Você está na página 1de 57

C

h
o
'q
r
e
t
e
n
a
m
it
a
l
Q
'e
q
c
h
i'

Awabej:
Otto Prez Molina y Roxana Baldetti Elas


Rochochil Xwaklijik Kalebaal chi Tzaqal re ru
6ta. Avenida 4-41 zona 1,
Casa Presidencial Puerta del Centro
Guatemala, Guatemala. C.A.
Tel. (502) 2327-6000 ext. 2598
KUUBLAL RE XBEERESINKIL
LI XNALEBIL AWABEJ SA LI
TENAMIT RE XWAKLIJIK
KALEBAAL CHI TZAQAL E RU
PNDRI.
WIIB OXIB AATIN
Li tasalhu ain tziibanbil choq re li tenamit chi rix li Kuublal re
xkanjelankil Xnaleb Awabej chi rix Xwaklijikeb Kalebaal chi Tzaqal re
ru (PNDRI), li twotzmanq ut sa junjunq chi teep xboqaleb li komon chi
tzaqonk sa li xkanjelankil.,
Li Rawabejil Tenamit re Wateaal, Otto Prez Molina, xxaqab
xkanjelankil li PNDRI, sa xkaba li ka re ru xsumehom jo aj juchunel ru
xhuhil Sumkuub Wank sa Tuqtuukilal, xbaan naq li kila komonil naleb
ain wank xkuutal sa li Sumkuub chi rix Xsachomq tenamit ut xwankilal
awimq, jo aj wi li xnimal ru kehok ib sa aatin bar wi xalaak chaq
(2001/2009). Abanan, toj anajwank, sa xkaba li raatin awabej, naq
xtikib behek, sa xkaba naq li PNDRI haan xnimal ru kanjelobaal
wank qe re yalok chi ru xtusulal aj kamol chaq wiej ut puchil (li nebail ut
li xmajel wakijik), jo chank ru xaqabanbil sa li Sumkuub Xsachbal Wiej
ut jo aj wi sa li Xbehil Jalaakil Awabej, bar wi wank tzaqal li
kalebaalil waklijik.
Li Rochochil Xwaklijik Kalebaal chi tzaqal re ru, li jolominbil xbaan li
Rawabejil Tenamit, xkuluban li kuublal ain ut xsumehom chik
xkanjelankil chi anchal xchool.
Li naajmank chi rix li kanjel ain tento naq najmank naq tzaqal
xnalebaq Awabejilal, re naq cholchooq naq tkanjelamanq chalen, us
ta tjalaaq aj jolominel re. Jokan utan naq jwal nim xwankil xtzaqonik li
tenamit re naq tkawuuq xwankil li naleb ain.
Watemaal, rox xpohil li chihaab 2014.
Rochochil Xwaklijik Kalebaal chi Tzaqal re ru
XTUSULAL XNALEBIL
Ka ru li Xnaleb Awabej chi rix Kalebaalil Waklijik chi Tzaqal re ru?
Ut chank ru wankeb laj Watemaal wankatqeb sa kalebaal anajwank?
- Xchoolaninkil Tzakahemq ut Kawilal
- Sachomq
- Rilbal Kiche
- Kawilal
- Tzolok
- Kanjel
- Xchaajkilal Komonil
Ka ut naq aajel ru junaq naleb choq re tenamit chi rix Xwaklijik Kalebaal chi Tzaqal re ru?
Aniheb tzaqal li keebil sa ajl xbaan li naleb choq re tenamital chi rix Xwaklijik Kalebaal chi Tzaqal re ru PNDRI?
Xsachomq laj kalebaal
- Li kaahib xnimqal ru li xsachomq laj kalebaal.
Li naleb chi rix tenamit re xwaklijik li kalebaal chi tzaqal re ru jwal xnimal ru xchaal li SUMKUUB XSACHBAL WIEJ.
Rajomq li PNDRI li nakutuk xbe li xkuublal re xkanjelankil.
Ka ru li kuublal re xkanjelankil li PNDRI ut bar wank li xchaqrabil nataqlank re?
- Junajilal
- Kanjelak sa xyanqil kiila molam
- Awabejink ut jekbil jolomink.
- Juntaqeetil Ilok ib
- Kehok ib sa aatin ut tzaqonk
- Sakahil
- Okenk
- Kawresink re xjebal xwankil li majelal saatqeb li kalebaal.
Chaalil natenqank chi xbeeresinkil li Xkuublal li PNDRI.
Rochochil ak re wi li Xwaklijik Kalebaal chi Tzaqal re ru.
Rajomq li Xkuublal
Ut chank ru naq tkanjelamanq li Kuublal?
Ka ru li XTEEPALEB LI POYANAM?
Komonil teepal (Xteepaleb li Poyanam) li xbeenwa teileq jo chank ru wank sa li Xkuublal li PNDRI.
- Li t-uxliiq chi seeb
- Li moqon t-uxliiq
- Li najt xbayjik xbaanunkil
- Xbeen xhoonalil
- Xkab xhoonalil
- Rox xhoonalil
- Xka xhoonalil
Xhoonalil xkanjelankil li Kuublal
XTUSULAL XNALEBIL KUUBLAL
XBEHIL XWAKLIJIK KALEBAAL CHI TZAQAL RE RU
1. Xbehil laj kalebaal
2. Xbehil xtikibankil kanjelak
3. Xbehil xkeebaleb sa aj li komon oxib xchaal wank: kawilal, tzolok ut choolaniik ut xkolbal li komonil.
4. Xbehileb li be.
5. Xbehil xtzaqonikeb li komon chi rix li awabejilal.
6. Xbehil kamok ib sa aatin ut kehok ib sa aatin re kanjelak.
7. Xbehil li saqenk ut li metzewil
KUUBANK IB SA TEEPALIL RE XKANJELANKIL LI XKUUBLAL LI PNDRI
- Tzolebaal re Waklisij ib sa Kalebaal (CADERES)
- Rajlileb xaqabinbileb xbaan li xmolamil komonil.
Ka ru li nakutunk chi rix xhoonalil li Kuublal?
XTZAQOB
XTUSULAL XNALEBIL
KUUBLAL
XBEHIL XWAKLIJIK
KALEBAAL CHI TZAQAL
RE RU
KUUBANK IB SA
TEEPALIL RE
XKANJELANKIL LI
XKUUBLAL LI
PNDRI
XTZAQOB
Ka ru li Xnaleb Awabej
chi rix Kalebaalil
Waklijik chi Tzaqal re ru?
Haan xalaak chaq sa kila okenk xuxliik, li
xkulubamank chi ru li chihaab 2009 rukin li Awabejil
Sumkauxl 196-2009. Laj Otto Prez Molina jo
Awabej xsume xkanjelankil li naleb ain li elenaq
chaq sa li Sumkuub Wank sa Tuqtuukilal.
Ut chank ru wankeb laj
Watemaal wankatqeb sa
kalebaal anajwank?
Naqehimank chi rix naq Watemaal
wanko 15 miyon chi poyanam
anajwank ut numenaq yiijach
nakewank sa kalebaal.
Aban li xkihalil poyanam
wankeb sa kalebaal, numenaq
70 re li 100 jwal wankeb sa
nebail.
Sa kalebaal, li xkihal
junqkabal nakekanjel sa
rawbal li loqlaj choch ut
kiiresink ketomq saatqeb li
xnaaj maraj chi moosil sa eb
li asyeent.
Li xmajelal choch choq reheb li
tenamital nakamok chaq xmajelal
waklijik choq reheb li poyanam
wankeb sa kalebaal. Maakaeb
aj wi xtenqaaleb li jwal aajel ru chi
ruheb, jo li tzolok, be, kawilal ut
junqaq chik. Ut muku jwal wank ta
tzaqal li tzekemq, chi muku jwal
chaabil ta wi wank.
XCHOOLANINKIL TZAKAHEMQ UT KAWILAL
SACHOMQ
Jokan utan naq jwal naqil li majelal
ain saatqeb li xwankilaleb li komonil:
Yiijach reheb xkokali tenamit
watemaal maji nakexket hoob
chihaab jwal nanumtaak puchil
sa xbeeneb, li jwal najotok
rululeb li maaka chik
najalemank.
Li xwankil li kalebaal choq re li
xsachomq tenamit jwal nim, naxkam
chaq xwanjikeb xkanjel li komon ut
naoksink chaq tumin sa li kayink
ka re ru sa jalan chik tenamit. Li
xyibal ru haan naq muku chi xjunil ta
nakeilok ru rusil chi tzaqal re ru.
Li kiche saatqeb li kalebaal
jwal xiwxiw wankeb wi xbaan
li tanok kiche yook chi uxk.
Rajlal chihaab chi tuub kiche
nasach.
Us ta ak qilom li usaak chi rix li
xbeen raqal tzolok, aban toj
maji kanjelanbil chi us li
xkab raqal tzolok, ut eb li
wankeb sa nebail inka
nakeru xtawbal li raqalil
tzolok aan.
Us ta yook chi hulak li kaxlan
banlebaal saatqeb li kalebaal, aban
toj nakutunk li xjalanil chi ru li rusil
nailmank sa kalebaal jo sa li tenamit
li naxke li banlebaal ut li ban
nakexke, ut ain nakutunk rukin li
rahillal nakexkul li kokal aj kalebaal
jo aj wi li nabej wankatqeb sa yuam.
RILBAL KICHE
KAWILAL
TZOLOK
Uuchin naq li tojleb
nakexkul laj kalebaal jwal
kubenaq chi ruheb li
wankeb sa tenamit, ut jwal
kubenaq wi chik chi us wi aj
ralchoch, ixq maraj saaj aleb.
KANJEL
XCHAAJKILAL KOMONIL
Li xnimal li nebail, li tzeqtaanaj ib
nakamok chaq re li xwanjik li
chaajkilal saatqeb li kalebaal.
Chalen chaq, li Rawabejil tenamit
maajun wa naruhank chi
xbaanunkil li ka re ru aajel chi ru li
tenamit, ut aan natenqank naq laj
kalebaal inka saheb xchool,
titzjenaqeb ut inka chik
nakexpaab li nakeyechiiik re.
Jokan utan, li Xnalebil Awabej chi rix Xwaklijik Kalebaal chi
Tzaqal re ru PNDRI haan jun hoonal re xkeebal chi beek junaq
kanjel yook chi ilek kokaq sa ut yooq junelik re naq tsachmanq li
majelal yooko chaq chi xjultikankil, bar wi teokenq naabal chi
molam li nakexkauxla aj wi rix a majelal ain.
Laj Prez Molina wank sa
xchool xkeebal chi behek ut
xtuqubankil ru li PNDRI re naq
ttenqanq chi xtuqubankil ru li
xwanjikeb li komonilej bar wi
tekemaanq sa ajl naleb ut
kanjelobaal ak re re wi li
kanjel t-uxmanq.
Ka ut naq aajel ru
junaq naleb choq re tenamit
chi rix Xwaklijik Kalebaal
chi Tzaqal re ru?
Re naq chi junajwa li Awabejilal
tkanjelaq chi rix li aajel chi ruheb li
neba tzeqtaananbileb, li wankeb
sa kalebaal li chalen chaq qe
kutank tzeqtaananbileb chi us.
Haaneb li jwal wankeb sa ajl sa li
kanjel ain. Ut, xbaan aj wi li
nayeemank ayi:
Xbaan naq li kanjel ain naxtaaqe
xchaabilobresinkil xyuameb li
poyanam wankeb sa kalebaal,
re naq sa tewanq.
Xbaan naq naxsume ru li xwan-
jik kila nawom baanuhom sa li
tenamit Watemaal ut
naxkuluban re xsikbal li junajil
xkihal tenamital.
Xbaan naq li xwaklijik li kalebaal
naxbon aj wi li xwaklijik li tenait,
jokan naq sa xbeen li Awabejilal
wank xnimal kanjel, li nakamok
chaq jalaak aajel ru re xtawbal li
naajmank.
Xbaan naq naxsik li usilal choq re li
komonil jo jun xnimal xtaqlankil
wank sa chaqrab ut jo jun xnimal
rajom li Awabejilal re xsachbal li
nebail, li tzeqtaanaj ib ut li xikoj
ib.
Xbaan naq naxkuluban naq sa li
xkanjelankil li choch ut li xwaklijik
li kalebaal tziibanbileb resil sa li
Sumkuub Wank sa Tuqtuukilal toj
maji nabehek ut tento naq
t-uxmanq kehok ib sa aatin chi rix
li chaajkilal ain.
Xbaan naq sa li xkuubankil
naabal li komon xeokenk, bar wi
xekeemank sa ajl li xyehomeb ut
li xnalebeb xmolamileb laj
ralchoch, aj kalebaal, eb li ixq, li
jalanq chi molam, xchuutaleb aj
awinel, aj ilol rix sutamil, aj na-
woneleb ut eb laj krisyaan
Xbaan naq natenqank sa li
raajelal ru kehok ib sa aatin sa li
tenamit chi rix li chaajkilal wank
sa li xwaklijikeb li kalebaal chi
tzaqal re ru.
Aniheb tzaqal li keebil sa ajl
xbaan li naleb choq re tenamital
chi rix Xwaklijik Kalebaal chi
Tzaqal re ru PNDRI?
Chaabil patzom li kanjel ain
nauxmank choq reheb l i poyanam
wankeb sa kalebaal, jo li
nakeyeemank resil ayi, li jwal kiheb:
Li poyanam aj kalebaal wankeb
sa nebail ut sa xnimal ru nebail,
li jwal keebil chi us xwankil
haaneb laj ralchoch ut laj
kalebaal maakaeb xchoch,
maraj chaqi choch
Li naketojek chip o maraj yal xbaan junaq
kanjel, aj kok kanjelanel, aj kok yakonel aj
kalebaal
Ixqeb aj ralchoch ut
aj kalebaal.
Jo xake reetal, li xsachom li kalebaal maraj
laj kalebaal haan jun aj kanjelanel sa li
xwaklijik li kalebaal ut jun xnimal ru rajom li
PNDRI.
Haineb li kaahib xnimqal ru li xsachomq laj kalebaal:
Naq nakooaatinak chi rix Xsachom
kalebaal, nakooaatinak chi rix li kanjel
nakexbaanu li junqkabal aj kalebaal re
xtawbal li ka re ru aajeleb chi ruheb, jo
kaaq re ru jo aj wi li natuqubank
xchooleb, re naq textaw junaq sahil
wank, sa sahil choolejil sa li xteepaleb ut
xsutameb bar wi nakewank.
Xkanjel li junkabal.
Li xsikbaleb li naok jo
xtzekemqebvvli junkabal.
Li xnimal ru xkanjel li ixq sa li
xkanjelankil ut xchaabilobresinkil li
sachomq ain.
Li kiila-kanjel, naraj xyeebal
xbaanunkil yalaq kaaq chik kanjel
re sikok ib jo: li xkanjelankil li
choch, kiiresink ketomq, kanjelak
chi tojbil, yakok ut junqaq chik.
LI NALEB CHI RIX TENAMIT RE XWAKLIJIK LI KALEBAAL
CHI TZAQAL RE RU JWAL XNIMAL RU XCHAAL LI SUMKUUB
XSACHBAL WIEJ.
Ka ru li Sumkuub Xsachbal
Wiej?
Sa li Nimla Chuut re li Xmolamil
Abl Tenamit, chi ru li chihaab
2012, li Awabej kixye:
Il bi, li Sumkuub Xsachbal Wiej
narataw yalok chi ru li ka re ru
nasiyakenk chaq re jo aj wi
xchaalil li wiej ut li puchil
nailmank sa li tenamit.
Li puchil ut li nebail muku nayolaak
ta chaq rukineb li komon, li
Sumkuub Xsachbal Wiej xxaqab
naq tyaloq chi ru li ka re ru nakamok
chaq a chaajkilaleb ain ut xmaakeb
aan naq maaka li waklijik
Li Sumkuub Xsachbal Wiej
naxsik xjebal li najtil puchil li
najotok reheb 40% reheb qalal
qakajol maji nakexket 5 chihaab.
Li jebok ain naru xtawbal wi
t-uxmanq wakliik saeb li kalebaal
li ttenqanq chi xjebal li nebail
najotok reheb li junqkabal
wankatqeb sa kalebaal, jo
yookeb tzaqal rilbal chi us laj
ralchoch
Sa li tenamit Watemaal li xxeel xchaalil li wiej ut li
puchil wank rilom rukin li nebail ut li tzeqtaanaj ib
chi rix li sachomq, komonil, awabejilal ut li nawom.
Jokan naq, li Kuublal re xkanjelankil li Xnalebil
Awabej re Xwaklijik Kalebaal chi Tzaqal re ru jwal
nim xwankil re yalok chi ru li nebail nayuamimank sa li
kalebaal.
Li naxtaaqe li Kuublal re xtikibankil li PNDRI haan naq
eb li xpoyanamil li kalebaal teok chi xtawbal chi timil li
xtuqubankil ru rusil xyuameb.
Re xtikibankil xkanjelankil li PNDRI aajel ru
junaq xkuublal re naq t-ok chi behek
Rukin li kuublal ain naajmank xtikibankil
xbaanunkil li naxye li rajom tenebanbil
xbaan li PNDRI li wankeb ayi:
Xkuutunkil Xwanjik Xkuublal
Awabejilal jo naxye li xnimal ru
chaqrab sa awabejink chi taqlanbili
xbaan li tenamit, chi jekbil kanjel, ut
sa kila nawom baanuhom, li
tkamoq chaq xsachbal li xik iloj
tenamital, li tzeqtaanaj ib xbaan
tenamital, xbaan ixqilal winqilal, jo
rilbal li chekaam ut naleb, bar wi
wanq li rokenikeb komonil sa
kuubkuukil ru.
Xbeeresinkil junaq ruhil
sachomqil ut komonil-sutamil sa
xteepalil kalebaal li kehok chi
tzaqonk sa komonil li ka re ru
nailmank wi rusil li xkanjelankil
li choch choq reheb li poyanam
wankeb saatqeb a teepalil
aan.
RAJOMQ LI PNDRI LI NAKUTUK XBE LI XKUUBLAL RE
XKANJELANKIL.
Rakobresinkil ut xkeebaleb
xtzaqonik li komon sa li tzaqk,
roksinkil ut reechaninkil li choch,
ut rilbal naq muku junaq ta aj
wi laj eechal re, re naq chi
jokaan laj kalebaal textaw
xchoch ut li ka re ru aajel re
xkanjelankil, aban chi xjunil
aan t-uxmanq sa xnalebil li
chaqrab nataqlank re.
Xkeebal xwankil ut xhoonal li
kiila kulubej wank chi rix li
jalanqil kuubank ib, li xkeebal
xloqal li kulubej wank re
kanjelak; xkeebal xwankil ut
xloqal xjalanqil xkuubankileb
rib wankeb re laj ralchoch ut jo
chank aj wi ru nakexkanjela li
choch, jo aj wi li xwotzinkil li
ka re ru rusil nailmank chi rix li
xkanjelankil li choch.
Xkeebal xwankil, xpukta-
sinkil resil ut xkuutunkil li
rilbal xwa ruka li poyanam
jo aj wi li xchaabilal, ut
xtenqankil li xkuubankil tza-
kahemq sa li tenamit jo aj wi
li xjekinkil sa li jalanq chi
kayibaal wank sa li tenamit,
li jwal keebilaqeb chi uubej
haaneb li nakuubamank
chaq saatqeb li kalebaal.
Xkeebal xhoonal ut xtenqankil li tzilok ix sa komonil saatqeb li
junjunq chi naleb ain:
Li kuubank tzakahemq ut
ban.
Li rawbal li choch, yakok ut
yiibank xe toonil kaaq re ru.
Li oksink kanjelobaal ak re wi
ut li xe toonil kanjelobaal
reheb laj ralchoch ut reheb li
kalebaal, bar wi t-ilmanq
xxokbal, xkolbal ut xtziibankil
resil jo Reechejil tenamit.
Xkawresinkil ru li rilbal li
komonil-sutam ut li rilbal rusil
sa tiikilal li reechejil Tzuul Taqa,
li loqlaj choch, li ha ut li kiche,
bar wi keebilaq sa ajl
xchaqrabil kuulank re xkosbal
xjalajik xtiqwal xkehil
ruuchichoch
Xkuubankil xwakljik kalebaal
sa xnalebil xtusubankil teepal
sa li jekbil awabejilal, bar wi
wanq rokenikeb li komonil.
Rilbal naq chi xjunil li xsachomqil li xmolamil awabej, tixkaama
rib re naq chi xjunil li kanjel naxbaanu li awabejilal wanqeb sa
xnalebil li PNDRI, tekanjelamanq sa tiikilal, chi cholcho ut sa
sahil choolejil.
Xkeebal xhoonal xtzaqonik li
komon sa li xkuubaankil ut
xkanjelankil li naxbaanu li
awabejilal li naxchap rib
rukin li xwaklijik kalebaal chi
tzaqal re ru.
Xkeebal xwankil li xyuaminkil
li xkulubeb poyanam sa
xnimal ru roxloqilal, jo aj wi li
xkulubeb xtenamitaleb laj
Ralchoch ut li xpoyanamil
kalebaal, li wanq sa xjayal li
Xnimal ru Xchaqrabil Wa-
temaal, li Sumkuub Wank sa
Tuqtuukilal, li sumkauxl,
kehok ib sa aatin,
cholobahom li wank sa xjayal
xwaklijik kalebaal chi tzaqal
re ru toj wank xwankil sa li
tenamit.
Ka ru li kuublal re
xkanjelankil li PNDRI ut bar
wank li xchaqrabil nataqlank
re?
Li xtawbal li xwaklijik poyanam
chi tzaqal re ru saatqeb li
kalebaal tento naq
juntaqeetaqeb li rilbal
xchamqil, xnalebil ut xkanjel
awabej, komonil, nawom
baanuhom ut sutamilej.
Li kuublal naraj naq t-uxmanq
kanjel sa kehok ib sa aatin ut sa
tiikilal chi ribileb rib xmolamil
awabejilal. Jokan aj wi, li Kuublal
tento naq tixke xhoonal
sumkanjelak rukineb jalanq chik
xkomonil maraj xmolamil komonil.
Junajilal
Kanjelak sa xyanqil kiila
molam:
Il bi, li Kuublal ain tento
naq tixcholob xchaabilal
kanjel ut naleb re
awabejilal re xtawbal li
xwaklijik li poyanam chi
tzaqal re ru ut chi
choolaninbilaq choq
reheb li poyanam wank sa
xkalebaalilatq li tenamit.
Jokan naq aajel ru naq taataaqeheb li chaqrab
naketusubamank ayi:
Xsikbal xtiqbal ru li kanjel ut
xtzilbal rix sa jekinbil jolomink.
Ain naraj xyeebal naq tento naq
tkeemanq xhoonal raqok aatin
saatqeb li kalebaal, sa xteepal
poopol ut sa xjolomil poopol, bar
wi t-ilmanq naq t-uxmanq kehok
ib sa aatin ut sa tiikilal. Li Komonil
Teepal haanaqeb li teepal
keebileb chi uubej xbeen wa sa
li Kuublal ain, li xteepaleb
poyanam teqaye re.
Li kuublal tento naq haanaq
junaq kanjelobaal re tyehoq re
chank ru jekink kaaq re ru sa
xyaalal re naq teoksimank chi
tzaqal re ru ut tril rusil li ani sa aj
kaba yook wi chi uxk li kanjel.
Li xkanjel li junjunq chi molam tento
naq xtzaqobaqeb rib ut wanqeb
sa aatin rukineb jalanq chik
molam re naq textaw li ka re ru
naxye li rajmo li Kuublala. Chi xjunil
li Awabejilal ut eb li poopol tento
naq sa komonil tekanjelaq, muku
re re ta texbaanu li junjunq.
Tento xkeebal reetal naq li ka re
ru thulaq reheb li ani keebileb chi
us xwankil re naq ttawmanq li
xwaklijik li poyanam.
Awabejink ut jekbil
jolomink.
Kehok ib sa aatin ut
tzaqonk
Sakahil
Juntaqeetil ilok ib:
Aajel ru xxaqabankil naajej ut
naleb re naq eb li poyanam
keebileb reetal jo aajel ru
kanjelak chi rixeb teaatinaq,
sa xteepaleb, sa xnalebeb re
xchaabilobresinkili ru li
Kuublal, jo aj wi xtzilbal rix li
xkanjelankil. Chi rix ain, tento
xxaqabankil junaq Xjolomil
Okenk ut Komonil tzilol ix.
Li Kuublal naxtaaqe
xchaabilobresinkil xwanjik li
ani aajel ru xtenqankil rukin li
baanunk kanjel tkamoq chi
xwaklisinkil li poyanam chi
tzaqal re ru ut moqon chik teril
rib xjunes li wankeb sa xteepal
kalebaal. Li jwal nim xwankil
haan li ani tenqaak naraj t-elq
sa nebail ut sa li
tzeqtaanaak.
Okenk:
Kawresink re xjebal xwankil li
majelal saatqeb li kalebaal.:
Li xwanjik li xtusulal xnalebil
xaqabankil sa li Sumkuub
Xsachbal Wiej.
Li xsumehom li awabejilal, li
Rawabejil Tenamit.
Li titzom naxke li Xjolomil
Waklijik sa Tenamit ut sa
Kalebaal CONADUR chi rix li
xkanjelankil.
Xkuutal sa chaqrab xbaan
li Sumkuub Wank sa Tuqtu-
ukilal, sa tzaqal li Sachomq
Komonil, Chank ruhil
xchaajkilal li Choch ut li
Xchankilal ut Xkulubeb Xte-
namital aj Ralchoch
Li Kuublal ain naru xkanjelankil sa
xkaba naq wankeb li ka re ru ain:
Chaalil natenqank chi xbeeresinkil li
Xkuublal li PNDRI.
Li kuut naxke li komonil ut
ka re ru yook chi uxk sa
tenamit (molam ut xchuutal
komonil) ut sa abl tenamit
(Xchuutal Abl Tenamit,
Xmolamil Abl Tenamit ut li
Ablil Tenq)
Li xwanjik junaq rochochil
Xwaklijik Kalebaal
xaqabanbil ut yook chik chi
behek.
Li xwanjik sachomq
jekinbileb chik re li junjunq
chi molam, re xtikibankil
kanjelak.
Li xchool nakexke ut
kanjelobaal wank sa eb li
ablil tenq, li tenton naq
textaaqe xnalebil li
Kuublal.
Wank kanjel ak yook chi
behek.
Xxaqabankil junaq ani
aajelaq ru xtenqankil rukin li
kanjel t-uxmanq.
Kanjel wankeb chi rix li xwakli-
jik kalebaal li nakexbaanu
junqaq molaj aj yakonel, sa
xtiikilal li tenebanbil sa xbeen
chi rix komonil jo aj molamil
yakonel.
ROCHOCHIL AK RE WI LI XWAKLIJIK
KALEBAAL CHI TZAQAL RE RU.
Eb a wiib chi aj Baanunel Kanjel ain
ut li xchuutal aj kanjel wankeb re
xtenqankil li Rochochil Waklijik
Kalebaal chi Tzaqal re ru ut li Awabej
sa li xkanjelankil li PNDRI.
Li Awabej naru aj
wi naxboqeb jalanq
chik xmolamil
awabejilal chi
okenk sa li Ochochil
ain.
Li Ochochil ain xsume xkojobankil wiib xnimal kuublal re
rechbeeninkil li xbeeresinkil li Kuublal ain. Ut haaneb ain:
Laj Baanunel Kanjel re li Rochochil Xwaklijik
Kalebaal chi Tzaqal re ru ut li xchuutal aj
kanjel nakanjelak chi ribil jalan molam UTI-
Rawabejil Tenamit, li najolomink re, laj Jolo-
minel Awk, Ketomq ut Tzakahemq; Sutamilej
ut Sutamil Eechej; Kawilal re Awabej ut
Choolanink Komonil; Sachomq; Aj Ilol Eeche-
jil, Xwaklijik komon ut eb li laj baanunel
kanjel chi rix Chaabil Tzakahemq, aj
Kuubanel ut aj Nalebanel, Aj Kehol ib sa
Aatin ut nailok chi rix Xkanjelankil li Choch.
Re xtikibankili xkanjelankil li awabejil kanjel ain, xxaqabaak li Rochochil
ak re wi Xwaklijik Kalebaal chi Tzaqal re ru bar wi wankeb:
RAJOMQ LI KUUBLAL
Ut re ruhank xbaanunkil
nacholobamank sa li Kuublal ain
oxib xnimqal ru xbehil:
Li Xnimal ru rajom haan li
xkanjelankil li PNDRI, bar wi
cholchooq li kehok ib sa aatin u li
tiikilal sa kanjelak sa junjunq chi
naajej ut li komonil kanjel sa li
teepal, re xtawbal li naraj li PNDRI.
Xcholobankil baratq chi teepal
tento xtenqankileb xbeen wa, chi rix
li aajelal r wankeb wi. Eb a teepal
ain tiibileb ru Xteepaleb poya-
nam nakeqaye re ut kubkuukeb
jo TEEPAL KOMONIL
Xyeebal chi tzaqal re ru ka ru
t-uxmanq, bar wi junelik yooq chi
kawresiik rix, li xnimobresinkil ut
xchoolaninkil rikin sachomq.
Xyiibankil, xkawubresinkil ut
xkanjelankil junaq Ruhil xjolominkil
Teepal li xaqabankil jo jun xmol-
amil awabejil re xkanjelankil li
Kuublal.
UT CHANK RU NAQ TKANJELAMANQ LI
KUUBLAL AIN?
Tento naq tqakuub
junaq Ruhil Jolomink
Teepal li tooxtenqa chi:
Sa wiib oxib chi aatin, xyiibankil,
xkawresinkil ut xkanjelankil junaq ruhil
jolomink li ttenqa li molamil awabejilal
chi xkanjelankil li Kuublal ut chi
kamaan xtikibankil xbeeresinkil li
PNDRI.
Tento naq li tenq t-uxmanq chi rix li ani tiibil
re tenqaak rukin li PNDRI.
Li tenq ain naq t-uxmanq tento xkeebal
sa ajl chank ru nauxk li wank saatqeb li
teepal.
Sa li xbaanunkil junaq kanjel re
awabejilal li wankeb sa li PNDRI tento naq
tiikaq ut sa komonil, re naq li rusil haan
junaq kanjel re xwaklisinkil li kalebaal chi
tzaqal re ru chi tustu ru ut saatq li teepalil.
Ut tooruhanq chi rilbal rusil li kanjel chi jun-
paat, chi nachil ut moqon chi us.
Teepalil poyanam
nakeyeemank re ain:
Timil timil yooqeb chi nimank li teep toj
reetal tixram chi xjunileb xkalebaalil
tenamit. Toj reetal naq chi xjunil li
kalebaal tzaqalaq xteepal li poyanam!
Li Kuublal Xsachbal Wiej xxaqabeb li xteepal poopol jwal tenqaak teraj
li xpoyanamil li jwal xiwxiw wankeb chi rix li xtzahemqeb ut li xpuchileb li
kokal.
Li Kuublal ain re xbeeresinkil li PNDRI naxteneb naq haaneb li Teepal
Komonil wankeb saatqeb a naajej aan, li teepalil aan bar wi tento
xtikibankil xbeeresinkil li Kuublal.
KA RU LI XTEEPALEB LI
POYANAM?
KOMONIL TEEPAL (XTEEPALEB LI POYANAM) LI XBEENWA
TEILEQ JO CHANK RU WANK SA LI XKUUBLAL LI PNDRI.
Li xteepaleb poopol li muku
wankeb jo teepal komonil
thulaq aj wi xhoonal
xkeebaleb sa ajl sa li
kuublal ain.
Li Kuublal re xtikibankil xkanjelankil li PNDRI xke sa ajl xchankilaleb
ru li xteepal kalebaal (xjolominkileb rib, komonil, nawom baanuhom,
sachomq ut okenk tzaqonk) bar wi nailmank li teepal jo jun xkutbal
wi rib li komonil.
Chi rix ut aan li xteepaleb li poyanam haaneb li teepal komonil ak
wankeb, li natikibamank wi li wankeb sa li xteepal poopol tiibileb wi
ru xbaan li Kuublal Xsachbal Wiej.
ADIMAM
COPAN CHORTI
ERIPAZ REA IXIL
Franja Transversal del
Norte.
Frontera Norte.
Huista
LA LAGUNA
MAMSOHUE
MANKATITLN
MANKOTZOLOJYA
MANKAQCHIKEL
MANCOVALLE
POLOCHIC IZABAL
CONVERGENCIA DE LOS 8
MANCUERNA (Rio Naranjo)
METROPOLI DE LOS ALTOS
MUNICOPAZ
Xhoonalil xkanjelankil li Kuublal
Xbeen hoonal:
Xkab Hoonal:
Aajel ru xjultikankil naq li xkanjelankil li
PNDRI saatqeb li Xteepal Poyanam, tento
xbaanunkil chi hoonalil, re xchutubankil li
ka re ru wank qe, ut chi kamaan naqeybeni
naq wanq xkojobankil choolej ut li usilal
aajeleb ru.
Re xkeebal chi behek li Kuublal ain
saatqeb li Xteepal Poyanam (jo chank ru
naxkut li reetalil choch xqil), ttikibamanq
rukin oxlaju chi Xteepal Poyanam, li
wankeb xbeen wa sa li xtusulal kabaej
xqil chaq. Hain wankeb sa xchuutal 90
chi xteepal poopol. Sa xbeen hoonal ain
tkanjelamanq chi ru li chihaab 2014.
Tkanjelamanq chi ru li chihaab 2015, bar
wi tekemaanq sa ajl kaahib xteepal
poyanam li chutchuukeb sa 28 chi xtee-
pal poopol. Li kaahib chi teepal komonil li
tekanjelamanq sa li hoonal ain haaneb.
Convergencia de los Ocho, Mancuerna Rio
Naranjo, Metrpoli de los Altos ut MU-
NICOPAZ.
Jo xtzaqob a kaahib chi xteepal komonil
yeebil xkaba, sa xkab hoonal
tekeemanq sa ajl 62 xteepal poopol li
maakaeb jo xteepal komonil abanan
wankeb sa xteepal poopol tiibileb ru
xbaan li Kuublal Xsachbal Wiej. Li Ruhil
jolomink re xkeebaleb sa ajl eb a xtee-
pal poopol ain tento xtzilbaleb rix chi ru
li chihaab 2014.
Rox Hoonal
Xbeen hoonal:
Li xkahil ut xraqbal hoonal wankeb 90
chi xteepal poopol chi sa li inka wankeb
jo xteepal komonil, chi muku wankeb
sa xtusulal xkabaeb xteepal poopol
tiibileb ru. A hoonal ain t-uxmanq chi
ru li chihaab 2016 ut 2017.
Sa rox hoonal nakekeemank sa
ajl kablaju Xteepal Poyanam li
wankeb sa xchuutal 64 chi xtee-
pal poopol (hoob reheb ain
naketzaqobresink re li 166
tiibileb ru ut 59 li inka ilbileb ru
jo li xkomon).
Xka Hoonal
XTUSULAL XNALEBIL KUUBLAL
XBEHIL XWAKLIJIK KALEBAAL CHI TZAQAL RE RU
Li xnaleb awabejilal chi rix Komonil sutamilej
qeqo sa xbeen ut chi xjunileb li be toj tento
xyiibankileb ut tento rilbal naq inka chi kam-
siiq li qasutam, re naq li poyanam tewanq
moqon toj texbeenihatq ut tento aj wi
tenqank chi yalok chi ru li chaajkilal yook chaq
xkambal li xkehal xtiqwal choxa choch.
Qilaq bi bar wankeb a
wuqub chi be re xwaklijik
kalebaal chi tzaqal re ru
Nakecholobamank 7 chi be re xtawbal li xwaklijik kalebaal chi
tzaqal re ru, haaneb li xtusulal naleb wank sa li Kuublal ain, li
XBEHIL XWAKLIJIK KALEBAAL nakeyeemank re. Keebileb rajomq
li junjunq chi be ut li ka re ru truuchini li junjunq.
BE AJ KALEBAAL
Naxsik xkeebal xwankil li xsachom laj kalebaal, sa li kila
rawimq, re naq wanq xbeen (tento aj wi trisi re yakok) bar wi
kolbilaq xyuam li xnawom baanuhom ut li xyuam jo aj kalebaal
ut aj ralchoch.
Naq li xsachom li kalebaal yal muku kaaj ta chik re xnumsinkil
kutank ut xyakok aj wi rukin li xruuchini, rilbal aj wi xbeen. Hain
tkamoq reheb laj kalebaal chi wank sa sahilal.
Rajom:
Li naxkanab:
XBEHIL XTIKIBANKIL KANJELAK
Xkeebal xwankil li xtikibankil kanjel sa kalebaal sa tiikil komo-
nil ut sutamil jo jun xbehil wakliik chi rix sachomq sa kalebaal.
Tento aj wi waklisink choolejl chi rix tuminank sa tiikilal komonil ut
sutamil, chi kehoq kanjel chi tzaqal re ru ut chi naabal choq re li
ani jwal aajel ru xtenqankil.
Naq li tenamit aj kalebaal wank bar wi tixtaw junaq tzaqal
kanjel maraj wank xhoonal re twank xyaklebaal re naq wanq
naajej bar wi tkeemanq kanjel sa kalebaal.
Rajom:
Li naxkanab:
XBEHIL XKEEBALEB SA AJL LI KOMON
OXIB XCHAAL WANK: KAWILAL, TZOLOK UT
CHOOLANIIK UT XKOLBAL LI KOMONIL.
Rajom:
Li naxkanab:
Aban tento aj wi rilbal
chi us rusil li sutamilej
sa xyaalal re xkolbal rix
li qasutam, chekaam.
Xkeebal chi us xtzaqonikeb rokenikeb xtenamital aj ralchoch ut aj
kalebaal rukin chi xjunil li usilal naxke awabej, jo li kawilal, tzolok ut
tenq ut kolek re komonil.
Naq li poyanam wankeb sa kalebaal xqaxomeb chik li tzeqtaanank
komonil li xekul chaq chalen qe kutank ut teril aj usilal naxke li
awabej jo li kawilal, tzolok ut kanjel re rilbaleb li komonil.
XBEHILEB LI BE.
Rajom:
Li naxkanab:
Tento aj wi xkeebal xwankil li
chaqrab chi rix li sutamil, bar
wi oxloqinbilaq li sutamil.
Naq teril rusil li komon li usilal naxke li
awabej ut teruhanq xbeelankil li ka re ru
reheb ut okenk sa li wotzok sachomq sa li
xnaaj ut sa xteep tenamit, li tetenqanq re
chi uuchink, jekink ut loqok.
Yiibank be ut chaabil nimbe sa kalebaal li tkamoq chaq usilal ut
rulaaninkilatq ribeb li komon choq re xwaklijikeb li poyanam aj
kalebaal li wankeb chi najt.
XBEHIL XTZAQONIKEB LI KOMON CHI RIX LI
AWABEJILAL.
Rajom:
Li naxkanab:
Xkawresinkil li
xseebalileb li poyanam
wankeb sa kalebaal re
naq teokenq chi anchal
xchooleb sa li PNDRI ut
sa li Kuublal re naq t-ok
chi behek, re aj wi li
xwaklijik sa xjunesal.
Li poyanam wank sa
kalebaal sahaq xchool, bar
wi tixyuami xnimqal ru
xkulub tziibanbil resil sa
Xnimal ru Xchaqrabil
Tenamit Watemaal..
Xnalebaq ut xkanjelaq tenamit li PNDRI!
Xkeebal xwankil ut xkawilal chi xjunl ruhil kuubaj ib re kalebaal
re naq xxaqabanq junaq ruhil aatinaj ib re tenqank ib sa li Xteepal
Poyanam, re naq li xtenamital teok chi xtawbal ru li xnalebil
awabej chi rix li Xwaklijik Kalebaal chi Tzaqal re ru.
XBEHIL KAMOK IB SA AATIN UT KEHOK IB
SA AATIN RE KANJELAK.
Rajom:
Li naxkanab:
Ut tento aj wi xkauxlankil
xaqabankl chaqrab chi rix
komonil ut sutamil re xkolbal
rix li sutamil wanko wi
Xkeebal xwankil xseebalileb li
poyanam re xkeebal rib sa aatin
ut li Awabejilal tento naq
tixbaanu li xyechiom reheb li
poyanam.
Xtawbal junaq xchaabilal awabejink sa xtaql tenamit li
tkanabanq chi xkanjelankil li PNDRI.
Wanq xwankil li awabejink saatqeb li xteepal kalebaal bar wi
teokenq chi us ut tetenqanq li poyanam sa li xkanjelankil li
PNDRI.
XBEHIL LI SAQENK UT LI METZEWIL
Rajom:
Li naxkanab:
Li jwal troksi aj wi li
ka re ru re sutamil
nasutqiik wi chik
bar nachal, li inka
najotok sutamil.
Kanjelak re xkeebal li kaxlan xaml jo jun usilal choq re li
xchaabilal yuamej ut li xseebalileb li poyanam aj kalebaal re
uuchink sa li xkanjel.
Naq eb li kalebaal ut xjunqkabal aj ralchoch ut aj kalebaal teril
rusil li rokin li kaxlan xaml bar wi teroksi li ka re ru re li sutamil.
* Choq re junjunq chi be
xkuubamank jun kaaxukuut
re xkanjelankil, li naxkut ka re
ru tento xbaanunkil. Rilbal li
ka re ru wank jo xtzaqob li
wank sa xraqik li hu ain.
KUUBANK IB SA TEEPALIL RE
XKANJELANKIL LI XKUUBLAL LI PNDRI
Xteepalobresinkil li Kuublal naraj aj wi naxye
naq li ka ru tixbaanu li Rawabejil tenamit
(kanjel ut kuubanbil kanjel), jo aj wi li
texbaanu li Poopol, Xjolomil Waklijik), laj tenq
abl tenamit, junqaq yaklebaal li wankeb xkauxl
chi rix li kmonil ut jalanq chik molamil, tento naq
wanqeb sa aatin ut junaj aj wi ru li xbeheb
naxye li PNDRI.
Li naraj aj wi naxye
naq xkeebal sa
xnalebil li teepal li
Kuublal re junjunq chi
Xteepal Poyanam.
Sa junjunq chi Xteepal li Poyanam (li xteepalileb komonil) teyiibamanq
Xtoonal Jolomink sa Teepal, re xtuqubankil ru li kuublal jo naxye li
teepal.
Li xteepalobresinkil li Kuublal
tento naq tixkam chaq li
kanjelak sa komonil ut muku sa
junesal ta re naq chi kamaan li
poyanam wanq sa sahilal sa li
xteepal.
Hain jwal nim xwankil xbaan naq li
junjunq chi teepal ak re aj wi li
naxyuami chi rix li rawabejinkil rib,
xnaleb, xsachomq ut xkomonil.
Bar bi wankeb re
a kanjel aan bi?
Li xtaql Awabejilal wankeb chi sa
laj poopol re li Teepalil komonil ut
wiibeb xtaql awabej li
taqlanbilaqeb aj wi xbaan li MAGA
ut li MIDES.
Qayehaq, li MIDES wank sa xbeen
rilbal li kanjel chi rix xkolbal komonil,
chi rix tzaqal li bono seguro, li
tento naq tril naq thulaq rukineb li
tiibil ru. Tento naq tril aj wi naq li
bono seguro tjekimanq chi us ut
tkeemanq reetal li xbaanunkil li
tenebanbil sa xbeen junaq (naq li
nabej tixkam sa tzolebaal li ralal
xkajol ut sa li banlebaal), tento naq
tixke rib sa aatin rukin li Xjolomil
Tzolok ut Xjolomil Kawilal li wankeb
saatqeb li xteepal poopol.
Laj taql reheb li MAGA ut li
MIDES haanaqeb laj kamol
be sa li teep jo aj wi
xtaqlahom Awabej sa li
xtikibankili xkanjelankil li
Kuublal.
Ain xbaan naq haaneb
nakebaanunk re xnimqal
ru kanjel chi rixeb li tiibileb
re xtenqankileb.
Eb a Toonil jolomink Teepal wankeb
junqaq xtaql Awabejilal chi sa ut jo aj
wi li yal komonil.
Chi kamain li MAGA ut li MIDES
yooqeb chi kanjelak chi rix li ani
tiibil ru sa wiib ruhil:
Chi rix li xnalebil awabejilal re
komonil (kawilal, tzolok ut kolbal
ixej komonil)
Ut chi rix aj wi li sachomq naru-
uchini li kanjel (xsachom
junkabal).
Li Xmolamil Awk, Ketomq ut Tzakahemq
MAGA wank sa xbeen rilbal naq chi
uxmanq tzaqal li Kanjel re Awk re
Junkabal re xkawubresinkil li xsachom
kalebaal PAFFEC.
LI xkuubankil junaq naajej
tkanjelaq jo xkuutal komonilej
bar wi tbeheq li kuubanbil
kanjel chi rix xwaklijik
kalebaal texaqabamanq
Rochochil Tzolok re Wakliik sa
Kalebaal (CADERES). Rukin
ain ttawmanq aj wi naq li ani
tiibileb ru tetzaqonq sa li
xnalebiil awabejilal sa xnimal
xteepal tenamit.
Chi xjunil chik li kanjel tixbaanu li awabejilal tento naq tixke rib
sa aatin rukin laj kamolbe re li MIDES/MAGA, jo aj wi rukineb
nakejolomink re Xjolomil Xwaklijik Teepal, li ani tento
teechbeeninq re, tetenqanq chi xkeebaleb rib sa aatin chi rix li
kanjel.
Sa xbeen chik, bian, laj
Baanunel Kanjel re li Rocho-
chili Xwaklijik Kalebaal chi
Tzaqal re ru xtiqbal ru li
xkanjelankil li Kuublal, re
naq li awabej tkanjelaq ut
sa xtiikilal sa li teepal. Timil
timil, la SCEP tento naq t-ok
chi xsumenkil li iiq tkeemanq
sa xbeen sa li kanjel ain.
Chalen chaq saeb li CADERES
teuxmanq kanjel re xbeeresinkil li
sumaatinak ut kehok ib sa aatin
re kanjelak, hain re naq li ani tiibil
ru naru sumaatinak rukin li
Awabejilal chi rix li aajel chi ru re
xwaklisinkil li xteepal.
Jarub tetzaqonq re li komonilej
Eb li xjolomil poopol ut wiib xtaql
awabej haan tyehoq re jarub reheb li
komonilej tetzaqonq, arin tetzaqonq li
molam yookeb chi okenk sa li Xjolomil
Wakliik uteb aj wi li inka okenk chi sa.
Xtoonil Jolomink chi Teepal
Li xkuublal xtusulal kanjel (li Rochochil Xwakli-
jik Kalebaal ut laj Baanunel Kanjel), jo aj wi li
Xtoonil Jolomink chi Teepalil yooqeb chi
kanjelak ut tekawuuq.
Yook chi behek li xkaakalenkil ru li kanjel re
xbeeresinkil li Kuublal ain.
Xeuxmank chik junqaq kanjel, jo: Yiibanbil be sa
kalebaal, Mipymes, yookeb chi tuminank eb li
yaklebaal, yookeb chi xkanjelankil li kaxlan xaml,
ut wankeb chik xkomon.
Xkojob rib sa li teepalil li awabejilal ut li kamok
be nakexbaanu li MIDES/MAGA ut li sumkanjel
nakexbaanu laj Jolominel Xnimal Teepal ut li
Xkuublal laj Jolominel.
Li tumin nakexsach re kanjelak laj COCODES ut eb
li Poopol wankeb sa xjayal li Kuublal ut ak
teepalinbileb chik.
Xxaqabamank ut xkawresimank jun roqechal xtee-
pal komonil (xmolameb aj kalebaal ut komonil)
Li kila kanjel (kuubanbil kanjel) yook chik chi
ilmank rusilaleb.
Li MIDES ut li MAGA xkojlaak li kamok be
nakexbaanu sa li teepal, xtuqlaak aj wi li jekink
Bono Seguro (li yooq raj chik chi hulak rukin li ani
tiibil ru) ut xkanjelamank li tenebanbil sa
xbeeneb (chi rix li tzolok ut kawilal). Jokan aj wi, li
ani yookeb chi kuluk tenqaal re komonil ak
kuubkuukeb chik jo CADERES re naq aran
tekeheq sa xyanq li kuubanbil kanjel chi rix
Xkanjelankil li Choch sa Junkabal re xkeebal
xkawub li Xsachom aj kalebaal, PAFFEC.
Naq li xnalebil Awabejilal chi rix Xwaklijik Kalebaal chi Tzaqal re ru
PNDRI truhanq chi xbaanunkil chi tzaqal re ru, bar wi tawmanq rusil chi
ru xhoonalil xwanjik li awabej wank anajwank, jo li nayeemank ayi:
KA RU LI NAKUTUNK CHI RIX XHOONALIL LI
KUUBLAL?
LI T-UXLIIK CHI SEEB
LI MOQON T-UXLIIQ:
LI TBAYQ XBAANUNKIL
Rilbal naq li ani chik t-ok jo Awabej tixsume xbaanunkil li
PNDRI ut tixtiq ru xbaanunkil li kuublal ain, jokan naq aajel ru
tkolaak ru li nayeemank ayi:
Naq li xnalebili xkanjelankil li PNDRI hanaq junaq xkanjel li
Awabejilal kojkooq chik, wank rusil ut inka chik truuq xsachbal,
bar wi kuutunbilaq xbaan li komonil re xteepal tenamit li tixpatz jo
xkulub ut tixkol rix, ut tenqanbilaq xbaan li Komonil Abl Tenamit.
Li roqechal komonil sa xteepal
tenamit li tekuubamanq.
Naq li Awabej tixkuluba li
Xchaqrabil Xwaklijik Kalebaal chi
Tzaqal re ru.
Naq li molamilal akaq xkojlaak
chikan.
Naq li Komonil Abl Tenamit tixke
xnimal xwankil li xwaklijik kalebaal
ut chextenqaaq li Kuublal ain.
CHI KAMAIN NAQ LI XNALEBIL XKANJELANKIL LI
XWAKLIJIK KALEBAAL CHI TZAQAL RE RU WANK
JUN XKUUBLAL RE XTIKIBANKIL XKANJELANKIL,
ANAJWNAK LAAO CHIK WANK QE RE
XTENQANKIL UT TZAQONK CHI ANCHAL
QACHOOL CHI SA RE NAQ TTAWMANQ LI WAKLIJIK
SAATQEB LI QATEEPAL, QAKALEBAAL UT SA
XNIMAL QATENAMIT.
Li xkaaxukuutil xnalebil Xbe
aj Kalebaal nacholobamank
ru chi kamain:
Linea estratgica 1:
Intervenciones Esenciales
Objetivos:
-Promover la economa campesina, en su poliactividad, a condiciones de excentarieada sostenible, viabilizando la preservacin
de la cultura propia del modo de vida campesino e indgena.
-Garantizar los medios de vida (agua, lea, aire, vivienda y alimento) de forma sostenible para las economias campesinas, ante los
efectos del cambio climtico.
Herramientas
(intervenciones estratgicas
sectoriales)
Promocin de la economia campesina,
desde su carcter poliactivo
Fortalecimiento del Programa de Agricultura Familiar (PAFFEC) y
ampliacin de su contenido y cobertura, promoviendo los paisajes
productivos sostenibles, compatibles con la gestin de la diversidad
biolgica, las buenas prcticas agrcolas y forestales y el uso de semillas
nativas.
Poltica Agropecuaria e
Hidrobiolgica
Poltica socio Ambiental,
Poltica de Diversidad Biolgica
y Cambio Climtico
Poltica Econmica
Poltica de promocin del riego
Poltica Agropecuaria e
Hidrobiolgica
Fondo de Tierras
Secretaria de Asuntos
Agrarios
INAB
INAB
MARN - MEM - INAB -
MAGA
CODEDE, MAGA,
CONAP, MARN,
Municipalidades
INAB y Municipalidades Poltica Forestal
Poltica Socio Ambiental,
Poltica Forestal, Poltica
Nacional de Cambio Climtico
Poltica Socio Ambiental,
Poltica de Diversidad Biolgica
y Cambio Climtico
Poltica Socio Ambiental,
Poltica de Diversidad Biolgica
y Cambio Climtico
MARN - CONAP
MARN - CONAP
MARN - CONAP
Poltica Socio Ambiental,
Poltica Forestal y de
Diversidad Biolgica
Poltica Socio Ambiental,
Poltica Nacional de Cambio
Climtico
Poltica Socio Ambiental,
Poltica Nacional de Cambio
Climtico, Politica de
Diversidad Biolgica
Poltica Socio Ambiental,
Poltica Nacional de Cambio
Climtico, Politica de
Diversidad Biolgica
SAA, FONTIERRAS,
INAB, CONAP, OCRET,
PGN, MARN, RIC
Consejos de
Desarrollo,
Municipalidades, MARN,
CONAP, SEGEPLAN,
Poltica Agraria
MAGA
MAGA
MINECO / SCEP
MAGA-INAB- CONAP-
SESAN- CODEDE
Municipalidades - MARN
Formulacin e implementacin de otros programas prodcutivos para
promover la poliactividad de la economa campesina
Promocin e inversin para propiciar el acceso al riego
Modernizacin, inversin y equipamiento para mejorar la capacidad post-
produccin de granos y productos frescos
Desarrollo de Comunidades Agrarias sostenibles (trnsito de finca a
comunidades agrarias).
Directrices Voluntarias de Gobernanza de la tenencia de la tierra, la pesca
y los bosques en el contexto de la seguridad alimentaria nacional
Programa de Incentivos Forestales para Possedores de Pequeas
Extensiones de Tierras de vocacin forestal o Agroforestal -PINPEP-
Fortalecer la gestin forestal municipal y comunal promoviendo el desarrollo
rural mediante el manejo de los recursos forestales municipales y
comunales
Fortalecer la capacidad productiva de los productores forestales mediante la
implementacin de mejores prcticas de manejo forestal a travs de la
extensin rural
Implementar la Estrategia Nacional de Produccin sostenible y uso eficiente
de la lea, y la Estrategia Nacional de Reduccin de la Deforestacin,
promoviendo los bosques energticos en la Economa Campesina y el uso
de esturas ahorradoras con pertinencia cultural.
Rehabilitacin de viveros forestales, produccin y conservacin de bosques,
fortalecimiento de reas protegidas, proteccin agroforestal y conservacin
de fuentes de agua.
Crear mecanismos de reconocieminto de los instrumentos que amparen la
posesin legitima, pacifica y continuada para su participacin en los
programas de incentivos forestales y ambientales enfocados al sujeto
priorizado.
Promover el ordenamiento territorial, reduccin de vulnerabilidad, adaptacin
y mitigacin al cambio climtico y estudios de suelo en la regin priorizada
por el Pacto Hambre Cero.
Incluir dentro del Fondo Nacional para la Conservacin -FONACON un
componente para la presente herramienta.
Elaborar guias y planes estratgicsos institucionales para la reduccin de
vulnerabilidad, adaptacin y mitigacin al Cambio Climtico orientado a la
agricultura, ganadera y Seguridad Alimentaria.
Elaboracin y presentacin de proyectos comunitarios que generen el
reconocimento y retribucin de lso servicios ambientales.
Fortalecimiento de la infraestructura
productiva
Reformulacin de la Poltica Agraria
respondiendo a lo planteado en la
PNDRI y en el marco legal vigente en el
pas.
Promover la forestera comunitaria
Promover la Gestin Ambiental y la
reduccin de la vulnerabilidad,
adaptacin obligatoria ante los efectos
del cambio climtico y la mitigacin de
gases de efecto invernadero
Ampliar la cobertura de PAFFEC en trminos de usuarios y opciones programticas planteadas desde los territorios.
Reformular la poltica agraria, en el marco constitucional vigente y los contenidos de las Directrices Voluntarias sobre la Gobernanza de las tenencia de la
tierra, la pesca y los bosques y el Desarrollo de Comunidades Agrarias Sostenibles.
Desarrollar el Plan Nacional de Adaptacin y Mitigacin al Cambio Climtico enfocandolo al sujeto priorizado.
Implementar el Fondo Nacional de Cambio Climtico, donde un 80% se asigna para la adaptacin del sujeto priorizado.
Componetes
(programas y proyectos especificos)
Poltica sectorial
correspondiente
Institucin
Responsable
Camino Campesino
Li xkaaxukuutil Xbehil
Xtikibankil Kanjelak
nacholobamank ru chi kamain:
- Promover el emprendimiento rural responsable social y ambientalmente como una via posible de desarrollo de las economas
campesinas
- Promover la inversin responsable social y ambientalmente que cree empleo de manera masiva, decente y formal para el sujeto
priorizado.
Fomento de la micro, pequea y
median empresa
Impulso a las inversiones responsables
social y ambientalmente en los
territorios, capaces de producir empleo
masivo, decente y formal para el sujeto
priorizado.
Fortalecer y ampliar los programas
dirigidos a supervisar las condiciones
laborales que permitan la existencia del
empleo decente, en los trminos que lo
plantea la OIT.
Armonizacin de programas existentes
y en ejecucin, en sintonia con los
postulados de la PNDRI.
Promover la inversin en la produccin
forestal, como mecanismo para
garantizar el manejo forestal sostenible
del bosque.
Reactivacin y modernizacin de la
actividad agropecuaria con adaptacin
al Cambio Climtico
Asistencia financiera rural
Convertir el empleo al que tenga acceso el sujeto priorizado en empleo masivo, decente y formal.
Programas estatales diseados desde lo local para la reforestacin masiva con contratacin de mano de obra, para la resiliencia al cambio climtico y la
generacin de empleo.
Diseo e implementacin de programas orientados a las micro y pequeas
empresas rurales relacionadas con diversas actividades productivas
sostenibles, promoviendo la asociatividad de las mismas y la cosmovisin
maya que les sirva de referencia.
Poltica Econmica CODEDE
MINECO
MINECO
MINECO
MINECO
MINTRAB
CONAP-INAB
MARN, MINECO, INAB
MARN, MINECO, INAB,
CONAP
MAGA - MARN,
MAGA
Poltica Econmica
Poltica Econmica
Poltica Econmica
Poltica Econmica y Poltica
Labora
PolticaLabora
Poltica Forestal y Poltica
Nacional de Cambio Climtico
Poltica Forestal y Poltica
Nacional de Cambio Climtico,
Poltica de Diversidad
Biolgica
Poltica Forestal y Poltica
Nacional de Cambio Climtico,
Poltica de Diversidad
Biolgica
Poltica Agropecuaria y Poltica
Nacional de Cambio Climtico
Desarrollo de la micro pequea y mediana empresa.
Organizaciones de prodcutores rurales con asistencia tcnica y econmica
para encadenamientos productivos.
Artesanos y artesanas con apoyo en produccin y comercializacin
artesanal.
Zedes
Visitas de verificacin del cumplimiento de la legislacin laboral
Impulsar cadenas de valor forestal para la produccin de productos
maderables, fomentando una cultura desde el sujeto priorizado con
pertinencia cultural.
Promocin de la inversin e incentivos en la produccin forestal con doble
propsito: proteccin contra la variabilidad y produccin de alimentos.
Programa de incentivos Forestales -PINFOR-
Herramientas
(intervenciones estratgicas
sectoriales)
Componentes
(programas y proyectos especificos)
Poltica sectorial
correspondiente
Intirucin
Responsable
Linea estratgica 2:
Intervencin Esencial
Camino del Emprendimiento y la inversin para la generacin de empleo
Objetivos:
Desarrollo de la micro pequea y mediana empresa Poltica Econmica MINECO
Organizaciones de productores rurales con asistencia tcnica y econmica para
encadenamientos productivos
Poltica Econmica MINECO
Artesanos y artesanas con apoyo en produccin y comercializacin artesanal Poltica Econmica MINECO
Impulso a las inversiones responsables
social y ambientalmente en los territorios,
capaces de producir empleo masivo,
decente y formal para el sujeto priorizado.
Zedes
Poltica Econmica y Poltica
Laboral
MINECO
Fortalecer y ampliar los programas dirigidos
a supervisar las condiciones laborales que
permitan la existencia del empleo decente,
en los trminos que lo plantea la OIT.
Visitas de verificacin del cumplimiento de la legislacin laboral Poltica Laboral MINTRAB
Armonizacin de programas existentes y en
ejecucin, en sintona con los postulados de
la PNDRI.
Programa de Incentivos Forestales -PINFOR-
Poltica Forestal y Poltica Nacional
de Cambio Climtico
CONAP - INAB
Impulsar cadenas de valor forestal para la produccin de productos maderables,
fomentando una cultura desde el sujeto priorizado con pertinencia cultural.
Poltica Forestal y Poltica Nacional
de Cambio Climtico, Polltica de
Diversidad Biolgica
MARN, MINECO, INAB
Promocin de la inversin e incentivos en la produccin forestal con doble
propsito: proteccin contra la variabilidad y produccin de alimentos.
Poltica Forestal y Poltica Nacional
de Cambio Climtico, Polltica de
Diversidad Biolgica
MARN, MINECO, INAB,
CONAP
Reactivacin y modernizacin de la
actividad agropecuaria con adaptacin al
Cambio Climtico
Poltica Agropecuaria y Poltica
Nacional de Cambio Climtico
MAGA - MARN
Asistencia financiera rural MAGA
Herramientas
(intervenciones estratgicas sectoriales)
Componentes
(programas y proyectos especficos)
Poltica sectorial
correspondiente
Institucin
Responsable
Incremento en la cobertura y el acceso de las familias priorizadas a los servicios de
atencin integral que brindan los establecimientos del primer nivel de atencin
Poltica Social
MSPAS, Municipalidades
CODEDES, Comunidad
organizada
Formacin acelerada de los equipos bsicos de salud en funcin de las brechas
establecidas
Poltica Social MSPAS
Ampliacin, construccin y equipamiento de Centros de Convergencia, Puestos de
Salud y Centros de Recuperacin Nutricional
Poltica Social CODEDE
Disminuir la mortalidad materna y neonatal
Aumento de la cobertura de la atencin integral de la mujer durante su periodo
reproductivo
Poltica Social MSPAS - MIDES
Incremento de infraestructura para dotacin de agua potable sanitariamente segura
y servicios de saneamiento a los sujetos priorizados
Poltica Social
INFOM, Municipalidades y
MSPAS
Amplicacin de cobertura y mejora de funcionamiento de servicios pblicos de agua
potable y saneamiento
Poltica Social MSPAS
Ampliacin y construccin de pozos, tanques y sistemas de alcantarillado sanitario Poltica Social CODEDE
Fortalecimiento del sistema de vigilancia de calidad del agua Poltica Social MSPAS
Fortalecimiento de capacidades municipales para la gestin y desarrollo de
proyectos de agua potable
Poltica Social MSPAS
Fortalecimiento del Rol de Rectora del MSPAS, del MARN y de las competencias
municipales en el sector de Agua Potable y Saneamiento
Poltica Social y Ambiental
MSPAS, Municipalidades,
MARN
manejo integral (regional y local) de los desechos y residuos slidos y lquidos,
enfocado a la salud pblica y la mitigacin al cambio climtico.
Poltica Socio Ambiental, Poltica
Nacional de Cambio Climtico
Municipalidades, INFOM,
MARN, CODEDEs, MSPAS
Promocin de la reduccin, la reutilizacin y el reciclaje de desechos y residuos, as
como el compostaje para la produccin de gas (biodigestin) y desarrollo de abono
orgnico.
Poltica Socio Ambiental, Poltica
Nacional de Cambio Climtico
MEM (Ley de Incentivos a la
Energa Renovable)
Herramientas
(intervenciones estratgicas sectoriales)
Componentes
(programas y proyectos especficos)
Poltica sectorial
correspondiente
Institucin
Responsable
Promover la inversin en la produccin
forestal, como mecanismo para garantizar
el manejo forestal sostenible del bosque.
Programas estatales diseados desde lo local para la reforestacin masiva con contratacin de mano de obra, para la resiliencia al cambio climtico y la generacin de empleo.
Fomento de la micro, pequea y mediana
empresa
Garantizar la oferta de servicios de salud en el primer nivel de atencin, a poblaciones menores de 500 habitantes.
Lnea estratgica 3: "Camino de la Inclusin Social"
Objetivo: Aumentar el acceso y uso de la poblacin indgena y campesina a los servicios pblicos bsicos, especialmente de salud, educacin y
asistencia social, garantizando el manejo integrado de los recursos naturales para la sostenibilidad de dichos servicios.
Educacin
Intervencin Esencial
Convertir el empleo al que tenga acceso el sujeto priorizado en empleo masivo, decente y formal.
Lnea estratgica 3: "Camino de la Inclusin Social"
Objetivo: Aumentar el acceso y uso de la poblacin indgena y campesina a los servicios pblicos bsicos, especialmente de salud, educacin y
asistencia social, garantizando el manejo integrado de los recursos naturales para la sostenibilidad de dichos servicios.
Salud
Fortalecimiento del primer nivel de atencin
Fortalecimiento al acceso de agua
sanitariamente segura, por parte de los
sujetos priorizados
Intervenciones Esenciales
Garantizar la gestin integral de los recursos hdricos para el acceso y uso sostenible por parte del sujeto priorizado.
Gestin integral de residuos y desechos
slidos y lquidos
Li xkaaxukuutil Xkaaxukuutil
xnalebil Xbehil Xkeebaleb sa
aj li komon ru chi kamain
Incremento de infraestructura para dotacin de agua potable sanitariamente segura
y servicios de saneamiento a los sujetos priorizados
Poltica Social
INFOM, Municipalidades y
MSPAS
Amplicacin de cobertura y mejora de funcionamiento de servicios pblicos de agua
potable y saneamiento
Poltica Social MSPAS
Ampliacin y construccin de pozos, tanques y sistemas de alcantarillado sanitario Poltica Social CODEDE
Fortalecimiento del sistema de vigilancia de calidad del agua Poltica Social MSPAS
Fortalecimiento de capacidades municipales para la gestin y desarrollo de
proyectos de agua potable
Poltica Social MSPAS
Fortalecimiento del Rol de Rectora del MSPAS, del MARN y de las competencias
municipales en el sector de Agua Potable y Saneamiento
Poltica Social y Ambiental
MSPAS, Municipalidades,
MARN
manejo integral (regional y local) de los desechos y residuos slidos y lquidos,
enfocado a la salud pblica y la mitigacin al cambio climtico.
Poltica Socio Ambiental, Poltica
Nacional de Cambio Climtico
Municipalidades, INFOM,
MARN, CODEDEs, MSPAS
Promocin de la reduccin, la reutilizacin y el reciclaje de desechos y residuos, as
como el compostaje para la produccin de gas (biodigestin) y desarrollo de abono
orgnico.
Poltica Socio Ambiental, Poltica
Nacional de Cambio Climtico
MEM (Ley de Incentivos a la
Energa Renovable)
Herramientas
(intervenciones estratgicas sectoriales)
Componentes
(programas y proyectos especficos)
Poltica sectorial
correspondiente
Institucin
Responsable
Servicios de Educacin Bilinge Poltica Social MINEDUC
Implementacin del CNB y la concrecin por pueblos Poltica Social MINEDUC
Servicios de Educacin Monolinge Poltica Social MINEDUC
Programa de tilies Escolares Poltica Social MINEDUC
Programa de Gratuidad Poltica Social MINEDUC
Programa de Becas Poltica Social MINEDUC
Desarrollo de Educacin y Promocin de la participacin ciudadana para la
conservacin, proteccin y mejoramiento del ambiente, los recursos naturales y
cambio climtico
Polticas: Socio Ambiental, de
Cambio Climtico, de Diversidad
Biolgica, Forestal y de Educacin
MINEDUC, MAGA, INAB,
CONAP, MARN
Fortalecer el enfoque de destrezas para el
trabajo para la educacin de jovenes
inciando en el ciclo bsico
Educacin Extraescolar Poltica Social MINEDUC
Pacto Hambre Cero "Estrategia de
seguridad alimentaria y Nutricional en la
escuela"
Programa de Alimentacin Escolar Poltica Social MINEDUC
Construccin, ampliacin y mejoramiento escolar preprimaria y primaria Poltica Social
Remozamiento y mantenimiento escolar preprimaria y primaria Poltica Social
Ampliacin, construccin y mejoramiento de escuelas e institutos. Poltica Social
Construccin de edificios para la educacin superior Poltica Social
Mejoramiento y construccin de canchas y centros polideportivos. Poltica Social
Construccin de Centros de Capacitacin y Productividad Poltica Social
Impresin de textos en idiomas mayas Poltica Social
Implementacin de laboratorios de computacin. Poltica Social
Intervenciones Esenciales
Elevar la cobertura del nivel secundario, para superar la brecha existente desde el nivel primario.
!"#$%&'(%'$")*+,(-"(*"#%-./#(0(-"#"12/#(#&,%-/#(
0(,34.%-/#
Garantizar la oferta de servicios de salud en el primer nivel de atencin, a poblaciones menores de 500 habitantes.
Lnea estratgica 3: "Camino de la Inclusin Social"
Objetivo: Aumentar el acceso y uso de la poblacin indgena y campesina a los servicios pblicos bsicos, especialmente de salud, educacin y
asistencia social, garantizando el manejo integrado de los recursos naturales para la sostenibilidad de dichos servicios.
Educacin
Programa de atencin a la infraestructura
educativa, tomando en cuenta la adaptacin
al cambio climtico (infraestructura menos
vulnerable, amigable con el ambiente).
MINEDUC Y MICIVI
CODEDES
Fortalecimiento al acceso de agua
sanitariamente segura, por parte de los
sujetos priorizados
Intervenciones Esenciales
Garantizar la gestin integral de los recursos hdricos para el acceso y uso sostenible por parte del sujeto priorizado.
Responder a las necesidades de cobertura
y calidad
Implementar la educacin bilinge
intercultural como un modelo integral
Herramientas
(intervenciones estratgicas sectoriales)
Componentes
(programas y proyectos especficos)
Poltica sectorial
correspondiente
Institucin
Responsable
Lnea estratgica 3: "Camino de la Inclusin Social"
Objetivo: Aumentar el acceso y uso de la poblacin indgena y campesina a los servicios pblicos bsicos, especialmente de salud, educacin y
asistencia social, garantizando el manejo integrado de los recursos naturales para la sostenibilidad de dichos servicios.
Asistencia y promocin social (programas de proteccin social)
Poltica Social
Dar asistencia alimentaria, para garantizar el
derecho a la vida.
Dotacin temporal de alimentos MAGA
Garantizar un ingreso mnimo a las familias
pobres y pobres extremas.
Bono Seguro MIDES
Poltica Social
Intervenciones Esenciales
Regularizar los desembolsos de las transferencias monetarias condicionadas (seis al ao, segn cronograma), garantizando el cumplimiento de las corresponsabilidades,
agregando la capacitacin en agroforestera y adaptacin al cambio climtico.
Li xkaaxukuutil Xkaaxukuutil
xnalebil Xbehil Xkeebaleb sa
aj li komon ru chi kamain:
47
Li xkaaxukuutil xnalebil Li
xkaaxukuutil xnalebil li
XBEHILEB LI BE ru chi kamain:
Li xkaaxukuutil xnalebil Xbehil
xtzaqonikeb li komon chi rix li
awabejilal nacholobamank chi
kamain:
Infraestructura clave para la
conectividad los territorios priorizados.
Construccin y mejoramiento de puentes adaptados al Cambio Climtico.
Polticas de construccin de
infraestructura, Poltica Nac. de
Cambio Climtico
CODEDES, MICIVI,
MARN, SCEP,
SEGEPLAN, SNIP
Polticas de construccin de
infraestructura, Poltica Nac. de
Cambio Climtico
Mejoramiento y construccin de puesntes colgantes peatonales adaptados al
Cambio Climtico
Construccin y mejoramiento de caminos, carreteras y calles rurales
adaptados al Cambio Climtico aplicando criterios de paisaje y
salvaguradas.
Ampliacin, reparacin y mantenimiento adaptados al cambio climtico.
Construir caminos rurales observando las directrices ambientales y del cambio climtico.
Fortalecimiento de la organizacin
campesina y comunitaria a nivel
territorial para la implementacin de la
PNDRI.
Programa de promocin de la participacin protagnica del sujeto priorizado
en el modelo de gestin del Plan para implementar la PNDRI, con un
esquema de gestin territorial para un desarrollo sostenible.
Poltica de Participacin Social
y Desarrollo Poltico. Poltica
Socio Ambiental, Poltica Nac.
de Cambio Climtico
Secretara Ejecutiva del
GDRI a travs de las
dependencias
pertinentes
Poltica de Participacin Social
y Desarrollo Poltico. Poltica
Nacional de Cambio Climtico
Programa de ap oyo para la construccin y funcionamiento del Consejo de
Participacin y Auditora Social.
Garantizar la presencia protagnica e incidente de las organizaciones comunitarias y/ campesinas en el Sistema de Consejos de Desarrollo.
particularmente a nivel municipal y en la gestin territorial de la PNDRI.
Caminos Rurales
Herramientas
(intervenciones estratgicas
sectoriales)
Herramientas
(intervenciones estratgicas
sectoriales)
Componentes
(programas y proyectos especificos)
Componentes
(programas y proyectos especificos)
Poltica sectorial
correspondiente
Poltica sectorial
correspondiente
Institucin
Responsable
Institucin
Responsable
Linea estratgica 4:
Intervencin Esencial
El Camino de los Caminos
Linea estratgica 5: El Camino del empoderamiento socio-poltico
sujeto priorizado, implementando criterios ambientales, de paisaje y de salvaguardas en infraestructura rural.
Dotar de infraestructura vial que permita acceso a los servicios y vas de comunicacin para el desarrollo econmico del Objetivo:
- Promover el fortalecimiento de todas las formas organizativas y comunitarias; de procesos formativos y la construccin de resdes de
cooperacin en los territorios rurales para que el sujeto priorizado se empodere de la PNDRI.
- Fortalecer la capacidad de intervencin y protagonismo del sujeto priorizado en la gestin social en los territorios rurales para un
desarrollo sostenible.
Objetivos:
Intervencin Esencial
48
Li xkaaxukuutil li Xbehil kamok ib
sa aatin ut kehok ib sa aatin re
kanjelak nacholobamank chi
kamain:
Li xkaaxukuutil li Xbehil li Saqenk
ut li Metzewil nacholobamank
chi kamain:
Fortalecer y desarrollar la capacidad de
concertacin para la accin de los
sujetos priorizados, as como sus
capacidades para darle seguimiento a
los acuerdos alcanzados mediante la
concertacin, de tal manera que se
logre su efectivo cumplimiento.
Construccin de infraestructura para la
generacin, transformacin y
distribucin elctrica.
Promocin de la construccin de infraestructura para la generacin,
transformacin y distribucin elctrica con la participacin pblica y equidad
social, privilegiando las fuentes de energa renovable, con el uso de
tecnologas aporiadas.
Poltica Energtica, Social y de
Cambio Climtico
MEM
MEM
MEM
Poltica Energtica y Poltica
Nac. de Cambio Climtico
Poltica Energtica
Mejorar los procedimientos para el acceso y la aplicacin de incentivos
enfocado al beneficio del sujeto priorizado.
Desarrollo de proyectos de interconexin elctrica.
Implementacin de incentivos para
energas renovables en el rea rural.
Ampliacin de interconexin elctrica.
Promover inversiones hidroelctricas y otras energias renovables con esquemas de co-participacin comunitaria, garantizando la produccin de beneficios
directos para las poblaciones locales, implementando medidas y prcticas de mitigacin y adaptacin al cambio climtico.
Diseo e implementacin del Plan Nacional de Energa para la produccin y el consumo, asi como programas y proyectos de reduccin de emisiones de
gases de efecto invernadero.
Reduccin del grado de conflictividad sobre la tierra
Reduccin del grado de conflictividad sobre el uso y acceso de los
beneficios derivados de la diversidad biolgica, los recursos naturales y los
servicios ambientales.
Impulsar el reconocimiento de la gestin colectiva y tradicional de los
recursos naturales y la diversidad biolgica.
Programa de fortalecimiento y desarrollo de la capacidad para el dilogo y
la concertacin para la accin.
Programa de acompaamiento para la implementacin de los acuerdos que
produzca concertacin.
Hacer vinculantes los acuerdos alcanzados mediante la concertacin para la accin.
Poltica de Participacin Social
y Desarrollo Poltico
Secretara de Asuntos
Agrarios (SAA)
MARN, CONAP, INAB,
MEM
MARN, CONAP, INAB,
MAGA, MICUDE,
MINEDUC
Sistema Nacional de
Dilogo Permanente
(SNDP)
Secretaria de Asuntos
Agrarios (SAA)
Poltica Socio Ambiental
Poltica Socio Ambiental
Poltica de Diversidad Biolgica
y Cambio Climtico
Poltica de Participacin Social
y Desarrollo Poltico
Poltica de Participacin Social
y Desarrollo Poltico
Herramientas
(intervenciones estratgicas
sectoriales)
Componentes
(programas y proyectos especificos)
Poltica sectorial
correspondiente
Institucin
Responsable
Herramientas
(intervenciones estratgicas
sectoriales)
Componentes
(programas y proyectos especificos)
Poltica sectorial
correspondiente
Institucin
Responsable
Linea estratgica 6: El Camino del Dilogo y la Concertacin
Linea estratgica 6: El Camino de la Luz y la Energia
Lograr un nivel de gobernabilidad democrtica que permita la implementacin territorial de la PNDRI. Objetivo:
Promover la electrificacin en beneficio directo de la calidad de vida y las capacidades productivas del sujeto priorizado,
priorizando la utilizacin de los recursos naturales renovables y de bajo impacto ambiental.
Objetivo:
Intervencin Esencial
Intervencin Esencial
KUUBLAL RE XBEERESINKIL LI
XNALEBIL AWABEJ SA LI
TENAMIT RE XWAKLIJIK
KALEBAAL CHI TZAQAL E RU
PNDRI.
Sa' aj k'ab'a'
Li wank chi sa: Rochochil Xwaklijik Kalebaal chi Tzaqal re ru
Aj ilol ru: Aj baanunel kanjel re Rochochil Xwaklijik Kalebaal chi Tzaqal e ru.
Jalamuuch ut xtuqubankil ru: Erick Valdez
C
h
o
'q
r
e
t
e
n
a
m
it
a
l
Q
'e
q
c
h
i'
Xbeen xpuktasinkil: Rox xpohil li chihaab 2014
Li hu ain xuxmank sa xkaba xtenq li:

Você também pode gostar