UKAD DOKREWNY/HORMONALNY

ODDZIAYWANIE HORMONW NA JEDNOSTKI DOCELOWE

* hormony reguluj intensywno i kierunki zachodzcych procesw (wpywaj na tempo syntezy enzymw i innych
biaek w komrkach docelowych tkanek oraz narzdw)
* zmieniaj aktywno dziaajcych enzymw
* receptory ko!rko"e za ich porednictwem zachodzi zawsze oddziaywanie hormonw na komrki docelowe!
pozwala to uzyska po"dan specy#ik$ dziaania! gdy" tylko komrka majca odpowiedni receptor reaguje na dany
hormon! chocia" znajduje si$ on w caym krwiobiegu
* biako receptora mo"e by wbudowane w bon$ komrkow albo stanowi %ruchomy& skadnik cytoplazmy
* dziaanie ukadu dokrewnego jest wolniejsze ni" dziaanie ukadu nerwowego! ale skutki s dugotrwae
ODDZIAYWANIE HORMONU JAKO CZ#STECZKI SY$NAOWEJ NA
KOMRK% DOCELOW# & 'ROCES CHEMICZNY
* (oro)y *tero+,o"e (pochodne cholesterolu! np' te*to*tero)! e*tr-,+o.) i tyrok*y)- (pochodna aminokwasu)
( wnikaj do niemal ka"dej komrki! jednak tylko w tych komrkach! ktre maj odpowiedni receptor " cytop.-/+e
albo w 01,r/e! wywouj e2ekt 2+/0o.o3+c/)y (o,po"+e,4)
( taki kop.ek* (oro)5receptor wi"e si$ w jdrze odpowiednimi 6+-7k-+ c(ro-ty)y
( w ten sposb okrelone rejony )*+ s uaktywniane albo hamowane! co pozwala na sterowanie syntez okrelonych
biaek enzymatycznych
( hormony te mog ,e2+)+o"-8 c/y))o9c+ ko!rk+! np' wzmagajc syntez$ biaek budulcowych i kurczliwych w
mi$niach szkieletowych (tak dziaa m'in' testosteron)
* *:6*t-)c0e (y,ro2+.)e, poc(o,)e -+)ok"-*!"! pepty,y i 6+-7k-
( nie mog wnika do cytoplazmy
( cz si$ ze swoistymi receptor-+ 67o)o"y+ du"ymi biakami! ktre po rozpoznaniu sygnau zdolne s
przekaza go do wn$trza komrki
5 "e")1tr/ko!rko"y+ pr/ek-4)+k-+ sygnaw hormonalnych s -7e c/1*tec/k+ lub 0o)y
( -,re)-.+)- i 3.:k-3o) wykorzystuj do tego celu ):k.eoty, zwany cyk.+c/)y -,e)o/y)oo)o2o*2or-)e
(cAM')
( pod wpywem takich hormonw w komrkach docelowych dochodzi do -kty"-c0+ e)/y: cyk.-/y -,e)y.o"e0!
ktra przeksztaca AT' w cAM'! ktry czy si$ nast$pnie z 6+-7k+e )+e-kty")e3o e)/y: k+)-/y!
zbudowanego po,0e,)o*tk+ k-t-.+c/)e0 i re3:.-toro"e0
( pod wpywem c+-. w komrce dochodzi do ro/p-,: tego 6+-7k- na podjednostki! w wyniku czego po,0e,)o*tk-
k-t-.+c/)- zostaje :"o.)+o)- i o,6.oko"-)- (staje si$ aktywna) oraz pr/e+e*/c/- *+; ,o 01,r- ko!rko"e3o
( wpyw c+-. na komrk$ docelow zale"y od rodzaju tkanki
a) ,/+-7-)+e "o.)e
( w jdrze c+-. 2o*2ory.:0e 6+-7ko wpywajce na aktywno caego zestawu genw (dziaanie wolne)
b) ,/+-7-)+e */y6k+e
( w jdrze c+-. 2o*2ory.:0e ju" istniejce e)/yy w cytoplazmie (dziaanie szybkie)
( np' wpyw -,re)-.+)y
/ stymulowany przez ni wysoki poziom c+-. prowadzi do przyspieszenia 3.+ko3e)o.+/y (wzrost aktywnoci
enzymw rozkadajcych glikogen w mi$niach szkieletowych)! ro/p-,: tr+3.+cery,!" o6o0;t)yc( (wzrost
aktywnoci enzymw hydrolitycznych w tkance tuszczowej) oraz pr/y*p+e*/e)+- i /"+;k*/e)+- *+7y *k:rc/!"
+;9)+- *erco"e3o
/ poniewa" cAM' 0e*t 6-r,/o )+etr"-7y (rozkadany jest w uamku sekundy do AM')! to adrenalina mo"e
relatywnie szybko zmniejsza lub zwi$ksza mobilizacj$ organizmu
* niektre receptory bonowe uruchamiaj w komrce docelowej c+13 re-kc0+! w ktrych biaka enzymatyczne
(k+)-/y) uaktywniaj kolejne kinazy przez doczenie reszt #os#oranowych
( dojcie sygnau do komrki powoduje wi$c uaktywnienie pierwszej kinazy! ta aktywuje liczne czsteczki kolejnej
kinazy! ta jeszcze liczniejsze itd'
( w ten sposb niewielka liczba czsteczek! np' uwolnionego z pytek krwi c/y))+k- "/ro*t: (*y3)-.+/-tor-
p-r-kry)o"e3o) doprowadza do zaktywowania bardzo du"ej liczby czsteczek przeka0nikw wewntrzkomrkowych!
ktre przemieszczaj si$ do jdra komrkowego ()-*t;p:0e *+.)e "/oc)+e)+e *y3)-7:)
( odpowiedzi jest aktywowanie licznych genw odpowiedzialnych za namna"anie komrek w miejscu gojenia si$ rany
WYDZIELANIE
* hormony wydzielane s bezporednio do krwi i ni
przenoszone (std okrelenie wydzielanie ,okre")e albo
e),okry)o"e i nazwa caej dziedziny medycyny
e),okry)o.o3+-)
* hormony powstaj w jednym narzdzie! tkance lub
pojedynczych komrkach
* 3r:c/o7 ,okre")y narzd wyspecjalizowany w
wydzielaniu wewn$trznym
* 3r:c/o7 +e*/-)y ( narzd wyspecjalizowany w
wydzielaniu wewn$trznym i zewn$trznym
* (oro)y tk-)ko"e pochodzce z komrek rozsianego
ukadu wydzielania wewn$trznego
S'RZ%<ENIA ZWROTNE
* ukad dokrewny w pewnym stopniu sam kontroluje swoje dziaanie
* taka samoregulacja wymaga oddziaywa1 na zasadzie sprz$"e1
zwrotnych :0e)yc(
* oddziaywanie ukadu 2 na ukad 3 ma charakter pobudzajcy! ale
ukadu 3 na 2 hamujcy
* dzi$ki temu nie istnieje niebezpiecze1stwo nadmiernego pobudzenia
ktregokolwiek z elementw ukadu
* aktywno elementw ma natomiast tendencj$ do ustalania si$ na
pewnym okrelonym poziomie
* inaczej jest w wypadku sprz$"e1 zwrotnych ,o,-t)+c(
* przykadowo ukad 2 pobudza 3! pobudzony 3 pobudza 2! ten za
jeszcze bardziej aktywizuje 3 i tak bez ko1ca
* skutkiem byoby dziaanie caoci przy maksymalnym nat$"eniu
* oznaczaoby to przedwczesne zu"ycie systemu! czyli mier
organizmu
* dlatego takie sprz$"enia wyst$puj w "ywych organizmach niezwykle
rzadko
d) hormon
* klasy#ikacja, +e0*ce "y*t;po"-)+- (zewn$trzne! wewn$trzne)!
+e0*ce po"*t-"-)+- (tkankowe! nerwowe! gruczoowe)! 6:,o"-
(biakowe 45 i +)5! stereichowe estrogeny)
46789:; :.<= 5:6-:*3 )9<+;+*<> *<>):893**:? *+)893**:?
po,"/3!r/e
Ne:ro*ekrec0-
wydzielanie
substancji
dokrewnych przez
neurony
8z$ mi$dzymzgowia!
znajduj si$ tu m'in' komrki
nerwowe zmieniajce sygna
elektryczny na biochemiczny!
neurony wra"liwe na hormony
kr"ce we krwi' @worzy si$
niezwykle skomplikowana sie
wzajemnych zale"noci, ukad
dokrewny ukad nerwowy'
W-/opre*y)-
(uwalniana przez tylny pat
przysadki mzgowej)
* zmniejsza straty wody w nerkach przez zwi$kszenie
jej resorpcji w kanalikach nerkowych
* moczwka prosta
Ok*ytocy)-
(uwalniana przez tylny pat
przysadki mzgowej)
* wywouje skurcze mi$ni gadkich macicy w czasie
porodu
* pobudza wydzielanie mleka w czasie karmienia
uwalniajce .+6ery)y
hamujce *t-ty)y
* podwzgrzowe hormony sterujce czynnociami
przysadki
* hamuj i pobudzaj przysadk$
* reguluj wydzielanie hormonw przysadki
pr/y*-,k-
!/3o"-
*iewielki gruczo o masie A!Bg!
le"y u podstawy mzgu! czy
si$ z mi$dzymzgowiem przez
lejek'
5ormon wzrostu
(*o-totrop+)-)
* uwalniany przez cz$ gruczoow przysadki
(przedni pat)
* mobilizuje rezerwy energetyczne ustroju i
skierowuje je na wzrost masy ciaa
* wzmaga rozkad tuszczw zapasowych i glikogenu
* powoduje wzrost wchaniania wapnia i #os#oranw
niezb$dnych do budowy koci
* w czasie skoku pokwitaniowego powoduje
wydu"anie si$ chrzstek cz$ci nasadowych koci
* karowato u dzieci
* upoledzenie rozwoju
biologicznego
* gigantyzm u dzieci
* przedwczesna
dojrzao pciowa
(w wieku dzieci$cym)
* akromegalia u
dorosych rozrost
wszerz koci doni! stp
i twarzy!
5ormony tropo"e
-,re)okortykotrop+)-
tyreotrop+)-
3o)-,otrop+)-
* reguluj aktywno podlegych przysadce
gruczow wykonawczych
* pobudza kor$ nadnerczy do wydzielania jej
hormonw
* pobudza tarczyc$ do wydzielania jej hormonw
* pobudza rozwj i czynnoci gonad, jajnikwCjder
:dpowiednio podobna do
niedoczynnoci tarczycy!
kory nadnerczy i gonad
:dpowiednio podobna
do nadczynnoci
tarczycy! kory
nadnerczy i gonad
pro.-kty)- * pobudza produkcj$ mleka
*/y*/y)k- 8z$ mi$dzymzgowia' Dej
aktywno podlega silnym
regulacjom rodowiskowym'
Me.-to)+)- * op0nia dojrzewanie pciowe
* obejmuje orodki kontrolujce czuwanie i sen
* op0nia e#ekty starzenia si$ komrek w hodowlach
tkankowych i u zwierzt dowiadczalnych
* op0nienie dojrzewania
pciowego
* wczeniejsze
dojrzewanie pciowe
3r-*+c- 9anika stopniowo po okresie
pokwitania'
Tyo/y)- * wpywa na niektre reakcje odpornociowe (m'in'
pobudza wytwarzanie lim#ocytw)
N-,)erc/-
5 r,/e=
-ae! parzyste gruczoy
dokrewne o warstwowej
budowie anatomicznej'
A,re)-.+)- (hormon walki) i
)or-,re)-.+)-
* w warunkach stresu mobilizuj organizm do
dziaania
* podwy"szaj cinienie krwi
* podwy"szaj st$"enie cukru we krwi
* przyspieszaj tempo metabolizmu
5 kor- $.+kokortyko+,y
( w tym korty/o.)
* wpywaj na metabolizm w$glowodanw! biaek i
tuszczowcw w caym organizmie (kortyzol)
* obni"enie odpornoci
-ineralokortykoidy
(aldosteron)
* reguluj gospodark$ wodno(mineraln ustroju
(gwnie jonw sodu i potasu)
* zapewniaj prawidow pobudliwo wszystkich
mi$ni
* choroba +ddisona
(zahamowanie
glukoneogenezy! utrata
sodu i wody! chudni$cie!
wzrost podatnoci na
stresy
* choroba 8ushinga
(obrz$k twarzy! otyo!
zbyt wysoki poziom
glukozy we krwi!
obni"ona odporno)
Kortyko+,y & -),ro3e)y
> ,e(y,roep+-),ro*tero)?
* wywouje e#ekty podobne do dziaania hormonw
pciowych! tyle! "e wyra0nie sabsze
t-rc/yc- .oo"ona przed tchawic Dej
dziaanie podlega kontroli
przysadki'
Tyrok*y)- * powoduje wzrost zu"ycia tlenu
* powoduje nasilenie tempa metabolizmu w niemal
wszystkich komrkach
* wzmaga intensywno oddychania
wewntrzkomrkowego
* podnosi temperatur$ ciaa
* w wypadku obni"enia temperatury otoczenia
nast$puje jej zwi$kszone wydzielanie (zimno pobudza
termoreceptory! ktre aktywizuj orodek
termoregulacyjny w podwzgrzu! pobudzenie jest
przekazywane dalej do komrek neurosekrecyjnych!
ktre pobudzaj przysadk$ mzgow! ta za sam
tarczyc$
* wytworzenie wola u
dorosych
* stae uczucie zimna
* ospao
* skonno do otyoci
* produkowanie
nadmiernych iloci
ciepa
* pocenie si$
* odczuwanie gorca
* choroba @-*e,o"-
(wytrzeszcz oczu!
wysokie cinienie krwi!
napi$cie nerwowe)
K-.cyto)+)- * powoduje spadek st$"enia wapnia w osoczu na
wskutek zwi$kszonego odkadania tej substancji w
kociach
* (dziaa antagonistycznie do parathormonu)
pr/yt-rc/yce )wie pary malutkich gruczow
le"cych w tkance cznej
otaczajcej tarczyc$
'-r-t(oro) * reguluje poziom wapnia we krwi i w kociach
* zwi$ksza uwalnianie wapnia z koci i wchanianie go
z przewodu pokarmowego
* dziaa z witamin )
* dziaa antagonistycznie do kalcytoniny)
* t$"yczka (skurcze i
konwulsje mi$ni)
* niski poziom wapnia we
krwi
* nadmierna pobudliwo
nerwowa
* wysoki poziom
wapnia we krwi
* amliwo koci
tr/:*tk- .oo"ona w ssiedztwie
dwunastnicy' 9awiera w swoim
mi"szu liczne skupienia
komrek "y*py
L-)3er(-)*-' Eyspy te
zbudowane s z komrek typu
lub ' 9adaniem wysp jest
regulowanie poziomu glukozy
we krwi'
$.:k-3o) * wydzielany przez ko!rk+
* spadek st$"enia cukru we krwi
* podwy"szenie zawartoci cukru we krwi
* wzmo"enie rozkadu glikogenu w wtrobie
* chroni organizm przed skutkami spadku poziomu
glukozy w okresie mi$dzy posikami! w czasie wysiku
i godzenia
I)*:.+)-
4lukagon i insulina dziaaj
antagonistycznie
* wydzielana przez ko!rk+
* wzrost st$"enia cukru we krwi
* jeli poziom jest w normie wydzielanie insuliny jest
minimalne
* jeli ilo cukru wyra0nie si$ zwi$kszy ju" po kilku
minutach nast$puje wyrzut insuliny do krwi
* wtedy nast$puje przyspieszenie transportu cukru z
krwi do komrek wtroby
* nast$puje zahamowanie mobilizacji rezerw
tuszczowych i wzmo"enie procesu syntezy glikogenu
w wtrobie i mi$niach
* ostatecznym e#ektem dziaania insuliny jest
obni"enie zawartoci cukru we krwi
* cukrzyca typu <
(insulinozale"na)
:bjawy,
( zbyt wysokie st$"enie
cukru we krwi! powy"ej
progu nerkowego
( grozi zapadni$ciem w
piczk$
( chory otrzymuje
zastrzyki insulinowe
( zbyt du"a jednorazowa
dawka hormonu mo"e
wywoa szok insulinowy
* niedobr cukru we
krwi
0-0)+k+ 4onady "e1skie E*tro3e)y (e*tr-,+o.) * kontroluj wyksztacanie "e1skich cech pciowych i
cykl menstruacyjny
* warunkuj pop$d pciowy u kobiet
* m$ska budowa ciaa
* zaburzenia pop$du
pciowego i podnoci
'ro3e*tero) * podtrzymywanie ci"y
01,r- 4onady m$skie A),ro3e)y (te*to*tero)) * rozwj m$skich cech pciowych
* spermatogeneza
* pop$d pciowy
* wysoki gos
* brak owosienia twarzy
* niem$ska budowa ciaa
* zaburzenia podnoci
pr/y*-,k-
!/3o"-
ASH (#olikulotropowy)
LH (lutenizujcy)
HORMONY
* wi$kszo hormonw transportowana jest we krwi w #ormie zwizanej z 6+-7k-+ o*oc/- (m'in' z albuminami)
* nieliczne s ro/p:*/c/o)e " o*oc/:
* oglny poziom (*t;Be)+e) hormonw jest bardzo )+*k+! ale ulega "-(-)+o (sprz$"enia zwrotne ujemne! czynniki stymulujce wydzielanie hormonw)
'ROSTA$LADYNY
* produkowane i uwalniane w r"nych
tkankach i narzdach! np' w pucach!
wtrobie! naczyniach krwiononych!
przewodzie pokarmowym
* dzieli si$ je na kilka grup! oznaczanych
trjliterowymi skrtami (od '$A do '$I) i
cy#rowymi indeksami
* wywouj r"ne e#ekty
( cz$ wspdziaa z innymi hormonami
przez re3:.o"-)+e po/+o: cAM' w
komrkach docelowych
( niektre /"+;k*/-01 lub /)+e0*/-01
.ok-.)e c+9)+e)+e kr"+
( niektre po6:,/-01 lub ro/.:4)+-01
*k:rc/e +;9)+ 37-,k+c( (np'
prostaglandyna macica)
( *y)te/o"-)e " po,"/3!r/o"y
o9ro,k: terore3:.-cy0)y ,/+-7-01
p+ro3e))+e >3or1c/kot"!rc/o?
* w medycynie wykorzystywane s np' jako
orodek po6:,/-01cy -kc0; poro,o"1
lub w .ec/e)+: c(oro6y "r/o,o"e0
Bo71,k-
HORMONY TKANKOWE
* hormony 67o)y 9.:/o"e0 Bo71,k- oraz
0e.+t- c+e)k+e3o (3-*try)-!
c(o.ecy*tok+)+)-! *ekrety)- hormon
9.:/!"k+ ,":)-*t)+cy pobudzajcy
wydzielanie *ok: tr/:*tko"e3o)
* substancje uwalniane w :k7-,/+e
)er"o"y ()or-,re)-.+)-! -cety.oc(o.+)-)
* *eroto)+)- (uwalniana przez niektre
ko!rk+ )er"o"e oraz z :*/ko,/o)yc(
p7ytek kr"+)
* (+*t-+)- (rozszerza naczynia krwionone)
'ODZIA HORMONW 'OD WZ$L%DEM CHEMICZNYM
'OCHODNE AMINOKWASW
* pochodne tyro/y)y (tyrok*y)-!
tr!00o,otyro)+)-! -,re)-.+)-!
)or-,re)-.+)-)
* pochodne trypto2-): (e.-to)+)-)
HORMONY 'E'TYDOWE I @IAKOWE
* o.+3opepty,y ("-/opre*y)-!
ok*ytocy)-)
* po.+pepty,y (*ekrety)-C
-,re)okortykotrop+)-C 3.:k-3o)C
k-.cyto)+)-)
* 6+-7k- ((oro) "/ro*t:C
pro.-kty)-C tyreotrop+)-C
3o)-,otrop+)yC +)*:.+)-)
HORMONY STEROIDOWE
* hormony kory )-,)erc/y!
3o)-, i 7oBy*k-
* owadzi ek,y/o)
'OCHODNE KWASW
TUSZCZOWYCH
* pro*t-3.-),y)y
* (oro) 0:"e)+.)y
'RZEKADNIKI LOKALNE >'ARAKRYNOWE?