3
2
= 9
9 =
3 porque (3)
2
= 9
4 Non existe, xa que non posible encontrar un
nmero enteiro que elevado cadrado dea
como resultado 4.
3
125 = 5 porque 5
3
= 125
2 porque 2
4
= 16
4
16 =
2 porque (2)
4
= 16
5
-32 = 2 porque (2)
5
= 32
71. Pescuda os nmeros naturais que posen os seguintes cadrados.
a) ()
2
= 9 e) ()
2
= 100
b) ()
2
= 64 f ) ()
2
= 4
c) ()
2
= 1 g) ()
2
= 36
72. Completa seguindo o modelo.
a) Como 3
2
= 9 e (3)
2
= 9 9 = 3
b) Como 6
2
= 36 e (6)
2
= 36 36 = ..
c) Como 2
2
= e (2)
2
= = ..
d) Como 8
2
= e (8)
2
= . = ..
{
{
242
En xeral, a radicacin exprsase as:
n
a = r onde: a o radicando ou nmero do que se
efecta a raz.
o radical ou smbolo da operacin.
n o ndice da raz.
r a raz ou resultado da operacin.
O ndice n indica o expoente que hai que elevar a
raz para obter o radicando.
- Se n = 2, denomnase raz cadrada ( ) e o ndice
2 non se escribe.
- Se n = 3, denomnase raz cbica (
3
).
- Se n = 4, 5..., denomnase raz cuarta (
4
), raz
quinta (
5
), etc.
Observando de novo os exemplos expostos
anteriormente, podemos observar que:
As races de ndice par e radicando positivo teen das
solucins de signo oposto.
As races de ndice impar teen sempre unha solucin,
independentemente do signo do radicando.
As races de ndice par e radicando negativo non teen
solucin.
As races na calculadora
Probablemente a ta calculadora
dispoa da tecla . Se as,
podes realizar de inmediato o
clculo da raz cadrada de
calquera nmero enteiro positivo
procedendo deste xeito:
25 5
60 7,74596...
Se dispn da tecla posible
efectuar o clculo de races de
calquera ndice. Nese caso,
cmpre introducir o nmero x do
que se quere extraer a raz e
mailo ndice y da mesma. As:
4
81: 3
3
64: 4
= 3 x
1/y +
/- 4 6
= 4 x
1/y
1 8
x
1/y
0 6
5 2
73. Completa o cadro seguinte co nome dos termos dunha raz.

Operacin ndice Radicando Races
25 = 5
16 = 4
49 = 7
100 = 10
74. a) Existe algn nmero que elevado cadrado dea 4? Existe 4 ?
b) Existe algn nmero que elevado cadrado dea un nmero negativo? Pdese
calcular a raz cadrada dun nmero negativo?
UNIDADE 4
243
75. Calcula o valor das seguintes races exactas consultando a tboa de cadrados e de
cubos que se achega a seguir.
n 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
n
2
121 144 169 196 225 256 289 324 361 400
n
3
1.331 1.728 2.197 2.744 3.375 4.096 4.913 5.832 6.859 8.000
a) 121 = e)
3
64
b) 225 = f )
3
1000
c) 400 = g)
3
1728
d) 256 = h)
3
8000
76. Utiliza a calculadora para efectuar o clculo das seguintes races. Na maiora dos
casos o resultado non ser un nmero exacto.
a) 55 e)
3
90
b) 150 f )
3
600
c) 300 g)
3
1200
d) 600 h)
3
3000
244
15. Os corpos xeomtricos
Repara nos seguintes obxectos e fxate na sa forma, o
nmero e a forma a forma das caras, se son planas ou
non, etc.
A diferencia das figuras planas estudiadas na unidade
2, estes obxectos ocupan lugar no espacio, dicir, teen
volume. Reciben o nome de corpos xeomtricos.
Observa que as caras dalgns son polgonos, mentres
que outros teen algunha cara curva. Os corpos que teen
tdalas caras formadas por polgonos denomnanse
poliedros, mentres que os que teen algunha ou tdalas
caras curvas son corpos redondos.
Poliedros
Anda que as sas formas poden ser moi variadas,
tdolos poliedros teen algunhas caractersticas comns.
Fxate nos seguintes poliedros.
Que forma teen tdalas sas caras?
Como son os bordos das caras?
Elementos de un poliedro.
UNIDADE 4
245
Como puideches comprobar na actividade anterior, en
calquera poliedro o nmero de caras mis o nmero de
vrtices igual nmero de arestas mis 2. Esta relacin
cocese co nome de relacin de Euler e exprsase por
medio da seguinte frmula:
C + V = A + 2
77. Observa os elementos dos seguintes poliedros e completa a tboa indicando o seu
nmero de caras, arestas e vrtices. Suma tamn o nmero de caras e vrtices de
cada un e comprao co nmero de arestas.
Poliedro N caras (C) N vrtices (V) N arestas (A) C + V
1
2
3
4
246
Poliedros regulares
Se poidsemos cortar un poliedro calquera por algunha
das arestas e o fsemos desdobrando ata facelo coincidir
co plano obteriamos o seu desenvolvemento.
Observa os seguintes poliedros e os seus
desenvolvementos.
Fxate, en cada caso, se tdalas caras son polgonos
regulares iguais en forma e tamao.
UNIDADE 4
247
Observa, as mesmo, se o nmero de caras que
concorren en cada vrtice o mesmo en cada poliedro.
Podes comprobar que nos poliedros A e C a resposta
s preguntas anteriores afirmativa, mentres que en B e
D negativa.
Os poliedros que teen tdalas caras formadas por
polgonos regulares iguais reciben o nome de poliedros
regulares. Os nicos poliedros regulares que existen son
cinco: tetraedro, hexaedro ou cubo, octaedro, docecaedro
e icosaedro.
78. Completa a tboa coas caractersticas principais dos cinco poliedros regulares.
79. Comproba que cada un destes poliedros regulares verifica a relacin de Euler.
Poliedro N de caras (C) N de vrtices (V) N de arestas (A) C + V
Tetraedro
Hexaedro ou cubo
Octaedro
Poliedro N de caras Forma das caras N de caras por vrtice
Tetraedro
Hexaedro ou cubo
8
Pentgono regular
5
248
Prismas
Xa viches que existen poliedros nos que tdalas caras
non son polgonos regulares. Os poliedros representados
seguidamente tampouco son regulares, pero posen
algns elementos en comn.
Os poliedros que teen das caras formadas por
polgonos iguais e o resto por paralelogramos, reciben o
nome de prismas.
marxe podes consultar os elementos dun prisma.
Se as arestas laterais son perpendiculares s arestas
da base dicimos que se trata dun prisma recto. Neste caso
as caras laterais son rectngulos. Noutro caso trtase dun
prisma oblicuo.
Prisma recto Prisma oblicuo
80. Observa os poliedros anteriores e contesta:
a) Que forma teen as caras laterais? Son todas iguais?
b) Que forma teen as caras horizontais? Son paralelas entre si?
Elementos dun prisma
UNIDADE 4
249
Os prismas nomanse indicando a forma dos polgonos
das bases e se estes son regulares ou non.
Prisma hexagonal regular Desenvolvemento
Se reparas nos rectngulos que forman o
desenvolvemento lateral do prisma recto anterior vers
que estes, sa vez, forman un rectngulo. A sa base
coincide co permetro do polgono da base e a sa altura
coincide coa altura do prisma.
Paraleleppedo
Os paraleleppedos son prismas nos que
tdalas caras son paralelogramos.
Ortoedro
Os ortoedros son paraleleppedos nos
que tdalas caras son cadrados ou
rectngulos.
81. Lembra a forma dos seguintes obxectos e indica a qu poliedro corresponde cada un.
a) Un dado de seis caras. b) Un lapis de caras planas.
c) Un caixn. d) As torres xemelgas de KIO, en Madrid.
e) Unha ozca.
82.a) Indica cales dos anteriores obxectos teen forma de paraleleppedo. Hai algn
ortoedro entre eles?
b) Existe algn poliedro regular que sexa un prisma? Por que?
250
Pirmides
Ademais dos prismas existen outros poliedros que
teen caractersticas comns. Fxate nos obxectos con
forma de poliedro que aparecen a continuacin.
Os poliedros que teen unha cara con forma de
polgono e que o resto das caras son tringulos, reciben o
nome de pirmides.
marxe podes consultar os elementos dunha pirmide.
Se as caras laterais son todas iguais dicimos que se
trata dunha pirmide recta. Noutro caso recibe o nome de
pirmide oblicua.
Pirmide recta Pirmide oblicua
As pirmides nomanse indicando a forma do polgono
da base e se este regular ou non.
83. Observa os poliedros anteriores e contesta:
a) Que forma teen as caras verticais? Son todas iguais?
b) Teen algunha cara horizontal? Cantas? Cal a sa forma?
Elementos dunha pirmide.
UNIDADE 4
251
Pirmide pentagonal regular Desenvolvemento
Se seccionamos unha pirmide por un plano paralelo
base, obtemos un tronco de pirmide.
Corpos de revolucin
Lembra que comezo deste apartado falabamos da
existencia de corpos con caras en forma de superficie
curva, que reciban o nome de corpos redondos.
Entre este tipo de corpos cabe salientar os corpos de
revolucin que son os que se obteen facer xirar unha
figura redor dun eixe unha volta completa.
Observa os corpos que se obteen facer xirar redor
Tronco de pirmide.
84. Indica se son verdadeiras ou falsas as seguintes afirmacins sobre as pirmides.
a) O punto no que coinciden os vrtices superiores das caras laterais o vertice da
pirmide.
b) A apotema lateral dunha pirmide recta mide o mesmo c aresta lateral.
c) As arestas laterais dunha pirmide oblicua son todas iguais.
d) Nunha pirmide recta a altura a distancia do vrtice centro da base.
85. Debuxa o desenvolvemento dos seguintes corpos e constreos con cartolina ou papel.
a) Un cubo de 5 cm de aresta.
b) Un prisma recto pentagonal regular de 3 cm de lado da base e 8 cm de altura.
c) Unha pirmide recta cuadrangular regular de 5 cm de lado da base e 10 cm de
apotema.
252
dun eixe cada unha destas figuras.
Cilindro Cono Esfera
O cilindro o corpo de revolucin que se obtn xirar
un rectngulo redor dun dos seus lados que exerce de
eixe. O lado paralelo a este chmase xeratriz e o que
enxendra a superficie lateral do cilindro. Os lados
perpendiculares s anteriores dn lugar s bases do
cilindro.
O cono frmase xirar un tringulo rectngulo redor
dun dos catetos. A hipotenusa a xeratriz que enxendra a
superficie curva do cono, mentres que o outro cateto
conforma a nica base que pose este corpo. A altura do
cono coincide coa lonxitude do cateto sobre o que se
produce o xiro.
A esfera obtense xirar un semicrculo redor do seu
Tronco de cono
UNIDADE 4
253
dimetro. A esfera queda determinada pola medida do seu
radio ou dimetro e non pose desenvolvemento plano.
Elementos dunha esfera. Seccins dunha superficie esfrica.
16. Un elemento importante: a cor
Ters observado que a maiora dos xoguetes son de
cores fortes e rechamantes. Ademais de que os nenos
precisan coecer as cores, estas fan que os xoguetes
sexan mis bonitos e atractivos, polo que tamn serven de
reclamo para a sa venda.
Como sabes, mesturar pinturas de das cores obtense
pintura doutra cor diferente. As, un pintor non precisa
dispoer de pinturas de moitas cores distintas. Basta con
que tea unhas cores determinadas para, mesturndoas
entre si nas debidas proporcins, obter pinturas de tdalas
cores posibles. Tamn pode utilizar pigmentos de cores,
que son aditivos colorantes que se engaden pintura para
86. Indica a qu corpos de revolucin ou a qu seccins dos mesmos corresponden os
seguintes obxectos: gorro de paiaso, pelota, cucurucho de xelado, lata de refresco,
pela dunha porcin de laranxa, tambor.
87. Debuxa o desenvolvemento do cilindro enxendrado por un rectngulo de 10 cm x 4
cm xirar sobre o seu lado maior.
a) Cal ser a medida do dimetro das bases?
b) Canto medir a base do rectngulo correspondente superficie lateral? E a
altura?
c) Constre o cilindro con cartolina ou papel.
254
darlle unha determinada cor ou para mesturar entre si ata
obter un pigmento da cor desexada.
Realiza as seguintes experiencias utilizando pinturas ou
tintas que se poidan mesturar entre s, tales como
acuarelas, lapis de cores, rotuladores, etc.
As nicas cores puras que utilizaches reciben o nome
de cores primarias e son o prpura, o amarelo e o azul.
88. Elixe pinturas ou tintas que sexan de cores o mis semellantes posible s que se
indican seguidamente.
Prpura Amarelo Azul
Debuxa un tringulo equiltero e pinta nos seus
vrtices crculos de cada unha das cores anteriores, tal
e como se indica seguidamente. Mestura logo estas
pinturas por parellas: prpura-amarelo, prpura-azul,
amarelo-azul, pinta entre cada parella un crculo coa cor
obtida e escribe p o nome da cor obtida en cada
mestura.
Cores obtidas: a)Prpura-amarelo: ....................
b) Prpura-azul: ..........................
c) Amarelo-azul: ..........................
Mestura agora cada unha das cores que obtiveches
coas das cores situadas a ambos lados da mesma
para obter cores intermedias. Se realizas ben as
mesturas obters un crculo de cores semellante que
est p e que recibe o nome de crculo cromtico.
UNIDADE 4
255
Mesturndoas entre si en distintas proporcins posible
obter tdalas cores do crculo cromtico.
As tres cores obtidas por mestura das cores primarias
son as cores secundarias e son o vermello, o verde e o
azul escuro ou violceo.
Mesturando sa vez as cores primarias e mailas
secundarias como se indicou na actividade, obtense as
seis cores terciarias: violeta, carmn, laranxa, verde claro,
etc.
Utilizando ademais a cor branca, pdense obter
tonalidades mis claras de calquera cor.
Mais, que sucede se mesturamos as tres cores
primarias?
O resultado a cor negra. O mesmo sucede se
mesturamos das cores calquera situadas en posicins
opostas no crculo cromtico. Por exemplo, o prpura e o
verde, o amarelo e o violeta, o azul e o vermello, etc. Estas
cores reciben o nome de cores complementarias.
As cores complementarias dan lugar mximo
contraste posible entre elas, contraste que na arte se
utiliza para chamar a atencin ou salientar elementos
importantes que o artista quere destacar.
Parellas de cores complementarias.
Compara as cores que aparecen nestas das imaxes.
Crculo cromtico
256
O conxunto de cores comprendidas entre o verde e o
violeta, pasando polo amarelo, laranxa, vermello, prpura
e cores intermedias, a denominada gama das cores
clidas, mentres que as cores comprendidas entre o
verde claro e o violeta, inclundo os verdes e os azules,
son a gama das cores fras.
Cando se empregan distintas cores, estas deben ser
harmnicas, dicir, agradables vista.
Cores clidas.
Nesta imaxe predominan as cores douradas e
clidas, de tendencias vermellas e amarelas.
Cores fras.
Nesta imaxe predominan as cores de
tendencia azulada que proporciona unha
sensacin de frialdade.
Cores
clidas
Cores
fras
UNIDADE 4
257
Existen moitas formas de lograr a harmona na
combinacin das cores. Unha delas consiste en empregar
preferentemente unha gama de cores formada polas
variantes dunha mesma tonalidade, fra ou clida. Outra
a utilizacin do contraste entre cores complementarias.
89. Fxate na posicin das cores no crculo cromtico e escribe o nome da cor
complementaria de cada unha das seguintes:
a) Verde claro: .....................
b) Laranxa: .....................
c) Vermello: .....................
90. A mestura de pinturas de cores primarias ou de cores complementarias d como
resultado o negro. Sen embargo a mestura de luces de cores non produce o mesmo
efecto. Para comprobalo monta o crculo cromtico que pintaches na actividade
anterior sobre un dispositivo que o faiga xirar: trade elctrico, ventilador ou calquera
outro parecido.
a) Podes distinguir as diferentes cores do crculo cando este xira a bastante
velocidade?
xirar a moita velocidade, mestrase no ollo a percepcin da luz das distintas
cores dando como resultado unha luz distinta.
b) De que cor semella ser agora o crculo?
91. Observa as cores utilizadas neste famoso cadro e contesta s seguintes cuestins.
a) Cal a tonalidade dominante? A que gama pertence, das cores fras ou das
clidas?
b) Observas a existencia dalgn contraste entre cores complementarias?
259
CLAVE DE CORRECCIN
260
1.
- Difusin do saber, a cultura e as novas ideas, ata daquela en mans dunha minora
ilustrada: imprenta.
- Posibilidade de almacenar alimentos e lquidos a longo prazo e de dispoer de
recipientes de cocia: cermica.
- Mellora dos sistemas de navegacin marina, que posibilitou o descubrimento de
novas terras: brxula.
- Mellora da calidade de ferramentas, utensilios e armas: ferro.
- Avance no coecemento do Universo, con novos descubrimentos e formulacin de
teoras cientficas modernas: telescopio.
2.
Mquina de vapor: Significou un gran avance nos medios de transporte, tanto
martimo como terrestre e foi un instrumento bsico para o inicio da creacin de
grandes fbricas, fenmeno que posteriormente recibiu o nome de revolucin
industrial.
Autombil: Supuxo un novo avance nos medios comunicacin terrestre e un cambio
moi significativo no modo de vida.
Raios X: Supuxeron un avance moi importante na deteccin de enfermidades e
traumas.
Antibiticos: O descubrimento inicial da penicilina e, posteriormente, doutros
antibiticos, serviu para combater eficaz e rapidamente as enfermidades producidas
por infeccins microbianas: bronquite, pneumona, pulmona, etc.
Electricidade: O seu descubrimento significou a base para o desenvolvemento
posterior doutros inventos baseados nela: motor elctrico, electrodomsticos, luz
elctrica, maquinaria e dispositivos industriais de todo tipo, etc.
Televisin: Significou un avance substancial nos medios de informacin e un cambio
importante no modo de vida actual.
3.
Poderas consultar revistas de decoracin, acudir a comercios especializados en
decoracin, papeleras, etc.; consultar a profesionais da decoracin...
4.
(Exemplo desenvolvido para un clasificador tipo "acorden" de papel e cartn)
Materiais dos que est composto: Cartn, papel, tea e cordn.
Tamao: 30 cm x 20 cm
Unidade 1
SOLUCINS
261
Seccins: Recibos de telfono, electricidade
Movementos de contas bancarias.
Contratos de seguros, instalacins
Facturas .
Custo aproximado: 500 ptas.

5.
Tarefa (continuando o exemplo desenvolvido no apartado anterior):
1. Adquisicin de papel, cartn, tea e cola de dimensin e consistencia adecuados.
2. Trazado do contorno de cada unha das pezas de cartn utilizadas para separa-las
distintas seccins, das follas de papel decorativo para as tapas e da tea para o
fuelle e o canto.
3. Corte das distintas pezas.
4. Encolado do fuelle coas pezas de cartn separadoras e co canto.
5. Pegado das follas de papel decorativo das tapas.
6. Taladro e colocacin dos cordns para cerra-lo clasificador.
7. Debuxa, pintura ou colado de motivos decorativos persoais.
6.
Poderas consultar en revistas de decoracin, enciclopedias, catlogos de materiais
de construccin, establecimentos especializados en reformas da vivienda,
profesionais especializados dos distintos oficios, etc.
7.
Como o plano est debuxado a escala 1 : 100, para calcula-la dimension real de cada
obxecto temos que medilo no plano e multiplicar por 100 a medida obtida.
a) Longo da casa:
No plano mide 8,8 cm. Na realidade medir: 8,8 cm x 100 = 880 cm = 880 : 100 m =
8,8 m
Largo da casa:
No plano mide 6 cm. Na realidade medir: 6 cm x 100 = 600 cm = 600 : 100 m =
6 m
b) Longo do cuarto de estar:
3,5 m
Largo do cuarto de estar:
3,3 m
262
8.
Resposta persoal.
9.
(Exemplo)
Traballo Oficio Tempo de duracin
1. Demolicin dun tabique e picado de Albanel 1 da
pavimentos e alicatados
2. Retirada de escombros de acopio de materiais Albanel Medio da
3. Colocacin de alicatado Albanel 1 da
4. Colocacin de pavimento Albanel Medio da
5. Preparacin das paredes para colocacin de
molduras e pintura Pintor 1 da
10.
Resposta persoal.
11.
Lapis duros Lapis brandos
Cor e grosor da lia trazada: Lia fina de cor gris Lia grosa de cor negra
Marcas que quedan no papel borrar: Quedan marcas no papel Non quedan marcas
Limpeza do debuxo: O debuxo queda limpo Queda emborranchado
12.
Resposta persoal.
13.
Resposta persoal.
14.
Vantaxes:
- Reduce a demanda de madeira para a produccin de papel.
- Favorece a formacin dunha conciencia ecolxica na poboacin.
Inconvenientes:
- O papel reciclado de inferior calidade.
- No proceso de branqueo tamn se utilizan productos contaminantes.
SOLUCINS
263
15.
a) Non comprar productos embalados en unidades de moi pequeo tamao ou con
excesivos envoltorios.
Evitar envolver con papel productos que xa veen embalados.
Non usar productos de usar e tirar como papel de cocia, servilletas, pratos de
cartn, etc.
b) Reutilizar tdalas veces que sexa posible o papel e o cartn, anda que sexa para
outros usos. Por exemplo, escribir os folios por ambas caras, aproveitar as bolsas
e caixas de cartn para usos posteriores, etc.
Cando non sexa posible seguir utilizndoo, depositalo nos contenedores de
recollida selectiva de lixo para a sa reciclaxe.
16.
a) Se se reciclou o 41 % de todo o papel producido en Espaa, dicir, de 5 100 000
t, reciclronse:
41 % de 5 100 000 t = (41 x 5 100 000) / 100 = 209 100 000 / 100 = 2 091 000 t
b) Segundo a grfica, en 1995 consumronse en Espaa 131 kg de papel por
habitante. Se desta cantidade o 41 % papel reciclado, consumronse por
habitante:
41 % de 131 kg = (41 x 131) / 100 = 5 371 / 100 = 53,71 kg
17.
2 018: Dous mil dezaoito.
745 000: Setecentos corenta e cinco mil.
5 702 429: Cinco millns setencentos dous mil catrocentos vintenove.
400 206: Catrocentos mil douscentos seis.
606 032 375 000: Seiscentos seis mil trinta e dous millns trescentos setenta e
cinco mil.
18.
Cinco mil cinco: 5 005
Trescentos vinte mil sete: 320 007
Nove millns cincocentos seis: 9 000 506
e oito millns cincocentos mil trescentos: 98 500 300
Tres billns cincocentos mil millns: 3 500 000 000 000
19.
998 - 999 - 1 000 10 000 - 10 001 - 10 002 10 100 - 10 101 - 10 102
9 908 - 9 909 - 9 910 99 999 - 100 000 - 100 001
264
20.
30 < 40 19 005 < 19 500
205 < 250 19 050 > 18 500
990 > 909 101 010 > 100 100
1 051 < 1 105 90 909 < 99 099
21.
a) Vinte.
b) Undcimo (dcimo primeiro)
c) Corenta e nove
22.
Anterior Matrcula Seguinte
XX - 3449 - BF XX - 3450 - BF XX - 3451 - BF
XX - 8899 - AB XX - 8900 - AB XX - 8901 - AB
XX - 9998 - AC XX - 9999 - AC XX - 0000 - AD
XX - 9998 - BZ XX - 9999 - BZ XX - 0000 - CA
23.
Lembra que as matrculas de cada combinacin de letras van do n 0000 n 9999.
Coa letra BC matriculronse: 9 999 2 759 = 7 240 vehculos.
Coa letra BD matriculronse 5 750 vehculos xa que temos que contar o XX - 0000 - BD.
Solucin: 7 240 + 5 750 = 12 990 vehculos
24.
6 unidades 47 centsimas: 6,47
246 milsimas: 0,246
46 unidades 9 dcimas: 46,9
788 dezmilsimas: 0,0788
2 unidades 376 cenmilsimas: 2,00376
25.
4,021 < 4,121 < 4,2 < 4,21 < 42,1
26.
3,83 < 3,9
3,1 > 3,01
0,600 = 0,6
4,2 > 0,427
SOLUCINS
265
27.
5 milsimas: 0,005
505 milsimas: 0,505
50 milsimas: 0,050
5 dcimas: 0,5
55 centsimas: 0,55
0,55 > 0,505 > 0,5 > 0,050 > 0,005
28.
29.
O peridico e maila revista custan: 0,75 + 2,10 = 2,85 euros.
Devolvronlle: 5 2,75 = 2,15 euros.
30.
1 quincena: 83,425 3,25 = 80,175 kg
2 quincena: 80,175 2,950 = 77,225 kg
3 quincena: 77,225 + 0,8 = 78,025 kg
4 quincena: 78,025 4,05 = 73,975 kg
31.
Pdese cambiar a orde dos factores na multiplicacin, para facilitar a ralizacin da
operacin e a colocacin dos resultados parciais, tal e como fixemos no apartado c)
deste exercicio.
7,31
4,030
11,340
+
a)
4,63
2,15
2315
463
926
9,9545
x
a)
25
0,026
150
50
0,650
x
b)
7,4
0,08
0,592
x
c)
0,7
0,6
0,42
x
d)
67,28
6,728
60,552
d)
35,465
35,36
0,105
e)
86,3
0,964
85,336
f)
42,85
262,9
305,75
+
b)
0,0235
0,698
3,2
3,9215
+
c)
266
32.
53,21 x 11,26 = 5 99,1446
7,42 x 0,0091 = 0,067522
1,25 x 4,8208 = 6,026 (suprimimos os ceros finais porque carecen de valor)
33.
12,8 5,96 = 6,84
6,84 x 0,7 = 4,788
Resultado redondeado: 4,8
34.
Deber abonar: 54,7 x 86,8 = 4 747,96 ptas.
35.
Equivalen a: 12 x 166,386 = 1 996,32 ptas.
36.
0,05 x 1 000 = 50 (corremos a coma dereita 3 lugares e completamos con ceros)
3,4 x 10 = 34 (corremos a coma dereita 1 lugar)
87,2 x 100 = 8 720 (corremos a coma dereita 2 lugares e completamos con ceros)
0,005 21 x 10 000 = 52,1 (corremos a coma dereita 1 lugar)
37.
4,732: Resultado redondeado: 4,73. A cifra das milsimas un 2 polo que
mantemos a cifra das centsimas e desprezamos o resto das cifras.
incrementamos a cifra das centsimas nunha unidade e desprezamos o
resto das cifras.
resto das cifras.
resto das cifras.
SOLUCINS
267
38.
39.
46 : 10 = 4,6 (separamos 1 cifra decimal)
0,02 : 10 = 0,002 (corremos a coma 1 lugar esquerda)
876 : 1000 = 0,876 (separamos 3 cifras decimais)
764,2 : 100 = 7,642 (corremos a coma 2 lugares esquerda)
40.
Pdense confeccionar: 52,875 : 2,25 = 23,5 vestidos
41.
25 000 ptas. = 150,253 euros. Resultado redondeado: 150,25 euros
1 500 ptas. = 9,015 euros. Resultado redondeado: 9,02 euros
4 000 000 ptas. = 24 40,484 euros. Resultado redondeado: 24 040,48 euros
100 ptas. = 0,601 euros. Resultado redondeado: 0,60 euros
42.
7,35 m x 100 = 735 cm
78,5 dam x 1 000 = 78 500 cm
461 dm : 1 000 = 0,461 hm
79 km x 100 = 7 900 dam
4,67 cm x 10 = 46,7 mm
86 m : 1 000 = 0,086 km
9 4
10 2,25
20
0
a) 9280 2,4
208 386,66
160
16
b) 39,950 1,175
04 700 34
0 000
c)
476,5 64
285
290
34
d)
0,08,53 0,35
153 0,24
13
e) 8,792 9
69 0,976
62
8
f)
268
43.
0,68 hm = 680 dm 46,25 dm = 0,004625 km
591 cm = 5,91m 0,4231 dam = 423,1 cm
0,7 km = 7 hm 26 hm = 2 600 000 mm
9,3 mm = 0,93 cm 2 830 m = 2,83 km
44.
a) Unha polgada mide 2,54 mm. Polo tanto a TV medir: 25 x 2,54 = 63,5 cm
b) O monitor medir: 17 x 2,54 = 43,18 cm
45.
Expresa en mm a medida dunha clula de 9,5 m.
Posto que 1 m = 0,001 mm, a clula medir: 9,5 x 0,001 = 0,0095 mm
46.
a) O lapis mide 14,5 cm. O erro cometido menor de 0,5 cm = 5 mm.
b) O lapis mide 14,7 cm. O erro cometido menor de 1 mm.
c) A medida mis precisa proporcinaa a segunda porque utiliza unha unidade de
medida (1 mm) mis pequena c primeira (0,5 cm = 5 mm).
47.
(As medidas reais que figuran nesta tboa poden variar xa que algunhas delas non
teen por qu ser sempre iguais. Faciltanse a modo de exemplo)
Obxecto Medida estimada Medida real Erro
Longo do novo D.N.I. Exemplo: 5 cm 5,4 cm 5,4 - 5 = 0,5 cm
Grosor dunha porta interior da vivenda . 3 cm .
Distancia entre os buratos dun enchufe . 2 cm .
Largo dun folio . 21 cm .
Altura dunha lavadora . 85 cm .
Largo normal da porta dunha habitacin . 71,5 cm .
Altura dunha porta interior da vivenda . 2 m .
Longo dun autombil Seat Ibiza . 3,84 m .
48.
a) Pdense trazar 3 rectas.
b) Por dous puntos pasa unha soa recta.
c) Por tres puntos aliados pasa unha soa recta.
A
B
C
SOLUCINS
269
49.
50.
a) Cada punto determina das semirrectas con orixe nese punto.
Semirrecta A Semirrecta
Semirrecta B Semirrecta
Semirrecta C Semirrecta
b) Determinan s dous segmentos, o segmento AB e o segmento BC.
51.
Observa as posicins relativas das rectas debuxadas e indica como son entre si os
seguintes pares de rectas:
a) s, t : paralelas
b) t, u : perpendiculares
c) r, s : secantes
d) s, u : perpendiculares
e) r, u : secantes
52.
As rectas p, q son paralelas, xa que tdalas rectas perpendiculares a unha recta dada
son paralelas entre si.
Punto
Punto
Recta
Recta
Recta
Plano
Semirrecta
A
A B C
B
C
Semirrecta
Semirrecta
Semirrecta
Segmento Segmento
Semirrecta
Semirrecta
Plano
270
53.
a) C < E < D < F < B < A
b) A : ngulo plano
B : ngulo obtuso
C : ngulo agudo
D : ngulo recto
E : ngulo agudo
F : ngulo obtuso
Se tes dbida nalgn ngulo, podes sobrepoerlle o canto da escuadra ou do
cartabn que forma ngulo recto para comprobar se maior menor c mesmo.
54.
a) Traza as rectas paralelas e as rectas perpendiculares muros da casa para obter
os puntos A, B, C e D, segundo se explica nos apartados 8 A e 8 B desta unidade.
b) Debuxa a mediatriz do segmento DC segundo se indica no apartado 8 C para situar
e debuxar o tabique EF.
c) Seguindo o procedemento descrito no apartado 8 D, divide o segmento AD en tres
partes iguais para debuxar a vent na parte central.
271
1.
Resposta persoal.
2.
a) As vantaxes principais son que presentan unha maior estabilidade c madeira
natural, podndose obter pezas de grandes dimensins cunha gran
homoxeneidade e a menor prezo.
b) Un deles que este tipo de madeiras non resisten esforzos grandes polo que non
serven para ter unha funcin resistente como vigas, pilares, etc.
Outro inconveniente que as madeiras mis utilizadas na fabricacin de taboleiros
adoitan ser o eucalipto e o pieiro. A elevada demanda deste tipo de madeiras est
a ter importantes consecuencias, non sempre positivas, na repoboacin dos
montes galegos.
3.
Madeira ou taboleiro Mtodo de obtencin Utilidade principal
Pieiro Madeira natural Carpintera e material de construccin
Elondo Madeira extica tropical Carpintera e material de construccin
Tblex Taboleiro artificial Carpintera.
4.
Resposta persoal.
5.
Resposta persoal.
O mis probable que as molduras e outras partes do moble que requiran tallado
sexan de madeira natural, mentres que as pezas lisas sexan de taboleiro artificial
rechapado cunha capa superficial de madeira natural. Os fondos dos caixns e as
partes traseiras adoitan ser de taboleiro de contrachapeado.
6.
Falsa escuadra: Para medir ou trazar ngulos de calquera medida.
Gramil: Para trazar lias paralelas a unha distancia calquera dunha cara da peza.
Serra de costela: Para realizar cortes finos e con precisin.
Garlopa: Para desbastar pezas grandes antes de utilizar un cepillo mis pequeo.
Gubia: Para efectuar tallados con formas curvas.
Berbequ: Para tradear a madeira con brocas intercambiables de grosor variable.
Unidade 2
272
7.
RiscosMedidas de seguridade
Cortarse coa serra ou o serrn. Suxeitar mecanicamente a peza, non s coas mans.
Cortarse co formn ou a gubia. Efectuar o tallado cara a diante, non contra o corpo.
Danos diversos co trade elctrico. Manexalo con coidado, con velocidade non
excesiva e realizando interrupcins peridicas.
8.
a) Verniz, xa que permite apreciar o material e o posible valor artstico da peza.
b) Posiblemente o acabado mis indicado sexa a pintura, xa que non esixe excesivo
traballo previo de preparacin da superficie e recobre as irregularidades e
imperfeccins existentes sobre a mesma.
c) O lacado o acabado adecuado xa que tratarse dun taboleiro moi poroso, a laca
penetra profundamente nel formando un conxunto dunha gran dureza superficial e
impermeable, cualidade moi importante para un moble situado nun ambiente
hmido como o bao.
9.
Tenaces: Para extraer ou escabezar cravos e outras pequenas pezas metlicas.
Chave de tubo: Para desaparafusar porcas situadas en lugares de difcil acceso coa
chave fixa ou nos que esta non ten espacio suficiente para dar volta.
Chave Allen: Para desaparafusar parafusos coa cabeza baleirada en forma
hexagonal.
Botador: Para introducir completamente na madeira a cabexa dos cravos.
Raspadeira: Para raspar a superficie da madeira proporcionndolle un acabado
moi liso.
Disolvente: Para dilur a pintura e o verniz ata acadar a consistencia adecuada.
10.
Riscos Medidas de seguridade
Machucar a man co martelo Introducir o cravo cun pequeo golpe do martelo ata
que se suxeite s e seguir batendo ata introducilo
completamente.
Danos diversos co trade elctrico Manexalo con coidado, con velocidade non excesiva
e realizando interrupcins peridicas.
Intoxicacin cos vapores do Manter ben ventilado o lugar de traballo e pechar os botes
disolvente ou da cola de contacto dos productos logo de utilizalos.
SOLUCINS
273
11.
Resposta persoal. A ficha seguinte inclese s a ttulo indicativo para o andel
representado na figura.
Utilidade do obxecto proxectado: librera, colocacin de obxectos decorativos,
artsticos, etc.
Lugar no que ser colocado: nunha parede estreita, aproveitando un recanto, etc.
Descricin da forma: forma rectangular, constituda por pezas regulares de madeira,
cun taboleiro de fondo.
Descricin funcional: tdalas partes do moble serven para a mesma finalidade
indicada anteriormente.
Outros: trtase dun moble no que prima o aspecto funcional e a simplicidade das
formas sobre os aspectos decorativos. Este ltimo pdese mellorar proporcionndolle
outro tipo de acabado, engadindo molduras e detalles decorativos, etc.
12.
N de peza Nome Medidas (cm) Material
1 Lateral dereito 80 x 30 Aglomerado chapeado de 16 mm
2 Lateral esquerdo 80 x 30 Aglomerado chapeado de 16 mm
3 Fondo 80 x 60 Contrachapeado de 10 mm
4 Andel superior 60 x 40 Aglomerado chapeado de 16 mm
5 Andel intermedio 60 x 40 Aglomerado chapeado de 16 mm
6 Andel inferior 60 x 40 Aglomerado chapeado de 16 mm
13.
1. Comprobar a correccin das medidas e cepillar os cantos.
2. Chapear os cantos.
3. Tradear as pezas para a sa unin.
4. Fixar os andeis horizontais s laterais.
5. Fixar a traseira s andeis.
6. Aparafusar as pletinas de suxeccin.
7. Operacins de acabado: lixado, vernizado
274
14.
Medida e trazado: Flexmetro ou metro de carpinteiro, regra, escuadra, lapis.
Cepillado dos cantos: Cepillo de carpinteiro.
Chapeado dos cantos: Pegamento de contacto, coitelo, lima, papel de lixa.
Tradeado: Trade elctrico ou berbequ, punzn, broca.
Fixacin dos andeis: 12 parafusos, chave Allen.
Fixar a traseira s andeis: 8 parafusos, desaparafusador.
Colocar as pletinas: 4 parafusos, desaparafusador.
Operacins de acabado: Papel de lixa groso e fino, tapaporos, pincel, verniz ou
pintura, disolvente.
15.
Comprobar que as pezas estn ben cortadas a escuadro:
O trazado e o serrado deben efectuarse de forma coidadosa xa que, se as pezas
non quedan a escuadro, posteriormente hai que cepilladas e pode suceder que
despois non sexan todas iguais ou das medidas establecidas en principio.
Comprobar o bo estado das ferramentas:
En tdalas fases se debe traballar coas ferramentas mis apropiadas e en bo
estado de uso e conservacin.
Facer montaxes de proba antes de tradear:
Serven para comprobar que as pezas encaixan perfectamente e que a montaxe
final a desexada xa que, de non as, anda se est a tempo de efectuar algunha
modificacin. Logo de tradear as pezas isto xa non posible.
Empregar a regra e a escuadra para situar con precisin os puntos de tradeado de
cada peza:
Antes do tradeado fundamental situar coa maior precisin posible os puntos nos
que mester realizar esta operacin xa que senn as pezas non encaixarn ben,
podendo quedar unhas curtas e outras longas, non gardar a perpendicularidade, etc.
Utilizar o punzn para marcar os puntos nos que hai que tradear:
Ademais de medir e trazar as lias necesarias para situar os puntos de tradeado,
hai que efectuar unha marca nos puntos sinalados golpeando punzn. A marca
producida serve para que a broca ou o trade non saian do burato inician o
tradeado.
Manter ventilado o lugar no que se vai pintar ou vernizar:
importante porque maiora das pinturas e os vernices conteen disolventes
inflamables e que producen gases que poden ser txicos inspiralos.
SOLUCINS
275
16.
Resposta persoal.
17.
Contamos o nmero de unidades que necesitamos para recubrir cada unha delas con
cada unha das unidades .A medida non sempre son unidades enteiras.
a) 14 u ; 7 u ; 3,5 u b) 18 u ; 9 u ; 4,5 u c) 4 u
18.
3,5 km
2
x 1 000 000 = 3 500 000 m
2
0,743 dam
2
x 100 = 74,3 m
2
4 792 dm
2
: 100 = 47,92 m
2
18 hm
2
x 10 000 = 180 000 m
2
0,9 cm
2
: 10 000 = 0, 00009 m
2
85 632 mm
2
: 1 000 000 = 0, 085632 m
2
19.
63,48 hm
2
= 63 480 000 dm
2
700 dm
2
= 7 m
2
289,6 mm
2
= 0,02896 dm
2
28 m
2
= 280 000 cm
2
287 cm
2
= 0,000287 dam
2
0,3289 km
2
= 3289 dam
2
20.
Para comparalas preciso expresalas todas na mesma unidade, por exemplo, en m2,
e despois ordenalas.
80 000 cm
2
= 8 m
2
; 0,79 dam
2
= 79 m
2
; 6,3 m
2
; 420 dm
2
= 4,2 m
2
Polo tanto: 420 dm
2
< 6,3 m
2
< 80 000 cm
2
< 0,79 dam
2
21.
Nalgns casos poden existir varias solucins. Propoemos a solucin mis utilizada
na vida real, anda que son posibles outras solucins.
a) O grosor ou seccin dun cable elctrico: mm
2
b) Un selo de correos: cm
2
ou mm
2
c) Un folio: dm
2
ou cm
2
d) Un piso: m
2
276
e) Unha cidade: km2
f) Un campo de ftbol: m
2
ou ha
g) Un parque natural: km
2
ou ha
h) Un bosque: km
2
ou ha
i) Unha folla de peridico: dm
2
ou cm
2
j) A cabeza dun parafuso: cm
2
ou mm
2
k) Unha porta: m
2
22.
a) Primeiro expresamos a medida da superficie en m2 xa que o dato sobre a pintura
fai referencia a esa unidade e despois dividimos para calcular os quilos de pintura
necesarios.
3 450 : 100 = 34,5 m
2
; 34,5 : 3 = 11,5 kg de pintura.
b) 11,5 kg x 1 200 ptas./kg = 13 800 ptas. custar toda a pintura
23.
Expresamos a medida da superficie en cm
2
e dividmola entre o nmero de planchas
para obter a medida da superficie de cada unha.
15,9 m
2
= 15,9 x 10 000 = 159 000 cm
2
; 159 000 cm
2
: 75 = 2 120 cm
2
medir cada
plancha.
24.
a)
2
Entre 1 dm
2
e 1 m
2
Mis de 1 m
2
Unha porta de paso dunha vivenda X
Unha mesa de comedor X
Unha porta dun moble cocia X
Unha bandexa X
Unha postal X
Un selo de correos X
Unha cinta de casete X
Unha caixa de CD X
Un DNI X
Unha moeda de 500 ptas X
Un billete de 10 000 ptas X
b) Actividade prctica. Resposta personal.
SOLUCINS
277
25.
Lembra que ha = hm
2
; a = dam
2
; ca = m
2
.
A extensin total de Galicia: 29 574 km
2
= 2 957 400 ha
A reserva nacional de caza dos Ancares: 7 997 ha = 79,97 km
2
Un parque pblico: 3 500 m
2
= 35 a = 3 500 ca
Unha pista polideportiva 18,5 dam
2
= 18,5 a = 1 850 m
2
26.
Expresamos cada unha das cantidades en m
2
e sumamos os resultados.
3,5 ha = 3,5 hm2 = 35 000 m2
70 a = 70 dam2 = 7 000 m2
8 ca = 8 m2
35 000 m2 + 7 000 m2 + 8 m2 = 42 008 m
2
27.
Expresamos tdalas medidas na mesma unidade, por exemplo, en m
2
:
1,25 ha = 12 500 m
2
35 a = 3 500 m
2
Restamos para calcular a superficie reservada para as parcelas:
12 500 m2 - 3 500 m2 = 9 000 m
2
.
Dividimos esta superficie entre a superficie de cada unha das parcelas para calcular
o nmero das mesmas que se podern obter:
9 000 m
2
: 300 m
2
= 30 parcelas
28.
a) Expresamos a extensin nunha soa unidade, por exemplo, en m
2
:
2 ha 6 a 40 ca = 20 000 m
2
+ 6 000 m
2
+ 40 m
2
= 26 040 m
2
Dividimos a superficie do terreo entre o nmero de parcelas:
26 040 m
2
: 8 = 3 255 m
2
de superficie cada parcela.
b) Expresamos unha hectrea en m
2
e multiplicamos o nmero de m
2
polo prezo dun.
1 ha = 10 000 m
2
10 000 m
2
x 14 000 ptas./m
2
= 140 000 000 ptas.
278
29.
A base o factor que se repite e o expoente o nmero de veces que se repite a base.
a) 4 x 4 x 4 = 43; base = 4, expoente = 3. Lese: catro elevado cubo ou a tres.
b) 7 x 7 = 72; base = 7, expoente = 2. Lese: sete elevado cadrado ou a dos.
c) 2 x 2 x 2 x 2 x 2 = 25; base = 2, expoente = 5. Lese: dous elevado a cinco.
d) a a a a = a4; base = a , expoente = 4. Lese: a elevado a catro.
30.
Nos apartados a), b), c), d) multiplicamos a base por si mesma tantas veces como
indica o expoente. Os outros catro apartados son potencias singulares que non
preciso desenvolver.
a) 3
6
= 3 x 3 x 3 x 3 x 3 x 3 = 729 e) 1
6
= 1
b) 11
2
= 11 x 11 = 121 f ) 0
5
= 0
c) 4,3
3
= 4,3 x 4,3 x 4,3 = 79,507 g) 25
1
= 25
d) 0,5
2
= 0,5 x 0,5 = 0,25 h) 17
0
= 1
31.
Buscamos productos de factores iguais que tean como resultado o nmero proposto
(pode haber varias solucins).
a) 36 = 6 x 6 = 6
2
. Outra solucin: 36 = 2 x 2 x 3 x 3 = 2
2
x 3
2
b) 16 = 2 x 2 x 2 x 2 = 2
4
. Outra solucin: 16 = 4 x 4 = 4
2
c) 19 = 19
1
. Non existe ningn producto de factores iguais que dea como resultado 19.
d) 49 = 7 x 7 = 7
2
32.
n n
2
n
3
1 1 1
2 4 8
3 9 27
4 16 64
5 25 125
6 36 216
7 49 343
8 64 512
9 81 729
10 100 1 000
SOLUCINS
279
33.
a) Existen das posibilidades: que a base sexa 1 e o expoente calquera nmero, ou
que a base sexa calquera nmero e o expoente 0. Por exemplo: 1
3
, 1
9
, 1
987
; 5
0
,
1
10
, 37
0
b) Para que o resultado sexa 0 ten que ser a base 0: 0

4
, 0
45
, 0
1234
.
c) Para que o resultado sexa igual base o expoente ten que ser 1: 34
1
, 101
1
, 7
1
.
34.
a) 3
3
= 27, xa que 3 x 3 x 3 = 27
b) 10
5
= 100 000, xa que unha potencia de base 10 e expoente 5.
c) 5
4
= 625, xa que 5 x 5 x 5 x 5 = 625
d) 2
3
= 8, xa que 2 x 2 x 2 = 8
35.
Nos apartados a), b), c) smanse os expoentes; nos apartados d), e), f), rstanse; e
nos apartados g), h), multiplcanse.
a) 6
2
x 6
5
= 6
2+5
= 6
7
e) 7
9
: 7
2
= 7
9-2
= 7
7
b) 4
2
x 4
3
x 4
4
= 4
2+3+4
= 4
9
f ) 8
7
: 8
v
= 8
7-6
= 8
1
= 8
c) 9
2
x 9 x 9
v
= 9
2+1+3
= 9
6
g) (3
3
)
4
= 3
3x4
= 3
12
d) 5
6
: 5
4
= 5
6-4
= 5
2
h) (2
5
)
v
= 2
5x3
= 2
15
36.
a) 6 x 10
6
= 6 1 000 000 = 6 000 000 (seis millns)
b) 10
7
= 10 000 000 (dez millns)
c) 215 x 10
5
= 215 x 100 000 = 21 500 000 (vinten millns cincocentas mil)
d) 5 x 10
9
= 5 x 1 000 000 000 = 5 000 000 000 (cinco mil millns)
e) 26 x 10
12
= 26 x 1 000 000 000 000 = 26 000 000 000 000 (vinteseis billns)
37.
a) A extensin total de Galicia de case tres millns de ha:
3 000 000 = 3 x 1 000 000 = 3 x 10
6
b) A poboacin mundial estase aproximando s sete mil millns de persoas:
7 000 000 000 = 7 x 1 000 000 000 = 7 x 10
9
c) A extensin dos terreos de uso forestal en Galicia de un milln oitocentas mil ha:
1 800 000 = 18 x 100 000 = 18 x 10
5
d) O orzamento anual da Comunidade Autnoma de Galicia duns novecentos
oitenta mil millns de pesetas:
980 000 000 000 = 98 x 10 000 000 000 = 98 x 10
10
e) O orzamento anual do Estado est prximo s trinta billns de pesetas:
30 000 000 000 000 = 3 x 10 000 000 000 000 = 3 x 10
13
(ou 30 x 10
12
)
280
38.
Nos apartados a), b), c), efectuamos primeiro as multiplicacin e as divisins e logo
as sumas e as restas.
a) 14 : 7 + 5 1 x 3 = 2 + 5 3 = 4
b) 8 x 3 + 9 : 3 = 24 + 3 = 27
c) 4 + 8 : 2 8 = 4 + 4 8 = 0
Nos apartados d), e), realizamos primeiro as operacins indicadas entre parnteses,
procedendo seguidamente como nos casos anteriores.
d) 5 + (16 1) : 3 2 x 3 = 5 + 15 : 3 2 x 3 = 5 + 5 6 = 4
e) (9 + 2) x 4 7 x (3 + 2) = 11 x 4 7 x 5 = 44 35 = 9
Os apartados f), g) s se diferencian nas parnteses.
f) 5 + 4 x 3 8 = 5 + 12 8 = 9
g) (5 + 4) x 3 8 = 9 x 3 8 = 27 8 = 19
h) A diferencia dbese a que no apartado f) o factor 3 s multiplica nmero 4
mentres que no apartado g) multiplica tamn nmero 5, xa que para iso se
escriben as parnteses.
39.
Garda o nmero (3) na memoria.
Efecta o producto (7 x 6) e escribe o resultado (42) na pantalla.
Suma o nmero visualizado na pantalla (42) co gardado anteriormente
na memoria (3).
Sita na pantalla o resultado da operacin realizada na memoria (45).
Logo de cada operacin non imprescindible premer a tecla = xa que
a calculadora efecta a operacin internamente, pero utilizar esa
tecla, podemos ver os resultados parciais na pantalla antes de
introducilos na memoria.
40.
a) 60
b) 540
c) 620
MR M+ = 4 : 560 M- 150 M+ = 18 x = 20
-
55
MR M- 31 + 29 M+ = 15 x = 23 - 63
MR M+ 15 M- = 3 x 4 M+ 57
MR
M+
= 6 x 7
M+ 3
SOLUCINS
281
41.
a) Cada un dos segmentos que delimitan o polgono: lado
b) Punto no que se unen dous lados consecutivos: vrtice
c) Rexin interior do plano comprendida entre dous lados consecutivos: ngulo
d) Segmento que une dous vrtices non consecutivos: diagonal
42.
Indica o nmero de lados, ngulos e vrtices de cada un dos seguintes polgonos, o
nome correspondente segundo o seu nmero de lados e o tipo de polgono (cncavo
ou convexo).
N de lados: 4 4 3 6 6
N de ngulos: 4 4 3 6 6
N de vrtices: 4 4 3 6 6
Nome: Cadrado Cuadriltero Tringulo Hexgono Hexgono
Tipo: Convexo Cncavo Convexo Convexo Cncavo
43.
Centro Distancia do centro a un vrtice.
Radio Distancia do centro punto medio dun lado, perpendicular mesmo.
Apotema Punto situado mesma distancia de cada un dos vrtices.
44.
a) Punto interior do que equidistan tdolos puntos da circunferencia: centro
b) Segmento que une dous puntos calquera de circunferencia: corda
c) Segmento que une o centro cun punto calquera da circunferencia: radio
d) Corda que pasa polo centro da circunferencia: dimetro
e) Porcin de circunferencia comprendida entre dous puntos da mesma: arco
45.
a) Traza coa regra un segmento de 3 cm de lonxitude. Fai coincidir os seus extremos
coas puntas do comps e, con esta abertura, traza unha circunferencia con centro
nun punto calquera O.
Traza outro segmento de 2 cm de lonxitude e toma a sa abertura co comps.
282
Marca un punto calquera A sobre a circunferencia e, sen modificar a abertura do
comps, traza un arco que corte a circunferencia facendo centro no punto sinalado.
Obters as outro punto B sobre a circunferencia. A corda que une os puntos A e
B mide 2 cm.
3 cm
2 cm
b) Para trazar esta circunferencia lembra que o radio a metade do dimetro. Traza
un segmento de radio 2 cm e logo procede como no apartado anterior.
Non posible trazar unha corda de mis de 4 cm. A corda mis grande dunha
circunferencia o dimetro.
46.
Exemplos: a vela dunha embarcacin, os sinais de trfico que indican perigo, a
escuadra, o cartabn, etc.
47.
Indcanse dous exemplos: un tringulo acutngulo e un tringulo obtusngulo. Para obter
as tres alturas de cada un trazamos desde cada vrtice a recta perpendicular lado
oposto mesmo ou sa prolongacin.
A
B
O
4 cm
SOLUCINS
283
48.
a) Escaleno rectngulo.
b) Isscele obtusngulo.
c) Escaleno acutngulo.
d) Escaleno obtusngulo.
e) Equiltero acutngulo.
f ) Isscele rectngulo.
49.
As seguintes solucins inclense a ttulo orientativo para que se aprecie o tipo de
tringulo de que se trata en cada caso.
50.
Resposta persoal.
Equiltero Isscele Escaleno
Acutngulo
Rectngulo Non existe
Obtusngulo Non existe
284
51.
a) Traza un segmento de 4,5 cm, que ser a base do tringulo, e designa os seus
extremos coas letras A e B que sern dous vrtices do tringulo.
Con centro en A traza un arco de radio igual base e con centro en B traza outro
arco da mesma amplitude que corte anterior nun punto C. Este ser o terceiro
vrtice do tringulo.
A
4,5 cm
B
b) Traza un segmento de 3 cm, que ser a base do tringulo, e designa os seus
extremos coas letras A e B que sern dous vrtices do tringulo. Debuxa parte
un segmento de 5 cm.
Con centro en A traza un arco de radio igual a 5 cm e con centro en B traza outro
arco da mesma amplitude que corte anterior nun punto C. Este ser o terceiro
vrtice do tringulo.
5 cm
A
3 cm
B
c) Coa axuda da escuadra ou do cartabn traza das rectas perpendiculares e
designa o punto de interseccin coa letra A. Traza parte dous segmentos de 3 cm
e 4 cm.
Con centro en A traza un arco de lonxitude 3 cm que corte a unha das rectas no
punto B e outro arco de 4 cm que corte outra recta no punto C. Os puntos A, B,
C son os vrtices do tringulo rectngulo.
O lado que falta debe medir 5 cm.
C
C
C
B
A
SOLUCINS
285
d) Traza un segmento de lonxitude 6 cm que ser un lado do tringulo e designa os
seus extremos coas letras A e B. Debuxa os dous ngulos dados en cada un dos
extremos do lado. Prolongando os lados non comns de ambos ngulos ata que se
corten, obters o outro vrtice C do tringulo.
52.
a) Non, porque un lado do tringulo non pode ser maior c suma dos outros dous
lados.
b) Non, porque os lados non comns dos ngulos dados seran paralelos e non se
cortaran.
53.
Completa as seguintes frases sobre os cuadrilteros:
a) O cadrado ten 4 lados iguais e 4 ngulos rectos.
b) O rectngulo ten 4 ngulos rectos e os lados iguais dous a dous.
c) O romboide ten os lados e os ngulos iguais dous a dous.
d) O rombo ten 4 lados iguais e os ngulos iguais dous a dous.
e) O trapecio s ten dous lados paralelos.
f) O trapecio isscele ten 2 lados paralelos e os outros dous lados son iguais.
54.
Indica se son verdadeiras ou falsas as seguintes afirmacins:
a) O romboide un rectngulo: falso.
b) Todo cadrado un rectngulo: verdadeiro; sera un rectngulo de largo igual longo.
c) Os trapecios son paralelogramos: falso.
d) Todo cuadriltero un paralelogramo: falso.
286
55.
Resposta persoal. Este outro procedemento para comprobar que a suma dos catro
ngulos interiores dun cuadriltero un ngulo completo.
56.
En ambos casos podemos aplicar directamente as frmulas para o clculo do
permetro e da rea xa que tdolos datos necesarios son coecidos.
a) Permetro = 4 x l = 4 x 35 cm = 140 cm
rea = l
2
= (35 cm)
2
= 1 225 cm
2
b) Permetro = 3 x l = 3 x 40 cm = 120 cm
rea = b x a / 2 = 40 cm x 35 cm / 2 = 1 400 cm
2
/ 2 = 700 cm
2
57.
a) Como se observa na figura, debido largo do marco este sobrepasa 10 cm a cada
lado o bordo da lmina, polo que cada dimensin do marco medir 20 cm mis que
a dimensin correspondente da lmina.
Longo da lmina = 90 cm Longo do marco = 90 cm + 20 cm = 110 cm
Largo da lmina = 60 cm Largo do marco = 60 cm + 20 cm = 80 cm
Lonxitude total do marco = 110 cm x 110 cm + 80 cm + 80 cm = 380 cm =
= 380 : 100 m = 3,80 m (xa que 1 m = 100 cm)
b) Para calcular o custo do cristal preciso coecer a rea do cristal, que coincide
coa rea da lmina que ten forma rectangular.
rea = 90 cm x 60 cm = 5 400 cm
2
= 5 400 : 100 dm
2
= 54 dm
2
(xa que 1 dm
2
= 100 cm
2
)
Custo do cristal = 54 dm
2
x 45 ptas./dm
2
= 2 430 ptas.
58.
A parede a construr de forma rectangular, polo que a sa rea :
rea da parede = 1,20 m x 2,40 m = 2,88 m
2
= 28 800 cm
2
(xa que 1 m
2
= 10 000 cm
2
)
Os ladrillos son de forma cadrada, polo que a sa rea :
rea dun ladrillo = 20 cm x 20 cm = 400 cm
2
O nmero de ladrillos o resultado de dividir a rea total da parede entre a rea dun
ladrillo, pero preciso que ambas estean expresadas nas mesmas unidades:
rea da parede = 2,88 m
2
= 2,88 x 10 000 cm
2
= 28 800 cm
2
N de ladrillos = 28 800 cm
2
: 400 cm
2
= 72 ladrillos.
SOLUCINS
287
59.
a) Tdalas pezas que compoen o moble son de forma rectangular, polo que para
calcular as reas e os permetros de cada unha aplicaremos as frmulas do
rectngulo.
rea de cada un dos andeis horizontais = 60 cm x 40 cm = 2 400 cm2
b) rea de cada un dos laterais = 80 cm x 40 cm = 3 200 cm2
c) A rea total de tdalas pezas ser a suma das reas dos andeis horizontais e dos
laterais.
rea total dos andeis horizontais = 3 x 2 400 cm2 = 7 200 cm
2
rea total dos laterais = 2 x 3 200 cm
2
= 6 400 cm
2
rea total = 7 200 cm
2
+ 6 400 cm
2
= 13 600 cm
2
= 13 600 : 10 000 m
2
= 1,36 m
2
d) A rea dun taboleiro normal de 1,22 m x 2,44 m :
rea dun taboleiro = 1,22 m x 2,44 m = 2,9768 m
2
Como a rea do taboleiro superior rea total das pezas do andel, ser suficiente
un s taboleiro.
e) A lonxitude total do canto de cada peza coincide co seu permetro. A lonxitude da
cinta necesaria ser a suma dos permetros de tdalas pezas.
Permetro de cada un dos andeis horizontais = (2 x 60 cm) + (2 x 40 cm) = 200 cm
Permetro de cada un dos laterais = (2 x 80 cm) + (2 x 40 cm) = 240 cm
Permetro total dos andeis horizontais = 3 x 200 cm = 600 cm
Permetro total dos laterais = 2 x 240 cm
2
= 480 cm
Lonxitude da cinta = Permetro total = 600 cm + 480 cm = 1 080 cm = 1 080 : 100
m = 10,80 m.
60.
O lonxitude do tubo ferro necesario ser a suma das lonxitudes de tdalas pezas.
2 pezas de 1,40 m = 2 x 1,40 m = 2,80 m
2 pezas de 1,60 m = 2 x 1,60 m = 3,20 m
2 pezas de 0,75 m = 2 x 0,75 m = 1,50 m
16 pezas de 32 cm = 512 cm = 512 : 100 m = 5,12 m
Lonxitude total = 2,80 m + 3,20 m + 1,50 m + 5,12 m = 12,62 m
61.
a) A rea da parede coloreada igual rea do tringulo grande menos a rea do
cadrado.
rea do tringulo = 7,5 m x 5,5 m / 2 = 20,625 m
2
rea do cadrado = (3 m) 2 = 9 m
2
rea da parede a pintar = 20,625 m
2
9 m
2
= 11,625 m
2
288
b) Esta figura est composta por outras tres figuras simples: dous romboides laterais
e un trapecio central. Para coecer a rea pedida calcularemos a rea de cada
unha destas figuras e sumaremos os resultados.
Romboide:
Observa que as bases son iguais e miden 4 m cada unha, e a altura 5,5 m.
rea dun romboide = base x altura = 4 m x 5,5 m = 22 m
2
rea dos dous romboides = 2 x 22 m
2
= 44 m
2
Trapecio:
Observa as bases miden 4 m e 2,5 m, repectivamente. A altura pdese calcular
restando dos 5,5 m de altura total os 2 m do oco inferior.
Altura = 5,5 m - 2m = 3,5 m
rea do trapecio = (4 m + 2,5 m) x 3,5 m / 2 = 6,5 m x 3,5 m / 2 = 11,375 m
2
rea da parede a pintar = 44 m
2
+ 11,375 m
2
= 55,375 m
2
62.
O nmero de lados obtense dividindo o permetro entre a lonxitude dun lado,
expresados ambos nas mesmas unidades.
Permetro = 1,12 m = 1,12 x 100 cm = 112 cm
N de lados = 112 cm : 22,4 cm = 5
Polo tanto, trtase dun pentgono.
63.
a) O nmero de baldosas obtense dividindo a rea do solo do bao entre a rea
dunha baldosa, expresadas ambas nas mesmas unidades, por exemplo, en cm2.
O solo ten forma de rectngulo e as baldosas de hexgono regular. Calcularemos
a rea de cada un aplicando a frmula correspondente.
Bao:
rea = 2,5 m x 2,2 m = 5,50 m
2
= 5,50 x 10 000 cm
2
= 55 000 m
2
Baldosa:
Permetro = 6 x 6 cm = 36 cm
rea = P x ap / 2 = 36 cm x 5,2 cm / 2 = 93,6 cm
2
N de baldosas = 55 000 cm
2
: 93,6 cm
2
= 587,6 baldosas 588 baldosas enteiras
b) O custo total ser: 588 baldosas x 30 ptas./baldosa = 17 640 ptas.
SOLUCINS
289
64.
a) Os metros de marco necesarios coinciden co permetro da vent, que ten forma de
octgono regular de 80 cm de lado.
Permetro = 8 x 80 cm = 640 cm = 640 : 100 m = 6,4 m de marco.
b) A cantidade de vidro necesario coincide coa rea da vent, polo que a calculamos
aplicando a frmula xeral da rea dun polgono regular.
Se observas a figura, podes ver que a apotema do octgono igual metade do lado
do cadrado, 1,92 m. dicir:
apotema = 1,92 m : 2 = 0,96 m
Calculamos a rea aplicando a frmula xeral co permetro e a apotema expresados
nas mesmas unidades, por exemplo, en m.
rea = P x ap / 2 = 6,4 m x 0,96 m / 2 = 3,072 m
2
de vidro se necesitarn.
65.
a)
Terras de cultivo: 18,23 % de 29 434 km2 = 29 434 x 18,23 / 100 = 5 365,82 km2
Prados e pasteiros: 12,65 % de 29 434 km2 = 29 434 x 12,65 / 100 = 3 723,40 km2
Terreo forestal: 61,66 % de 29 434 km2 = 29 434 x 61,66 / 100 = 18 149,00 km2
Outros usos: 7,46 % de 29 434 km2 = 29 434 x 7,46 / 100 = 2 195,78 km2
b) Para expresar estes resultados ha, cmpre lembrar que 1 km
2
= 100 hm
2
= 100 ha.
Polo tanto:
Terras de cultivo: 5 365,82 km
2
= 5 365,85 x 100 ha = 536 582 ha
Prados e pasteiros: 3 723,40 km
2
= 3 723,40 x 100 ha = 372 340 ha
Terreo forestal: 18 149,00 km
2
= 18 149,00 x 100 ha = 1 814 900 ha
Outros usos: 2 195,78 km
2
= 2 195,78 x 100 ha = 219 578 ha
66.
En orde de importancia, de maior a menor: pieiro pinaster, eucalipto, pieiro radiata
e pieiro silvestre.
67.
a) Os 5 pases nos que se concentra a maior produccin de madeiras tropicais son:
Brasil, Indonesia, Malasia, India e Nixeria.
290
b) A produccin de cada un destes pases, en millns de m
3
, a seguinte:
Brasil: 175,3 - 133,2 = 42,1 millns de m
3
Indonesia: 174,3 - 135,3 = 39,0 millns de m
3
Malasia: 48,3 - 6,0 = 42,3 millns de m
3
India: 248,1 - 226,6 = 21,5 millns de m
3
Nixeria: 99,3 - 91,4 = 7,9 millns de m
3
68.
Resposta persoal.
291
1.
Ola: Ola de barro Ola de ferro Ola a presin
Ferro de pasar: Ferro de pasar macizo Ferro de pasar con depsito Ferro
de pasar elctrico Ferro de pasar de vapor
Cocia: Lareira Cocia de lea "bilbana" Cocia de gas
Cocia elctrica
Lmpada: Lmpada de aceite Vela Luz de gas Lmpada de
incandescencia Tubo fluorescente
Reloxo: Reloxo de sol Reloxo de area Reloxo de pndulo
Reloxo a pilas
Pluma: Pluma de cana Pluma de ave Pluma estilogrfica
Rotulador
Mquina de fiar: Fuso Roca Fiadora mltiple a vapor
2.
Ola: descubrimento e utilizacin do ferro.
Ferro de pasar: descubrimento da electricidade.
Cocia: descubrimento da electricidade.
Lmpada: invencin da lmpada de incandescencia e descubrimento da
ionizacin dalgns gases.
Mquina de fiar: invencin da mquina de vapor.
3.
a) Da electricidade.
b) Tdolos aparatos electrodomsticos: lavadora, secadora, conxelador, mquina de
afeitar...
4.
Lmpada de aceite, vela de sebo, vela de cera: producen a iluminacin por
combustin de aceite, graxa animal e cera, respectivamente. Teen o inconveniente
de producir unha luz moi dbil, as como fume e gases de cheiro desagradable.
Luz de gas ou de petrleo: o combustible que utilizan o gas ou combustibles lquidos
derivados do petrleo. Producen unha luz mis intensa c das velas e as lmpadas
de aceite.
Lmpada de incandescencia e lmpada halxena: funcionan con enerxa elctrica.
Producen unha luz intensa, sobre todo as lmpadas halxenas, pero teen o
inconveniente do seu baixo rendemento, xa que a maior parte da enerxa que
consumen transfrmase en calor.
Unidade 3
292
Tubo fluorescente: funciona tamn cone enerxa elctrica. Produce unha luz mis
dbil e "fra" c das lmpadas de incandescencia, pero o seu rendemento superior.
5
Mquina de vapor: ferrocarril.
Electricidade: electrodomsticos.
Ondas hertzianas: radio e TV.
Radiactividade: radioterapia.
Ordenador: aplicacins informticas.
6.
a) Relacins de igualdade e mesmo de amizade.
b) Variado e atractivo.
c) O fabricante un vixa e un tirano cos obreiros. Na fbrica impera unha severa
disciplina.
d) Na fbrica o traballo montono e repetitivo. Os obreiros son servidores das
mquinas. No taller artesn variado e compartido co mestre e os outros
traballadores.
7.
As materias primas utilizadas son sobre todo de orixe natural: artesana.
Emprganse principalmente electricidade e combustibles derivados do petrleo: industria.
Utilzanse ferramentas e mquinas moi sinxelas: artesana.
O traballo sobre todo manual: artesana.
Cada traballador elabora un producto na sa totalidade: artesana.
Existe unha divisin tcnica do traballo: cada individuo realiza a parte do proceso na
que est especializado: industria.
A maior parte do proceso de produccin est mecanizado: industria.
Cada obxecto unha peza nica: artesana.
Os obxectos son producidos en serie, normalmente en grandes cantidades: industria.
SOLUCINS
293
8.
9.
As sas consecuencias principais foron: a liberacin de traballos domsticos que ata
daquela esixan un importante esforzo como o de carrexar carbn e lea, lavar, etc.;
a mellora na calidade de vida posibilitar unha maior hixiene nos fogares, no vestido,
na alimentacin, etc.
10.
Principalmente a liberacin das tarefas domsticas mis pesadas.
Mais non tdalas consecuencias foron positivas. O incremento no consumo de
enerxa deu lugar a unha sobreexplotcin dos combustibles fsiles, carbn e petrleo,
para a produccin de enerxa elctrica, o que est a producir importantes
repercusins negativas no medio ambiente.
11.
Trtase dunha licuadora. Serve para obter con rapidez zume de froitas e verduras.
Consta de tres partes fundamentais: o bloque motor, o corpo intermedio e o corpo
superior.
O corpo inferior de forma aproximadamente cilndrica, cun depsito lateral
transparente.
O corpo intermedio e mis curto e ten forma de depsito.
O corpo superior ten forma de tapa.
Telfono Microtelfonos anos 30 Telfono mbil actual
Materiais Metal Ebonita ("pasta") Plstico
Fonte de enerxa Electricidade Electricidade Electricidade (batera)
Funcionamento e
limitacins
A persoa que
falaba tia que
facer xirar o
manubrio. A
conexin
realizbase por
medio de
operadora.
Este telfono xa
incorporaba un disco de
marcado para a
conexin directa sen
operadora.
A comunicacin realzase
por ondas
electromagnticas, sen
cables. Os seus
inconvenientes son que
existen zonas sen
cobertura e a necesidade
de recargar a mido a
batera.
294
12.
Elemento Tipo Funcin
Boca de entrada Esencial Serve para introducir por ela as froitas e verduras.
Empurrador Accesorio Serve para empurrar as froitas e verduras.
Filtro Esencial Separa a pulpa do zume.
Depsito de pulpa Esencial Almacenar a parte non aproveitable das froitas e
verduras.
Bloque motor Esencial Proporcionar o necesario movemento para o
funcionamento.
Interruptor Esencial Interromper o funcionamento no momento preciso.
Depsito Accesorio Almacenar o zume producido, que se pode recoller
noutro recipiente.
13.
Partes das que consta: base, brazos, articulacins, reflector, lmpada, cable e
interruptor.
As catro primeiras son pezas metlicas.
A base ten a funcin de manter fixa a lmpada. Os brazos e as articulacins serven
para dirixir a luz parte a distintos lugares segundo as necesidades de cada
momento.
O reflector ten a misin de concentrar a luz da lmpada e dirixila cara a unha zona
determinada.
A lmpada, o cable e o interruptor son os compoentes do circuto elctrico
encargados de proporcionar a luz.
14.
Dureza: resistencia para ser raiado.
Tenacidade: resistencia para resistir os golpes sen se romper.
Ductilidade: capacidade de estiramento para formar fos delgados.
Maleabilidade: capacidade para ser estendido formando lminas delgadas.
Fraxilidade: facilidade para romperse por golpeamento.
15.
a) Aluminio: carpintera interior e exterior, olas, bandexas, cubertos, etc.
b) Cobre: cables elctricos, conduccins de auga e de gas, material de cubricin en
cubertas, obxectos decorativos, etc.
c) Cinc: material de cubricin en cubertas, baixantes, canaletas, baldes, recipientes,
etc.
SOLUCINS
295
16.
a) Cables de cobre para a conduccin da electricidade: debido sa boa
condictividade elctrica e inalterabilidade.
b) Ventanais de aluminio: o aluminio dctil e maleable, resultado moi apto para a
formacin de perfs. Ademais pouco alterable polos axentes atmosfricos.
c) Perfs de aceiro na construccin: o aceiro un material moi tenaz e resistente.
d) Formacin de cubertas de cinc: o cinc malebale e resistente s axentes
atmosfricos.
e) Fuselaxe de avins: as aliaxes ultralixeiras de aluminio son moi resistentes e
adecuadas para este fin.
f) Papel de envolver alimentos: a base de estao e aliaxes do mesmo, xa que un
material moi maleable.
17.
a) Aceiro inoxidable: conduccins de auga, barandillas intemperie, olas, cuberteras,
etc.
b) Fundicin: olas, tixolas, ferraxes rsticas, etc.
c) Duraluminio: llantas, motores, utensilios de cocia, etc.
d) Latn: ferraxes, parafusos, obxectos decorativos, etc.
e) Bronce: maquinaria industrial, coxinetes, lmpadas, obxectos artsticos, etc.
f) Folla de lata: envases de conservas, bebidas, etc.
18.
A temperatura de fusin aquela temperatura que un material, a presin normal
cambia de estado slido a lquido ou viceversa.
De menor a maior temperatura de fusin: estao, chumbo, cinc, aluminio, cobre, ferro.
19.
a) Granete: para marcar puntos sobre unha superficie metlica.
b) Punta de trazar: para marcar raias sobre unha superficie metlica.
c) Cortafros: para cortar chapas ou pezas delgadas batendo co martelo.
d) Cizalla: para cortar chapas delgadas.
e) Maza: para bater sobre chapas metlicas e darlles forma.
f ) Zafra: para apoiar as pezas e golpealas sobre ela coa maza ou o martelo.
20.
a) No tradeado: sinalar co punzn o punto exacto de tradeado e manter o trade con
firmeza en posicin perpendicular.
b) No dobrado de tubos: efectualo a modo para evitar fendas e perdas de resistencia,
quentando a zona de obrado se preciso. Se se trata dun tubo, enchelo de area
previamente, se posible.
296
21.
a) Soldador elctrico: pode producir queimaduras nas mans e nos materiais se non se
manipula adecuadamente.
b) Adhesivos de cianocrilato: poden pegarse pel ou atacar a certos materiais.
22.
a) Limado de ngulos grandes: lima triangular.
b) Limado de superficies cncavas de pouco radio: lima redonda.
c) Remachado: remachadora e remaches.
d) Eliminacin e prevencin da ferruxe superficial en pezas de ferro: limas, papel de
lixa e imprimacin antioxidante.
23.
Resposta persoal. Depende do obxecto seleccionado.
24.
Resposta persoal. Depende do obxecto elixido.
25.
Inclese a ficha correspondente obxecto proposto a modo de exemplo.
nica - 48 x 38 Folla de lata
26.
Continuando co exemplo proposto, a orde das operacins sera a seguinte:
1. Eliminar o fondo e a tapa da lata.
2. Estender a chapa rectangular obtida ata deixala ben lisa.
3. Cortar a chapa s medidas indicadas no desenvolvemento.
4. Dobrar 1 cm os bordos da chapa.
5. Marcar e dobrar os laterais da chapa.
6. Dobrar a chapa nos catro recantos. Tamn se poden cortar os cadrados de chapa
sobrantes e unir os laterais mediante engatillado ou soldadura con estao.
7. Operacins de acabado: lixado de restos de pintura, limado de posibles bordos
cortantes, etc.
SOLUCINS
297
27.
Para a elaboracin do obxecto proposto seran precisas estas ferramentas e tiles:
Medida e trazado Flexmetro ou metro de carpinteiro, regra, escuadra, punta de
trazar ou rotulador.
Corte Cizalla.
Dobrado Maza, martelo de bla, zafra, alicates ou tenaces.
Unin Por engatillado: martelo de bla, alicates ou tenaces.
Por soldadura: soldador elctrico e estao.
28.
Os riscos principais son os derivados do uso do martelo, con previsibles golpes nos
dedos das mans, da cizalla, con posibles cortes nas mans producidos polos bordos
cortantes da chapa, e do soldador elctrico, coa posibilidade de produccin de
queimaduras.
As proteccins a adoptar, ademais de efectuar as operacins con coidado, sern as
de utilizar guantes resistentes s cortes producidos pola chapa e s quemaduras do
soldador.
29.
Resposta persoal.
30.
N de paquetes
Productos 1 2 3 4 5 6 7 8
Flans 2 4 6 8 10 12 14 16
Zumes 3 6 9 12 15 18 21 24
Cervexas 4 8 12 16 20 24 28 32
Chicles 5 10 15 20 25 30 35 40
Ovos 6 12 18 24 30 36 42 48
Salchichas 7 14 21 28 35 42 49 56
298
31.
a) 9: 9, 18, 27, 36, 45.
b) 13: 13, 26, 39, 52, 65.
c) 21: 21, 42, 63, 84, 105.
d) 10: 10, 20, 30, 40, 50.
32.
a) 12: 12 : 4 = 3 => r = 0 => 12 mltiplo de 4.
b) 28: 28 : 4 = 7 => r = 0 => 28 mltiplo de 4.
c) 28 x 12 = 40 ; 40 : 4 = 10 => r = 0 => 40 mltiplo de 4.
d) 28 x 12 = 16 ; 16 : 4 = 4 => r = 0 => 16 mltiplo de 4.
e) 28 x 12 = 336; 336 : 4 = 84 => r = 0 => 336 mltiplo de 4.
f) A suma de dous mltiplos dun nmero, tamn mltiplo dese nmero.
A diferencia entre dous mltiplos dun nmero, tamn mltiplo dese nmero.
O producto de dous mltiplos dun nmero, tamn mltiplo dese nmero.
33.
Efectuamos a divisin entre ambos nmeros para comprobar se a divisin exacta.
a) 48 : 16 = 3 => r = 0 => 48 mltiplo de 16.
b) 16 : 8 = 2 => r = 0 => 16 mltiplo de 8.
c) 48 : 8 = 6 => r = 0 => 48 mltiplo de 8.
d) Se un nmero mltiplo doutro, e este mltiplo dun terceiro, o primeiro mltiplo
do terceiro.
34.
a) 45 : 5 = 9 ; r = 0 => 45 divisible por 5.
b) 30 : 5 = 6 ; r = 0 => 30 divisible por 5.
c) 45 + 30 = 75 ; 75 : 5 = 15 ; r = 0 => 75 divisible por 5.
d) 45 ? 30 = 15 ; 15 : 5 = 3 ; r = 0 => 15 divisible por 5.
e) 45 x 30 = 1 350 ; 1 350 : 5 = 270 ; r = 0 => 1 350 divisible por 5.
f ) Se un nmero divisor doutros dous nmeros, tamn divisor da sa suma, da
sa diferencia e do seu producto.
SOLUCINS
299
35.
a) 9 : 3 = 3 => r = 0 => 3 divisor de 9.
b) 18 : 9 = 2 => r = 0 => 9 divisor de 18.
c) 18 : 3 = 6 => r = 0 => 3 divisor de 18.
d) Se un nmero divisor doutro, e este divisor dun terceiro, o primeiro divisor do
terceiro.
36.
a) 2: 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20.
b) 5: 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50.
c) 10: 10, 20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90, 100.
d) 3: 3, 6, 9, 12, 15, 18, 21, 24, 27, 30.
e) Os mltiplos de 2 rematan en 0 ou cifra par. Os mltiplos de 5 rematan en 0 ou en
5. Os mltiplos de 10 rematan en 0.
f) 1 + 2 = 3 ; 1 + 5 = 6 ; 1 + 8 = 9 ; 2 + 1 = 3 ; 2 + 4 = 6 ; 2 + 7 = 9 ; 3 + 0 = 3
O resultado da suma das cifras do nmero sempre d un nmero mltiplo de 3.
37.
a) 222
Remata en cifra par (2). Polo tanto divisible por 2.
Suma das sas cifras: 2 + 2 + 2 = 6. O resultado, 6, mltiplo de 3. Polo tanto 222
tamn divisible por 3.
ser divisible por de 2 e de 3 tamn divisible por 6, xa que 6 = 2 x 3.
Non remata en 0, polo que non divisible por 10.
Non remata en 0 nin en 5, polo que non divisible por 5.
non ser divisible por 5 tampouco o pode ser por 15, xa que 15 = 3 x 5.
b) 705
Non remata en cifra par, polo que non divisible por 2.
Suma das sas cifras: 7 + 0 + 5 = 12. O resultado, 12, divisible por de 3. Polo
tanto 705 tamn divisible por 3.
non ser divisible por 2 tampouco divisible por 6.
Non remata en 0, polo que non divisible por 10.
Remata en 5, polo que si divisible por 5.
ser divisible por de 3 e por 5 tamn divisible por 15, xa que 15 = 3 x 5.
c) 8.013
Non remata en cifra par, polo que non divisible por 2.
Suma das sas cifras: 8 + 0 + 1 + 3 = 12. O resultado, 12, divisible por de 3. Polo
tanto 8.013 tamn divisible por 3.
Non remata nin en 0 nin en 5, polo que non divisible por 10 nin por 5.
300
d) 47.820
Remata en 0 polo que divisible por 2, por 5 e por 10.
Suma das sas cifras: 4 + 7 + 8 + 2 + 0 = 21. O resultado, 21, divisible por de 3.
Polo tanto 47.820 tamn divisible por 3.
ser divisible por 2 e por 3 tamn divisible por 6.
ser divisible por de 3 e por 5 tamn divisible por 15.
38.
a) 8a
Para que o nmero sexa mltiplo de 3, a suma das sas cifras debe ser mltiplo de
3. Os nicos valores da suma 8 + a que son mltiplos de 3 son 9, 12 e 15. Para que
as sexa, existen as seguintes posibilidades:
8 + a = 9 => Neste caso ser a = 1. O nmero ser 81.
b) 2a5
Para que a suma das cifras 2 + a + 5 sexa mltiplo de 3 debe ser 9, 12 ou 15. Para
que as sexa existen estas posibilidades:
2 + a + 5 = 9 => Neste caso ser a = 2. O nmero ser 225.
2 + a + 5= 12 => Neste caso ser a = 5. O nmero ser 255.
2 + a + 5= 15 => Neste caso ser a = 8. O nmero ser 285.
c) Os mltiplos de 2 son os que rematan en 0 ou cifra par. De todos eles, unico 84.
39.
a) 24 = 1 x 24 ; 24 = 2 x 12 ; 24 = 3 x 8 ; 24 = 4 x 6
b) Por rematar en cifra par (4), o nmero divisible por 2.
Cumpre o criterio de divisibilidade por 3 xa que a suma das sas cifras, 2 + 4 = 6,
mltiplo de 3.
ser divisible por 2 e por 3 tamn o por 6.
Se dividimos o nmero dado, 24 entre os divisores obtidos ata agora, obteremos
os divisores que faltan.
24 : 2 = 12 ; 24 : 3 = 8 ; 24 : 6 = 4
Xa sabemos que divisible por 2 e por 3. Se dividimos entre os seguintes nmeros
primos, 5, 7, 11, comprobamos que a divisin non exacta, polo que non divisible
por eles.
Como xa chegamos metade do nmero, podemos afirmar que non ten mis
divisores cs obtidos. Ordenados de menor a maior son: 1, 2, 3, 4, 6, 8, 12 e 24.
c) Si, posible, pero resulta moi laborioso cando se trata de nmeros grandes.
SOLUCINS
301
40.
a) Trtase de obter tdolos divisores do nmero 40.
Remata en 0, polo que divisible por 2, 5 e 10. Outros divisores son 40 : 2 = 20 ;
40 : 5 = 8 ; 40 : 10 = 4.
A suma das sas cifras 4 + 0 = 4, non divisible por 3.
Os nicos nmeros posibles de xogadores son: 1, 2, 4, 5, 8, 10, 20 e 40.
b) Trtase de obter tdolos divisores de 52.
Remata en cifra par, polo que divisible por 2. Outro divisor : 52 : 2 = 26.
Non cumpre ningn outro criterio de divisibilidade pero observamos que un dos
seus factores, 26, par, polo que se pode dividir sa vez entre 2, deste xeito: 26
: 2 = 13.
Polo tanto, 13 divisor de 52, e tamn o ser 52 : 13 = 4.
Xa non posible atopar mis divisores de 52. Polo tanto os nicos nmeros
posibles de xogadores son: 1, 2, 4, 13, 26 e 52.
41.
42.
Criba de Eratstenes.
Nmero N escrito en forma de producto
Divisores
2 1 x 2 1, 2
3 1 x 3 1, 3
5 1 x 5 1, 5
7 1 x 7 1, 7
8 8 x 1 , 2 x 4 1, 2, 4, 8
11 1 x 11 1, 11
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
31 32 33 34 35 36 37 38 39 40
41 42 43 44 45 46 47 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57 58 59 60
61 62 63 64 65 66 67 68 69 70
71 72 73 74 75 76 77 78 79 80
81 82 83 84 85 86 87 88 89 90
91 92 93 94 95 96 97 98 99 100
302
43.
a) 131
Non cumpre os criterios de divisibilidade por 2, 3 e 5. Probamos a dividir entre 7:
131 : 7 = 18 ; r = 4 => Non divisible por 7.
O seguinte nmero primo 11. Dividimos entre el:
131 : 11 = 11; r = 6 => Non divisible por 11.
Como o cociente igual c divisor, non preciso seguir dividindo. En consecuencia
podemos afirmar que 131 primo.
b) 179
Non cumpre os criterios de divisibilidade por 2, 3 e 5. Probamos a dividir entre os
seguintes nmeros primos 7, 11, 13...
Como o cociente igual c divisor, non preciso seguir dividindo. En consecuencia
podemos afirmar que 179 primo.
c) 121
121 : 11 = 11 ; r = 0 => divisible por 11.
En consecuencia, o nmero 121 composto.
d) 223
Como o cociente menor c divisor, non preciso seguir dividindo. En
consecuencia o nmero 223 primo.
44.
Descompn estes nmeros en factores primos utilizando os dous mtodos indicados:
a) 42
42 = 6 x 7 = 2 x 3 x 7
42 2
21 3
7 7
1
42 = 2 x 3 x 7
SOLUCINS
303
b) 48
48 = 6 x 8 = 2 x 3 x 2 x 2 x 2 = 2
4
x 3
48 2
24 2
12 2
6 2
3 3
1
48 = 2
4
x 3
c) 97
Non hai ningn producto de factores coecido que dea como resultado 97.
Aplicamos o criterios de divisibilidade entre 2, 3 e 5, pero non os cumpre.
Dividimos sucesivamente entre 7, 11, 13, 17... pero tdalas divisin on enteiras.
En consecuencia, 97 un nmero primo. S podemos escribir:
97 = 1 x 97
d) 125
125 = 5 x 25 = 5 x 5 x 5
125 5
25 5
5 5
1
125 = 5
3
O nico nmero primo 97. A sa nica descomposicin en factores posible 97 =
1 x 97.
45.
Debemos calcular por separado o valor de cada potencia e multiplicar os valores
obtidos.
a) 2
2
x 3 x 5 = 4 x 3 x 5 = 60
b) 2 x 3
2
x 7 = 2 x 9 x 7 = 126
c) 2
3
x 3
2
x 5 = 8 x 9 x 5 = 360
d) 2 x 7 x 11 = 154
46.
a) 56 e 60
Descompoemos cada un dos nmeros en factores primos polo mtodo prctico.
56 2 60 2
28 2 30 2
14 2 15 3
7 7 5 5
1 1
56 = 2
3
X 7 60 = 2
2
x 3 x 5
304
O m.c.d. (56, 60) ser o producto dos factores comns a ambas descomposicins,
co seu menor expoente. O nico factor comn 2 e o seu menor expoente tamn
2. Polo tanto:
m.c.d. (56, 60) = 22
O m.c.m. (56, 60) ser o producto dos factores comns e non comns existentes
en ambas descomposicins, co seu maior expoente. O nico factor comn 2 e
o seu maior expoente 3. Os factores non comns 3, 5 e 7. Polo tanto:
m.c.m. (56, 60) = 23 x 3 x 5 x 7 = 840
b) 126 e 900
Descompoemos cada un dos nmeros en factores primos.
126 2 900 2
63 3 450 2
21 3 225 3
7 7 75 3
1 25 5
5 5
1
126 = 2 x 3
2
x 7 900 = 2
2
x 3
2
x 5
2
O m.c.d. (126, 900) ser o producto dos factores comns a ambas
descomposicins, co seu menor expoente. Os factores comns de menor
expoente son 2 e 3
2
. Polo tanto:
m.c.d. (126, 900) = 2 x 32 = 18
O m.c.m. (126, 900) ser o producto dos factores comns e non comns existentes
en ambas descomposicins, co seu maior expoente. Os factores comns de maior
expoente son 2
2
e 3
2
. Os factores non comns son 5
2
e 7. Polo tanto:
m.c.m. (126, 900) = 2
2
x 3
2
x 5
2
x 7 = 6 300
c) 54, 120 e 225
Descompoemos cada un dos nmeros en factores primos.
54 2 120 2 225 3
27 3 60 2 75 3
9 3 30 2 25 5
3 3 15 3 5 5
1 5 5 5
1
54 = 2 x 3
3
120 = 2
2
x 3
2
x 5
2
225 = 3
2
x 5
2
O m.c.d. (54, 120, 225) ser o producto dos factores comns a tdalas descomposicins,
co seu menor expoente. O nico factor comn co seu menor expoente 3. Polo tanto:
m.c.d. (54, 120, 225) = 3
SOLUCINS
305
O m.c.m. (54, 120, 225) ser o producto dos factores comns e non comns
existentes en tdalas descomposicins, co seu maior expoente. O factor comn de
maior expoente 2
3
. Os non comns 3
3
e 5
2
. Polo tanto:
m.c.m. (54, 120, 225) = 2
3
x 3
3
x 5
2
= 5 400
d) 26 e 35
Descompoemos en factores efectuando a nica divisin posible en cada un deles.
26 = 2 x 13
35 = 5 x 7
Vemos que non existe ningn factor comn nas sas descomposicins. Polo tanto o
nico divisor comn entre ambos 1. En consecuencia:
m.c.d. (26, 35) = 1
Tdolos factores son non comns. Polo tanto:
m.c.m. (26, 35) = 2 x 5 x 7 x 13 = 910
e) O nico factor comn 1, que o seu m.c.d. O m.c.m. coincide co producto de
ambos nmero, xa que:
m.c.m. (26, 35) = 910 = 26 x 35
47.
a) O largo mximo debe ser divisor de 45 e de 60 para que non sobre nada de cada
peza. O largo mximo que se poden cortar ser o m.c.d. (45, 60).
45 = 3
2
x 5
60 = 2
2
x 3 x 5
m.c.d. (45, 60) = 3 x 5 = 15
O largo mximo dos andeis ser de 15 cm.
b) Se cada andel mide 15 cm, poderemos cortar de cada plancha:
45 cm : 15 cm = 3 andeis
60 cm : 15 cm = 4 andeis
En total: 3 + 4 = 7 andeis.
48.
a) Como as pezas que se queren cortar son cadradas, o seu lado debe ser divisor das
medidas da peza, 120 cm e 68 cm. Para que o lado sexa o maior posible, esta
medida debe ser o m.c.d. (68, 120).
68 = 2
2
x 17
120 = 2
3
x 3 x 5
m.c.d. (68, 120) = 2
2
= 4
O lado mximo das pezas a cortar debe ser de 4 cm.
306
b) longo da peza pdense cortar: 120 cm : 4 cm = 30 pezas.
largo da peza pdense cortar: 68 cm : 4 cm = 17 pezas.
Polo tanto, o nmero total de pezas ser: 3 x 17 = 510 pezas.
49.
a) Volvern a coincidir nun nmero de semanas que sexa mltiplo de 8, 6 e 3. A
primeira vez que coincidirn ser no m.c.m. (8, 6, 3).
8 = 2
3
6 = 2 x 3
3 = 3
m.c.m. (8, 6, 3) = 2
3
x 3 = 24
Polo tanto volvern a coincidir as tres revisins dentro de 24 semanas.
b) Como o ano ten 52 semanas:
52 : 24 = 2 ; r = 4
Coincidirn s 2 veces no ano.
50.
a) O lado mnimo do cadro que se pode formar ser o m.c.m. (12, 20)
12 = 2
2
x 3
20 = 2
2
x 5
m.c.m. (12, 20) = 2
2
x 3 x 5 = 60
O lado mnimo deber medir 60 cm.
b) longo caben 60 cm : 20 cm = 3 postais
largo caben 60 cm : 12 cm = 5 postais
En total caben 5 x 3 = 15 postais.
51.
a) 3/8 Numerador: 3 Denominador: 8
b) 5/6 Numerador: 5 Denominador: 6
c) 7/9 Numerador: 7 Denominador: 9
d) 5/2, xa que cada unidade est dividida en 2 partes e tomamos 5 partes.
Numerador: 5 Denominador 2
SOLUCINS
307
52.
a) 3/7 Lese "tres oitavos"
b) 5/11 Lese "cinco onceavos"
c) 6/5 Lese "seis quintos"
d) 8/15 Lese "oito quinceavos"
A sas representacins grficas respectivas son (existen outras representacins pero
o nmero de partes da unidade sempre debe coincidir co denominador e o nmero
de partes indicadas co numerador) :
3/7 5/11 6/5 8/15
53.
a) O ano ten 12 meses. 5 meses sern 5/12 ano.
b) A hora ten 60 min. 30 min sern 30/60 h.
c) O da ten 24 horas. 18 horas sern 18/24 da.
d) A semana ten 7 das. 3 das sern 3/7 semana.
54.
e) 1 3/4 f ) 2 1/6 g) 3 2/3 h) 4 5/7
Efectuamos o proceso inverso: multiplicamos o nmero natural polo denominador e
summoslle o numerador.
e) 1 => 1 x 4 + 3 = 7 => 7/4
f ) 2 1/6 => 2 x 6 + 1 = 13 => 13/6
g) 3 2/3 => 3 x 3 + 2 = 11 => 11/3
h) 4 5/7 => 4 x 7 + 5 = 33 => 33/7
7 5
2 1
a) 7/5 = 1 2/5
11 8
3 1
b) 11/8 = 1 3/8
8 3
2 2
c) 8/3 = 2 2/3
6 2
0 3
d) 6/2 = 3
308
55.
2 4 2 x 6 = 12 4 6 4 x 9 = 36
3 6 3 x 4 = 12 6 9 6 x 6 = 36
a) Os productos cruzados obtidos en cada fraccin iguais.
b) Denomnanse fraccins equivalentes.
c) Cumprirn que: a x d = b x c
d) Non o cumprir ningn par de fracins que non sexan equivalentes.
56.
8 x2 16 8 x 24 = 192
12 x2 24 12 x 16 = 192. Son equivalentes.
8 x3 24 8 x 36 = 288
12 x3 36 12 x 24 = 288. Son equivalentes.
8 :2 4 8 x 6 = 48
12 :2 6 12 x 4 = 48. Son equivalentes.
8 :4 2 8 x 3 = 24.
12 :4 3 12 x 2 = 24. Son equivalentes.
57.
a) 3/4 e 6/8
3 x 8 = 24; 4 x 6 = 24. Os productos cruzados son iguais. Logo as fraccins dadas
son equivalentes.
b) 3/10 e 9/30
3 x 30 = 90; 10 x 9 = 90. Os productos cruzados son iguais. Logo as fraccins dadas
son equivalentes.
c) 2/7 e 3/10
2 x 10 = 20; 7 x 3 = 21. Os productos cruzados son distintos. Logo as fraccins non
son equivalentes.
d) 5/6 e 36/30
5 x 30 = 150; 6 x 36 = 216. Os productos cruzados son distintos. Logo as fraccins
non son equivalentes.
{
{
{
{
SOLUCINS
309
58.
a) O denominador 15 da primeira fraccin transfrmase no denominador 3 da
segunda dividindo entre 5. O numerador ser tamn o que resulta de dividir 10 : 5
= 2. A fraccin equivalente 2/3.
b) O denominador 8 da primeira fraccin transfrmase no denominador 32 da
segunda multiplicando por 4. O numerador ser tamn o que resulta de multiplicar
5 x 4 = 20. A fraccin equivalente 20/32.
59.
a) Utilizaremos o mtodo do m.c.d. Polo mtodo das divisins sucesivas obteriamos
os mesmos resultados.
12 = 2
2
x 3
18 = 2 x 3
2
m.c.d. (12, 18) = 2 x 3 = 6. Dividimos numerador e denominador entre 6.
12 :6 2
=
18 :6 3
b)
30 = 2 x 3 x 5
36 = 2
2
x 3
2
m.c.d. (30, 36) = 2 x 3 = 6. Dividimos numerador e denominador entre 6.
30 :6 5
=
36 :6 6
c)
15 = 3 x 5
20 = 22 x 5
m.c.d. (15, 20) = 5. Dividimos numerador e denominador entre 5.
15 :5 3
--- = ---
20 :5 4
d)
14 = 2 x 7
35 = 5 x 7
m.c.d. (5, 7) = 7. Dividimos numerador e denominador entre 7.
14 :7 2
=
35 :7 5
310
60.
a) 7/12, 5/12, 11/12
Dado que os denominadores son iguais, podemos ordenalas directamente
segundo o valor dos seus numeradores. Como 5 < 7 < 11, ser:
5/12 < 7/12 < 1/12
b) 7/5, 8/5, 3/5
Trtase do mesmo caso do apartado anterior. Como 3 < 7 < 8, ser:
3/5 < 7/5 < 8/5
c) seren distintos os denominadores, buscamos fraccins equivalentes a elas pero
con igual denominador.
5 x3 15
=
12 x3 36
5 x2 10 x2 20
= =
9 x2 18 x2 36
Como 15 < 20, ser: 5/12 < 5/9
d) Trtase do mesmo caso do apartado anterior. Buscamos por amplificacin fraccins
equivalentes a elas pero con igual denominador.
2 x2 4 x5 20
= =
3 x2 6 x5 30
2 x2 4 x3 12
= =
5 x2 10 x3 30
2 x5 10
=
6 x5 30
Como 10 < 12 < 20, ser:
2/6 < 2/5 < 2/3
e) Se os numeradores das fraccins son iguais, ordnanse de menor a maior en orde
inversa s seus denominadores. dicir, canto menor sexa o denominador, maior
ser o valor da fraccin.
SOLUCINS
311
61.
Compara os seguintes pares de fraccins colocando entre elas o signo
correspondente < (menor que) ou > (maior que):
a) 1/2 < 3/4 c) 8/20 < 5/12 e) 6/5 < 9/5
b) 5/7 > 3/7 d) 1/3 = 3/9 f ) 10/25 = 4/10
62.
Reduciremos a comn denominador en dous casos polo mtodo dos productos
cruzados e nos outros dous polo mtodo do m.c.m.
a) 2/5 , 3/4
2 3 2x4 3x5 8 15
, = , = ,
5 4 5x4 5x4 20 20
b) 5/2 , 3/7
Os denominadores son 2 e 7. O m.c.m. (2, 7) = 2 x 7 = 14 , xa que ambos son
primos.
5 3 (14:2) x5 (14:7) x3 7x5 2x5 35 6
, = , = , = ,
2 7 14 14 14 14 14 14
c) 2/3 , 5/4, 1/2
2 5 1 2x4x2 5x3x2 1x3x4 16 30 12
, , = , , = , ,
3 4 2 3x4x2 3x4x2 3x4x2 24 24 24
d) 1/6 , 2/5 , 3/
Os denominadores son 4, 5 e 6. Descompoemos en factores para calcular o seu
m.c.m.
4 = 2
2
5 = 5
6 = 2 x 3
m.c.m. (4, 5, 6) = 2
2
x 3 x 5 = 60
1 2 3 (60:6) x1 (60:5) x2 (60:4) x3 10x1 12x2 15x3 10 24 45
, , = , , = , , = , ,
6 5 4 60 60 60 60 60 60 60 60 60
312
63.
a) 3/7 de 28
Dividimos a cantidade entre o denominador e o resultado multiplicmolo polo
numerador.
28 : 7 = 4
4 x 3 = 12
Polo tanto, 3/7 de 28 = 12
b) 5/8 de 72
72 : 8 = 9
9 x 5 = 45
Polo tanto, 5/8 de 72 = 45
c) 7/10 de 120
120 : 10 = 12
12 x 7 = 84
Polo tanto, 7/10 de 120 = 84
64.
A medida pedida sern os 2/5 de 35 m.
35 : 5 = 7
7 x 2 = 14
Os 2/5 do rolo de tubera miden 14 m.
65.
Neste caso coecemos unha cantidade de fo e a fraccin que representa sobre o
total.
Para calcular a lonxitude total da bobina procedemos segundo o mtodo descrito na
unidade.
492 : 4 = 123 m mide cada parte (1/7).
123 x 7 = 861 m mide a bobina en total (7/7).
66.
4 % de 140 = 4/100 de 140 = (4x140)/100 = 5,6 ptas.
A ltima cifra decimal, 6, igual ou superior a 5. Redondeamos o resultado 6 ptas.
Polo tanto: P.V.P. = 140 + 6 = 146 ptas.
7 % de 140 = 7/100 de 140 = (7x140)/100 = 9,8 ptas.
A ltima cifra decimal, 8, igual ou superior a 5. Redondeamos o resultado 10 ptas.
16 % de 140 = 16/100 de 140 = (16x140)/100 = 22,4 ptas.
A ltima cifra decimal, 4, menor de 5. Redondeamos o resultado 22 ptas.
SOLUCINS
313
67.
60 % = 60/100.
Se para simplificar dividimos numerador e denominador entre m.c.d. (60, 100) = 20,
obtemos:
60 /100 = (60:20)/ (100:20) = 3/5
Polo tanto, ambas expresins son equivalentes e os dous medios medios de
comunicacin ofrecen a mesma informacin.
68.
69.
a) A fraccin de homes a que representa o resto de 2/5 ata 5/5, dicir, 3/5.
b) As mulleres son os 2/5 de 400. dicir:
400 : 5 = 80
80 x 2 = 160 mulleres
c) O 40 % de 400 equivale a 40/100 de 400. dicir:
400 : 100 = 4
4 x 40 = 160 traballan s pola ma.
d) Comprobamos que 40 % de 400 = 2/5 de 400 = 160, xa que ambos resultados son
iguais.
e) Se 25 persoas son os 5/9, o nmero total de traballadores que se xubila ser:
25 : 5 = 5
5 x 9 = 45 persoas se xubilan en total.
Grfica Fraccin N decimal Porcentaxe
0,5 50 %
3/7 0,4285... 42,85...%
2/5 0,4 40 %
0,75 75 %
1/10 0,1 10 %
2/3 0,666... 66,66...%
314
70.
a) Se o plano est elaborado a escala 1:1 000, a distancia real entre dous puntos que
no plano estn situados a 1 cm un do outro ser:
1 cm x 1 000 = 1 000 cm = 1 000 : 100 m = 10 m
b) Unha ra que na realidade mide 16 m de largo, no plano debe medir:
16 m : 1 000 = 0,016 m = 0,016 x 100 cm = 1,6 cm
71.
a) A escala que representa o obxecto seu tamao real a escala 1:1, xa que
significa que 1 cm no plano equivale a 1 cm na realidade.
b) Na escala 2:1 o obxecto est representado a tamao maior do que realmente, xa
que a esta escala 2 cm no plano equivalen a 1 cm na realidade. Na escala 1:2 est
representado a menor tamao do real.
72.
a) Como se indica na escala, cada unidade da mesma equivale a 500 m na realidade.
b) A contraescala igual a unha unidade e est dividida en 10 partes.
Cada parte equivale a 500 m : 10 = 50 m.
c) O dique de abrigo mide 2 unidades da escala e 4 da contraescala.
En total: 2 x 500 + 4 x 50 = 1 000 + 200 = 1 200 m
O muelle petroleiro mide 1 unidades da escala e 3 da contraescala.
En total: 500 + 3 x 50 = 500 + 150 = 650 m
73.
Para debuxalo escala de ampliacin 3:1hai que multiplicar por 3 cada unhas das
sas medidas.
74.
Lias de cota: Lias finas paralelas lonxitude a medir.
Cotas: Cifras que indican as medidas.
Frechas: Colcanse nos extremos da lia de cota. Pdense substitur por puntos.
Lias auxiliares de cota: Indican os lmites das dimensins a acoutar.
SOLUCINS
315
75.
a) Radio do burato central: 15 mm
b) Radio dos catro buratos laterais: 12 : 2 = 6 mm
c) Radio dos arcos exteriores: 9 mm
d) Grosor da peza: 5 mm
e) Longo total da peza: ser a suma da distancia horizontal entre centros, 30 mm,
mis dous radios dos arcos exteriores, un a cada lado:
30 mm + 9 mm + 9 mm = 48 mm
f ) Largo total da peza: ser a suma da distancia vertical entre centros, 18 mm, mis
dous radios dos arcos exteriores, un a cada lado:
18 mm + 9 mm + 9 mm = 36 mm
76.
Base: longo: 40 mm, largo: 20 mm, altura: 10 mm.
Cilindro: dimetro: 10 mm, altura: 12 mm.
40 mm
12 mm
10 mm
20 mm
12 mm
316
1.
Resposta persoal.
2.
3.
a) Por medio do movemento das rodas.
b) As rodas fan xirar o eixe que as une quen, sa vez, transmite un movemento de
ascenso e descenso s pezas mbiles.
c) Produce o movemento das s.
4.
Unidade 4
SOLUCINS
317
5.
6.
Nomea os operadores tecnolxicos identificados en cada un dos aparatos da
actividade 4.
a) Tirarrollas: parafuso, pancas (2 asas).
b) Trade: manivela, roda dentada (2), eixe.
318
7.
8.
Pinzas: Potencia (P): no punto polo que se collen cos dedos. Resistencia (R):
no extremo das pinzas no que se suxeita o obxecto. Punto de apoio
(PA): no extremo no que se unen ambos brazos das pinzas. unha
panca de 3 xnero porque a potencia est situada entre a resitencia
e o punto de apoio.
Tenaces: P no extremo dos mangos, onde se colle coa man. R no outro
extremo, onde se aperta o obxecto. PA o eixe por onde se unen os
dous mangos. Como o PA est situado entre entre P e R, unha
panca de 1 xnero.
Carretilla: P no extremo dos brazos da carretilla, onde se colle coas mans. R na
caixa da carretilla, onde se coloca o peso a transportar. PA na roda.
Como R est situado entre P e PA, trtase dunha panca de 2 xnero.
Cortaunllas: P no extremo onde se fai forza cos dedos. R no outro extremo, onde
se coloca a unlla. PA o eixe articulado no que se unen as das
pezas que forman o cortaunllas. Como o PA est situado entre entre P
e R, unha panca de 1 xnero.
Romana: P no punto onde se coloca a pesa que equilibra a romana. R no outro
extremo, onde se coloca o obxecto que se quere pesar. PA o punto
polo que se suxeita. Como o PA est situado entre entre P e R,
unha panca de 1 xnero.
Crebanoces: P no extremo das asas, por onde se aperta coa man. R no punto onde
se coloca a noz. PA no extremo onde se unen as das asas. R est
situado entre P e PA, unha panca de 2 xnero.
SOLUCINS
319
9.
a) Os pesos dos nenos son as das forzas que interveen na panca, potencia e
resistencia ( indiferente cal sexa a potencia e a resistencia).
Segundo a lei da panca, o producto de cada forza pola sa distancia punto de
apoio debe ser igual . Polo tanto, se l a distancia pedida, cmprese:
P L = R l
48 kg 2 m = 60 kg l
Pero 48 2 = 96, polo que:
60 l = 96
En consecuencia l ser:
l = 96 : 60 = 1,6 m
O outro neno deber sentarse a 1,6 m do punto de apoio do balancn.
b) O punto de apoio est situado no extremo do crebanoces, onde se unen os dous
brazos. Como a forza se aplica no extremo dos brazos, o brazo da potencia, L,
ser a lonxitude do crebanoces, 18 cm. O brazo da resistencia a distancia do
punto onde est situada a noz e o punto de apoio, 3 cm. A potencia P ser a
forza aplicada, 4 kg.
En consecuencia:
P L = R l
4 kg 18 cm = R 3 cm
Pero 4 18 = 72, polo que:
R 3 = 72
En consecuencia l ser:
R = 72 : 3 = 24 kg
A forza que acta sobre a noz ser de 24 kg.
10.
A vantaxe da polea consiste en que mis doado aplicar unha forza cara a abaixo que
noutra direccin.
11.
a) A funcin das cadeas a de servir de soporte do asento. O peso acta
producindo un esforzo de traccin sobre elas.
320
b) A carga tranversal sobre o largueiro d lugar a un esforzo de flexin sobre o
mesmo que fai que se dobre.
c) Se os postes estivesen sobre un terro brando, cravaranse nel xa que transmiten
solo o peso do neno.
12.
a) As pezas sometidas a ela tenden a curvarse: flexin.
b) Esforzo que fai que a peza se comprima: compresin.
c) Accin que fai que a peza se retorza: torsin.
d) As pezas sometidas a ela tenden a desgarrarse: cortadura.
e) Accin que fai que a peza se alongue: traccin.
13.
a) As cadeas: traccin.
b) Os postes: compresin.
c) O largueiro: flexin.
d) Os enganches das cadeas: cortadura.
14.
En tdolos casos cmpre engadir elementos para triangular a estructura. No primeiro
caso o adecuado colocar un ou dous perfs seguindo a digonal o rectngulo.
No segundo, que representa unha ponte, colcanse barras en posicin vertical e
inclinada para facer mas rxida a estructura.
No terceiro colcanse tirantes. o caso das pontes colgantes.
15.
Resposta persoal que depender do xoguete elixido.
SOLUCINS
321
16.
Resposta persoal.
17.
Resposta persoal.
18.
Resposta persoal.
19.
5,6 hg = 5,6 x 10 000 = 56 000 cg 6,52 dg = 6,52 : 1 000 = 0,00652 hg
9,82 cg = 9,82 : 10 = 0,982 dg 4,65 g = 4,65 x 100 = 465 cg
0,31 kg = 0,31 x 100 = 31 dag 62 kg = 62 x 10 000 = 620 000 dg
20.
87,5 dag x 1 000 = 87 500 cg 56,7 g x 1 000 = 56 700 mg
1640 cg x 10 000 = 0,164 hg 86 hg x 1 000 = 86 000 dg
0,75 kg x 100 = 75 dag 35,6 mg : 10 000 = 0,00356 dag
21.
22.
a) As pezas pesarn en total: 1 200 x 12,5 kg = 15 000 kg.
b) Como a capacidade dos camins est expresada en toneladas, deberemos
expresar tamn en toneladas a carga a transportar. Dado que 1 t = 1 000 kg, temos:
15 000 kg = 15 000 : 1 000 = 15 t que hai que transportar
Se cada camin carga 5 t, precisaranse 15 t : 5 = 3 camins.
322
23.
Elaboraremos unha tboa para indicar os clculos. Expresaremos o peso de cada
bulto en gramos. Os primeiros 1 000 g, dicir, 1 kg, teen unha tarifa de 750 ptas. O
resto do peso en gramos multiplicmolo por 0,5 ptas. que o seu custo segundo a
tarifa. Sumando ambas cantidades obtemos o custo de envo de cada bulto.
24.
As fraccins dos casos a), b), c), d) teen o mesmo denominador polo que podemos
efectuar a operacin directamente. Nos casos seguintes preciso reducir a comn
denominador.
a) 4 3 4 + 3 7
--- + --- = ------- = --- = 1
7 7 7 7
b) 3 5 7 3 + 5 + 7 15
--- + --- + --- = ------------ = ----
11 11 11 11 11
c) 4 3 1
--- --- = ---
7 7 7
d) 13 4 9 9 : 3 3
--- --- = ---- = ------- = ---
15 15 15 15 : 3 5
SOLUCINS
323
e) 5 2 5 (9:3)x2 5 6 5 + 6 11
--- + --- = --- + --------- = --- + --- = ------ = ---
9 3 9 9 9 9 9 9
O m.c.m. de (9, 3) = 9, xa que 9 multiplo de 3.
f) 5 3 1 (24:6)x5 (24:8)x3 (24:4)x1 20 9 6 20+9+6 35
--- + --- + --- = ----------- + ----------- + ----------- = --- + --- + --- = ---------- = ---
6 8 4 24 24 24 24 24 24 24 24
O m.c.m. de (6, 8, 4) = 24, que ser o denominador comn.
g) 7 2 (40:8)x7 (40:5)x2 35 16 35 16 19
--- --- = ----------- ------------ = --- ---- = ---------- = ---
8 5 40 40 40 40 40 40
O m.c.m. de (8, 5) = 40, que ser o denominador comn.
h) 13 2 13 (15:3)x2 13 10 13 10 3 3 : 3 1
--- --- = --- ------------ = --- ---- = ---------- = --- = -------- = ---
15 3 15 15 15 15 15 15 15 : 3 5
O m.c.m. de (15, 3) = 15, xa que 15 mltiplo de 3.
25.
Expresaremos os nmeros naturais en forma de fraccin do mesmo denominador c
algunha das fraccins coas que as queremos sumar ou restar.
a) 3 20 3 20 3 17
4 --- = ---- --- = -------- = ---
5 5 5 5 5
O nmero 4 igual fraccin 20/5 xa que 20:5 = 4.
b) 3 1 4 3 (4:2)x1 4 3 8 4 + 3 + 8 15
1 + --- + --- = --- + --- + ---------- = --- + --- + --- = ------------- = ---
4 2 4 4 4 4 4 4 4 4
O nmero 1 igual fraccin 4/4, xa que 4:4 = 1.
O m.c.m. de (4, 2) = 4 xa que 4 multiplo de 2.
324
e) 2 8 2 (45:5)x2 (45:9)x8 (45:3)x2 18 40 30 18+40+30 88
--- + --- - --- = ----------- + ----------- - ------------ = --- + --- - --- = ------------- = ---
5 9 3 45 45 45 45 45 45 45 45
O m.c.m. de (5, 9, 3) = 45.
f) 3 7 1 (10:5)x3 (10:2)x7 1 6 35 1 6 + 35 - 1 40
--- + --- - --- = ----------- + ----------- - --- = --- + --- - --- = ------------- = --- = 4
5 2 10 10 10 10 10 10 10 10 10
O m.c.m. de (5, 2, 10) = 10.
26.
A fraccin de pezas que colocou cada xogador a suma das fraccins colocadas en
cada tentativa. Polo tanto, a fraccin colocada por cada xogador ser:
1 xogador:
1 1 (12:4)x1 (12:3)x1 3 4 7
--- + --- = ---------- + ----------- = --- + --- = --- (fraccin de pezas que coloca o 1 xogador)
4 3 12 12 12 12 12
m.c.m. de (4, 3) = 12.
2 xogador:
1 1 (16:2)x1 (16:8)x1 8 2 10
--- + --- = ---------- + ----------- = --- + --- = --- (fraccin de pezas que coloca o 2 xogador)
2 8 16 16 16 16 16
m.c.m. de (2, 8) = 16.
Para saber cal das das fraccin maior, reducimos ambas fraccins a comn
denominador para comparar os seus numeradores.
7 10 (48:12)x7 (48:16)x10 28 30
--- , --- = ------------ , -------------- = --- , ----
12 16 48 48 48 48
m.c.m. de (12, 16) = 48.
Como 30 > 28, maior a fraccin de pezas colocadas polo segundo xogador.
SOLUCINS
325
27.
A fraccin de pezas vermellas, azules e amarelas ser a suma das fraccins de cada
unha destas cores.
1 2 3 (20:4)x1 (20:5)x2 (20:10)x3 5 8 6 5 + 8 + 6 19
--- + --- + --- = ----------- + ----------- + ------------- = --- + --- + --- = ------------- = ---
4 5 10 20 20 20 20 20 20 20 20
O m.c.m. de (4, 5, 10) = 20.
Se de 20 pezas, 19 son doutras cores, a fraccin de pezas de cor verde ser:
19 20 19 1
1 ---- = --- --- = --- (fraccin de pezas de cor verde)
20 20 20 19
28.
a) 2 4 2 x 4 8
--- x --- = ------- = ---
3 5 3 x 5 15
b) 3 3 x 3 9
--- x 3 = -------- = ---
4 4 4
c) 15 5 12 15 x 5 x 12 900 900 : 60 15
--- x --- x --- = --------------- = ------ = ------------- = ---
4 21 5 4 x 21 x 5 420 420 : 60 7
m.c.d. (900, 420) = 60
d) 6 3 2 6 x 3 x 2 x 3 108 108 : 36 3
--- x --- x --- x 3 = ----------------- = ------ = ----------- = ---
5 4 9 5 x 4 x 9 180 180 : 36 5
m.c.d. (108, 180) = 36
326
29.
a) A quinta parte exprsase como 1/5, e a metade como 1/2. A quinta parte da metade
ser o producto de ambas fraccins:contrachapeado.
1 1 1 1 1
--- de --- = --- x --- = --- (fraccin do taboleiro que se utiliza)
5 2 5 2 10
b) Utilizaranse 12 x 1/8 litros:
1 12 x 1 12
12 x --- = --------- = --- litros = 12 : 8 litros = 1,5 litros de pintura
8 8 8
30.
a) 3 2 3 x 7 21
--- : --- = ------- = ---
4 7 4 x 2 8
b) 2 2 x 1 2
--- : 5 = ------- = --- (Observa que lle asignamos nmero natural o denominador 1)
3 3 x 5 15
c) 2 3 x 5 15
3 : --- = ------- = ---
5 2 2
d) 2 5 2 x 3 6 6 : 3 2
--- : --- = -------- = --- = ------- = ---
9 3 9 x 5 45 45 : 3 15
31.
O nmero de pezas que se poden obter ser o cociente da divisin 30 : 1/4.
1 30 x 4 120
30 : --- = -------- = ------ = 120 pezas se obtern da barra.
4 1 1
SOLUCINS
327
32.
As operacins combinadas pdense efectuar de varias formas. Neste caso
realizaremos primeiro as operacins indicadas entre parnteses, logo as
multiplicacins e divisin e, por ltimo, as sumas e restas.
a) 4 3 1 4 3 (10:2)x1 3 5 (10:5)x3 5 6 5 1
--- - --- + --- = --- - --- + ---------- = --- - --- = ----------- - --- = --- - --- = ---
5 10 2 5 10 5 10 10 10 10 10 10 10
b) 2 3 1 2 3 x 1 2 3 (60:3)x2 (60:20)x3 40 9 49
--- + --- x --- = --- + ------- = --- + --- = ----------- + ------------ = --- + --- = ---
3 5 4 3 5 x 4 3 20 60 60 60 60 60
c) 2 11 1 3 7 2 11 1 3 x 3 2 11 1 9
--- x ---- - --- + --- : --- = --- x --- - --- + -------- = --- x --- - --- + --- =
5 4 3 7 3 5 4 3 7 x 7 5 4 3 49
2 11 (147:3)x1 (147:49)x9 2 11 49 27 2 11 76
--- x --- - ------------ + -------------- = --- x --- - ----- + ---- = --- x --- - ----- =
5 4 147 147 5 4 147 147 5 4 147
2 11 76 2 x 11 76 22 76 22 x 76 1 672 1 672 : 4 418
--- x --- - ----- = --------- x ----- = --- x ---- = ------------ = ------- = ------------ = -----
5 4 147 5 x 4 147 20 147 20 x 147 2 940 2 940 : 4 735
33.
a) Un ingreso de 18 000 ptas. nunha conta bancaria: + 18 000
b) O ano 276 antes do nacemento de Cristo: - 276
c) O Teide ten unha altura de 3 718 m: + 3 718
d) O ascensor encntrase no 3 andar do stano: -3
34.
a) 15 C sobre cero: + 15 C
b) Ano 1616 d.C: + 1616
c) 120 m de profundidade: - 120 m
d) Gaar 2 000 ptas.: + 2 000 ptas.
e) Deber 8 500 ptas.: 8 500 ptas.
f) Estar no 5 andar : + 5
[
[ [
[ [
[
[
328
35.
Para ser nmeros enteiros e non ser naturais debern ser todos negativos e de valor
absoluto un nmero natural. Non poden ser nmeros decimais nin fraccionarios xa
que nese caso non seran enteiros.
36.
a) op. (3) = +3 op. (+7) = 7 op. (6) = +6 op. (1) = +1 op. (+10) = 10
b) | 3 | = +3 | +7 | = +7 | 6 | = +6 | 1 | = +1 | +10 | = +10
37.
a) Se 2 000 significa posuir 2 000 ptas., 2 000 ptas. significa deber 2 000 ptas.
b) Se 15 representa unha temperatura de 15C baixo cero, +15 representa 15C
sobre cero.
c) Se +2 significa estar no 2 andar, 2 significa estar no 2 stano.
d) Se por 8 se representa o ano 8 a.C, +8 representa o ano 8 despois de Cristo.
38.
Os nicos nmeros que teen como valor absoluto 21 son +21 e 21.
39.
9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9 +10
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
40.
9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9 +10
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
41.
maior o que est situado dereita na recta numrica.
a) +6 e 0 +6 c) 4 e 0 0
b) +5 e 7 +5 d) 3 e 8 3
42.
a) 23 < 6 < 3 < 0 < +7 < +13
b) 110 < 109 < 107 < +100 < +108
SOLUCINS
329
43.
13 < 4 < 3 < 2 < 0 < +4 < +6 < +10 < +11
44.
a) 5, 4, 3, -2, 1, 0, +1
b) +6, +7, +8, +9, +10
c) 6, 5, 4, 3, 2
d) 2, 1, 0, +1, +2, +3, +4
45.
a) Dados dous nmeros enteiros positivos, maior o que ten maior valor absoluto:
verdadeiro, xa que est situado dereita do outro na recta numrica.
b) Dados dous nmeros enteiros negativos, maior o que ten maior valor absoluto:
falso. maior o que ten menor valor absoluto, xa que est situado a dereita do
outro na recta numrica.
c) Dados dous nmeros enteiros, un positivo e outro negativo, sempre maior o
positivo: verdadeiro, polo mesmo motivocs anteriores.
d) Todo nmero enteiro maior que 0: falso. Os nmeros enteiros negativos son
menores que 0.
e) Todo nmero negativo menor que 0: verdadeiro. Na recta numrica os nmeros
engativos estn situados esquerda de 0.
46.
a) (+3) + (2) = +1 e) 5 + (+2) = 3 i) 2 + (5) + 7 = 3 + 7 = +4
b) (+5) + (8) = 3 f) 3 + (9) = 6 l) 5 + (1) + 2 = 6 + 2 = 4
c) (+6) + (1) = +5 g) 4 + (2) = 6 ll) 6 + (3) + (8) = 3 + (8) = 5
d) (6) + (2) = 8 h) 5 + (+8) = +3 m) (5)+1+(6)+3 = 4+(6)+3 = 10+3 = 7
47.
a) (+15) + (6) = +9 e) (7) + (5) = 12
b) (10) + (5) = 15 f) (8) + (+3) = 5
c) (5) + (+6) = 1 g) (+8) + (+7) = +15
d) (+12) + (+8) = +20 h) (+14) + (6) = + 8
48.
a) O ano 63 a.C. represntase por 63.
Se viviu 77 anos morreu no ano: 63 + 77 = +14 (ano 14 despois de Cristo).
b) Un ascensor que se encontra no 3 andar baixa 5 pisos. En que piso est agora?
c) Nun autobs viaxan 25 pasaxeiros. chegar a unha parada soben 8 persoas e
baixan 5. Cantos pasaxeiros leva agora o autobs?
330
49.
Transformamos as rectas en sumas cambiando o signo do subtraendo.
a) +6 (+2) = +6 + (2) = +4 e) 5 (3) = 5 + (+6) = +11
b) 6 (+4) = 6 + (4) = 10 f) 8 (+4) = 8 + (4) = 12
c) +10 (3) = +10 + (+3) = +13 g) 4 0 = 4, xa que 0 tn valor nulo.
d) 2 (8) = 2 + (+8) = +6 h) 0 (1) = 0 + (+1) = +1
50.
a) Subiu a difrencia entre a temperatura mxima e maila mnima:
+7 (5) = +7 + (+5) = +12 (Subiu en total 12 C)
b) Se designamos coa letra x a cantidade que necesita, deber cumprir:
x 3 000 = + 500
En consecuencia, ser: x = +3 000 + 500 = 3 500 ptas.
51.
Multiplicamos os valores absolutos dos nmeros e colocmoslle resultado o signo
correspondente segundo a regra dos signos (cero non leva signo).
a) (+7) (+2) = +14 e) 5 (2) = 10 i) (+7) 0 = 0
b) (+5) (3) = 15 f) 3 6 = 18 l) 2 (3) 0 = 6 0 = 0
c) (2) (+6) = 12 g) 7 (+1) = +7 ll) 5 (2) (-4) = 10 (4) = +40
d) (3) (4) = +12 h) (1) 6 = 6 m) (2) 3 (1) = 6 (1) = +6
52.
a) Ambos signos deben ser iguais, os dous positivos ou os dous negativos.
b) Distintos, un positivo e o outro negativo.
c) Non. Un deles ou os dous deben ser igual a cero.
d) Si. A suma de dous nmeros enteiros opostos cero.
53.
O valor absoluto do factor descoecido obtense dividindo o producto entre o outro
factor. O signo, pola regra dos signos para que o producto tea o signo indicado.
a) + 3 (+6) = +18 e) 0 3 = 0
b) 5 (+1) = 5 f ) (2) (2) = 4
c) 2 (+5) = 10 g) (1) 7 = 7
d) 8 (-3) = +24 h) (+6) (1) = 6
SOLUCINS
331
54.
Efectuaremos en cada primeramente a operacin indicada entre corchetes [ ] e logo
o producto. Seguidamente resolvermolo aplicando a proiedade distributiva do
producto respecto da suma.
a.1) (-2) [ (+7) + (-3) ] = (-2) (+4) = -8
a.2) (-2) [ (+7) + (-3) ] = (-2) (+7) + (-2) (-3) = -14 + (+6) = -8
b.1) (+8) [ (-1) + (-4) ] = (+8) (-5) = -40
b.2) (+8) [ (-1) + (-4) ] = (+8) (-1) + (+8) (-4) = -8 + (-32) = -40
c.1) (-3) [ (-2) + (+4) - (+5) ] = (-3) [ +2 + (-5) ] = (-3) (-3) = +9
c.2) (-3) [ (-2) + (+4) - (+5) ] = (-3) (-2) + (-3) (+4) - (-3) (+5) = +6 + (-12) - (-15) =
= + 6 + (-12) + (+15) = +9
55.
a) O factor comn que se repite en tdolos termos (+2).
(+2) ( 4) + (+2) (+3) (+2) ( 5) = (+2) [ ( 4) + (+3) ( 5) ]
b) O factor comn (-3). No terceiro termo colocamos 1 por que (-3) 1 = (-3).
( 1) ( 3) (+5) ( 3) + ( 3) = ( 3) [ ( 1) - (+5) + 1 ]
c) O factor comn ( 4).
( 4) 5 + ( 2) ( 4) 3 ( 4) = ( 4) [ 5 + ( 2) 3 ]
d) O factor comn (-6). No ltimo termo deixamos o signo + porque ( 6) (+2) = 12
= 6 2 6 ( 2) + 3 ( 6) ( 1) ( 6) 6 2 = 6 [ ( 2) + 3 ( 1) + 2 ]
56.
Dividiremos os valores absolutos dos dos termos e colocarmoslle resultado o signo
correspondente segundo a regra dos signos.
a) +8 : (+2) =+4 e) 15 : ( 3) = 5
b) 12 : (+3) = 4 f ) 8 : 2 = 4
c) 18 : ( 6) = 3 g) ( 6) : 1 = 6
d) 20 : (-4) = +5 h) 5 : ( 1) = 5
57.
O valor absoluto do termo descoecido obtense efectuando a divisin entre o
dividendo ou o divisor e mailo cociente. O signo obtense pola regra dos signos para
que o cociente tea o signo indicado.
a) 10 : (+5) = 2 e) (+3) : ( 1) = 3
b) + 9 : (+3) = +3 f) ( 1) : ( 1) = +1
c) +12 : ( 4) = 3 g) ( 80) : 4 = 20
d) 14 : ( 7) = +2 h) 0 : ( 3) = 0
332
58.
Efectuamos primeiro as operacins indicadas entre parnteses e logo os productos e
cociente, se existen. Por ltimo, as sumas e restas.
a) (12 6 ) : 3 + 1 = 18 : 3 + 1 = 6 + 1 = 5
b) 3 4 ( 5 + 2 -3) = 3 4 (+4) = 12 + ( 4) = 16
c) 3 + ( 5 3 4 ) = 3 + ( 5 12 ) = 3 + (7) = 10
d) ( 2 + 11) : ( 7 + 5 1) = (+9) : (3) = 3
59.
Os productos e cocientes de dous termos pdense realizar por separado tempo que
se efectan as operacins indicadas entre parnteses e corchetes.
a) 5 + [ 3 + 2 ( 1 + 3 ) ] = 5 + [ 3 + 2 2 ] = 5 + [ 3 + 4 ] = 5 + (+1) = 4
b) 8 [ 5 ( 4 + 6 ) ] = 8 [ 5 (+10 ) ] = 8 [ 5 + (10) ] = 8 [ 5 ] = 8 +
(+5) = +13
c) 5 ( 3) + [ 30 : (5) (2 + 5 ) ] = (15) + [ (6) (+3) ] = (15) + [ (6) + (3) ] =
(15) + (9) = 24
d) 5 + 3 [ 7 + 8 : (2) ] = 5 + 3 [ 7 + (4) ] = 5 + 3 (+3) = 5 + (+9) = +4
60.
a) As primeiras parnteses non van precedidas de signo, polo que como se tivesen
signo positivo. As segundas levan tamn o signo +, polo se poden suprimir
directamente.
Seguidamente o mis sinxelo sumar tdolos termos positivos e tdolos termos
negativos entre s. Obteremos un nmero positivo e outro negativo que sumaremos
para obter o resultado final.
(5 + 3 ) + (8 + 5 1 ) = 5 + 3 + (8) + 5 1 = (14) + (+8) = 6
b) As parnteses van precedidas o signo + polo que as suprimimos. O corchete vai
precedido do signo - , o que nos obriga a cambiar o signo de tdolos dos termos
que encerra.
[ 6 + ( 3 4 ) ] + ( 2 + 3 ) = [ 6 + 3 + ( 4 ) ] + (2) + 3 = +6 3 ( 4 ) + (2)
+ 3 = +6 3 + 4 + (-2) + 3 = 13 + (5) = +8
c) Os corchetes van precedidos do signo + polo que os suprimimos.
(+ 5) + [ (4) + (8) ] = (+ 5) + (4) + (8) = (+ 5) + (12) = 7
SOLUCINS
333
d) Ambos corchetes van precedidos do signo -, polo que cambiamos o signo de
tdolos termos situados no interior de cada un.
[ (2) (+ 7) ] [ 5 + ( 2) ] = (2) + (+ 7) (+5) ( 2) = +2 + (+ 7) + (5) + (2) =
+11 + (5) = +6
61.
Nalgunhas das seguintes operacins cometronse erros. Localzaos e calcula o
resultado correcto desas expresins. Comproba os resultados coa calculadora.
a) 3 + 2 (4) (5) = 1 (4) + 5 = 4 + 5 = 9
O erro consiste en sumar os termos 3 + 2, xa que antes dbese efectuar o
producto +2 (4). O resultado correcto o seguinte:
3 + 2 (4) - (5) = 3 + (8) + 5 = 11 + 5 = 6
b) 26 + 5 (2) + (6) = 26 + (10) + (6) = 10
O proceso seguido e mailo resultado son correctos xa que se efectuou antes o
producto.
c) 3 [ 6 (4) 2 ] = 3 6 + 4 2 = 3 6 + 8 = 11 6 = 5
O erro consiste en cambiar das veces o signo da expresin -(-4) 2. Esta
expresin consta dun s termo porque leva o signo de multiplicar. Polo tanto s se
cambia o signo unha vez, por exemplo, o primeiro signo -. O resultado correcto
este:
3 [ 6 (4) 2 ] = 3 6 + (4) 2 = 3 6 8 = 11
d) 12 2 3 + 6 : 3 = 12 6 + 6 : 3 = 12 : 3 = 4
O erro consiste en sumar 6 + 6 = 0, co que ambos termos desaparecen da
expresin. Non se poden sumar porque o segundo est dividido por 3. O rsultado
correcto o seguinte:
12 2 3 + 6 : 3 = 12 6 + 2 = 8
62.
a) 5 5 5 5 = 5
4
= 625 e) (2) (2) (2) (2) = (2)
4
= 16
b) (3) (3) (3) = (3)
3
= 27 f ) (11) (11) = (11)
2
= 121
c) (1) (1) = (1)
2
= 1 g) 3 3 3 3 = 3
4
= 81
d) 1 1 1 1 1 = 1
5
= 1 h) 2 2 2 2 2 = 2
5
= 32
(Nos apartados g), h), o signo - non forma parte da potencia, xa que non se repite)
334
63.
64.
a) ( 3)
7
= 2 187 Xa que unha potencia de expoente impar e resultado
negativo.
b) ( 2)
8
= +256 Xa que unha potencia de expoente par.
c) (+ 5)
3
= 125 Xa que unha potencia de expoente impar e resultado
positivo.
d) (7)
3
= 343 Xa que unha potencia de expoente impar e base negativa.
65.
a) 2
2
2
3
2
4
= 2
2+3+4
= 2
9
e) (5)
6
: (5)
4
= (5)
6+4
= (5)
10
b) (3)
3
(3)
2
= (3)
3+2
= (3)
5
f) 8
5
: 8
4
= 8
5+4
= 8
9
c) (10)
2
(10)
3
(10) = (10)
2+3+1
= (10)
6
g) (6)
7
: (6) = (6)
7+1
= (-6)
8
d) (4)
2
(4)
3
= (4)
2+3
= (4)
5
h) (10)
5
: (10)
5
= (10)
5+5
= (10)
10
66.
a) [ (3)
2
]
3
= (3)
23
= (3)
6
b) (5
2
)
3
= 5
23
= 5
6
c) [(10)
2
]
4
= (10)
24
= (10)
8
d) [(2)
3
]
3
= (2)
33
= (2)
9
SOLUCINS
335
67.
Os resultados obtidos deben ser iguais en cada caso, independentemente do modo
de realizar a operacin.
(10)
3
= 1 000
a) [ 5 (2)]
3
=
5
3
(2)
3
= 125 (8) = 1 000
(+6)
3
= 216
b) [ (2) (3) ]
3
=
(2)
3
(3)
3
= 8 (27) = 216
(40)
4
= 2 560 000
c) [ 2 (5) 4 ]
4
=
2
4
(5)
4
4
4
= 16 625 256 = 2 560 000
100
2
= 10 000
d) [ (10) 2 (5) ]
2
=
(10)
2
2
2
(5)
2
= 100 4 25 = 10 000
68.
a) (3 + 2)
2
= 3
2
+ 2
2
(3 + 2)
2
= 5
2
= 25, 3
2
+2
2
= 9 + 4 = 13 Falso
b) (5 - 3)
2
= 5
2
3
2
(5 3)
2
= 2
2
= 4, 5
2
3
2
= 25 9 = 16 Falso
c) (3 5)
2
= 3
2
5
2
(3 5)
2
= 15
2
= 225, 3
2
5
2
= 9 25 = 225 Certo
d) (8 : 4)
3
= 8
3
: 4
3
(8 : 4)
3
= 2
3
= 8, 8
3
: 4
3
= 512 : 64 = 8 Certo
69.
a) 7
5
: 7
3
= 7
2
xa que 5-3=2 d) [(2)
3
]
2
= (2)
6
xa que 32=6
b) (3)
2
(-3)
3
= (3)
5
e) [(10)
2
]
2
= 10 000 = 10
4
xa que 22=4
c) (5)
6
: (-5)
4
= (5)
2
xa que 6-4=2 f ) [(10)
3
]
3
= 1 000 000 000 = (10)
9
xa que
o expoente impar e o resultado negativo.
70.
a) (3)
0
= 1, xa que toda potencia de expoente 0 igual a 1.
b) (2)
1
= 2
c) (5)
1
= 5
d) (4)
0
= 1, xa que toda potencia de expoente 0 igual a 1.
e) (7)
1
= 7
f) (2
3
)
0
= 1, xa que para que o resultado sexa 1 o expoente debe ser 0, e a nica
forma posible que sexa 30 = 0.
{
{
{
{
336
71.
Os nmeros naturais solucin de cada apartado son:
a) (3)
2
= 9 e) (10)
2
= 100
b) (8)
2
= 64 f) (2)
2
= 4
c) (1)
2
= 1 g) (6)
2
= 36
72.
a) Como 3
2
= 9 e (3)
2
= 9 9 = 3
b) Como 6
2
= 36 e (6)
2
= 36 36 = 6
c) Como 2
2
= 4 e (2)
2
= 4 4 = 2
d) Como 8
2
= 64 e (8)
2
= 64 64 = 8
73.
74.
a) Non existe ningn nmero enteiro que elevado cadrado dea 4. Por iso non existe
4.
b) Non existe ningn nmero que elevado cadrado dea negativo. Por iso non se
pode calcular a raz cadrada de ningn nmero negativo.
75.
a) 121 = 5 e)
3
-64 = -4
b) 225 = 15 f)
3
1000 = 10
c) 400 = 20 g)
3
-1728 = 12
d) 256 = 16 h)
3
8000 = 20
SOLUCINS
337
76.
a) 55 = 7,416 e)
3
90 = 4,481
b) 150 = 3,162 f)
3
600 = -8,434
c) 300 = 17,320 g)
3
1200 = 10,626
d) 600 = 24,494 h)
3
3000 = 14,422
77.
78.
79.
338
80.
a) As caras laterais teen forma de paralelogramos, neste caso, rectngulos e
romboides. Poden ser iguais ou diferentes. Unicamente son iguais se as caras
sobre as que se apoia son polgonos regulares e as caras laterais son
perpendiculares a elas.
b) As caras horizontais ou bases teen forma de polgono de distinto nmero de lados
e son paralelas entre si.
81.
a) Un dado de seis caras: hexaedro ou cubo.
b) Un lapis de caras planas: prisma hexagonal regular.
c) Un caixn: ortoedro.
d) As torres xemelgas de KIO, en Madrid: prisma cuadrangular oblicuo.
e) Unha ozca: prisma hexagonal regular.
82.
a) Teen forma de paraleleppedo o dado, o caixn e mailas torres de KIO, xa que
tdalas sas caras teen forma de paralelogramos (cadrado, rectngulo, rombo ou
romboide).
Son ortoedros o dado e o caixn porque tdalas sas caras son cadrados ou
rectngulos. Repara en que nos ortoedros as caras contiguas son perpendiculares
entre si ("orto" = perpendicular).
b) O nico poliedro regular con forma de prisma o cubo xa que soamente este
poliedro regular ten das bases e as sas caras laterais son paralelogramos,
cadrados neste caso.
83.
a) As caras verticais teen forma triangular e poden ser iguais ou non.
b) S teen unha cara horizontal, que base sobre a que se apoian, e que ten forma
de polgono.
84.
a) O punto no que coinciden os vrtices superiores das caras laterais o vertice da
pirmide: vedadeiro.
b) A apotema lateral dunha pirmide recta mide o mesmo c aresta lateral: falso, a
apotema lateral a altura de cada un dos tringulos que forman as caras laterais,
e a sa medida menor c aresta lateral.
c) As arestas laterais dunha pirmide oblicua son todas iguais: falso, son iguais se a
pirmide recta, pero se oblicua non son todas iguais.
d) Nunha pirmide recta a altura a distancia do vrtice centro da base: verdadeiro.
SOLUCINS
339
85.
Seguidamente represntase a forma do desenvolvemento de cada un dos corpos,
mais non a tamao real. En cada caso as arestas deben ser da medida que se indica.
a) Un cubo de 5 cm de aresta.
b) Un prisma recto pentagonal regular de 3 cm de lado de base e 8 cm de altura.
c) Unha pirmide recta cuadrangular regular de 5 cm de lado de base e 10 cm de
apotema.
hora de recortar cada unha da figuras hai que ter en conta que se deben deixar
pequenos anacos de papel ou solapes nos bordos da arestas que se van pegar.
86.
Gorro de paiaso: cono.
Pelota: esfera.
5 cm
5 cm
10 cm
5 cm
8 cm
340
Cucurucho de xelado: cono.
Lata de refresco: cilindro.
Pela correspondente a unha porcin de laranxa: fuso esfrico.
Tambor: cilindro.
87.
a) A medida do dimetro das bases ser de 4 cm + 4 cm = 8 cm.
b) A base do rectngulo correspondente superficie lateral medir o mesmo c
lonxitude da circunferencia da base. A altura medir o mesmo c xeratriz, dicir,
10 cm.
88.
As cores obtidas son:
a) Prpura + amarelo: vermello.
b) Prpura + azul: azul escuro.
c) Amarelo + azul: verde.
89.
As cores complementarias de cada unha das seguintes son:
a) Complementaria do verde claro: violeta.
b) Complementaria do laranxa: azul escuro.
c) Complementaria do vermello: azul.
90.
a) xirar a unha certa velocidade xa non posible distinguir as cores do crculo.
b) O crculo semella ser de cor branca. Isto proba que a luz unha mestura de
radiacins de luces de diferentes cores (as cores do arco da vella).
91.
a) A cor ou tonalidade dominante a azul, que pertence gama das cores fras.
b) O contraste mis destacado o das cores azul e vermella.
8 cm
10 cm

Modulo1 Tec - Matematico

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Modulo1 Tec - Matematico

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

1 TECNOLXICO-MATEMTICO

MBITO TECNOLXICO - MATEMTICO

19. Escribe o nmero anterior e o seguinte a cada un destes nmeros:

leva unha vent que ocupa a terceira parte da parede.

trazando as rectas paralelas ou perpendicu-

e debuxa nela o tabique EF

en tres partes iguais e debuxa a vent no segmento cen-

73. Completa o cadro seguinte co nome dos termos dunha raz.

Custo aproximado: 500 ptas.

b) Para que o resultado sexa 0 ten que ser a base 0: 0

Você também pode gostar