Você está na página 1de 251

E

= c

3~~;

JOAO BARREIRA

'

D~PAIHAMli11U !Jl DOCIJMI NIA~O I pr ~: 'l, ,A

I
cs p til.n d o

..., I
1
p a tl.n pn t:t. :t. c. rllH~ll" c HH n:~tinnn ]..
d :ul ur; ttll ll lcJ nt :JH. H: t ~ l.nvn. :1. c,n ll ltr ,,pJn,;no dnH
l'lll.c dril.i s, a lr:tnhr:ttH;n. d: 1 ~ I' I'llt fi irnH l 'llh'l'l'
f:l idadcs, dc 1H prin11 irn~1 lto sp i l :t.H ~(I I II < uontf'
c_;n rit.nl,i v" dq IVIi su l'ic ~c'll di nH, d a l ilttuiiiJ':t rlp
gwd,nr.; IHJr c'>i t,;:I K n nf~tl.l'S d v p ()t.i t ~n fllln>r, pntn.

.In I Hl l' ll lHn

H{ , ~ td () X II

c 11r c ~ 11 jus tll (' ad oR Ho


11 1 H ; 1c111 n. n r I.c po ,.
f,ll t-;' 11 LiS!l, llt (; J'I ~

'"
O l"gH t l .i11HI( li,CI
n ovo cJR I :~d ( )

HIII :L r , {~

( O

da
11111

pc; liil

qun
H11 pci" ln' (()R li c~ i n i 1:1 ' 1 11~ q; i n(,s ' nr ~ n.lt i znd oH d 11 i.ro dc} llltll. nltlttl n.c"~l'i,n d ~ cl :nHi'H l< c njo ehuque
H:d:tut I)Jiii Ht,ntoB c; lti HpH H 'l" q ni11clu hnjP H" ~<u

dos liiU.i H
I 11 i llt nn t,cs d a li i HI /)' JIH Jll(., :1, H
I' .1:1. J"
~.JS t,;'t. 'pt.

,,.JI,,n

141'

11111

l't ttt:W

dn

cr t-; c,,,, _

f ~ nJJitiiJI clt; IJi ~

(ln orn (~riHt,il, ont.no

JH' n l"tltHl r,

ele

gtHia,t;Ul

l.cHII

t.o l' i (,g- I'SL t'o8 I e v SI. d () H


}JC}IJ l~Hf.atln [Lfl{~t(jlJ(~O cln, HtH~i ecliLcln Olll"<tJH'ilt
s6c~uloH

t l t iiiCII'

n ropif,nt pn r t'lll.t't' n l ttenlHl l l<,; o d(' podraR


alt vol us 11 11 dt 'H ilHll'r1t ll d llR. I lurutdP s{euu l n~,
Lt vn d,"\ cl nslHa v llt'bn n fc t J'Ot to e Hulvnr d1
g1' 11 11 d C) 11 :t 11 (' l'l~ 14 j 11 I l!l ll i 11 11 d I I H 11 ( j g' () ) )' l' (} d l i ~i d (i

ela l ~dnd u IVl c' d i a , q 11 c d 11 ,. H '' I,o


t,flll t.ns 11 n c11-) l'o i 11111

noH pruu~iros

11111

I)

J, n tt;

ltl g'H.I'

Kctd.ir

put

Vl tHf,l tH d u8 lllllll.1([)'8 d r ~

J H )V cl

tti OiftdUH ll {i

Hc~ill l '' v, n H t' I'H I,nA da o ivil i~r lf;H(I l~t lr 1 1l n l n i, H I1,
U do f4c ~ ll n JI,IIt' l'd" IJt SL iti\l tl H: L t'Plll 1l rlitH JII L'M

u 111

H 'l'

i\

1 ~~

1
:1 '

( )

I !' fI'

l . I~J

'

L'

.~

t i,o,, n iu Jel<no 'h K h a lH'l Jllnntn


ah~ ali l"C~I:'equhln. \'uHln tuun IH'rhfl..,
rir 1 t. au br ''l' nuut~tituan HO IH\Utdo
IHilh ntd, ndn, ,!P ~ ~pl0udo1 <'nllsuhs)

tnne.iada

CJSllH)
(\

1HlllH1

'l

t ('

Ht'{t\

t I
~HJIUt

d()

dO<'I'

IHiHii-

"
Org'Hlll:l.ll(::ll)

CLO

ennhc.?'JlllPII1o peln eouliad:t terteza


PRpirifunl daR nigPJL (' do <ll'f'liuo
final do houae1n. J ,nrtdt~ e dorrruns
l OJne,,atH a nbrir fPnda..., pnrn d.eixn . .
rt'lll Pll~rnr n tH va lu~. fpehan<lo -sp

n,

fhH"tH

dn eela, nbriudose a porta

:'tg )}":t.
f) naosteiru ( a. t.'oldillUa('fio <ln
c~:lSfL I'OlJlHll:'\ 7 'OIH :;('11 clnllHll"O' POilR
titt~incl o n :11lfigo p( 1 1' ,i stilvull, nH
:it'llti ubttd u. <le lraba!ltn l>Hgc do
l:1

lun1nltn lllllttdaiJo, ca.utnudo hoH~n


lln~, iltltni nando Jui~snis, ngTupnnJ o 0 1-5
vidro t~olnridos das vi(rngcns ond~.,

e unI huciu a gp:tn do. passoH rP li.


~ i o::;11s, l~in~elnutlo eliccR 0 enB1{ldins
t'ltriqtteCJido~ pelo brilho dos esaun1tes. Mas sto pnc~ientc lnhor rcs.e111.c-s da frnea l11~ eonda }><r fresin s,
fnll.n-lhr a f'rc:eunt dns nisns vivi
dilS, a varic ludo das COISaS
l.IH tu'

r:1 s~ a at11plidao dos IHlrizotatt~ls livres,


eopinnclo-. e indofini,lnnt ')nte n ~i pr(Jpria un r ~<~i11to dn e1au. ura, sob n
f ~ ruln tln J'Crrra e n rigot da dis-

eiplina.
~Jns nbretud o COlHO ar qui tect.os que ns art.i f.n"" nJOJtsticos do ~s

J . ig roja l'LHni\ni ca de . loi\o dt \lpt..lru, t;m Santan.}m. ((J iit: l~tj .Aivfu)

sn<~s

de

pto,ns uuixinHL construindo

.sses vn s tos c ~fd illn~ ~Hll t n~irios, . nbretudo as


igrejas tbaeini s OtJtlt t~Onvergenl H,dos o esfor<,~n~ <ln arte <lc eclifi<ar, o,oalliznu}q lll1t g rnndc

noYos estados.
li'oj no reeolltitu cntn eonYrnt.n:d que se rcfugiarnln sse~ fragntcnto~ <lc nnt tlUllHlo <h~
lllCinbrntlo co1n to sonoro~o ceo, sc'ndn a~ grandes ab:ul ins o fulurn de nn1 rcnaschncn t.o tlns
(tri'cs, dos~a~ llnres uuHuhd1ens que o 111ongp
ahrigara no SC'll onsis ti e pa~ e ia rcgntuln cntn
o seu labor u1nn,'dono n1n~ eonYiet,o. ingn1tn
.
'
~
1
'
.
n1as r e un~: fora! es~cs e nrnes apngatn-se n:t
anarquia do ll11Ht sn(jiednde c1n fnrut:t(:r1n, tuas
cujo trepidante e r eendit,n trabalho j;~ nntttlcia tnun per ene tne. se tle enlhcitas pela aparir~o
d s. e JI OVn fnnf()J nnlltf,
ll~t<lP Clll fnrf,' t;OC"i
~
sf.o 1.., COliStitud(l p elo ndv<td,n <ln grn.u{le rnns~n
1H1pu Inr q tt e l og t r1n ctt..~ (~ n 1..- 1 d n :::; ~' 11 Io x 1t
,rgnJt%avn fL f,,JHIIllH. N11vos esUtn1dtl~, a lntgn

fulero

IHOtllllH e ni.d

c fn-

~endn eont que dt!le prut,i~so tn eon1o aneilas


CS~ :lS

tgT UJH~ lH CIJOrCS e

s n1 o h Hnli lLles tin pel:ls,. saindP da s '"""u-rnndcs


rotns hi s f (qi (;rtS parn
dcsbrn'"n t eul os stio
111

il rtll o~ .

a s tern1:-; l,ag:1~.
'"
1eyn1H tn -1ft c~ n 10 nt l n
ei _,noin dn nrquiiet to. n.

art,o d,,

dn pini,f'l r, d,, tiu zc latllr d'

mtfradrt da vidu na nd 7 n }jlll'rftH;fo d~~s nt~d


d es llH)Jtfts ticos ''llfitutd,..~s Jtllnw JH" t'(ll' t,ua r 'pc-

C. <:.llfLt)l",

p O H 'l' l'"

l . I: ~ .\

trabalho. flll'fcoln l.,~tn


nltc e In que
~
Cf lnbornran1
o 111 antcuedores 1os
.
pr:ce!h . . rornano ern di .. 'C)luo e
1n terfer1ran1
~ novos elenaento brbar~~ que desarticulnrnn1 0 1nundo
lll.....

...

" ' l.\J

nnttgo~ den~1111inou- e 701nuica porque ~e de.: tu te arou da arte c l{t ...:ic a


e ~e funclin eou1 eletnento brbaro..:

por un1 procc "'O nnt~logo ao da elaborao dn~ lngua~ denon1 i nadas rontitn icn~ ou ln. tinas. E por i o na tu_
rttl que o seu pRdrilo de iuiciatiYa
nrquitectnica fsse a baslica, ...se
u.1onun~euto e i vil da Yelha ]{onut,
sunultantUulente canutra de conlrci0 '"ala de pas ... o"" perdidos e tribunnl
cou1 tr~ ou cinco uaYes separadas por renq nes de eo lu nu~ aoueutando Ulll tecto de nutdeira e tendo
1nais aln1, passada a veclno de
bronze, um corredor trans,-ersal (transeptton) ao fundo do qual ficaYa o
santurio onde antes se eolocaYa a
c.tedra do juiz (abside).
'rransn1itidtt esta planta n baslica crist, est~1 ceden- a por seu turHo
igTeja ronl<Uea, xnnntendo-se tradicionahnente clurnnte toda, n Edade
lVIdi~. A sua, fornHl crucial coinci- -..
c1ida eon1 o sn1bolo da noYa f, bastando orient-la no sen'iic1o leste-oeste

para que, se o cho se erguesse, Juostrasse a cruz como que leYantada para
a regio oriental onde ela se plantara
pela pritueira yez nu1n escnlYado crro.
F~sta org~inic:t, }Jortu. ia ser n1odificn.da
en1 obedincia aos novos elen1entos constrnctiYos, derivando dsse facto utn outro aspeet.()' pois
que obedecendo n uoyos ennones ordenadores e
~

....

,.......,_

.. """

---

Fachada da ignJa rmnnica de '"". Pedro de Ll?iria

peq ucno <tparelho en1 cnr,-a forn1ando assiln


nr os e nbbadns. l)esta noYa cobertura resultou efcctiv<uuente a. estrutura de ntna noYn
nrte pcl:1 ncces~1lla.c1e de Hancos robustos. fortotnen tt:"' estcntlc)s, de abertura~ estreitas pRrn
n~o se enfr,tqnrceretn. e
con:;equenteinene
in tcriorcs crcpn~cnlar~::- \."'~nele \1 Yiso antes ad 1Yinhayn. do qne Yi~1: uu1as pi11turns se,era....
pincelatlfl~ n fresll(' nns paredes nuas. ocre.
Ycrde-fel. Hznl-c~tnro. ent tons carregado ... , figuras l "'~lFtfl.s
L' ca rrn.n udn5 eon1 seus olhos de
o
cspnnt0. otn-olLl~ t"'lll traos pretos con1o chtnnbos de yitrnl. t~litnrna transpo~ic;no da clnr idade es nl <ll t ~l da dos 1no..:n ito biza u tino~.

a novos "nones reliniol:"

sos. Inie.inhncnte, houYe


q n e n H1: n te r as o1n nas
lenhosas pela perdn do
proecsso de tornear n
pedra o ::sobretudo pl'r
se tere1n esgot.ndo os
suportes (lr-ranL~i.tllos n.os
111011 un1en tos do pngnuisnto:, o 001110 crn difo 11 obter os lon~os en tabelatnentos lti os que
vOIIStitninnln nrquitra,Te
dos edifl;ios nn t~igoti:
houve qne utnprcgnr o

tenq>o dc-cnro{tJvel snlittou-o no~ 1unro~ e


nns ab ',bnd~l~. e hoje de~sn ~o1nhrn"' PYnne:,cenh:s npenns .surge nnt n1nnto e,erdendo,
u1n nlhn l'Spiudarlo qne c~prcitn nn l~ibios
d CStn t:\ dr)S lj \HJ llllll"lllllrHlll Jil't't'CS ....

JA
lU

t l
f

tt

R T' E

p r1 p j"I

1.. (,

r:

f.. - ..\.

..
J

.A R T

1~

I~.

P ()

1~

T' l T G lJ

S A

.A igreja r<,ntt,nicn llt:.l.ntnl-Se lllltna horizontaliilatle prttclcrd.c, dir~se-in qne a JHnftia


)'(}fl,P'C

Cllf)f,rn

() ;tl'I'(I)O

cl:t, lc11"111fl :lbiJ'fll'rtt.ltO-S(;

n.n SPln, espcrn11dn tH~Ht.:t t.i111 i der- e; nesta snbndssn ai' que sutjnttl us tentp()s prl>xinJos de
tuna entaneipnc!io lltilngToS;l, uonsent.indn por
and<1zos c expeditus pr(lecssos qnc ela pnssa
nlar-se at qtu)si t.np~tnr cn111 ns nnvc11S.

1\1as dellt.to dssos halbneinntes proeessos


haYin. que encoutntr lllcins de estabilidndc, e
n iln e1n progresso rct pitlo, n li vian do :1 s partes
ociosns e refornn<In os elen1cntos innct.ivos por
tncio de arcos-ntcstros ele cspn<~~o a espa<;o 11n
ablKtda, firuutclos i 11 teriorntCllte en1 fortes pilas-

tras salientes e esteaclos exterioru1en te por vnlcntes (.;Ont.ra-fnrtcs. C>ntros elctucntos convergnt
para n estabilicln,clc nul.xinHl elo edifcio, corno
seja, quer o n1ein-bcro a ngue11tar o bero
central, quer a abbada de ~resta to einprcgada. pelos rnn1an os, o q tt c levo n os constrn tores a dividiren1 ns vastas n{tos eu1 trames quad ra.ngularcs,
separados por
snportes ele n,, f

.SJ

cleo crucial

onde se encostatn as colunas,


que r shnplesnlente adossadas, quer en1

bebidas. No
cruzamento das

naves, por ISSO


chan1ado eru
ze1ro, emprega-se a cpnla j
usada pelos bizRntinos, sbre
os pencl[cnlos
o n pend11r'es,

trinD'nlos
esfo
ricos que for1na 111 a passagenl da linha
c nrYa para a

fortnn. quadrada do tra rll o,


to da v i n n1 a i s

"
.
nn J"OJII:llllO

Eseullura tlo Mo blC'iro dn !:atalha.


(Clieh4 Alvo)

Hoscea da igreja de l<oriz

onde eorre estea.ndo-se a lirtJ,a redonda d<-;l b::~se


ela ctpula, passando assi111 transicjou~bnente do
q nadrado ao crculo por un1 oct;;ono internH~
dio. Robustos arcos-n1estres sepa1auJ duas alJbadas de aresta, ou duas ctpulas, transnJjtindo
as presses aos coo trafortcs exterjores frequentenlente ligaclos por arcaturas cleno:o1inadas
lon1bardas do seu e1nprgo pelos construtores
da Alta Itlia.
l{esnlta desta robustez paquidrrnica de eletnentos formatiYos, um interior concentrado
e son1brio~ escassarnente iluu1inado pelas frestas forten1ente chanfradas parn. aproveitar o
n1.ximo elos raios di,ergentes
da lnz. ~fas esta
_,
pen un1bra aun1enta-l11e a concen trac.;o religiosa
e n1fstica, o ar ampara en1 calado cro os n1urnn1rios de reza. e a alma sente-se enslnesnHula
no seu xtases de adorao.
Agarrada ao solo: aclivinlta-se na igreja
ron1ftuica a rigidez de un1rt erena inabalvel,
n1etbdican1ente cin1entadn. por n11ltiplos conclios a indiscutvel f0 nun1 dogn1a que os sculos
trn de nutnter con1 sses coneeitos ecun1nicos.
duros cotno os clnros bloeos que se agloineray:un pnra lhe elevaren1 os robustos flancos.
Orn fui no auge desta diseiplina conciliar que
a vida eotne.nn a 111arnlhar l fora eon1o n1ar
eresecnte nn111a aurora nnnnc.iadoru quando l

freq tientetnetl.tC
n s t r o ''' p n s:
pedras c 1n eac lt o r r a n1 e rt t. n

deutrn a alnu1 Jucclitatha, rn~tniet.a da por frJonlns rnidas enruCf'Oll a senUr n1n u1undo

nos 1tg11los

cl fLS
10

'

'1"

q ne ia eneher de einridade o en pesado


sua.s abbada : a seteira ia rasgar-se en1

nnvn

--

--

____,........,..~-

..-\ R T J.:

P O R T l"' G

Rosrea da i~-a
.... . da Lourinh

ampla abertura disseminando na Yastido da


nave as cres do espectro solar como nn1 presente do vasto ~-pao livre cnde palpitaYa a
luz, irna gmea da Y"ida. Esta invaso lenta
firme, silenciosa mas rariada. de interpreformal. escandalizou S. Bernardo. no
apenas por ser trabalho intil e sem sentido
como o dos monstros hbridos dos eapitis. mas
porque o monge estudava mais os mrmo~es

que os livros e medita--a mais aquelas figuras

que a lei de Deus.


Foi ento que o arete de orna precoce
reEornaa tenta com ..\blard altera&s na crena
negando o
o original e a
de Jesus por um recuo do pensaao pensamento da antiga filo.
deixando de exaltar os sentidos como
L,.m vento de discusso pela
fon
universitrias com suas
abalava a rija couraa ortodoxa
A vida espreitava, impaciente, e
palpitar alargand? o. enclausn f : 8 luz dos vitrais comeou
mondo novo.
teve um dos seus elemenno culto das rellquias,
e arqueta& adorados em . prospor moltides incontv~s q_ne
esbadas de peregrJnaao,
ou 88 absolverem de
foi crismada em

de :. T
juntando
o& caminhos d
("o aos caminhos da Terra por um paralelismo
de romagem antes e alm da m ~- Cen d~
esmagamento testemunhadas por l ist rigrafos
destas peregrinaes. Qbrigaram . . arquitectos
a t-ncon trarem uma soluo fcil de esc amento
junto das reqnia.s. e entio criaran1 r
bu/.at~rio$ cu eharolas.. eorred re-1 semi-circulares que circnnda,am o santu ri . e quE" se c :.n pleta\-am com um r~IJh:nd r de caJ*las radiante .... p<:rante ao: q 1ais p:a.ss1n-a a le-nta caudal d
ma:r.: hun1ana ali acorren lfj de t d
... l- n t s
da Enr Jpa. Esta~ abaeiai~ ernn.
astido. n1enas para a c _mnnid 1e
~ I r
turba. u,-indo-se ainda l ..
:,..
bada' c mo que o-s t _ ls J b'.:: ~
ra,.~es poligl tas. p'>is co:1 tit,un. ._ ... n l~t:::u:ia ...
memar-a.ndas da ft: univer., d t J. uma ni
'ersal tr~gna s rixas e = s n alquere
s.
Pr:rm. no ha,-ia s a a ~i i~.
.. ent:ros
citadinos onde nma eh 1~run in1pacient.e procuraY.a o seu
lugar ao sol.
z erguer as
Cs nos aglomerados urbanos~ quer de jnrL;;diio can nica. quer de
jurisdi-o real.
Delas hou\e
tambm dis.
sem1naao
e ..
como dissemos
.IgieJas
menores
ou eapelitas rnrais destaca \am-se do edifcio monu mental, ou
Abadia, levando os alveneis
nos seus cadernos, esboos
de forma e decoraao a que
recorriam, s

Veze5J--
-lhes elementos
inditos de delicioso sabor
local: a vieira
entre ns o afmEaeeltara do llteiro da
bolo da peregri(Clich AlvleJ

II

..

..

'.

f,
.,

'

'...

"'
~

Mosteiro de L1.:1;a do Bnli o. ( ['oto lhlrtaJ

nao composte1nrw. A n.rte r onH1.na deu ~ssitn


tnaior variedade ele t,il,ns que a s1 n1 suc c~dfnea
gtica, podendo en1 t.da a Ji~nropa, e n o enso
particular portu gus, enco11trt1r tll0(1elos qnc
ohedecen1 ::1. sing,darithHlcs gC!ngr~.ficR.s tt?o s
de elen1entos est.~t.ieos, n1as de faetores tHat.cria1s, dependendo BlllitO dsLes a u1n.ior Olllncnor
pcrfci<(fi.o pl{,;.;tie~., e eollscqtJcntc~tJH~nte as f8eil1clailc:s 011 difi(~uld.ailes
)JHfa o plastifiee nn SHn
p~t.c~ jen t,(~ c esf(Jl'((fHla eonquisb1 (tos volnnH~s.

Ucsdc as cata(~utn
J,~LS qn e o fr.isthnl.isrno,
r e li g i fi. 0 i n i c i n l n 1 e n t. c
ieonucJasta, d.~dn n. sua
(Jrigern jttilnien, t,1nbn
l>anio tL f'hf'llltttrn ]Htta
~q ,agaT n, t rn.d i cJif> :1ee11 l ar
H icl ohtf,,ia p:tgfi. Con

F:H;llt.lnJJ t 11n ptllt,ltra, arte


rlns aparncins, p(,r h\Hn

]on gr. <1n eali clhde et't bie~~. e lt .(> rn ac t tl ad~ pela.
indta(:~-,o dos antigos dcnscs : sses sin1tdaeros
c1n p I ida, deliqucscneia nas g:der.hts su IJt.er-

titncas da velha Ito1un, so ~s prin1eirns silabas dn vasto rnissnl ihunillacl o que a alnHt
i tn ngtlea c pn lp{l.\Tel da I~dnJlc ~r din.
l~'ni Pntfto qnc a pjut,ura, dnncln ]argn.s ~
essa tnlclrftneia, solJrc~tuclrJ un }>I" 6x itn o nricute.
enche11do ~,r; pgina~ os )JC I'g'~tndult os erJtn os

J>fi,SBns dn. lC'uda r.rlstn., pnctisHnilo-ft, nos 1.vn,ngcll,os aperifns c~ eu1 ('nnlpusjc,~lies .i~'t. defi11idas
qne pc1eoJTeran1 ns 1n ostc iro s elo oc.iderrtc
dcpni::; c'lc passareu1 por Hi"-fLncio, fornecera.n1
a tnosaistn.s, fr esqnistns e cscn lt,orrs os ternas
lJ~UpHJn r egifi.o eon1plctnJnenfe elaboraclo.s e
que b:tst.nvn copiat e n1 clescltho e ~r para
d jJo.i s os tnndela.r ent (()l'lna ..
t eertu que n bai xn- r,~l vn crn uu1 tant o
}HJrrniLid.o, pois qnc t'OHSidfrado en tH o utn nJelo
t.r 111 11 entre o vulunuJ. e n np~Ltfut,ia: hn.j~ en1
vistn. os snn.ibt'ngos tjl'l s t.:IO!-i 'l" r uJH~crrnnl ert os
pe 1snllHg'CllR dn, prnp~1.gn1Hl.a. pri1nil,iva. c qu e
1

J2

J:\ R 'I' J.:

motivos cederam aos decoradores do


perodo romnico.
A escultura romnica tem a sua origem na
pintura dos manuscritos e comQ esta obedece
a ama forte estilizao que a aproxima das
fo.r1nae geom~tricas, a plstica ensaiada nos
~..- o obedeee a nm carcter essencialmente
casando-se as suas linhas com
ponentes vizinhas da moldura decorae foranando com ela um todo harm6nieo,
.. oto linear. por 5SO que a figura
s vezes se torce em ademanes que
pela caricatura. os membros trepidando
ewu passos de dana, estando assim
elo Zodaco e os Profetas que cruzam
no portal de orna igreja francesa.
prov~m muito, como dissemos, da
de material e da especializao dos
de
hfJ : o calcreo obe
iiO ~ rebelde, um solicita o trimplel escopro, naquele o refo plaOtJ elementares.

Est provado qne a escultura romnica.


salvo raras e
, no oonttm temas simblicos e que stes so apenas descritivrJi oo
meramtnte ornamentais.. E a ornamentao
estranha. alucinante. que j E;SCandalizaYa :..,. Bernardo por tanto trabalho perdido sem que uma
intrnseca significao o justifica~se. glJe. .se
que no mais que a aplicao indeserim u~
dos motivos que entestam com a antiga Caldeia., com a Prsia
intensamente dewrativa, durante os .!cme
nides e sobretudo no
decorrer da ci,~ilzao
sassanida. tudo isto caldeado na ria e amalgamad em Bizncio:
os Cruzados fizeram o
resto fecundando o brbaro e pobre ocidente
CtJm o oriente rico e

IJ

A R rp

J~

c i v ilizn.d n. Os 1nndntiJoS rntn.tn cute inHt nl n,


d o bni xo- reWvn.1 rtl1l S e ru 1/ ld.fi H cs La s ng uras
nttquiliiSftdas ~ prcss: S i\ g au g n d e cl)td e cst;assa Jtt 11 ttf.u Crn OtgC Jill 8 tll.u-He lllll es f(,~C(f' iu gettl.13
d f' n gn trltr n v ida, t1n1 labor t.c; ttfl'l. pnrn l.j OJl qt~is tar ft ful'llJ ; t 1 rr fi o sl, C ttl c ~e rt,:t.S ux prcssc"'ies
f a c i a i s q u c 1 x I,c r i 11 ,. i 'l. ft n 1 '' n 1 1' e n s :t 11'
e n t, o

fnti n1 o, lll aS un lll OrH; fin dn gcs t.o eu1 <;tiJ" cx : tgr ro He senl e ttiiHI \'n lltHtl latcnt.r;, 11rna scnsi bi lidndc agudn. I \ 11 issu 11nS !lu.tH;ns cluspid(}S ilu
silh a rin ro u tft11i r~n ., CASa R iln sf.rac/ies pl:.s t.ien s
ele tfn tpnnos e f11 st.es de (; ohnnt,s, uteSnto ngri ]hondns h nud. d u c; nrn o eati vos q11 c prnctrrant

liber t.nr -sc, di'tn- nus a ituprsso ele lllJJ ero el e


nltas vn:~.cs q11 e Re tHt v i ssen HttJu dcs(.r-to, ( J
deser to d n;.; g l'alld cs paredes IIIHtS c ein %<'ll tas
qno se crg;uetn e nt110 s iJc.u( ~ iosas nlnrall.as.
()vasto ean t.o a itJ(la se esc 1tta :di.
q uu d.t~'l. :;t'e11l ns de~ f.eolng ja tinl1:1.111 ernbuiu.do o <;iu ~e J c'l 1JS es La1,n:),l'ios, e essa s lar va ::;
Olt<.inlnndo Jnsns h g n.11 gn da tn at6ria sarun da l a'JJ tlf:M~fi o luon;'Ls t.i ea
cont dureza, 111ns p or ve:~.cs a qui c
aco1:t, na cxp ressito d e 11 Jn ft f:u_je. 11 a
fiunJidudc ele un1nJ ~t. i t ucl c, a vida
tno r~l espreita., ' J sn.11 g1 tc cite nln., os
lbios 1novcu1-se para n. eo nJilllicn~~o ornl. Ji'ilho do po ,?o, o n1 nnge
...
.
nao csqneee n sua o tl gCttJ , e rwqn el~s eorp os 111 a ] dr:sb~t sbt,clos, lUtcpteln s
fci<(es rudes Jun s CX]He~si vas, os
n1ovin1cn tos iu teri or es a fl o r:un ntnH
ha]b u ein,r el e rcvcl;u;cs rontidH s,
ntun esfr o <le (1lt sicd.nc1c rcprsa.
Quaudo ng rupa.a as , ess a s figuras
co rnuni cn.n1 entre si por gestos ftnstes 1n as iutenei ollados, obedecendo a
nru ri tn1 n g t~nre, fnrrnn.nclo ttlll eornl
de eloquente s iltJ('icJ. Q11ando runn.
f n c h a cl a se e 11 r i c~ 11 c e c e o n1 o 111 r1 n.
p:1 g inn. <le autifnu{Lrio, tc~ tnos ttn1
exeruplo Jta igTc~ja de~ Notrr Dau1e la
'G t11de, ilc P()it.icrs, cJnUI.o o ehntieo
d r:Hnlln,-a faz cndn-:-t cs trcnHecr e leva-nos qnn si a :-Hliv inhn.r tefh:--.:ns de
esm :-tl t.e n fL ci ll zcn ta u 101 H> C r o tu bt das
suas fig urn s e dus sc11s ornatos. l~ que
cnt eertas reg ies, snh1ettH"lo no I'OIH:tni'l.nd o snl cln, Ji,rn nc;a, os p()J1,ieos coJn]'ern-sc en1 ruef1S <ie f.Jitntfo <~ont
Cnlu JJ a8 ~ l J1 Jll t fL S C11 t IC {I S <j 11 a j !"i p r o I

fcu; e Al'f,st,,J<,H so (~rg~t e n <~tliiH'


c; II SUJe R 0 11 StJTJatnrs, CltVnlf,(,S liaS
~ 1 HHi

V~g n. s

pn~ tP X I.H H 1

Clll

n.tit,ud(H

t,r11JlliJ feias, ven do- se assii n c1n S. rl'rofl rno


de A 1l es. t .un,nf..o ?i or u:unentria, H,o paHs~~
u i: ~ la. t' n Ju;1 Jift. degl'll er a an , en1 f'd Hns ( capi-

tc' is ond e

ns V! Itl1,;t,s s J g rnssos 1n], ,s e iS


ac_j:tltf,.,r; scens ~ ~O ilJ 'J p l:~u tas t~IH ~;t l' fl ui ll l~ldas:
o l:t.U1n p o pttl : ~r , () lath o l>fil'J,;t Jc'l, jft Hcrn de(jliuac,~i;fS c ad:l }J tacio ;,, exjgncias elas novns

soe je<ladcs n c :1n1htlt 0 ,la o1ganiza,;o estve1 1


n rHle st ngeuJ ffJ J''t~ :t s !nd!tas que vo HlllJstitnir
" rn nJnqui sn1 o r eli gios(,, con fi nado e iualtGrfLvel, pela 1n i e i 'l.fl c;~ o d n u r eJH(:l lll t ll 1 grifo 1111f s-

souc> e v ital <lns gT:1ncles

clntSlJHLS

:1 11 fmiJna~.

~~ n1 JJlcuo perodo ~o 1 nftnieo que esta


novae ]~ttJ.ut.c auro r~t sr1ein I se eh~vr;u et11 grita
enrnn ttJna eaut:t tn. rl (~ )11 ;;. l . . 111 Jlt)Vf) pano-

( >ra foi

dC'senrula\n, n cJ Jl( Jr t.e dn FrnrH(a., nPSSH


ex tensa pln.Hfeie; onde fcr vilhav:tl tt eidades ent
rarua

8(',

'1ctivtrL. lah<~ra,ito 1ndnstlird , ag 11.Jul.fiH u,.


1

t urhn

Jlltflllt ~fiL f~

pro dttt or st,

qut~

ILAJ 1 rr, v a

,,a

111
u ftt H L

ind cpeHd (~tHjJl eeo ra 6 ndt j:t, e Jn l o llll1 f::t,~(., , ,. uo y( ,


c eh cio d o il n t,at; tH~ aR. E t; i ~ o f1u~ 1,, , bh; f/,.

dn

ri co

CJi n,;<r'i, dH H ( ' fJJJIIIHI R, CBfirtR :re ptf>ljr~JI R

Sns qtt o f u rUJJI Vrt UJ I } r ~V (,.J';4( 1 l iv h~ ,j.,


n' u nd ,, fc ud nl r-rn ui l,,tJit )r do e n A I el 11 H, R' ,J, ~~ pt'' , ..
t rler:H.o rlo J,iRpn t J il d n r ei, J'OI' ~'!HtB8 fl. Jd'r, voitnaos l1A. ltSis1,PJH:)n i U~ C~X f o1F;f"H d or; Herd JoJ'~H d oA
fo udoR. Bnrgu fBcH c O JH 1":1~.ri c,R dfir,.. AH aM ru ilrm
ua defesa. da Hllrt g roi se~ n A hud ia, a Ht.,
forau1 oH c(:tl'L roH do rnu ndo ro ndl t J i,~, r, nov('
stado, o tr~rcei'to r~Hiarlo, fid~l a Catc~dral, ltiiHHL
al' tivincle rtfsti~a qut: Hc pto1oltgs~~ H1t: no fhn
a Edadc l\1(.d in. (l6tir:(l, chRuJrtv:un oR italinHJR
n, esta arte, f:rn1o )H3jcna1 ivr, quo parn (Jf:i c~fHi
feuR dn ]{cnnE<~fHtf:L cnL Hin6nhr,u de Lshh~lo,
V(H~(t.bnlo eOJH qur~ ,f L(;(JilUl,V;tul f.f,d::tH ftH !'tJ)"fr'l:trH
que fss,~n de a]"'- H! cl()H Alpes;; ,.(r ,,u r~Ro, fm
llto elutnHl ug,n~ porqu~ HHRiln f,Jj d~.;nonli ..
(t] J: l'

nadn, ( oz'v H .f'~'a"';i:;'~" '' ' m) at a oH t(~rnp(Jr; err1

qut ~ n l''r a.rtt(tt f~Of i Hii l ~!l.HJ isuniJ( ,u nt,; f:Hpdto


<~ ) ftfl H t~ ().

Hn

u.

arep.t i te ~~l,os,,

rn o rdtf!n r~fL

,.(I JJf (I H j (~a

turn), urJ>:UHl (~

l:

fc, i 'bn:t uri !J


lu~(a, f 1! }'fJcir

~~llllf ll U l' ?t rucjUH t!~l111'a g/)t~J , (:t;t(~ t'ltiflt) t(1rfiHI


t.otnndo tprrm.K 1) 1; tilnt1dr, iit uf\r, ,f HJtJVUiltual
Bt~ t r,l,ra. (1() ei( UtHJat.o evic~n. ()ufll fr)i "
f:H~f.o t] ift;re:neistl (JH'' araunejt,u c bt JlfJVH. '11'1 ''(

Jl 'n

I ) %Br

'1Uf

cruz dr ft[Ji' o, i

fL

fr, (, sts dua fJ(t

\'uraA (~(!THCirc~Uistt'f'R (~I~IJZft.Clft

fie

fiJJ}'(

U ~ (iU j

ubtJI,adJIIIft 1lf l'f llst. frhllJtJ.


{;no n.plir:u (..,11# tf.l'lllfJ ~lfJ h J'l'(J

rtH

eOnhftrH;trJ

H~ud o, )JlljR, Utr1


qu(lund,J, qur~ pfln. HIJH. ~JHJ,,}i~at;ao t} '' i~t' ir
J'C!f'll lirt,t fL 1,t,(it,H (J JIJ(JJI111Jif 1JJ JffJtilt, { 't1THfl
ff~l'U f:)e liSUif~id(,, t,f rJfio (: f"iliUJJl(l(t ,
IOi
j rr, por1 U!;fto 1<:vau1 i na 't V1-jarrH' : r; 1rartto d ::
ig-rc:j:tH t'Oinf,n i(;a} c~tn.n1 cpuulratlo ~ o qut (JI,n
g1~;VfL oH eo~,,fC;lft.iFs n ff:J'fJJj clupltJH, fHit..u de
,mdc; dr~riv~a.vurn .]i(i(~uU.lad(M fl< euJJ tJtu;:l.tJ ..
() l'if:u.l sr:;l'hL '!'H; todos ff,k ,.,., r<~tan~~ulntf ,
ColJ'fAponcl<:mlo o. ,6hu ft <~r"dn. traHiH dil. nu. f~
(~(Jit 1:...J IHil tJ'HJrllJ :q1c lH dt flftVf
]rtfr;rni . Mr, r, are(, 1( vrtd.td~-. r.brt
o J quatJr, hvlr dt: Htr rclt tt(lllr, w~
d fer(ntf:B rlr,j a dtji ~ 11:'' Jlf,tlr r dr,
o d.nn ]atl(J, rtJtJsr.rc c) ~~~:-ti' '" H a

alt11rr, o 'PH! frndrt


f~a

(,fHIIO <(JJI flJHIJs

a con ,tt uc;;t{) difeil


1

dr~ 'tbi,}J~H

i 1 1 (~gu 1arnHH1t( nba1 1~u1 n ( (lJrlf'


J'(~Hf,lVt:J O ]>J(JlJ)r;Ul:L t f Jr: HH1f!rJ tn11f,C1
,;irnplr~s
i

q IH:ltlu:udr, Of4 ~t,(r, '


"tHR irn, ele qualquer ]arJ.ruru. qHr.

I~rl)
ft;t;

pod jat11 elH~~n.r ,l rr H;EHu ft altu rfJ.


J h;Htart.c tJfUH~u, }Jftff'!C~bU'' ' n arf~,,
qt 1c;} 1 r:-HitJ (la a.rfr! g/,tr~rt, fJll(1 fueH
rnr~nft~ se g(:fl(-.rali~/J11 da nJ,/,}JH'l~ :.,
thdas a.K ahe;rfurn. ' para urnn. ruat(,r

h~lrrnqnia de conJUUto.

6(1rrt,

r~mprgo rla c;uz de (JgJvn,


C:.XJH!f1icnt.~ <~r,ns;trutivo de; !!JH;.(~Itt;(l
fei I, pon pndf: CfJIIBicle1~.r.fJ 1Hua
<)

e ~:J.r.JJhntfL pc~rrJIHfiC~ntr:,

pc:rnntJu <~()JJf r-1dr ~bLadrJ.S de prquf:flfJ ap~rd)Jf)


n ai t.1nna rttHH~a ~t f: HI i n.t int,t1 rl f <;
wfl.JtalMl.r rtHsin1 1tS pr !S er;, Hrr~n

da tna ,Ra. inertr-, para H


ind1vichu .. ]i'l.nr clrigindu.l no rn
HCJ1 tido In6pr i (J e l ti 1. r a t ..!'U [ol( I(
erf/to r, ar(~CJl' Jtflntf~, r>.P dtfri1J
qu, ~ tr;rruL nla.da H eatfd rr'1 . :n~l(,
c:lan1 t~ornn ~ 'nlrt I ).uur dr I nn .

CjH.f l(1oaB

ra lP.t ~ ft( :L()fi.~


eorn(J llfll cl(fnnt ~r. ( Aualrl< I ratH.cq.
(]tJ(noruse
ARM na h H J,:uet1,c nI.l \ 14,(1"
...
\
tt

l5

ligc:l"fl8

l'fJJftO 1HH

A H 1'

f~

P () H 'f I ' (, t ' J.

Na\e eco trai dn fi tif' (~ vora. (I oto Bfl 1. J.)

pso da ab6hnda, ra.sgant-se en1 grandes aberturas, qusi se suprinJindo. entre ,delgados e
elegantfssiJnos suportes constitudos pelos pilare::) polistilos. f:ste aspecto Horestal levou a
retrica rornntica de Chateaubriand ao rro
potico ela sua filiano nos bosques d ruidicos.
Con1 efeito, frente l dentro um religioso run1or
vegetal de rr1 isteriosas rvores sagradas ...
O levantamento de nn1a catedral estremecia
con1 o entusiasrno colectivo de uma cruzad-.:1.
porque igual exaltao mstica e.~tinnllava t6das
a cla..se::. Sf>Ciais no n1esrno devoto esfrc;o, pro
pagando- e o zlo religio o do servo ao senhnr
do vassalo ao rei. O arranque c o transporte
cl: pedras c;;ra un1 crtntico ele f~, poi tda a
.,. ~nte d;l regi:1<J e ela regi(ie 'izinhas, tanto
ttobres cnnJo pltjhcu , acnrrinn1 a prender-se l1.
corda.s (}(.. arrnslatnent,, pelns brartS, pcl,, peito,
p .],,s hnllJrhs, trnrusformandnse a.s ... inl hun1 ild. n1entc en animais rle carga. 1,odo concorrlUuJ COHJ H seu lhu]<, ou COID n seu trnualhn.

sucedendo-ye os milagres qu exnlt'l\ atn st.ir rla


mais aqules olltos dc:SlnrHhrrulr s : fi,~ una a V(!Z.
um boi misterioso urgi 1 a auxiliar a junta
causada sendo tal prestfgir, nJtrn()radrJ nt,s hos
das trres da catedral de I ,.a,r,n.
tradicional a planta das ~..atedras gl,ticas, pois ela entronea nn rornAnico qnr-- a herdou do perodo basili(ial. F:m geral dt tr8 na' es
longitudinais cortadas
pela na v e transversal
denominada tranSpto.
mantem as~ im a fnrma
da cruz de braos desiguais. ou (ruz latina.
tendo-se ()S bizantinns
apropriado ante da
cruz de hraos iguai~.
()U cruz greg-a.
(J
que

cnn,o:inha. ao. seus edifr ir, COJtUlare~. tambna


d ~noulinadr_, de planta

..\ R 1' 1~

p 1 R 1 t (,

eentrnl. Derunbnlatrio.s circnnG1ain ils Yezes o


~antu:.rio con1o nas i!rrejus abacini.s ondE'
haYia culto de relq nia;. co1n o Ill e.5tno resplendor de capelns radiantes. _\ snn tachada
tinha ao rs-do-cho trs e s Yezes cinco
porras praticadas nn espes,nra da silhnria
oude se abrigaY~Hll chnsnuts de fignras relestiais con1o un1a Yiso ele en11 ireo: sbr~ peanhns e h so1ubra de
l:aldaquinos. _\ 1neio da
fa ha la unu1 ro5~1cea
con1o nn rnn. de S1ntar1n. on un1a eJ1orn1 ~
jnnela coino na linrnlha.
reticulada en1 nerYurns
radiante- ou colenudo
etn cu rYn fln Lnej an tt:\s
e coando n luz exier.ior
nt rn Y ~ln 1)oli 'r0111 ia
rlc1s :eu Yitrni l'nra n
~

~-

itHCHSft

HtlY

CCiltral.

t~ E ~ .\

polYilhnndo-n 1e reflexo~ 1nnlticore--. \-i-ta tlo


lndo. letnbrn unnt alrero~a naYe. rou1 utnn
ntnnrnda de contTnfortes e a projeco d"s
arcobotant ~. ....,~ ~ien:...... co1no enorrne renoenl repouso. .epois ne n1.na nrranca 1a 11elns
Yagns ia F ~. lnrE'riortnente diYid ida en1 tr'
ou ciu o nnYe~. os feixes de pilares polislos
eorren1 e1u Yertiginosa fuga.
fi- Yezcs at cin.......
q nen ht 111etr\. "" de nltnrn. lE'Inbrando ilnen ~os
tubos d:.. rQ}to que de ::-<o ele,. n,senl pnrn o
alto o '' ncn snpren1o da hnnH1nic1ndc an io~n
ele paz e fretnen te de esperana . .-\qn~le iu1enso
:hubito a nu\is profunda e_\:pre~::~\o do arroubo
ndsti o e o 1nnhno son1, o 1nni5 ligeiro sn~pil
ecoa nn solenidnde dnquela~ linha COlllO unt
tantu 111 e1go do reden.o.
E. e~ut" nrqnitectnicnn1cnte a expres~no de
nu1n. cntelro.l. rednzida n sen conjunto llncnr.
~en1 o tnanto de s ulturn e de pintnrn que
aint.ln tnnis orlHlnlelltn a eSt'nln. tlo ~cu ti ::-huu],rnulento peh prnsnn1ento nuitni('( qne n dein0

R T

P () R T

F:

t~

t1

f: . "

l~

tu ~nuul~ livrt.l ll~ }Jedrt\. l) ar~


tt ... , ) j~ t.'~ pirhtu\li'llll a~ linbtl~,
1
rt.'~t ._ ~\ \ pintt\r ~ an ~stnlttlr subh-

t'

tt )

t \ t-

t .. ~t\
'-'

"

\"'l'tt\

t,\l
' ,

t\

ht) -~,\tU\ da

ill~i'

a Ednli~ l\l~uiu ''


nu\ h.: ri \li~Qu: o Ctn ,.t\i

l'l'lltf)
t1

rra,
..\ , -. tspiri,unl da l'\tedn1.l ~6ticn
t 1 u t,\ t: h q u~n~.\ f . ,rnlal e sitnpl~~
e, ' { "' p di uu tlU\ ir ~ perts~b~r
r t & ::.ou . \ 1ingnt\genl t\brin-se

,
nu1 li,~r dll est~unp:ls que at~
H tr~.. d ' p 'di..\ l~r, 4:Ut~i~nl ) ,-t\Stl\
~ )( ~ trtilh.._\ tl:J d lUtrinn. cri.5t:\.
~

n tint'l u pt'rt..\1 ~leYt\\{_\-se


: . .- , , ..:~ a tigu r"\ d~ Cr is to, pl..,U t1..1
~ lt\ ~t-~-~utl: d 1 ..\po~t 1lnd 1 que nos
1 , r-"'1luni ,~ p u~(\\-ant ns suss fign~ , r' '\.5~~tll.:~ d~ au"tern tUt\..iestade .
1

' r , ~r.:~m p,\ra

<.."ri~t

P('rque
' ~ ~ "-utl 'r~s ir~ dtllttrinn
.. autltl u lual~nlo c lUl os
.. --~.~ q_ue nuunciflrl\tn .l Me~ias.
) i, ' 'Il i a priuctpi0 DH~die\tll de

_\r t!,:'
1\:~t
\ttH:~ntt1

)
~l,,-1

...
, : Ttt'. ~ 1 .. - )\.\l i o ...~nti!!"\..l,
... desy 1 + l1 ....\~ ~ihil :~.:s eutrnrtllll nu:\i:5
r p 1rr,\ 1 ~Olll'~rtLl du.s reYeh1.\. Ce~
~\ irn tle qnt: t p~g-sni . w 1 t~\tub~ru
r 1 i ):lsse dtt~ pr 'f~.;.~ias .s:5im se
, '
' p r it' 1 d.~ P l ~m. tlltde se
1 'mm e~'"'s t:i~nrn..;
da bn_~~ 'll'
.....
\ cemt\tn in~ p~l ~ quatro 11 1Ur ;: d. :L izre
....
..a latin,\, ~- .._Ter 10 irn 1.
t
...\~ 1~tinhn, ~1nto .Ambr )sio.
_. ~ re; 1ri' l\Iagn 1, totlns t\colit..utdo s imt\t- m da \-ir ~enl-)larin. rue tio R~dent 1r.
. .\. e:5culturn Q"\ltien euu\neipa-se dn t\lJ.qui, ~ r m'-\nicn 11arn obser,~nr frtule,\nlente s
vi i, ~ rnvs do seu e ptrito n1i:stic.HJ, trnulndo
,~-- inl" )Utt\vel g-sleritl
de fi2"Ul~ls divina~
.....
t um ide~\lisul ) tnu1:soenden te.. e tlefinindo t\
1 tuinadn fl\se teol 1gi~s tll\ ph\sth:a og-iv-nl.
..
.
.
r 1 i~ a... tmsgen~ pntnlm tU\ regtt\O :supres' 1 de unh\ tldorn1o inef"v-el estrnnhns ~\
i r c tn' quen1 cClnt~nlph\ s eterus beatitude.
l
rh-. l ri~t..'.. no ~pi~\ltli 15 da Paixo. tU\
lia tl ') Cal' nri 1, ~ ~loriticado pela morte,
'ert:nn p ln\ n ~nnl l' n1nd~iro nt\o ntn
1 tl
~ frinn:ntl' ou\s sin1 um nlttlr de
n l' (t tm j lS :or1rTiem ~0111 ~us olht's
"
t
dA, Cl DHl -.: e tnuttl~n ~ 1rri:tt~ de Reim
in1agent definidnra tlc utn perod(l ern
erJ ltan i 01 t: ra ttltlo t\UlOr ~ tt.'tlt' buu1

...

C[ ..,ustro Ll' 'S

uu

Nrtu.. \llidltt ..\h<\o)

dnLle. Idenlismo de linha... tranquila... , ideslismo de fnce"" serenas, sm~s YOCtllizsnl J.-l8S..
Esh\ nrte ideslistt\, apnn~\gio do culo xtn,
trnnsfornul-se numa arte e~pre... i,a,. de um
renlisnH.1 cada '-ez mni- c.a:rscterizsdo. quando
O~ Jfistr_rio~. ab~Ultlonando Q ~\tubito da.. Cstedrnis. l1nssarnm llt\rt\ o tablado ds prn~a ptiblies..
e:\.ibindQ temn,. cuja cowpo ~io dranu\tica e
cujt\ ind.urnenbiri~\ pitore... ca de um l)riente de

....,

con,-euo. den\ul aQ~ ~--=cultores


~eu baixo~-rele'os e
~Qnngens.. lluitos dt

t.:

s e p .. ao tl

iema.s d
~

u .. ller-

acitJ re eram m t~irais

e ns....in1 modelo de estaturil nao fal


cn... t1S en1 que t'S pn.)pri autore retrata m
so lstio tle figura maL e tilisada conto
dPis .\p~ ..:tt'lP~ do frontal tia ' de
UD\
de ... ~inulr1 t'Utro de'-"".. &rtt..IOllle'u.. \1rgem
llAS"-!1\ a ter unn\ maternidade mai..: bun1ana e
jn ni\u tmz nu ~ l)\l Rpt'Oft tl ell l U$., nl l"

\ H I' I

,,

' ' H 1 r'


I

li

HH

''

') '

\\\

' \

\_

'\ l \

\
l

ll

...

n t ,. ,

\
'

'

'

l
\ \ i

...

\ ~..... \

1..

l~l

l
\.~i

...

l\1~\,

r\

"' inu\~'lt\,,ri ~ nuuit\U\.)~ 1in~nl i ~\

llt ~

w \
l~

lh:
l

'~ ~'Tt\U~

d'

\'',\lHlUl"\

p r

l'h.' \S

H~uuhn d.\~ "~\t ~..\'r~\ i~, t\~utu \"


rtun 'sl ' ~h\hu ntt' '-\ n~ \~tndn~..

~ tt\

~ 0\"h'\.1 l':\ ~' \ l:'U \


ll\\ \~~~ ., \'pt~\"\\t il\ ~

\'
\\\ ~ }l\'h ~ f'c. ,'
~ \'\

l$

'e

cr ... $ ..

llt. t 'l\U\..' P"H~\ \''1~ \rtistt\~


r t.h\ s\H\ pt )1bh;~'") ~\1\\)nh~'
1, ,lt: \\\ 'Ut .. nn~t h >, ~ r' 1\~l"
'l\l"ll h l ti ta p 'r ' \~\: t 'l\"' i ~
r ini rpn.'h\'h' ~..h.ti.u h i v~tu nt ~
U d\ R si t\iti 'Rt:t\\ hnlH. 'H " d"
i , n l -.: l ,, t\l" ~h. lu-.. tt int ._

\ ~lt liH'l

'

.... l'

\' ) t

tuu 1 n \ n. pu nb n h "-' . p
l rn,~ l:A ~ ttn tt
~sl \ \' " ~~ t l n ... t
r
l ' ~. 'F\. n; , ll
l '~ \~ n li ) \ tu l

tu ,..

'n '..

\t

t' '(

n1

tt. ., \'

t \pf\'

ntt'" ,, d \ \ i u 't ~ l '\ ' d"'


trgt'll~ l' ' ntt..ls l)(.l~ s tt.'
mo d~
1l~
\\, I
l>ial ti ~ .: ~ ,h
\ll\ ,,_.~~

'l . t ) 1 '
l't'l"t ' ' d ' \ h ri\.. '' ' 1r
inqu\('tU\1 d' u~t ,, ,, i -r
lU tt ~ \'ln , )r ~1 ,, ..l "n i ~
l~tnH:'\ lh\\ ~ l \st~' r ., t
'~unl U\n ~til tt n' pr ' l
f, f\\"'"
\'ar't' a t~ Ht' n
'l\ la' 1 h~ l ~.. ~ l' ~ l l

t\

}\)~ f't

'llt

\ \l \ '
H\\. tt nd

l\l\.'

'

....

't\\

'

t '
l ) l \'-'
tl

l l

'

s,

\\
l l\

lt

"" \f r1

l \

J\

'

~'

p r t

}\\
'

~
~ \:

l '\"" \ . a
\"' ~ l
l ,, n ' r.. \

'

- -

- -

..

- - - - ..
..

...
-

.-

--

{-

--

- -- .-..
.
-...

-~

-r-

.- --.......-... ,.

~---

--

--- ....- J:--

-- ----

...

- ..

--....

,..

.::... .._. ........

-- -- _

--

--

...

-- --

-- .

..

. ::-~

....

-- L

_t --

- --

-~

...
--

---~

....

..

~---

- - -- .

-~-

- ..

- .;

- ..

-.._

...

.-

..

--

,..

-~-~---

-- -

-..

..
-

....-

-,...

---

...-

~-

-.-........=..}i.;r-..._....:d!i< ;:_

...

....._

---

--...

... -.. .. lh;..


.

...

--..
- -

.........

-- -

----- -- - r

T_.

-r-

..

...

..

...

.\ R

r ..:

a Fellre- nb\r, t-ondi i lUt\tlt"\~ ~l~shn l~la rt:~ra


cannica a t}Ut.~ iiululnl de t"\letlN""er '.\u peh") tt.'.xto
li
que d pertava o : :\u . . t:nthnento ~tiCll ..
J .. ieente de l~anYais publicnra () ':: u
wo ju l' as ~.., u r /~ ~', lll' ~.. "'fonu\s de
..
e de- ..: .. I~itll)rt\ tlt: ~ ,ilha \-orrhnn at:'
em mao n~""tl' kulo t"nliclt.-..}letii ia, llignio ber COlll l f~pe}hll
l\fora), O
da C'ilu~ia~ ') :$pt'lhl) tla liistt)ria ..
. .---ade frant.'ft leYavt\ t ~ tlrti tas t\ re-1\re
da vitia polinH)rfat'UDlpridl s nt)s gmn
d olinantt' o prooeit ~ can6nie :
de "'ida corria }lt'la... oficinas d
oode al~nl d~... ~rande... figuras ti
a hunlillle figuras sautifioada
otu\ri ", a \U\ .. n "bilitlad~ de- ..
fuer ~ nbir o olt) dadi,t "'
planta tlllt' YiaDl l\(
no jardim e na hor~
d
a infncia a
cardo.. nll' d "pre
e a rf'Cor&ada
capi\t is, fri (
o Hrreo cinto da

aa

di~ciplinn ntt 1u\stiea . lt.'rque t"Ul '\'

c n\'lli)
tle ..... h: ~a tlhda que ~a ar'e l~rlencia a\: pin
il-..r s, nul. . l) arranjo Igreja . a grantl fra
n iinul qut' l"rin a :: n ibili"lalle t'Stt lil""a is bu~-
tar a in pira Qntle a encontrass , )n\ tU\
t~ )logia t\(ltuinantt' C(lD\ ,,..
~u shnh{)}i$-tUll
~,s Ye~t'$ -.l' \\ Uil~il reprt'lin~a" littt"'al", l"\n\ u
tuo,inlelll\ ~E.' ln la rt: s da alnul 1)( pular que
de.. }X ntaya p()r veie'"" ent ~spiritv t'rili~o e nio
raro t'm ftl'itlulos sarca. . tuo.s.. f'it-1 tt tra t'tlf1
~"'CreYeu , . . ietor Hugo na
~..tllre Dam~ ti~

Puri

aute,~ndl' a liberdade

dt' impren no gra.ndt'


~abt n
t--.gival.. Em
partt'
m ~ llOrq
ne,.
..
mo na o
~.. "..,.

a.uuga :trkia

a~()

era ,. ptldi"' ne

di~

~~n ~ nhor,
aqui, uml'rid\ o C. rmul.rio rtodo o, a ~ia

E'

~am

...

E'r <'

ati ri a e I andia-

(l

\ U I

c)

H I

'

<)

H 'l' 1

l'ort a .la ::'ln ln ti o t 'np rtu lo do l'o u"'"to M l' ri to, ''"' 'l'omnr. t Foto lh 1~ n1

.\ H '1' E

n teia dos trn1L.eptos . .~. '?"' oficina <lo


ourives. ealic.es e patenas, turfbulns
c orquctns brilhavatn con1 os seus
oiros e reltunbrnv&nl con1 os seus
esnll\ltes, e nt. o nuu('eneiro con~

corria con1 a sua go1va part\ cntnlho.r o cadeiral do ero qne cotnpletnvn na na,. .e central a teoria nlcgrica das tigurns obedecendo no
sitnbolisn1o dn grande e tnhu\riu.
l~ra uso dividir-se n nrte gtica
en1 trs perodos (pois q nc ela sn hsiste desde os 111Cudos do s{cu lo x11 \
ao scnlo xv1), o pritn:hio, o radiante
c o Ha1nejautc, sendo o prhut~iro
n. i n dn. rotnan o-g6tieo, o segnnut}
n.tingindo n. perfeic;o orgtuicn do
s1stetua, en1 certos porn1ennrcs lUH
pouco sco por denHlsiado gr:una tient c o te1ceiro co1nenndo a decoutposio d o estilo pela sua exubernnte
e ntn pouco nrhitr:rin. ornnnleuhi.ria, Hexuo a e di~persiva, co1u prentncios d e ergobuncnt.o eriador r ~~s
ve.zes de delirante concep\O. 1.\. httuogeneidnde dns grandes catedrais

findou,

Prtico principal dn Igreja Matri z

Yda ,Jo Conde.

(Ulichl- ..\lvo)

nos espaos deixados livres. Era n. sua ingnua


vindita.
O conceito de artes n1cnores ern estranho ;l
idia de Art,e at h Renascena, que aristoern.tizou arquitectos, escultores e pintores, relegando para planos secundrios as outras expresses estticas que na I~dnde ~f din. coiuo na
antjguidade forn1avan1 un1 toclo global hnrnlnico. ~.,oi un1 dos efeitos nefastos do indiviclun.lismo que se sucedeu no fecundo colecti vistno
do perfodo medieval. So elo intersse artstico
nunca inferiorizado pelo sen ht11nilde destino,
as grandes chapas de ferro forjndo, serpenteando e1u graeiosns volutns, cotn folhagens
flexuosas e vivas quo prenden1 ns grossas t{t.buns
das })Ortas, as grades, ao UlCSUIO tetupn robustns
e areas, de ferro vigonsf\11ll'nt.c tore ido e n.rrendado, que veda1varu os sautu{Lrius ou forrnnvnn1

n.

req nint nr n

deeorn.o de nnHt cnpeln, de utna


flecha, de u1n alpendre, j:' no n
Cotnuna qne constri.
O gtico teve nn1a expanso europeia dn.do o sen sistcn1a expedito e
claro, generalizou-se nos seus princpios fundnn1ent.n.1s, en1 todos o~
pn.fses, e.."<cepto nn. I t:ilin, cujo solo
chssico o repelia pela. con tetnplnilo
const:-:tn te flos frngtnentos dn grnnclc n.rq nitectnra ela llonut hnpcrinJ . .E.ssn hotnoge11eidnde
vneiln. no perndo fhun ejante c ~ ento que
eon1e\n. n nn.cionnliz:tno d o gtil'o ctn v<\rios
pases, o perpendicular nn I nglaterrn, o nlen1o
pictrico e pesado, a prennn inr o bnrrco, o
cspa11 hol isnbeli no con1 vngo toq nes tia prpria l~enascen A, e o
nutnnelino en1l")ortugnl.
cont'tbio dn arte franco-espanhola i1np o rtnda
pelos C\tstilhos con1 o
nn.turn.li~n1o exuberante
que fuz l'olcnr os seus
fcstes c n.s suas tnndrporns, os seus t.r oneos c
n. stu\ rorti\'n, no subst 1 a t 11 111 das n n ti g n s

~olo

cotne\~a-se

I> O I{ T \ ~ ( t l .

I~:

H A

..
( 'laustro do Mosteiro do .o Jernimo~~

mi~a :;ubstancial ent pensamento e forma da

\elha tradio da peninsula que nunca ~e furtou


id~ia dCJ poder hegemnico da anti~a Roma, a
qual ento e sempre se designa cidade etero a
e herdeira da urb ... in1perial.
I~atente nas rufnas clssicas que lhe juncaYam o solo. na- esttuas q_ue a td.a a hora
~aam dos sepulcros da terra ond,~ esta;.~anl inutnadas. a arte antiga era un1 permanente re7nerr~
&' r que estinluL'lYa o zlrJ dos artistas. quer contmplandtJ as runas imponentes do Coliseu:
fluer admiran(lo a agonia t.orcionada do I..~atJ
(ronP.:.. JlaYia ali. seotian1 . un1a arte de raiz.
uJn -nlJstractt"J r:uial que alimentaYa o sentim-:ntr e~t4tCQ. \-rnrJs que a art~ frane.eEa Ee
cr;nsutJ~tancia nas gTandes catedrais e que n(,
~ 1 perr dtJ urerJ a CfUJCC{:~<J artstica (; df)mi:nad.a p~]r 5 t(~ma.s religi(1 (JS. nlescJadt)S cm raTl:S
ca.~(',;: Jj(>T trulJlr:uJ1tic.!lr episdin~ hi~t6rieos

nu

sat "ricr "' lJ. ( ra-a' ante. C(JJJI o alvrJre.cer rl.a


ItenaF-ceru;a. :1 arrJ1itectura tA"Jrna-~e es.seneialrntnle 1.-r( fana pelo d(Jmfnio sunl}Jtuoru~ do
14L~ t.:io ~ bre a igreja . CI1UJ a JJJtologia CazerH}lJ

eHl

L.eiJo 1. (Clell~ ..\.ho J

ooneorrncia aos ternas sae.rr,s e cn rr~daud'J- ~~


eorn les, apare.cfjndo finaln.Jente ao ladt, d:to
efgies dos santos a face d(J hcJinern p!;la rr' da
do no\o gnero do retrato que laici1~ o r~sutdrJ
(la figura humana. Qual ~r a cr;n'S~qu~rca
(lest.a transforma.!) de c;r,nr;.eitr:~z,. dr-. .. L~ i H.Jf;rdade de escolha tem6ca aJargand.lJ--f; J#'lr. .
que partira os liames qn~i n J(;r,., d<"1 ~ rn nJento religiqso "! A. aparil(lJ dQ irulhlnaJ n 1
n1oderno. substituindo se a'J et,IectviFn lJ rnr~djr.._
\wal~ a pers(malidade afirrrJ:thd(} ~e c')rn r,.,rgniLrJ.
e a sua libertan drJ e.xclur:j ,iEn o relC;rir
(~
da tutela corporativa. J.Je-.. .apar(.~~'" r1 ar 0nin .at ;,
o artista blao/1na sapifncia. a . int1 ,.. n. .._ YJ
as suas ohra:s ( ...(,e"=;t ~UJ etn rn;.n (r r. ta ~art-es d~ aplicafJ . ~al ;o a 1a ~ I~r: r r ia P'"" r
ou ri,es enl cujas }r cand " (:; rrr, n u n;. ~.<"
uuJ artista cl~k;hre. C" U10 (,l. Jfrli. JJ at~~lr.
, . .erre chio.
f_.: te ndi\idualirn( d;..euJ~ ulJT~".1U {J e-pfrto
'Jur; prec:idia criar-r, da:~ grandc;s c.atedra~
}IOrque,. cr1rJJO j di_~qnlr S. cada art~ Sf:g'UJI r,
1
se 1 rlt1;tino CJIJaT3I dr~ e ti~, ao r igrJ ~ rw
J

c.(

..\

1:

n I \tul tth uma iudlpend Ul'- ~


'"- udu iu t\ n 't)~ dt:'stino
e n
i I n ~ cru 1 ( \ _\~ ~ ~ )rutlis n~ tHo d b:tnntl ~
, \ ir 11 ndnde ~:\ h:~ l' th' ~t'U lnodt~stt anonim' l Er,\ um t'Xt' u lo dn ,- lh \ Ht>llli\ l1i:;p r~' t-\. t 1 u rinvtu i a dt\ Yt lhn \ ll't{ein horno

f unll .

~t n~~l.

p nt Lh' \ i~t..

1nnu 'HtnL a Rena.:~ 1 t 'ri 'U 'lS gr,t ldt~ pnl ieir1s 1 ~ ntnt\ rigidn
:::-ill etr"a H s ..:ua~ rnhtl~ t'TUUdi SH.S, UL'hadns
bri hun \~ qu~ nao rr:)~p HHtiuu its exi2t~nein ..
:.---i

tH.

in t:ri \S \pia 1 a
ei "illntle dt ~c luna~
l ' r h~ rt)l ;) ~ t .Jrr tl s ''-lifll'i ~ da Ron1 ..
itul ~ri l. l ~ ~l n oe~ 'n 'tn tn ..... ' ~ l ip trteu1-3e
t~ tl t lt) ~ ~'in1 at ~i~nH atlt dn sua fuu~~lo
r u i td -~e ' exp~ d. it' ltt'~ decora ti\ os dt\
1
) ...\

~) "'(.\. lrF

e de rique 'li. x~ prtHH:.~ira Ben.1~" ~n P l!"ot:i.:=;nl l sal YO ,~ rtn::; di fi la \'e~ en1


i laJe~(. n le t iuc a l{otun nfit' intinu.
en1 l'll~a, f, chnd.a~ "e l cJ disp ~itiYo
dn8 di, i~l>rias interi 're~ C')Hl e"'st
irre.! tl rida le . . a boro~ de eleiuen~ 11e de. origin-. li L ie e huprt:,i. . ';l~ linha.;;: onBtru i'l c Yarie.__. .\ le ~ ~ ~ er ura,.. 1n t l{tnn~ nt;
Ulc.tn . n pauta unit rrui
ii-.. ilin~. J utente a~ t~ ntp n n ls e
11 )r nmrntalidall
r c. n"'f r na"-' 1n
~ en t \:o ....\~ t' Llt.. l"" clt~o.,;~i a.... "
npi d,t~ d \Ti r tYi ) eu i
rntnd \

,ui ,nri a

pn~ . .a

a ~ r n1

n-

'

t::lhn d . . ron...,trutor . )..., n1


l 1'-.
t ai lit a a l lt l 'n . I rtr 1 n
nu leo ntu l rfc <.' n t ) n r \ . . ti rn n to
..
l) 111 trnH r pr r '
P l r lLU ~,
t 1 u e1t"',.uent- t' n
pll ih tna-... bri..,. n 1-:-' no~ u1eho"' ('nne . I. ~ e 1)t n lo 1 r "' < t(_n ta1 , rnprt' a prec upn d h o hn
n1in . 1 icltia d v<,lurne.

..,

1 un1ani~ta por
,~ Pltuei~1, etn sntt:'-:e pl~ntiea J~tt
t'~ li de . Jtrnrn:. dt I fat t qttt"i
\ ri ar a < rte enl tnolcle~ ei ntfieo~ .

R l'l"Htl'OC!"!
1tnnd, <r~nlllZ
r < ~ ~~lt...
".
\

l{enn~('C'O\' t,

. , .
~e r ~t~
n} 1 t<< s p eterl prne1p1o~
u n1'
~
r " de Hlde ~ur Jh.~e P 1 ~ua nlrto1
( l ~r r v ..u 1e
HL P p {11 1("' cl un h t~ lt' z t

ln a. C:ste critrio era JUSto pt,r-

I' l'"

i~
\..

l"' l''

"

qut' C'ra o eri1~do hl'lnh:o que f0 dl Pnrt huon \llll \ iln!..d~UlO


th" lUl"UH_)l"t' n ' lHflS l~ ~C\1:_.\
Q
hnitador~s p "'rY<.'rt erntu -no di... se tu i nnudot\ 0
fnz~Utlo. por Y , t'S, da oruanlelltttria f\ l' .. , eurin

da trnnsfnnu 1C''a(l e~ttien.


( l espiri to propore ionnl e. . t(\nd<'u 8e da
arq u itP hun no Porpo lnnnnnt>, l"Cf!Tl's~nndo ao
1rilh.'pi dt.l ct'inon< ~. retlnziudo-{ n e prc~sue ..
nu\tt.nutirn.~ t.'Ul que donlina o .:t: ntido pitl~f()
rico d. _) unu.ros corno ..,e ,.e no trntado tl(
IJucn Pn.cioli, a J>roptll\'cio d"ri uc. ilu .. tradn p 'r
L. de Yinei rt:<gida 11ela lei .t ,,, 11 l'(l <'t.l't o
ou proport.: o t .. rta. t) e . rudos annt(nuH:t"
''-nn plehuu e... tt l'Onccp<;o ~:~:eotut'triea do <.orpo
hnuulno, e:studo~ to do g::;to de 1igncl \ugth\
e qtH\ j:.\ ll \rin~i exnltaYa qunndo reeuUl('ntlava
rt'pa ras~utu lU\ helezn. de certt ~. 0"$0~. i\ lu~ c\
\

noya CPH\'t.'}H~ao

dn

C'Ste~ia

d- ~P

~ol

rctndt'

11n

.\ B 1' E

1~

L\

--------~

--

--...--~

-...--

---...

-----------

---

..

------- --

n ~ t :-cnl1 n '":1 1 r nrn t ~pni h ,_ {lt' pr('\l r ~ ~)J l:t


l~ h' l . ~1lll . (\ \ "'l"lh"' ft lnininn
t ..11 ]inht1::- dt
t ..tt. ~~-H l l llfl ::- tll1~1j ... .."'rt~Jl.l~ HL'll'l
. . ~. ::-i,} it1.1 . c. n \\1. l..tll!1 tlt' "tl'lH ~lfl ~ :no,
.. .~. 1. r c.
t
n.\.::-1 'tlltT11 '.:l ' .. (\ nn .. t!1n ll"lt'J'It 1H [)
~ ::- !'L .11:~ pi :r~ nnt d:. :- i~. ~"1.i( i'\ ~0rrtndf\
~ ~ ~~i "l1 ~ l'~m (' ~ t i
li~ t .A lt. ~ -:1 t.. tt~ n~ ~n fl
'
1i. i

n """

t:

a..

ae

_,

~.r..1th.1<.

~-

..

, .{"1~1

l...

.....
lU:-.. ~::-.z

..

:'\

"' o

\ ,..1 il"\11 ' ::-..

..

'"rtJ!=L

,....

~ c c.Jh"1 T 1 8:iY ~."nnr ln


:r:: rn a1u111. pr~ \IJ de.

1Hl~

u:'l S

ot

\11 . :-

'

..

.... t .......,._.
..'

.....
....

,.....,

... ....

..

T~ ~

...-

~I~'lJ'

..,.

,.r~
...

...,j -.

c:lE

.!"t:'..5ll

tl.. ~
l x

...

~ ..

.dn
..1h T'il,

11 .:-

...

.. t:~t ::-

:...l.'l

....

..

....
....

... "' "'

.. ..

...

c..

..
'

..

...
'
..
..'

:"1

..

ln.n11

l~

...

..

.,,

, bt!H

r1 ~" l ~ ~tu.~.....:U1
(c

)~ ..H

....

.t

.... ,~;.....

5. 1 .. jy)dl1~]i5:J11c."'

i ..L .~.1 \; l r111 [ll u1 ~ 1~


l~nu t l t t 111 ~~.,r.
'
... 1 Ort:111 1 c.:l~ i fl~ l. ,-.ri
"t l
l
11
t.~lh..
l r-

-,_

...

\.cll ~ rtrrn't0. n~s in1

J. "

...

.._.{ t ... ...

"!t'.

~.

.....

t.

t--!1 :-

T :- ... "- .t 1

lHt

,._

...

n ==~1 ~
\ Llll lUU:1 finpl't~lrt(1ttt
li. b "\}:t.:1:
T't~l lDt' v :n1- ~i trj;.) d . n.lu a n ' tt':
t::riH1~

np:l-

.r s ::- t:ra~ l'tt 1 tl.'tlh1 fh"'


,.. i"
,a~ ::- n:r . n :- -:1 "" 1~~. lt rh ifl ... hld'( J 1 r n 11 ... n!ln . h'\ . t , 111 b i<'.. ". "" t. n n u
, !'-~ r ' rn i11ii . h" ll. t
\ rut ,( ntit . 1 Pr'\6.~
'-"'{''rt :-.~ ~ l1 :t 11 1 nh ~lnd in uil t: \:- rt l'l1t h .
..
'' ~ '(.
.n . 1 ~ " r. h !'Ult: 1 l
!!1

n ~."'~llt :i~1 ~. udt rrt pll n. 1 ~l.nn t-~111 ~. ~ nn1..r1. ~

~11 nr~i.:. ~ _..,


i(lt1lhaL~1tt,
n
111 . rn N
t
n. n~1 h
. fl~t

'
l~.'r l ~ ~r. t~ ~.,
:!!

inr.nnte qnt . . ~

..

.::-

...

..

l '

"

.. ,.

..
4

..

...

...

. ""'""

....

..

..

rena. Cristo tronn con1o Apolo e a sua nnntomin,


bem como a dos ...anto que pelo ten1a fxpeiu
~l oo J3aptista: S. Sebastio, tem
a ua nudez,
efectiv-an1ente uma e trutura apolnea dentro
das mintciss de uma modelao obsen,ada com
um amor da natureza que uma das suas mais
caractersticas preocupaes.
Florena representa no perodo de transio
um dolo bifronte que olha para o pnssado
medieval na robn ta simplicidade toscana dos
seus monumentos e Yai tuedir o monun1entos
romanos para construir os palcios dos seus
mecenas que assim aliam o sabor pitoresco da
antiga assimetria gtica aos princpios vitruYianos da concepes clssicas. Mas o que vem
a haver de pon1poso e rue mo de ocioso na
es fachadas romanas de quinhentos, manaqui em sbria decorn<;o, de un1 tralinear elegantfssin10 co1no nas obras de
}..J .

~~t.~. sobretudo na sua graciosa capela

ao per&l, ainda de oito planos ogtvats,


e~la asceneional. em dupla calote,
da J41or. n uaotnt'nto ean 'lue

Orc~gna traa a tripla nr('ntnrn dn Lovqia dt

Lan:i. a lllfijs bela e n

rtnlien sinfonia
de cnr,ns que h:\ na arte italiana.
.A.s toca do onri'es so um rico alfbre
de artista , e da cinzelagen1 dos ens c~\lice e
das suas patenns, das un .. cu.. tdia e dos eus
candelabro . eleva-se a tcnica a mais arrojado destinos como nas portas de bronze do
l~ptistrio de :Florena em que (ihiberti tran forma o cart\cter helnico das anteriore...., de
Andr Pisnno, de nn1 s plano e 6bria nlodelao, no principio romano do baixo-relevo
pictrico. enchendo de figuras panejadas antiga
gmndes e paos en1 perspectiva e tra~ando
audaciosas fugas de linhas arquitectnicas na
famo a portas ocidentai que Miguel ngel<'
dizia serem dignas de abrir o Paraf o. pesar
da abundAncia de figuras o que domina n t ..,
grn11os e nestes fundos arqniteet6ni
unu\
preconcebida harmonia de linha onde e OU\'"e
a sonoridade de uo1a cotnpo iio nnt ical Jt~ e
pnssarn1os para outra grntule tignra da ta
ttu\rin florentina\, Yenlt'.: que o David, de Donalll8lS

---, -~~

-.

..

A R T

PORrrUG U E S A

a
r

'

'fiM GU, em Vouzela (Sculo zvu1). CHch de M. Pires Maldonado

JJ

A R T E

P O R T

tell nn1 .1qni1es adolescente subjugando_ com


: u"t:nil 8n1plieidade a cabea decepada de
G-lia~ num rim1o de astro qne desponta e
a....~.ende4 e o seu .~. Jorqe
.. imobiliza-se nos lineament'"'S e.lementare-5 de um heri de legenda
que est recordando uma gesta de 'itrias.
A.qnil) que se sente em todo ste perodo .
quer no e5-qnadro do"' arquitectos. quer no
~copro d - escultores.. quer no pinc.el do.s pintrres . estes pintando con1 esprito estaturio_
o domini"' da linha :: "bre o ~olnme.. como se a
nature a desentranllas...~ os seus intinJos a.rran; : num traado ideal qne f se eomo qne uma
m 'sica snpra-sen.sh-el de trajectrias cbsnricas~
c mo qne un1a cantata de rbitas univ.ersais.

MM s1e am r da linl1s perturba-se na


segunda mrt.sule dn . . ~euln X\1 C<"D1 un1a preocupa i de ara1)(s.e , com n1n desejo de sinuoidad . qne aparenta. no seu esprito de ine-

l~

t~

E ..: A

ditismo.. ao esgotamento criador seguido peln


carcter trepidante que j acu~.m.::- na arqn:tectnra tlamejant.e.. Barreo chamaram a e~ta
no-a fase da arte, pala'ra de du,idn- etimologia. e1n todo o Ca5o tnno pejorari'o d~ti
nado a ela siiicar uma simples degenere: ncia
dos princpios da Renaseena" p05t a]guns
crticos a consideren1 antes eomo sua antagonista. Para os cl-' --icos dos sculos :x\-ni e XIX.
constitui a arte barrca o exce-,o do rjd.fcnlD.
Diga-se que est,e;s ueo-rena: enris - eram int~~
lerantes.. pois o ba.rrco. c01m tod defeitos.. no deixa de ter qualidades quando
C\S seus principio5 so aplicad : Cl\n1 prnd~ncia..
O que ~ ctrto que o barreo . <'riginri"' de
Roma. tomnu ff'lrn1as dj,-er
e di'e . . .....~rans
segundo os pase.s onde l"'i a~l"'lhid r1.. t' a sus
variedade ~ grande mesn1o em algun1as <-idad da Itlia.
Hist ricamente. ncu- -se f'\ f<'-DCllio de
Trent<'t dn orh!en1
das snru; f rn1ula.s.- e c "'ID l
.....
na verd.ade foi a C<'mpanbia de -.T "'U: que

...

- -

.....

--..

- -~--

----
--

=-

--~-

----~-

--

r-

___

..

--

--LL--

.............

~----

__

....

- -- -

--

..........

-- -

--

....

--

-- -

---""-' -

- ---

- - - -

------

._._

--

-- -

F'!! - - - -

-~~---

-~---

--~----

..;;..-~

_...__

...

....--

---

___

= ...,.--

--- -

- -'

__,__

--

..-...
..._..,.:.......
-

-.-

.L-C-~----

...... _
- - --

ns P"" tlgen1 da arte helnica 11nra a arte helenstica. dn. nrte g6t;<"a 1n.dinnte pnrn f\ nrl<
g6tica thunejantc, assiu1 f,,j ngorn. nn passagern
do contorno pr\rn. n nuu;sn.. E uuu1 lei do cspfri to, uo1n cri se elo gfRtlJ.

Yinu,s, n nrte tpica rln. HcnaRce.n<;n.,


n1esn1n quando nhnudon1e e rica, no perdia
de yj!.::ta n pu1czn dns linhns, a nrte hnrr~a
yai insistir sbre n prepoudcrAncin dos voluCnLllO

nJ~ ~- Essn difcrt'nc;a pode ver-se de ruodo fl]o ..


queut~ nus clnns, ou u1elhnr, trs far.;es dP.
~- Pedro de Hou111: n de Bratnante, linear c
nb~trncta cn1no 11111 epnre, o ncnsado re],o
que no priiuiti\'o projecto j;'t :lcrcscenta 1\Jligucl
.Angelo. c a irnHsforuln~o da priu1ith.,.a planta
de cruz grega euJ cruz )a.liua realizada por
~lnderna : siio trs fases caractersti<~as,

nas
qunis o grande pintor da ixtina representa a
fase de transi<;o ou pr-ba.rrca.

trft suhj ugalf)8. Nas frontsritus, enormcK VtJl n ..


tas (ai/Prons) ligarn c) (!Orpo ''entrai estrf't<J,
tu; 'czcs npeuas co1u o tnotivo de utn ni(~}Jf)
":ts parter; laterais, as ordcru; a IcanclorarnS! c~cJn-,
tiunan<lo o i ]()gisnv' tia f.pocn. anterio1. l1~B1~rn
-BC nt f. zhu h6rion ovaiK.
So iagru.ntes no harJeo os '!ontrast.eB le
luz e sotnbrr\; o que un ltcu~u;cen<;a (c>ut<Jrnc>
ut1clo, aqui e,.;b<;o va~o. Estu iluJnlrHl(~i\o contrustante ainlla aumntada. )Jf..la poli<rcnuia ~
]t(;los ni r()fi que tudo eJI(!fJhreJn unnHl opuln<>ia
Qd<Jn tal. ]lu sion nta, Psta nrtc A<!tna sfJhrc oH
sentidos n1ais que qualcl'u~r outra, 'l'JUInando-os, a tnole,end oos, esc;ra vi san<l ,,. 08. ( )s olhos
con1 fulgores de febre dos seus 8anto8. aH tSuas
faees ca.v:1das e lvidas, <> ro.sto ]a<.~riuautc claH
\Tjrgens h i pn oti.s:un ]Jl..lr> sofrimell to, snorfi n i ..
zt\nl pela dor. At os pintores coucorreut, substituindo as composies piramidantes pela coJH

lma turgncia de gib6ia pesada


engrossa os festes e en tun1ece as
,-o]utas. a linha georntrica suhstitnfda pela rna.'"sa, a necessidade de
uma n1odeJao cou1plicada elo ornato
obriga a e1upregar o estuque, o gsso,
de prefer~ncia. a() nlro1ore. Para
rnai<>r rnoYin1en tao desta arte dinnJicn. preferen1-se os grupos ;,s est.tnas iso]a,lns, e ebtas agitan1- se en1
pan ej am en tos tu DJ ul tu ntso s que se
nfastam do corpo con1o que conYulsionados por uuJ ten1 poral : nas cimalhas, dir-se-iarrJ figurados cata,entos
de pedra. f:ste dinarnisn1o acentua-se
na predilecc;ilo, tanto en1 plantas con1o
em pormenores de cora ti ,os. pelas
linhas cur,as, pelas reviravoltas sbitas, por alterac;es de equilbrio.
frequente a planta oval erll igrejas,
sale! e ptios: Santa ~faria J{otonda,
em Ron1a, o }ladro do nosso coovento barrco da .:erra do Pilar.
Ento as fachadas abalam-se, escavam-se, encurvarn-se cucava ou convexamente, os outros men1bros bi partem-se e mantrn-se por ,ezes ern posilo ocio!S sem o mfninlo sentido da sua
funo. As colunas torcidaf'l, chamadas
ulomnieR!, espiralam-sc il<gicamente
10b cimalhAB pesadas que projectam as
auu molduras salientes sblJre altares

por onde de!lisa um caudal de (etr;tOes


e de anjos, algune detes segurando
cornjae, ou metnJo 100loa, como atlan-

Altar do S wiu.rio ratriareal, em

.36

aotartUil.. (CbeW Alvlo)

1> O H,

'r

U G ll E S A
gero de req ninte fonnal no burrco
n\''ilnlente conduziu ao preeiosistu~
da fo_rn1a~. subtileza da n1odelno
~ue te_rnunou por cair no proce~so.
este. runda apiente co1no na nos.sa
l\:aha, 111a~ de titufdo de puro senhotento religioso: no jft por motiYo
d..e paganiza<;o da--- figura t"On1o na
]~ena cena, n1n:s por un1 requinte de
cncunvoluc:oes qne confunacn1 a elegncia on1 o 1naueirisn1o. a beleza
con1 a afectao.
~ . . te princpio contra tantc de luz
e so1nbra. oriundo do 111esrno e~pritu
qnc donlina as nu1 .;a arquiteetnicas
e o volun1e da estai u:.ria, chega no seu
t'tpice de Yigor e nlist~rio nas tela~ de
( ! a:r a Y a g i o, definidoras do sistenul
espcie de ilnprc:sionisn1o tenebroso
que leya, cr a supreu1aeiu dn n1an~lta sbre o contorno. Hibern uo sul
e Hen1hranclt no norte, so os cori-

..\ ltar-mor do Couvcu to de Almo5icr. (Clich Al\'o)

posio oblqua eortaudo o qun,dro en1 diagonal cotno unta luz que j orrasse l:. do alto: un1a
lnz de dcsltunbrnntcHto ou de ruilngre. B~ este
alto s~lo as clpulns proj ectadas nnn1 nrrebntatnento ascencional, en1 euin
concaYidade tuna

p erspectiYtt n6r \"t nindn. 1nnis nrrebn.tn ns linhas


d e fu g '1 d:t sua pi u tu r a nr qui tect.nradn. C' lU
bala11strnaas e eolnnns nti qnnis se proj e~tnl
para o infiuitu nnu1 nudn ~ io:-; n ilusionistuo.
Na escult.nrn. aln1 d o t.or cionndo dos gest os e da agii<lcno llos pancjatnent os: um fa ~ to
n ovo surrre i.rrad iantlo d o es oprv sensorial d e
Bernini que faz pa lpitar o n1ftrzn ore co1no uznn
cpidcr1n c yj va, p od enClo pori sso pelo. c.xpresso
fision6tuicn da r os e tnsis 111s tieos.' eo1no nessa
faee de ~ anta 'rer ezR, desHul.in da Httnt nrronho
do aut or divino qne pelo seu pn,.oxistno huntH l to
se trans fnruHl nun1 soutitll eu t > tt tdvo o. ( ) exa

feus desta cenografia de ca Ya ihuninada por uma lanterna surda.


justo dizer-se que a arte barrca nunea foi sinlp{ltica ao esprito
francs ,, fe" to de equilbrio raciniano ,
porisso a ,-sso a tda a con1plicao
e sobrecarga. O c a Yaleiro Bernini, q nc
6o grandevirtuoseclo barroquismoitallnno, sofreu tuna desiluso pela recusa
cln, esttua equestre de I..;uis :Sl'V dcstinncln, n,o parque de r ersailles.
O tor cionado inquieto tran ... u1ite -se ao n16ve.l que con5titui a arte
'l'ocaille... un1 barrco de salo. tnais
cnh uo. 111ai-;, elegante, e sobretudo 1nenos il~;d~o.. se nh~trarmos da curYatura do- SUJ)Or......
tcs nos assentos destinados a aguentar o pso
d o cor po : no bus ta que un1 suporte seja slido.
~ preciso que o par e.a par a tranquilidade de
q ucn1 o n tiliza . Orn, foi no gabinete da Pon1pa dour qnc ~e r eagiu cona a arte 'l"ocaille: acoi nuu la pelos neo-c.lssicos de coutTadizer o destin o dns li.nhas. fazendo -se unJa actiYa propaga nda n o interi or elegante da fau1osa cortez a
fa YOr de u n1 r eg-resso ao ch't.s.sico e s ~nas
forlU:1S },, ~ i( as c repousantes. _\ parece ento
,abriel. ar4 uitecto do Petit Trianon. e:s~a jia
de eq uilbrio. de gr ac;a e de linhas calmas. )lante,-e apenns da n en:\ ... l' 'llft chssica a~ ordens a
tda a altn r a do edioio. n1ns a salincia da
clntalha justifica-se aqui 1uelhor do que nas
fnchadns qu inhen tistas dos pahcio~ italianos.
1

.....

'

'-

A H 'l'

l~

banho de repouso depois <los tlnrcs


fntir,..nu1es dt' nuul fa.thndn. bnrt('U.
~,
.
t'
.

l
I sh regrtsso ao nnttgo ot enrnctcrlzn.l o

ttu

\llll

l'rtllll\ <.'otno

unt

protc~sto

contra o nutnoi -

ri~uto dn nrt.t' ?ocailll, uul.s tut rctllidndt., ntrnvt~s (lP Pspf'rit.o roc6t ele utna osttiea (lu ~nlito,

u. ~l'HS1 b i lidndl frnllt'C'Sa lllfill tL'' e scnn pro, totHo


d i~sen10 n respito do hnrr('o, llllt eq uilbdn
cl .. ~i , que nfil.> d<'i:n do se e\ideuoiar ntesnto
uo.: Sl'H~ llll\is enrat"t.C'rst i e os ntonutucu tos do
st ilo jC'suitn. E terto que os ta renc<:o utn.uifcst ou -... e c< 'tu JHa is calor e tu pase$ nns quais o
IJnJ-r'lo tiuhl\ tontndo exprC'sslles extrentn.s, eotun
tHL E.:pnuha, Otl(lO () ohurriguetro~en se havia
1orti HlHdo 0111 fortuns delirn.utos. Voi por c~tn.
al1ur~ qno se dC'soolJriu ll creuln.Hutn e l 'otnpcin \ujos frosoos to intC'nsn tut.nte se tr:uluzi rrtlU na clceorn.Qilo interior, no tnobilh'trit) c na
eet~huira, c fL,i tatubt~lll t.Htfo que se dcseobrirrtnl OS 111 OH \llllCHtos r} n. f\ r te gre~a aren va ('.XlSt 'tdes uo ~ul da 1t(tli a c na ~icl ia o q uc Yeio
pr o arq uc6lng;o~ e os a rt is tas l'lll fa.cf' dn.
n.rquitcvturn hcln iun. pura, to difcrcuto pelo

seu esprito (11\ n.rquitcctnra ron1ana de inita<;i\n su p(rtic1n l, dNicobrin<lo-se ta1n bn1 a poliCl'otn in tetu]Jlnr que veio fnzer unu\ verdadeira
r(volu~ito no Yclho conceito da tnonocron1ia
nrquitct~t6uicn, bltu con1o lU\ escultural, pelo
nparetiancnto de r~stos de pinturns ent u1entb1os
(l<. coustnu:o c de fig-urns policron1ndns. As hu
neabnraut as frn.S('S retricns da cc brnncura heln i<a do H lllttrtnorcs n e a u cegueira augusta das
cst;\tunsn .

. \o estilo Lus X'rl, llegnnte e sbrio,


sucede o estilo hnp( rin, redundante e ostentoso. .~ \ en.n1pa u ha do Eg it o, COlll sun n1isso
do a aq uc6logos c de nrtistns, levou para I~'ratu;n.
uo s(, os tipos tuacissos das colnnns u il6ticas,

uuts sobret.uflo a decorao tc1uplar co1u seus


lotus c a:; suas estinges que logo cu riq uecern.tn leito~ c eanap6s, caudclnhros c espelhos.
() brl)u ze resplandece, ciuzclndo ('0111 1nestrin,
e11' ea pi te is o bases, Cln frisos u gnins huperia is. .A cgi ptnnuuda levou os arquitectos a
llle\ tlC lllllH ituit.ao d~\S eolunntus CH.DlpanifOrlll('S, ntn esta corrente logo secou pela ing-

38

_\ R T E

.. ..

-l

.:I

.,_

T'P-

;ii: _ -:::~....

--

...__.

, ..

-,.z--- . .

.... -

- .._

-- ti..:~ -

...,. ..,.._

- ~ "' u~

:r:T- - -

~:rrta~. r- c:' O

_..}o ~..... i.
,.,..
u.""'
.._-.:::: U n }: "'YC?'_..

.:ia E'tiel& lan"'m - de Ti,- .. e- ren~mdo


m alguns ooifici_&Ept?Ci~ brutal da arte
eu-o~. . e:m ~as bl~.-J.:: en_nn~ d.? a~lh~
ruru:CJ. igualmente nm prE*nte ~ desecberarqnet-1 ~.gi ~.;~

~a~

.
.
.
enomcms. tm
...

oL..

t"riam DlJ'i' ~ ti - m~nmen~ mD-~n:;. bibli _tecas.. esc la...' gares:. e enli ~
~ ...: d
sp rit ri~ az d"' t~iciaoo mo f; te in _ 1 nl e retemperad ra.
a
e
ui~ roosuu~il polim rfa
eillle se sobmerge a id ia de anil .. E singular
p este
tenha ... ido in~ntado em
que taad.ia a n-lo suprimir no
~la es&rema esqoenla d

da

~iriliza~~-

~ .,.
-------

\1, ~

._

-~ ~

..

mm ann !G& u J< - .:prrrt_ n;...,_,an~~ e; m l"' eqn Hirad_ eail(q} ~~i . P:1rq-ce a: lado d_ e-~J
..;;nr_ egrpeiJ. a Frana nsool~ni~ rui- ~.: neria a

Roma. p.rodigaliJ,And_ --.: ~~-.: de:


trinnf_. eridt:n~ d~pli~~ =- de are.:- roma-

T --.r-";,..,

- -t....a_.... e~-

R~nn1indo:
~ ~ mnn -iei~m;)

:n.a!c Clrinu... d~ regK .:


d .: ,. rtic&' ()nd~ {:.? e nt m - : perd~m n '"~
s!~madar ds.s C' _b ' e das ide:a' e ...
I" pen,
.
.: ' ~~a -nae( ::.e- t\ m~I~.. e-nrepngn~nte
a rep.re5='-nlai) f_rmal d - con~i - relk .: e mi:'
~
pr~i5 e a~ ia indeci:s
...,..=na~-- infinit -~ tJOOe 5e MI'.:-m b:t!i~s
interro.._
ga~~5. C\."}fi_'}llatlemen te de tatdn ;as id tri~ pela _ a mat~risliza(i P ris
eristi:anisn dada a ~ua origem
raint.
P'-~
uma Ic-em~
que a poDe'( e PJ
rr.i ~batend n&S a
da intura ~ d
lenaa mas rerolntallle'nte e
d na
..
da
dade ~bit.--a ("0111 a
ul1ura. a prin~ipio em umid bai~ --rel~
- ..
da
in~rte e depo.. - em \ u}l de
mtc:DC
..
rcs.. tendo com
fim
pedras em relig rt
biente pua
da
di~indade l'"isnl que
mccatroe

u,

R TE

I~

P O

. '"t~nt-<' qn~ <'".:,nqui... tan un1 ter~net propt. !'*'ra ~ n: p .:tnt.A if\ plc ~tl('.A da' id~ dt' ido

.~1: tratli~.i<" xnllt:nris da .. na ~prt."'dnt'


1, .. .~1: ~ qne, nh .. lh" ..lt'~barstJ\d.3 pc.."la sanha
~ ~l':t :Jt."'~TA tl<' nl''' ' <'l'l~.l(" teinla\"'il t:ln rl"sisti-r
< S.... ~ inrl.t. ~:11\ lA a_ Ininadt."'lnl ~pesaT d.a di~ci~ s ftr:ri'a (_1
("nc1Hos. l~qni nil~(.cu .a
~'t'

:.

1-

..

:~ fn: .. l"' ST'll)-5t'11llth-.a

'

'A p~rA

St:}rit
A.
.. .,!D1S c.

a(' dtt}~ ll1Ul1(l4.."'~S

111

111C'~UH1 l n .qni~t.a nh r.1.1. 1\c.. !'~t


rt~l~~lt~t-'
ltin~1nd.o
a vit1a atr~1Y~5
...
..
r 11<.)\ ~1\Rt.\. hr. .""~tt)U Ull1 5l'l11lD1l'l1T0

ai~ 1'-'~ti'.: ' dt"' qnt.. l11l~l1c-(~. e qne- 5t?


~4 ~r:11 l'l~'n nun1 e~p.irin1:1.lisn1"' shnbili~l.,._
- . t ::-nli~t'S... <LXJ!rt.SS~C' ("U}n11fll1tC d.:.1 idea1i~lll
-~:-r,.... .. c .s ~n1u1a d(' 1)fn ""fll11~11h'~ n1et1ie,-a1.
. ~ .2.:1 tl'"("~ Rn1 n1ais e\-...31lat:li~ttn5 ia1n surgir os
'

..

.. , 11

:::

":1'\.. ~ , .,.. ~ 5

ll~111l5~,.~~5

~,~~ ,-~t.<l

rl 'TC.::ta

tHI

I" 9TR1~. "'t

ae 5'll1bu10S.

lllJ"'.CTl~ t\..1

Ct.""~lU

t .. tn.=iid.a :1 carnp3\S I'l1D1.niea l1f'r essa


'

~~::- t Xt::l11llf" }~'l~a .,:nn no' :-l senrirne11to p1,:1.5t:ico


.._ ~ , :ra11..1eDte ser~1ja ~ 110 l1n1a~o
da Tc'lr.a.
....
. o
:-- ,1:--~ ~ n10ra1 Y:li dest?nlr~ulbilr-se en1 aparn: ~ .:_1~riRf0ru1es..~ () iJe.a115mo Rpe1ou p.sra 55e
5L:~r:cent~ 1ng~D1t"'~ e ajudado pe1o 5eu cvn~1t" ds.s e l53S nniTersa.1~ com a ee.rteza do
St.U 1:-:neipiD e Jo ~eu llll1 .. e~ i ou nn1a cln151na
:e i::'agens q ne }'lel:-. sen se:nrido ~uegrico e
sEn ha}" 110liet' s~ o !rn111de n1i5sal ilu-i~ c J" a E.ade-~l~d.ia. ~as a ,jdn tende a
~ ~ :::ais reaJjst.a. esse iml)errurb:1'\e1
~sn1do
A.

"):

-t- ~-=-;:e-.

qn.si ab~tr.aeto pela indiferenc::a ~l

-c. .:-. .:::1n1an1za. ::, .a p "Ueo e poueo :1 te,


....

_, ,. . .,.

" e._~ re~ .. ~l"'


"'
"-i

e ao

ge..~

tr~1

e~tan1pan

zer . _')

'i&(_
, n~1.5

:::""._ ' ~~nra5


d.e nn1 11atnmlisn1o franco o sfr1._
. ~ ..en . . e :a .des~-pcran"a"' s agonia e a m . .-rre.
:... a ...2tima e dramtica fa.se d !!'t.!tieD tll1 QU('
a~ ~e~e espa.das se era\am no eorac.."' da Viraan ne st} e.nto era sin1bt..Jie.an1ente s t""'..sl.rcla
r:1n1:u~ina e a.g-ora era na .rf).al1dade a SenJ~orn-da.s'"'
~Ti':
i
ll-i~to tra.nspcrtaa"' ao ttln1n1o.
- ~- t" ~/ t1c . . e chag-uento. entre l..lQ"rimas e scln"os.
....
.....
: l'f r-s os nJr:mores c -ntinusn1 a sair do sei.0
~

._

-n

;L

sena

...

l~

l~

E '" A

terr~ d_. ., leito d

ri\ e fSSa linha ideal da


be-leza anti~ 1...erturba o .. ntinlf'llto tkico
fa.zc:.ndt.."\-o ~ncArar horizontes n1Vft"' em que a
id~i8 de: beleza sub~titui A ideia de ex1~so e
111na radioSA prporcionalidade pauta as linhas
ttofl C' rpt hnn1ano. (tra ~(' r<"gr~
. Antiga
eurit lUlil e5tcnJ...t'l-se a.. "' hf llltln a0s n1onnment.os.
n1t:llh1('~ ~stt:~ pelt' c tlnt n que os ft.: z gra.ndi .. os
th fnlgnran1e p:.ts5~h1.._ in1per:aL r1enasc-tna se
f"h:1n1:1 :l. t ~t~1 res5urr-.:-i\~l' c.-.L s e :.n1pt1nentes
<""1.i~5ie s~~ :t n tt:~ (~ -n ti nn~1 ;i dt") lHr.a tr~tli~.
~t~t.. nl:tr pl i~qut: :1 ~1rquitc: t 1r:t c.. gh .r\l 0i perYt:rt1ti..:1 .. p T ll1 "-.' 1I1prt~l
lJ<l J t.:l ~ J l\ ~ q l C 8
!1~< lhtl".1..1, n:l 5lUl ~i..rnitic...a ' "'~ intral~eca e n-

dA

na

..._

~(U :.15ptCl ' 5t1t.."hll. !\la~ n caln~a lii1tdU" qut he:1eni7u'l o~ aspethl~~ h"'Tll-se fatigant-e nc.:s: ~im

plcazn.. e ponc "' ...sth11U1:tntr na ~1"a harrr: ni 1


c~1Jn:uL \-en1 c:nrJ.."' o entun1eLin1t:nt ),. a 1ler ra. .
0 enrednn1entc) ?<."'llg rjc:) ~arudb:- aq1 ~1 . 1 tranquila elt-.g-Ptncia de 11n1 n1un i que ,-],;a na e ntcnlphl\) de lllll3 (~.ft!11;anle ~e-\n ctr~a dt. tl:
:1 (~-a1art:h1 ,:. ~nl'jugada 1 "'!' l lift:m .. X , mai~
~1 Hnh~1 tr~1\~1da c n1 a e~Jl'llt.~I eida 1e da tra~elria de 11n1 5tro. n:-> n1ais nrirne.s em

nlA!re5t~1de
oln1njca.
e en1 <'lin1J"~~Ca '- -N;l~:dade,
._
....
:ant.t... s o e r'\lltornad(' .arabeseo da "'rn1a.. e a
11nrid.a expr -so da fisicncn1ia. sncrdt:nd:) 8
eloq11t'11Chl ~itiea a redundneia rbdiC"a. .
Mas a rt":)3C\.t~O nl"' 5.e faz esperar p0rque
7

. !i 1:-' Je 'i.._l.a i. qnicct.a ac-ie.at~1dfi pt:1a crnte~n


~: "~-,.. a_ .15 ll1I!11 ~r:')~ .:U1tlQ"I5 qnt\ en1bc~r~1 111~1~ ~ 5 l"t.J) :'~l'~1llt"' ps.g \. n0 deix:a '""1111 ae
4

n1e.11t.alidade en1 erolu~o


"15 os
. t-Enl .. nassaJ.
..
sflbre--:t.ltos {.la e.:5trR\ilil'finc)a,.
un)a
in!!enira
"
.
neces.sid. adt- de ll.,!!'iC~l.
un1a J1rt:ci-=- de eonHi....
brio e nssin1 ~e reQ"re-,~1
a ne"-el.:issjc1 con1-,
...
a un1a ternputiea 5ernpre prc11ta e sempre 1:ri1
par~:t enral" hi~t.er~~1l10S e J ~minar e 1}-U},:) .:.
1~ e0n1 :1 1udo C!U1sa e tud ~ ::.e rmo'~ 1nt1~tA5
t:.:\'"])~rineh1.5 5UT!!ll1. n -,os ] "--iz n1-es se ra5....~sn1,. e da r~eent~ nebulosn de n1undt: em f'r11)8\,n' gne paira n0 hl'riz...-nre de un1a :l\Cl003{le
ft

en1 li' prt\fnnda re\f'hl\110 s 't"lal e moral ~ur


giro l)Dr e-er10 as lin1ul5 8dt~ql'Hta5 a un1 l"ll ,-o
eqniJJ1)rJ0.. S frlnil-5 Cc)D' inlui\el5 n un1 n0--\'
jde.nl. Qu~ no 5e e: ne\?1D1 .. tt_,daY1a.. .s~ g ..:tAdos anriQ-15 her..!is a e ris "'~ arti~ri a~ ~ ~ n
5ine.ero esir\' e o seu n \br~ :excn pl1.

40

"-

fl 'J

J,

fflll:il '

II

,.
,., r; l\11 A I< 1r )

s lJ A

1'"

J4

vC> L l J (r/\ c'

I '}

11 :, rP

..,-

n ()

11 ,

H(~ r ~Jdr , Y.I J


Ht ~

,, :~,

1f~

r;

J'

dq

f'r,rtllfi HJ
, I

d ~I

H( J I ~ t.r ( I li

, ! n r{11

t JJ I , ...
I
rJJ ' l~ sJ: ' 1 L

,, J'(, 1,:,.

xt;

flJ

,
t, !'L!H Jl (~~''' I(Jt I t;

f.JI(} dt: :lf''JIIjf' !( ~

ll(t'$1

f ~(j fJ)Jf ~f~ fl~

)J(j

~~~ ~~!I
d~J ~rt:tr;$1() dt; Hl'tjli
t, t ~ , ~ t 11 ,. sL r r, ,, 1 f, 11 i ,~ st
lll tfSUt t

( !St

t(~IO}Il'

t H ( ~ J e t

i Z ; I ,) f L

fH 11 H ~ f'fL 11 d t 'H

,,.,,I

U I r~

I 11 'lf 1li -

H'' ~li'1 fi J
'H"} ll'll.'/
d fI f til l,l, ~I d IJ ' d tI ( fll H I

drtJtJ'l.

' Jf'i li i(Htlt~tlf,t,H ,jp td Hl ~ ~H II'IWIIII'II ~(}I'Jd,

H~Hn dt ~Jif,IHIUlfla J'i71' ( lltvillt

f' (

J ~~r, t

~ltlllti!J}Jf,,

f,,j
f'Jil

I 11 I i fi ('H fi;f1 IL ,.q IH!l,) ,,~OH \' l H' fj ih J;un' (" rnn (I j

df1Helr n' JH, 'J'Jt ; t l~ . f;t~d ~:~Ji f';.g l'aradH arquft<~tura,


e/!;SH t;~t pr,r Jll'''(~t ;g~ ,, 1!JtftJc,t;o H(J qtu~ ft!~ drr
V~L ii du J:t,ftt :H lftl ~fULH d $i'JHItUtd!IH J"l)rJ,{IJJC:n ,

d ,~ n -

TJ 1 J'

t~ H d ' ,

( ; (lfll' ~ '(!l .rHJq

:J;

org~tllj'l.at-~,, lr JifHJJr (.. JJ(

JH--lll

u!I (~ II' J, !jiH;t J'f11' JJ!func~i:Jl ~jJ"Hf'U h'H'l.il:tH


Jl' ~ b fJ. f't ;J', ~g'tnsu;rwB uu C)rit Jtff~, cptrr prla con"
n'; J'Vl ',~~ u , no Hil l da Vu,u~ , ch~K('('tdn.r frt~dt;flo
f'tiJU~tJIJL IJIU.Jttdu t; ftl udUIJ/nl'
fH (JJIUJfi{'UttJ 1

Cfll'r, t;o rr~r> J'(lf~t~ntctntnft: ~f


ru~c;il''
vhlgl,tj<~uH

pt-J:.

ptc tJtrJ,.

prnVftr~

t tlifi, ~io

n. tu1iauof Hhnhadudos
ou pr(!4'lnnJfJncq , f. t'rJIo qut u run a
Hr'lt H f H)'UIIJoll flu)Jrr, ntc }Jf)l' 1fldfl n I':IJJ'(IfJft
(~t'Ht,ll, ,.lulu fL IH'tiJJ tdtt hiHpflltica a. lfgii'io
, , H I 1 1,.o (~ ' ~f' " tr m 11: p r u ( 1,.u 11, u u , l. l i! d n i t1 (i u ' n

d t7t:S

1,

f'f.t l'IUtJ .in ltl~ (

d,

~tn rPif IHJilJo

dr rOJ1 VCnfnH
f'dn fu.'''"rut ord,.,ra ntoJtiLMt i.o ( tnJJeft,dtloH
1

A R 'J' E

'r

l ..
tuguesa, apen a. porle1nos citar as
ig-reja.; de ;'. 1-"ructuo. o. a par de
Bracrn
o .. ainda no norte Bal. enJr, e
no centro os JHtr eo. vestgios da
i~reja de L ouro:a.
( J pril11 eiro dstes tnon uu1ent,ooI
teru a planta crucial de braos
ia-uais
onde se inscre,retn ah ... ide de
t':l
cur\Ta n1onocntrica que qusi fecha
o cfrc.u lo, insertas nos 1nacissos recuu.rulares.
stef" in i(jiahnen te coberc
tos de ct:'tpulas 1nenores faz.endo cortejo ~L :-- oergni d ~ c' 'r pula eu trai. o
as ca r a~terstiea ... 1noz.rabes desta
cun si rn n qHe deve ter sido fci ta
I

sbre as
,.
- --

u n1

lnonuuJento

pli e<v:,o de fragiJ1en tos aprovei ta dos,


t a is as i111postas (~ ue e111 duas faces
t n t ornant cn tnc;fto de dois estilos difer entes, visjgticos os en1 bebidos na
silltaria , por isso de;]Jre:--n dos, jft de
fc1c(O clssi c~L os exterJJos e tparcJtt es. j nn tando-sc-lhes alguns capiteis

ele

anteri or d estru ido pela incletnueia


d os fcn1p os, COIJlO se prov3J na r ea-

l 1

r Hn~lS

.I

einzelad os 0n1 ifer eu tes qualidades

ele pedra. O cubo central rlne abriga


a c1pul~ do ernz(.iiro exteriorDJente
d ecorado con1 11111 friso d e pequen inRs arcaturas cegas d e c ur \Ta u lt r a passada ~ltern a ndo con1 a rcos de
ntitra, decora((O pr-r otn fn1icft que
npe a existncirt d e nlin l't ~eul os fu s-

Jgreja de Loumsa. Aspecto Jo


(l'.otQ Beleza)

111 ccnor

t os for1nand o u1nn graciosa co l nn a t~ 1


inspirada: COlHO U11ritos elen1en tos

hqucn1 dos Pireneus. A P.c;t roda rle JS'. T!t ia.qo


do ro1na nis1no es 1;~1 hoje t.rH;<v1a desde t;n.int- ~ern 1 n , ' l.,olosa e Conqu es ~ p elas terras llispuj-

cncs ele Hu rgqs~ .~n h agntt ~ Leo n~ Astorga, at


ao veneranclo snlltturtJ d e C() tnpostela, para
In ni Los n u 1na t.r}.1 jcct.6ria. ele r etruo ~t s tc.rrns
da su a origen1.

A Espanlw cri stil cr,1nprcendia : j~ cJJt}io,


tUJJa g raucle zn )Ja, e uj a fronteira se estendia
descle o 'Tejo :v ) Ji:bro e (1uc oseilava segnudo
os fl%ar es da r cconq 11 is ta, sofreiHlo p or ve~es
en talhes fu ri nsos da !reli t c sarrnccnn. vs c1nais.
p osto q ue p or ve%e~ efrner()s, J,a : t.~Lvaul tnda \ ia
p ar a a destrtti<;r, ra~li,;a l d ns JIJOiltuu c ntns
O

r ecen tern en tc conshnfuns, c dif ~J i rJ s certtJt ent e


de tc uj ea. ]VJ IJJ !lnda
~1 ntdcza, e a iHS''''"t
t,
h
r an c;a d 1 ,r-; 1Jnpos. J~ pn ,. i ssp qu e ll~L f'n se pr J""lllbni~~n. 1'efq JJJ t!llf' B JHt regin rin tln toesLe
pen i ns11 I a r on rl c fH:i i 11 i c j () u a 11 --' ci n 11 :d i da cl c por-

42

ornan1 on tais r o u1~tnic o s., nas j hun i nu rns con ternp or{tneas, sendo por outro lao sse In otiYo freqncHte na ornan1enta<;o <trabe (J{n.irouan: C6rdCJYa, etc.) e ta,t11b<~n1 passou p a ra o r ontnico
franc s (Sa.int J~tie11ne, Ne\ers). Outros fa ;t ur es
eou1plctarn o n1ozaralJisn1o do Y ener~urcl o nlollttntento deMonteliosC).

de

I >e J..~onrosa. rlatada

~150 (~J12

A. C.): res-

tn tu a penas duas arcaturas d~"t na \e Gentral.

'

de cnrvn, ult.rnpassada~
e

110

solo v estgios qn e

per r 11 Jt e n1
\re )

111.11

a pro v~ L-

recnJJ strtH;fio : trs

( 1) .\ht ll 1H l Mr1n iciro ,'\'. Jt'ru,;luoso t I 'mo t'grcjo mo::lu 11 b1 )


1

I\ o II

,\
lt 'l tll

IUI\ t

' )d,tl

p () I \ , I I I I

'

t d H~i d PH

lt ' t r\

I'

j-J.'I

tI IJ
I

.j, ,

'l'' ' 'dt'l ttt g td~tl', ' ''"' ' ' ' 1'\itl l ll ll
'
111' 111\1(1\
11 I 111 11111 lllll'lt ' \
lll l ll ti

pltnd tt
,, 'I ft

f lll'dt l illt,lll' lll ll'l ttlll

H 111t~,. 111

1:111
11 p l' t I

I I

nI,,,

' tIII III \1 ' iI d

\ I I

tl fll

'''i l,c t~ti~~o

11J fl

I ( i t 'fi

I I IH

I"

I "' I (I ltl
I

I' III I I I.

t\

d,, ttnl.trn' ''" 'I"' '

1111

I tlf'
' 'lt'llllltlld,

, ,,,

!'tt tll " ~dit 11 d11 ll11 '

'"n'"''

d 1t1'

J, lltl ~ ,.

II II .'\ plh' l l ltt t\dt \\11 1 !JII tlt ttll


o \' fii'itd ,
1fll{

p l' I'''d " i llt!Pt ', h~

No
d l)

I
I"',,

jit\t' lt 1 111 ' I111

,. , , '

lll,l'lll ,

I
l llli.I ' IILttt l ll 1\

pt' lf=;ll lll

t 11t 1

11 11,\ t

111'1 "" 11 ~t, ,.nHJ," Ld

III H,

II II

d t'

I'''''"

l'ttt'l tl l t ft,,

P"'' lt q ' li tiH, d ,, d 11 I jlll l I \ 1' 1' '1.11 H


I

H i tljd
t ~HH, I lt d ~li llll ll 11, C ~ tll '

HI !I d ti

t1

I'tll. llt iiH

(I

cl1 "'d, \tll tllfi, H h'n l'l t,l , H ~ Jtt l t.


li i r. 'IH,n III i tlll lll ' ll rlc tll\1\ IIII III n d li,ri 1111 I
difirn:qt H l''dfl,it ,flii n H c',111iM, 11 ',clll
,itlldf' de llltllllllllt ' tt LttH f\ CJitt fl qltt \ L' lll
d
11 i 1' 11.
,J 114 t I' v i I ri I d
III' f I' 11 / ,
ltt g'li ,. dtt c.t Ic , ~t , t' XHI,titlt H ni 11dll,
l1nj c 1111 !/.ll ii H dn J i~ lll.t 'c I )l , llt'n q lVI i ...

1lltt t 7 jJt ' l 'l.t ~ IH ) I'lll I III ~ 1 ' 1'111 1 tjllt p11cltt
l't ttl.n H

tI

,. , , , I

I,

I I

lll itli tlt llllllll' w,t tl c'~c~jl, fPtt' l.t t g ll ttti 1 p r~

f tt ~ II HIIIJI 11:1 d~ I.J ' It nl.ll l 'll. ,~ " "' J t' tl l t,llll 11 ..

I ll.l' H

III ti

r nc l.c.rtl tl cl n tdltd~t ~ II H 'H

i,cHJtlidu JH(Ittdtt. t~

d11:1.;i

p !!H

t'qM tJt 'K,

M~ tlldll it~dil'ntnrtL n lrtt l JILn flltt ' H tltJt.

l'an

di viRl11in Jll 'lll,

llltJdLtt't t,

dn

Htdll't'l t,II:i, d c1 1l ti

dn, arl. ~.

ll HH ittl

'l" q ,, g t' IIP''


UI

I ,,-,

I Jl'nlll l , . I H: I:t f,li I 1 11 y h n.


dt ( 1J ll1Jl118 l,nfil , l 't ~ llc qi. IId c, .. Hf~

fH

inlhd~ n ~ in

llftJi

rt'l ',lll fi

(' 'llPI'' t111 a v I

l't' ttltLt iJ ' c; u


u , , ,, .
I

"'t-'

~'111 1

I)

nHhh

111 i 1tltcdat:t

el e

( ~nllfc i, 11' t i t'II H, I ,c,tt g' J H Vltlt~H, Jl,ld Jii,f4 n Htf t,


,f1.,,.;, tiJ!hltl,c tld, H' ' Lllt' clin"'' ' 'tl, , ~ ~ ~til N n tH\1 1
H(' IJ ,, (I I' ~ I d 11, ( , I J' ~ I cl I I,. f :~ ' I III I I If I I f I 1. ~ ,. I' i I,(, ,.j f J
J J( ,.1, 111 ~ n It r ' Hr : , ~~ 11a L11 ,., , I t 1rH 111 1t1 c ~ L,., l p IJ I i l.r1 I ~ J' :t. J.;' ll,
fh .Hn 1Jtll1' o ~~ "L''' clt ~ i tdl~t /' 'H d:tH 11:''' :/1 ~ti L'' '" '/
I

fiJJ'!IA

u. llf ~t;J

t ', ()IJ llt


I)

dl '( ~llt':t.I.VII M, IIJillt ftH L:IItd, , f1q il,tjlt

dt'UI ~ I.It

dp

Htll'~''''"'ll

f{;JJ ti J

P'" '''

lll' l g t ' JII l't 'i lll

~ ~ ~Mi l

d ,, H f) l'll H }II' IIII' ...


,,, ,H n ,' ~ c J ' i H111 , H <.), ll l td , L, n

( !t))IJdJJ'fll ! I

~/1

''li

t i l, Jlf ' IJ

vl' u, , p J,, rtii ' JI{J f\ 'll'i'"""


''' 'H ,,J,;n dnH t ' i',1H il' l.tti'IL 1
dJ't''~LII lrt t~ JJLI ~ do ( ;,,,,, . .
1,1, H(,c la, f~ i 11 J I i I 11 d 1 t f 111 ~

,I,"'"'

H~ H Lu 11 d n Ln u
11 I;' 11 J I H d I I H fH H I Ii I dI

rt,

I I w ]I

t . ll, c ~ llllt
d11 Hn n f 11 n i nll1 dtlf dn,
pu.ru II H tn~i ,wH l~tntto

r. H
I

dI I

I J( I

r l, I

1\ H/. el e; I ,

I " '

I(I '

d (. Jl' I 1'1' 111 H(~ fj


(I

r' l'f tdtlt I ~III)J f1 1' ll li r.tt ~ l.lll~, .,~ dc ttJJ'f lli

IIIIIIHIIIJ,

VH J'lllr t, crH c ~ ~ lt , cd lt '' li d ~ I ' Jllt!tl (' A IIIIi


tt utl,c. Nu Ntd, iloli ~~~H d I ,)r-d ,,a ' I1VO t'fl IJ JOJIt~ln
1 1
f1 t' lliHt ti l,r, l'rtt~ ~ ~it ~f{ dn H d 11:1 1~ t,{JJt 1 J\ d t l'nd111tlu , 11
fi"n 'nld,, ,,,:' '""''"

H/di ~ ,. ~ 1,, ht t;'' 'IIHlJJ'rHi q


d tt, H11 a 11''v ' ~ ' ~ 1 ti .1'l i,I ' ~ n L11 vis' 11 ,!, 1 t\ ~. " 11 q , I c
111 q rtLfl fi

t~tddndc ,H

dn

flt ' I,P

tnqc; ldlllflll lt,

(qJJtt

d JJt' lltlt cl lt f't ll' lijll, Cjlll ' rddJI)ttJutJU di l"l'l'


I.J t, IJII 1 III.t ~ UH f,,l ' f. H t'. llrljitill ' ltfff) dtt IIII H IJUti'H,

11

~ t ' llll ~~fi c 1

,,,,

f l'll t lc tfl llliC l rli 'I ( J'flill O ( ' C'U

)tfl

tdlll de Zfllll'ti' JI. fJII NH IIIUtfl ll f'li.


]\, l~tdu da tr tlll ftl P a'ttd( do t'ffiJtHt lt 111JH
1

n iii Jfl~HI. IL l'tii'IL tOnt 11'11!;JlfJ dr- ~i,in)u dr


( ; flf~ lt c,d n;\ Vt 1fl ri,I IJll 'I IIHH t t\ tiJ1 f1 jJ!'I'1 f1tiOIIIr nbni
dt 'h, tpt 'li'' li''''"" c-'' tr''"''f.Jtl ,.ti jllld1 o lu Hnl.tl' 1111 .
JrlHtl. l t.ll l,

I.PH pi{, H I,t ~on,

A ('
Jt; lll' c'IIII

lll'i fit fl!i

l f tii' I.H

f~lltl (i lt' IIIIVII


1w1~rodo

,
1
rrrJpllllll'll ( IIJ ' IHI

hrt

dt HJtl'o,Jn,udul,uufr

I' () ll 1' t ~ (1 l ~ E ..;

doi~ :Sl'nlo~, posto tenhn pcr$istillc.l por

fornH\ integ1-al, i "to t\ en1 ~tlifiei\l8 de tr


{ n1po nos p~ls(ls fortentcnte lntini~adn cotno
lU\ ,es nbobnllnd~. redu r. i:\-.. e i\.., ~ ~ tl~ Brngn.
H ], r::H l\a do Snl, n Itt\lin, l' ~\ l~spnnhn. onde
l)orto. I.nnu~go Coimbra e E\ora. 4\s igrllja
:~p:~r0cc1u enso .. tnrdio..., no l'ulo xn-. t)s Jnonul'Oil\"~ntuni de 'l'ra,~l\llca Pon1beiro e Ia<;n dttnen t~,.)~ d.n noYa IU\ciotu\lid:\tl~
~)usa nunet\ tiYeran nht1bsdas
............
p 1rt n~. .:ue ~\ nns~('r:lnl qtu\ntlo h\
p to n~la haja o c." lenl~llt(
. ... ""' ' "'
. .. -.- -
.
'
r . . ......
forn c llue~a \'8 jt\ n d~ "'euh:\r-,~
orgnico.: para as aguenta
n ern~ de ogiYn e a e bot;nretu e
renl (I).
im era 01 Ra
'
{'~ pr ti ronu.l da arquite('tnra
lintitando- a obertura abodc:th'lllin~\da gtica
fncto que
bAdada a um brao do tran- ..'nn~t're e o rocxr
epto, obrindoo outro
Jn{tnit"O portugu~
por unta
ente
etHll t
u,, anica e(
nu....,,..
nii t"t.)Ino e pirito,
n un1 p rodo de
nh io ~~lulo. Efect h-ruu eu te o arte. . . . nn l l g6ti o
racterl tica
dn no,n arte, apare com pre
l
coeidndt' em monumen
do
um
('Ont~o da monarquia, pri-

ntni

S\H\

enm timldea, logo om

.. ttgurnn\&
arqnt
nH\tro

tura rou1bloa

na

.........

a r:

fl (' Il ,.r t-

I-: :-:

.....

abobadado. o eoro. ora de un1a s6 na,-E e capeequilbrio apenas quando a isso fssen1 b lici las ab~dai.E. ora de tr~s naYes e nn1a s ab~ide.
tados pela sua re~istl:ncia e olume. So acon

.4s trC:~ naYez t:.t:m ou no tem tran tecEu . porem. ass1m.. porl.s_o que
.
.
~epto e a~ re.EpectiYas ab8de.s so
--- c
'"1-.:c .___.
DJUJ[OSn'lonumen -o~ roman~cos por.___
:rectana-u]are.s ou semi - circulare~.
rugue,5e..s.
tanro
o~ que ~e levau .__
\ -esu'bnlos ou nartex so raros t ').
taram nos Cn cros c.itadinr s em
tendo a abbada o fulcro defi progrE::;~i,~o de.sen\O ,-]ment-o econidnr da ai~quitectura romnica.
nmie.o. como o~ que se aconche......
-dela depeodend.o a essncia dos seus
e-a,-am
na
parcim6n~a de nascentes
......
.....
- alados. fs e- de\-iam subordinar-se
pa rquia~ rurai~. tm uma robustrz
-aos princpioz daquele ~isten1a de
no peribolo do ~eu seduzido mbito.
~

- -

-L- ::.
...,. L.;.
.::-

-,__:

..........

--

, .. 4

.... ..)

a ua a . o do Dr. ,:\lar ur-'1 :'lfon-

Do
...

.
P~ Jro d

-1~

*:.1

a'"'

rc_

e~pa . .

,..:

~,..a

J. ~
t.c

"'" I CJ
f

Po

tu;
r-~~

'='Xtrai ,.!l~ a
rto,:o -a :0~ a~

""'~rfa ... ua

3'"3 ... -

'J
~

irl3 rc:s:
~.,.

.r..t.

\(~

-~ ...

,_.

~la,...ra f

.,.;

...

J Je

c: rna
3 r&v
r t3 -~ar-: .o-a
hora ria
! ,:a (J
Jri J~ 1\"al a.
{ f i .. s. ( r"u J~o (\'ar 'l ;o (aJa '\f.. r l1a I oz o.
o \ lo

'l ("o 1 r..


J o ao d H j r
I/ ts Bra, .. ~ . J} Jtr r o ,,,. ,..... I.n ~ (Jif'o
d'J " " r ,
rJ ....

IJ

.Ra~o=,

(Barce!oEJ. Yerim t P\ oa l'fo La llo--'J ). G a.,. -.


"ant3 Enl.ia. Lomar. Fie- ~:r.... jo Bra..;-a .
'. a va !o.r do .tOato. ' ~ho Ca- o.
_ To:- ..ato. ...:_ ~Iartinho d
a c - ::~.
t
.\ Irio le Yiz~.a (f;ui ar ... - '). -. y
(Fe.~opfra= . Arnoso...... 1 iat!'o " .\rna.. L t.h , C f.a t'i i ::;oJ o - ~a
O"'u
;rt -::
a to 1 ir:::.o _ ~" ILJO'"l
P .,. oa f,. \" a ..zi .
Paralfa (Hs.r c-t
rn ... "1o d I!io
M~o (\"ila do C n f ~ (' io,..aa Po:-to . Bolh ~ (, ir~ \lin 1o tP Lati . ~al ta ~lcs-i
C r u r 1 _:\Jar 1 o J ~~o .r&-: Be~rr
(H ..
. H u '
( L 3 gc . T n ... i
(Pmi .. I r o ! .
~o {Foz oJt La
-

P {} I t

1~

I* C; lJ

8 A

,1ur:.. r peu.r 1la prJJria Junuld.Hd<:4 fS(~

prcndeuJ J)(Jr JlHJitplrJ1i trat;IJ.F) fi~irJJJ . .


RS g-r~uult"S l:r,n6trur{j~~ epis111 jet
..

f"f'iJ[H ..

PrJrtai,; eJ1Jq U Ul-"8 i}l~ Y( tttUHJfE


IJ( JinJorftJS, rt: tJ] fJ to~; e'Jutrafr,rfkr;
ir terulJs e f-: (l"rll' , (rJJuu:u; tHl6
Jl!t ~'t
afS<;tJHJ( udt1 cu c lJH t~ul a B a.'JB

pilarl. .R crnrif,JrHl~ --c; afiual J. urJ


:t!tr UJJl IHtUJritJ JuadtdraJueutfJ
n~uc.:ntandrJ a t-<!lha \~ a djr.l~r-nrJJ-5
quf' : quela d~ristJ d(~ f,~n;:H; (., afin~l
uuJa (Jt:rJsa 3JJarfuciai Ho parc~ut4..E
1 (Jure") (4ue E!~ julgarn l!fJUJ direltJ6 t:
ua I ~JJdicaJu drJS perg;tuliu}J(Jn da hlla
'
.
l"Hfa, S ,. fiJH:; UIU Jll(1lJlCJJtiJ JlafJ
~

.r nl ~araJu

a l!l,JJl-:rtura d.efinidrJra
dlfJ r# i H(J. abarul(Jna rHll;-a perto do
re:ua t-.e pr1r faJt.a dt~ IJ(~<:1na . (JJJrer.f:- e qul-: cl,,Inina 'J ruraliEnJo ntJ
r' n i nicn J)f)rtuguf:s .F.l~ndr; raras as
igrfj~ dl~ ti[ ,, HJf)JHJnH~ntal erigidas
nr ~ gran(lerl c;entrr,,; uriJaJJrJs }JOUC()
:~ j 1ndaute~ ainda JJ() JJCQ agluter11ll

uant~

drJ uovrJ I:stad(J. at.!t~'J h.st4riCIJ


p<:ninsular cr,incidJ.mte CCJD1 CJ apogeu
dr;~ta <:XJJT.8F.rJ arlJUtectiJnt:a.. l:
J.V.~ ~trJ haja nece.ssdacle, (~LJDJO a tr,;
ficr,u tentadiJ nrus suas linhas gerais.
d~ t,J~ganr~r agrupan1entos, c~rto
qrit~ u~ Jtas ve1~1S da simplicidade d(Js
trar;adr_,,; r<-~ulta. ser difcil vericar
A JJtidt:"
c~rls inter .. dependncias quanto a
pl~nta~ e aladot, tendo en1 nint()S
ca f)~ de irem buscar-se a porn1enores
1
"JrTl3l1J.(;Dta& OU COIDfJQIrJ das portas, Qbser\ anrilJ-ne ne.tas no s o tipo e dispQsio das
Ena~ arqu\"Olta.IJ, o 1ten1a da sua modenatura,
b;rn t;rJmo o seu vocabulrio decorativo .. E ainda
a . rn, tal oonvergncia redunda em factn com-plexo de temerria IStematizao, dada a pos-

da

gr~' a li~

r.,.

fkirz. (C r:b. amavel~nte w:Jio f* a lJr~:~,.o


do E. (: )lOD1liDeDtol N~i.onaJ

trihilida.de, na maioria dos cuos, de 01 tenas


omamentaJ; provirem de
de debux01
que se iam transmitindo, eopiaodo e deformando,

introdazdol uo
do edifcio pela livre Cantuia do ahreael
opero1a deslooaiD
limitai de
oa
menor rea,
ao
com outros mQtVOI

,.,.

>i.i.,., .. diaate,

uv

H 'I'

( 1 l~.I K A
I

lll('j'J"f , jHlt'fHJigHlH

de ngnq)1LIIl

P8Cf11l'Ct.'ltrlo, iodrtYH,

1nina<;ao do

ll(OH,

11nr,

H Jlll.C"IIHi\'H fliHHP

jH'<[U<'HUH

ig"J'(jus c <'lbpf'h'"

orguui~n(,(r;O
llfto dcnr" rltiXHI' dP Hl' 1C'r fpito fi('ll'fi t H.~
itHipirru;fi.o ) a lC.mlfm doH n.r1i:tnH lui<or;
J1HI'ti{[IIn.s ' 1 lu ,uja

Hvn.

fHTvic;o dos lJiHpos t d( c<t(oH IHHAllH,..


1
fp~ 8(1~talnrPH. l or j, so, HrH1.< Htiitd~th)

Iro

pnnorftJJlieo fia evohJGilo g<1nl dn J10~8H


H,l'<!IIftt.fura,, iJH

t'HOH <'lUOH

a J"fgS-

far n lguutrtH partiutllaJ'i(la<l(B (1~iuu61rl~nH da JllolJU1n enla rondud(n qut nflora


JlfJ qt,ndtc) tl~, )JftHng<'tH ou enirc ea~i

llholoH de aJ(iPJ:t 7 c ~OIH


Vld l ,lt~

dr l'LdigioHi(lHdt'

lJ10clPH1oH

HiJllp](H

,.

pilol'CI:)(~() doH HClJ}; fifttH~Of;

doHf llll'IIIJl!l
III

8l'liH

ilt ~ ll{i't'(t l') ,

f.Pl'fd, a silhnrio (. (u.;)H'rH, exepLund" s qg gdiffginH c. itatlino~o; ou <'OJJ~

J:n1

vcntun,j s crgt!ldns crn ln Pi oH de uH11 uw


pr:'d.ic;a, as inbnH dn IJiatptirLl o1Hl11l:un

o vneilntn tnuna llllligfneia rt ffJ"f'(Jtf,

"" cJn '~oHLI'ahfl, a.


Jllt<~a fJHe pne

HII]Wl' (''t-

eics ltHtrai s enegJteidnf.;, c.oJn ,.e,tn luxo


'.l()S P')tfai s, rl e llllla 011 (1111 ra jan(~)a, {
dHH tnraR t~oHC!Jtt n

cr tt'l d~~;

GllljiUrJfl

'lu fl(,nLaria nu ela

l crrniun]

J'<'quisH.oB

(jU U f>fJ f~it1Zf'lf1 'ttd'qjJIHI'fllll e'llll clrVIH(fit,

I ~(JillfJ ff11 Uill

quur

~J.lind~u er,JH UJ!I HOJ ...

l'if:lc, a dttrc~~~ U111JJ!t fn..ee scvctn! Ho


VC I'f;fl i H f;(J ] CII' id os llH rngrn;a SII]JCl"fiCJC
yc~ l li Rf OH

rlc
Potta l'rincjpnl da jg rej a da c1u1 ada. (Ulirlu~ artthvt:lm~.;nf.e t: '1d idr, r, uJ:.1

J )i rrctirJ

I ; dos r~.

(;

}\J (JJ)IIIfl un l.os

N aei I) 11 a :j )

1, expnu tH ne i dn de r eg ir,n:d enrn Sll a saJ JO rnBa cn1ahorHr;.fLo,

gante e

1111WS vr~rs

sf,bri~

( 1 ).

r11dc"! r~ sin1pli~ta, u11t.J~s elef'nc~trn

JTJ()JJ6sticu, (.nrn smts


11l011ges arqnitP('f(,~ dr.vin fcr H i dr,, jfl. n disHCJfl(lH 1
pre]''~nuerant.e; lHjsl,e fH"dnclfJ dr~ nJ~anir.nr;D.nrcll
()

gjosa e civil, ]''''tar~to ~'fi"eJe q11r~ nu~ lltore~ r-;td>sdi('S ]HJern frJJ'liCC Cf pvra Se csbnc;aJ IIJJt ]'ri~anrn ), 'J'rnvanci (A maraJJ t" J, tlan rui (Valofll,~aJ, S. Sal v adfJr

tim, <''IIII '' J'r,wbuil'o (l'~dg-uPI'(I SJ, J':u;r'


tlf Sousa, 't~:.Ltt:H (l'v'a do Var~iml, R. 'l'iagr, (( ;,,imbraJ, f'twfl ui rad o {t,d(,6 us rnci ocf rd fi fi a j "'por rnd t o r a n ns Rs d '' I~ 1:, ga,

(f;ofrrlbra) e a

qtfl! (,

J;orto e L:trrHg(J, o mtsmn Bb l wa.


.
.

p) A (11' g~m j :t,fl i'!J ri f "rn I' [l r[td 1gmn 1:1 1s.lrn :.LI'" ~' d1, d u
i rdlwrwn dcp(mlu l.o rr11'd L pio. fact''''''S, di fi ''('!B ~lt aprPt.md:~
t!arJ,u (r JJ(' (1 Jmpt:z fuJIIo ('(1111J'''' 'rntrl~'' das ''''"'.'~.f::':H "'' tr.llb.~
Hw nh J~d:ule- J ,~cfn. f.;n a "'JIJ Hir'"P''' rltw dd l'' "' J'udP Jol tl(t'alnH_:IItf prr,vir d~ll itlr;ftt;v fKf,~lll'fL "'' "' ' ~ t'' ) ,,j., ~,,....,,'"LI
< quN''!f qtu v f'firtr,,. tWitii'~IfJt'' t::u,.t,,~,, ,,vd u pd!tv;r 11! 1 ,, ..
Ji,,rmtml<~) t''Jirl'' ,.f,uHrtltt ,.,,tJjfi,arJ,,, ,, ,.,,,J IR fl! o Kl'H tn I"'''""
ffrtr,riJJI darrurl1 CJUI' ju ftLVI.l h ''fiJJ 8 triH,'fi ,, , uito ' 'S' I'~''''"''" v fLI
('fHJtHt;P I dll ttrrPII(I ,~ (.1 ruatrl fl I di ptlldvniu. A tJI'{)I Iif'IJI IH
rt:HJH'O 'fA r)j ''Uftfll ( 111 fiJ/'1) du fJ8fUrJ(I 011 nfojfUdiiA llJ 111'
ftfJI'fUd tJ.8 1 {'(Hitidos fattJ4 ntL pn ttl r)( VllituiofS doJU~ 11 8 lrH;r.Jdu

(J'{& (t

47

J HJrg~tn 1 H H1H.

i 1

Ji:s tes lv,rt,tds l'enctraru

tHL JllEISHa

da f:tcltnrl~' co1n n srie dec~resec111e dnH


s11 as :11q u ivu] tas c a fi) a. dos se11s e c,1,, nelos, cllgrqss~~,d<, -se ~~1nda nu:1is etn sali(~neia
sf,JJI'e fi f'tOJfl() (jlt:tJid <' f.eniDJil lltll alTCJll<:!dO de
~11'(~ () Lt'illltfnl l'f)TrJfiJI() , h rnr,da ))J'O Yenc;~d, J"CntabtlJ('l(l p r.; ]~I S e'rtn~rJJrHS r,JJifqll:JS r"lr, g~dJ(']l'iC (J,er-

H. Viccnl,e de DfltiS~r,
c tu.). 1\ s vergadas proj(utntJJ-f:H:; hs ve/.eS cru
rc;ira,

d l' nd!ltil'Ja~ funtK e qu~


,J,:viafll "\P J" o gt ando fundo
do ar'f"tPdu qunnH' no ll
plar.tn~

a
N

a :.tlt;nrJ,, ,

f'(lmn

a 'Sh'lH'( IJ 1'3 POifliJ li


,J,,,orM;fir,. A uhfl 'l'\':tro tln
IlHO f\ll

ld :Hl!'~I
li H

I'IIJil:tJJt,fl r) 110

vrigern pi(' l,),.j 1'(1, num

lll:tllft iH'jul ~'!Jfllqtll 1 Hll'


fi, , vr ri tt ,, ,j~,,lh. uu

llifttiui (' (llalliJ


tu , 'l'l'' rutn

Ir

pri

llltln III''"'~

h'' "

farnd .,,.

JIIOjttr f{lr
a nn'~.fnr1 t H,~ "u CL ' n llf'l i h
(/IJ!IAIJII111llllff1

r til ttL
liHfll

11 III

'l!JI
1'(

uuhifu nncl f

IPJIU

fl

frnH"'~tw

' f'l'a Va JH)fl,

l.taldi n,

I{ '"f'

c (; r:

r.
_J-

-"

.,....

_r-'
1

r.;;

Cl

1ti4l_
J

--.._.
--""'~

~.-..

'

....

'

...

ri

":>

..-:.

...

'

r,
.,.....

-.-..
-e

--..
..
-(:=
~

'

'1 1

-o=::
----'-

'fxi

f{ l'

..

_\

--

--

----

--

-...-,..

--

--

----

49

I ~ reli q ll l ' t t 'f l \'l tl d Jtf , ~ ,, Hlf I H

I 'I . HI 'I ' 11 ' f I d u fi d I

f,I J' l ' d '

u d '. f I J; I
l~ t JIIJ1tt, 1 '1' 1' 1rp,

fi i

(H, \' l' ~' tdt d


fVfu,, , Ht. VtIJ n,

t 1q )

H111

' ~IH I H;

d1

f,1t tli H'n ,.

' f f l,!l"l f l J I !Jd tf tl )1 Ji l lf ' lr rt J f.,IJ II SftA


l~t~y,, IJ'tn d, ; d(' A ,.., 11dn, I\1 11111;1 nJ,

~~~

fi ' J 1d t ,

H,, a 1w11l q r ' 1 ~ Jt ;1, 1 ~ P 1ll 11 P ' I' ,,. 4III 1 H

I,

I~J'' J H ltt1Jd f i111' HI J Jt lH ' l 'fJ II t JIIJI III I


1

llijll' V l lfi H

~ ~ tJ JJl q

,.

rd lf lllrl'l ll iflfi

l ~ tt JII f' IJJ I t Jff1

A li . ~ I H
1

J 'I.

]' ft JI' I c'H J VIIJ' jdfl d fJi

l~t !l ' l 't l' ' h, Hutii,JL J\ l rJJ' f l dt


l ) IIJ '~ a drt ll~1dr l u~ Pl'f 'J frt l,

l ' tr l

A J, , ,a~, .

ln

ii

I ,

I'

I , l I I I 11 I ~ f I
'

{!.,,.(.

Oll

Jlj

'

de ~

IJ, H o

I'

i ',',.II IJfiJ, ' ' IJHI''


41
IIII ;1I' 11.S t, cl q f t ~ J ' I ' t ~ J 'H, 11 11 dt ~ tdttt ~ 1 }
,
lil 'jii "/IJ ll ,n J~ I 'X < ~ Itl llJ II
llttl
rr t'H' I
l' fl l ', tJ I' I!lll'' IJJ'Il,dlt 'i, .MI ' II IJ

trl 'i td,l;

n tlfllllntdt

11 1 ~1t ~ 11 ,

J J r r1~ li tI \ ' 1 ,- t 111 ~ 11

!'\'' " ~1 11 (1"1

dt }

, ~ ,. , ,r,

Ir 1 11r 11"lf 1 ~ 'Jl t

l1

I fL

de ~ ft;IJIJI JI'f l ) 1 ~ Jf (l J Jtl lH


:u , ~ : ri,IIJ ' !t f~ dt ~ f, .j t!lu ' ' 'd'J' l ' Jt l
t ~ IJJIIO

\
t 1IHW' ItH1 H1 SI Ji tdrdJJ 'fl d n ~ i J' '' 'l h11 d11
Hc~ dt ~ J\ tJJ ': , W ~ Jid!, uitul tt d, , fJ I'V Hl
Ir H 1 I ' j J) t' n1 11 H ~I I ' t f I I j lf Jt J#1 I ~~ I. I 'l t J H III Ud tJ f
d, ~ ' ~' ' I' L:t ti :tr ' tjiJi V t,ll:ll~ IJ':d tb) f ~ ~ ~ p
l,liH i'J' W ~~ d q t ~tll' II . ft (. . J"ttduot q J,
ll : ttJ !':df 1:tJidt, t d1 t ~; ~~ ~ }tld ' t'II H dt t l' il ldttsl
dt1 fi d !.i f',,jJII d !Jf~ (N . J11/ ~ tJc, de ~ J\ f,II J1 1 ~
l Jd ,t 1dl:t,1

n~ ~: rq)

' l'fq;l

tnq ~' flft;t,


I

( 't',.-d,, v;r, (: IJII( ~


djf',;, jJ

f4 11Jdc;

I :.1

.n t I ~ ~

tru H t{ltt' i

l.:tJrd;(i iJJ H t ~ ltlLJ ' 'Id l t 'lJ ..

tl : Ir :i I' ( f li i LI ~ ( ~ tI 11. SI

,. ; I I t I

'

rI. : J J ( ~ ( ~H
I

Vq r itjr ~ :tJ' ... Ht ;

} li

(l\1 (l i(~) '


dt foi f;r

fJJ'IH ~I~dt ~ l1 f~PII : tiJfd'! f:,'q t U1,J'(~ }1 /'li , j ;t j


d j I'!; ( ~ t,: I I I at I I tI; d f I III l 1) IIII I ) vfJ f q (t J' fl J, I 1

I l J I t 'I, f11 '/,.

1 1~K fc
1

fttlgt d u t't !c~ f,c, de ; f':H ;tH li H:t R (' J r;t '.' ;rtiC ~n , l J rrldi~IJ)
IJII t!t d :t (, f i t1111 }ll' cd'II H:i d q t ~ f t J 'Ht/f c~ fltll 'ld

w :q1i11tHI

(M , td t w J f., ~, H1'i1 V~ t ~R,

Vilnt dt

( )ttl ' :IJ.

l'nrdJt! rr, ,

~,,,,.rt, H ,., ~Vt HIJJJ ...


... )J wR f'tutjii !.~Jd. ~JJJI ~ Jd,c ~ 'l'l n r :1 M srt'qfi f,HH7 '1'11!1' ,,
f11 11df, dt 1H ft11 g tdt1 H1 f i l jlf,:aq 1111 i'flt~t H llllllJ1.0rfi HI ~

FJ':ui, H, PadtH'tt q, J::tfc ;,J;

rfllnH

Cj tiJtl:t f' ; n JJI t ' C ~ Jilill,t1 C:X tt J' l)IJ f ~ tiiH

d~ ';R ~ rdtllr:t ' ~'"''IJ('H1,, )lll l IIJr lf t


f':tc ~ IJ:t. ,J, ~ x ndt~'l., de ~ t'ttt;t !,~ r H, d,; l~uluutu, ,(, ~ J'l fi

1 ~ 11 f:lfl11 gt~fiJJI 1 { f.rt ~IJ J'l ~ c ~ Lq

flll

~ ,.,H 1 Ftttl
' 'J I :ntr l :wfq
o JlfllJJrlr , a ' .111' 1f ut 'rrt 1I 1 f,,

u,J,,L V 1 ui ''(''"" ,,,,

dtqr ,

J'IH lJlrtt o, ,

u1fJ

Il t lf'

,J,.y,. J, vru

tt , ,,,,

.Ji ii 'I' Jh I dtt Jdt; /1


, I'J ,J, "'" '''' fil o 1111 l P ' , fhtr t'''
, , , t ll/11,,, ,J, , V rll tud ti ' Jf,,,, , ,
t fllld l di llJ ft J flllff , " ''IH tJlu. J ~ ti" ltIJ' ,, l u wi J'~'' ' 11 111 ttd "''
'I I t'lu fH 1.-, ( ; , llf lltlf 11 1 J I4Jdt 11 11 ,,fl JI III ,J, . I' t i V11t H
1 " f ,\ ui," , 1'11' 11 u r11 v' ' d "' ' ' 1" ' f ' 11r d '''Jif ,J 1 r,,,',111 1, ~ " uH
f lfl ,,,,,,,
l Jtll t;JI , I"''' drt d t l f , ,.,,, , . 1' 11 V l !J }It1 fl 'f'll ' ,
dr t 11lmrlnu ll'''''' r""'' Jlll lll 11 111/t ,J, '; rtli '' '111'1'' ' }'1111,
'J,rtftilw'''' "''
ltl'l" ''' 111 1 ' "
/t fl,,j, J' "' rtl
IIII 111!' 1 IIJ1t1 l , fJ ( l CJifJ' (11 1f lllll, (I Jt f J ~ t tlt 111 IJJII 11 d {trlrl ll l'lf H
,,, n. J. lV''" tf, ,., nu lu u ~~ I 1n po J ll rl it~vulr, Jl''' , ~,. ~, ,,l fi JjiJ,
t;' 1 11 t pm III'' IWJI f11 1/ !111 " ' " tt lf,, ptt l r ht ll~,,fu ,.,,11, 'li"',,,,,/,
t 11111 fif i 11' , 'l lt f-11 l f lll' f 1111 1H 1111 ,,, I f'l tfld tJlt llh d1 f,,,J,, ij t 'Jil l~
Jfl IIIIIftJ

C'(! 111, 1)1 1 IH!llt ll1 11 1,(1 ftt'(fl

di),:

v""' ' ,, '"'"" "'n

,,.J.,

t !JH

l1

I (Jf/t

lflltlfllll

.fto hJ V(

l,l I, ,

t Jll

C~ lll'\' 11' j l' l' lllJlf W tld tJ

dr ~ i~rapu l tHK dl jC ~tlt':t.dn H 'f'l'' fM J' IJJltfltr' tiH ]l'~fi


d;,.,J if."t.~ n HIW,' 'J' ' ''' pc ~)a HilltfiJ'a. Al g 1rtJH fltnp:.
t111 A IJJ'!ttt 8 rlll':u, fHJ
~

't

IIIU

t' t:H plt 'l ldllr

v ida put
r, t I/'"11

f'lt)Jfll,

J'Ht,

fii !:X ttt,Ha


f

t i i}JJJ

la(a

~ ~~' !)J'I) (1 ;t,ltH ~ Il 1l'

Jc ~v ada (H,u~r ~ ,

( )Jdd\n),

, . , ...

A",,,,,,
C ~ (JIJI

t)ll f,1' 0 H

' ~ J' It'l. 'H


'" (,,,;, ~ll ti ( HntTfiJ 1111
faJJt:t HqHUfi

Utu

t'rl

f'H

H c ~ tdpt ~ Hn 11 JJPH

c ~ ttJdt t '''
t' fiJJdll

J'H fl ~HI

llliJJIIL

Ht' g tt

jllll.tt

ft

f'J fi III IJ I 1). ~ 1' 11 (i i f',l I' Jll


dJL t'cd tt~;slr, ( Htn v n~ u,
'J' 1'11 \ ILIIC'tt 1 f ', ., I 1 1 f'tt 'JfH ti
{I

n c ~ n1 ~ de

JVlnltn

(' Jt v (IJ

(J

I{ 'I' l ' C; l.. E ' A

Font'Arcafla), vendo-se raros hornt'tncnlos ele contornos frnstes e h.rharos,


heru como o C'ristr, na arnndoa ndstica (Braves, Jtates, Rio Man).
~ fo raros os espelhos nas fachadas on na e1npena absidal, e os que
snbsisten1 obedecern uus a() tr:v;adn
simples do rontftnico primitivo arcaturas perif6ri(as ent volta de um
disco lobuladrJ (Aguas-. antas, S . \ 7icente de ~ 'ouEa), crculos tangentes
dseuvolvidns en1 tnovhnento continuo ao redor de um culo ccnt.ral
(Pombeiro, f{oriz), tres quartos de
crculo secantes ('rarouca), finahuen te
o tipo radiado que predomina n(J
romnico j{, definido e avana para
o g6tico, com a arcatura circundante
tuono ou polilobada de onde partem
simples nervuras ou co]unelos corn
seus capit~is ao encontro de outra
arcatura een trai (I.. isboa, J>orto, Jlraves, .t\lporo). Rm Cete, o Rino-sairuo sobre o arco triunfal. Outros
espelhos h que se reduzen ao caixilho ntoldurado; ern muitos, o campo
est{L vazio pelo provvel clesaparecimento da fcnestragern de pedra.
A fantasia decorativa do arquitecto romnico, a sua n1agjnao
inquieta traduzida em formas estranhas pela nstigal;o de n11ltiplas
correntes, llesenvolveu-fe Cf>rn faendia nos capitis em cujo clato, que
Prtioo
mantm na sua expresso esquemtica o tipo corntio, os acantos sobem
em dnamizaes variadas, emparell1ados com
Colhas de gua de dureza metlica e ressequi por sucessivas cpias, com suas volntas

,... divergindo Hob os bacos. Esta degeneraeliea combina-se com uma flora agrele brbara, herbrio de pesadelo onde se
reminisencias naturalistas de parras,

heras e palmas, logo


fugindo para desvios
delirantes, decorao
empastada e frnate na
reg&o epera de gra
nito, com maior viabilidade botanica na de-

4o
DA

oa

principal da igreja de Aguaa Santas (Maia). Clich Alvlo

das naves os fragmentos de uma floretta de


alucinao, pela qual coleiam e da qual afloram novelos de monstros e de figuras
em coo tbio com aves carniceiras de cujos bieoa
pendem pelos ps corpos homanOA, aqui picando
tambm gulosamente maarocas gram
ali
enrolando mutuamente 01 pescooe de aoelfdios, alm sobrepuJando surios borreJJdos,
sbito transformadas no tipo hel~oico da 18i6A
androcala ou na &ua variante marinha elo
aculo xn, erguendo a cauda
e
Contudo, atrava deata incoerente e
fornle cbuama, certol eapit4il pa
por a1t
espfrito ornamenl mail repouaan&e
uma deeoralo geom4triea e floral de ,

lalo baixa a que o duro


lidade,
que adquire DO
de eJerAncia e de flesuoea

dra a

spt(~~ pl~.. a~, (lc,E~ hr(,rJ z .~, dr) rYH~trfin~, trJrt


~~l:.da. <~orn os t-ensts qnf~ p(1r outru VHl (,p, JH~V<>.
n(,;r(lr~r~s duH invrH~0(~, tnharn trn,'l.id,, d~t.s ~uab

"'
1 l ftc;cu~H
r~c~ul

''

( Jrl<~nte.

t"
~LH~

rd fa. 1 elntttrr)(~r.>;
'
"
an1

pnnlros de; {~SJ,~L.da, JH,nl~s, diftll~~rna~ l~ f>Ht.r:tf;


juhtH, juntn.nrfr,-se ~:trHla r.. l..f~tc p-rr)granHt li~
nH ,ti y(,H regiona g1 elnn ic~o:1 lJH Jiefncio ()' ,1 ern.doH J~eht i rrHsg}n~a.<(!A', do ai verH~J )f>l~fsl, nl~rn <1f
adal,ta(;t";f~H ing~TJIIHS de outrag art:cf'. fHirnJ;furifLg corn(, Heja

!t

elos (~},r>l"rio:~ rn H{ttlutHflt>g.

A rerrH,tH. cvi::z;,r;ff<, aeJnCJtidr.. (1CI1 t~rnbtrn


~ lgur1s rnot.ivog :1os d<~l~otac.lres rc>rnftnje<>H. p()g
q11 e ar; clu~ts ~. .v e~ lvr!d 'l(~a5> J,-bl~n do nu rn c~:d i~,
al!rtun
t,{;f!IJ)C; t(,nJ~tda~ era-no ~rn l)'>Jr, f;lH~rtliS
n
'lien, Hf, 'liTJJ rru,tjvc, perg~,, ')rno }'(;THH {~a p:,rl~lha. de ]e0eH fJOStndt} g d<,n dr,j!-) lfHJ '>: de lfTflft
f~.r:rvore, n f,r," do ~rnho]hano ir~tni~tflf). Jiiett)M

(J

ta.

Jl

,,~ JtOrf~ r(Jff L,n(~ ti(, VHar dt~ rrflrlt~~ (f~arf~f~{(,

(,

'h~

,Ju f>r.

-J

M~tJtlf;J ~fM,tf.dt(;

ft)]h~tH },r,.r~Jdie~,g, Hll~J..fJ

eafingfts, seug ~tnhnais


dr~ fttTfl''M~ J, cngidoH P''r f~JA~h~LS-{ onduh :ntee e
rltrrdea nnrr:HJ t,e~~tur~ ele dh;tin<;fil' e graa.
Jr(tj~!. v i1Jt ~t f,?ri<:; d OH CEi..pit(~H d~t H6 'Vlha~ fle
(,r,ius hr~t, a rn~1h: ric~t 0olec;t~ttrea. e de rn~..Jg pu1a
f~u~ Ir dr)rt rnonutn(~ntos JhrJJfttd '~'Jtl portugu(~

urna. aetvclnde p]{tstie~t que


fl;rn n Hnf{;rtdr, p(Jr H~(~Jdo;; urna tra.tlit;?io a. 1guHta
f~ g-Jtjrif, ~~.
J~tn gr~un~:t i<~~ d f;(~r,rnJ.Vft, ond(~ hft rnu i to
{]t~ n: l,til~(' t.r, df~ ~ rhitrrio pid:t. rnuJtipHcdsule
rf1
AHt f,;TJfl f, Vf> 1 rH~ rnaura dos t.~trHtH, do
(Jrt rt"~~ fr)rrftgf~s~d~~. ,,(), l 'ersrn,nrhfl~~~H ilurun~ulors
t rtt%tj '' , f! r1 /f~t~ nH~ntJ~ n,r,~ portf11-t ti o f'V1erli ter
r, rHf, JttdH~ r,r,.rfg-rrH f;lfn du Hra r,u hnJJnr-

f. 1-'"',:

(~~~~rdi() a(~

(, ()

f..v{t; dt~ H'lJ,lfH~j,, pr,r tuu t~r,rnf. rt~ir, fu~tV(), n.rte


rit1 1 d1 J,,,,~$, d~tt:t ,, ttproprJhrh. dst ~ IHtrrr tl{,,

f'fJtt

pt111fJJiil l,l~r

( lulr d

.itlfl~dtll
(Jr

\1

ro

r'
.t lrfJ

({lfr:t)

5.3

,
p () 1: ' I' tJ n

lJ E R A

1\ spec to laf.c ral , laclo uorte, ela igreja di.' \~Has ~ant.as ('faia). Clich, \lvo

ri ado, o c~1 pitel rnutfnlieo nb1iga ~t scnnbrn do


seu <.baco ce11n~ da \Tida da \ ' irge1n, de Cr1~tn
e dos Santos (Celns), ~ts vezes nlilagrcs c tcntac;es do deru6nio.
Parte da fntlltfl apoealpt.ica foge dos eapitis pnra as aclnclns dos po.rt.ais, esticnntlo qua(lrtpedcs que se espahnnn1 e se alongn.nt enn1o
larvas pnra cingirc1.a a areHtrt das a1quivoltas
(l~raga, H,ates, Hio ~lnu, ( ~rnnjinha), revo},r-~P
en1 r~t,it, tHles n1~1 cnbtas c iJTeYcrcntc:-3 nn cnl>n

tlos rnoili1)J;es, :-tlTCntc1.e eu1 gc~tos de1nnnncns


e (le g11el:J; esc:utcHrada 110 perfil de certas
gargulas.

R d e Brn ga d eY i a f.er sid n 11111


tronco de estiqH e ll c1n <~e l"f.atJJent.c enentd.raJnn.os ng fig11ras i11ieinis <L(I :trn1nrial r<nllilui uo

venetatH.I :1

de I~:lJt-te- lJc,uru -o .. ~linh() se ~:Hl<~es:;iYas lll11Lila(;0eH lbo no t.ivcsSPUI red11~idn os e l<'JJil~llf.ns


Jnjtllitivr,g n Utl:t f-l :tt'qlliv(lltaR ('ln (HIJtn, prill eipaJ, a nlguns cupith~ dn~ 11aves agora cltHuohert.a~, fL''8 cnix 'illtr,H dns ros:'\ncn s. :JCII') tllfldi }h{')cs dus 11n.veH Jate tni H, ;, potL:I Htd dcs loc_;ndn do
seu lugar do '>rigcrn, 'l'IO L' tn n topu rn cridio11:d

do ttanscpto t 1). l\Ins esta influncia ac1i\'inha-se


uos concelhos li n1 trofes, e lngo uns subrbios da
J>voa ele \ arziln a igreja de S. Pedro de Rates
Dln.nttn, ntrays ela sua rncleza. c da sua indigncia eonst.rncti,rn alg11ns speros ecos da catetlralinetropolltann(:!). No tcnt abl>ndas cxuc.pto
nH IH'r(:.os dos tratuos procctlcnt.cs das n bsidcs e,
nc:-;tas, colJertnras c1n quarto <lc c~fcra: eotn o~
al<:ndos rcYcstitlos de arcnt u r as eegas. 1\ abside
foi rrstnnrnda pelos clctHClttos snbreviYeuf,f'S.
'1\Hlavia ontr:t nbbnda ali existiu, inten1pestha
e precoce, cn1 tenteio, pn is que j :~ ogi Ya 1~ no
tlt.iJnn t,rnnto eoln.tcral do ladP da J~ps tola:

Hcrvtnns hesitnntes c pdtHeYns que


tiYern.ut ele pedit o nn1pn rn nos capii.t~is rontaniens. I~ 11111 singular Y<.:'sUg-in prnto-o6t.ien: sflnbn.

cnu1 snns

hnlbuein11t.e da nnyn ntto n'.lt'g':lLl:l nnn1 11\0llttllH.n d,n surfnnojn. O portal, tJnrriginclo o nntcni~n.tulo n SP\'c'ritlade :,.panticn. tln. silharin nndo
1\Jnuftil,, -- 8 . ./',d,tJ d, U(1/rs1 JH(lS.
(ll ) i\ Ul:l!Htllli'H primitiVH IHaha .)p ~1'1' di'SIII[l ,~aradtl f' Jlt'IO
npnr,.,.j,,llnlo .j,. 11111a al,!-l idiolu do Indo do t~: ,nugrlho, fota do
111111'11 n,fuul, 11111 (ta (11" de\'ia ,,,,. ,iauo IH&\e, Jw pro.iccto,
l"J blrol'ioartttlufo rrluzi1ln.
( 1) ,\lattllt 1 l

..

A H '1' E

H T (

I~

8 i\

r ..

"" .

'

._ ...

,,

.
=~

. .

;:..

A igrej a da Oura, em :Melgao. {Clich Ah-o)

n1nl ...e vemu dna aberturas estreitns con1o dois


ri co de so1nbrn, (a r o ~\cea ingela foi tan1bm
recon "'tituda). o tenta um tmpano esculpido
exterior e interiormente, tendo, fora, o Cristo
na an1ndoa n1stica e doi ,agos personagens
aureolados, dentro. o Cordeiro pascal tambm
entre duas figuras fruste . ~'"'as arqui-Yoltas,
.A.ptSstolos e Aujos turibulnrios, nos saimis da
ltima os anhnnis eyangelistas, o Leo e o Boi,
de terrando o e cultor os outros dois smbolos,
o njo e a . .\guia. pn rn igual {tio da porta
meridional. Posto a con tru<;o deste edifcio
muito prectiria, uma profusa ainda que
ornatnentao di tribui-se por aduelas
arcos. baco , capiti , friso e cimalhas ulo mon tros devoradores aves carnf.
a sereia helnica.
Jpalmente de tr naves, ergue-se tambm
aorte, a igreja conventual de Travanea,
de maraote, sem abbada, nlo
te,
jA dissemos, o
interior doa sena
arooe em
apon
"
de
que
1

de janelas laterais. Esta igreja flanqueada por


uma torre de vigia. elevado paraleleppedo~ repetindo-se no portal o arco quebrado de duas
arqui-voltas decoradas con1 o tema romnico
de animais filan1entosos perseguindo-se e devorando-se, e no tmpano o Cordeiro pascal segurando a cruz numa das patas. Estas torres
erguem-se en1 vrios pontos do norte do pa .
A
do Porto viu por ucessiva.s modi6caoes alterada a prin1itiva traa, restando-lhe
contudo o transepto, as naves abobadadas, parte
da oberbas torres da fachada e a roscea enja
e trutura corresponde aos fins do sculo xu,
pertencendo a um grupo de rosceas

de que
tes, radiadu e com arcatu
de
h outro ~ emplo na igreja
~aria do Olivais.
Perto, num ainda ento subrbio .do ..
rtucalense encontra-se a pequena Jg...
leJ&
ofeita, composta em
ta de
ft
a na dnioa e a
de bero
por
&.&

...,.

..

....

P 'l

H '1

I:

l'rll'luuhl dn grja de l uld\o (F-If{twir,, ).


(C'Iillu' run 've~lnwnt.n ('t tHtlo JPia llirt't,.o U. do E. t' Mouuuwnto No.. ion.ti )

56

,-,.

INlERIOR DA IGREJA OE SANTA CRUZ OS COtMBRA

,.

'

I,

I' c>

(:

I,

J',,tf
{f ,lJt !1t'

ofl

t JlfiJif

li''" di,

tvtlw '"' , 'dltJ,,

li'" fta ,1, I"' r fflr (l lPtu;11


Jltll

I'~'' ' '

,,,

f'

,J,,

I. ,

,J,

I 111"

''

a)

!\lhltUtllf 11 fll

H Jlt

d)

sina .

'u111 efeito, o prrdal pritHipal


esCH.YH-SC) COlllt) O <1a eid.nde du '\} 1 , 11 _
deg-o, nunu1 tnasga ~a\leni.c <la ~ilha
ria~ neolitadfl. ttunb 1 n a sua fn vll:ula.
por eoutrafort cs robnst:5si1nos llIS flttgulos lloroe"'te e sudoeste. 1~ n. tnesiHrt
n or.igenl fnr1n:~l (los sens ea.pitis, ha1'h:lxizndos 'l<l'll pela rebeldia do gTanito en tre os qnak reshtnl dois de
enle~\rco, tn11da de lo11ge a pellra

.....

1 ' '

1'

pnra un1 nnicrior ll.lOBUulentn 1HO'l.:1rn be eHj o esp ri t.o deccna t.\ V<J repro'luz. () ?'r)pui l'n e IJ . 1\fouso ll enriqnes, qne foi n..utes ttllt:~ eonstruo
integral , data. esLc ut o nttlll CHio da
scgnnd~ IHCtndc do seulo XII
1h1s eapelns l'Oill(llti G:lS <.1e l"edt~zl

c1as din1enses, podcu1os eitar l . CrjstYo de R.i o Mau, de 111ua s6 nave c


abside r ee ta ngnla r, nqHela coberta de
n1adeira n r crHatnr n. silhnria rndc.
esta coberta por nnut :tbl,bada de ber(:o
e estrn tnrada. n nnta n nbre sob ri ed~tdc
ele linhas fortes que lh e do o aspecto
de u1n austero sacr <~r i o . ~nblin haul-IJH
os ornatos orien tn.is da t.rncli('
, o ron tf,nica, entranados e enxnquct~Hlos,
aln1 de capit{is 1tistoriaclos, onde n8o
falta o tncnestrel ela tradir.n
con1,
postelana con1 alguns anitnnis Yngalnente shnbllcos c personagens lllOnacais ou guerreiros Yihinhando eon1
temas de probletntica interpretao,
_...
mas tudo esculpido con1 inteno no
gesto e sabor no arr<lnjo, apesar do
r>ireco
duro material grantico. () exterior
~ 1nais pstero e rlsti c o, ele stunf\ ria
e irregular disposico ostcrcot.tnin ~
n1as as portas faze1n rerto contraste aliciant e
com o aparelho circunjaccute, sendo a, prineipa l
de curYa ligeiramente actuninnda nas suas t~s
arqui-Yoltas de grosseiro r clcYo, a so}_~repuyu
o tupano onde se v
o j citado biapo entre
dois aelitos e alguns
stubolos agostinianos
cotno a <.gnia, a lua e
o sol a recordar o p:tcl roei rn da sua orcletn :
no reYersn, o eonlciro

'

Porta rl:l igreja de Tra,anea. tClich~ amvelmentc cedido pela


C:. do:;

1~ .

c Monumentos

~arionai sl,

t.ortes externos, nul.s por arcos-n1estres que, no


interior, Y0 firtnar as suas presses en1 colunas
en1bebiclas nas paredes laterais. Arcadas cegas
iln str~un con1 o seu rtnlico u1ovin1ento os muros
a.bsiclais, tetua qne d nn1 to simptico sabor
a vftrias absides rnn1ftni cas, cotno S. Cristvo
ele H.io ~Ian, 1~\ntt ' Arca ela, etc. Pela existncia
da nh6bala, tniua. ao norte do Douro, afignra-so an I >1. Mannel ~'lonteirn (L) ter sido Cedofeita tracejada pnr n1n n1estre educado na e~cola
de Cniutlnn , enjn esprito languedoceauo se assinrt-la na esftruturn e dcc; nrnc:n do nlOlllllllCilto,
cr,nsi d era 11 d n os dr, is portn is, o setcn t1ional e n
tur~rid ic,n:-d, en.xcrf;os posteriores de fci<,~n li rno(') A rtigtJS du

l'I'IIW I'u r(c Jt..LIIt'l l'f),

1~)38.

pnst.nl uotn a

cru~

n utun

pata crgnida. 1\.. llHJ flcl:M;itn t.. xterio1 o interior


tlost.e t.ftnpanu chnta 1

58

l ~ 'I' F

])

. .J

I )

},

'}'

1 ..

(i

8 A

1~

p~t i~~ll

l'elc,o t' ftll'lllH fru.tes c gre~s


smros. 1:\ purfn sul. de. 111ei., }'Ollfo,
'

L~llr\"itS tunis 0l!:lt:;nntcs nn sua


~i1nplh~idndc- , ftnhnlhnud" o ennteirn
~\S adu0l<ts t~O lll llHtinr ttdll:lt1o e ll\C~

hu1t:a.

trin. tlr ondu r0snlta ttnt llHY\' illlettto


de efeitn e.aln1 0 lle nt.itlu P''"jc~rito
li nenr e).
. '

i\lns 6 tl'\tnpo de cnntctnphn unt


do.~ tuais Lelns tHonuntrut.us tlo rotnrtn i f' o p r.:. n i 11 s u 1a r: 11 fi o s 6 p -.] a a d u li r :'l -

vel ntusicalidntlc das suas linha.: pcl:1.


sua, toncnt.cnada c nu~f
r~'" nrt~":'tttll
..,
"' v
~'
J ~l
Ina ~ pele' sen 111agnfien est.ntlo de eonscrvnt: :\0. pois q uc unHt i n teli ncn te e
,
1
.
o
nn1ont.Yl' Jnt.erYcnflo o lcYon no scn
pritnitiYn nspc~ to: n S "\-clha ele
Cnitnbrn.
.
E n n1 ccli fiei o de pln n tc.t crucial,
co1n tr~s nnscs tdns nbobndaclns. n.
do ecntrn en1 alteroso bero, as colnternis ele arcst.n, clnplienda ao n.ltn con1
tribunas abnbaclaclas e1n bereo. cou1
arcos de reforo cotno a nave c.entraL,
pnrra n. qual nbren1 por arcadas triforiais. }~stn galerin nngnla pelo transepto at capcln-nlor que percorre
nsccncionnhnentc ntinginclo n parte
snperior absidnl, e abrinclo en1 gRleria
nn parede superior. A.s trs naYes
ternnaYanl por trc~ nbsicles serni-cir'

- ___,

.,.

""""'

...,_

culnres co1n ab6badns en1 quarto de


esfera , a do lado da Epstola nJong::ula no sculo XVI para se truosforrnnr na execlra elt\ssicn.~ dn A postolado. Os n lnclos interiores. con1 os

Fachada do )los teiro de Boclhr


(rlic lu~

Yos bipartidos cln t.rifrio sob a elegnntssinut ondnla<;o elos nrcos de (lc~cnrgn~
dizen1 -n os que 6 francesa a sun. orige1u. cpia
evidente d e S.. T'i~1go ele Con1postcla. cstn. por
sen turno tnna rplica
dns ~nteclrais de Conqucs ou ele S. Sernin de
'rolosn. 1\ fachada tern
u tnn tranquilidade robusta de bustino, con1 "t

lin h n. nsccncional

dcJ~

dnplos contrafortes de
finnnlo,
o
nvau<"o
dn
c
c~rpo vcnt,ral: onde etn

~ t)

l\fallt1' l )I outeiro {I ,.,mli' 11 lc'" porlu,rtus. A i ;.rr'ilj n


dtl }-;, f 'ribtvfio de 1\ io-~\lnn.
1

. .\ho}

'

baixo. 1u1. ~ua Yignros~ espessnra -e cscaYa o


pnrtnl setn ttnpnnol e en t inut n jauel:\o sobre
n nHt saca ela sublinhada pnr u 111~1. 1inha. (1e arcatnrns lornbardn.s. n silhnria dos corpos reintrantes ~Olll frestns flanq uendas !l.e arcatnras cegas,
ihuninando as galerias intcri ore. . ; e outras frestns shnples no rez-clo-(,jho que coanl e_cassn
luz para as naYcs laterais. l~~tn ::e\criclade de
fortnleza cornplet.a.-sc ao alto con1 o dentculo
dns atneins nu1u esprito de vigilnnte defenso.
n1ns o austero conjunto linenr no lhe tira a
cleg:i ncia proporcional que c1n cantnnte eurit.tuin, coloria~t pela fanhtsio~a decorao dns
fustcs dn portnl soh n seriao dos ilnng1noso.
,ap1h'is~ lctuhra n1n fronti~peio ihuninado de
aut,ifonrin . .A lllHCleza t1o cnlcreo patinada

A H 'I

J' I t 'I

l '" r; l . f:

p ~J,, dtcrJrrcr do t-J :euluF. ~sl;::dt: ~r~ rtHHJa ~HHa~


rrlidr, setula.r (lr: ]J(rgnrHrnlto.
l'af;o de , fonsa, Jtft rrgH/J de~ 11~ntr,~-J k,urol!-~fin}JtJ. tcru atrav(.-s da rofJif te~ da .RUa estrutnra1 da. firrrH ~ln'~lnn cln~ ff UH ),il:uyrs ufc~rirJ
rcs1 jn rnn dilcuJ(, da prfndut::&. divf&.(J fu.nc;]r,rHtl
da arquitectura g6Liea.. f )r f r{:s nav(R c tr:Ut
sc;pt(), corn a.J,side: (1nn.s trrl(; (l.crnr,Jda (;
nrupliadfL} r ah~iddrJs

OJ1-cireu]a.r(~l) prcee-

dd(J d(J prqnf~rto t1aruo rcc;taugulrLr tradl;()na1,


ergu o f!U ,nprJrte~ fi'J sist!:nH1 crneaJ d(
c-t1una cneo tadas, ernu colunr~los subindo nafS
are tn'i a arJJparar n rrsfialto llos trtra.es f; l:tt(:ralnH:ntc r) d(JS fr,rrnaletcS 1 (]andrJ urn iucpi(:;TJfl:
f:XCnJplo dos pHarc:, pn1istiJrJH do '>g vai. q Ul~
foratu, at4 a.tJ tiamc:jnnfe, divjdindo as funi'if;n
r t{Ltir;as, e.xagcr:vlanH:;n tl~ rn u Jtf pH(;es r:. poriSS1)
1111 pr,ur(j ruagras n~~st.(~ 1rhrt1n cstJo. ra1 U;narr"'n df ]l,gi ea ernt :trtH \r a nfio ti rn aos plarr.. r;

forta. m ;ri~ior.:sf fi($ igrr:'a de " Cr:

r.. ,idJI:

i]f) fJr. ~~~.

Jl;,

tt;

:io

.\fr~r;l.

_.r; H:~

f.

~.

(J

de ~;ousa: a sua gravirlde rnrnnea,


a~Eentand(J ttJrlo o sisterna en1 l~a.rgas sapata~
circulares, liganrlo-se as hases por u,~jr, rlf!
garras a soclfJs reetangulars, algnns dec~JradfJ~
corn ~nxaquc~te;, (JU rnJns vagamente fitriJTt(JTS~
(Js arcos aeuminarn-se can'iinhandf) para o nr}vo
espiritf) linear. O r~rientalisrnrJ esva-sf:, re;d uzi<l
de

I'a((O

a nm capitel de avf~s eamC(:ras, c uma nr,ta


sn rge, n:iais ave!sa estH1..a~n, as lahtca.s

humanas e anirnais, estas rt~lutas~ 3(joelas


nrlviduali1Adas efJmr, rf~tratos, vagos avatart-s
do fntnrl) naturalsrr1o qne 3ljU arrisca om

fruste, reuoto <:nsao. ( ;apitf:irs e bacos reves


tf:mse de um ~"'egctalisrnr, onde tramparece a
nrJrma n.tuulmana elos arafJeSC4')J haates vege
tais goivatlas por snlcnaprflfundn& no seu deaenV()},irnento eerpenteante e tcrminadaaem folbaatmlnlctas com vagas }Jinhaa frutiforwet.

Porta Jf't. paf ria i gr~ a 1le i ra t6vif, tJ": 11L \faa.
I( I ~M :lo IJr, Ka u~J Morl ti:UfiJ

6o

''

f'

n. 'r

1~~

<)

H "P t J (~ t T g . , A

Cnn1inhnntln pu rn o sul , a cpatn- ~c- n os c1n T'o1ua r :t e hn1nL1 tlus

_,.
rl' e1np l ;\rl
' os, pcqu n u tn o ttlllH ento t l n

e ar ~'tet.er hi za nt.in11 qu e su pentlo :l


cer t.as ig r ej as itnHnn:1 s ~ l' o llt:lnas tlc1
p er(1tlo enn, ling ic). I~ tttn net6g tlnc)
de a ren~ L\x :d <:n d ns :. di seret:uncnt c
,._,...
qn cb r~Hl u~~ nu i tua dos qun is se r nsgn n1
ontra s t.a ntns frestas <le nreos trilobados :' d cs ie Pe t,,)uon
t) e cu tr:1l i rro n1 1v
::;,
'
'-'
nn1a ab6bada cn1 bcr <;P l lHtla.r qn c n
..._,,, _ .
wu tx r : r~
lign ao pol~n n o eircnn d nn t.c de dc)',ns

seis fa es, fornHl nd o e~ te o nlt,. . n}o


per il d a e ntnr~Hln hist.6ri en, oncle se
,
ne o1h c n G u nl di n1 P n is L' o 111 o~ ~cu s
.

~
ntougcs-caYnlciros. E fr equ en te scr cn1
;
oct6g'JlH1S o.n r clonda s ns enpcln s d os

1 'mn p1ri os cn1 lll Cnlrin do r ecinto


f
{
lla sede d a Ordcn1 do T e tnpln de J crnsal ~ 111 . s uil do T\ nu tl o ele Cri st o o
banto-Sepulcr o. qnc d itou po r isso
nnti tos destes p eq n c n os edifcios,
eu1uo, na 1-")enn snla, o de ~ eg-Yi n .
O Yenernnclo edifcio d e ~. J o<1o
de .Alp or o . e1n ~an ta r 1u , tcrn sido
obiccto
d
ns
1nai:: ; desencontr adas e
'
fan t.nsiosas opinje::; e cl nssilien.<)c~,
eles de pr ct{>rio r ouutno a 1uesqui ta
:1 rnLe, quando, ntinal. da sua e~tr u
tura se uoncln i con1 evidente cl areza
ll fi0 ::; da poca en1 q ue se Ccnne.ou
n er g-ner co1no da n oYn co rreu te de
arte que lhe con1p leton a cons truo.
l'orta scten t rionnl da igreja de Utllada. (Clichl- a m:\v clrncnte ce.Jido
Hon1 nico p ela robn s te:~. ela silharia
e pelo c~tr ac terfsti co po r ta l d e cur Yas
plenas e r eintr antes encnadas pel o
tpico gnbelete, o todo p raticad o n o espessnainda se Y o (le ulo ihnninante dn naye no seu
n1cntn do n1n r o, r oin(tnico ninda p ela r oscen
topo orjcntal hoj e subsistindo na extren1id nde
fornHldn ele llllHl. sri e. d e co1nnelos radiados
do terra o netnnl da ig r eja.. <) no,o tec to e1n
a nt pa rn n do en1 sens cn pi tis nn ut n.rcn. tnra per iahbnda n e.r ':"~uln, precisav:t de run pn r ns pn r a.
f1ica ~~ circnnfc r ucin. dn 1nnldnra., a sna consessns cn1nhotns pern1nuent cs de pedra e para
truo dcYc d nt nr dos sl-cnlos XII- XIII. l~nand o
isso e tu bcbcran1. no::; n~~:nlos
e a Ineio elos 111 ur os
.......
da. llcl Ye~ tio<:os ele fnsto eon1 se11s c a pi t i ~ sobre
se penetra no jnterior , s urpreende-nos tuna
111t1 dane a ele eenrio pela a pn 1' \~ ~1o de nn1a nb os q nnis tirtnnranl duas cruzetas. di vidiudo
nssin1 n igreja eu1 dois tran1 os. l'oi lHn r ccnr-o
hada nerYac1a, ist.o , g6 t.ica. sobrepujando os
igunl no qu e ernpreg ou o arquitecto da ig reja d e
muros roirduticns: H 1n ci o dus <pta is se erg n en1
C~u es n1 i: n o Oi se ~ p os~] yc ln1en te p or a n logo
dois contrnfol~tes ro rt a d"s an alto cn1 chanfro,
n1 ot.ivo. CJne tal r ccnrso ente-ta ron1 o ~ ti co
sen1
funf(O
de
esteio,
hojt;
l'ort,anto
o ci C~sos.

E que, destiua(los a :Jg lletd.n 1 tt1n nrc o ~ eutrn 1 prinli t h ,): r eYe ln -o n posit,' n do rn pi1 is do:::
fu stcs nercsce Jlt'nd c'S~ noru1nis a.os :'i ngnlo>.:J, re eonde se n, p<)ia v [I c tecto de rn n dei rn, f) u 11 n1n
b 'tHln },\g1tntn unt e :l unrvn n gh~ al. co tn o vcren1os
trnve 111eslrn pn ra ig 11al nn1, fo rHlll n}tnnilnCJII A I nlHH,'n: lli s p~~s1c:n r 1nnis tnrl1e nbandoll flflOS qnnnd o 11 0 d CC IIl"St cl.n nlll'H elJegn11 11
1
nnclt~.
(
ntl\ o ~ nb /,b:tttn. c tll plnnn inferh)r an
(.onheciHJcn f{, lo n r ft.!Zt n rtdo g ti co. 1~ fni nl,nllpr (~j, ,e fu~l~~ fl' lltnd~~ dcix,,u fcnn tl e e tHJnt~uo :1
d(Jna,tla tnn1 ht- rn rt P1npcnn 'lt duns :'Lgnn s, O JHlP

. . . . . :I

<

.A H 'l' I:

P c R T t

-.....-i: ' '.i...-.r- .:!-

- "' -.-3 -----;..i~~:""::'!:::

_ . . r tliiV

Ah~ide da

igrej a de Barbi:to; cm

r oscea na en1pena hoje desatnparada: houYe


que abrir outra. 1nais em baixo: por c.i ma do
arco triunfal qne separ a a ua,,-e da abside. Esta
a r ~i .le encantadora
galeria semi-circular
separada do n1uro oriental por um estreito
deambulatrio parn o qual se. sobe por alguns
degrans. e coberta p or unJa abbada de nerYuras radin das de triplo toro . elo gtico prinuirio, assentando en1 Cfl pi tis de acan tos enrolados en1 volutns junto d o baco: con1 espelhns
lobulnclos nos thnpanos n1oda d o s~cnlo xu:
os quais no fitu deste sculo e no decurso d o
seguinte foran1 substitudos p elo tipo da rn::;cea
qu e se abre na fron
tar1a.
1\ ~ ele Lisboa
,
. .
nnut rtt111n. r oJn:11nca.
r c vesti d n d e 1111 Hl

a.

l,jn pa r etneJtdncl(t
s,~e11lu xv r11 V). \T-se:
~ ~u Jitlldo,

r eti ln, a

pelo qu e

~ u n r t1 t t i -

~lon o.

tt 'licht> .\ho)

tuio prnitiva : trs naYes con1 transepto,


abside centr al flanqueada de dois absiclolos,
trifrio e torre lanterna, tipo basilical con1o as
ontras Ss. Nos incio ... do ogiYal ( obserYa-se
pelo perfil elas uer vurns ): cir0nndaran1 a absid.e
principal, en1 d ois perodos (1). co1n un1 cleainbnlatrio de capelas r adiantes. d enlolinc1o-se
para isso, o o segundo perodo: os doi "' absides
que imediatatnente flanqnea\-8111 a, capela -n1or ;
o que ainda se Y no solo hoje r emexido onde
se n1nntn1 o se.mi-erculo do priinitiYo paYilnento. 'l<'lrios problemas d e arquitectura foran1
ento resoh-idos para segurana deste noYo
dispositi,-o, que, dc,-enl os dj z-lo, no enYoJ,~eu
a abside o rigin~1l 1 1uas a que se lhe substitun
nn tctnpo ele D . . .\.fonso 1\-: fran an1cnte gtica.
h(lje snlnners:1 ua eapn que a sobrepujou depois
lu " ClTHlH Ot O (1 C 1 75[l .
C) tdaust,r( gti,o nn pritH eir" pi~o. ,on ... htl d c 1111 }l Olo H 1en os 111 ntli Jlt n iln 1u1 pr i nl e i r:-:t

tnetall tl() s uln Xt\r t' Ol\ltl )n~tn. de Ulll


tl) unt enltJ en< .. td.rntl o tH1 Biblioteca Jltl Hca de
l'J <) pedil

1
( )

llojl reptll'adn JWiu


tlf't uul relunh trufio.

'l brt'

uma d n

tln~ ucn nrn~ e a r:dbt'nein do nrt~ ngoutlo 'lue


'<le~, ~ii o te t nunmha~ (leste Jo1s pedodo.-.

-I") (_)
-

l1

c~

...

..

..'lo

.,

1:-

]3rngn relativo s obras n1a1u.ladns fazer na 80


pelo bispo J). C~onalo Pereira, av do Condestvel 1). Nnnn, doctuncn to cn1 qne, n.ln1 do
non1e do n1estre e dos canteiros, se citnn1 as
pereiras ele 1~lc(intara COlHO fornecedoras do
n1aterial.
O ron1:inico rareia pn.rn o snl do ~l'ejo,
r egio conqnisLntln. depois do apogeu desta
cxprcss.n de ~l etc, pois qHe ai nela nn segnnc1a
1netade do sculo xu era inquietada pela n.n)en,(:n
da geutc snrrncenn. Contudo, na acrpole eborense do r ouu-1no )~crt.6rio, conquistada pela ac\~o
fuhninante ele Gcral<lo-~etn-pavnr, ergue-se a
l1in1a en1 data <las Ss portuguesas do grupo
prhnrio, n qun l, pelo CJJl prego do arco quebrado en1 nndtn s dns suns aberturns c no perill
da sua .a1,6hacla dn grande nave, vern sondo
('()llSicleraJo CJ)IO nnt ntr,nttnlOlltn g;<')t.ico.
A. facltaila t.en1 t(Hlo (, nspeetn graYe c robnstn
don cife"ros Junlfntieos, cullt ns duas llt neisonH
torres apl,n(~tttdo l{t tto rdto pnra o :1~ 111 os senH
piu{u ~HJr,s Whlllej .ll(ln~, silh1uiH gtn11t..iea qne
aperta en11c ns HC'IlS flu11cos 11111 tottn<;o avnn-

<;n.ndo

(,Jrl

gnJiJ CStencln,

fiJI

c. r11~ tlc Og'YH,

pren t'tncin do gtico que tn.ndJ6n1 se co tn e<~a a


csbon.r nn. cttr\Ta dos n.reos a1 )Oll tnclos. Sobre
este t.ernt~~o rnsga-se o janeL\o eHjn fcncst.rageut
corresponde j<t fi segunda n1ctndc elo s6culu X li I :
pequena roscea sobre llllHt arentura bipartida
con1 espelhos, nos tn1pnnos, dcsc11ho escpletnAtieo ele expresso radiante que va1nos encontrar
110 e~prito thuncjante de cutYas c cou tracu rYns
no correspondente jnnelo da, Brd.n.l hn. <) pnrtnJ,
i1 sn1ubra da galil, enriqueco-~e 0n1n o 1\ postolado, figuras de llltlrn1ore cneostnclns nn~ fushs
Inorcnos do granito: segundo a (lisposil~n.n icnica in il' indn.. na arte
francesa, aqui 1no<lcstn
eco dos grnudes agrupnnlcn tos eelico~ que
va n1os encontrar tnni::;
tarde ctn 'l'ntnar c e111

Bultn. A Jntlliuaclt!::if,at;
fi g tttn~, g; (' !" t. i t ~ lll n 1' d t)
tnixt,n du tunnvitisnto \'de l' tt dt'!l:t, Yni

1\l ll ll

p(lt' SlTa ('

-Ht: :,

63

,:do j " n 1ar ..

gt s ti '~11 l ac;i\n na ai~

11 ' l' I'I

d I I e I I i I n In \ r q I ~ I 11 I I I' ll H1.1 I ti I I( I

I /JI' L'i c ~ I ) d H
(~J{,. i" . lt d,o t'II t' ltHud.t, dvido Ht~ n ~V cl n l: ' ' "l'n.
tI 111 L1' (i t~ t 111 v t H, c ~ Plll 11. 11.J 1 / , J, fi d n 1j ' 11 Ir 11 I 111 11 i H
1di 11 , d o I ,. 1 1 1 q 110 I ; 1' 11 cl
li li 11 J d,J H 1d lli'J ln l.t I' 11,i Fl d D
1
Jt l'tfHJI ( ), itlH ttlc;ll.dct H tlltlJt gttlt Jin dcJ lti l'c't~i"
t I dI i 11 t

lll't'lll.tt t'll Hi tnpi H n c ~ ctiii.ll\111 '

n1 j tlllt.

,,,.A I ~

llfllll tH,
111

c;

j ,, ''' ~ Ir,H'' lf. 11H , i ltt ,, 1i ..

11H

Jt i l/t ~' ttllll

ljll n

qtlltd,adtt tl cH

phtlll

Rc ~

lll'Cio8

(~ . l cn ttlt ~~ jl ll l' lllt'lO de ~ j,J'II III!'II H. J c:Mtt~

I ' ' CH1pt1 I111' f(lll l I I tlllllllll. ti


dil'ni c n fi oid a clt \' c~ 11111 tllnl.i v c'
ltl" ljllllt c ~ l t'lldnli d n t l c~ n td , u nll.ll.llll "

'/. I1111 III J' IIl

1'111,

t'Pill

ng lld c,

H'll

(',lllt'

nHHII IIII IHO

t'

Jt ll l't~c t'(

I 11( I~ I d
bfll tlti
I

fli(IIIIIJll

l I lt III
H

i 11 '[I

III I UI)~'

"''"' 1.J I

d1

clt\

1111!'4

fi I!" l h li lt I c~

III 11(111

III

l!tl

d hl

I II~ I' tt 11 "tI

I I '111111

llt111 Jtl 1 ''

fll ,

StlllL'

cnltCR

dit-:;ant qt t(' c'Hht


zn ~tn d,~ ''"nl.atit J tnulc
t 111 I' ,., g' n d t' 11 1a f t ri u l lll n 1lllttc,. ttltuanu

dns

pllllttll'li H IHI HtptH i~ U iltd:t lld~St' h' lll)IO

IIII' I l i ti

tt jft \

clnR

llltfl-

ll tlH

dncl,,, HHHllnlurn

11(1\IJJI

I IIII I VI! ,, 111111111 IIIHitllll

1111

' tti g a a

cuat

[ IIII

P H Y. IIl nj: t,JIH'Itln


1

1
( )

a An tll}lrH dn t; stuu;

dt \ nl vt ttltrin .

Jinlnt, n 1\ n1
IU'(J IIfic l (,ltJIII ( dn 'l 'u !'l't' (!,/ //" //,,
1
dH ' h llt h o 11 I (. d 1'1 d I IIII d I t \lll 1 I IJII f IIII I
nf'rJItN-\, I'

(jllltlcxl, llt'a gTH I II.c;n

llta ~,

t(odu dl l'hl(tottllfl pc.li t' '' 't llH ni11


f' bulo n '"''" " l'llttd(t d e n/q,~,,M ~ ~c III
f1

d8 FlL~ttR :tlt;11dns
I' d11H Rl'lt K pi lnt'< f4 tjl'tH~it'" t 'llii'H du t ~{dullaH l'll~Of.i
!,ndii,H, JWiil I1 H1La c l' usn.d Jt, ptc.i~l~t~;io clnH suns
l,orn~H d1 f'n1 ilucd11, '~"' llJ IHrlillta, estu
I t ' :1, I't ' .lt(:"'
. l l'l'llllt'a
I

1
;"'"li'
l<) JHIIfliH
Cl U!i Vll~
' ~"A tiiiIIIIIIH 'll I:tts,
. pns I,o
LnH t'()tll:lttl<
qtw n tnal,u tia l dil R ttll e"l'"'''l.ttt'H t' sna
lll t; tlut :tt ~ t( i'l,o Jll l tldt t': tl ( pc )iR 'I'H j{L
ultt ll('rc, o qttlbJndo), llH nn~ul. ttt~ ns
de~ l.ijol11 t' tll ,.,.,.,,nl.c
ttif/,liu ljlll'

1\la

l'''l' t i ot'l't'tll

td.ttdc \i t'fl llcll' ele \ 11lftl1'11 1

lllllh \'1

-gc'd, I~H d e ~:d:utt:I. IH ~n u da nltnJ'ttfill c ut"l't'll ..


d:uln ~tpttb da c;.HI.t ;dl'nl de~ Z:tt tt rJJ'h.

( 1

H11 l11n '' O l'll ~.ui t c, ltVfl tti,JtRc

11 t 1f\Jwll.1 '/,i lldl (,l'in

li,;n

f)

fl,

de

"

I1

lllunqtttjnvn '' ulhont~l y, do Utniro


htdll ~d . l'i,,fH'. I httfitlllud,, d" HIHl~iu.
d, . lt}II l tt'l~bi tn nltntljHlll, trgttt-~P
t ttll't\ dc1i t-1 1\lltlldtlH qttt lt \ll t.HillPllh'
~' ., fn ~ t H ttt , llt ll '-' ' i t1 H R, n ~i I il i tl atl, ~" l'r''IJll l' llt (' tllt 'lllt ~( ,,~,lllHilL

A B T' 1~

lgre:a d

II'
l
. entLo
a

'

;>edro de Hatc;::: \Clich amvelmeute cedido pela Ilireeo G. dos 1:. o .Monumeuto::, Xn,.io~>ai }
.

t urn ronuHuca
. . . a sua g~e' nese

nrqnHe ~

reYcla o prin1eiro etnprego da abbada nerYada .


no ~e.io da:s ordens n1onsti'as. da Hli-..tt."ra Yicln
caracterstica da nova arte. J:ntre ns. como
'
conten1platiYa tirou a pa ificnnte ritnlica das
l fora, con1eou por tmidos enxertos con1o no
sua~ li11l! ' ~1ue definen1 en1 ondulante cnhna a
ado tran1o de ~ . Pedro de l~ates, aYentuconcatenada expresso ela sua orgnica. 1-\. tran rando-se con1 nutior an1plitude na referida
quila robl ~ ... tz prende- a no solo con1o q uen1 reza
abbada de S. J oo de Alporo. cingiu do a
de joelho~ e nos sel; ~ .rubi tos de penun1bra senteah~ide principal da S de I.Jisboa, tambn1 j
se un1a concentrao de Yic1a esgtica.
con1
un1
elegante
deanl
.. -.... . .
..
piritual. nn1 recolhiznento n.~ ... r :co
, . .. . .. .. '
bulatrio de capela rncliantec-. e

de que a pena~ se e,ola nn1 abasurgindo j con1 arrojo no prifado eco de 1nurunrios. 1\ luz qne
tnonuinento o-tico
Illeiro srrande
.......
r.!e ca atraYs das sua ... aYaras
rie Portugal
a igreja cister-....... .
aberturas ante.s n1.n afago q ne
ciense ele Alcobaa.
.. . -- ........ .
un1 efu1tico. eoncorrendo a.s---n

esta
de
tr~
naYe,..
h
n1esma

para o silncio ela mec1ita ~o.


altura. com transepto de duplo

' I



la en1 breYe os nluro.s se rascolateral a oeste. deatnbnlatrio
-- -
-gnro para deixar entrar a fanflanqueado ele n0Ye capela raf,nrn polcrou1a das Yitrngens
diantes. tendo n1ai no tran~epto
gtica e ento a prece ascenquatro capela_ de planta rectau 4

-~-----

de1 do

olo humilde onde '"'e


euro la \a, para n ab6bada altYo]a onde fica pahRndo.

II
~

ao f{teil nYer1guar LJURl


o edifcio portugu eru que . ~

~ular.
.....

Pilare$ cruciaL. de colu'


~
.
nas enco ... ta dn". a ronuunca. c lll
1nais quatro fnvtos na dingonais.
""endn a~ ba~e c o'"' capitL. tle UlS Jl01'Ulais h hi ... etriz tio ... ngulo~ pant an1paro do
nrc( s
vgiYal.... En1 nJgun trauul~ . e~tes
fu to. be111 COlllO n .... <lo~ a1eo

65
5

\ R 'I,

...

\ ,

1~J

'

deste nnbre c<1ifcio <.: a inflnnci~t


eirLcr~iensc na disscn\in:t<,~ito <l:t arte
ogiynl pelo cxclnplo das suns fllncln< ~es abaei.ais que se 1nqHisern.tn
UH.!~lll o ;t r en Hent c ft:\ I i a .
.Uos inf e i o::; elo g6 tico, t.l 11 Lr r 15 lll01\ttJnentos restatn, situples tlc t,ra<(n,
dcsphlos de orHnntent:'Lrin, eo111 essa
sol>riedacle ele linhas cptnsc esqu eiu{~
ticns que cle.notn u nu1, pol~rc.zn d_; rneins

on urn::t clehhcra.dn, 111 od_;~ t,1n. \ ent elepois o perndo c11onisinJln, fecllJJo en1
1nonuruentos gticos c i ,,is c religiosos,
nntos clesaparcci<los~ pnclendo, dos
prilnei r os, c i ta r-se o pn lt't.c i n <1 a Hn,i nltn

Hantn rnandado erigir no f\1 stelo de

Leiria e a igreja ele Nossa ~rnhora da

Pena que servia n clevo~n do 1116rro


ilustre. So constrH<()es do pritlleiro
quartel
do sculo xn, cnraetcri~ndfls
.......
por certas partir-nlariclnes de 1 odeI
..
lao. que indica1n qunsc un1a dntn,
tanto quanto poderuos adndt.ir cn1 arqueologia o sincronistno clns forn1as.
()s capitis clns dois edifcios so re.-
dondos e altos, hruscan1ente esgnlga clos a partir do baeo, o que os faz
nsse1nelhar a troos de fusto, particularidades en1 nso no sculo .XJI I
adiantado a que se junta a de que a
folhagem irradia nfi.o do prprio
cala to, mas d e galhos en volYentcs e
horizontais, haYendo iclenticlacle entre
os capitis elo terrao elo pal<tcio, ele
largas folhas pendentes. c os trecenPrtico lateral, lado sul, do "-losteiro Jc Paos lle Ferreira.
tistas ela catedral de NnrerHberg.
(Clich A ho)
Veren1os que no gtico elos l1ltin1os
tcn1pos do sculo XIV, os eapitis
tor2is, so ora cortados en1 bisel, ora snbsticon1ean1 a deprimir-~e para no S<~enlo seguinte
tuiclos por n1sulas. A esta particularidade borseren1 envolYidos por nn1 friso contnno de
gonhesa junta1n-se 1nais: a falta de arcobotanfolha~etn recortada,
tes, prtica t~unbrn angevina, e a forma elo
sin1ples on duplo (Baa lgerr17., de lflgens ao alto dos n1uros exteriores.
talha).
O s nJodilhes n1nnt{:nl a tradio romnica,
A igreja ele Xossct
sendo de tradio rnndtnj ca jgnalmente a.lgunuts Renhora cln, Penn de
folhas lancen]nd~, s dos cn pitis do portal, lisas
111na s na Yc, de cnC Slll1p]es, COJJI fi ]IOlJtft Voltada para ciJna,
tr<tda ln tern l cneitnndn
n1otivu enqneg~ rl o fLt ~~n tthiuto qnartcl do
1u1r lllll peq uenn n i e hn
scu lo }~IJ. J~:ste seiJt]n, orJ1,r, 1on,rndeo enH1nn en1
onc1e h:'t vcs1 gins dtuna
eonjun to da sldicl rL rrdHISff~ as SllHS gerntr1~eR
i rn n gm n <ln. Y i rgetn. .A.
e f}essn l'eTJlllillJnt fi e l'f'f'()lJJic"la religioHj(l:ulo
n a v e t. i n lw. n li t, r n r n o
1esnJ Lft n te ua pn t ein d," i a cl ns s ttn s n hc rtn 1rM:i.
teet;n (le tllndui1:1 7 hnje
A sernelhu,rH{n d:t sua ]Jhlllf,a ( ~(JJ" n ela les t,ndd.n
cltt~:qmret~idn, c a (j lljHla
igreja de Ckt tn vn l di,.-n,,H 11 IJtige" Jllflll:.si,ie:t
t11nr., du plnnt:l l'"lig't'~

66

Jt cl J{ 'I

nal, coJ,re-sc t~< ,n'


ncrvurns rudiadas

t ' Gl l

Jt~

A A

ut ab6J,l, d: , d c
r~ottv .,g-indu JHur,
IHl

vc,.gn },rJl''l.onLrr l q11e se~ dirige


ao ar,o d< t,iunro, ,.;elnda a. er,JtVclg(~ucia dos tri's 6rgnoA I"'" 111n rc,sctfLo oudr se )(; a inicial )' (foJ"rJlfL
g (,ti(' n cl o J)' c r tru Jl C1 Jf c f! I ,[L i 11 J HL
liHHt

1BalwJ. Crnl ns po I' issr, cata gracir,sn


igreja do ~." qun1tal rJf, s6,~ulo xrv.

11{" v{uios 11101 ivr,s qnc nnH 'lr:vat,J


fl d VCrgj]~ r{ft :L'f1~j})(rln0 dfSfC peq UCH!1
rLifiCn lt 6pova f'lc J J. :J (,?Lr, I, ,,,r,ti\rrm
1haclus do , ,a.,Lf..ad~, ,id~dcH e(' nsb,Jtivns e 0 J'ItaHH.Hdni5. A Ju1 d(; (Ji tl,rns,
invovadr's ]Jclc~ Sr. I >r .. Jns, ':rruiva
no seu trabaiJ,osohre Leiria, h: si rJJ 'i1 itudes, e no rliferen:~s; 'JtJJ r, g r ande
JuOnllrnentu cln Batalha 1nas issrJ nfio 0
suficicute para d:u],rin,id:lde ao rnonnntcnto d~, indcJ,enclT,t;t, pr,st.r, s~j~
tiio elteio e :trc:tSriH,s, devidn ?t c;r,ncep o trn rliG i 01, ~dista d n n J''f '1 j t.ec f.q,

-,..
-

.,,

COUlO refelentOS ~~ }I I'Ol ' ,'~sitr, cJ~rS SllfiS

nrigens. J,aJtn cn1


1

J CJH1

llllt

)J'JrllleiJ(JJ'

J 1 r,ssn

.;en ltnra

d~,

'fU0 r{ltftSe l lfJJfl

assulfur:,, j0nnin:1.
!1 c.;r,ru,pj:d dr )
fiarnejanLe rp1c nq11i 11fir, t0 1i:-~ si(J
esq uccjd o pclr) tnr rrj :~ (1 0r, rl ~nt<lo- Jhe
no tupc) nn1 SU}Jedftner, para ~t Jnagetn
da ''irgen1, r1 que r] ispensava r) n ichrJ,
faltando UtnllJ ru no extrailf,r so dn
curva os

frequcntssjuHH; cr,g,IlJH,s

tcrciftrios CJTJ Jnr,vh:nenf.o ascei ' cjc,n ~,. J.


JJ,inahncnte, a eoron. rea l ' ''llTJ dr)s
ttimuJos ila nave, ~dnda cler-Hn ha(.b.t
pel() Hr. Kr,JT'>ili nr, ~Cll ) Jlvj rf tr) dr
reconstrur;.u, d i1. JJS qt1e essa c. dfculn errtt de;stin:tda. a 1JeH8t,~J r caJ, a lflt HI p rJ r
obscu1os rn rAivas :t r1~', v0i o r>c 11 pn r. Prr;f.~ ll r a n tlu-se

fJ l l lJJ

f rJsRe, f.- se

JJcli n~lo n

pender ]1arn

a h i]Jtese San ta I sabel.


J'eht 1nesrn a poca,
. I) ~ 4
'
1
J:'1 1.,
Id 6, 1na n( 'JU r ei ~8teVfL Jn

\TaBco PjH, ntel

erigi , a Jgrcja a,, (jf)})V!;TJ 'l r J Jr r,r; pi t1tl r i f' de


r.JCl(a dt Bnl i u, JJ ''8 n rJ'Odfl]'tR d(J p(ll't,(J. C tJJt tj TJ IUI o pJnn t:t, trnfli uit,_
I

n u..] lf'' c v irdut

Ju fn Ji etJ,

JllfLJl

drJ

r, 1...

t.id a vu'

J'rtic;o

da igreja mntr': de ~fouo.

(811rh AlvfJ)

edifcios

fl.t ;, Sl lln ptti iJSa nnta]ha:


t.rg fi~I,VeS, a d o ll l ~ O sr)cr gnicla, transepto,
fiJJside e :d>sd ioJo eoJH a.1J t,bac1as rad iadas
e an q, ~lrnR s ex t er i o r nlCJ Jte por vigorosos
C(lntr;:d'or tes. Os pi la r es jnteriorcs so polistil os, d e lJJ eias cnJuHas encost aclRs a un1
J,,', c]er, ti tJt eial, as da nave l11Cl'f:tJncntc cler.nl'ativas, ti' 'Jo UIJJ t rn~o de fnsto thanfrado :tci 1nR
(t(, :'tl)ve(j a atcsi ar qnc H.fio (lenJanclnYnlll ab6h1ula , rH,is n fcnq>lo cobcrfo de ntadeira; os
aJ'C( ,s H~ 1 o vg udosl de vlq;acla cl upla C'ltrtnfrada,
l' n' o lt:t ti( deg i ndH rorn tndert de Bar,clos onde
V{!J r nH

,x i s f,uJJI l n ndJ~ u' (~olrutn s

d ePrnathas liaS n aves.


H ...jarHlu H,, JI OR e, lni ~rais (' no u] tn tln l ntvc
CJI'Lnd Bfio rle fL I'C!o-pl uno ligC'l"fi lll n te nuatirlo.
ru r11 BILint is c ndu t' ]ns tnu1br n1 clJnJtfrndEs, ()

t t

\ 1\u I ti 11111 liP J"'' nt dflt l1 tl l!lil u )''i '"


I 1t fi
I f t j 'I H" 11 \ , I J" Ifi i I " it I f jl I I d l f
j 4
I ti til, , t f ' I' 1 J ~ 1 1 J ' 1 llt ' i t lr ; \ Ir Jt t t I ' 11, t
fldH Jl"l ''"' t f 111dt tftltl ft Ht IItH J''" fHf ~fJ
ptl" ti t' c
t 1f u
"'' 1 tduut J,. , t nu1
~" 11 '' 1 ul\udtt tlu lnnltl I'''J (11 11 d
I

' I

ii''".

dhtl.qtdt
ptt 11 o d 11
III ti HI

f'nt ~

tPI ttlf tdiHH

11
I

I"'

tllll(l!filll""

ltlf ,.,, 'I ''~I dll


ptHt Hft ' ltt dtO t
I

I, , 1d" c u \ , d ' ,, r ,
1h d P f III 11 f flll11 f 1t1
1

1 11

'

lilll

III

ttdtt

1aJ11 f

t Jd " ~ 1 nd"
tn

f J1

ltllld1Jidti

I J tlllf
t

,.,
1h

flf I

I'''

ptllt
tln ' \ 1 II1H 1 tlc ( ~tilldt tt 1 t t Jtlltlll
liilltlldP \ tltiiHitHIII 11 H t tf11 1 I 1 ~~
I filll lfllt h

dn

dt I ;, IH ll 1 f, d1 I ,h Jl , I sr 111 'flllllt 1
nl,fH';H I l"ld~~rlh'H dt \ l tt~Jlll:l ' I Hl flt 111111
ltt t t Hd l t' 1IIII HI~ III HI I f 1' III I lt f J1 t\ 11ft .d t UJft ~ I V
J't'l" 1 "'I'' t'~tt 14'~'111ttd dn ~~ utdtt tpt hup"'
llttltH~ Hll,..tt'l IUi P ~l'l ttf
f'~ "ttl.tl"" ll'ttft,.1Mthulo
)'flt l~utd tandh 1 nt( "'' Ptt l'ulo '" ltt\ l~t in ltt
Ulllttllttt~ tlP ~ l't H1Hdt1fl 1 lttf I" IUUH elo 'ut 111 9
Hn d., I ~ 1, 'q t h 1~ pl 1 ud t~ ,
11W \ f11 lt lntl' clo J!W u
ti )t't'fll Ht't II IIIL P'l' i'OIII n tlfftuu,\U~ ltl 1t ptn
d11 I~,., L11,

I'

..

f~

Jt \' 'td' l Hh J"1n f t. lHl lt I, htt


Ha.Hi,
'l'litJl d lultHll
H H tlldlt h td 11" l'''d' ..... ~l 1 " .t.
I H.. I f tJJ 1.. ,b H I fltlll H I '"'
4 llf ., ',.,,,
Jf'' fJ HP 11 1 f tl I
l 1., J,,, \ f 1111 f tt\J it(U
,, 1 t ,,

);fI,

lfH

tltl; d d(

.t

Hf lho

d f\t U H fi I
J f III IJ l f\ f I f P ~ d J. t 1
" J t J ,, H d d. P' .;
,( t j *I

11 tJ

I~~

ltl , ..... '

lit itlll ~
(

dt

t li

( f ''

fllll
( HIU

JHI li

11Jfl

1t

ttilt \

f' f 11 J'!t

f \ i I l tU l

I' 1 t

I ,,,. t

d
d

' ..

'(j.

'd

11

ltd

I 1114'1 tu, dtt Po~ I~ c 1 dr, I t 1 d


I ti d l J . . I l d ~ 11 " "h H \
11 l '
I, f 1 III l dI li
''" tnd111dn r .f, I) i tfll t h Hl td t dtll''', , 11 n
po(lf'ti lt\llil~ltdl
\flt JfiJatll ilHIItiHIII!tl
ldl1 I HH' tlt'!lt
'''"
natUIIII" Jf'l(pl
rt ,,., '' dt

tle, ( le tH,n t'UJIL p tu HttUIH lu H cln Httf"lh,


tu, .., "'"'1'\Jtl ,..,,. uau~ uaullu, t tu ftlt lc ttlH.
,,. .. .,, 'l " ' tUt I H
'h "H I ' I , t' t h ' t 1\ If.
Jttdet.-, t tltlu I'"' ltuu., \U udn tatt111' ,, I' tlu,

u" (.. ,. "

11 ) \
1 li n I ' lu
tlu J, t
h lia 111 I t ulq n tlt ui tlt IIU
I J11 lt I lf 6ti t la tW tt f)
ft IJ I U

I..

I til

I'
lt ,, t

III I

I,,,, I

f tlt

,,

I I

I Wl

.\ R T F:

(l

R,. ~\

..
' l f:

.:\

(.\ &b

uma florida ro.: 'cea flamejante . de raios tle.xuoligeiramente espirnlados em graci o e ondulante morimento eireunia~ente.
E de t.rs na'e
..
cobertas de n1adeira, com uma abside e doi
toro"'
a iJ olo... de abbadas nervada neste
cortad em chanfro ..imple.... .A'" coluna interiore eueo tam-...e a pil?lre octgonos tendo
.,..,re ... capiti , as que deitam para as nave
bloeos prismtic conado em bisei. como j
Yim na igreja de Lea do Bslio, a atestar a
mera funo decorativa daqu
suportes, acima
qoai e na ua direco e
as janelu altas. Baixo-coro de construo posterior
perede arco- 6lio tumulares gticos e da
~ a e ao fundo o
de decoratalista onde repousam D.. Pedro de
e sua mulher que ~m
tuas jacente

m aobre a &am~ cobertos


laqoinos, om
olnco I I I
qoe eDl
f

tiaras d
II <I

-uma quente tarde de ...-\go .. to fere-se .\ljubarrota e do olo nbrrimo da regio extremenha urge o o ,. padro guerreiro e mstico.
-'-:r
u\s linhas gerais ..t impresso o esprito
de horizontalidade que o romaniaa afl tando-o
d leYiatan asooncionai da arquiteclllra nr
dica. De trs na- acu-ada na ex
tripar
tida da faebada._ a central mais ta segundo a
tradiao basilical e terminada numa platibanda
horizontal vasada em qoadrilobul e
por doi pincul eogulhad
O
da polia
de arco abatido
..
por
um tfmpaoo que
emoldura ao
am
c anopial. A arq
um
da corte
I, oom anj
o
medi

janelA que sobJ~epuja


de
ondulando m

:Frei

o 6e..f.....
foi

ao
direi

portal

\ H

:E

.\ ftu'hHll l\hrl ul, tl~~l,hrn


lUtnt ' dr~ gr \IHlt nrt ll ~i, dh idtl ~t
t Hl
i h' tr UllllS i Jhlt 1St r , .. ~UlU. l\~
"'l 1llh s i \ll~ I ~ t
lUlt..s do r ..\nu h

\lhid \l o f h~i \l llu t r \llSt pt ) t\ ~lll tl


,t l\ i,..nHl t n1Auh.l dt !ot u port fll
'lUb1n llt\ un1 nhtr '''-) ~abt'lttt.
() inh ria~r t. tlt U IHR ianp IH ll\:ta
. ea,)
"
th lltintnlcr. \, l' n1 n )tl.llJt
p.,rn n

dt - dt'~ .. t'U" pilnrt s p 'h~t i c "" qnl' ~t'


I r,... pt t t h n u1 n""'' '-\nt hli1n i N nh ~ n t r' ~ '\. u dn nb )b ltln, t' ntpllstn d" ogi'

lit"lH~
..\ 'Zl}it\ln dn FundtHlor~ pt)r tlUdt'
Pntrn p )r u1n trnnHl d \ t~fl}ntt.'rnl
l'

d ia\~i [ ') pt\rhl tlo i n hl ri , r tln fron tnria,


~u:--r~ntn no~ . . t'Hs ft.\i~'~ dt' pilnre . . ,.
dt'l~ndts ,, 'lHO ns 'Hrn~ d~ \ln\ p:\lio,
'-' l1ntrrnhu lplt' foruu\ lUlU\ ricn tiarn
su, pl'n ... n h\ Ul) alt ,, ~obre o leito Ulor-

tuurio de 1). "h. . o 1 t' de na nntlher


I l Fili}hl, nl't litndcl~ no re<into fune1\rio pt:los nreo~- . . lio, onde dorn1e1u
.. u~ filla s, n ntlitn gertu;i\o, "'eu orgu-

lho

sua ...g-lrif\ .
..\ ffu.hndn norte do ternplo enco t'

t-~e o claustro renL ele arcos "'im-

ples entre rontrnforte , alindados no


::: eu lo x ,.I por tu1pnno._ arrendado"'
no fan tn~itro laYor da arte manuelina. ~n1n dos eu ... lndos, abre e a
ftuuo~a ala do cn pitu lo, con1 ua
tt tncniria abbada nbatida, de oito
nerYur~

ogivais c.1ue e con1binan1


en1 estrehl tie oito ponta por lierne

e tercelete .. , ligando- .. e e te octt\gono


no qundrado da planta por abobad.ilha~ em leque. 4 um arranque da nervura,

uma atarracada figura,


de turbante e gibo,
...
egnra na mao un1 e ..
quadro, retrato do arquitecto ou imbolo da

ua arte.
. . lm da capela do
Fundador, outro an1plo
recinto acrese.eotou
rin1itiva planta do edicio, te para alm das
bsid por falta de melhor local
a rotunda
funerria qoe D. Duarte
eom ou a construir
para obedecer a um

Captola-mor da igreja de Barheita (Yon lo . ( a

ditame do te tamento de eu pai que in


a cenotfio o n1bito da igreja.
as denominadas CapeJo i1nper:ft!ittU, conjunto de
eclf
culas rodeando um terreiro central que n
foi provido da cpula que o ha ria de cobrir.
o tempo de D. Manuel e por a
te tamentria de 1517
gigante que haviam de aguentar
da abbada, mas fi
minarem a ua arrojada
arte tre idante, de ama
polimor a, eon
m o g6tioo l6brlo
res-de-chio,
que
o
do ltimo penodo, eomo
ali
lauatro de D.

distriboem
em
dao portal de
I

afin ) n. Bua 1'''3rbl rnr.. ririr r1al ,b


~ Hnlra Ernp]r. flr.- galir)r* , (r rn r
arer) rlo VkfJ r,rn~U!.~.r~nt~d J ii.r~ arquilh~,s ultrn..p' !;,ladr,s, tJ ( .tPrlt,r
11 blin latlc, }'lJr tHJt rr .::flrio d; ~ ...f,._
J(,id(B. A
janrla ., er,Jo rnain4
pr tu.tf~r.,s til; (a.fJ :~. rn. <; p nu flr
duas lanrr;ta ~ ( tfrupr nr"' qn:ldri)()h(l(J ~ irnJauandr,_ r ].
fll; f.._.,!(,ci
d(j Bali'' VndrJ- ~.:: UtlJ h rrin ~ l
/"
qttc! h'JhTr.:pujrt. ns dti v~r e ru
I
tuo otnati'J er HtfJ na Hr int-( hapelJr. ,
C!Hl I' a. ris. 'J'rfE na\ es aJJ~,f,:tdad:,. .
(le arer,::, clr; furva prirHf ria. ("' 1u
nn1 chanfro n<J p~rfii i atr;n ,,, (
capit.t;is dt; forrna rr;rnftuen r /J "6
uo ttallJo l;thir~o., Joas nr JJ){J j r;r
\'eg!~tai~ c~ aniruais. A. T.ft ~rrt. fl.&.
JQntaria, :v~nJa dJ~ nm prrtal r (Jbt~rirJr barroco, de CfJ]unr F.aknn6niea:.,, radla~"la, tiprJ
\.lfJOl"fi/
e Santa Clara. l\13 'antar~u~ a da
ousia ornam,.,.ntada c(Jtn t1 Eir ()-sarniJ. Este s6bri(J are r lJlJ(((J viu
ns suas naves e.obr~rtas, pt:ht rnc-~rna
f:poea da substituio do portal, por.
urrta cornplicadfssirna e sunJ}Jtuosssir.na vestirnenta de talha doirada, a expres~o mais delirante
do torcionadr) harroco, flandrJ -nrJS
,
a ideia de que lhe puseraru unta
pesada capa de asperges para a
obrigar em a acompanhar urn can toc1J o de cnegos ...
ri amhrn na r er.rio elo g ranito.
subsist a f:_rreja g0tica de . 1JoI n1ng~os . eDl "Vila I{ca] de rrrs-os-M(Jntcs, q ue fn.zia par te de un1 autigo cnnV(;nto d (Jnlini cano . Construda nos fins do
~ "

ar; .

,;

que; so o nGIJ TllfJL(, /r'(/1}/t .J'fltl(f!i


1A.;a11uf;Srnr; nJ6n1 da Jnr,Jte .

"'

/fl/1/ jo.~ r~ro.i.

(l'''-; e( p]f;r,did~r
Tn(~nte se drdinc~ na H :r Udh ~.t, TJJudiJJ.iu rdjf cios
rurd~ rnr,dest(Jf;, pr{~ f:, J,r,st-joHtdn c,H, onde n p er( J giJtjr;;<,

sr;tneia

'J U~d t')f.jC;n tJj gbJ

do rornanisnvJ

sc IJ J1, x Jv o r t c o1n rY;os

do geul o xv,
aJ rn~t nter

c(,n1o qu e unJ rietn s

rnante1 u trHt her:1n(;a Rce1d rtr.


A r(;gH'ln onclc r, ~r.ran i t (, a Hor:t, na f.i iH. zr,n rt
ff)JJJ{I}l CO,

e(JJa.h01'fL ll efiS~

(~?Jpfrit() l:IJJIJ 'J duro rn aferia1, JepeJindrJ c, '' rnato


(~ va)!;ndtJ-~e npc!nHH. JtoB 6eur; tl":\((H(lr,s, <l a Jdtjl , / :'()11 ~~ dn.8 gern1rizt i. lJJtra-rntiJ.,>c dr) J'rJJto,
~L

y',_,

c;t~ulrt {~ r~~jn dt!

fJI(~fdtJ

r,vivn l dn

ri

J i a.g'Tnnfl.~

tlc

J' ra n e i H r~ q , Ill C! ,,,JTIIl

~~ idad e

gt j e rJ jfL ad ian f ad tJ ape

(la VjrgPJn, eJgrr e a


J'H. t ed m; JJa l'lm - l.JorJJ,,,

J"(,fJJ tiU fH JJ O

(jfl }he

(j

( ;i

rnui, '/ ' ~j r J zt r J.L dnH HIIH 8


9Tsg-1 t' da. HJHJJ>I ( /'.: r dtJ on1 8HIJ d'dJi(~fl runLii nHI''

J.

coiJt ulla

<;anicter r r) Jrl rd cn t Hl fonua cbi ca


rlos capit js, nas garras
das l1ases e na proporfi o das ro)unas CJnlJehidas cru pi lares cru cifo rJnes. Os capi1 is so
d JJHH] cl :H;.o re ali sta .~
H ( j rt fH1 11 d o tirl 1 perodo

(jnngnto a

fJOTU~, \'V ;1 Z :t)fqhr

f.W r

t ftJJJII F; H6

7I

d r,

Hc u

n, {, d,11 I o

(' t/J 1r)r; tft

'"'t ,

f!fthff '"

IJ

n,r (rfrt r ffrHtt


u rn f,j P') f,~,,t[,, 1i
~~JrrHr f'(jfn ffl ,r~r~

fln.

rnna frr:1 nl t''"' t1 l>it>l'


~.~van;:fJI.r1 UffJ r1ldtHir, rl(.
c.r~ lida.
"urr (Ir, ~~1Jfit/. 4 Jhtrt(~: t.trr var .1
untt r, ir. ~tu r,-.. ,,, A gl, ftJ rjt.rrI' jjarlr, fJni
Hlff (J ttu)J,..trlr., tra.J t'r h
indr:,t.f'''f~ :thrr~ ihfh
rJ,. Aratltnir, , r ~,.firr) 1 Ittt trtJ 'hr'> r~r r'l/'rtt

tlftt-vlf) dr 1{,',4.
( ~ t6 f J t' r r (I f)i J f~f d11. ~t rr-rfjrt d(; :ttht~
1 r fl' ( JJvr i frt 'I ()1f)fl r, qrH :~ t rarHr:'*''
fiz f I r it)(, I Tlr,'fri:1 prJ(l fl;Tf f1flt.r' f> (}u:tft: fffl
J' . ( 'rt H(l t fy )'f' fHt. H(>n ftfit'~Tr t() dt.rnr>Jrrfr,
f''1t ruf 1 r) fl'~t u~)f r~n ~, pl:l!Jt~ .'; n~ih
J

rf

ff1 ta r dtt prrnitvr, J'f:h Jn~;n

1t(fl r~?if~

ri''

'' t r11.11 r~ fJ H11rJ ffVJ fJ~ ~lfl t g<) (;I>TfJ~.,


1 lf Jr.c fd ft ~h idf: ptyJgr;n:d. I Jt~ trf" na 'f;~ 1
'' ( r p.r'~rr hf("t> ~~g u~r tftflf r, ~ ~,rr~t rra
r ir ,. rir~,, i 6.. c~ Ir~~ (~r:tr~t~~rfgt<~~t rl~t. 'Jtrr:.~
f~ ~ ti r~ f.f0 (! ,, ~r r~~ 1rf1 <~1 ~t f r~ui~ f:tn t~rTf; .;' ri~ ht. h (: f~(':- rf r~ pH~ rt: 1 (.; r~f,f,'~rt~ th~
I "dt ra* 1-f dr; nr) (~(J.Jtfr: J d frf~ft) ./~j. r;arw.J~
wla. e ,() extr:-tdo'r r~~ ~, ~ntrn " n
~
t1rr~-t.J;t, r!~ t~jarl"H (j a -F;TJtf; '>f,r rtrts"
t_rit; f {; f; arw.. ( J pr~r~J ~ rr>Jr Tr'>g{,tJ<!fJ~ C/1Hr

Jf;

rfH1J, 1t f'''!

r,

L~ rr~fr1'-tf;. Ur ( ()

1)(,

tfrnpanr) nrn int,-l~rtJl1

rlt;ntrr1 dt

Urtl

Jr:,JtJ;;J,

,J,, . I\

rtt f.t~i, (

,J,

ff~ nt',fifJ f'~~ t~~~rrt (ldt'l ~rlf1'~ ,


trtH ,,/, tlt ~~Aiffri''~
J1 ,~ .~J.T>flr, ~() )\ rf~n tljr,, (~ftf tnr; ~~~ (~f\tl::f ,
tft. . l Jva ~rf~j~" gi>tfl~~ f~1trli~t 1 :;.rt ~~a~I~ ~~r;rt ,., ~
u,~, '~''' ~/;rHf{! 1 d: . pr> H~<~ q li, ~ f"t;, , , ,
,r~~ t ri n:.. ~, .. ~,J,,,f:,~d ~~fi: , ( ~rr,, f>':r~:rr t1, ( .11 rr t,

t r,r.rt rn

JH~ frfif"J(()

r,,..,ri

~1, \~

:t ,(,

,ktl~i

d:

r.~.. #(~

JAt ~

~~

~,npJe~ 1 tl~, fjl!t)frl r;~ ~.~., 'r.r1 ,.


(-: tlrt';l;.ftfl r; ~rr~l'fi t~, irl"~vl' :t.r r~~ f ,.. u
f:rnfHf,rlJt.~ n~ l'~rt~-tlr~~~ ~<~ffl&. flr), r r~t;r t r, ( 1;
:..rfl) f fJ"rrn:dJfit) ~~~ ,j rn nrrr.:., ' f1 ~ (~t,l
. (J

tlrn r;g-

f:

J> h.. rt~" q ''~ t; .p1~r~ arn dl~ ~~~; /~;rn ~v~. , ~ , r
f1; f , d~~ n f;rvu rhg, r"\ ~r(~:tt ra f.; {, 1 r~ c r"'%
p)I;TJ~, ~'if; t;~pitj~ dr) gt. tr~t' rra:tH ,, r ,.,1 r/; f 1>

r! o t;t!"'f't"r~ r)
P'>Y lf r~. r~" ,..~~, , (~

r~;rtr,g prtrrn~;Ttfit'f~!{ en~trutvr;,

'J tal

.': ~ 1110f~ f~t:,r~rt~(;~.,,{fi

.\rrrHt.s.. f:lfJ 1!,17~ .\t; fit,rff~ Hftk. f'r)rt~ t r


JftrrJu;ln~,, rt ,. ~Tr~r;, trHr,t,~tlt) )1;1o hrk. r 1)

rlt) r;'it; ~ ri(; ~~~rvHaf f;Tfl H~JI t~rf.rn.

Jl

(' gt).tf~() llr~i X'>U 0'> "* ~ Pl~: ,~,~ ~ ~~~ r

fl~r;"J' r ;Ji~~o f>Ji. 1 i~rt;~~ 1 e~t'-dra" ~ t; r~'>


trt~i ,, ttfn krrrtpr> df; el~fl .trr;, d~ r>rg&. ir~,

H~ant~ dtdin!nrl'> . .~t; ~;rn

,.., fn

~virl~;rrtt; p~t~r t.t

''(; f
~

A 1~ T ~:

J, C> 1:

'r

r; t J: H A

Pcrept:ctiva ntenor da grr a rir lA:,a rio HaHo

construdos quase toclos no deeurso do s~


culo XIV. Originriamente de um s piso, formam quadras rnais ou menos vastas com alados de arcaria simples, dupla ou tripla~ entre
vigorosos contrafortes que amparam as ab6badas ogivais dos corred0res ~:m algnns, grandes
arcos de descarga lanceolados apoiam-se nos
C()ntrafortes emoldurand() os tmpanos da arcatura vasados por espelhos arrendados que existian mesmo na ausncia daqueles arcos.
fJ mais antigo destes claustros o da 86
7
\ elha, (le (;ojmbra, dos comeos dn sculo xtn,
nJist~ ele robustez c le gracilidade, o f~ue to
ssabr1rosa t()roa sempre a arte de transio
rr,rnanr,-g6dca. forrnad o por orna e]egants
sma 8rit de arcos plenos corri trs toros no
intrafl,,rso, fi rnaaflos cm Cf,]nnelos emparellulrJ,,g de prfJI)('rfJes j ogivais delgados e o
r~pitc1 de calato alto, (Js arcos de de&caTgR (jUC
(JM 8hhrepnjatn, ~nvolvem tlmpanOB de enestrB
gern ornamental eojBI sflabu mantm ainda o
VfP~~aJ,uJ(.r romiiDCOrAbe ( 1), eendo u ner-

vuras das abbadas ffJrrnada~ pelo t()rn sirnple.~


d() gtico primrio.
A e:;te claustro segue-se o clf 1\ lcohala.
comeado a construir por J)nmingo Dorningne~
em 1308 e acabando em 1~~ 11 pr,r JJ1estre
Diogo. f~ompe-se de arcatnra (lnpla ou tripla
entre os contrafortes, de vergas (~ nebradas on
trilobadas cnm espelhos soiJ arerJ~ ahatiilr,s f 1
As alJbadas dos corredores as~tntarn sobrl
nervuras de perfil ainda ducentista, dois torfJs
separados fJOT orna gnla, assentes em msnlas~
tal con10 no claustro da . de J...,isbf,a. f:Ste.
primitivamente tambtm de um s6piBO, foi manaado construir por D. Gonalo Pereira, av de
...... on 'lvares, em 1334, sendo me tre ,Joio Anea
c o material trazido da pedreira de AleAntara.
1Jc estrutura senJc1hsnte aos dois anteriores
em perfi& de arcaturu dois tor01 separados por
uma ]argA {acha. propores do colonelos e

forma dos capitlis, a cruzaria da ab6bada


amparada tambm sobre mfsulu, tem01 o
(J apt os ren t os areo tndd ,_ .....,..
l~laa
teuJe IYI pata .ofmt
. . . . . a ........
a ta tomo
d am ltH:"81h nki manda
balho JU> trauwJo ,f lee, o da &ro da
de
...
"plic:ata d te.

t.at

.,...

p "

If

I' ' I cf

I !~ ,, 1\

tl

,
f

.''
.'

AR

lT E

r-:

--,.

...
_.
I

--

':>

'O

'
.....

...o

...

..-

-..

--...
I

'f.
-:,

-.t":

'::")

....

"

-'
s':.(,

'

l:

,,

l ''' \\ ,~ ~l '
l 't UH t ~ \
t ' llh l I

"'

U\

ln "

d
\H

'

l Hl
'~n tu' p '' P I '''
,, '

\ '

\' ~p 1 '\ UH \~.,)\H \lh' \


' H
\H '
\\\ H{
~ '" ' ) l\1 ''' h \tH nl \~
-l ,,
. d '"' ' '\ \l t ''""\'' ~h\\\\h\
'\ ~H \a \ ,

'lU\\
UnH\\
\l
l
u n ', 'l ' I t t' ' u \\ h
pd "
~
\\\
\\
{ UH p H n H l l n\ H h \l H \
l ' \\\ \

"' \H

' " 1\( '))

HH

,,\ \\\

t' ' ,{ \
\'' l n H\ " '
\Hl f, '-' t\ ''H\\\\

\\\ 't nl' \'


\\Hl \t\
l ~h\ b ~p\\ l) l\\\\ 'qH'
H '\ \ f ~,
't ui n\,., '"

'\\ ~ \\\P

\'

\\l\\\t\

,u,

\P l \ pt l'''' \, ,, 'H
\\\tHd \ \ '\ ' \ U \ ~\''H(' ' \ \ l '- tPl \h' H\
'' l~ \l\~f~~)' ~ ''H'\,~~t' ln\'H' H\\
\ ' '\\ t' ,, 'H\ \f'''( '", \\' \ U:' \ ~" t n\''
t"
nq \''. '"'. :u'\\' \t' ~ \'\tnnlh, ''\''
l
' tu f l\' l' : 'H\ \ ' '\H HHl nt l~ P ' 't\\ '
'\U

t h

,l \ )\H\\\ \
'\\

tu

~h H l

lP

)
d'

lu:-.; P~' H\~ t\\ ~h '


\ ~ \h\ h~" lu~ \l,
U\'t \ lU't's \l \ l ~, tl\

' '\'\ 'lPt ''- U\ \\\ t H\ ~\


'\H H ' )'H \ lH'
\~l H'Joo. \ ).._ H{ n\~

' '' ~

\H, \H~ ~

'l\\ \

'P\" \ ,

HH'"" \'\H

,,~

' ''
\

lp

H\

\)

l \ tt

~ d'

, u \, \

l\

tttul \h

\l \{ \\

\ I"

ta"

t H \l H\ \ '\' '

'l ' t

h\\ \'\\\1

H\

'-\ \,

'u \ \ ~ s ~ p\ h~
'\U ,i \\,~ \\\\

ll ' ' '} ,J h \I\ \)IH ' ' \ P\


\'\ph \ '' Hl t h ( h ' H,\,, \\"' H h\'
\H\''' ,,h llh~ "'
\h \l ' H ' \ \ U\'
'

'\

hq
hl,>,

h -...1 l' q\h' ' 'P


H
,, \k' \'
lttph, ph'lH'""* h ti ' 1\ '\ \ \1\ ' \P\ \ H
lU h ' t\'' ''' l ' utn ' ~ ""\lt 'l\\'' H\ t \tth
ln
'' tl,, ,,\ \H"-h ,, 1 \
\ l lh \ '\ l' uul t t l t ';
'\,\H u 'l \ p \11(\\'c\P \ t\ 'P \ '''
'' \ ',, H
t 'H\\\ tl ' , ,p\tr\
, p t hl ,\ \ H ., \ \lt \ t .
H b 'b \\\ \ , l t H P \ l H\ f~ \ U \\1 \l l \ "'\ l
\
p,~,\ '\\'"' ' ~ \Hh \ lh . . p" u u t
uuput ;
)

Ptl{\\'

"l L \ \\ ' l
'P \' \
\t "\
~
\) nhnn' ,\P ~upt\ 'h' ''''""'h 'h -.t'

\\ ~ '' \\ l ,. \ ' ) 'h\ '. l

S\'

\'tlt\ \ ~ '

f ,,

h"

' \t h\\ '

;:\

''"'

,t ''\" .
p

,, ''\\H t " ,\

\ td

'h'

t '

P' ~t

H' \t '\

H '

HH)h' t\ '"\ '\ ,.._

'~hq~ t\\'

,h, u \tl'"' \,

'

'l

P\tHl'l '

'h\\

;\ti H\

Hl) \\

,
_\ H T E

p () I\.

t- , l- E ~'- .:\

..

Cem.i!"ic. no conven~o de ('ri~iio. =m Tomar,


mandado edificar~ e o in.:ante D. Henr:qn~ a Fer ...
G
.
nao on~t. ve.s qae p~ a ~ua - ,:: :.....~:atRra na base
d.r co_n na do fm@"l.t.. o su]poEn t\-:-: ,-1. . 'l m:gl::: e:::
- ..
em carnc-::.r2 grccs. E un1a a:-ca~ura ~:n.ple~.
lance mda. a~-nt:e 2obre colnnel~ em.pa:relliado~ .. o peri~il :ormado ~ or quaa;ro -:.oro:~ du o1os
alpernando cem meias canas. (R cap:.:~ de
ca a-o :re- r'?d.o com duplo ll"ri~o de EKnheranr;e
i lh.a~em. E urna encantadora quadra
na ~ ua
~inre]e-za do Q"-ico =oanino. t:.race}ada em linhas
ra.nq ila.: .. de rmo repou~rure como con-~m
a ~i:!fnc:o de um campo santo.
'-

.....

denc:io s -eze~ em e~tr~'Lactite... ren_..., dr. s r ti r 'e.:l. a~ arqruy-o~ ..a~ ~eedem-:2~ c i ... a, me r...
Eeru lim~r.:e i:XQ eom- 02 s :Jrec "U5 - ~
r.'"' u
.Jor-,r, T o
~ _1.."u:...... - ._
:: -l r
d- "'.._ c.~
- U't P '"'O,.,.,.i.'1Lt
- ~ .- -lW

.A. dec m
~.-"3 no empo le . Joo II. Por decompmio
o f!l ico en Pn e-... e o pre omnio o eiemen r:.o
dec ru t\o na ~rq liec ura. o orna emaneipruid e d '- linha... coo r hta.... tom[ida aquela
c mr, ua1 tema P ,-ir u i~Ino 1'c:;tico q ne refo~ af,. ITJ'fi
..., tb "liz P pedr i c m a volpia de
r nem execn
tau cnprcho n1 l ical. ~ nmo

urv c n 10 a a pn r- e ... DlJ.ire un1a c n rn


cnrta. ~ cen r
... are _ n1ul 'pHcam- e pen-

77

J..:.!;:J!.

e-ane:n.ras e~pi.ra:ad.a~ ~egmentam.- ... e p r "ln_I..;.


o~ troncoE podado~ :azem no me: - l'~t.? lr irict
de linha.~ a ~ua aparic;:o
na
ar:a.i~ a. e ... ~ i-..
surgem com mo-.imen- .s deondula rt:~ .; ir n .
epois int;ErYm o~ hi-:s - a~ de ca mfi" e a~ rfn.el~
ci~rica.s con1
::c 1 d~~envo. Yimento re a --an ..:
\-em p ~r uma ~urina e um ri mo naque~ n.. de-.:: rdenada a~on.nc.ia.
E~ ta inte.rpre-ao
no
:-_ameor
uorue~a
c
P
.
.
1an-:-e. que se uenoml.

nou
~
P no ~F
er
.
.,
, .
~ .ng1a.o a ~aa maxrma
expr :~o rticnl rk-"ta
no reinad 'de D. 4lnnue ..
obedece n -- 'BTt.. princI i c nstrnt'Y ... l~~ \l iiun.:: Yarinnt~.3 da nbhad ner;-ada. e a tma
on,er nci
e re"' lizu. ... ,.. de orn i 'la re'1.

III
:.io do gt:co comea em Por

t _ q-e........
c.m - ::P
rn
~.
...._ - .. u..:.

ov

;\

l' () 1\ ' I'

1 ,~

U ' I'

tlfl p l''',.r H iP ~ }'''JiJIIJt'f'H H fi llrti


ti ,Ji ,~p ,., ~ . 111 ,, 11 n ("'" "' J( :
n r ,.
. I t: t t'IJIIJ'J 11 1'1"
11 t'I V n I r 11111' ..
liiiiiJI.Ifl

"r,,,,.

Li~~'', Jutnnvilltr'

fnlstl tj, .

tHfllt

lt;.IHdl~tJ.

HJ,J,l'l ( 111
1

J ~H in nltllttd (lntrl tJt<'Vll )11Jt'


vt~f' H s1 ,.f'( ~ ii, Hi nJ(Innt" d (l fw
1
( ~ " li j( ) 11 {) I H 1t t i I ~ !) Ifi f {' ,., d I l Jl j g }"p j fi

liuJt s,

duH .JI't'IJtrlfJH PJJJ jll P 11

r fi ~ n n u;
:tdlldJ'(L\1 c {,rt( j(u,

I' j n , , , i d n , I n d c
:t H<'t Jftd tJ

t ' lll

q ,. ,, n i n H

,. rr:t r:rfl,t'!tdn d:L igr't jiL


1

( J1 I'I HI11
1

t 1!J

Vl' ttl ,c'

tJ,.. J9u:dilt',

Hll :t

j('(JIJII~:L.

~ ~fJ i t-

U III~JJ',

fi r,I Jn ..
ttlldl' Ht' nJ,j ~~
,,ll :t

f.: "Jt:rd:t ;, Kll tJJIItn


<'1 1~11

,, ~

~'III

du

do

11111

'

If; r 11 I fi !J U1 n i 11 :r li d11 H 11 d :l
f J JfJ:;,, I I , ''"' Htn.J,,, df ;J 111 t iL
H'Hiti grru,.;, nnt:L d' J p,fn(~ ip P
I>. J\'l:tllflt~ l , f'ttl,rtJf, ,.,.;, fw~ Prgl tc ,.

:1 H, ,yt:"~

~ ~~"

d e ( 'riHftq,
Hl'f41 11Jd t,

Hi d ! ',

(I(} ( IJ I

( J (. : I , . :

r I I IT J I (' t I

I. (

a ,., Jll i I l' (~ I

:a (J

IJ I

!t /) '

f)J) foj f~IIJ'(J

illf'()J"IJ)I'

d :I( I (J

Hnf,.r'tJ,n I, q11t
~l'<IIJ H I.:t Hf J{tfi(~t l

lllll

I J, 1 lu' v i:'
/11 (} .; /.7' ( (

(j I. q I'

/I(/ . j

I~

{.;'

" Hf.:t, u'J't


~~:~
!?

t ~ CJfiJIJ

jti'IJ fq tiiHtlii''Jjlltl

n,

I l / I; (I R1

j>!II':Jd ox :tl

/J! i (~ f I d f I

Jt") ..

(. I H I Hi d ( ~ I' fi ,.

r ,( I d (! III (J f;

f'( I..

c~fd JVP i tio

ig tjJL d,,

:1

~ djff, j jf)

11111

t ~ !IIH HIPI H ( ~OJU -

tJ:tH '~'"''f'''fif,:H de v:'qj,,H f11 nf 1 JH


:tgTtlpndt,H e fJH'c jidr, fi , eadn (ptn1
<~r''" t3UI I c~:'l'it,ol dt ~~J,:tc~f' ~~(JH
c:t,vc,, :LHtt~g:tlo H: I t Jil~, ,,; ('aln toH ,,,.,,~'"''"' , l,~ esf'cr6id,.B 1iJ,o
fl:tiJJ 0j: tttlt ,

pc,H rara

f1 1rlt111tf,~H d11

('lrcHjlfl!

{~f) ,. J'~tJ I CS:I VD I' j n.H cll ~


JHHL

(~ lft

c'lo c~ ti:t.c(,'\uH li : l,f ~ I rJl J ~ t, I K


(~i v i I i~: u r;c~a d.i ve r H:tH.

CJtU'i,tJ

Hc~ tjvjd:tde,;

lllrtll f'fl . lllfljJtdix Cjlll i

HHf'

t'fl Va

:u;

yt_H JIJ! IJ't l~~o JrJiHJ:trc:t.


1
J'P:IIJJ:Jd:t d t; OI"fJR U dcJ

liJIHJdniH, t c,

l)J(;lltaJ }IUJrt )''"")';'

h11 Ht~:t l'


enJuJHJJ"A.dfJJ'('fi )l~tl'JL :J 811ft r,LJ':t do 81 1JJI)dllo~. j ..
drtd(:. Coind)ra, '1\JJ flfiJ ', v'' '"n J~iH I,c,n, etr eJJ e
lftfl1 ... 8e tle fr:tJIHIIIJIJlJJII~H, JIC~t, IJJI ' J'!I UJ
~ ~,, J /11 1:t H
)JC<harinH, ;, 1tJdfiH

OH

f'qc~qH dn

:IJ'f,P

i:t

111CJH~bultu; que Hllf't;''bv:q,, ,, fP td,ltllt(' f il lftJ ,


lit~U Juuu,r f''Jlig'J,d:r ec,u,, eo hn ou 'f'H' fi ',OtH:fcs
o Hc11 'J''J ltauJ,d,, '""r' lltJI'n vn ,i:Hin o .. x/,..
t,j([J, hii)JI'Pg'fi1~JJdfJtJ 7 fJ'Il' JififJ, dt IJIII JH ; I'f'ri)JII'

!~1Jl11]1JfXfi U de Jlfn 14H/J'II' t~H I l':udtfJ. flutdp Cftt, ..


<JIIC~ dn HOttn)j,f~JdfA difdBLfLA l'CHttlf.,,ll IIH pf:~ H ..
tina tonn lir,uua~~t'Jn J'!~n JrurJ-t e,,,,f,, Hn, tu., fi xe

t ;IJJJII}

11 8

IHlf:H'H,

de l'egr: JliH I~ H (~''Jrd,i

tl:tf;r't H HUt' liiTl l l, f1 :Jt':L

r;a<1~t f'tlfi 1 i.

'.f r6s tJn vt s, :1 d() t; t;rrf,ru {~'"" al,/,l,:vl:t rJ .. ,v~,a~~,


le (i l'lt~r L~t.8 H irlJd eH, :1H Ja f e J':lH c~urn Utt'08 IJ .,...
<,~f'R, it ,.,,,,Jfllli qa. A cnpc l:t -Jrfllr, rJifllH ni1u qnrt
1

J,PtfJ

~LH IIHVcH, e U8tJrt ft tll '; tloJt 1 1J f.

ndepend<J'fe COliJO
HIJ v(! no aHpcufo cxt,. ,.,1o de l!S'JUirrd <'luutfrrt

dc,H, c~n iJJe H(; Jll' ''

nJ,(,J,,ul:t pnJiJttrvud:,
du ,,giv: ta t;ilt tof; t8 c ngivnH foi'HaH, <~nnto 1nJ'ft U
6 u P(Jrd!T, fflHJ rr\'l'filn jrrfptiiJrlltf'ltfc o urro
lri111tf'ul. (J l'''J"fal tdl, H" rrl':t81a do hin1q
JIUI'ndq do f4't1 1 ~CI: ! tJ' I~IJS dP CJ'UifJ'o t'C'IIHt,A,
lllfHt

nrl}ltlpi:tH, f ' I"IIJtii B lllllladaA. JHtf11'H

, , , ,f.!

puHin

'f'll

H<.H "' dIu Llt t; n

d n 1dn 1d n

JJHt R rn qd l'Hln,

1r )JI

l' r , '' 1

dn

')l('fJ:I~

a dl I ; I(. rn,

Hdt 11111 dnH JntJ1-

dl' ftfJiiHI<:rt~,~~ Hqy l rH;d:t igrcjtt hiPrrHIIJJjt~l.


'J',,ruuJ unt d oH ,.,.p~1Hit6rios tuelltor p'O\ 1ri,H d u fll"to JJJIIIHH.di nu 'lll'' Ju ('III PntfttgnJ,
\'fiH

..

P O R '1' 1'" (~ t.. J~ ~ A


objecto de .. cariuho I or parte do
fnu toFo monarca que aH ctupregou alguns dcs nini:") rcpre:"Jcntatho~ 1ue tres dn arte dlo f.E'll
tC'nlpo. }i oi n. H(;a ond o gfltlco
Jnori1;undo, 1na. chuulo o. <~us
cJar .. 111ais rutilante. c debateacln-~c no c fo1o ag6nic-o em
c pirai de dc~nrdenada fantnzia . ofreu o. printeiro._ Clll bate
dn iutcryeno clfi ... iea.
J e oro da parte 1nan uc1ina,
con1unieando orn a . :haYn]a hi7~ntina por lHlt arrojado arco
quebrado aberto en1 duns fac-es
do ,-e lho ora trio tenJpl{ui o
coberto por utna elegante abbada polinervada, e as . nas
linha: exteriores ..,o afocradns
nnn1a abundncia de clecora o en1 q ne colei a eJn vegetali tnn ofen-ante
de floresta virc.
O"en1 o qual atinC?e a ::ua tnxima
cxpre.;;~o na janela ela ~ala ~capi
tn1ar. ldiora a H tuna evocao
de Yida nu'Lica na rugo~idade
das ... uas n1adrporas e na sinuo.__irlade dos seus calabres., a en1blemria nas cruzes de Cri. to e
as arm11as da e~Cera. a herlclica
na fivela da Jarreteira e nas flores
(le li~j o ruralicnlo na a. pereza
da cortia e na linha ela ... guL,eira~, mantendo do atico
as n1olo
duras etn curva e contra-curva.
Capela-mor da io:rreJa de Ko Ea : nbora dos OHvai ~ em Tom3r, ~ '"do- ..,
os fr.isos~ os pinculos cogulhaa
e5qucrda, o ~fJmulo de IJ. Dio!!o Pjnbeiro. (Clich Aho~
do. . e outros re;;.;;aibos ainda de
ornamentaf(o Ranlejante. o
estertor pela pletora.
temerrio arrojo na segura autonomia das sua:-;
A igreja dos J erni m 05 em Jj ... boa: temper a
foras; firmando-se em amparos rnfnimo~.
e~ta de... re~rada fantasia . reunindo em exubeEm todo o interio1. a ornamentaria cublinha
rncia contida e ordenado brilJ1o as caracterisos rgo~ que a solicitam. p]pitow. altares.
ica de.~te perodo de arte de onde resulta um
arcos abbadas, ficando nus no . oleoe arcaequilfhrr qne no cleixa de ser 1nn1ino... an1ente
boio grandes panos de silharia como unla nota
fluente. J interior clotnina com cr e rittno na
de rolJustez tranquila. O efeito geral o de u1n
re: plcndente Hbbada polinervada en1 dicoto- vasto hinrio de pedra cujov c:on cntrec1anrnizate. nn1. ica. e que lL n1~ rna altura cobre
cando-. e. indefinidarnente reboant. renovando-ue
a trs naves estc~ando-._ e enJ . ei pilares octf,_ indefinidamente. Ao fundo. em cre\-ero cnntra te
gr>nOR qne fa%.1l;Jn hrndinr a nrnbcla da: nervucomn uJn lliato ele silncio. a cap ~la-Inor de
tl'l~ ((,JJ)t) ralrnfiras gigant(. ens c cujas face
~ tlo cl icn panteon de fria olenidnde.
r cnriqnrcern df' t\rabe cos flantejantes e clsJ clan rro do .Jernimo pa'- a com ju. ta
'-f( .. en1 rnt,}dnr:"t giJficn . A abb:ulo. do f~ru
razo. pelo 1nai belo claustro do \lundo. 1HrJ'A:'irr,, ele llcza, ti ruetrns ri( lnrgo, indepc:.n ..
-. -in que o dois et\pl!itos que o JOfn1._lfn .. :e
dtn d:' n.JJ(/]Jada dns uaves, ru(tn t/.ru corn
nJeinn1 1111111 llltlrll IUO de ouc/trdia. al) (:fldh
J

79

1~

I)

fachada Ja IgreJa da

tl

1:

Ur~a, em '-o:antan:m.

(L:li

Alvlo

.... ...

I
1!

POIIUQUI

TERIOR D

f'

tl

f\

' I' { T

'I

cotn bru~cns intcrea.d~neins nns 'l.Pttn.s do un ntaetn, tl:llHlo n:1 priut i nt nt1rncla a intpres~o
de fer01n nn :-ci<ln de ttlll s<'l jaet.o por untn
brusen ~ splcndn1nRa Horvsel;neia. <) nre:lhni(,'n
oohnl aeeUou enntn irntil. :1 ealtna arcaf.utn <lll e
cne:llxilha ns ntT<' tHln.d os t.ntpanns nulnll elinns
e ns seus cin'l.el:Hlns eu ltuulos, r''prossfi.n pl:\ f\t,i<;:t., do <jn nt'd,io ttlln.g1 nndn por ( ia tn es na Hll:t
0 p I) }1 I j :1 C Cf li ( n ll t. ~ 1l1 H )> r() f 1111 d ;1. ~ lg' 11 l f i l' :H: i\ n
dn trng6din ela f~ e nnH<;m H,'n, , aqui l.nuln y,ida uu1
he:xfnncLt'W) do ped rn: <.; ti ~t.iani snto e pag:1nis n1o
llllillclo-s~; 11111 IIIOJIH.mtn, :tntes dH vii.c'nia. en n1uda peln gl'n tHl t11h:t nnl,ign 1 t'llt nhrnQn l'r:tC')

LcrJJCI.

No

vluli<~n ptit1 eip:1l,

dl

pn li etd,ri<n,
(1hra rtr{lf'llnda po, :T ienlntt C h :tlll.on ;tH', vi\nt -Ru
ns esllthws ont11t s d, J >. Mnttttel u cll ~ 3 ll:t
Stg tntdtt nttllltet I>. M:ttin, pt,d.og idnR )H~ I ns
fH'IIS ~HII IIIH jJ:ll ll't,CLJ'o8, ~. ,J(,HI', Jtilllll o N. . Jn.: to
Ha],I!.; t.a. Apl,Hi<, J,,R, l l: vnnge li H IH~, " n~t.t,t l.it
:tn_jn

f>. l',rtJIIII(In.1 ,, f-;H tlf,q, :tlng'l lltdtl-SI' Ho l1 hnld:t quirJns, IJ 11 0 ftcJI, ,, dn s inllllS:J Ulll" Vn d, ,js 1111j118

6ttSp 'IH..lcndt, s(J inq o vfl~, ,, IH. : t ~f,, dt~ H 'l'lilln H.

Ao alt.n, o g rupo dn

Anttncin<,~njo,

dt; tfo.

ttn,~c

g-<'itn qtt p:tn;< ~l' tnynll.o pnr tllll nitnl1n ~n~ ulad o,
no e<'t t l, r n n 1\1e niuo un t.rc n \ irn('lll
u
.
.
lnst\
'
doilndo nlltll cts t.n d t 'itnu, I) tt:n ltttllt i1dl d e

Jll'Sl~:l d n r,
l\tl ag 11 ~ on1

.Xi.l"l' lltid:td c <lini.n.


:t dn r n <; :\ o.

l'

11:\,

nS

l't'lR

Pe rto, !1 he int dn '1\,j n, le Yflltl,:t tiO ~l nd ttari e


dt' :-4. Vitetd.t', t.1it,;''n }H'l:1 firtn <''l.:t, (l ntlittn I' lt 1
clonn n', re fnlhn ndP -SG L' tll g-rttta t'tH':tnf :H i a p:tt'H

qlll' a :-; t.:gid Ps dt li:tllH')p~ nli v:tn t e<'t)t' :~ fotn


dn s l u tH"In s P t ~cn. nt ~ t\H. ( \ld , it ~l P' ln nrgftnien,
eo tnp t'w-~o dl' tlnt n d ttln nvnu<;ud,, qttt~ Hlll
< ~alnln u ,; illll't'
lllldu:tndcl
Q

ttlll:J

llllll

:tll t'Ol'tttln.

.A ' l'(l rre < ~ rgu< -~ t :-J, d,n <'.. f:t lm .,., cll' alturrt
tll ndt rnd:t 1 pPiS qtt e 1lndt purn :1 fnttuu <' t,bi tH,
1 1('ltll'tdO~
(j tHll
lllll
filinTflllt\d''
\"!lt':tlldilll
de
l
M
dt ~t ll:ti:i lll:lltllt'lino~. f: nbtatlt't itc n o ten;tt,'l} de ~
hn~ti:ln dtnl.rn dP qtt :d sr rnva ll1ll }ll'fjllt' llttr '
g tnnic':4 nl:ttudt"c). } l~H f'ttn ~ nr ndl:tt't s l\ P t'llZ<'~ de'
U l'i ~\ICI llfl ~ Hlltl'ill f4 ('lltllpl lllttl u clldd''ll\lll'in, ll!lt 1
l'ull,(llldP ll ~ t':tl"Ht'. i 1 t 'l':-! Iil ~n~ d i nt/1 i ~ (lc c'ltt"\'fl f'
Oo td, t'!ll ~ IIJ'\:t 1111 :-\ :JIHt'llll'll H ljl lC' 11\llltllH\111 n B

~lll:t H itdt1'iH't)fl t~lt.lt'

Kl' nl,:llHlflr:ttll

t t't'

nh6J a

,, ,,

'

.
'

'

'

\
\

\"'

'

..

~
\

'

,\ ~
l

'

"

' '

'

'

l'

o H.

\ult.n nn1 11lXttri:nd.c; fri so d e (Jl'fl:ttns rl e () lJf.l e


f\{titnJ tnlltipl;~ s g al'g'llln s, t.e rnli11n no alt.n nlnti:l.
:llTtHl:tdn p1:ti.ib:uula e rri1.~ adn d e pirli e t1los c;n tJJ
bu se~ d ~.~ n1o]dnr:1 S iot sns, t~ S ng nlhas tc ru>inai s
t x u}H) l'Hlll,e nl f' lli O e ng tdltnda :-;. Con1o fnJnliJ }JSC'Hllll OS n"' Lnt tif'jrtdnr(s d ef' t.a llnl'icln nn !-l in, nfo

(. de c 1. n n d 1n r q u u se fi I i e; 11 o g /, I. i (~ n i sn JJC; 1i 11 ()
.1\ fn ufrn n~g iri o g rnnl.i e:t, erll J<voril, l\'Jnrt,itn
L o nrc n <,'( l 1a tH;a. f.ern errt r iatu C)If,c sobre a vil s t.n
JI HVO do , '. f~,rnn('.i s eo lllll:l. audaeio f'a a1H'dJ!Hla
c o n1p n~ t a d e vip;n1'(1SCh Hnns tornis lig:ul()s pnr
ltlll:t ead cin lon g itttdilla], do 1nei() de enjos

F:t-- g Jn cut os pnrt.cn1 tltnl s vcJsalnlCJttP cspeies d e


li ern es biftncadns n lllcio cn.ulinlto en1 tererlclcs
q 11 e se apoinrn n colnnf'lns. ( jnpclns coutuni<.ante: cn t. rc si llltrn alTf'lll(lclo ele naYCS laterais
nJ; r cru -sc enf.rc os contrafortes t.ransfornuulos
no a lto en1 :~r coJJotantcs oe1dtos: porqnc o n1uro
exte ri or, d e silltarin. JllHt, liga estes n.n1 par os
dand o n tod o o eclificin lllll nspceto 1nacjsso ele

J,asf,iilo., h11pressfin nit~la rnbnstec~icla pelo clentie u1fu1o das ~un c ins. E n ante-viso das igrejas
,.

- ......

'I' lJ l:

l J J~~

S A

d(~ ,11 nn s/, nn,c.; e nlt,,t s enpe1as l:d.e1aj s qlt e :t


H en:t S(;0 JH.~ :t ('tilltl no nhnnd,IJ:tr o tip(! hH Rili(':d
t; n11j os p1ltt irns eXuJJJplnr ")s so dcve nt n:1 J t ~dia
:L l ;u, -C;n}ll) e :t() e r11clit,n 1\liH.;: rt.i. l llt n gnH1
d o fn<lt.ncl:t f< nu ill;Hln e1n te rra o fa ~ v i ~1 t dutr
os nn :. nti- pl c lloS e n111 ns :tr< ~os :r:dH, r 'l don os

e :tpf)lltad ns .
11:ts :dH~rL11rn s , pnrtns c~ jan e'l:t s., que c1
ltt:l1ltlclitJn <l efi11 ntni s especii caiH llf e o se1t
1

f
eonee1Ln ( (e(Jr:1tJvr, c ni S ll:t. e tli C n anpiJ'f;ee1/>-

It

llic ~ :t,

pni s qn<~ ;t e~f,ru1 , ttr:tJnonttJtl e ntn1 se pren uc,


.,

fi

.P' necllttut.tn(JH, ao g o t.1 eo anH Jan te.


Jrdltl-tH'.in.s enstnopolilas c illflll G n e i~t s locais
C()llJo

t,Jcch os (~CJ II S 1 , rll! ~ t. i vns qne


nprcscntrtlll eJu algnn s eaif<'ins tiJJI!L sahorosa.
.
In.r1c. 1nc lc~ . I ,Jlll .. , Jnan~
"' (1e 'J ' (tJnar, a por I a
.stngtt
(':Jrac terj'l.nltt estes
1

principnl (. (lc nrc~o c.u11npial, ~tine]~, se prendendo


h t1 Hclic,~il o da 1noldHrngeu1 gc'>t,i<;H en1 perfis e
.
'
curYns. 111ns .1a a portn norte :1 ,nn a p n 1~t o
nuntnclino C'OJH o seu areo trilnbad() en1 cu jn

t.1npallo se insereyc :1 crnz el e (] ri s tn scdJre o

I)

<)

I~

85

rr'

t~

L.

I ~

J,, H l lq "'' I
t' ' '"'h'l' , I

'l 'j 111 f t

Hlt ll lll

'

' ' ' ""' '

'

lftl

1t ,, I , ,

l " 1 ''' ~ r'l'

df

Jll

I J, ~ fr 11111r I
1
1,1,! ) 111" I l 11 111 jl ll l ttl d .
ulu dLI I flf ll 1! 111 lflll f tfl flq l ' tl t/tt td J1 J,' lll

J, Jl t llllt

l,tt allt

I I II

1r111

I I "III III

f1,1i l flt-i

lt'il I h

d ll 'f , rl ,J,

"" 'l f 11111 '

, , IH

lld I ' lt ltlf t l. cl " li l i ,j ,

III I

I I.

11 11! i t1H

,., l1 p "f'' 't~,

.1

lt ~dll '/tll 11 ~~ "l '' 'tl l'tJ t'

'I"' ' rd rilrt ' '

I,

Jdl ll ll'l l ll rt

p ql j t t

lllilh \ti III dflrl

N"'

I'"' 1'l f~ ''' r! nl

111'"'"'11 111 11

\ llll d,

.j ,

l11ll ll 1r I

I'' ' ' '" '11 .1,, "'' '' .1, 111 tl ll\ t ,j , ~ tlt 1l 11
I .III I I
i l I tI III I I I
III ti I Jl H II 1," I "H J, 1 II I

/11 ldl n

lt!lilr

111 " ' " '

liM '""' " ' '

'"

\ ,,,,,,, , "' \ d,.

tli t 'll

11

f ll ti

lt'""'''' "g

t1 ,, ~l i I ti, ,,, lh,

lllt lti l l 1t

li

I'' ''

t''~d,~rl ' ' jl l d l t1 11td ,, d ll ti J11 1 lt rl rq f'' ' 'i

1lll111' 1 ji i 1Jit 11, I I II IJt/t l JIII I cledjl'l tlll d 11

j, tll l tlt Uqi

t11 " ' 11 I ' ; 1' 111' \ 1I {' 1n' ' , 1\ H M1111 ri ' 1i ' v,,ti dq
,,,,,,,r "''f-1
ti, ,,,,,1 1 ~~ ~ d t,,IH ' ~' " t 1,1
I h 1 Hi d ' 11 1 1, 1," , H , 11 11\ r 1
11 ' Ll t 1 11 111 11 1 d 1 11 , llt11 u
~~~~~ .1 -''' ""'' rttltillll " ' '" " I" ' tlltI'L' .ln 'ti ltl/11 11
d'' d ,, 111 I ' ' t , ' i "' t1 ,, ti cln ,H1r1/ ,1 I , d " d l\ 1 , , , ' , 1~ ' I l n 11 qi ,
IIII ll t lt 11, lll f lll'l' lt ti/J ,, 1! 1 \fi 11
il111'ln 1 ' "'"''l lrtd ii, "'' l ''ltti 1 " "
1

11 1\

"

' ''' '

"'"

"

1' I

1' 1

'

III

,j,,,,,,,,,, , .,H

Jtllttlt H

\1 I,I I

d 11 r 11

1'' 1 ' ' ' '"~,

j l lllffl )

1 1 ,, ' ' I , I
I

III

t' t ' l ti lt ll tt f fiJI I

ll f111" 1'
t l fll

\f t t~

J,f~ I l rti,

,j, ~

11

''11I '

j',JJr PJ t

JJ

'
1}

l't t~ td l 1 'ti

11 11:11"'',

11

' ' '"" tll d trll, d t lfi l tru tld

rrlLHJ'cf$,

t\

ltll jl r

l tH

'''"fl 'li"''

IIII

,, , ,,

lttgJ

}q

lil ~t 'lllll

111' 1 1 1 }

,,,,,,,,,,,j,J

I' 11 ' I ' Iu J I

f 'I H

{ ,I IJ

lfi i Hi,

,( q

ltp~

'''"'''''''q'
"'"
j lb;u d u f t t

jlll)

,,,j;,,,,,",

, , ,, ~, .
,,,,,,,, , 'l,t t\

,q,,

I' r,,,,

IJ lll l lt ft

,,,,,.J,,s, ,,,,,,,ci,M,

''"''KII''' 'I''" , i,J,, ''''"

fJ

t ' I}J J ' ' l i

pi 110
I

i
1

11 1 11f1~~~ .,

IJidlt!'l. lH,

11 111

lt 1,tlli '1 '111 ' II '' ' IJtl

.,ln$

,,,'. ,, H " ''I ' ' "li ' '' ' ' ' '''Jt flli d, ' '"l 't tl ' ' '"
I n n tw
IIII ltl,f~ l f,f
IIIIJ 1 t 1 111Lr tl ,j q ~ ~ 1 t )Jt ' l tfy,V,q f lt ' l l j-l;f Jd lf
t! t t ltl

'I r\

l td ' ldft 1H' Iri

d 1r

c1

11/lPt'lllll

f'n" llf11111 dn

I '' ' '~, , , .~ti,,I ' L"d' ~t\ I'~'' ' ' f 11 t'll ri';ll dJ
f ' t'l lll 1 HI' ' '' J ~ ~ JII 1 41)1J I,~ J t.J,,Ii ~'lllr q 11 /iM t' t i iJI I JIIII I II
1t rl, 1 11 U fd t t,dt ~ P'' '' lti iii lt MI Iq i
tlt ', 't ~t 'Iii i~ ' 'll'ltJtl
( ,l,r' lll ,._, , ,

,j ,

r,.,,

H 1 11 P" dr ( ;, , 111111'1 1
111 1 1 n" ''t .j ,.. " ' ''' '
,. J, i;;l ll t' llt I'''' 'Htill ,,, , 1l lll' l \' ~' f111 1 l ft t l l] fl* i HI, ud1
1
1
1
t 1tJIII ld ll t ' t l ll ttl l \
\tlr~ l. llll tl llll fi
d c ~d11 i ' lf1t
I IIII I

I )

I''"'''

ple~illl ttl; ''

111 'll

de ~

,,,jq

jllt

'I

f li ,, I

i'

I "

'td'

"

t'IIH

I' "

"ti

,, ,

fl l' ll t lt tt ' fjt


I

I li

ti 11 ,,

' I,

~ tltll

''

lfi

r'd ~ l l 1, 11 f1 1tl l t1 1

lltllttf'l l,

(1~/t

't1 l11rp1 111 llttll

ll ll t1llf' c'ttlittl t

lllllt 'ttllllflllf,
1

,,.,,,",t'
r. Mr ,,,, ,,~ . ~ "" '""'''~ ''ti '' P t~
d' ~
r, , d,,.
I ,, ,,n ,, " ,
r , 1, t I 1h,

, r r 1" 11 ,

lf ,

llltllt llt~IHilltltt'Jrl 1 '"'' clt~tl ' tl ' ll '

lf""til l ll ln 1
I' I III I t) I 11 l I' " I I II I .I I I 1::\' h " 1h e~, I 4 )1 I
~~ l1d t11 l, l) \ 'Hilnl,,tllttl IM I d r
,tld(l d( I} , , , , , , . , , c~ , , ttll tt 1H I.JI1
de \L , tllll :l l 1 Ptlt!lpctH III d t ,ltii H
llt11i1

f I i 1111

I" I d H I lt Ifi

(I

il i ' l I ' I

f li ii c\
4

11 I

jJI (llldtqll l'lll 1111 1'11 fiq l ld j) 111 1, IIII

I'

lltJ llllllt

tln J

lt ll t

'

ti 1"

11

11 d 1 11 11 I I ,j 11 11

(' I I I' \ li /i

Jl lll I I' l
i

l'tltl jl,flltll!

li

' 11 111 1

11 1 f 1

I ri

d 1\

tld 1' 0

ll

H'.', LI'l i t \,

11 tl t1 tI

1\
I )i lfi J) ,,, . III

'flt1111 P lit r if1

tt

pnli

11111(

h ' 1o

h llqiiiJIIJP

pf111n 11111\ r I

t I 11

'fi
t

"t

,J

l f t li

"11 ,

fi

ll t ll t ti

'"''I '"

dn

riHii t hll t

p111 11 n 1I ' r 1,
fj

IIII

fl ll t

1111 , tH~t'n
111 , ,. , ,, u1
t

Jl,

~,,,,,,

't' lltt,tll

" ' d Jtl

''"III d t', plll '''

lnq'''

liJdtn
H

fl tu tlllfl ll t

td H 111,
'

jl

j,,

t1'\l l

'~ lllt tt

tt illfl

d t i (, q I t 1 \ " ,,'I 11 t 1 r
,, 1 ~ li( ti ,;,1,,, ,

,r,,.,,, 'l'f' '

11

p l H

lt11 i III

h p 1\ "f 11:
1

( 1 j IH
litflll ti

I( I

"' I Iti

q llt

11 I li t
"

l 1 ~ 1 1t ll j ll t 1

1'.1

J'lll '

A R 1'' R

P f> R T I . (; l ~ B R A

ti c a arquitectnica. ' 7t~n1o-la dcspon ta r nq ui


e acol{\. trazida por Yrias correntes, indo a
sua siu1etria ornan1cn tal, COJHO jA ohserv:rnos,
ligar-se it. estuante dinfnnica do tuannelino e
aparecendo con1o eleu1ento no,~n e1n UIOJJHJueutos represent:lti,To de._ ta art-e, (~Orno nos .Jer6n1nlo onde. de. de 151 (i. se citaru uas contas peas
esculpidas cont a de~igna~o de ltii routa,zo.
f~ nc. se ano qnc .Joo de ('as ti lho, vindo ele
1"(nnar, in terYul no llJOsteiro hieronin1 i ta
encarregando-se de urua en1preitada considervel en1 que se conta essa ndn1irvel sinfonia
g6tjca que a porta n1e1idional, e o c1austlo,
gtico tanl bn1 no. seus dojs piso~, con1o se v?,
no s6 pela ua estrutura interna, mas pela
renda n1anuelina da sua fenestragen1.

Cornearia aqui, no t.ostnopolit.a J1nP.n lisboeta7 o tal das dnsrairadas fl''nils (as C!fiHlpanl~as de artistas eru Belm coustitufa1n urna
pequena Babel) a sua ade o ar, ela siei !UI)~ (1)
Por e]c foi revestidr_, o piso inferir,r da crnstrL
priut(ra con1 o rico pluvial da H.ena <"eua
francesa que se casa iL suh. istcnte e ... trutura
ogival, eo1uo j \rin1rh. nunta tio utilna harJJJOnia. apesar dos seu elenleut('JS antittitfh.
.Joo de Castilho abandona as obra e rcgrc=s~a
a 'J'omar etn fins de 151 H, voltandfJ a Belut
eu1 1522 para dirigir etn no\.. a etnprr~itada as
obras ela vasta ahbada. do transepto e re:-peetivos pilares pelos quais (ontinuaut a asccnclc:r
os arabescos clssicos, e depois de ser epsdicanlente mestre da Batalha onde se lhe.. fJlJde

contnuar a marcar a converso cl..~ica na- sacada de


balaustres das capelas irnperfeitas, datada do ano de 15:~:~,
talvez meses depois de resignar em ~liguei de ArruJa.
e recomea as obras assinando
nesse mesmo ano de 33 o
caderno da empreitada elo
claustro grande do conven o
de Cristo. r:st.e claustro, de
que apenas restam fragmentos, pois foi demolido para se
construir o grande claustro de
Torralva, era j de estilo da
primeira Renascena como se
observa no tipo dos capitis
subsistentes, bem como no carcter dos pr6prios baixos-relevos que ainda reYestem as
pilastras, frisos e tmpanns nos
corredores adjacentes.
1
Joo de L astilho termina

a sua actividade em Tomar no


ltimo decnio da v-ida, em
1551, pela construo da casa
dos novios cujas abbadas em
bero de madeira e eo~ uma

admirvel
de linha&,
se firmam em colunas eorfntias das quais ele dis. naquela
data : no a. auenter por tJI6
f&o

rol 01 capitM&

Capela lateral ela ipJ de

Velho

01 CtJtpftUt-

1\ 1~ 'J' E

o u 'r

l-r

r~

1~ E ~ A.
'

En1 rl'uniat c un pcrodn de tJJrtior cnncnrso


ele 'as til 11 o~ o q nnl se v pcl n;j d tJ(j nrn Cll tns era
n fi.[!urn
ll<iJll i r ut 11 f e d tt p rod 11 c;iln ~tr t.~ ti (j:J ~ u
.......
IU3IHtelino os~iln e eess<L e o q11c Cttto se; eclifi!fL pertence j:'J nu e:t,i]n tla pri1ueir,~, I1cnn::;ccnca.
A joTeJ!l
de ~ 'aJtta Iria, ele 1fJP,),. t.eut

e
un1a porta c un1n ja1tela 0ou1 piLtstras de fiuns
nrabe.scos e11 t n behunent os eor11 unta._ decora tiYas e fron res talhados eu1 gru eiosas cn r'ras,
aln1 de 1.11edalhes 11os tutpnnus tudo nnrn
equilib1ado co11jnntn ele lutriJJCilll proporcional
e de cr. Nn i11terinr, n capela. dos \~nles: cou1
seu prtico aeoliUhlo de fi11os colunelos tlo tipo
ennclelabro, n cutnbclnrneuto entr e vasos llerldiet~s ]adeaudo o fro11tno qne ostenta o esencl0
claqnela fn11dlia, c nos encoHtrns dois medalli<)cs
ron1anc, em nlto relevo. 'l'oda Yia, e.~ ta capela
ainda sncrifica it tradio porq ne 1nantn1 unut
abbada ngiYa l cujas nerynras repousam sobre
u.,nlas dt perfil clrssico . Isto n1ostra qne,
parte raras exc.;epues, a 1-{enascena portuguesa s se liberta da estrutura gtica no perodo da contra-refornut. ao findar o s~culo xvr.
I

arquiteetos nn co1npreenso da arte intperial


se"'
o 1111 cl o c , s r i t n s v i t r u v i fLB os.
Nesta 6poea OH vnnco 111:-tis, erguen-se lllllJl
11equen'' }Jlaua1to perto do euHYento de Cri~to,

ida cln. Onnecj{(fLO~ decora<la con1 sobriedaLle


helc~ni<.;n, a5 abbadas e1n bero con1 discretos
apn.iitclados Cin lisonja: de n1rntores preto;:-,
IJUtlltcndo ainda a pJanta basilical du escola de
Hruncllesco: ntnreada por voh.:tnar- codntias de
belas .e rolJustas 1Jl'Opor0es, no cruzeiro urna
ctpnla etn bnrrrete de clrico quadriculada en1
pe(p:tenos caixotes pespon1 a dos de ro . . etas,
todos os perfis ele cor11ijas e pilastras de u1na
nitidc~~ . de utun enrit1nia cUs...;icns. JJen1Lra un1
pnnteon de lutn1rtnistas: alinhando a n ossa viso,
nu lon go da~ paredes, as n ruas funerria-s de
A.nclr~ de Resende e I~ u sa )~i geiDJ, corn euconlis ti c as iu sr r i~ es clP hexfunef r os la tinos. singnla1~ o sen contraste~ pela pureza das linhas e
a singeleza da decora~ o~ co1n a profu;:;o de frisos
ornamentados e de ara1Jesco ~ qHe caractel'izan1
a Renascena franco- esp~nhola, perfeito exenlplar ele itRJianisn1o~ eco florentino forn1ando
um lindo prtico ~t prxi111a inflnncia rontana.
:._, et111

quando a di Yn]gao elos tratadjstas educou os

Jutori(lr da fgwja de tiauta Ulnrn,

c111

88

Vila do ( 'uudo.

(l

'lic.h Al\'o)

.\ 1: ' I' J.:

.. \iHdH lHt l'l'ginn

'llOOldrn- .. t
Po,.tng-nL o

~.

I\1Hl\.',)S,
if>1n du 1\ nn::s,rnrn
tH

f'Ottnb\'u,

H 1nni~ l'Hl'H

I' () H ' I' l l t;

l'llt

lu fl,,~ 1\,i~ 1\ln.''('~ H tlltt ,L,:-o


lnllo~ da Hfl\(, d' pHtdl~(lll d(1 ~ ~1h H:4. 1 )ll'-Sf - lH
llJll (ll'Htio ,l l'I'H H lliHltdnfLI llHt1'f,htr p H'
11111 pnpn llt \ l' 'llll~ h d str, zu tli't"-ttii,n d' \\llt
riuzPludtn' }hHtUfi,i,~.
E uuut }h'qttt'llH qundtH ... ,d,ft'lH (lt't' until
{'H)'

grfHlS~situn ( ,lfgunt~~ttttn ,tqlltllt ~,lhl'll !H'tt ~

d<tdos, reeti<'lllndn tHll \'Pitt}lltrlillh'\\IP~: dt


ntido turlil 1 ll(\ 'uudu d,,:-i tputig ~o utodthlttt
tau hl'l'illdieo tl :4Ptdt) <nrt lus ,~ollt ,:dJc't'lUt~
dt nujo ...\(, futu1o, ) nltur. ,,tjn nt,) ~l 'T{ tgn
purt t' giugelnHHI\H' tPpnnido Plu npnil\l'lu,l<,~,
us t>Ufl' ._ ohrt ('Pluuns j<,lti<n~: eH': lu log, d(li:-;

t~htuns iue<JdP~, t'{IIUP ns gt'Hitdl~

1
luc-n rqjJio~ d(' ~nnfn t 'rut, d, ( ttltttl~tn, dt~f'~tllndc1~ na u(ltl'(' t enhun HPhril'dudc Hlll'Hl'
httrtu(utito cpujunto. (, ftr{'( dn tnftttdtt qttt' ,ln

1ttnul,

('()Jll

d,.

dh iup{~ju 1 nnq'Ht'Hd,l l"'l' f'(luunt~


("(ll'I\fin~, (, H l' pl('HtlHO {tlii'H du

)JHI'u o l'orp(

piln tl'Hl"i
JJ<rfph;\r p ln e<neordftu<in I'('( LHt~rutlt .tns :unH

g 'l'H tr1z ~

t\c)bia ,Hst l'ilnt\ ;H\, lln ~na ut'\HlHll'tdt\tin. l llU\ l~Lln lHf'lt\Hl'H a '\1\ oht: pilHS
ftn~ t rtuitttt,1n~ t\In nd . . ulns ~nlitldt~. ~ubrl
$fflS, (cdnn 1'\l, ('\!l"l\ttO~ 'Hl fol'lHU dl' lmltH~
('t 1 lll

tr,:-t Hll\}Htlnnfl,,

H{'

n]f.p

l'ltfn})PlHlHllh' p(r ...

(I

I', .

('t~tTid,,
ttllt fP$hll\HtlP fti:;n tlc l~ '\llturn.
\\'~ ,n ' tlldtP~. ,l,Hil',, tt ui l1o~ \'hTHlnr~::--. o~
l~tl~l I'S t'l\1 H liP-l"tlt'\ ,, dt 8. l \,lr" ti ~. lnHlo.

AruL\;~\'P~ llH.' l'iln~ll'fk~, t'Hl'ill,H~ IIH!.' tnisuln~.


C'.HlJ, , ifH~ d, fllljP IH\~ Ht", l\ll-\ PltH~ 1 ''Hl'l\ln~ H)~
t\\'~ '~lllnbnh $,

gTiunhln:-; e

ft'~{o(~ \1{}~

pllnt )$

l'

fu~fllR,

nltt'H~ t'Hbt,ttf\~ lh'~ pt'tlll\'\l}n~

tln nbo ..
hadn, (, tn lP ,l(liPH lo ,, l'i,t. t-qnHibrnd) l'
o lPf}ll tdt\ l'::;, tdphlo 110 luuueo ''Hh''\\'l'\) f't\ltUblfi,, t't~lltP ~ t' t\)~~c funtli(lo 1\H pirn nn\gi n ti\'
I },\tl('' ('l\UIP ( '<'lllltt .
1 1 ~tu ~:ndatr,~tn. n 1\ t'ltHB\'{'\\ :n ndPpht un~
l"'t\\ ipn\::-; ig-rtju~ (' tlpn {Ln, utinu lhA ~~(\\Ui'-'~',
1dntd n l~u~Lul PHl'ttd\1\'H:-; ~nl11't' '-'Pluun~ ,\t' t'npit l'i~ d/11'i('t'~ dtl jt~tdt'l':-o, ~'~1 '~ dt' \ 1\HtH~ \ ''l'lHi
1'('1'1\\t'~ l' ('HlH't'itns d\' nujo t.\\1 lHH~lnr'\r 1\ \

...\ R 'l'

~~

R 'f l..

, l-

1~

_,

~\.

perfil do~ ~\ba "O~ . gnrrns crndicionais naE lut . . es.


\S ns~ lhlYeS COlU fCCtO de Inadeira . rfais r::::}o
:llarYil~'l . .t.\ie~\\OY1\. ~ . 1 edro e o l ilao-re. este
de eo1unn~ d rica~. onl o~ ar os do trau -.el to
sobre pilnl'es 1noldurad ~ no~ quais .se aplicilUl
en1 baixo-1eleYo colune}o ... d o tipo 'audelabr .
sobrepuja o~ ~o alto 1 r nl;:u}a;: refolhudas que
.::np 1rU11n RS e~t~irna . . de~ t edro e de~ . I aulo,.
robertn ~ p ~ r bnldnq ui nos. uu1 deles ~otn n
tiarn
npaL .::endo o;: encontros d,e~~es arcos
n . . ornados con1 1ne alhe.s anri!!os
en1 alto ....
-releYo.
f~~le tipo de plnnt-tlS ba.silicais. onde se
H~lni a
onceio . l~.e 1 otnar. r ec rn sdeee
inopinndtunen te no sculo XVI quando na I tlia

ele j haYia ~ido abandonado para dn r lugar


3 nave nica flanqueada de capela~. u1odelo
do ~~::lo je~uta j~ ante~ inic iao. como a tn.s apont.(.lmo:s.
-

q uela \.. rde1n que n1andnraln cnnsrruir a igteja.


'l'atnb1n lo 1neado do ~ ulo a igreja oetoronal das
omfnica~. de J.:h-a.:. construda
toda de nl~b1nol'e hranco e1n 1534. cou1 oito
"olunas interiores dricas . de cochin1 de oYa nos e astrnga:Io.s c~ nelados aauentnndo u 1na
arqnitrn,-e tle oito face~ onde se firn1a a abbada de oito panos trapezoidais. lnu\ profu.... a
e rica ornan1entan I ena . . '""ena recan1a o.s
f ~~to~. : ' pila.:::tra~ . os fri~o.:: . ac: n1oldura . a
abbada ~enli-esf~ri 'a da ca1 ela-n1or. realada
ainda peln brilho da.s doiraduras. dnndo a e~re
pequeno n1onutneu to uma ~uru pt uo.::id.ade de
principesco relicirio. on1pleradn pelo: paiuis
de azulejos con1 que 1uais tarl.le. etn 1659. lhe
eobrir~Ull il .Sharia int-ernlEdia
UDl pre{{ cio
cnudal deconHi\-a do barroco no eu fim

r:

por ~<ln Gallo na igreja d '


carale.s. ezn I~oma.
l ~ seus capit~is conlpreen ern a~ us ordens romanas.

porm a jnica e a corntia cou1


os seus e.ementos de capitel dis p 1st os em fornHl f~Hl rasios.a, no
"" no desenho e na orientao
dn.s Yoluras. ma~ na interYen\~\o

de ouuo.s elemen os pitorescos


que ioeontest Yelmente e,-ocam
as iu,ene' florentinas .
PoT meados do sculo XYI.
em 16-!9, er!!ne-se no suburbano
bairro de Alcntara, en1 Lisboa .
uma pequena rotunda . a igrejinha de Mnto A.maro. cobernl
por utna clpula ~e.u1i-esfrica
renHltada ern lanternirn . re ticulnda en1 fino artezonado as ente ao redor do perinetro
~obre n1sula..... ao1neadas. co1n
uo1a eapola-n1or circular tanl b 'n1. reduo da na,-e na deco rac-iio da abt)bada. l~xterior
ntente cin!?e...., a ezn DH\is de meia
planL'\ unJa aalil poHo-onal de
ahfba 1a poHner,~ada e a ioda
de pe1fil rr6tieo. ]Lirno res~aiho
da poca n1orihunda. Por cinaa
dn por '3 v-sc o brazo la 1rd n1 de '. 1no de 1Jt\ tr<l e
unHl in {'rio onde c men ionnm o cn orze nlCiubr
la;

..

.....

A 1: T 1~

p C>

I{

'P l J (} l T T~

Porta J~t~pociotJa ria ~,; Vclfu.&, de Uoimhra. (Foto Bcler.a)

.\ R 'I' 1~
-esfJrit'll asseu t~ n tt1u hunbor
t~ir<"nlnr

nbertura\s p(\rif..
ri(-a8. 11 ~\ lhl s~n l'X h'rinr, uhrl'
n t;1ee lnh'rnl, n1n prth.t) de tr..
'"~\t):!', ~' d,) rcn t r o ,-onl UllU\ arqut\'ohn e ns lnh'rni..., rou1 nrquitrnYt'~, <')>lal eXi\t-tt\ dn f~uhadn
dn capeln Pnv.zi, en\ Floren~a,
dn autoria do nrqnite<.to ja\
titndo . .\ portn da eut rntla tt)Ul
un1 cnrt\tlt:r po ..:tcrior, hetn eoauo
ns jnneln .. lntcrnis (' n dt'('t rth.;iio
het,Udic.~\ do~ fronh't"s H(\ nho.
Os 'l'ntndo~ <lo arquitectura
de,cu ter .. idu o radt -,Jh'cun
d(lst~ ig-rejn.
E c uriu \) cptP n " n Ut)bndns
qne se Yt~~n1 ainda nn Yl\t"ia.. dependncia\~ do convcnh) silo de
nrestn, r~Vt'.Jidn tstn de ernznrin 1nnneirn gti n, nu\~
apenn deeorntiYn, poh; qne de
nhenarin e R$ .. l'nte lnternln1(\nte
en1 nrf nlns do 111nL deliendo
trabalho de Inodt"ln\'no, 1~euns
cen~a .. cndo ttunbn1 ns de um
pnYilho da ccrcn, de uu1n nbtjlezt\ de einzelag<'tu tor~utiea.
O clnu tro, npenn de trs
ln.no~ por e encosb'r no corpo
dn igrej~\, t.~ de dois andare , o
de baixo com coluna..... iluple , do
dt'lrico to t.nno, a superinre, com
rapiti de alto ca]ato corfntio,
nu\s decorlldo com elen1ento da
grncio a fanta ia florentina de
Interior da l~rtjn du )lanila, em ~antart'm. (( 'licht~ .\h lo)
que lu\, con1o j di emos exem
plo en1 mouun1ento }lOrtugueassoberbante de don1inar o ... eu tidos pela espcc... es que poem a data nn1n (\ tilo: canelura ,
1nenlo a stunpturin.
cnbt:'t'itns de nnjo, volutn iu\"ertid , folhagen1
X o tern1o de ..,intra, encontra-"e a igreja do
estilizndn.
an t irro con ,ento dn I)enha I4ong-a, de llllH\ s
1\Iesnto en1 ~intra, un1a pequenina rotunda
nnye e capela lntcrni , planta que sub tituiu
e v~, na quinta da Penha-\ erde,
iu1 redua" h~s nave do perodo gtico pelo 1uotivo j{~ zidt\ toruo e fo e de nduzido de fazerem do sngrado recinto un1
tinnda a relie~\rio dn
funbito de progaao de.sen1bnraado de colunnu1otl tin de ll. Joao
tn n 6n1 de .. e ver e ouYir o ptlpito en1 totlo o de Ca tro, n quen1 a
... "". n domfnio de eloqun('ia. O conjunto linenr
quinta fora doada, e

dc:,la igreja aparenta-a, peln sua sin1plicidatle


ace 1te n penas para r hnrrn6nica e caln1a, ao edifcios florentino . . da
gnlo dl.l olho e refli< t ~tica proto-cls ica de Brunellesco. l>e nbc.\ ..
gio do c prito. ~\ porhft.dn. de are ta fragnu~ntadn em trnn1os por
ta, rectangular, flanfnellas e1u bt'ro que se e tehuu n pilnstrns,
q ucndn por dun 01 ia
c-n riq nece-se no cruzeiro co1u u 01 1intbrio &l'Dl icoluna allm! adna -

('Olll

A R T E
portando nn1a cinJalha perif~rica
que an1para a cpula. ~in1ples
calote vaz]n de orna h..,. t~ndt
apena~ unt DH?dalhno no ff'cho.
(>~ capi~i~ .;:.; o unu1 grncic sa
~imp1ifieao do corntio. u1n
cilndro rc,-e.::.tido de f,,}ha~ de
acnnto . .:.ohre o qual ~e c-nroJnn1
ao alto Yvlura~ ,~erntiornle~
tnlerQ"indo de sob o llbaco de
1 riil c-ur,n. e neslc ralJe ita~
de an~ o; perien(enl ao g-rnpo
., .
,...
.
d s que Ja Ylmo~ em :' UnL'lrtIu.
)ra elucidadYo para agru par !DonumentoE de incerto
perodo existente,S e1n lj~hoa .
.
,
.
.
.
,
T
i"'Inrra. ~an iaretn. on1ar. conlparar 02 tipos d .... eu::. c a pi r is
J:gando-os ao~ que .. ~ encontranl en1 ediiicios de ata aYeriguada. Xo g-rupo formado por
est~ capt~::: :li~persos. os ca1atos so al~os. E Yez.e;: quase
cilndricos. ora canelad , ~0010
en1 Saniarm nas .igrejas cie Jlar,-Ha. S. Pedro. e prtico da
capela da -::enhora do 1\fonr,e
(l5:J3). em 3.intra. na poria da
capela da Penha - \~erde (.154:2).
ora re,-eEcid.os de folhas de
acan IO cingidas, unidas ao fundo
e de pouco rele,o. con1o na
igreja do con,-enio da Penha
- f() - 1 o";%a
- ,-
I_.onga. em ~')Intra (1 O-:::._
e em ljshoa no palcio Ah~to.
ao Conde-Baro,, nas colunas do
Clau~a-o ile
alpendre da denon1inada sala
do con~elho no Pao de .~intra.
e na5 pilastras da naYe de S . ricenre de Fora.
onde concorreo1 caneluras c.om folhas nos ngulos. pormenor que Dlais robustece a opinio
de que parte do material desta igreja e;sta Ya

['i

aparelhado en1 poca


anterio1 ao seu Ie,-antantento no lurar
.....

actual.
O bacos so senlpre cur,os co1n cabe-

citas de an j(l. C'arnas.


('ttYeiras ou ro eia . a'"
'olutns ora. shnples en J"O1f1111PlltO:-

' .
gcODll"hl-

~afutlo

de ~oh ('

('0.

..Joo Iif. no Con\-ento d~ Cri:::to. em Tomar. f('ch_ A.\o


'

baco, Yoltados para baixo ou para c:In1a. ora


\-ermifortnes. ora ;;:: bstituidos por cabea~ de
carneiro {1}. como no palcio do~ condes de
..... . \~iceote e no claustro do pali'tcio Ahito.
onde algu n1a.s n.1ais moYin1entadas ~ o Iornladas por bu~tos proeminentes de anjos ternlinados e1n caudas refolhudas. con1 as aza~ re' iradas pru'a os haco"'
tai~ con1C1 en1 alcrnn~
capitis do citado clan~tro. I~ o grupo da Renas-

cena de D. Joo 1 II que ,ai le norte a ,ul


na~ obra deste n1onarca con1o . . e Y no~ capitib do clan ... tro de ~- ~ronalo nt ..\ n1nrnntc e
no da igreja da i\fi~ericrdia . e tu 1,a ,-irn.
C3,hlho empn.:ou-3 no c }Jit t ,to rJau .. tro J~
'I ornar, lf't ntu lo r m 1557 dPmoli lo ,~c po1 .. J ~uJ t.f r lut!'ar
no I c 1 orr h 'l.
C'

J>

(J

I~

1'"

'J

R A

/
I

,/

'

~'

./

,
I

''uf rfl a&pcc.to do Claus tro de 1>. Joo III, no Couvtmto

Na segnHda nJetatle U(J s((tdo, o r orn nnisn1 o,


de JJJnis vigor os:r s nj eio aos preeitos da
poc~1 iJJJ}HJrd, :~lmndonn q ~dindn.r11cnto HorCtltino aj11d:1 de vHgo saly, J g6tieo, pn.r8 e~tahP1eccr o scn ean on dP
nf,o n a li vr e f~ n tnsht
e r i ncl ('r a, na in vcn c,~ o
.
l'nr.;' tac;a,
JJHHi n~s teo r:lS gTatJJaticais d os
tr:d.H,distas: j{L antes
('s texf.os de AlJH3rti
f,inl t:tfll J>rC JH~racl() ns
gT:I Jld i,sas plr,p()rc;i1cs
de H,:~,n:~uf,e, P. er JJll n
reSIIJli(J d e escnla pul,!if ~n rfl -lH~ iltpnis os
I, ,. n I,H d " H d r.; He r I i' ',
odic(f';oH t-.H~ f BpnIJ J:l 1':1 I 11 p O t' f, t1 d O fJ

fC

Cri.)to, ~~ tn Tornar. (Foto Bel.!za )

cntn ni tidcz gen n1~t.ri en, as nrdcHs n.li u han1-se


cou1 clisciplinH, soLrepon do- SC', e eon n uando
eo u1o na antiguidaclc r cnnann. a desenlpenJ1ar
ltJn JH1pel na utR.iort (los en;os lllCraiJJente rlceonlt.i vo. Ao contr8 rio elo gtico, enjn, orna tnenta.c;i'i o faz corpo com a estrutura, 11n rOlJtflnisn10
ntnnt(. nl- SC a inclepcnclt"ncia entr e o ncleo unnstrutivo c n r cvcs tnent n nrtulntcnl.nl.. n$-,ftlra otno
nn autjguidade fnrn1udo de placas ele tll:1rn1ore.
tnclavin. eo tn exccpc;i',rs de trndi,;:1.o lltcdie,al.
(J tnn falta ele concord ncia en tre. pen~:unento
o a f(}nna, entre n icl<~ in el:'ts::>ic:1 e n id0(Jlogia
erbf.f. fa h dn s ig r ej as ecl if~io'"' ,rhcnd(l a pena
da rft1nic;n llncn r, d:1 IJ -:~ } %a prnporeinH~ll, c
n ndf.!, tnnis qu e a s it11ngens rl l" (, ri t o;'\ da \ "'i rget ll, ~e nclnpf:11n os itlnlo. de Jt'lpif:ll' t-> .le . Jlllt (l ,
I~R f,a nrt,u dP J~Hld tr:tdn quilhriiJ pn'1luziu
'' -'

1111 !11 (lh tn.} II'itl:l q11

~ p n d c. tn n~ c u n ~ idt:\ I'Ht'

<' O ilt fl

111ai s pul'f'eit.n, r'x preHsnn dr J' dtll:tlltStncl :trqtttfc u t./~ttic ~n e ttt Pol'tll g n 1: n lnll s fru gT:tnd P d11

t'II.fl f.)

de,;

:1

'"''"",. lnfiJJo. <Js J"'''j"' I ' f'II)H s!l (I { lt-:-~c I" <loB

'I"

94

1
(

do tisto 1 , . til ' l 'n n1:tr, l'l'igidn 'lgn nd o


d' lnt ~IJ tle I >i pgu dt ' l'n rrnl vn :qll'PSt'lltatlcJ

tl llV I' tlf,q

tltll

R T

J~

J>

1i '1

..

(.....,

._.""1

- -

...

-- - - -

-~

-~

Igreja de ~- Gonalo: em Amarante. (Foto Beltza)

a D . .Joo I I I em 155 7. Consta ele duas galerias sobrepostas. enriquecidos os pilares inferiores pelos perfis de r obustas c.olunas dricas!
os pilares superiores por elegantes colunas jnicas, com arcos- plenos n poiados ern pilares
jnicos galbados. },risos, triglifos e metopas,
m'sulas, n1utulas: apainelndos, espelhos, njchos,
todo o vocabulrio da poca vitruviana exumado pelos tratadistas e que o gnio de Paliadi o fundju no raciona1isn1o geomtrico do
espr to renascentista. Efcctivan1ente: os alados
deste claustro so a adaptao, a u1n recinto
fechado., do prtico envolYente da basibc[t de
Vicen%a (1 ). ~fas um proble1nn se nos depara ao
analsarrnos a estrutura deste claustro de uma
(J)

A <'Onl'irlncia formal 1- dPrnasiaflo precic:a para que

1"0 ")3m<m pf.r de partP a itieia de urna inffufIwia directa. Gontudo, no Tratarfo., dP Strlio h. trerllos de alados quf' se
JI01f'Jn olJrrpor fif'lrnente ao d(~tu daustro, ni'i<. d,.vcndo
por o c quNt::r-sr .a iufiur ntn elo~ livro~ na concepr!l dos
arquitrr!fq , poi!) na Bi11JiotN'a da E f"ola de Hel_ns Arfe:, de
JI boi h 1 V fJrij{jr 8 rio r/.Jr J.rP tratado clt l'; rho, alguma!l
drJa onrwiria rJo.s no O~oi touvefltO l'OlfiO e v". p('1i5 rulnif''l . I:.(! ;th amrrrfP, um dt ,.r,Jto rio Trntatfc n'Jirodu..,; fielmcnto
o al,arJo lo (')au~tro dt 'I 01 r alva 1 - ou nutf' { lt aqurle.

fisionon1ia to nobremente elssica. }: que


as suas aJJbadas so ogh-ais: con1 nerYuras;
deYendo estas constar j do projecto de T'orralva, pois continuam a ser previstas no contrato de acabamento de 158 7: o qual n1anda
continuar a obra conforme a f''lrte j. feita,
rcfc:rinclo-se ~ts abbadas con seus cra::eiTo:; e cornpartiruentos
de pedraria. Porque
qne o arquitecto no
empregou as abbadas
de aresta. conYinh.Yeis
con1 o estilo dos alados? Inciencia. ou antes fort(a ele traclic:o?
J;~ste claustro~ deixado

ineorHpleto por 'l'orrah-ar f"i acabadn pnr


'l'erhi, se::;1nHlo u citado JH'<>je to, e este
en gc n h e i r n italiano

pa.1ece 1er ali posto u


tu\ 1uar"a de frio ar-

1=c

A H T'

1~

ffF f:t dn.

efJldJ':t ..- Jt!

() JoJJJan j HHlo t jt JJl

apag-a,la poJicrrJIIJ ia,


con1 tribut rios elefant eF; de sa trapa
vergan d(J a eaJJCa

tin 11:1 tJ fU; tt JJJe/, ...


deo <~HdHtll~ t;ontta

soh o peso das urnas, aeoJJert..'l co1n

(t-;pffiftJ IIH~djc~ y;]J,


dc111o1iudu u ~~~>l':tf
J11 fUJ 11 c~)i H o da t~ apc~ ..

r.;evctidade af> cinzas


llaq u ela gerao real
que nu turbilho de
desventurafS j:i em
vida fazia redopiar

cnnto q1u nuru Sl


nuHln de deserto
fu I v o c fu t:t I . . .
(JIJP.d()cendo ao
JllCRJuo clorufnio de
preocnpa<;o linear
c pro p o a c i o n a 1, a
igcjn da Graa, enJ
(~voza1, ruostra .. nos
urna fuchadn. de dois
<orpoH ean que aquela

fnnna
fi(

Jlt J

lavabo 'lu,.

]t;vauta JJUHJi1 daR

<Jilild nH;

du ~~x trc~HlO.

t)

lrt-JJJur don .JeriJJJi


JHO f; pn.,.a a HuiJst, ...
fujr jwl:u;
tJ( firl H

IJtJt:l.H

d (~

u 111

frJ J"(s ...

JJ() u fiO A ,. I ~ , ) - H J j IJ
HHJJJIHJHutal

(~

f11utlo

IIJUtH}sultJ (~lJJHitJIJJ
a. J(~ lm j fJ J(J d( H11

n()

Jw Ia r a i u I w.

ua,

( !u. tl ,. i ..

apn iruJad o na

~tJJIIJJrtdst

f !lll

lJtHt;n

JUUS f'Ul'edt f\

ru{~rn~t,rc H

f'

t~ OUJ

tuu~

Hllll)JH JJil HIUL 1f11Ufif '

JH'CltCU

pni\o,

111

a n.-

tidR. cona <'crto equt

Por

l!i [

~.

97

I, C1

1: 'I"' l "

( ~.~

l"'

de ( ~ OIIIIIII H
l,tf'Oi ll llt H d c ~ lll'!tdHH dn (1 \'~ lllPK ,
I'I 'Hi jli ~'Illllllllg'HIItill f; ltt clc.,lllf:
tJ 'bI I I I 11 /, d I d(I d 11 H G( d I " I fi H J''ll I , _
Jfl nip

pl, r l, i<~O

I II)

f"H H ljlll'

llllllljllf'i:tlll

n ,IItii'JJIII

cenlr:tl , HI1L1'1'Jl''jntl, fl"'' 11111


H ,Jntqrr 0 111 c ~ lllll ~ lru . ( >rrrfl ltl l' lllac; :"' rll,r~ III ~ fL n clil'li~W,
t' O lll

rr,Ht lfl

Y lli'I IIJd 11 1

\H t

I.

jltlfi"P Jn H, ,. 11111

tl c r111 lcH linlr:Jf~ getl

IJP~ lJ'i m r ~ dl'fWC irdu

do
tln
11

c) 111

1'11 111}':1.

fl'{tlllnll ll ' I' IIJ ill ,l ll , jll' nlliIH ~ tt


ltl ll'l'ttl',p '

)",rl.fl

con11 lllii'I'IH ~ :I

'

.P'

ele rrl. r:rd~t, d o f'rord.fo

lti - pnrlidr, o pil:~. ~ lr:r !-\ :rp:rIII.;hr cl nH,. ()tral.ru n.l larrl.t:K du dt!H-

Il JUdidu l't: en ln, doi s '"' :r. ltn


' . <I ,.
d u f ~:r.cln l ' f;ljll lllll,I <' S}weH
1llt g i I ir: I UH urn I'(.} I Hlll f-\ n. pr\c lll
H I i urn :r, n n t.: ' i n l,t r" p<h I.i v :t e
cl "~,.t':H. i"l'Ht Hnh n r n l.1111d id:tde
t'>

.,

p1rn f'\ e~ lt l' l en.H. I )( ttl.rn d u rr.;(i ilrt.o, du nJ,,,_


J,nd:l lrnj u u l11 da, lr:t vin <ltuts
sing ulnl'eH j:ll tC' ln s qtl c..; rt ' }H'< ~Rtrrl,u v n.tn e 1n v rtlf.n 11111 IJX<' I' C'

dt

drw t~ (' llni'JJII' g

e i,. d e JH ' I'RJW<~I. iva li11r:r r ~ ~o 1n


11 ohl'i qJJidnd t d:r.:-; lit~ha H dl'
f11 ga, t~ qtti s it.a fn.nt.asia d<'
:r rq 11 i l,()n I o. (_) rur.; l.n d n. d e c~ o rn.':fi.o, l'ris nH e ln ed:dlll't<'H, ('011 t.rn~fltV:l JH; I:t Hll:t ,l,li<'ncl ezn
un t tt

t.x;Jg'Ol'n

q11 nse hnrl.n l

dns en nqH,lu.;nt.r>s d:r f'neltndn.


j \ R nh rn s, Ofl lll e\~nci~J.S Ulll I [)2 .:1
(:1 f'ncluJdn. el eve se r posl.orioJ)

l' :u~ l,ada da

lgroja do 5 ( ! 1.- r i ~o ~ , no l' urto


(Foto BulrJ',;l)

ini< ~inrn 11111:1. t.cnt,n.tivn, pret~,H~C

n~ ve 1:t 11 d o a
urnn nt~.;nlnt;iln inte rior , (lnf.ada de 1 !):~7, liUl:t
dPll<':Jd<'. a f'nnnnl qtt e nfingo nna pc rfe lt,~li.n no
e l egn, nf.f~H:l inln Lt 111111 o

tl e r n 111 n '' is n1 o,

d n I>. A fo n s o d c I ,or !.11 g a 1, lt nj c r e 111 o\" i r lo


pnl'n. o MtJ HtJ tl de l:vorn.

No

t'd t,inro qnnl'l.ol


cln s{. crtln XV I dotnil:t a
l: e nn see nc::~ sovo r:r da
C n11l.ra .. I'PI'unlla, dcspiclu. de ot'tl:tftJS: a s

,. fit'tHn<las en1 pila s t.r:1 s lllw s, qua se lJ:u1icl a~


as eo lnnaH, {'Olll abt'd>n.<las ele eaix()t.r'es apenas
Htthlilllt ados fi e cliscTefns nt ;tl'lll Or<s pnle rotnoti,
J't~~H'l'\"H ttd o

<' S<ttlt.nra sinq d e~ tn c nf.e pata os


enpit.l-is e, 11os lin1ites do ~,;e ul(l, para a talha e
H

est.llq ttli tl:tH eapc1a::;. E a ustt.ien dn~ a rquiteetos <Jile t radtt 'l; tnnt n shnpli e id:ul e f' n launJilclnd e n qu e 5e stt1Hn cfl 1':1 a .I gr,~ja batidn.. pe.ln
hor os in nrt e de ' l'cr zi l. seus cocvt)S, os t\IYntcs , n1 esf. r \ti dn < )rdent 11 "11 ditinn os Frias,
,1'.IJliH ~O~.
tiS
11

HpnIIt ludas,, litnil nd: tH


lln
:tlLn JHII (.~IIJ' Ilij:tS

N:1. i g ,. ,~.i n ~ :s u pr i 111 f' 111 - ,.. :t s t. r C' u n 'es d o


1,i pn I ,:1 ::; i I i'' n 1 t' a d p h' -: P 11 n 1:\. s 6 na'.. e c c 1111
< ~: qwln s l nl,f" l':ti ~ . 1n:~ti(, n 'I'' os .J, s nifn~ Ytdgnt'i zn t:llll dcppi :-; de itnp 'l'Oill a \ ' ig nc )lil PS Lil

liH8PIJI, g ~ llltl 'l' IJIt:; llltt H

ltl1111f:t

8 1ljH ~ I'flit R S ,', J)l'illlll 'llf,n

(l

IIII

: 1...':\11 , t'lll

~~ lllll:l, l'~ f l' lld P ildt -Sfl e tU

...

A 11 '1' B

P O R T l
eorreu 01'CS 1 de n1cos
apoiados en1 ps direltn por
nncle sobent pilast.tns nt o Pnta.
belantmlto sobaepujaclopor tuua
tOS COlllO

cornjjn saliente a}JOiada ean 'igorusas rn:-:u]As, os capi t i~

ornnnaen tndos cHu se: la H eJu za.


elas (I) tudo coroado por u IH a
,~nstft ab6bada cn1 herc;r) <pandrit~ulad.q ele ruolduras e (lc udlrn Hncs polero1uos. O zi tu JJ6r1o.
(1 ue cunH;ara. a ser terna. obrigado do itali:1uisruo. e frequentetnente nto1 \'o ecntvPrg<ute (Le
n.1qu1Leetnru, eafu GOlO (J ter~

r enl c;to.

...
....
....

J ~~s f a sin1plicidado, esta aus-

ter iJadc que por Y<")zcs qunsc


pobreza, sofro nnut eaco
<;OBl o novo prcdrHunin do
poder papal e eont a rcerutlescncia da sunJ ptn()sid:ule pontifcia nu conJear o novo sculo,
r cvcstit1do-se de desltnnhr:-tnt es ourupis de escultura e d(

IIII

-------

Igrejas d o ('arruo t_.: U:ll'mdi (as ,


( I' o to Jhltta)

110

Porto

segn ln nns Y<rios seet nr eH da Ornnpanld n.


rl'i n h:ll ll nrccssitlade ele igrejas ra sgadn.s ele
oncl c 1.ocl nH pnilcssen1 \re r o p1ll'ito. Cont o
cpt ~ ri ( rHl netna.r sobre JS scnt iclos pnrn. tlozninal' <;D J JJ t eirrtnJ ente o !J(Jnt ctu , f,1zinn t dos ecljfcios n 1n tnag idfi c;n S J'Cet:eld (})) (l\lrtle).
l)crtert cent a cstn ttrt e n igTcja li sboetn de
lloqne do n1tulid o 'J'e1d , eont Hill n rrnjndo
tecto rle nuu]eitn , er11 c.; ttr vatnrn: e hcl(Js az uJej(Js qu inhentistas U.e el egnnf es nrr r (1s Hcnn scenc;.a nssi n.ados ]'t'l' Ji'raneisen de l\InJ,(ls, e
tnaR as de , fa n tn
11 Lfr1, I Jcs f.elT' ' e . ~ . Heltt n,
flJTili rHtcln s pe lo t en n rnd,u de 1.7 f,f,, e :1 i g rtj .:~
1

ae

S . \T i t~~Jti C d e F ll l'H. , trd\''l. prflj ~ f fc, d~ U tJ I d ,,H A l vn r eH. I~ 1111111. i,,.


,.,:l:t
~ ~l IIl a
M
'
v:u5tu II II\~ ,.. <tJtltnl l:td randa d e c o hll -> rni s es t1Pi CfHP.'ellfllnl

99

Os

matt~riaili

,.,Jifr.io
eram destinados a uma ignja consagrada a K ~chastio a S. \'icen1u rpw
1J. Sel,asti:io mandou ' rigir depois da
pt>.sle !J?rwde, para conjurar novo :flagelo
e q ue devia erguer- c, primeiro na
.\louraria, depois pcrt.o do Trrrf'iro do
Pao e cujo projcrto inid:d parece ter
.,ido de .Afonso A Ivares. E&tcs materiais foram aproveitado8 para a igrPja
ae tual, na poca filipina, rlcpreendendo-Fc esse facto no s dos cmhleruas dos capitis, mas da ru brica do
11lonarea es pauhol posta numa plnnta
fxisten tc na Escola de Helas .Artes de
Lisl.oa. A .1ssinatu ra de J oo Nunes
'r'iuo r.l) deve d izer apenas que a pJa nt a
li11J p ~ rf e lli! a St.! rn ser ~..: 1(; o sou auto r, porquanto este arqu itecto foi norHead rJ mes tre apenas om 1G41. r\ plant a tl'm os
Stgu in t r>. di ze res : ]J/rwtu St1fpWcla ,fo pa ,imeulo B ofe,.w.s
(1)

deotc

do ""'''"r o ~~ !Jreju rltJ. S . Scbustuiu ~~ .','. l"'irr>nte pela


'JIIII/ '''' III''" 'J'IC St~ fa rt, ti
oln'r{ 1111 fJrutlo XVI tl e 1l 0' '' tnlnu J\1 /J\( ' H"!i

.Ju nto a ~s ta planta, h


outra corn poucas modifi caes , ~unha s coladas a duas
lh uas I" Orn r;h31'11 Cira formancJo
tuna us p,~d . d e dptico1 te nd o
por fora os seguintes di ze res :
1 'hw ta do p a titncn to t1Teo da
l fJ1cjo.. dtJ S . r en te de F ura.
I Juutlfl o atuJi1w.d o pr J uo

Nu ucs 'rinnc"'O c--om um 'lc!~}'arlw


l'ulni,ad,J 7H:l'1 ll ct' int1 uso
I J, Ft'l i Ji'' 1/ ma wlc1 nd() r.;~cru
tco o J1ojt I' tu. Hi 11 ai d(l que n
olttns Ctlltlinu:tr:un dupoi s da
1: " I flll l'a~fo. 8i' Hdn p a~ i\P-1tH 'l 'lil u plartla mnis
fi,.IIIII Ou , (HHH 1111
. 11 l I

r c11tr dt
:Jr

ol,l tC t! '~to.

FC

100

..J

A R 'I

}~

C)

H rp l J Ci O E ~ A

'

'

"

::,.,

:]1

'
,

t1
l

..,

1
~~

E
I
.:

11

'

'l,orru dos C]l/dgosJ rw l 'orlll. (Foln Hol ezuJ

IOI

n 'r

I~

p () H

'r

lJ C: l T L S A

Pormenor tlum altar Ja igreja de S. Francisco, no Porto. (Clicht~ Alvo)

pin tnra, afogt~ndo as linhas sbrias no recnn1o


de ontras linhas a tortnentadas c delirantes, para
nutior enlevo das alluas devotas e 1naior subortlinao das conscincias catlicas. Con1ea o
clon1nio do bar~ro co, tern1o que adquire mais
tarde lllna significao pejora ti va pelo predonlfnio que cl~ h orna1nentria assoberbante e
coleante solne n. estrutura ela lgica construti ,. . a.
Na pcnnsnla ltisp:1nica, o esprito ele Ciongo rn , aureolando con1 o seu quase anfigurisn1o
rt fornut liten'Lrin, prepara o barroquisn1o pl,l.stico que assiln n1crgullutva as raizes nu1ua
express~o de nctividncle n1ental gn1ea do exalt ~uncn t o dcYnto c elos arroub os extticos ao
divino. A snn cn raetersticn essencial , origin?nunente, co1n n j~l. cli ssernos, o emprego dos
1ra<;ados eu rv11 i11cn 1cs, 11~o npcnns nos alaclns
n;ns ester1il end()-Se :' 1~ plantas que s~n ~1s Yezcs
convcxo-clle:tv ns; renpnrecc cnt,rc n<)s n <'nlunn,
cspirnl andr, ~~ va riednde sn1nnlf',Hie:tJ clns SC \l !-i
rnlt,s lJ<;oHsi stenhjs o JJtl)l('s, os t'(Hlt<'ics enr1:nn-Hc, :1dulteraJJdt, ~t ss ittl a Slln, fttlH,~ :I.n nrgftl l v a, V t , 1U I,~ I 8 J: t.f e I' a S 'j 11 C a J' I' I I (; f fl l f1 e1' :l I 11 :1

dbil traduo elos

arcobotnntc~:

lu i ta n1-se
agora a an1parar apenas na facllncla. o eorpo
central soergnido, de tnna desclcgftnc;ia e de
tuna ociosidade que 6 quase lllna assirw.tn1a de
escola. As n1olcl u r as tonuuu- se salie n t.cs e for tes. as cornijas acusan1 a sinuosidade elos seus
perfis c a nnll ti plicida.de dos ftngulos :n11 parados por fustos festonados, os cnpitis so frnitnsiosos, tudo isto piran1idanclo para nn1 corpo
ternlinal de pinculos : un1 U.l'(ln ejar ele 1cn1a:5
se1npre insatisfeito, Ulll feixr de aspiraes
jnquietas para o vcuo. <)s cdifi~ios deixatn-se
inYaclir, quase sufocar por nu1n. onln1nC1Hn<1o
caprichosa e trepiclan te: scn t indo- se HCSla supernbunditncin e nesta sobrecarga u1na eon1o
que disposinn jngnita da rat~a peninsular que
se reYcla no pra~cr de aeuundnr Inoth~os torciPnandn-ns nun1 abrao de reduudflncia hiperb6liea, dispnsi(;ilo ntental e visual j:i nlanjfest.ncla nos excessos do pla.terescc""~ c dn nHtunelino.
() q ne n este~ so fez cotu os elerucntos flanl(~j~ln1.v~ ncl ieinlla(lns de arn.Lisauo, nnturnlisrno c

nginnalir-unn, ,rd ngura fa.zct-se com os llJOti-

!02

'

_\ H '1

YOS cl<:issico-:, entutnecendo-ll1e.s a for1na at il


d~forn1ano e adicionando-lhes u1ua decorao
floral e figurada como que reYoluteando uun1
tor,-e} inho.
E certo que en1 I ortugal ~ a talha d.os alta re .. , ptUpitos e oros que paga esse tributo ao
rronrroris.n1o ornatneutal. su1 eitaudo-se. ::' t'achadas aptU.3' a tuna distribuio. frequen c ...
,-ezc' equilibrada. de ,-igoroso' apaiuelarlo-:. e
nu1ntendo -se nun1a ~auu1 de linha~ un1 J ouco
ator1nentada.s. todnYia arquitectnicas. Apenns
algun1as porta~ co1no a de ;3. Franr i.;.('~), no
Porto. que entaipou a Q'tica. e a de ~ossa
enhora do I sterro. en1 . lcohaa. citnndo
'tnlente estes doi~ exen1plo tpico-. se afoiuun
n e 'e ouropel declno1nt6rio ~eul chegare1n
profuffio de Hrn n te do portnltund rileno do 1[os'lo,J

pcio ou do seYilhnno de ~nn-1 clu1o. :Entro ns.


In~mo ua fn 11nda E.... I nnhn. tanto na ... arre~
pki ica~ con1o nn cxpr l::c:;:io li ertrin d\1 Lnh~
rani~ano hotn-e .. en1pre qu 111 renu-i -..e contra
e . e e . ce so~. e i .. to nt n) ..:t.'culo XYliT,
qunnd
. r plintont
l'Xtr3vno"tincin~ de

C'hurrignera. porque n dt5Ci lina cth~ . . iea era.


cotno ~en1pre, o reig o do~ tenrperan1ento.s equilibrados, prestando ao ba1-rnqui. .JUO o
quann1n1 nece~~\rio pat~a lhe dar rique'Za e ecr
seu1 ~e afastar de uma doutrina . . . l'en1 P r tugnl algun.s exemplos de~se barroquisn1o equilibrado qne conl<;Oil por prestar culto ~l noYa
corrente 1elo \ohu11e e 'ali 1cia da n.1 1 uraa-eul e pela di~tribuio parci.1nonio~a de alguns
por1nenores dec 1rnti ,-o-: caracierizudo~ j por
sinuo-:idades c nn--exo-cnc-aYas. en1 In<'nurneutos do sculo XYI. quando ainda briilla,.. u o
pe1~odo majs briihante do itaHauisn1o. A t-niYers.idade .. e E ,-ora. cotue.adn etn 1551. n . . tra
as janela' do 'eu corpo eentral lanqnenda' tlc
lo.snngos ~nlieute..s. e s 1brepujndn~ p0r cnrt:e n~
o,-ni5 en a ix i1 hadn' en1 enrolament ... nlOY itnentadP....,. enrnendo-se " llnplu\o, Qnde ... ~ e.s "'U 11enl
n::- nrnul.:' pnrtugne . . u.5 "oh o chnp "u :ndinnliei

de I). 1fenrique. t IH re duns pihlstrn~ tiex:t t .::n:e f1 t on1orfn, n oHtnd l peles nden1 n~-= con torcionnd
~e dtu\ fip1rn~ tle rath-n.5 que~._ br~
l :l
ondulunh.~- en1punhatn 1 ~ ,} e a lua.

IOJ

R T F

p ,

l .. ', l

.\

J. um
~

...

t~

llltt:ra s ..

l\lt ' ,.

fr

n t\f rt

,.

um

tl

..

d
l

'

I\ M

t r

... ~

.....

r'

I~\

l'

'

... rs~.
l r g ~~

r~

....

\ tl ,,
Hft\ qu
t

r-ra
t

g
t

...
{

d l' 1 r.
I tr J

on
~ira a r1) [

' ..

'l

~~

d~ ,-tis
t'rt:\e u

'

a l
~UI\ ~ ~pArad

'

d \~
t d
l r

drs, a i~ .. "
t\q n~la. ~n i
tra l
..
pi ratla na ~~jft ~ __
.. "\tlta ~I& ria I~ t d ..
t:~pt~..:~. . . tRu t\t r ti Ul 1
.. it ..,

pil~tr3' ~ar

..
r

..

nn1d' ntu \ ll"\ptltra\ l


f~h'h~ ft qu ~
l~ latuenlt. c n1 ~
l:1~ ~~u mn"l ' R n i.
~~ta un1 \""&ni din1
interYalad{ de 'n: r .
..\.. i_ r\. . ' , ~al~)U -... ~ em 1; e5. ... ntlo l 1rtant-..l
'~' '\ l,. ii t~i~J 'lne '"~ fu anl ~\S }lriweirns sthll~
ti pr :s:hna \lrnan1ent.iris j~suita tt?.i"'l dtl exal-

t ~ ..

'"it:

~ lbn.~t\11,J"tl.

I h" tuais tarde 1.. '7 -94 . ll. T~'t \nitl d~


i nl_!'! t 'tl~ nu\nda ~rhri
.. r n ,.. arrsbald ~ da
1tejans a i reja da Cartux~\. cuja
ntantetn entre ~" C&lt''D pn'pt'rcionn.l
n l1
u~a e c pr )di'{ nu: do bar..
r - ....\ ' '&a galilt\ a cuja arcatura " euc t t " lnn
dt ri
b um enia~lantento tle
ri_ =f ... l metopM "~ uud'
uonuas Yilrut ~ ' t :\\~ e a largura da nave e rentata, nt un., 1
platibanda de balau t~ O empr _ d" ~t ra o
orden agora a jc..'rt e
c... in ,\, r pele
doi
rpos uperio...,..
t-

piru,('ul """ lin h


~ hre~ ai en1 eur,... abatida

altt' tu\ qual ~ e~J1le (\ lantenlim ircundad


tle an.-aturn ~ c~ amparadas tx'r v ~u
O
portal tlatt\}Ueia..:; d~ quatro c I
e
quatro rs~ nld janel - n e
M
d-.,i: diAwetn'... iluminan1 o interi, r.
'a-'"' t?m . . is capelas
por
tlanqueand \ dulllt ni~
.Um
~tan ular, de
en1
al\\)lK da reeticulada por
a ~idal, cobre a
:l

aho pel -. lan&erniM.


1int.'ar e fria
~io a Teni
Q

... Dl

jt\

p 1'' I-:
c~cola. O esprito barroco lHa.-

nifesta-se ]<t nu acusada snlinia da" tnoldurns. nos esguio'"'


pinculo O.lU ""sferid.e~ nos

Yrt.ices, pon~ndos ~obre ,olutas e que an1pnrsun n n1eia


altura os pi hues exteriore~.
ndoando-:::e o seYero 1 ortnl
de .seea tabelas con1 o ~orri -o
di~creto das v-olntas jnicas.
'<) c 1n n s 1 r o

prcn de- ... e :t

poea anterior. descnYol vendo


a cahna "UrYatura du1n ati
Cl.SlllO repousante etu Ya:-5to
redondel. alterado o ~eu tranqnilo n1o,-in1e1o no <'Lt1co IJarro

'O

que \eul]

vr ali Ulll41 nota

indj~cretn

ron1 a ::-ua otnplicada e t.ardia inrer,enr-no


.

...:\. ori2'en1 da orden1 escol h ida


pode ir bd~l.':lr-sc ao claustro:
turnbrn .inic.o.. da ~asa -Ine
de '~rij . n1as a eYocno de
San ta Maria Rotonda eon1o
pu radig-n1a da forrnn da igreja.
faz recordar que. enl nolua ~
outra igreja tarnbn1 ~ircnlnr,
San to Stcfnno Rotando. nn1
1nodelo exac.to, ~nl,,.o o estHobato: d claustro portugus.
A execu' deste con Yento\
. . obrerudo do c.lanstro. foi denlornda. estando o tit;O tlatndo
de 1 6 9 2 : c r a se gu r~11n eu te
a penas do seu re1ua te tern1inal.
No ltno quartel do s~culo
Interior
x YH. eotueca a e di ficar- se eu1
I.isboa a hrre.1
a
de
Santa
EngT."'-'
.
'-'
cja, tendo eorno planta nn1a cruz grega de topos
arredondados, inseri ta n nn1 quadrado, do que
re:-ulh'l.Ul quatro torrees de ngulo. I,ortes
colunas dricas ague.n ta111 cornijns salientes onele
:-e apoian1 contrafortes en1 fornn1 de nlisulas
invertidas, acusando totlos )~ ~eus perfis nnH1
vicrorosa franqueza que eYoca as linhas robustas
da arquitectura n1iguelangesca. ~ichos ta.belnclos acolhen1-se sol frontes euryos ten1perando
o predo1uinio das rc~tas~ arcat.urns e janelas
Ce.t.!as corrirren1 ft uudez dn sllltarja cntrlll as
colunas e os contrafortes. l) interior eonintsta
en1 rique%a corn a UH>nvcrotHlH exferinr. rtYCStido con1 en1htta~ltados de rucnuorcs c.o 1 orirlo~
que o abandollo secular ttni fottuizon nn. tne""1na
tona.lidade cinzenta. lncoinpleta porttu lhe falta.
~

da Igreja d

~. lirnnci~co,

no Porto. (Clicht' .\h:ioi

o zitubrio. serYin ele tenu1r a un1 apodo popular: .-:ao (.' .:. .,bras da :)ania I~ng1cia) aplicado
(1 tocla. a obra que se no acaba; a todo o esforo
que fica eu1 n1eio.
Braga, como tPdo o ~finh o, utn alfobre de
barroqnisu1o uo s6 na fachada das suas i arejas
e solares. u1as nos seus interiores sacros n:n-es
ou :':lcrjstias. coros ou corredores reYe~tidos
de talha do cho ao tecto. na n1ngnifict~ncia
ascen~ional dos oir os fnh-os. C arnnitn ~ujeita
a sua d.nreza ~t dextra t0cnica lo cinzel que o
Inorde :"\on1 f.;Lilidade e segurnnn. COlHO se
aJaea~se gni\-a as librns leuho ...a~ de un1 tor ,
vit 'nin 1ue re"'ulton d u1n ou) bate de s ul s.
1\ nl'Jdelano rude lllfi"' fntuen c stc ,irtnoi ... nlo r cnliri o do utaterittl rebelde te1n ntrnl-

I05

1~..-,

A H 'I' E

N
::::;

t\

~o

,izinhu HclHtJesn~
.
.
t
l
)
1
e{.) Hta. p1 on~s~~n, a 1e1u:oadn por
g1g-an t esen~ frondes e r~g~\lla

pn cnntant.es :'tg;u:ls, a:5contlc


tuna escatlaria alea11clornda
pela tuunificHein. tle j}, Hodrign de 1\~Iour:t 'r'eles. l )egnu 1s
e pt,ios sobe tu entre ratn pas e
parapeitos: de f\ecos lineauH~ ll
t os gen1ntri(ns tcn1 perados
pelo cnrpir <las fontes cujo
\reio pinga sand o~a rnen te entre
unt agloruentt.lu de sinuc>sidadcs escu ltrica~ onde o ?'O('aillc
:.t.llorn. en l:tc,auclo fignnls e anilHais no s1 tnbolisnH) c~ iuuli<iu
dns ci Jlf'O sr'ntidos, cad~ (1 nal
l.
f
corno sctt orgao JOrrnu(' o agna
I

or-o._

c nn profusa cntnpnsio, tant . .


bn1 cndn, q un1co1u n seu rcpl'esent.nnte.. zoolgico, v endo-se
tli~sciHinnd os corno siuete orig:in.rio os sete ea '"" telos anuoriais do dadivnso arcebispo.
l~ignras tnitolgicn s e figuras
Lblieas, n.q nelas
parn. corrigir t.no

--

"

crL n1ada~,
e~candalosa

protniscuidaclc, ent virtudes


crist~, descnrolnnt as suns
ronpagcn~ n.gi tn.dns sobre os

'

111nros tlos tranquilos trios


entre urnas herldicas.

K o Porto o sculo x nn
1uantn1 o barroco at~ no ple11o
Porr~ la tt!ra l tla lf!'rl'ja dt "'auto \n! li nio: cm Lishoa. (Ci ichl- ,J. Loho)
perodo ele renovao neo-clssica. O italian o Nazzoni const.iclo no norte (lc Portugal ~1 snn t.ra.dino at h
tr<')i n. jgrcj n. dos Clrigos c levnn tn a arrojada
~H! i tta.lida<lc. Nn l~i:Hlc prinu1 ~ 'in hn de longe,
torre (17 ~~2-~~8), estes dois edifcios no~ topos
dn n1nguiliencin q~tinhClttistn~ a actiYidatlr
1es te e neste llo hnspe i o da irn1n lHl:ule. A igreja!
ennstrutorn ilnR nreehi~po~, c nn nnn1e de
clr utna s naye e cn trndn ln.t.cral nnrtc.,
I>. J)]ngo de :--;nu!jn, corre~pnnden1 nos senlos
ehe.ia de npninclndos ele grnnih) colnriudr a
XV ll e .XV III os de I). Bndri~o d e IVIour~l rreles e
si lhn rin de tnna hn rnlt.lll 1cn ~on1 b i nn o linear.
de I). Gnspnr de BrHg:tn<,~a.
.llun1ina- se este grneioso ~ilnbit o por u1na Yasta
i\ Hli11nsecncn tclutnnn nulnh:Jn-se 11:1 igTejn
inncla <le c.xnhcrn.nte deorno barroca e que
do Popul o enjn interior nnHt duplicata do .fica snurnnceira h calt~(1da ltnje clenonlinada do~G osu, (l (.) Hornn. e o n1 11111 n s(l nn Ye lad cad.~1 c.lc
,lrigos. 1\ torre sobrepe a ... rio do'"" seus

capelas e urnn s(lherba n1,6h:lda de bero.


corpos robustos de engn lanaclo nul.Jro. plrnA igreja de J 'an ta ruz, do ll;25, 1eYnnta nn1:1, ntitlnndn '0111 n tranqn ila eourann do cus
fac} tfl d n de ptnfu ~n u di ~p rs i ,.n ornn 111 on t.:u~:\n
ll~Utl~' s ~Tnnficn~ at i":t nltnrn de 7 1netros.
.
cseultur.al ond u1 n grnndP~ p:tn /~plins se nlv "1ln n1esn1o nntor, a inTeja dn. ~Iiserlfr:uu 'R iu sf.r11n, euf( s d.:1 JHi x:l o, , a igrejn dns
t~(qdia nhl'deec a iO'unl
prcc~ito
de estils6ca
'='

'J' rce irq~ fnz Jll'lli ' IHinal' a s inuo~ idnrl u lltllli.harrnca, c por cssn pocn. o arquitecto ~mxas
ldi cc dn s uu s 'lll'JJijn F: c.., do: SC! IIS l'rnnl,,es 1tltrn:t
lcvan t no' J'ctn pio dt\ ()rdent 'l'ert'eh2\ de R. F'ranfu cl,nda 'Iuc nv ,dtn '!'' sn li J11 ias lrllt.~Li~.
'is, o c n..1. u. fac hnda tra btl.lhada na ped rs como
\.

ro6

A. H T

1~

P O R T

... G

t... 1~..

..

nn1 nH',vel. cheia. de g-rinnldns


e lle festr)es pendentes, lenl}Jr:tnlo a ta.l]tn t1exnsn P prceh,~n tla ade frnnt ~esn tlo IClllJH1
d e I.~u s :\ \ ' . os (e1d n11 tl n no
alto cufre a liHltn. rrcc rtnda
da . . ua c i 111<1 lha e1n CHl'\' HS. as
figuras ct.~ . . qnatro J~y ange1is1as.
1~.. rn Cha YCS, a rn n h a, l\ f::ut
\.itria snl,~i(lia a cottstruc.n
da igreja .te B.. ro:l.o d e I >e11 s,,
no a nti~o
rcYel i 111 dn l\llnda.._.
lena, g-ranlle ora t6rin Oti t 6gon o
c o111 nt n nlt n r r e c t a n eo11l n r c
ren1ntado no alto por ntn zinl-

.I

..:\

..
f

1!!!

.-.
l

hrio que fcelln. n alterosa nb<'lbndn. A. faehn.da ele utn bar'


r oco grandloquo ainda qne
equilibrado nas suns cllor1ues
cl irnenses: COill largas e altns
piLt . . tras n1oldurndab flan-----
queando a tchada qHe se
di,. ide e1n dois corpos por tun
friso de grandes flores de 1is .
.:\o 0nrpo de baixo, a porta de
fronto cnrYo bi-partido, o de
cin1a~ nu1is estreito, ntuparadn
por contrafortes conYexo-cncn yns e sobrepujado por un1
fr onto repetindo con1 n1nior
Yohune o do portal e en1 cnj o
corte dois anjos eoor1ues seguran1 n1na grande c ustdia~ tudo
Facharla rla igreja llc S. Yicente de Fora, em LislJoa. (Clich .l. Lobo)
esculpido no duro n1as plstico
gr~ n i to elas pedreiras regionais.
1\. reaco neo-clt.ssica d frequentes embatnna anttese nas contorcionndns co1nposi<;es
tes ao barroquisn1o, que, con1o Yuos, resiste
das esttuas e baixos-releYos, de tu11 adnJirYel
at nteaclos c1o sculo XVIII, quando j o favor
Yirtuosisn1o t6enico nos rortesn.nescos aclcnutnes
7
real qnacljuvn. a noya corrente de arte no seu
das suas \ irgens, elos seus 8njos e 1nesn1o dos seus
r egresso it sbria c cahna estrutura ela Henassantos <1ne gesticnlau1 e se n1oYe1n nun1 111aneicenn ronHHla. J.JeYan ta-se ento a n1ole in1ensa
risn1o requintado da recepo pnlatin(l: a crte
do Convento ele l\fafra en1 cuja nu1ssa se engasta
celestial panta-se pelo protocolo n1u1Hlnno.
a igrejn, ele ntna s nnvc, co1nposta en1 lioltas
(_) projecto do alen1o italianizado I;udode tranquila e elegante sitHplicidacle cl.ssica,
vice qne levou o 1nesn1o esprito arquitectnico
frisos, cornijas e pilast,ras de UJH desenho ntido,
capela-n1or da S de vora, interpolando na
subordinada ~t esttica qne \'""ignnla substanciou
austeridade ro1nilnica dn silharia grantica 11111
no t !esu, antes dr,s seus snu1ptnnsos recan1os
recinto de llli.trntorcs poleronloS! e en\. OlYendo
decorativos, e que, contn saben.1us, rcstuue n~
nssi n1 Clll plu Yia 1 rien n prn,erbia l abastana
qua]idatles prefericlns du igreja italiana: 111ua
dn eidntlc nlentejann,
dcntt'li\la qnc foi a priuli.
s(, nave Lleseutl.~~uanda, C1pula de transcptc>,
tivn. :\bside.
capeJHs laterais, o aHaJ'-Jilnr v .ist.o de t,odns os
A ('senla tlt~ lVlafta fo~ discpulns que . . egnil
In a estetrn
.
' . a,, <'Otno
lados, lJeJu enntr, () pt'rlpitn, para HC ()uvir n
ru1u Gnut o St'ell
,l assH
pa]avra dn sauenl()te. J~stu crJrif.luia linear t.ou'
1\1nteus \riGenfc: autQr da p<.jllenn igreja. de

--

'

A R T F:

P O H T l,. G U E S A.

nhez con1pensnda pelo


belo nartex que se lhe
segue e no interior pela
~uupla nave, evocao
da de ~fafra, con1 a
1uesn1a sobriedade repousante de linhas
sublinhada de fino~
portncnores decorativos inspirados na. delicada elegflncia da

arte

l.~ns

X\J.
J,t antes o nco-

-classicisn1o th1ha erguido 11111 p e qu e no


111 as es b e1t o n1 o 11 n-

Baslica da Estrela, em Lisboa (Clichl~ .J.

anto Antnio da ~, en1 Lisboa, na

qual o seu
cspfri to,, misto de franqueza e de indeciso,
din1inufu o valor da frontaria em benefcio da
fac)Jadu lateral onde se rasgam janelas de
propor-es elegantssimas e elegantsshna decorao, sobrepujado tudo por um lnnternim
que, dh~ um critrio da poca, <cmnis parece o
Jn1rante de ttma quinta u. F;ssa hesitao
repete-se ns frontaria da chan1ada basflh~a da
]~s tre) a onde as portas, de mesquinhas dimenses,
len1lraTn a entrada de uma cripta, mesqui ..

IO

1nento con1 plauta de


cruz grega e elegante
ctpnla, a igreja da
~Ien1ria, no si tio onde
foran1 dados os tj ros
contra lJ. J os, e en1
Queluz pode cita.Jse
o pavilho das Esfinges . coifadas con1o daDias de corte, djscreta
Ininiatura de um trecho de \ 7 ersailles., deYido ao citado Mateus
Vicente. Contrasta
este lindo motivo. to
caln1o, con1 a fachada
mais mOYimentada na
sua rtmica, do francs Robillon. As circunstncias polticas
que agitaram o fim do
reinado de D. }faria I,
a consequente fuga da
crte para o Brasil, a
Lobo)
anarquia que durou
at ao advento do re
gime liberal, paralisaram a actividade construtora, no se afastandei ._...,,.,
todavia a arquitectura, no pouco que se
do esprito clssico dentro de enjoa me
mantm at ao alvorecer do perfodo
poraneo.
A

O zimb6rio
mental q
da
pelas

arroJO

A 1\ '1'

}~

I' () I

Um US!JOeto do altnr-ua or dn igrHja dl' K Vi('onltl do F'ora, em

109

l.~itlboa. ~Ciirh ~1.

Lobo)

P O H 'I' lJ

C..:Jaustn do antigo Seminrio, ~ctualmcnte Liceu de

de um maneirs,mo evocador das ciuz~J.agens torutica~ da ostentosa ourive--aria de D . .Joo \T:


representan1 um avatar de viso, um vinco de
escola.
E:ta rtmica, na realenga facharla, un1
graciosissimo compromisso entre o esprito linear
do ueo-renascentismo e o requebrrJ dolent~ dvs
ornat-os que sorriem nas soLreportas e no fJ(.JTl -

to. Resulta daqui um consrcio

de ge~tos cerimoniosos, quase austeros. con1 um donajre fen1inino


que faz desta arquitectura uma

..

J: tr,ra.

dins. }~sta sahorosa mesc1a de sensiJJiHclades


define unJa poca que rpter ser grave pe1as tecr
rias: porque os tratados Jegislarn; mas gra:cio:;a pelas nJaneilas porque os costunJE=S irrJpenL.
Ora os costurnes so mai in1periosrH; q 1e as
lejs e fL sua persistl::ncia quf~ se de~~,em tsse;,
1Jerfodos de raro eneantc.~ qut s0 os perfo.
dos ae t;ransie?i. CooJ- uo-ada
COHl a.~ Hn has arc.
qui tect6nicas do paJ:lcio. pro]f'Jntra-be
no ~olo a arouitectura

vege::t:1l dos jardins. ne . a ujr~ico quase abstracta deerc ad.a pi r


1e .....tre lt liberdade do arhuht'" .
que levou um crf ico cr,n ,..mpfJt

tkta de crte galante regrada por


urna se,..era e iqueta. Onde h colu nata . o esprito c1ssi co pr;e a sua
111arca de triglifo ... e met:opas~ corr1o
ao alto dPE:ia dupla escadaria acolitada nos seus parapr~itiJs de va os
Jter.Jdiro:) : }'fJT elas (},.. ... liSalJl
ailJda r rtnJl,ra das anqninlt~ e
hrilha a.-; sol n ao dt~ e ]Jfi-

rfineo a clac;.:~jfi(ar c... -:t

IHl" ijard in~

(lades disciplinada ({(..


(la intl~ligr~neia .
"\ lJraracur:l uait( ]/ gic.a. d~
uttrru"rS c~;rrigl# n "l rllrl'(;nga
pau ta <-nua n n1 t t r ln rn dt, I.:JJ"
reqtuhro .

I 1O

III

l1n<:a,

:dl llltdn~tto
I' I ~ ii.

:ig' ll li.H <:

ptd Hnt

tntliin

dI

11n
1"'1

( H I 11, d ()
Ji tlltll

H HI ' li 8

l(lll'

I I 11 H (~

cinl,

IJHI IJI (. JII

111 1

I. (

t ~ ll , )Hlii Oil~

:dd i d (I H

:"

i-

111!1 :-;

:t,

O t-'

tt'l-3

'
.
pt' lllli ' II'HR

0 111' \' H H

< ~ t l ltlhitl:tdn ,.;

11qtti

t,!ll i '

tl\ tt C\ !I

Jttll'ljlll '

nt 1 ' 11 \' ~'t-t du

,,o J,n ,n

cf 11 l' ttlll ft tdt ft

tli' <'JI,htllll,''' nJ111 "'

tn}H IHit ':IJ p:tqutdt~' l'lltil'll l'(lt tnlll'H

n <'HJ'titl S<'Otd:tt

:ti11dn

d,,HH{(didn R t' IIIH-ii.rntn ..

de \til\ gTn.ndc ilnp<'~tin dt~ llltiJ'tllHtdn.l )(lollgc'


vi, tn, 11:1 .' tl:t t~rg ntt i z nc,ut~ ~ ~ qut\ ttu~t, ira lltl\ ti

H}HI

.
1,. c I n 11 1 ~ a

nlth~ o l;t

dn nhcd,:td:t,. i\ tjnb0rl,t11':t Rt H'rgttt .. '<'.


:-) l 'll 'lll't

illlJti'Pf.HH I

11

g'ig':tl tLt s, din:tllt v. n<: flt~ dn:4 t ~ nldtnf~qlt s


qn n IIII, id:tdt :lld.triot t~n\lld:tb:d:tlH,' :I, \' Hlll Hl)
ln11 go d:t, Rillt:t,ti: t t.X tttinr :ts Jll'<'~::;i\ ,~s lat.et:\~
ntll)ll'nH

<' 11 o

'

11pt ' tlt1 H IIH Allll

Ht,tn

dt)

r orcllc,': l, :1, :t.ll f.d.l'rid :td n d:t, pndt l'()~:l, ll:t.VU :H,nli
l.:uln, JH l:ts tinlal.tr:tiH qttt :1 alltp:ll':ttll c'oln''

tW I'n t 'l'l,' c I'" '~ ~ t.1 n (':ttll


I

c\v ivtti K,

UJ'l'1 111jo

d,

Hu in

t\ 111

IIO R

d :t. ,., .,.,,,H{ll i ~La twl:t gtnvt~ <'ll til, lll it~ tln Kt''
\ ' , llt :l de ( 'o lltthnt,, A t-~ nlH't; d:t, d n <i .~ t,;n 4 it 1l ~t

t.n l\!1

HI' I \ :1.

nn' t'I 1 !:t '

111!\IJit 'l litn

11

AlcCl

pl :t,l d ,III'IIH:I,

Jl:l,

Hn
11:4

" ' i "'' 11

nncig:11 ': 1 t'tnllll ttlllll dnH


01" \ l.c lfj

l11' n di

l't 'g't'c '8~n 11 I I

dI '

1'i ntt n I

llll'ltft itl<'t' II HilldP

d ,,

tnn\ s t't']H't'S<'ll

I l lH' t~ ll

t' c1111.:1 1ti Hntt ',

lll (c i i'\'1\H

1\ .l d n I

l \ 1'!\,

h q~'t' 11 Hn ..

htHpnnlefl ~ .

Pn HHndn n itupti.ot.u illl'nnin ('t)ttd,ntivn

jll'll.il'('(.fl do 11(1

f I I

11

_-\ R T f:

P ff R T t. l, I.. E

A.
fi, i a

de ._

ta Maria

Bel~m.

Alce

Jaea (:

cuJtad.a n
su: ~ t
c
l:iO .. a.s llia-

f!

di{.. r

!l

"t

Ba
ag d

-.o:

re
tr
?'

. I

r:

..i

.. za

.lo

fun~ r

mf ti .a..
rr1eira ondad_ ....
lAihnciar lf: na : i r

..

_-uma regi L- de per t~ ~r .:


de esr.-essura IJra,a n a..s ~ lcada e cingida pt: a f::l! r didade, das
riheiras.
a
c~ lmtia
.
.
moo shca ar~ teou, ensJn o ..
f:(".tmtrn I,. po~( u. A trad io
rc rr ar. a dlf;;u-11P rc f'XP.m p ,., d
clll~ nat . a tratli ~()
rt .
I.~
.. d
- - r a .,.- "~n
d r. 5 h!'atJe5l.n
....
tiea hort~n~~ rc rm I ...._ . :a .
A c. ;rigat~r:~~ :'=' :~ :a rar tt.'Yl
r h ~!l("
tf:!"ra.. "
r Lrigatoriedad~ d~ .g~.. :~
e bem amanlJ O"lr d
e .. re e
a prrmetida p
(t m tE=iro fq assint um pr [J l~

-r

sm- de

&d!:- rnd.a na prtica vr.,luntariosa da independfr!.Ci'il. j na ptJ~se Cl}D:Seient.e da 6rte persona-dad~. cbega no limiar da adrJlescfneia a
I ~a l~risf:. cri..~

de puberdade em brel""e debe, .-2 r '( r um cntico de epopeia. assim que


--~or quase tTs ~eulos. as meEmas slbria.s
.ir ta ,. a metaoa grande ~l1Z austera se ouve na
~~

~r

nuclear. na ritmiea primordial da


.?rar &"; nave de f:anta }faria da \-it6ria. A renda
l
t# en 7 alanou depois a
nitida perfilagem de
(;'u"'" J t..B e eornelusf a primeira flaba de on1a
!;r -r:nio estranha, de uma Cala comnopolita
f~

r.;

IUIJjacente do misterioao
re nieial1 primeira nota de uma 10noridade
q Je i eatralejar mais tarde na abGbada pci liq

cr re a

..

riqueza alm de creador de pt'f4nenas indstrias rurais porque faLrica,-a a alfaia agre.ola
nece sria ao fneola
.
,
e as suas granJas propria~ as quais foram no
decurso dos anos v-erdadeiras escolas de
agrfnomia pela escolha
das espcies e a eele~lo
das sementes. O
da r ..~.-.ie(l

Cl.JID &UU

pnibiio de

112

P ()

'r'

tJ ~~

:'tllf'll'iZ:l<~:lo do llll) Steirt', i1npediu p n t se nl os n

.lP:tl' St'll l

.,
.
.
,
l"
1~\Lt tltH 10

t~

enu1 'lle

o ahSt'tt-

te 1::; n \ P .
~rn s stc r cgiln c lltt'd it ' \ nl
quo f.t":t:6ict unta pr n~ p l' ridad e
et:~rt. n

e C't ptilihradn,, en t\ c(l rdant eoll\ ~t printi l,i va :\,rea


iln 11\t)St.ci r o , foi-. ,n pntten u
}J"lltjO lliS nlYeudn, pousntHln
o:s n badcs pn r a g rau-scn hntcs
cotn a resl)L'CtiY a ost n ln<'iln r
'
'
u s tt eor ttjo de prepotncias
:tHiqHilnndn n labor eonstant.c
'
t .. :t pnrchnnia ~ :1. E ent.:1o qttu

a rca eoit\cnt.unl se (111n.t.n ,


n const,rtH;o se cnhtUlCL"t', c;tnlinltnndo para n. trn<li<;o <lc
glutoncria e de prrgui<; nsn
uciosicl~Hlc q ne Yein adnrandn
a ilnngetn de Gn r g;tutna nt. no
crcptsculo cln.!:> ordens nlonstiens, obstruindo n, 1nen1<'n.in
dos hor11ens ele honesto labor
1nentnl COlHO l1'rei .An t0n i o
Brando. A arquitectura proje~ta as suas linhas bTntais,

rasga os scns cspa.os uuensos


en1 pnralclisn1o co111 a dilata~~ilo
dos esttuagos e a sonolncia
das digestes. P or isso o prinlitivo n1cleo con1 seus factores s6brios c bastantes para
o culto, to eloquentes utt sua
shnplicidade e con1o que 1nunildetuente encolhidos , so1nbra
Um aspl'cto
da nutjestosa nan, se Yeenl nfog~l dos en1 cortinas de fortttleza,
arnesqtdnhados pela t.ouitrnrtncia llos novos corpos
t'r i bo a n t e s c o s
CJ n e s e
o
espra i<un 11 un1n, lllftr
assoberbante de pedra.
O n 1clco cistercic11se
elo grande lllOUUiuen to
afonsino cou1portnYa
jnicialruentc os elenlcntos ind ispcns{Lveis a u1n
a.g-r11p::un eu to aba ci al,ign~jn , elaustio, snla ,lo
e a 1' t ttl o, r efeitrio c
euj';inha, enn1 nnl va:.;f;u

, l , ,,.lJlftllJ'to

seg11r11l o u fUI a r cg r a, u
I

<;CitllliiH

do rt;fcitrio Jo Mo::;tciro de .Akoba,;a. (Clich Alvu)

varias c1epcn<.1encras ruenores. I,~ 1n p lanta cs(plcI

nu1 ticn, tinha a forrnn de nn1 csqnntlro, 11111 brao


elo q nnl era fortnndo pelo eo rpo d[l; igrej a, un tro
pelo bra.c;o norte aotr[Lnsep to, s acristia, cn pt ulo
e dornlitrio, ficando 110 <tnguln r eint.r:tnte a
au1pla qnadrn, do elaustro que eOillllt:nTa a

. l ente c nn1 n rei1tur1o.


' . t l ~) r cs1.cJ: qnc os -ec
'
oeH
u1us
seguintes agrnparau1 ao r ed or do priulifiYu
llt'tcleo, prende- se ~\S trnnsfunnn<7oes qn c a aba-

<lia foi RnfrendP na sua erescrnte SHtuptu osidad e


cnule se 'list,illgttetH rnro~ \"l' S t, gio~ a inte.r\'~".H
<,~fto lltftlllleltnn, ~rfngadns na nn1polada cantata tln
harroen cpto ennl a :-:;ua c'lc(..I:nn:lt (qjn t~:lj):l (lesindn e l'tt\c dreu a l'aell~t(la l'tHll:llt O-g/,1ic:t pnupaudn H)H.! lla::; n pnrt.al eu1110 txihllln P c o ,l,

IIJ

I'

f{ ' I' I T

<)

<:

t f 1~~ R A

'"-~-~-~--

-------~---

.
.
.
pr1nt1t1YO :1JTnnJ<>.
.

.
r 'estc Clltlltueetnt CJtto apnre.....

cel ll frngntcnt.os ,l e s:'d ,ia eonst.tu<;o, adic/1cs


Ollde os ;nqn itce tos eocv(IA lltare:ualll a ::;11a
nlest.Jin, nuts o qne ntai s inter es::;n lH.;la Sll:t cnne:L'f ,Cli a<} a ) H >l l1 O ge11 e j .i H d C (~ O n t C~ ll' <> c'l a e O llC p</io inicial c.o rno dc(illiclol' de tllll:t {poea ent
q 11 e o p r o JJ1cu 1a da :4 a Id, h() da H, e 1n e, \ o I n (; f'L o
dcpuis do ano ntil, tende a HHIJstit.ttit o pes~u l o
]Jerc;u J'fl tn:'inieo pela ~~>luc;:i.o tnniH leve d:t enb<'rtura og. ivnl. AJJre-se lllll:l, llOV:L ct;poc; :t, 1':1!->gant-Se
hori'l.011fCS qne Vflo ;d, s oltt< 1~ l'S 1,t._;)}H~ r;\rj;IS, por
isso o estudl) d os Jnj1nit,i v()s fJeltf.aut en s, nH'SIJH)
eOtn 8118.5 t1nidas li <:!S it.:H,~ es, 811:\R Jitthas itu;er tas, nos tU}, , ttJ11 s :~IH>J'C) S (' aspc(:,to t'lo csfol'c;o

eccrtlar ]'[tt'fl fa%et dq cc'tr, <.;:tda V1J tJla.iH alto,


das Wttdaci osas ttaves, ttnJ nlt.vuln firnt:tutc; ut,CI.
A ig tejn de AJeuJ,,a,;n f,t~n, a plu11ta f.tadi ~
., VJJI
1ta, pnra n H
C H,Jt n r l 1e I, J"t.!S
nu v ,~s qun _pt,
.l
A

g' J'HJiu
CR (..! ( ] '1flJt ~ ll' S, l l 11R L{:nq~t,8 ,~nn:tJIH~
ns - l,rnnfHJf~llf.tt:lltd() :l fc,t'llt:L (~ l'lleinJ e
fl CfLJnl HJ la1/ tt j n C'I 111 t'HP' das 1:u li 11 ni,PS t.a 11 d c'111
Hug und,, a fr:Hli fi ,, dn. id~tclc aiJt.tht~, JllliiJtcl JHIII
f:SCpt.u

f):tJjr! JI(P

d.St.liJnti,;fo daS S\l:t.S


eont}HHtent<!S nligeirn..ndn-ns ''lll fug:L :tSt;f;Jt<.donal pcht. elast; ieid~1d e dos s<.., tt B S li]H rt.es e ptJ{>
peso Juninto das Stt:L~ enbeJttiJ':tS. luiui:td:1 a
110 IIO VO PSt.i}n n S:IJj;t,

Htta eonsLrll<::~.o duranf e ()perodo qne d~nonJilln,

ptoto-g6tieo, pO !:itCJ
scgond() a infornt:u:.:to
tattl

o~

t,J":tb:tlltos

dntn5SCl11

dcH'ltlJt erlf:d o lllllg'fl


perodo ilf~ oitCJtl.:t :tnos, o se tt ;t: p((;t.n 1evel:L
<~sse llibrid is tnn fotnt:d ent q11 e :t s t,,ntni iv:ts de
lil>cTLac,~fio do rntn rl 11ieo lnt:11u eou n esphi to
t.nt<U(iott:d, procur:t11do <; ntll \"'iS\''.d esforc;Cl ad:lpf.:tr- ;"e ao ti0\" 0 c;allOII :1i11d:1 COlll Jecejo de
~o ] ttc,N es t;l(lh~ l i:. ( ht' ;t:-i f.rs JH\VCS ft llleSUUL

alt.nra es f,reif.:ts < ~O tllc' eorrcdnres as co1nfeJuis


u n ss i1n sc,tvitttlo de auq>nrn h lUl.VC ecntrnl en1
fu t H,~rt~~ do n n ~nbofJtlll tcs i n f crnns cobr i utlo o

aen
tohnstn
anxlio
h
so1nhta
elo
tclhJ\clo
conun
.

I ~ l>o J'"oll ltov. cnllt iutcrvcn(il.n


:111grvhu\ r.f\tP
y
t.ip11 elo coJ)ctl.uJa, c outrn euiHf\ uio crn. de
c Ap rat dnR ntnHgCAnrquicfr'f'tos que tlost;~cnn ..
do -Hu du ()]nrn.val vicrnua cuxt\rtnr n. plnntn dn
<'H HI L.. H' f(' 11 o v i c; oMo trnncn dr L j fl\rern nnciont\~

r4

A R

'r

1.

POl~

'r

.Alcol.:,sa- Interior da uave central eom a rmdcoa.

115

t .. E A

~f11idu5 1\hfio)

AR T E

P O R T tJ G

R S A

Entrada da Sala do Captulo do Mo:iteiro de .\lcoba':a. (Clich Alvo)

lidade= outra vergntea beneditina das n1uitas


que andaYam espalhando por toda a Europa
crist.
E~tas trs na Yes de uma solenidade austera,
na n1eia luz que se coa pelas janelas altas e
pela roscea da frontaria, so formadas por
duas renques de pilares obedecendo ainda ao
princpio crucial romnico, tendo os outros at
parede da fachada cortado o brao interno da
cruz e este transformado
em pilastra por onde
descem as grossas colonas que interrompem a
sua trajectria para se
firmarem em mf.sulas de

variado perfil, ou chanfros, a alguns metros


do selo. Estes pilares,
quando cruciais, elo
ttanqneados de oito colunas, quatro nos braoe

da cruz corresponclen do aos arcos torais e aos


formaletes, e quatro nos ngulos reintrantes pata amparo dos arcos ogivais, que eram
considerados como o fulcro da construc;o e
depois os definidores do estilo. (Jbedeeendo ao
principio da distribuio das foras, pois que
dominado por aquela hiptese, o arquitecto
deste gtico primrio colocou nos pilares do&
cinco tltimos tramos, bem como nas
laterais dos quatro primeiros, as bases e os
capitis normais directriz dos ngulos rein
trantes, soluo lgica que, em sua
correspondia direco dos areoe ogi
quais incidem sobre a
e Dlo sobre o
do capitel como mais iaNe.
(I) A teoria
d raJ gtiea,

ta.

Viollet-le-0. . .
ltm01

("..eles ati

A ogiwa
fulero

116

}\

'I' J~.,

() H '}' lJ

~ala elo Uapt,ulo do i\Tostc!iro di' \lroha~a. (Ciiclu~ Ahf\o)

l :tns cnt:~Jetns ten1 o perfil reet.n ngu lar, de


exprc SfiO llHl i~ forte (flois toros sepnrados por
4
..

Tist.n) 11n JHt\e ccntrn l c de sec<;~.o pirifornlc n~ s naves 1a tern]s


( ) transcpto, cxceclcn do de <ln i ~ tnnnos a
largura do corpn dn. ig r eja, (. <liviclido cn1
duas naves de lnrg11 1n desigunl pnr llllHl r onq ue
de pilares n1:lis pr<'>.xiu1os ela sua parrde oc1<1cn1a1. tendo ns 11 cr v uras das suas nh<'>hrulas ttin
perfil jntcrJn6dio ?1s dns naves dn igreja.
()s construtor es tituben.raut 0 111 alg 11ns ponto:;,
pois se reveln.n1 assitnetrts q11e s!lo pnss)y e]unut

lllCnte hcsit.ac,~C~ 0\l solnc\~CS cl~1ns a desvios

in1cin1s. 1\ ssitu, a pa rt.ir dn quinto trHJIIO da


HHVC later:t l esquerda,, D sn}incia. clos ]>ilnrCS
uiyrln<ln etn parcele eollt,nua onde se Cltvt)st::un
as eolunns <lo!-; torais h cxccpc;fi.o dn 1l t.irno.
Ans lados da qniutn, janela. nilld:l se vccnt tr:tos
de fnf4to coHI eapitis poi~:u.los 11essn salincia
drt silharia, nta"'' nos
nu tJns

t.r:un os esse:-;

f u s t o s cl csnpar e<c n 1
para se

111

n nt e r c 111

n.pcn nR pcq lll'll n ~ 1Hlastrn s on<le se ClH~o:.;hl


a parte : 5 11perinr elas
eolunn.s qnc pnr

c~sa

saliHein se <lcseentra asscu f nn dn e 111


purte-rl-/u11.,. sob re n
1,nrtc elo l'usto que
segnu nqllela si11J:ni ,:t
n.f,tj an eldln.

Nn

enbtter:d iruitn, linli.:tlll-sc nos eill<'P tll,illus

A H 'I

ttnrH'd u q iH~ fst'h sd a

g$ r u

ln

JuJnitJt,,-.;;u;.

j fJJ' tHH J,J,, .. n ft JJUL R

fl

:lJTt;~ :lt~~ ~ r];u; j:trH~

~ suJ, Jul. 'JIPlfrn ~Ll ,~; it]q], ,n, ,~,JH~rf oJo; por alJ ~

J,:vla~ de HJ''~

JH1 Vt!fS Jatf ~ J'St ti t; t,JJtiUJI:tJJ I Jj t , de~ I 011JI1)Sl

rJ BJtH!,

t l 'IJ nu t~}fHJ'ula (tl n J'UJIC~(~~ ruw]t:iV:d ' '11'''''~,


d an r~ :i d~ tnda, t; pttJ' l~ ' !fl .,~ " t~lJ r dn dr~ r ,,, ,,J H)

,oJ, nrrut aJ/:~Julfla

trJ R

n HIJ:t, ~ ~J 11 /.;,, j ;,
dt~ jHJfjJ PI'fnlr,,~;{,,
r:v;JHJ H fi! l t;ldP~ ; i p WJ !I M
t~)HHtfrtda~, IJfj fJ'fLJ rH H~ ti''I JI' :/tJid :'tR. ( 'i rt~ II IJ "'
ft.rr~ r,H ~~x u J,:HJ,m f,nJn :n tJ II JIJ~ r n r;~.t. h n~t Jj ;, ptr :~

t~t;di d a t1 u,t,dn. l'fJJ II !HJ t~:;, t),~ tJn l Lt'~LifHJ t't :t ~ I.;JI J
vHl:n, rnH, d '~ t~J IJ/.;"j:, ,,gv:d ~~ ,~, ,J,, .,, I:t l''~t
fJHHt :tf/,lJrtd:t dt~ rH~ I'Vli J'ILH tt:td ~td :r H ~~u~ :tHW~ll

IJH

t fiiO,J ~

rf/1

t1 l ll'

lltll : JHlld' i g J';Iftd j ' jfiidnd t ~ , ptoje c~fn,dr.t.

f l dJn~ HIJIJ tjHJi JJt: lH

ftJ rtfifS 1 t; qt;, tl ffl f"CH nbn


d'~ ~'' ' 'IJ:ul #~ tn n tr : ~u :t. t raJJ rpd lH. ~ u nter(la, ~c,
t ~ t iJdl t t c] t ~ 11111 l!flliftfJ 'fi H~ ,) (L Sl JIU 10 .i irlH/f'
uzd t n r 1l f!f4 ft p r in H~ hn grn ucJra r fiiJHo do g0Lir~o
~ ~ ~~~ J ''"'Ltl g-n I, J ~ }''rcJ,, rur(L na r. o :_~, <oru"JH,;fif,

a LJ' i tJ J...

1t ~ t ~ l/i 7dr :J 1 ~ ~ !J IJI(I ) r t:t I~ f,su ,l p


,. j, !

1 t~( JI1f~ J tkf.H HJ' 1 1 f'n J'H I11 1}l dlf'S I1f tl fd, ,fS

furt'/fo ihnnhwu t ~ P'"' Ht l, ~ har~ ,,,, tnllt'''


tft JrlhJ1:d.
q i'WVOII I! ' sJ f.s, d o I J'fll lfS' J'f. ,, ;, ,,, ,. , ,.

fHLhJW

ru"''

/~ tfi. J'nt d w

f J'('IIIOH,

}#fJ

fi U: h

viRilo d rJ nnju I~c t o d rt Hnf n ..


ll1h 11 f1 r~ ' ndt ~ JJ tlVe}u J J rJ , , , a cpta! l'{'~ p u u , lr l!O in o
" ' " I ' ( ~IJ :~ , ,,, , ,1 , ~JIJit rJ g n~ VP . :ll]dl' aira da ti ( fi ' J1

IH1Jt.! I' IIII fS

IJ

'(' H ~ ttJ!J,

HJJ

tndi~tJJLIH d t ~ ~;/,t',f,ttd ttH f;r11

Juf~ 1 ('1; 1tf4 JJ11, ) '!dJI ~(, Jintshftd ftf-;

d: .. ';fit ~ o h L d t ~ h:ttJhsta.:fi rpw ihuH rrtrrtut

A
t;(, .,,, 6 t], ~

tfu f.ro.
~~ apr'hus

rm rrn,.

d i} lll ~; trll, O { ~l, t fll1 r J .


pt.! l'R f''~ , i t iv:... da, t1ft Vt! ~ ~t!HLtn.l, viRtn d0

HfJ}ur~ t], ~ J~nd,, n t~t ,)IJII f.! ] ,~ ;Jd ,J't.s ''H 'j 'PloB Hl ~
n Vhln fi fi jaH,d:tfi 11riJHtJftJJ ~oH, altaH ~~ t;r~ l r,.j L:tH.
J, '"" hnih ,J,. H. ,f,,if, d': AJp,,rn,,, ,~,J Hat, ..

ffl1V1

qunh~ :tiud~t ~ ~~ V(~ru

l(ft tJ g(, !, t ~:l,

lst1tf

,f~

ll t t1 d t,H

t't , n tf~Tt ' ~ ' '' dl:, ~ ~! d:d/, latJ{'' ':. ),:tix',
JIJ f) dtdn r;fff , IJ CJ tltt J n:d jr; nl ~ , Jll ; i H p J'tJV d 'Jii j. de
f', ,IIJ:tfi dt , ~~ !.4 11; 1. l:u~., aH t:, '~lrl,,J:.L,Jn H, f t;~t l fl ft:Wlllft
t

dnnd,-, ,, t~or,, JHtt~~t "'~'"'H w~t l )l r~~rt! u i :J,P d,. IJ' 'V'~

,.

T(Ji fl ; -

t~t,f! Vt~Jif.t, 1Ju fS~UlJfiJ X\ 111


J;U 11J fJ I.Uon 1 J J'(! f(LlJU}()
J' '~Jll't !~t;n ta ud r, :.~.; lll ' Wf.t :s t}t ; K. H<~rnard,, .
( )f~ (j:q ,itf:H d ~1 ig J'!~j~L q },o d, ~eefn ainda fl fl

1JIIB , ~ , ,J,r ,~ ' ~'Hrl

Lht,HHd ,, n '1J'Jf~JJt, ., dt~aJrJI,tdn t (,.j , ; 1

,.,rr

pr.! rtS fSl'~fl,ih1 cl l~

1:1 1JIJH Ja

t\

,, ,,~~(, , J j (~i ' n lll t Rnnu ('rJlll ~l ti t UL l'r tbu B Lc ) ~

t5

Hucslr.

1 ' \ Il

() ,~lnu~tt~u e\hl't' ~'' nn "'"'''' ll'''' \n\pn~\\'c'M


t\n h'"'"'"o ,, ,,,,n,.tlna\ Htnn 'au~h\
qHnh'n. ''"' ,,\t,, t l'tunn~ P'''' lnd n nh~n, tln.- ~'"~n~,
luh,\nhH'-'"'" tlt' '"" "' P'"'' '''''"''~t\tln pn1 Hh'~
U't' 1ltHnh'~'' I \,,,u\n~''"'14 '''" .\)n\l ,h, I :Hl~, no
uuunlntln tlt\ 1), ll\n\f( '-' "'''\hntln ptH' HH'~' '~
I \h,~.,' ''"' t !\ 1 L ~~l ,, n.- ~''' "' nl~'''\n.- ,,, nn~t H.u r
tlH~ ptH' J.fl'Upt\~ tlt' 1\l't't'~ e\}lt'Uh\'\.'" "nhlt\pn
jn'l' ,,. ,t t' t',.l"'n H'~ ,,, ''", "'~ ,,, "" "'''"\"h'n.~''"' ,,n,
ptU'h' P""t~l'h'r nuth' nptU't''''' 1\ t''1'l\\\ th' ('1'\,_t,,,
f't'"'"' 1t'Hnhtuln~ ''" \1'''".. thlpln" dt\ nl;.t""" t,1'n
tl\tl .. , nrl\h\~"" \ \\~''' \l'nt\' t\ ~ "nn \\01\.-f\1'\\ t h o, 1~\
At\nptJ\tln Ut\ l't\IUU h'o frtUH'~,_, )~tttt'.- t\l'\'tl~ f'\u
1'"1lt'" tl" tlnha nu h~'rc, f\t'llU\th'" t'H\ ,,,,lunt'l"
tn lnAclt'" A( t\1\ t 'l \ h\nft pnt' t\t'\'"" t\lU\t h\n~t
"'"' th
~~ "''~''\\' ,1 P''"''''n ,\,, '"'''"''
rlnr, t\Jtt' ''nnt 1\rt't\t "''" ''"J'' t\t'-t\1\ ht\ c'lt\\\t\
l n
Rprn lnu\ tl' tln '""""''" p\''' t\n
""'' t\na .lor6nhnnM. 1 tHI[t\t t\t N\}tl\l'tl 'l"
I n
'I nt
atU)l \\C'lrtl t\1\ }l\'rh\
n lJlAl dn nn n\n ht rtlnhnltA, n an \lHl
(ln
b\ pnrt(' t\n lan tro ftlt\t\hf\
UUltl a
nnan lu ntn n\n l\ t lllU "'"

''hl'"\''""'"
\

t""'

t\

'"'"t'.

~~ t

I' l

't'H' "'\'

t ~ \

HU\tH\t\ ptU't\1' t\ \\lH'n cnlt\ nl't'''" t\l\

h~

,,,.1\

l''''""'h'i\ 't"'' t.c''" '"''p(t ,.,, , h,nltuua. \ tnu\ luuh\


\'~''n.,\t\ th' r~pll'ul t'o,hun\u '''" '''ht\ '"' "'"
c':dh'hn ''''l""''ln, 'l'h' euupnt't\ n~ Ht'l'\ Hl't\tt , \e\
th\~ ,\t\ nh,\hnth~, lh,jt' '"' h'utnth n ,\,, ,.,,,,,u,~t\
tu\~i\n, '''""'"~\n '''' ,,t,l no p\nh'hn t\Utlt\1' ''
lu\' \n. f'hln lu\ nHnt' \ auhH\ ht'""'''"t'' eh' t ruftlt\
pt\\
1\l\\t\tlnr hnpl'''' \~auh\ 'I"'' '''Hurt\'u
1

,,l

11

"'"

n\nrh\~ '"' t'HU\t'"'''


n ''''''"''\''~' .w\t,ntnl th'tch\ '''""""'"'

nutl'l\!(

"hr.'~t'"
''"""'" "'\~i\'' ,,, \\\\ n l't\ h' ,\ '' ''"l'h "ln, pntontt'
pnl'h\ """'t"<'nt\n P'''' 't"''' r'' ,.,,luu~h\.- jt\t\ lA

nht'1't"'''\" nhub\ th' cu~tt& ph''"' , ,\'-' ""'

t'rt\

h'n'H'o 1\n""'\ .,,\H\ K'-"P''.- ttt' nlnn


'~"''"tt\ntlo tnnldu,,,_ i\ nh,,he\tl llhft.-, t' ''\\H\ 1\
t.t\\M t\t\ tnl\ltt t\lttl pt\t't\l 'l"~ ''" tlt\ "'' , ,tR ~
t \th'-. tl t'nlht\lft't\\ t'nrnt,it'l'{tl\h't\ tln c
Al prlnu\
r\n tnu\ n t'""' "''h ''u'U U\-' '"''"" h n
t\ tt'U\}'t'rtu' 'ntn 1\ h t\ 'hll\t\ ~\t,\
pc,a\th '' ""I' \ lH\ t'l\trl\t\1\ tll\
tuln c\1\ Ua\tl\lhl\,
'""'lu1h\ n ft\ \\
~tu ''nlol'hlt\ tbl lltlln
'tU\ ,
t\o ''"Ph\\lu "h t
lt
JU,\\

"'l"'

Mosteiro de Alcoba~.a - Pormenor do ~~laus tro de D. Dinis

quinhentista pelo terrrunoto de 17 55. Este


{~trio forma nn1 pent~gono irregular que Joo
de Castilho cobriu co1u unut abbada de cruzaria estrelada, da nulis sbia adaptao
planta, de artezes firmados sobre n1sulas
eingiclns de coroas herclclicas semelhantes s
do coro do Con Yen to
de Cristo, en1 Tomar.
Duas portas de arco
{
afestonado en1olduram-se de troncos podados,
que no solo deixan1 ver
as raizes adventfcjas e
que ao alto juntam e1u
con opiai florido os galhos que se enfolha111
de cognlhos estilizados.
l "TJ na 111 ei n cana enq ua,d ra in1cdia truuen te o
vu, pela. qual a.sceude
HtHa
raf:1ela clc.ssica
nsscu te sobre bases de
penet,raf,~t"'

'os uarae t~er 1' s-

ticas do g6tico tercictrio. Preito do operoso


biscainho ao vegetalismo an1bien te, co1n que
ele ra.ramen te brincou.
O ncleo prin1itivo do n1osteiro con1 pletava-sc con1 o dormitrio dos frades, con1u1n
segundo n regra, e que fazia a norte esquadro
com a. igreja,
amplo salo cnjas colunas de
an1paro da abbada mantn1 o princpio ldpostilo convinh<vel a to Yasto n1bito. e onde n

variedade elos en.pitis forn1a. 1U1Hl riqnissiina


graln{Ltica decoratiYa. Este n1bito ele snlene
grandeza prprio para o snuo ele un1 gigante.
Uo1no se Y, simples e de c ln r a. distribuio hartnnica con1 as necessidades austeras da
vida conYentnal, este prhnitivo ncleo do nosso
grnncle rnonun1ento afonsino. Mas os . . culo::
correratu eon1 necessidades nult.iplas al1n de
nult.iplas adapta<;es e 1noclificaues da regra.
srn1 o cnicladt! le hbeis adnpta\;cs, re .. u.ltantlo
dessa plctol":l 11111 etnpolntuento tntnultu~irio, n1n
eotnplexn nrq uHcctn ico de li n hns en1bartt<;osas
:t. printcirn inspe.c:1o. A s6brin. cnu rl\epr;o eisterc iense, substitui-se por pret~eitos de 1nnttifi

121

R T E

P O R T

{T

O tT E

A
.

---

Fachada do Mosteiro de .\lcobaa

~in

c:5pectnrulo n, frequcntetnente brutal,


nao inlcr, indo, cou1 penn n dizen1os, as pocas
l1a nos~n ~~:r:ulllezn nrt ,tica, tnnto n fantasia
nnnutJinn co1no n eurittnia dl\ Rennscena joauina. ant :)s os sculos xrn e x\In oon1 o entuHtec i1uen f<.' do barroco, ainda que no fin1 tenlp ~rndo por algnn episdio de neo-cla si.i 1nn.
.A . . in1 o grandioso oalefatrio para
onrlL) s~ cntJayn pelo lano ocidental do clnns
tro, i\1i 1n orporado ao seu ptio anexo para a
cou...,trn:lo (la enorn1e cozinha actual, ladeada
dt' n1t llt' e han1in parietai , con1 va ta lareira
Cl'll

lf'ntrnl

a~ amplas me as para tassalhnr os

hllt"O dr ,ianda, tudo em duplicaao da era' cirn C'Cln1um, coou.l e


vitualhl\S fossem
d ~tinntlnt" boca negra do dama tor. r"'o
clilf\tndo hr~seiro da lareira podia a ar- e um
ho.i inl(;irn rolando em es
do comprimento
l ~ifrHnte~ooa montantes e
do a gua de
~l'rvifl niin

um mples jorro d torneira, ma


uut r ~g-ntu que atra
ainda toda a cosinha
IHlUU\ rulein de
1n~ t'OillO ~
algum labor do

rito nobilitou os cios da carne porque obre


unt dos dois inexpressivos clau tros erguidos a
nnsccn te do seu lano nteridional, o do Rochadoiro, levantaram, j~\ na vizinhana da e tino
das orden religiosa , a sua livraria, Ya ta e
fan1o a, que j~\ desde sculos e noutro local fora
abrigo da sua factindia in,"enti,..a e alfobrede fantasiosos documento . Po to seja o ntcleo inicial
o que n1ais nos interessa ne te relato, no dei.. aren1os de citar o seu artjado a pecto, vasta, largan1ente iluminada, com um tecto de
e tuque de uma modelao convencional mas
fina, no inuo o entimento decorati o neo-olico, e un1 pavimento de marmreo
polcronto, e restos de fres os pom
que
eem nos
da janelas. Foi a
hi t6ria& um precioso
bibliogrMioa.

baa on

tura ln
igrej
a

P
poroionnl idnde rnnnno-g6ti<~n
dcsnpnrecernnt, Junst~nrndn o
Rlt,erosn IU\U oistcroiensc ('Oill
dufl~ torres bnrrncn.s tcnleritrilunento Rlcl\ndorn.tlns sobre
os dois prhn<'iros t.rnu\ns cnlntornis e que scn1 grn.ntlo n.rrnnquc ~olwn1 entre n nud<'z <lns
pilnst11\S corfntins lndcnndo
n pn rtr sincirn o no een tro
Hill p<'sndo n it h o l' iugidu das
in vn r i: ,~eis Yolu tns a sobrepujnr o vi\o cla1 pritn iti va ros:.ocn. n bnse dnH torres, nichos
ele csqnenu\ g{ltioo trnduzitlos

f)

Tl T lT G tr E R A

hnrrn<'o pnrn n.briO'o de


8. Bento e de S. Bernardo ;
ou trns imagens de agitados

pnneJRnlentos encostnmsc s
pilastras na primeira cin1alha
pretendendo enriquecer n silharia nua e montona, n1antendo -se como unt eco de
gtico quinhentista as dnas
janelas manuelinas que abri
gan1 sob um conopial renu-.tado en1 florilo as suas curvas
de arco-pleno, substituio no
sculo vt (con1o na S Velhn.
de Coimbra) das prin1itivns
fre tas que iluminavan1 as naves laterais.
O portal, esse mnntn1 R
cur a do seu arco quebrado,
aguentando as sete arquiYoltas
lisas sobre os colunelos que
seguem processionalmente
para o vlo. Sem tmpano, o
seus capitis mantm o tipo
corntio refeito pelos arquitectos gticos, n1ais
elanados que os das naves, com as folhas
eRreitas, recortadas e lanceoladas, muito uniao oalato, e de onde emergem as volutas
algumas pontas egetais oltadas para
uu'-I~V a pn\tica usada no sculo 111
um prentincio das contra-cnr as flame
t"lll

laterais obedecem sobriedade


paredu nuas, robo a,
por
janela& ainda de arco-pleno correndo
a olmalha Mlente aobn uma a6rie de

Upo aenola, e tertni

de

abriso

hu

do
por

Fachada da igreja do Mosteiro de Alcobaa

caleiras simpies. Uma coroa de arcobotantes


ampara a abbada absidal passando por cima
das capelas radiantes num movimento gracioso
de vasto resplendor. Os telhados, primitivamente de telha escamosa tambm moda borgonhesa, constituam uma exoeplo JMll:o
acusado pendor (transposilo pura e simples da
planta e alados de Clara al), q
talidade das coberturas dos mon-tugue ea vendo-se ainda a aguda
oial nas empenas subsistentes do

mantidas no eapao onde

lacloa ela

. \ H 'I

1l~1n .,

enhnneein1~nt'-"

dn

I" () H 1

Y~lh!l.

f\btldin
t_.:l .. n unid.,ltl\1 -. .: uhiu d~ qunrenb1 ~\ U()Yt') en5 t' l 'eut:l ~ n 'Y~ fnlLl~s. E un1 Ynsto pr"t~dio
U(\ t 1nbrn tun ri . . ,, ~\.)ln r ~t'l"centi~Hl'" t~o pr~
ri) ~.\~. l n lnti~l ei(\~idull' ul~Jnnenl e p:1ra
l u (;r Hl utiH- t~'l<' burt er~hietl e n1ilit~lr~
c tu ~ t'nqu(\~ dn"" u,l:- a~:rturr...s de uu1 bnrr~."'cn ~(\brio . nulnif~~ ...
uuhl<1 esse inreligenh.'

l, \, l'

F~

lhn~. nu\nt~\..e-st:' lU\ trudi~;to de nncit..,n:lis e


c~trnna-eiros cr'n1o un1 re\'into acolh tl\_)r dl'
lil)(1rnl hospitalidnd~. I cJrl~St.) f~llnnt del~ C\"lU
s~lutl:\d~ e o recortlatn ~on1 -.:hupstia.

II

o,;

pl'"incpit' arquitectnico
deprednn1uiodo"' ~h~ i os
~obre t" Yit'S qne no-..:
Jl\OJlHlllCI\tOS CiYi .. d;\ rohn . . tez ao al ~ndo e
gmndem ao conjunto.
'f:. . t~ fADlOSO edifcio
que~ da~ ua an..,tera hu-

i
tou I
,.... nh.' XIY etn nto itu~nto cc.~lulare" qne tendiant n
n\-lt' t" 'nl
e t:ulo }i, r<', renu\tarant ~pi 't\lll nt n1 &rran
que de Ilnth\ no e por(l tl .-\lju
O De t~n...,('r c.io Reino jli oroad
de ( ohubra, acolit.ado pel 1ni ti i n1o

pl~.a

tit'o de .?unal

prinl itiYA &nl}lArando con1o filhl'"' a


coltueia do eu colo
no e a ua 01 a frugal

,.

Batall1a

('lniR de ben~ . }lAS


J.on A tnnl\ uchariA cont
abundn ia d
itua
I

..:\

~risc da puberdatl~
'-'rtug~\1 nC\S fin ~ tlf'

tlc "'oo dft


1\gtJ to d 1
,.\U\

1"'\1.1
im

hupncieute que

pela

Reg
o

A H. 'P 1~

<)

l~

'r

TJ

1T 1~ , .A

..
'feto da Capela Jo Fundador no l\Iostciro da Batallta. (Cli cl, .\ho)

pela gesta portuguesa nesse poente glorioso de


um dia herico. Santa 1\'Iarin da Vitria, ltin1o
et!o do pr6lio redentor, representa porisso o
fecho de captulo que pacifica e consolida a
na<!~ o depois dos asson1os de nn1a ardorosa
j n ven tncle. l\lontuuen to tl pican1en te merlieval, ~
o s nllJolo, nas suas componentes j oaninas ainda
r orrntnizantes, do Portugal peninsular, concentrado e agrrio, mas da ltin1a gerao, contudo, porque ela j vish1n1bra atravs do seu
idealis1no caseiro as futuras adn1oestaes an1argas do velho do Restelo.
Jnq)r6prio o lugar da pugna para as nltltj]Jlas n ecessidades de un1 edifcio conventual,
recaiu a escollu:t do sen asscntan1ento nun1a
uhrrjnla e prxirna plancie, ainda ento en1
rudeza ele clu:t,rncca, snlcada ele guas correntes ]Jara prornessa das futuras searas loirejantes, rodeada de oJHlu Jan f.cs eolinns por onde
pndian1 ffLl"anclc)l:tr ns pttnl panng e rubori1,ar os
pon1os. J 1~ ta o sftjt, dn q11illf.H. (lo Pinhal, :t par
da ( ja,r,ocira. J~;f:H~, ,JIJiu, p()i:.;, o 1oen1, rni ster se
tornava esco lh er (J rr1eBtre e <~ssa cse{)lha pan.K~e

ter recado nuu1 JJnrne (1uc

(Jf-\

dliCliJJt e rdos nssi-

nal~un, posto que con1 pen t'uin. de i nfol'rnaes,


e a lenda literria consagrou ent p~\ginas eloquentes
o arquitecto lisbonense 1ifonsu Donliugues. Por espao de quin~e anos trabalhou
no monun1ento, o seu
prin1eiro e destacado
mestre, certo o podemos tomar co1uo ideador
ela traa, ainda que nada
conheamos da sua actividade anterior. 1'oda
via, se procurarmos
ben1, se observarmos
eclifica<'ies nnn1a deternlinada rea da regio,
encontran1os os seus pr
X1n1os a v a t.ares, os seus
fulcros originrios, c
eonclnntos qne 1\fonso
L>nntingues, trnbalhan-

clo 110 final do sculo xtv,


!;e Jll:tllfa 6 111 dentto ele Hill
t; r: t t I i e i () 11: d is 111 n t;:! 11 :1 z,
du llllHt austera v1sfio

125

P !,

I( ' I

f'nJrrJ,fll'''';flu ' 111111 1 vult 1dr,

IfI l , t ~. 11 'I u I ' I I '" 11 ,, H I 'I f' " ,, l j I


" ''"" l td~g ff11t ti( llh# ,,,, J,, lf ' fl\14'

,,,.lf, ! lfl

fll 1 lf)

lill

)'I Jitfl,fltl'tJ,

\'t~ln

~~

rf

1(1,,,, u,

I'''''"V' '''

dtlf'l d11

HJtlfllltfl d~l

fi

dr

tVft f lflllll til fd

IIli

tnfl l

IJJt

Jdlliltlli''''t;
ff 11

lJII

l'l'li

.hf,
'I f, u

jllttl h IIIIIU IJ Hlltfll d11 htllfl r h

'I(

df
1

JI

, i/,l I fi i H ,, d Jtcl f

,.,,,,j f""'

lll

u f 1pu , ~ I~

' ' I' fll tl,.,q lll'l t

1co dn

Hfrl Vftl u/11 d ll'H;

''''""' jtl' pt"' '"'"' ftdll)'lllr;Hu


(I I ' jiJ II ,~ I c j, l I I I I ( I , I t I ( I I I I li III ' li j, I

do

,j,, fJ I' II fl t' t f,Jt'lllf;' ft I 'ILdt'IJ!

I'' tt~llflt tl fl '' ( )IJ I!IIJJtdH1i


dt vq l tttl 'l"'''! '"' "', 'I(,
'''''fql ,, ,~ dt ' ' '"d t '''I' J,,,;f&~,, nn1
tlt d

Jllt~ti

lllll'f td U ll'"fl, III I f l lilt

utdt f1t p11tl 1f1 UIJilitHJ

t. {li U~

l.tiJ'fl

li

I' ,' ,I d', .,.,, ti " r " 1 pu i " l 1 t 11 n d t ' dIL


(trl':i.''' '

' ' ll't' ll I !I

I",,, t.

Nt t ltrd ap tJ'u a'iJJH I

n ht

('IJI

pI '" " I ' I I I d ,,u I I d I o " III(.


ttd'f\ 'I" ' ~ln ltd tt J'\fl llltJI f'nru
,, ,' t' tI' IJ1

t t: ~ ~~~l w,Jt lllttd qr11fl '" '11 '''I'' H, dnH


1
(~'''" J'fd 11 t'l,, 1li ' 'l' t""'~i ,, ( ',utlf
r t'f/1111/tu J!'i l t~Hl tf~fl
'
1 111 11 I 11~~ ' 111 p n r ' p 11 "'
t ( 11

r /11"

du

"J , '

fi"

\'f tit tf!,,

''' ""''

td ~

tdt' '' '''' ,,


.j,

l''q' l'' I''"' '''""PIL

'''""d d(,

ij ltlp. d ~,ta

Hl! to

,.,,

,,,.,,(ti ,

' '"p, tdlt llll l

!(

Of IIIJ' ftl u't llfi

'''"'11 1, tl n

IIII

,LI,

,,J, ,d il~ tH ' '"

,.(,

i ro

d t~q , (, , j , . , ,,

(J

l,i'! ll t td 1 r dflfi \f iJ'J IIrdlrt ll

'

' \' '"'lll'llf' tl'l, , ,, ,., , t~/. lt l tl ul t''


}t~rlP i 11 rHi l'~ f11 ' ' ltl ,d(J'fl''l !J''II
!'llllf'l ' jdt vn,
ii'J I

",,,,,.11 I,,
I

dJdn dr~

ji JIItLll tJtl"

ft

I I11 I I'lll', IIJ I I',,, , ,

t'l'(',f tltllt fl

lJ d JII II ,j,, Jjt~ lt

t' tlr'h tll f, l

I'' lfl,

11t! Hfl l'

1,1' I I I ~ '11 \ II HII, "''li,,.


1I

nNn ''"I''"",,, P,''''''"'"


l~ l ' l'.rtl. Pl tlldtl l ~ ,.J,,,,tl ,,t\ ""

,,,,. ,

lllljll ,l ' f,q

llfil,ll~ d11'fJq' ltt\d lll IIII j., l,ntiltl lllllldt l tlll ' Pq ttr !,1
ftlf!JII '" ' ' lllt tll lllj'''' ~1 rl , ,.l t "' ' I ,,,,, ,,, t1,1111tt 1 1/11 1\ 111 \
1

flldJru';,,t,, tnt ti '"'''"''! h" 11 n ,,llr'''"'; t'~''''~ "'P''


uu, ,.,,, h1 11,,,,, ,, 11,,,,, ""'"''""'''" ,,,. ,,. '''''""
dt

Jl'tl!ll~

{J,, l H

'(

111

j HJI'

l ll 'l t fl

JltiJI Jll l,111,llld rh '''""I''' IMft

1ft, t n/Jr'l(\fd lt

lJit

IIIlll ft 111/10 d 1e

t~ d 1

J' ' ln '"' 'V HI,h " ,1,, Ull lil ' t' Lef1'' ll 11
1, ,, ) , , 1 ' , ~
c , " , , 1, " " , , ,, t1 r\' , 1, " ,d; " ) " ,!I'., ,, ,1~~
11
~""" I dt ''n Jdft~tJ tl ti d i, tli ' 't1J,111Lrll, tjll td
fi l11 l'f rrp;' ' tf111 f fli'J ', IIIId,, ''''' '"l1111 t 9 t' lllllfl jt, ll pl''
, , 1!111 1 ' "' t fiJ )III I I t ,,, , .~ , ,,, , ,,,, , Atri1t ttd tljl tl , , I II I I
IH 'Ilf, '"

n, ", ,

'''''!' 'lfln n ti"'' ''" ''''''"'


lld, , l ll ll't1,"lti,Jtl 1\ lrt lllfl ! 'lltdrd fttd n 1

t., ld'I H~ I I

1', 111'\'~ lfllltr

" "

lttd'IJU~J' Ifr

rlf t 1q1
lll ftl1 P

ft 'tldi f;ttu

p ""'r" d'"j \' l ' ttd~ H, ln"' f ~ '" 111111'' d" tt 't, lll
"''' '' ,.,, ,," '' d , "'"' 1 1~ 11 t1 'I" ' l'ttlttlltltuaa f11dn ''
jl" dj,,J,, fl 11 ttJ II Idi Ji t liJ)I lillt\ llllf 1tftt df' \llp~tJ.
ti i\IH tl ,,., 'l' '' ' "l"'' { 11 1tld 11111 1~ UPIHI " ' "' ~ PliiHU ''III
I' 'l,'f1 t fl l,~ n ~fll I"" 1\ P~'Hi ll' dt h l u flt 1PtH t 1 r llt' in f'tllti
1

l ltt \' ' ' '' IJt,lft t ' ' 'lrtpnttllt\ t't llln IIJII 1ft )' ll M11 ti111HU

1' 11 \ tCJ'It,

t' "'' l''' d,, f' ll'lltlfl' ltllo nluuulotul


,, 11\ 11 ' '' '"'~ J,1,, '~''lll ' ' lnt' t'n , ,., lt,t],. pflu f'lttH' ' Itu
.j, pl', tll l l hr l~t n fl'i1 1 tlld l\f , IJtfJftl"t'f'll ttllflt~
'tnl d ' '' ~lt i H l'n t'; u ,~flflltu c th ""'''' luptu ~ "I"'
(i '''' I'" I,IJ nfi lr~ d.w. l'ill tptl l r~4 ~ n Mtdo llu' nft,t ftc
'''" ll tJpnd '"'' '' dn n11IO nttdp.o, tiiHI\ JU'fl, clt'
fl '''''"'' 'V.I t Jtti iJ " 1111 , fH Io ft~ ndtu cln ol'ln 4lllaU
1',,

,,

Portas du Capelas Imperfeitas do Mosteiro

ua

Batalha. (Foto Beltlla)

A H '1'

1~

U F: s A
rnr \ :1"' ,a rnil, lndas 0 :sttn vct1

tcn t es l' ugulhn( las: 1 elof' p~rfis


()hlfq ll os dos nrro uotn ll b;s q ll p
i( rnan1 alndn aqncla 1ouust:l
sfllldn lllliHbtnLurn. 'l'rei;)
llft\..PS: l gjsfo:s di\'idi,lr s por
GOlli tafc rtc..., snli\:ut ::s, no tl,.
~en t 1n n port :t prin cipn l de
ano quebrado Pingiudo Ull1

ihnpan o d nr o abntldo e J\;b,> rdntll lxteru~ullCllt por HtH


eouopiaJ ag11dr). J\o ll ciu1a
lllll janeHto d
sulJtil~ iu1a
f l tF S tJtn grtH qu" ~
SJH"ltinl ..
1nent, llln:l 1os:1 q:t oud( se
etnl ,ebe :l po.l!Lt dt"\ nu1a qu,rena qu e abri gn d( is :treos
q neb r~u lus, o r U tdad filjgt':tll:tlldo os vilos con1 nlovintctlfns cltntn'ljantes, i~to entre
1

v:ll'anda corridn (v~trauda


que t, lllll tnnti1 ,;")sUgio d:t
tltHn

tribnna prnto-el"st, de ond ~


se lia o 11~vangclhn, io scnlelhant e h do JnotiJ'O ruJnttni n
<la .-\ 'clbn d0 PiJnbra)~ e a

fn\.a qnndrilnbudn d:t, plat,i-

Landa.

'

Prtico principal da igreja da Gra\a, em

!:;antar~m. (l'oto .\h:'LoJ

nlfca que o cliadetna etn todas as suas arestas,


casn-se llUiu concerto Ill istcrioso e profundo
ao rnrna11H1r clns con1as circlllHlnntes. it Yibrao da :-tl'f(ltitectnra vegetal que de serra eu1
serra t.ran s nd te a preec secular do pro<lg-io
a z,,rJa cxtreJnctdla onde o .Anto lusitano se
fiHcou pnrn aspjrar ltova.s energias, qnnndn
deu sin;t] a 1,rutoJ,etn castellutnaH.
A sua uon textura in ter11 n ex prcssnn -fio lugn
11a C'>T"PlJSi;fi.o dn fnultada: igTeja J,asilie:d de
tr(~s n:rves, a tlo cetd.to Jnn.i~ :tltn pnra 11ns lf:trt Ct Jfi se rasga reu1 as jn11ulas illllllin:tntus, :t~ laterais SCJIJJ"CJHtjadas, 'f)IISC<jllPtlferllelJI.e UOfll SllUS

A. hnri'l;<Hl t,nlidad e sHbliHha-se a indn pclns dclgadns


n1oldnrns que dj, i<leJn CJ.H altura a silha ri a dos eorpo~
ln.terniB, c os Dl.tcissns eonlrafortes, no perturbnJHto e.sta
cxprcss iYa tendncia os filetes
Ycrti e ais qnc 1ist,r:un o;- esc acs dn port.:d e fl n j :tnt;;li\o,
dcBtacnndo- Re de un1n l:trg-a
'
fncha de ah0olos 1lnridos sob
uuut ar~at;ura de nspect,u e~ta
l<ictitieo, quo se euenn tr:1n1 frc-

qncnten1cntc na nrquitc~tltra frnuecsa: t' OlllO


se Ye na eatedral de Houen, nn igr jn de HtF';
na de \ Tulfrand, ote.
A. pnrtn. priueipnl pcl'f.ence ao 'tipo fr:u1es
do apngeu gticn quando a ictin ica se lll:1Jlcipa
<ln hic rat, i~tno que a eula.va nos Ju tos do:s co]uueJos etu ~ubntis~n furu:ao orll:ttnentnl egundo
o eolH'cito rnu1anico: c 80 lib~rta )Hun ~\ vida
<'nvolvendo-so de nr e de lnz, ereutn e1n Jufsnln~ nns intercnlt1neos, sob ns tiarns dos bnklu-

<flllllnH.

I h, hn t'lll nn ia

Mhnb()licn ic6nien orgaldznda Jta fase teulgicn do gtico, frequenuotH a

ternente o A po ... t-alndo que con-

verge para a figura do R~deo


to!, cuja doutrina propag-ara
nao faltando na Batalha esse
v-enerando concla\-e (todalia
de fnctura n1oderna) enco~tc'ldn
;t.., larga e fundns rneia~- canas
que se esca,~ani e o tre delgada.
DJO)duras ac quais ~obenl at
ao D1f1L~cu1os capit~is de onde
arrancam as arquivolta . .:\
fnltn do Cristo no ausente mainel
da
porta.
,--se
ao
alto
no
,
lu1pnno e en1 n1agestoso trono
(que a n1ioiatn ra de un1a
construo arquitectnica co1n

L
l
-eu.:' p1nacu os. arcobotantes
e ...ohre-cn torreado ., a firrura
do Padre- I~ terno com o cP-"loho

na mo e no o n,-1.0 porque su-

b..;tituiaqui, casoraro. o \~erbo


incarnado, entre as figuras dos
qua't ro E,-ange.lstas. Por ei1nn.
deste fundo elo tetran1orfo
acolitando a figura do Pai.

arqueJa-se entre os sete ner\'?os


do arco o cn ti c o da hierarquia celestial, os f'erafins alados, os A~jos msicos~ os Profetas anunciadores do ~1essias~
co:n os li ,-r os ou as fi1acterias
..
onde se liam a~ profecias, os
.. - .

rei de Jud., ascendentes da


Virgem, cuja coroao se Y no
tilnpanet-e do conopial, por fin1
nos doi..., ltimos cordes as
figuras do 1/los-lJantorura onde
no falta o mrtir S. \lieente
eom a caraveJa e o corvo, ven?\Josteiro ila Batalha - Pori.a principaL (Cli~:L .\h:o)
do-se con1o 1esplendor perifrico as \7irgens e os Confessores. Caracterstica flan1ejante: fiP-"uras em Yulto
tetas e o Patriarcas= 03 que cumprin1n1 o!." mancn;os baldaquinos serven1 de pea~ha estatueta
dato anunciados pelos prodgios o. . ~ fantos, a ...
irnediata. PostrJ no est~jan1 aqui representadas
\-irgens e os Confessorea.
todas as f;ategorias do agrupatnento litrgico,
f\.1as a fachada ocidental. de to bela . imn
estas vastas cnrvas, concntricas conJo os crplieidadc. de orgnica to concatenada na di~
culos dantescos alando-se ern pt~ojeco infinita
posi~o ef:quenJ{Ltica elas ~ua geratrizes viu-~e
at{; ao sei'J da I~ternidade, c-o uo1 eco Yibrnnte
n1ais tarde acrescentada no seu tlanco direito
e derrad.eho, tnico entre ns, dos grandes prpor urn apndice espcie de a1npola encostada
tieos franceses que fLxararn na }Jlstica a najesh 1ri nlti \ n planta. quando D. ,Joo I qni;-- dor

tiJsa vis~'J de, tuundo jnvis\~eL NHs 1ans tnu o eterno sano no n1onnn1ento que ertgna
primeiras vergas, os ex'f-retnos dat~ falanges do
pelo voto do dia nJlernor<'n~e] que lhe in1enton
J.;r!Jpreo~ os , 'erafins e ns Anjos; o passa elo
o tr,nn. E n enpela do :funda lor, panteon real
q ne orr~. pon le nu fnchada 1neridionnl ao_
b1h1ico (i'~f11 03 l'rofetas ela antiga lei, os 1'ro

';,./

129

A. R T E

p r

H rl' 1

(4

U "I\ S A

,[

.-~

Mos teiro b Batalha- Frontaria prineipal. (Foto Beleza)

trs primeiros tran1os da nave direita do ten1plo, as suas trs faces rasgadas por grupos de
trs janelas de fenestrageru fiamej~nte, do terrao superior ascendendo nn1 lanternin1 octgono amparado por nn1a coroa de arcobotantes e em cujo retnate falta. a pirmic1e vasada
de onde outrorn Ton1pia o fogaru sepulcral.
A. fachada lateral sul desdobra- se co111 grandez a e pujana, nnn1 alongado rectngulo de
oito tramos terrujnado pelo nltanejro facial do
trnnsepto e to a1oirrtda pelo sol secular co1no
un1 pergnudnho de evangelh.rio, j YYa elas
Hu1n inuras que havian1 de policron1ar os janeJes abertos entre os atnparcs robustos dos
contrafortes. Esta s6brin grandeza rnantrn-se
no topo elo trnnsepto rasgado por um enorrue
janelo sobrepujando a porta 111eridional etu
cuja estrutnra se n1nntnJ ntindca1nente a org(tnica da tectnica rr~ntDnica
arquivnltas decoradas de nnplillros ultJn.passndos cotno t1111
e:>tigJJJa (Lrabe, zig--zngs, n atvo tio Yfo t.riloLndo., o tndo SfllJrepnjadn por urna gabln agucla
entre dnis altJos pin;e1tlos pl'isnlfticos e :qJaiJJe]aJ(Js, JJ1l1tivo peJJinsnlat ({'IG St~ c~ncontrn

nnnut coeva jgreja espanhola de l\feluencla: e


que de variadas formas vai ser unt uos caracteres ele n1tlitos portais n1anuelinos. Na face da
ga.bla, dnas molduras quadrangulares CJnparelbaclas con tn1 os bras()es dos rcnis esposos
dentro de tetral(')bnlos, o fund o decorado por
llllla ondulao ele pftnlpanos, ao
cinla dois
balclaquinos altvolos de arqnitectnra torreada
ao gei to de can1pan.rios, entre os quais uw
drr~go alado segura nn1 eln1o sobre nn1 escudo
pendido.
O interior da Batalha con trnstn pela sua
n tidrt e expressi,a Yertic~ 1idnde ascensional
c o rn a tran q nila horizontal idade das linhas
exteriores do nlonninento. E que o interior
nnHL coneentrao de foras ann1icas estruturadas na Illaterinlidade da peclra e1n projeco de
area relig-iosidade qne o tilnbre Jnstico 118S
nn ves g/1t icns. }\ s gerat r i zes a rrcba taJn a ahna
nas asas da }'rece c n. Jlleia-lnz que paiJa perto
elo soJo tran . . fortnn.-se soh o cJu da nbbndn en1
hos~anns de eor jorrando da vidranria d11s
jancJns nltas, e qu~ndo elas canbun oa policronda clns figuras sagrndns 1 so n irnageru da

ue

..

~ l '.J

I iru da l~ulalhn - l'uf'l.,u lrd oral. ( lida~ de F ernando \"i('t

lllt')

p () f{ 'f' 1

G lJ E

jJosteiro da Batalha- Cm a~pecto do cb u ~ tro. (Clich Alvo)

Ben1 -aventnran n.. Os pilares polstilos ttn o


ni1cleo crucirrl ron1nico, r ecebendo nas faces e
ngnlos os colnnelos que partem en1 linhas firnles, en1 feixes el:stic o~, ao encnntro elas ogiYas
e flos forn1aletes. 1~ de um s jacto porque a
interrupo eapitelctr reduz-se a un1 esgalgaD1ento troncnico elo fnsto que parece passar
atravs do astrtgalo, co1n dnas zonas de folhagenl corrida em friso
que e1n muitos casos
o gtico tercirio sn prin1iu para se reduzir a urn enfeite aplicado e no brotar
o r g fi nica 111 ente elo
fundo, h. 111nneira das
fn I ha s c1 c H n1 t r on c o ,
eotrJO no gl,ticn el{s

S IGO.

A q 11 eIe e n nj 1l n l,n
tle n I'CnR f,.r,n n u esq 11 eJ e !.11 da n J, {, I:' da
qtt u ~,],~,n deles f;C

cotnpleta con1 ner-rnras ornnn1entn is ch:unndas


liernes (') reYestindo o Yrt.ice diedro das abobadilhas, as cha Yes seladas con1 rosct<')es hcrt'LJdicos. As abbadas das naves so elo tipo ogh-al
prin1rio, dando-nos tuna itu prossito de sinl plicidade arcaica, no atenuadn pela existncia
dos arcos decoratiYos sn plen1cn tn res, e fr:u1 cesa ele construo con1o se ,- peln. orientao
das fieiras de pedra pel'pendicul:-tres aos torais
e formaletes. Estes tm o perfil esqueDlil ticanlente qundrangular do sculo xn, dois gros"'OS
toros separados por nn1 filete (js ,-ezes por unn~
espinha con1o se v en1 Alcobaa. nu 11111 sulco
eo1no na S de Lisboa) os liernes desenhando
perfis de tendncia triangular que se inicia no
sculo XIII e for1nado por un1 coro delgado
cn trc duns rneias canas.
C> trausepto da igreja acnsn cntn clareza a

--

tr

('lI)~ licrrH'R ~!lo uma in''no iuglr"n. c~p!~l'ie ,Jt' 1113


... jl11lln~ d~ti11arla :1 'nrohrir a Jinhn que hra,Ja tpae rt'~ultn '.e
ao.: n,.j,.a dt! IWir-a ULHjUt\la arquitectura serem ptrpeudt<'ularc:o;
iu:' ogi ,.n c uo aos torais ,, forrnalett\s tomo nns abohatl:u
I" I'HIII'l' ti!UL

~\Io s tciro da Batalha- Outro 'a::.pecto do clau ~ tro com a font e das ablue.::.. lClich AlvoJ

'

fonnn. crucial da planta. ;\bdndo-se no seu


facd de oriente, a grande <'Lbside topeta em
altura com a abbada ela nave eentral e flanqueada de quatro absiclolos rp1e Ym sendo
denonJh1ados a contar elo Evangelho para a Epstola, capela de Santa Brbarn, da Piedade, do
J~osrio e dos Sonsas, nesta, altn de uma arca.
n1ais tnoclesta., um tlrnulo fruniliar de 1nrmorcs polcro1u os, erJJ lJrechado h moela barroca e
petteneentc a Diogo T.Jopes ele Sousa, sendo ela
mesma arte o a]tnr da capeln . 'fodos os nbsidoJos abren1 por trnn1os qnadraclos, tardia
rnanuteno do dispnsiti\'O li t/lrgico da prnitjva igreja, e reuJn tan1 en1 polgonos de trs
faces rasgadas pnr esguins frestns ihuHhtantes,
de vo si1npJes nos Jnterrds, Ull]'lo na cnpela.-nJor. I >elicadssinHlS uervurns 1rrnnqJeru de
clc]undos
colune.los a nrcia :dtun1 clns frestns,
o
convergi ndn e111 p1ojeccs clcgnn fes pn ra o
fec1Jr) selado por 11111 n'seffc, lJer{t.ldico. H er-: f~os
ele rtn t ig{Js v i t1ais su h8 iste11 1 nas frestn s d n,
{d,.r.;jde eentral, n AntiJH;i~u;?l.u c a \' j s itac~fo ;,
esquerda., oB f:~eh; JllttguR e n fttgn para() l(giptu

direita. No solo e 1neio ein1Jebido nos derraus


v
elo altar. o tn1ulo de[). Duarte e de sua 1nulher
cotn os jacentes lavrados por um escopro rude,
qne os tratou con1 naturalisino su1nrio.
Na colateral direita da jgreja, logo ~i
entrada e depois de passnr sobre as lpide;) em
can1pas rasas de ~larthn Gonc;a1Yes ~faada,
que salvou a vida a D ..Joo I en1 Aljubarrota,
e ele Diogo Cton.alves
'rrnvassos, penetra-se
por un1 alto arco n<:t
c:-1 pela do Fundador
transi t anelo- se brnsc~u1leH1e ela doce pe11 u 111 brn
elas na Yes
para nu1n alacridade
lun1iu osn contra:tando con1 n. fnu<;?o
sepu1eral a(l retinto.
1~ n 11 t.Ps nn1 cn r o de
oxnltac;n, unt artnnjo

de npnteose, que Hlll


1"eenlhin1cnt,o de re-

rJ 3

.....

:~

--

,.

-..... ...
.......

.. .-.

...

'

.,

.l.n-..i.s QUe
~

-- '-

cu

ru~

.:'"

..

- ~ci: rn\.,

-. -~

..

e
.. :u l

:-..

...

.,.

...
.....
...
...

..

'~-'~:a;r-~

"'

.nl

1o.

,..

..

'

ii')-

- r:- pnrnn., en re
.
na C'5 .. uUmfi ~ n -'? e

.. .-

,...._

'~

-..

...

}~ . -

. ~uu .. ~ru~ ....-~ ( ..."o


.e c;:rpo een~'1Nifl . uma ns'\l~ e1r
t:rnm
1hraa
~
...
'ng-u_
E d
R
n n. S " u..ror
.... .. ,.
ce
....
~ rt! 1 g
Ul .._
~rn 1 e b: eo eru~ ~ re '\
n de irr -ru m n1 r. q H~ 3U(l\n1nt o .l
., .. .

nh ~
:e l \e_s e ' !!reu n l ~. ~J:)(
. ~~&i'!.ll
." a~nte"~ de Il. ll o I
D. r= il ~l . 1\ re~
..
rilln inr . s bre .. n ~r un1
l rn
d .. quinn-- . n ra 1b. -.
o i l l eira do ' fi~
""
n)
d gra -il de. 1 r ue
n ont n1 r1t;"' - dn1nent:e i "lllbnd \S', t ~ l
.. o r 1 n hns. ~ c be~a ~
r l~ da~ t
br de T 1]
I Jd u iiH . . c lll o
eE

"l.

11-:l""--n

.,.

''-. I

'

..'
..

il"'n

..

..

r .

ttrn . ... n1
ri l~; Ul t: 1 'E'
lU

..

..

,.

..

..

nulh

..

'

...

t ..... ~

I)

H 'l' E

.\

) I:

l' l J

{;

l'

J,~ M \

..

~lA'llfl a~lS nbln ~(c. ]Hll'fl lllll lHllqllc lt bt'itu I


}lolilnhntlo. As lth(,hu,in~ dus c HTttllrt s HlHll
tn1 no perfil tl lS ar,os ogivni.s o tsqlltltlf\
q u ndr n n M, t dnr d o 0 11 L X I T t o llll' n n~ 11 n ,r s d u
lt:,'ft'jn, Ulf\. j~) ,.,~ Ht't'lh'S 111 0 fifitntn ,, frn~.~hlP
fnv.t n Jt> 1 rttl'tlt ,. ,, tot lt'l'lninul d duns nt in~~
.. cnHil~ t'lll Ht't'~fn 'i,n, pttt'titnlnridndi.' u~ndH
110 .. t<t'li}P ~'\ \..
<'HI'!h'ftt:~dlt'tl dd fl~tlltt'jHll{t'.

.. \ di fe r 11 r, n d ns l1 n ~,' ~ q llt ng 1h. n 1~ nn n ~ , " lu ..


nrl(~ df on,lt lt'J'Ptltp n 11t'l'\'tlg't)ltt ,Htsi~t,
fl

ttntlu~ hTt'tll quntto

I'Ht't~
,. llf.t

~Hl

St'I't'll\

nn~
dttpll:4

l'''lg't)ll _)~ 'l llt 1l'lt'

l}

tH'ldt'nfr, lur~r t'flttd(l

ll~Rlltl 11\'~IH jll't\g' t't '..""

~11(1

dt.. f(ll'lHH~

H !it'

Cflt t~ t11' i n c l'( "' "I (, g i f n

dn

d
'
tlntt 8 f t'll. la-~'' dnndo
fl. t vt d n (,\ ~' 11 cl '~ H ti pc''-'l't.tJt S Jt'ttl'il,>

P. l'lrttftii'UiH.

\ \ ftnHl ) d,, lHnt,


. . ~(' it tlht itn
. \ ri,lltnl rn:.;rn
...
HJll Htl\}\1.) pn1t;tl dt' lnrgurn ,lc.' uut ttntno tlc
nln'1budu . rlnuqutnd\ tlt duu ~ juueln: duplu~ lll'
:nupli llldt igt~:t l Ultt t' tlltltu~ fo tuln ~'tllUo pt'w.,
ti,~~~ ,{, i!.!'l'tiu
t'Pb n ,st<l'iP dct'' .,.~_'t'Hh dn~ tuot

dunt qtu\ tlll dl'l~!~tdn l ' ut1,l ,, l'l'njet'\'H dt'::-tdt:llu


:t~ nr, 1tti\ ,li H~ tf,,~ nlf'\ :-- l\lLhruch~
i 1' ,. {III\ p f' ll d {) d l t't i \ l ' ~ d'\ l' I ) lt I tll L):-; .
t~ H l n r~ r n d n d n l 'n sn ,L ' t'Hl' i 01 L) q'1t 1h.. t' n
(ltllt .l ttllf P l.nttlu . t'lll P'() ti'"' H t'nfn1tlu dt ou trll
(' n~H \I t \ l \ u pr(li }, ' d (' lll\ \ 11 \ d lllll H ll t o ig; tl nlull 11 t(.
iln~t,~(\ :\ 1gt't'ju ~dnl\in l dt .. \ lluhun. ( l .lJrH}Hl"
ttttJt1, l \lt'.:-it\ ulo X\' tllHllh~ llt o t':.;] lritn l'lHutlnh"'
1

tlll

~qltt tl\H~ dn ~un ~ongt~ nt\rt 1{' ~thnl'

... / ,

lln

\H,

utlo

di~p\'t'ilh(, cius trvs :'rrtnlPh nhtrtut'H~,

llHt ~ nn ,nlutltn:.;n r.,bu~tP.

~ un li nu l'onqdt'h;u''

litH

qHt'

tH\

No

JH't\f<h~(

fhu

n~ fl,Jhn~ lbu:.
dt~ llrt'PSjdt'llt'~ Vll'(:'' Hllt! l\ ... ,'( llll \'111'\ U!' ~O., lH'Ul~
~~dqt ttol'in~ fl, , nhtrru,rtdP~ fu~dn:-: 'iHuo ~Hpt''"
d i\ nc c', d t ~ u b 11 d ~:; n t ~ t a h iii tlr u h\ no u (' nso t )g' h t\ l
ns ''tnndnH li nu~ n.lft'J'IHuu,h \'Otll JlHdns .. cnuns
ule,,lln,t>th't',

,) ~ rdlPR gt ~~~P~

trnu~ptH't f'l' u~l

H T' 1,

p () H 'I' l 1

({

l-. E ~ .\

)J,osteiro da Batalha- Frente da Sala do Capitulo. (Foto Beleza)

num permanente n10Yin1ento ondulante e assentando eru fustos delicados como h;1:--ts: alm o
bloco despido, a linha nua esprninclo um conceito austero ele cristianssiina r enncia. aqui; a
renda dos espelhos nos tinpauos Yn.sndos! o cairei de polilbnlos afestonunelo os arcos! fruto de
un1a arte que se requinta e se dinamjza prn a
I

morrer.
O interior, n1bito solene que acolheu a flor
da lenda. cobre-se con1 a celebrada abbada
abatida. de uma horizontalidade tetner{tria . forrnada pela convergncia de dezas:Seis tnolduras.
oito das qnais, os Jiernes, se biturcnn1 crn terceletes de onde resulta un1a e trela de oito pontas,

clL po i<;o conjugada co1n o q uadrado da planta

ae

por quatro tronlpa angulares


duas abobadilhas, firn1ando-se os grupo"' da ncryagen1 en1
()]to feixes de pilnre cucostatios aos tnnro~
sobre altos soclos. 01110 u1n alhtnte fatnUisr
sob a JnsuJa de nn1 dos arranque de , unto,
'- e utn personagern de face r ~elo nela e gla 1 ra,

a cabea coifnda por un1 eou1plicndo tnd;ante

de cauda lateral pendente, o corpo enYolto nun1


giho abotoado e cin t.ado segurando un1 esquadro na 1no esquerda. Ali ajoujado secular-

tuente sombra da m:sula. subnlisso e Ineditat.i Yo, passa na tradio oral por Eer o
arqu.iteeto da obralo Sin1bolo ou retrato? rl 1ao
fisi onnlicos onde ressun)a utu particularisn1o
indiYidu:ll 1 le,-anl-nos a SUJJOr que . aquela. a
efgie de uu1 dos n1estres. Qual deles?
... o u1uro oriental. uma janela escava o ~eu
,-~lo na silharia espessn, tripartida por
arcos de q uerena de

onde irrotnpe a cnprieho... n ouc1u1ao


fhu.11ejante que ...erpcntcia pnra o fecho
eircunscreYendo <.lpse trilbnlos e te-

tra16bnlo. en1 ponta,


de origcn1 inglec:a.
a do p ta d os o o Dl o

p (J R

rr

U fi G E 8 A

Mosteiro da Batalha- Tecto da Sala do Capitulo. (Clich Alvo)

vllnos, na organizao do tercirio francs onde


~o designados por SOlf[flets e ~nouchetes. Os vos
eutre as molduras verticais fecham-se com trs
Yitrais representando cenas do Calvrio, a elevno da Cruz e o Descimento do corpo. Na conlpo . . 1o central, l-se a data 1544.

Alm da capela do fundador, outro apndice veio tirar simplicidade tradicional da


planta a sua sobriedade conceptiva, no agora
no fJauco, j ocupado, mas no eixo do edifcio,
altn da sua ousia, alterando a concatenada
concepio da planta originria. D. Duarte no
podia, por uma disposio testamentria paterna,
colocar o seu cenotfio e o dos seus na capela-nlor elo templo, vendo-se por isso obrigado a
erigir um novo panteon real. 'fendo apenas livre
o terreno poat-absidal do monumento de seu
JHli, a mandou levantar a sua capela funerria
lt Jl1.lleira peninsular da capela do condestvel
7
\ elnsco, na catedral de Burgos, e da de AI varo
de J.J una na catedre&l de 'foledo Realizada como

se propunha a sua ligao directa co1n o interior da igreja, ficava o novo recinto formando
uma espcie de segundo corpo absidal de cape
las radiantes. So sete estas capelas, displtu
em perbolo heptagonal ao redor de um mbito
central que uma cpula havia de cobrir, e cada
qual formada por um tramo rectangular e outro
de trs faces, penetrando-se nelas por arcos
afestonados que obedecem aos princfpios de~
porcionalidade dos da parte joanina, de inscrio issceles. Desta disposio geomrica
resultam espaos intervalares de planta ._ . .
guiar, sem nenhuma comnnicaio quer com o
exterior, quer com o interior, ociosos poriant.o
como ociosas e por isso apenas decorativu
janelas praticadas na sua faee perifri
dife..
rente a nervagem das abbadas absidio.,._
definindo-se numas a forma doe doia
mantendo-se nou
a d
r.om posta de liernea e
da cruzaria "'..... m
com brases

Cristo e o

I38

'

1'

P 'I' l ..

~to t ir, cl, Hotnlbu - l'orl.l dus l'c,ptl

IIIIJJCI'fdt

. (l'otu Hdr n)

s.-.lL

..
4--

...

--

ham
..
meE.ma ntm. ra

da se
.... -:a
e pela m'tf'rm .
d_ re
a .. anr
e

a
se

X\ L
D
oa ra

---

lif:IU-~

da
I

ez.pessm a da paredtt

$-

..

..
--

- .

'["

... _

....

-'1

,...

...

- -

........

......

.___

"

...

,...
_...._

-----....

~
.......
~

....

...

...

,_

...

-,

...

..

"'

-...

...,_

...

1f

"

-~-""....

......

a ua,-a
n :- temp-_:. um -ntrt .rerna.nues::.... ste T "'m - te~an~ d
' s rde 5 de- A1
uerq e as
t ri.a.kJ'~ nsi~ n s na ~ ...
d
.. e- e- -~ dt:btu .:
~~ m n1anda.d - a
rei Tftltul"l15"";.:-t_ pe
ia r
d"' lndia?
__ re a fs~hada e ti~ das
ape as dnL""'ti~a..-. ~L'ID~'A a
as~-_ .ia -bra man ~li .
~ri ... ,e iro n
riro I~ ~n tre
- E. ..._2" --:.: fri:.., -. d~ nin1er :as cm l:oix "" de f 1hagem em
LUU~
'

nt~ ~-

J. )l.S

,a

...;ma... ~ e--~~ud ...


~
ant : c-ingid - de
nies
gantes r - repujad - p<'r
- de - . .
rorrend na
terminal nm diade-m de
- -~-: :: hnil - ~- m dniJI ~ .: de
dr sn1 gem frnt :

- c (03 e ::m ~.:ta

a eantata de '"'~
m tiplas e
a ... inf; ia
de se 'a n de gruta que ~

.1:.1

~tir zad

fuga
ia t """el da- :nas
romponentes a perb.~m
da
..
~=trutora g t1ea.
l)it

sbiiaterrompim"'

N1m

. -.: - ....1.~
-

s
d t

t'OO.

linear ('10111 a
face iaini.

.!e
~arriba .....
a
dtlft'a iplac"ftl e
tria da
Tos das ..

tod

a
.. ra(es mo-

leftDiaal-!le

dae

- S:J,-::..:I: };~ ".-...::

elo oct-

pao daado pelo . .


'.

._.,

1\ 1l T E

R 'l' l. (J l ~ E P. A

rt tt e dei ta 111 1n ra n reei n to:


igun lntent.e de dispusiiL, fasuiuladn.' fn .zen1 YiZi1tl1nr os
frisos fitofl'r,,tiuos dn :ISSillletri:t g6tiea, o earvalltn, o <a1do,
eon, ns grttte!.:c .os . i11H~ftieos
1le fnet.or el(~ssico. ns,;endendo
uon t.ros as iniciai: t;ornad as du
rei venturoso eotno pteit,n h
~un. nrdetu tcstantellt.{uia. tudo is tu enea ixilltrt,lo ent fi1ete.s lisos irronqw11do das bnscs
per i s rn :1.t i c a~ e o 1u o 111 n a pP 1o
f(1 co.s

tenaz

du

snl>strato

ngi\aL

Os fnstos Jc~tit:ulnR nn peso

tias ncrvn r as da, nb61Jada q ne


ultegnratn n iniciar a sua projee\~lo divergente, trcpidan1 e
zig-zng-ucinn1 nu rna instabilidnrle que utn cornplcntento
dessa agitnda, inquieta decorao. At os nichos que se cayan1
entre as trepidantes n1oldnrns
se coroaiH de sobre-cns enlabi rin ta dos COlllO lia nas tropicais nnrna ansiedade coleante

que afasta todo o repouso.


}~ste obt~m - se na tribuna
Renascen<;a que sobre n. profusa porta de entrada faz baixar o ton1 dn. cantata fhungera con1 o nobre arranjo da
sua n1odena tnra clssica. De
dois vos de puros arcos-plenos, reo1ntadn pela facha do
Mos teiro da Bat5lhaPormenor
das
Capelas
I rn pr::rft:i tas.

friso ~t sotnbra do lacrin1al


(Clicl1.; A lvo)
saliente, os sens ps direitos,
faces e perfil, adornan1-se de graciosos colnn nnut ex pre~so rneld ica repousan te. Qnern
nclos do tipo candelabro eon1 segn1en tos que na
ouson fazer cessar a vibrnco
da corda n1n.nne,
curvatura elegante elo galho lembram vasos
lin~ con1 a equilibrada patt ta d n. 110 ,.a discidccoratiYos. O artista que concebeu este belo
plina? Datada de 1533, ano seguinte ;quele e1n
trecho de arq niteetnra no qnis, apesar do seu
qne .Joo de Castilho abandonou as obra.~
in ten1pesti v o contraste orgn nico, acnsnr nn1a cHscedendo o lugar a Francisco de ArrndaJ entre
cJepncin absoluta con1 a exubertlncia an1biente,
os dois que ali trabalharan1 as opinie; dhrelpor isso recarnou os seus ele1uentos constrn ti vos
geru. ilnposs,~el Yerificar e1u que altura dn
con1 todns as ,ozes ela granl<t.ica ornan1en tal da
obn1 se grn vou a dn ta: podendo aq ue]a estar en1
hn paei ente pri llHlsera elos teru pos renascidos:
certo a<lianta1nento ao ten1po da interYenento na lllOtla.: tonlhns cru festito penden1 sobre
.:l.o do nrquitectn portugus que teria tido.
os fnstos: os ncan tos desnbrochan1 nos capitis
pos~l\el1Henfe a seu cargo o ncabao1ent?
e nas bases, rneninos Cf.ltH.laos de apndi<.!es
d:t obra e a aposio dn data. Porque ha
vegcf,ais segurn.1u e~utelas no fris(J, nHsenras
nus 1f.s tlireitos internos e no intradorso
rebo1da.In o perfil ,{,,s tessaltos, ln1stos nnt,igns
dn::; ~rcns (e julgan1os isto iJnp~r~nnte) as
assnruH.111 e11tre a 111 cdd ur:1 d(,s soelns C'nntndo.,
regret as cru1.adn.s frequentes en1 var1as ?bras
o cJi:qasfio nteuua u surtoJidad ';) para se n~:1.uter
aut~nriuns de C!a tilho que ent:io praticava

..

I)

C)

I t 'J' 1

(~ t J ]1~

HA

JnH fLSSOCJHt~rS

ltHdicvaR t]r,g

pedreiros livres e ('llHRt:q uNa to


IHCnle n id<ia de ns suas l'ltl'l.,CS
FHtgnrctrl a sciv~L do csfor) cole~,; ...
t.h ,, po'h; in j{t longo o valor e
prepotul cr!lncia nrLhtha df'!-\Sa
fa.1nosa assot i a{;o Hce1et n, pn ssarHlo o seu ]nhor eOHl 11111 pnra
a criao jlldivid11al r pnssaudo
l.an1bn1 do agregado socinl para
os gTandes potentados a iniPiativa drt consfJ'tr(;fio dos <~rlificios

n 1o n , 1n1 e rl 1' :r 1H, ng {IJ' a lll a j t;; ( j v j s


<{ltC religinsns. () entus1nstuo

efvjco e udstieo dos gTflJth.!


11grcgadns cltrHlinot.; finita c(f.;sn.d>.

l\fosteiro da Batallta- Pormenor do l'ortal das Capelas rrupel'ft"'i t:.ts.


(Clida! Alvo)

A Batalh~t u tn JunnUlJlf 11 { Q
levantado pela vontade rrnl, c
con10 J). ,Jnlo I j{ a11tc s contrara. a1it1na <out a en ~1 le
Ijeneastro. f:'tcil foi, dado Uln
f!crt inglesisnH> decorativo (~Vi
dente e1n certas paric:s do rdifcio, concluir ela snn filino no
jJerpcndicu]ar jng-ls, devendf}
recort.lar-se aqui que os P]entCl1i os do g6tjico de nJnl .. l\fanelHt
foran 1 elaborad os e sistenHtti %ftc1os peJos arqnitectos franc~esrs,
cnnstituil1do essa elaborao a
rtiqujtectur:t. fian1ejnnte ou terci:iri a q ne a li,rann. depois cspn.lltOlt pel~ Europn..
:J(L can1os nessa Huso qne
nu~i]nu:; Hte

se desfe'l. ao esflldHr-

rnelltor algnns dos eJ en~tcn


tos estrntttl'ais da snn. ab6bnda. qnc afinal
llJOS

o J{enascin1c~nto c1u raro esprito de nssinllao Crf t.i ca.

o que dcfi11C n estilo, scutln Slllpre rL cohetilll'::t

I II

o fac~t.C) J' de~ ecJ HStrttc,~ fio q11e eotl(1iejona o aspecto


elos alt(a<los. Ora a a)d;hnda da Bat alha .] fran -

As Origens da 13atalha
un

A histria das Ol'gens


J~atallta tcnt sido
urna das preoc~tprH;0cs ela n.Jtf'le(Jl()gia porf;nguesa porque, encontrandr, 1,or1cos ei,s de poteneia) constrtttV(J que a prendan1 h intpollcut.e
nu dl AJeol,a,(;a, u, 'VCtrl eonsider:uHlo eonH>
exp1esso lJJusca de factorcH de i11 terverH;n
estranJtrS~, sc1n anteeelleute~; uo ru>sr.;o IJteio que
lhe explicassen1 a grH,ndiosn traa. 'rinha do
Rer posta d(~ part-e a, sul\ filia(;ito no n11ordrn1~f.l,

cesa ll.O inglesa, visto que :- 1 s suns fiejras so


perpendiculares nns arcos t()r:tis e aos forn1a]etcs, result:uHlo dnqni n li11ha q11ehrnda. da. na
juuc;o se1 oenlta pelos arcos ogivni., ao pn ... so
que as fieiras das ahhadns inglesa. so pcrpclld icu lares a est c~ arcos detern1i nnnclo peln
sua j IItH; fio lHL 1Jisscetri7. du ahobadill tn a n1e .. ntn.
linl1n, qu ebrada, vind.u a tenqlo o lie?'llfJ, Hlo
ing ls, para eucnbrit tssn j11nc;o poneo agrn<'i{Lvcl h v i sta.
1\}nt disso, lln tf' tnpn de 1> . foilo r er:t JllHiS
un.t;ural, porque jtt estavau1 IH JHtdt.o cn1 uso uu
aJ'qHitfilfd,Ht'a btif.ftniea, qn nnfes f'C cntpregas-

A P 1'

1-~

p () J{ 1, t +

(,

{.

E ::; 1

i\Iosteiro da Batalha - Pormenor do prtico das Capelas Imperfeitas. tClichl\

.r.

Lo bo)

"
e1n as abbadas polinervadns em leque, on
antes em pavilho de tron1pa como n1ajs tarde.
depois da sua disseminao pela Europa e
en1pregaram nos Jernin1os.
..:las ser in1ediata on mediata a influncia
francesa no 1uonun1ento dn independncia sado
do Yoto de Aljubarrota? certo que o arrojo
de Alcobaa baixa de tou1 e en1 pequenos edifcios que temos de ir procurar a sequncin do
esforo no tipo da arquitectura gtica porque
n du1eza dos ten1pos a c se ps Ptnbarn~o. Pre-

cocetuente, aparece n. abbadn ner,ada em


l'lortno-n.l
e Jt na ,etu tn it)'r{-]a
o
~
.. ronu\nica de
l~ate utn dos tnuno tetn a ~ruz de t1gi\a que

ali se intercala fnrt.i\-anlente a apontar a novt


dnde con1o balbuciante ilaba eut con truio de
e tereoton1ia to prec{a.ria. ,.enlo-lo no alpendre
da Senhora da Olheira, em Guima.r~, on:._
perfi dos nrcos so jt\ de uma to nfd.a I
. . ~.......
gticn, no deanlbulatrio da ~ de .....
Y{trio claustros da 'la.
en1 ~ . tT oo de

Mottetto da IJataiJua

t tiJI' J

lo I ur tlarlur. ( f Jt, I~ Alvliu)


JO

A R TE

PORTCGCESA

a nova arte como j. atrs foi apontado. O que


tem sido considerado con1o o fulcro da arquitectura francesa~ opuA francigenvnn.J estava assim
introduzido nas construes do Portugal romnico, bastava que facilidades trazidas por uma
melhoria econ6n1ica tornassem possvel a sua
aplicao sisten1tica. to expedita a nova arte,
to fcil de projectar no espao o seu expediente
construti-o, que preciso, para nQ frutificar
com rapidez que, ou faltem estmulos, ou haja
um germen de resistncia tradicional a opor- se
adopo dos preceitos da nova estructura.
E esse elemen t{) de reaco, no demais repeti -lo. foi o romanismo.
Os elos da cadeia esto fragmentriamente
dispersos pelo pas, e o seu agrupamento depende
.sobretudo da elaborao de um corpus completo
da nossa arquitectura nos sculos xm-xn~, com
plantas, alados e cortes. c~n tudo, se olharmos
para o que nos resta dessa expresso de arte e
de alguns tipos monnn1entais
da idade anterior. conjugando
os elementos subsistentes com
o :"acies do romanismo.. possvEl apreender, dentro da elaborao nacjonal os factores
que tornaram possvel essa
ecloso final e desJumbrante de
~anta Maria da , ...itria.
Se ligarmos as impresses
crJlhidas nos monumentos da
acrpole escalabitana e, agrupando-os, os aureolarmos com o
e.sprito de grandeza que ecoa
nas alterosas naves de A lcnbaa, talvez adivinhemos por
um pequeno esforo de imaginao, os elementos de ordem
material e moral que se chocaram no esprito do arquitecto
escolhido por D. Joo I para
dar soluo condigna ao sen
voto de cavaleiro. A esse arquitecto podemos j agora chamar-lhe Afonso Domingues,
sagrado por uma nobre tradi(;o literria, consubstanciando
nesse nome o esforo de suces.
stvas gera.oes como os gregos

dos absidolos, a mesma da igreja da Gra.a


em ~ antarm~ cuj~ anterioridade de constru2
o dada por Informes documentais. &ta
igreja no tem abbada, cobertura onerosa
para uma bolsa particular mesmo que seja de
fidalgo abastado e generoso, n1as quem sabe se
inicialmente pensaran1 nessa cobertura. dada a
existncia, como atrs indicnJ os. das colunas
adossadas detidas a meia altura da na,e. que
assim abandonam a sua funo ficando ali com
os blocos chanfrados que as SQbrepujam. numa
ociosidade ilgica. A fachada uma reduo da
da Batalha, ou antts esta uma am]Jlificao
daquela nas suas linhas gerais e nesse no sei
qu de propores, geratrizes e modenatura
to prprias a fazer pensar nun1a origem men~
tal comum . certo que as fachadas eram em
regra levantadas mais tarde que as ousias, estas
as primeiras para mais depressa se fazer a consagrao da igreja. ~fas se a constru-o desta

fi:~cram

ao

de Dedslo o smbolo

esforo progreesivo de v-

rias colmeias de artistas.


A planta da 1Jatalha , com
rnais amplidAo e a duplicao

Sala do Capf tulo do Conveatt

A lt 1'

F~

upedaneo qu{.l 1 . l'ernnndn


mandou fazer en1 vida pnrn
. obre ele col( ear o eu tllnulo
e rah:ez junto do .. eu o dn
tn:1~her nou1.dn . E o cor{\ prilnttlvatuellt no trnu ~lHo d~

.1
1uct do pt rn
s . E"' rn nel:-.tto
(~ ues
o lugar onde ~e encnntr: nn
topo oeitleuL I da"' tHlV pnludn"'. dru do '- R"itn :t cntradn u
a pecto de uutt 'a~na <riptn.
~\. nu. UloLleuntur~ ~a lllt:'-'J.Hn
ela B~ltnlha. n 1ue nHt .. ahc'.
brula bipnrlidn JH?los lic rues c
urna r.\<- r h~ <le enpitt' i cou1 o
:fri~ado dn folhaht'lll e a Ealit'ueia ela Yolnta vPgc tnit; do
gtnieo 1-erci:~ rio. 1~ parn llH:tir.;,
es c coro
<-otnu11ira
ho1c
co1H
.
o extcrtor por unJa porta~ l'
esta a portn. de fa cics rnut;l ..
n ico que se '"Y ua fa<' hadn
sul da Batalh,t. rep tida {tu
~

Mos teiro da Ha talha - Outro aspec to das Capcla5 rmperfe itas.

se n o

dcn1or on, tc nl()S q tlC p tl S<1.l~ tltn pouco


na lindissinut r OSi:cea , o nu-tis beln, o nutis dcs.lut n hr ant.c cxen1plo d o Hrunejant.e ent P or tugal.
c\ 11eru proj ect ou essa <lelicada r enda: esse ngr u}Jflllln lo irradiante e coleaute de cnr,-as e contrn-cn rYas: conhecia j ~t os preceitos do tercirio
no que ,eJe tern de n1ais per1nanente, dando-nos
nrn exen1plar de con1posio sitnples que desabrocha eu r adiosa cor: o aYatar do g rande
janelo da J3ataJha. O por tal ela G raa flagr.a nte de . en1eHtana con1 o do tnen1orvel edifcio extren1cnho.
Quant0 hs abbadas e perfis ela 13u.talha: e
ist o 6 esse n ci al ~ no tentos de ir n1uito longe:
antes nos n)anter en1os no recinto escn.labitano
pa ra l1 1es encontr a r o sflni le. \ 7en1-se no belo
1

alguntas igrejas frauciRc,.uuls


co1uo j se obscrYou. l\1nis
r ica apenas no ulounolcnto de
D..Too I.
O lugnr COinum de (~onRi
cleral os nossos nlonutnento;
1nar ca.dos con1 o selo do ronutHisnlo pode estender-se a toclns
os pases latinos onde o g6t ieo
se sujeitou a transigncias~ a
con1pron1issos, que n1ai de
un1a Yez lhe der arn uru carc(Clich AI vo)
ter hbrido. Arquitectu ra nrdica nascida na zona etni canlente gern1nica da Frana.,
ainda a es .. e te111po sem un1a for te unidade poltica, no se ada pton con1 liberdade a os pases
1nericliona is, onde tuna tradio secular nlanteYe as claras baslicas e depois as a us teras
igrejas rotn nicas, algun1as destas con1 fachadas que len1bra1n arcos de triunfo da ~poca
nperial.l1 unia certajdentidade (q ue con1un1
n, outra igreja ... portuguesas) entre a pl!lnta da
l3atalha e a da ..~ \-elha. de Coimbra. As d uas
se Hga, con1o ,iinos, a Graa, de Vc'l ntarm .
con1o a ,atar 1nais m odesto: n1as de suge. ti --a
aco no esprito do arquitecto da Batalha se
no fo i o n1esn1o) e no sei que rihn o sec1eto,
que sbria combinao linear e~ q uenl{ttica pulsa
no arranjo das suas geratrizes aproxin1ando-as
do citado antepassado mais ren1oto. a ,~etusta
I

47

R T F.

~ . i ubra.. ..\ Yi ao perturba-.. ~ t't'JU a tloritla


t"nl ni da renda que 1 ~reorr~ a: are~tas,
litll 1
platjban
enriqu~t'e o Yio tl~ jant'-

ln~.

rt:lio ~orri o Ae "l'~ntAdo 1nn1i ~a ti


n1n... u"'e au-.-:tera. Ma o . . ub tra to originrio
~Il u -~~ em e o atra~~ do-.
eulo eomo Yoae
t
~~ntinela cban1ando a cnnclaYe
irm
tl. i:.-J ~~
de on1A m n1a fsn1 Uia.
l ~!-Ada a ('ri . . ~ de ~r~... htl(\Jlto, ljubarr . tu. er111 a
d indee
t'
.. rt . 1 t'nte o equilfbrio poUUeo ll paa
h uo1 horiaonte im n o e ten

ele no

umpria

t'npi~n h' t'f'lll utn t:-tliffcio ntenH.rt~v~l~ t'll\'"errar "-~ ei~lo que
st~ lntcl:\ra t'\. tu (\ ~ .. "'ro ind _
m:hc.>l do prim(>ir<~ Af, n opl't'~
tl~tulo :l itlt'~lh1a\.ie nfc. n. . ina
hll: ~llhln\\\:' j\ "n inn. ~ ir g-ra, ar
lHUU t't dit'~ dt' })l dr~l 1(\ ~tnl(\-)l
ttl t'''IH innidad~ hi5h1ri~a. para
que I \lrtu.!'.tl r~ .. .,,rJtl~se- 110
~r pt\seult"' lllltlit Y t nnt~ 0
grnntlt"' r:hlrih' " 1~ ~t nvi inhnvn .. n ~~u n1 t~() :l't h rrl,
n:\tnt ('avNh.)ir\' " llH u~ , er...
gn~rn '-'t'n' t: ntc5 l" .. unlhan1:
. . ob o burt I tlt\ h, bih Yin.n1..:~
\:"'\S retle t
an
SU 'l t ~p, tl~ in..
tenu.lr8 t.n, uru n \ lllt: nt, tl
paz c d~ orn~:\ , n hh flliti:lc.l~
th.v.. rlnle... t :lrtH~~ t ~ut: u uul
nl('llU1lh?nto d.:l .. nn i' ~ a"'
huen.;."' s naYe.. de -~lt bN~a aa
e. . tio a nte~tsr ns l' ~~n ilidad~s do . . (\U engt'n h(.' ~ 3 ..: 1
rotnpartit"ipnc:on ~r:lnde t""'
fo]\\'\ europeu. l':l~ta' t\, Jll.'i~~
l}Ut:' o arquih."t'ftl dn ll:lc:Uha
... entis--= ~ \) l"'~"' dt' llt' ~~u }lllf!'
IUH}ll~la hnp( n~nte ign:j8 ~ ~l ..
YCil tua} l'._'lrn, C'ingithl r...,
AO
cnnon tia t~pt l'f\., ungind {'t'm o al"\lt r pa tri..,tit'tl daqu~J
llH.1lllnn~ntt' gh.'ri s' ~ forfl\
ergner un1 t"tlifi it' nl~Dlt'rftl
a t)Ue A Yont.ad n'Rl ~ a U
'f\]et'tiY1\ da '"RIU tt'tf :\! <
nu\ teria i... e n1 'rai d
~.. .Tt\ nao erA tun
apeu a cumprir unt o&o
di,.. itinAl,
era o e ~i deum

po,.._, a

ira...: .. tie~..,e grupo Jtui ..~'" qu


~:\liaar

t.le6.ne a "u robu

n1

C)

R "l' ll n l

Mo tt'luo da Batalha- Dolallw das

G~tpeln

hnp~rfd ta~

I
1 1\ 1 t\
\ H\

'
tuud

h,\

l ~H t \ \'

I'

I~

1'

t\

1t I' t l ( I 1l

' "thn '"'"'"'" l" nt\1t h\u,


nn ""\"'' ftn ''" \I\"

l ~

1 ' , l\ t '"lht\ n ln n~ '"'" hlAt\


''lu' l
"
\' " nM\ " " "' thuu ''"" l '" n
h ' h ' I U '\M l \t\ rt\ \I \' t\ lU\ UU' t\ \l \H t\ 11 l' U} '"
\H \\\td "li~""'''' '' Nph hu t\hHh\ "' '"' n An n
h ' \\
M\t'U \lU l t\ l'""'" ttUl\ Hlft\ltUU\t\u pt\ln
~""H''' n~H"''''' " ,,,,\ hut\ P"""Au nth\uth'"
l

'" '"\'" "''h' " hH'I lt\ M''' "''A' 't\\ lt"'''"'""'
\' I\" '' I "11'~''"' l""'t\ n'''"''"~''l\1' o t'"''nl
,,,, ilh'
''" 'l"
UU'h\ dn ,,h\HlM't\t'\''hu t't\h\
' ' o \ "l h'' 'to f "t t'1o t\ h~ ',. pn h" tut~ ,,~"H'

t t'

\1 " \1

'"'t t'h'llt\t'\pt\Htl'h
''npftuh,, "ht~
h"' 't\ ''
"
'
"'
1' "
h\lht\,\U

~,, dn
1' ,,d'" l
''

iH\HH

hnll\h,

hr""''" tl'

ltt

''''''"~

''"t\ t"'"""''''
l\
''""'"t\t\

i '''\"'''
l\\l\ H U hHtU\

q \\ ' \ '" '"

Ut\ "'""

"''

ht'''~''

1l\\\UlH'tt\\\t\-tt'lht\l\t\l

t\

"'p

I~

'"" P"'" ~-t., ""htUl 1"\ Ai, hn.h\lhauuln 01,


''"1ll''''
"'"t"'U"lu'nU t\phtuu\u
p~tfnau " '"' na, tl\lt 1\l
t't't \tsU\U hlI UU' t \1\ Ul h' h" li\UQ&\
'''Mt\l' \''''' \ t\lll ttHh tUA "l't't\t h\ 'l"" UU\Hc\ \
''"" '" '' u' '' ''" t,\,,\" ''"'" 1"' 'uU' lu ln tU't'"bouq
~nl ''~ ~t\Uh\ l\1"' '" ''" \ \tt\tln,
l'u1 'I"~ ~'" ht "~ ~ " Ut\hu ,, '' ulh ,_, """ om
Mt.\UM lhuu'\" 1\u "''""lll \u\ ''"'"l'"' UlU hhu\rla
u"HU'tUU\

I \t'U 1

'"".

''h\
I ''t' '
U1'll""'nt\nM 1'"1' \\U\
hn "ht\,

H'"'~ ptt1pUMMtUU 1\IOI


t\t "'""'
''"'"'''"'"~"

"'
c
hul h h\Ut\lhHuu

fUifUIQ

huu\u h p~th't\ '''"" lntnhlllth\t\t\ ''"l~nuto '


'' p\t\"ut.- tpU'\ ''~huuht'" UU\M ''"HIU\ I \\ t )l'ltn\t
nl\n ~ Mh't\nhu t\ ~llil\ t'l\Uh\tt\ P''l\t\'""''\ nU\1
'" lu '" '' "'_. h hu 41
"' ""'~""'"'" '' \' h "~ An
U\t)tU tUI tt\ H t\' ''HlU 1\U\
1n\U te\ t' h\11M "'", t'l\u\ r
Ir'Ntl'U\th'n
'"""' u 1\''""''l"1'""""
n
IUbtAd
Hl'lf~" "'" l" tltu\
1\ll
\\j~'t\ }l"l' \1\ tnn\Art\
P""" l\ \lt\nA'' d 101 "'

l~

1' F

t)

h 1' l

(1 t F ~ .\

I
erto do lugar onde
outrora e ... i tia a
praia do Re telo,
paln1o de un1 paralelo terrqueo que
uma d grande balisaa da IIi t6ria,
ali onde a terra
acaba e o mar ~onle

a le aotou-se a
igreja do Mosteiro
do Jernimo ao
lnioiar-ae o

qu

oroaran triunfahuent conl. un1 u remo


qu
e foro A obra do infant D. H nriqu .
foi dali qu partiu ,~ o da
~ra
de oh rta do autinho marftimo
{ndia,
dali qu e ron1peu para A rand ro qu
ub tituu a c n ~ntrica ci pil
m i rrAnea, ond d brochara o pen n1ent
pela
ntri a ivili
atlA.ntiea, fui ro
idade mod rna.
m qu rer in.~.., ......
brar o fa to poi n
mom ~uto era ift"'

paragem d \ as
nim

da

o a-o, tem-no
,trnnlo nlo por (!~...........

a
do

'

1~

'r

~~

o rt

gador no 1nainel ela porta lateral, recordando a


n1odesta ertnidinha por ele ergu1c1a para consolo
espiritual da h ustna rdtutiea e in1prinlindo pois

ali o pensa1uen to das descobertas con1 o u 111


sinele jdeolgico do seu paHorama cclico.
~O n pecto da '"'un fachada lateral, que outrora
se e ... pelba v a nas ,guas do ' l"'ejo} 6 o de un1 a1ongado rectne-ulo cujo esprito linear tende para a
horizontalidade na ordenao das sua.;, geratrize.... 1nanifestando asshn o esprito da n1onu 1nenta meridional j acentuada no rorunico
n1antido no nosso gtico, coH.str:I~tando con1 a
silharia nua en1 aln:tndftneia ornainentrja os
dois portais. as rnolduras das janelas e a refolhada escultura do friso terrninal. O prcdonlnio
da.s horjzontais qne se n1anifcsta ao prinleiro

golpe de Yi.sta. eYidencianclo-~e


nos lacrirnais e filetes: que s
Yezes se alargan1 en1 zonas de
folhag-em
estilizada corno Ya...,
randins floridos . di ,-ide a frontaria em registos o que d ao
coniunto un1a fisionona caln1a
e repousante, con1pletando-... e
esta e\-ocao co1n os dois filetes torsos con1o un1 aptlo ele
calebre nutico . O fri~o do
remate: l no topo: cornpe-se de um grosso rolo fito Jnrfico tendo inferiorn1ente,
em parte sobre a sinuosidade
da corda. uma tabela canelada
sobrepujando a qual corre uma
rafaela de decorao Yegetali.;,ta e como coroatnentc u1na
platibanda de estilo fta1.ne]ante .
. . -o topo oriental: con)iJletanlente suprio1jdn a ornau1eata,
err.ruendo
-se os n1uros da ca.._,
pela-mor, austeranJente nus
at it varanda da balaustrada
que corre sobre a cornija fir mada em n1isulas: o fascies
exteruo do int~rior clr--jco.
{~ma extensa alpendrada, espcie de interrnina galil projecta no sentjdlJ ocidental a .:'na
arca tu r a fort.(j} fabendo prevalecer o j~ Jl(Jtaclo esprito de horizontalidafle c sr,Lre a (p1aJ no
t~tnpo (le I l ..Joo JIl se JcvHntaraut os dnruJitf,rios da Ct)JUUnidade, enJ estilo rOIJJancJ, deDJoHdos no s~culo pas. ado para

~r

l-

c; . . J: ;

sereo1 su bstituclos pelo paHticlte actual, e conheci elos ainda pelas gra,-uras de h tun sculo.
A planta dos JerniJuos de trs naves
estas nlCSlJJa altura (tipo hallP.,z/drch. alen1 ~
predon1inante no filn do gtlco) e repartida
e1n oito tramos ao fundo dos quais corre
un1 granclio'4o tTansepto seguindo-se a capela-n1or,
forrna crucial in1ples que entre ns
at nnt i to tarde n1anteve tHlJ per. is tente ron1: _
nis1no. frequente sobTetudo no norte en1 igrejao
e capelas rurais. tipr, que H~o dc.:ixa de dar aos
edifcios. con1o veu1o ..., un1 . ingular carcter
eiYiL tal COlHO fCJj adoptado nas l(Jnjas espanholas . ~,.o ropo ocidental Je\auta-se lllH cor0
alto. noYidade adoptada nos ai v ores da H.enascenc;a, assente sobre seis capelas rle ab61Jadtts

\lo L iro do

J!:rniruo -

Int rior da igreJL (ClieW AIYio

' 1

41

101 DA

lqC

SI

1...._

DOS

.\ h T f~

l) () H 'I' l" G {.. E ~ A

"

,.,
,. ,.

'

...

21 ,. ,

53

p ( } l \ , l' l , ( ! l . 11:

nndf' "'JH tt8 nn'' ~ l''"'


ttt'i~ f\l'l o:-; J11t'lll~nd l~, n ,lo tll{'iP dl tl ,ltil uutiR
nnqlln. tri,Ptdil'u tq>Ptdudt' , dn ''f\rtl,lndv dcHt~
tu iundn tado1'.
1~ , n~h' ~_, i\ au bit l' i\\ lt r i d t". f' d '' lu t 11 tttt \ tm f\ "
('f\Ht!Ulff'~ lhahn~., ,)b{t' 1' ll' tttnf\ ul~t'li.H tdu
}t)lhtt'l'' ndn t.''lu profu::-nt" dicot(l11dr.n >\tfl t~lt'H ltt
'
l . t,1._ qu.a1R
. St'
\'111 liiHl }ll~l Hl'C'~ Ol\1p~,,no~~
t Ul~
fit1unu1 sol J"(' o l'oru, fnv.rnd l\ irtudint os t'lL (s
di,~l'rgtnteg {\ns lH'1,nrn:;; t'Ht projtt \'t'l,B ~urv' i ..
liut f\l'tg ('lllltO ft)lhns llu palHH'lt'H ~ ~!;igntd,snns,
t' por l'Ujfl~ fn~~ ~. ttd t'l' ntPldunldt}~ li~ns, t.t'l j)lH\ll siu :trh 'R llll'livo:-: th1~sit'(lS nlt.trnatttlP
. )~\(. l n' l l' H~ ~ lnll'
. ' t,rH'n
.
l
]Hlr , ez,s (~,,,u n ~ll\\1
t :\
le

l'l'\1 n1in

t'

CdU\Hlll

l'Hpl'll'}h*H

,q~t\~111\l'ldHf'iH g,'d,il'H, Hpl'lP 1\ll'llitn"''


t'ltt todo,, l,lit'ti,) L'tn l't~nt'tbi,, t'lllll

que ntlf'l'H
'l) eHlH'li nuti~o.
Ni,lt,,~ v.nsiu~ ,lt !nti\g't'llS
l'~(nvnnt-:"t' lll>S fln1H~ns tlns pllnr,s e,,rd.I'H~1uudo a S lHt Hbllntl ilucin, t'Sl~ ttlilntl'H l~t'l.ll os
pano~ 1lo~ Ultt1'P~, dt lllltfl t\tttlP z l'Ouu\nil'H,
rnsg-nduti npcHHS peln . jnuehts ~(,Lrinruoni ortwHlClltrtdns, s,~llind ,_~l~ C'tn baixo, a J longo da
unve do lLYn ttgelht~, ns tHnrlrst.ns pnrtnB dns
enn fesslt 1\1 li l' ttlS fll' d h tiL l t.r i lo b~ul (1, Sob rcp uj nda$ pPr ni,dtos lrtntl)- llt \.nsitlR ('t'l'Prtos twl:tR
inq>OllPtd~.s t."intas dns lJnldnquiun~ l'r,unitlan 1e~ r~puinLlo~ s ubrc dclgrHlt'S (j(llttntd,,~L

do l'liZutrP, Sf'tn oinht~ trHH~' t't'.._ftis n Hg-lH~ lt gtnnde Hnlt , t\ que llto l utu
Sf'b rnur1 uspoet.o uHtHOlltO uut indtvirlunli~Hnt.>
intriusceo de pressdos, pl'P.i ~ct.~L C'P1\t teu\erlnin
nrroio a :;ua enrvn da lnrgu ra ;l< dt.Zfl 1HH'O

utctJos t stenudo-::;r etu ftlltpH.r"s tuu itno~: nollcnt.eunndo sfil ,iatueltte ng snas f't,t'f~Hf\ c resisH~uc~ins. di!!~ilbll i-ns cn1n nnt111.t~in e

scgurnll~ft, devidu ft R!i 'hia tl~cnieft


df' .loLO ile Unst.ilho qll ('111 l.f,22
dirigiu us ofn~Hs. () t.rnnsfJd,n Ut ...
ndnn. nnR duns t ~X Id'tttt1tlndt~ p<H'
quatlrns t1c nllf,J,n,dns lttHLS bnixns,
.A

nl~t)bnllH

fI' H 11 Sf'(H'Il1Hd f\S

f1 o~

C ll I

] H\1 d ('f\l\S

JHln~ nreut.lll'flH el~1ssif'HR qHt;


l"('\(RtClll

ft.S

)Jftl'(dL'H

..
V:tOH
HO fl b.
r1grt111

CfLH.
OH

f\S

1.l'tt11li10f\

0 11\

l'

OttjPS
~

lll'lUI S ( ll1USII

No ePntro dn dn
do]~

lltt'S

Rttl,

,.t ona-St'

J)HHl(l'tlPS

(111tl

( ~H tll0H O dr
'\'nRro do lh~111fL. ~urd,o t'fl}'PlnA
Hnnqllcnndn n (HtpPlttntni o duu ~
nn. lHlll~fl( At tl (Jt (lll{:;ttl<, 1'1\flg'lllii .. RO
C'OtH ]'ttH',( fnudo, s iuq,]t\8 rtin l t~,H
rf.pOUHf\lll OS 1'C5.08

df-'

do Rl'{'OS nhatidf,H Blthi'O III'!'Il\1118


pelUH CjtiHiH HC (IR)Jldltn 1111HL 01'1lfl'"
1ncutnno (Hfusn c dm:HHntcntoauulll

t'n1 n , tor .. ''trgnd~

(ltHll,

l'ltt t'lll'VHfo;

t'ltl'\'fH~ , H\ tdlf\111 l'S l'\hll'(O~ (~1H

{'(H1trn ...

H l':d'('J'H l\l'tui ..

hOs ht~. tnH l\1H'Hi~


ptt"'f\H l'fll' llltlH , . ) t'd<~. N11 tilH llt~ln~ nltni,a ~ ~
\ltll ~. ti< l' (llrlilu tt
( ~ ,ultul'H , rqflnlien de HlH
l'tnli . ttH) rlcnanh lt s~o. Nus pt\ dit'l'it OR (lo Hl't:u
t ,.i u u fn1, t u y;n~l Hlll - ~' tluis 1nlp tltlR poli"'OlUt i~

lr\1' 1

l\:4 ch1d1 1

(hngns

l.

HS

11\ l'llJH l4 hh' ~ t:il l'l ul'lg'Hlll, l tHfr

sobr ct~,ll

t"\

(h\ llielao

\ll'

u, tl n C\qur-dn nt-~ E''nn ..


g\'1it1tH~. o~ A p S{tdu8 ll (} t'h tlit .\itn. u~ llhhoh
qu c 'lail~lta t, 1!1 .. figutn~ ~r1\\ P. < ulOtHtn th'"n~
111 ,. JlH'l\n

l\ i l'l

'
)H' l 11\' 'S ..l,j l'{f'g P SH 1lPtliPH
(f'l'!Hi~'

l'tl\' HIIl ~(

ll:ttlPfo;

pttu'L,' \ll,,H, rlt

l'lll

t .,ol('l\ i,t~

n lti s ~> ~

lll't ' tl\lHt1o \

dr t\dltn ~

'lll f'ttt

ignr

tl\'tH

pH dtlll\illn

dn ng'dlliH g (ti~n
t't\l'l'l'll\ jHntt~ du pt'iiotilt dn, ln FH', t''' :j H:1iHc1o~~
ln a t\ 11 111 n ~ 1 o g' u llt nd n : ' I o r r L11 HH 1n s n n p(' u n h a
itlf'f' t'tnr :tpPindn t'lll (t~lHlll'l(l~ ft11:4n~. Hnldnqui ..
l\ os H 1t. \ r l \ I {\ 8 1' i 1' fU ll i d n \ ll o \11 l (I J I ~ fl \.' t r u bn1hn 11 n
HS l\CH ,.'O :dP fl ( IS narntHplPH llo Hl'Cll 1 eooriudo
,c" 11 n g u n nh 1,l1 ntl i llt H d l 1i< nd fH u ente u r r' nd n
l'lll f'~t.rul.nln tingi la ns ]l Ci tl.u
f1l,., pllpittlR
que n perspl'tl l i' a fn z }H11'Pt' 1' hni.xnH ('OHlO

plHnl.n dlt~ llt':tliVcl

t':1tdu,

i.t~l':ts.

) llll:S nu' t'nnt rn s l.l' qu<' llltR url\~e~ entre

'

l'StH }>l't>lllSct l' qHH:-;t' tl1Hl l"l'lHll't('~l Ol't\fllliC'lllfll'lll


I

o n :-;illt:ttin nna qlle l'Hqund t'H ns dn tt..; jnu ln~


iluaHiHHllll~ dt) U\Hl'P oritttl.cd.
A L~upPtn.. tuPr, tpt sul,::;Ut.uu fL pritHi1h'a
{tl)shln lnHH\tPlinu, pt~ssh t'ltt\l \ld r ft~i Htanda;lR
ePtt:4t.ntit peln rfdultH. l l. l iufuriun n ,J~t6uhuo
cl, l\tHin f't\l l f,71. 1~ Hut punhllflll ~rve r ,, Ol'PHad,) Plu 11 t1 bres liuh:t s pele' cmnnu 1'Ptlt\:-\ciclc, cln
f\t,l\la itnpfrinl, tnft S dt~ \11\ta tonulidndP surcln
P t~in zc- nt.n qut~ tnfil'IHnps llll llD. t.dste. qnf\dri1

t~ ttland,>

:tb f llJtlllfl

etn

'

lP dP~ itdft't't>}l1fli 08 IUO ('Oll ... C


g'Ut'tl\ fH Ztr StllTir. U l\t1tl ~ naboloR
dnR part ~ flR u:-;ift~ ticns, h~tlriHut tt)
fllll

__,.

lH\1'('0 f' (I

aurlnttt't,'ltt~tlS prnl1n~tJ dlt\S \ f'l'~'fllldt 1


P

dor:-hl snl n ptsn da~

~e e"nt,C.nt n:4 eiuz.H8

ontle

1t11nl ..'

duqurln g(rn-

c,'ft,t, l'l:d qun ena vitlH rru ltYfllin


pt~t llt\\ t.urlllhuP df' fntnlhlutl<\

n. 111 1o ~ P n'' dnti~ t i!'t. f' u ' o IY i dn )H1n ~


nd tt:::lf.HB ~\t't'inH d J\ 1( t\ ,~rr - t\l\11bi t'. .
l TtHH pPttn, 110 tn]ld ncw1l' tlo
.
t
\~
tl'llllflf')lf.tl' cOt1t1IH~ H ~tlt'!''S H\ pr 1
I

tllll

pPqtH-lttl

qundl'a

fptt,-dnr. F l'~tn

HP f'OtltrP

\li\\ H ('clltllll\

tln qunl ~t'

HHlf\

l'g'U('

qlt<' 11ll\}H\1'l\ a Hl'l'\ l\ ...


0

fln nbluuln ltrntlinauh\ ('\\Ul


t~H , nrn~ do tuun tuulwll\ t\ indu no
l'It< nutro t.lt\ Junht quntro ae,,turt'tl
gt'lll

A R T

1~

1 O R 1

MoJt'Iru do Jr r Jmo -Outro

p aw d fiJ

55

(I oto)J l r.

1) O H '1~ t

( ! U J\ 8 A

\ Ios tciro do::; .Jernimos - Hasc de urn dos pi lares das na ves

c11jas cadeias s~1en1 e1n leq ue d e consolas espiraladas en1bebid as nn. pnrecle. No fu sto d a
coluna centr a l, baixos r elevos ele tenuts clssicos, o :-~ cnnto estilizado on de p ou sao1 ~e r eias
CCinl o tjpo her:Llclico da n Ye, e pssar os bebendo
nu1u vaso, n1oti vo este ass ri o- p er sa d e qu e se
aproprjon a a11 tig niclac qu e o transmi tiu h
arte C l~jst n1ed icva l, onde fi g ura n o r on1ttnico,
surgindo uova1J1en tc nn J{.cnnr-:eenct:n.
O efeito gern l do sn nnr o h ndJito da jgr eja
o de urn vasto hin<~rio ctt jos sons, en tr e<.;hocanelo-se eH1 lnrgos tcrnHs p o li f ni<" n~
indennidan1eute rch(J:111J c ltoe:tlldo-

-sein<1efin1dnrn ente. Cnllttt cln, d cst(l


sinfonia de jJCd. t n nfiu se evo la ntn
}Jngfi dr,R
gindo UfJ

}Idt

SC II

}HJJqtJ P :.. :dJ11 :1J

,,, oreH ro , t igo~, Jess u rndc JJ~lJ.J CCilll C Jt to Re c; ll -

lnr e jnquiunnc"lo

J1

se11tjrnentr, re Jig~j ogc , p 11ro, u s() p1o

do es prito el'sto,

parece antes fnzcr vib rnr a pr nj ce(;fio dns geratri ~cs aos acordes de nnut nHsica p rofana. Para
essa an sncin, de cotun.o nlsticn concorre t;alvez a va c ni dad e rl os nicli nF, , utu dos cl:1s vo~es
'
pl (Ls fi cas do ag iologio, viYos clns rd.itndcs da
sua ul ecli ta co on d os se us xtns is . 1\ ss Jt, lcn1 bra an tcs nn1 ediffrio e i vi I, ennto ntrs disse111 os, nnt n. 1o11ja ele destino ]n j c o, sen 1 re0ol h in1 entn e se n1 1nist~rj o, dcstinndn a proYoear
sc'> Ju entc a co nt ocs~n cst~ ti en . J)epois, n capela-111 0 r eo n1ple ta co1n a s suns fnr rnas ronulnas, a
sua sintetria c a sua propnr cio11alidade. n ausn
ei n t1 nq u eIc sc n t. i nH) n t n, e 3 f o n u nut
pnen ent qu e os J1anstos da J' ena ""ecnc':l l. ; 11av i:un eo n ttc~ n <lo a tisnar
1
n:5 pr tnln s do riun:dhcte IHC t~i e ,a, e
o ru oi(Hlali snto cnf'lico cln Cn 11tTa~
~refurn Hl j(t esta va n li n I anndo as
J,nlleadas jJarn. o Couefliu do 1'r:nto.
i\ orien t.no dn. plu.ntn lUndH

carHlura gt.iea,

a tradicional, Jestc-oeste, ficando,

56

poi,, a nc idenil' a portn prin "'ipnl. l~ t ~fn dt


nre poliel~nTrieo ] ~dobrndo n1linhn::, eonY{\XO-

nenyn;:, tt'nd no fecho ) srnd,) pt"~rrnp.n~


n n1 pn rndo por doi~ o nj :s .:uspt n~ns. 1 rnode~
fn 1 rol Or\ues dl YillC' exi~t ~nc1n '- o l''-'""
interno e h crnlil qn doYin cobri-lo 0 , L' in5pirn<: borb' )nhe. . n nn di"tJiLui\~\{ fl:1s Sll\l~
tig-ur~ s prineipni ...
r~pli n fins 1o::- 1n pte::- dt
l'frg n1hn nn 1 ortn dn rurtn:xn de l hnn11nnoL
- 1>. Mnuu(\1 e n hninhn I). l\1nrin l 111 nflorn1,. ~ rutf'gidns }h.'l \S ~eus . . nntns 1 ndroeirL)~,,
rt\:->peethfltnllt M. '-1crt'n1hno c~- ,)o<1o Hnpti.stn.
..\ iC'{nirn dt~tn porrn foi rdenndn
por ie()]no hnntC'rcne que dela
tornou n entpreitndn } nude deixou
H ~ua B!::'l~innturn pht tirn. l rn nnturnli .. nH) orn (lnet orn yigorn o~
nqui poeiizndo, nli inaphH:,Yl'L
ndnpt \ ndn firrurn. n Hnn ~igni
fitru:it(' intrn~ ln. A fnl'C do lHOnnrt n.tliYinhn.- d tuun
1ue-t:

lhnn :n Hngrnnte.
co1tc~nni~nlo.

nenhnnul ntennnt:z\,) de
feio. bt li\>, ]e olho~ pnpuc..los:
"" tnl

snn, st:p;undn tunlher, f'U,~ohn nnn1 Yt'~tlo


rot:ngnnte tnfna etn n1.nplitnde erin1oninL
npr~.!:lentn n1n 1 rf1l g-racioso onde contua( o
tscnlt 'r 1u1,, ,ll'ixou de n ~.nnun n prognntbnlP
nn~rrat'\. l ),\~ t1d1~ s~1nt ~. ~- .lo1'ninto v
1nnis ~..xptt s~hn C' fort . lfh'delntlo n1 rohn~to ~
pnno~ lullseuh\ rt s. dl' epid r1ue 2\spPrn t -e\ n
cornn o nr~. nl do ttE'~erio .
.. \ o nli , nnl ~otr ,u it e~~uhurn distlilnddo rn1 tr::- ni\ lus. r~qu rdn, n .\ rnnHin:lo. dP nn1n \_;ri~tinns~inH\ dnurn .
t { 1110 flUe enYolta tHlln nhnho nzn-

lndo , ln eeutt't"', o l ' rc~ ;pio, t'tHn


na nino dt"'itrul) lHH nas pnlhn~ tlo
huanihle Ch"'$lo de
,~b,no, hf'l'\l~ le }H' 't'.Hhn nu 1' Hlntiuht iro. fi din,itn l'::s r"'b :\htgt)~

i..'Plll o inc u~o. P lHro e :1 n11rra.


.. \ pequPIHl~ Jigurn~ que lO\'tnun o~
\'h:H'. run:::- H\Hn

ARTE
uichos ,dos fundos e dot

PORTUGUESA

do delici

n1ioiaturas escultrioaa, trabalhadu com a


min,cia de um cuidado torutioo, pondo ali
Clanterene, eom a superior compreenalo da
n1 odela lo destinada a aer vista de perto, a
sua assinatura de delicado, na cinzelagem de
certos pormenores, sobretudo em algumas mlo1
elegantissimas na sua posi~o .e na sua r?rm~.
~""os extremos vem-se, A d1retta o mrtir VIcente cotn a sua inseparvel caravela, A direita
o 1nrtir Jt"emando, o infante santo de Fez,
con1 a enxada do seu trabalho de escravo e os
grilhes do seu eati,eiro. Os quatro Evangelistas len1bram humanistas da Renascena, coifados com os barretes coevos e envoltos em
gibes de nobre linha, pousando com certo ar
nohersitrio; os Apstolos circundam os dois
pin{tculos laterais que em remodelao tardia
Yiranl a sna agulha terminal substituda por
plintos clssicos onde poisam vasos herldicos.
O prtico lateral, denominado por Damio
de Gis porta da travessa, a entrada mais
sonorosa deste grandioso poema. da autoria
de Joo de Castilho que dela tomou a empreitada juntamente com outras obras de igual
hnportfLncia em que se contam o claustro, a
sacristia e a sala do captulo. Escava-se sob uma
gal iJ de abobadilha nervada, o arco-pleno com)JOsto de duas fachas de decorao vegetalista
entre toros lisos, a exterior de folhas de carvalho,
a interior de pmpanos modelados com fiexuoso
e delicado naturalismo onde meninos espreitando por entre as parras pem ali uma nota
dionisaca.. O toro externo encurva-se em conopja) cuja ponte se embebe no supedA.neo que
suporta a imagem da Virgem erecta no vo da
janeJa. O tmpano, que, como um sobrecu
don1ina o vlo duplo da porta, dividido por
1nolduras em dois tringulos curvilneos e um
losango central onde se esculpe o brazo das
quinas, ocupando aqueles os baixosrelevos em
qt1 e no n1eio de uma flora tropical, dispersa e
de cornposilo quase infantil, se representam
dois episdios da vida de S. Jernimo, a cura
do 1eo h eequerda, e l direita a perene adorac;o do anacorfia ante a imagem do Crucificado.
No main(l ela rta, oila a figura do infante
1>. IJcnrjque,
aia curto, com as quinu

cpaale 11 traa o baaoo de ptDcher,


tcn~o na Jd a etpada oom a
pan. batxo
e nau 2Jfl7'4 6
&
de G6.11. t o
tipo con
cloa rbm. ~611oot a
itennsec;HI,
m.aJtaU barba aneranda,
ciO
1
solJre ns

'

f .
l

"

da ic6oica autntica eomo se v ou tbuas c1e


iura saaa coevu pori&ao denom
do

--ante.
A cliatribuilo
ltural e o aeu significado
ccJieo, serlo adiante deaenvolvidos em eapftulo eepeeial.
Aos lados deste p6rtico, doia janel&e de
arco-pleno abrem-se na
da parede
eogulhados no extradorso
moldura externa
que remata em tmidos conopiail de onde brota
o ftorlo terminal. Dois delgado pinkulos ele
sectores torso& entre anis horizontais eneo~
tam-se lateralmente janel&s, ocioa01 na org&nica arquitectnica, como doia enormes toeheiros decorativos.
O claustro dos Jernimos passa, eom ju1ta
razo, pelo mais belo claustro do mundo. Ampla
quadra de dois pisos transformada em octgono
pelo corte dos ngulos de que resultam esbeltas
abbadas diagonais, compae-se de seis tramos
angulares. O alado manuelino, primitivo, de
arcatura abatida no rez-do-chio e de arco pleno
no andar superior. Em baixo, bandeiras fitomdicas enastram linearmente a querena com
o tetralobulo, sob arcos duplos, assentes em
trs maineis de que resultam quatro vos e em
cima um tmpano triangular curvilneo onde
coroas de folhagem envolvem motivos ornamentais, cruzes de Cristo, caravelas velejando,
o M do Venturoso. No andar superior o vlo
dividido por um s mainel de onde irrompem,
divergindo, dois arcos plenos acairelados, como
acairelado o grande arco envolvente quase
tangente ao calabre da platibanda. Esta forn1a
um tico decorado de losangos nos quais avultam caraas alternando com rosetes, e por
vezes, assomando como a culos, bustos em alio
relevo de guerreiros romanos ; contrafortes
redondos goivados de meias-canas
cloooradas de esfer6ides e terminadas em pinulot
espiralados, aguentam as pressaes da
superior. As formas eapiraladas so uma
natura manuelina, vimo-las efeo
colunelos que amparam as peaohaa .
lado na porta lateral
bases, nas colunas
do tranaepto, no
f t......

do coro, em vt\rioa
oontu de

ueoutadoa ~r

nmaloa
joalharia ao.
141bl a.

A H. 'I'

1~

P C>

n.

'P lJ G

J1J S A

Clausrro do J\fo;;tciro dos

lncin, falibilidncle con1 pensnda toda via pelos


efeitos de cor que dali rcsnlt~m, marcando
un1a n1Hdana de registo eoruo se unut voz
agnda ron1pesse os ncorclcs
um coro grave.
A lgica helnica, barn1onizada pela ansteridade
da ]bn dria, cedeu o pnsso n urua nutsicaliclade
co1nplexa de 11rn exotisu1o costnopoli ta, n1as em
breve ressurgir.
A fenestragmu deste claustro evoca a da
J3~tt,~dltn. A pedrnJ 6 trata1la pelo cin zel nuLis
con1 tenicR de cntalltacl(JJ q11c de alvenel, n1ais
ele n1odelador de g-esso que de ennteiro. ()relevo,
onde en1 eertas COlllbinftc;cs de eon tplexa geometria prtrer~e afiornr o nrabisno consnetudin{trjo, geraln1ente volllinosn e gnrdo, ~ts vezes
fruste ind icand(, incipinciH ou atarefada pressa.
Os tcnHLS cn1vilfne,s cuJejarn nu1nn fugn. inst{t-

ae

vel, os eogulliiJS e11rolnrnse nos ext.rnr1orsos, o


carvalho e h card r v i 'lJ i lllirtni ir 1tf~nt pes t.l van1 cu te
CCttn volutn.s e ae~LJlt/J8, fazcllcln saaar btusen.J

1ltCnt a vigta da llSRiJJJOf,ria g6t.i(~n pa1a n. sint etria elssica.. () n1:1Jtf.o dis<~1e t,,, dP t.enqH' ves t.iu

sillutria c dcc<.tr:u;rr> cout urJJa pnti11e IIJJiforJJtO

.JerHirlOS

atennn.ndo assin1 os desfalccin1entos elo escopru,


apresentando it yjsta, a distrtncia e en1 conjnnto, un1 aspecto de rara e tranquila l1a.rn1onia. Esta tranq uilidacle provn1 so1Jretudo da
pautada e reponsan te linha da. ~1catura j nferior, enxertada no alado prinlit,i\o por Joo
de Castilho depois da surt to discnt,ida converso no renascentismo. Por n1oclificao do
projecto inicial conJeanclo logo a construir-se
en1 conjunto? Acrescento posterior, co1u re0eio
da presso elas ab6badas? }{ecein ta n1lJn1 do

peso do segundo andar? Seja co1no for, a orgniea desta arcntura penetrou no arcaboio ogi
vnJ cnn1 rara habilidade tenien: posto eertos
elen1cntos da zona de contacto \Tacilern. se detenhaJn ou se cortmn. 1\ bobadilhas nerYadas e
abatidas fi1nuln1-se en1 robustos pilares de secc,;.fo q nndrndn qne no nvel do nndar a h o
n.n1 pn.rn 111 JJ(jhos povoa( los cotn llgurns do agiolngio c q u e se ligrun aos pilares tnnnnelinos por
g ra<.iinsus nrenb1 tan t.cs. ]~n t.rc eles eorre a
t.()drt.. a v11ltn P peitoril dn piso superi or nnde
UltJ:t f'aeha grecn-rouuttHt desenrola .us ,~~~lutas

i\

H 'I' J.:

I ' () ll 'I' I

<~

I J 1: R A

cl..
u

......::s

c.
I
11

....cs
o
...

o
Q

c6o

.\
lhl.it. . :' r~na:tll(,:-;

1: 'I' E
da

pt>lldt ' JJdtl

tl'lttln',Ji:J:-:. I ),.j!.!ilda;-;

1-\i lliH,;-; id:l(l d:.1 ...;

d j,j.],. ," t:-:1:-i

,.t,l'IIij;l:o;

pi f:t l'l_';-:\ \ 'lll d n i:-; .:.t '(' j l't :.;, I J dI' ( j I li :1 J'il ~a lld 11
lrih11i.11 "" lllilltlll'liJIII tl:t s tnncltri':IS nldcjtl:n"
I)

I'

t.~d <J"I''I'('I'llllll :I~SIIII

f', 11 111 : 1
.\
11 Hll

t 11

r ' i l i 111 : 1 r d 1 1;-;

,..
l, l':tll :-iJC,';lll

lllll il
' "

11

1I c1

I r:

j>ilf':l

r 11 s s 11 p c n ' r' s .

JH ' I':-\}II't'jj,;l dtiS ( ' IJ'I't'dllrt'S ,', .~T:tllditl1'\l ~

d 1~ 111

"

s p I' i I c ' ;.!,'c', I i f 11

r 1 \ . , la a

c'

:-i< '~11 I':t

l to(' li ta d n "IH' n I' > li:w:t ll h11 "" d 11 s c\ 11


('{':-\:-'01'.

IH~

l'

:t

.. \

IIH' HHl'f':'

tjllt '

vcdl: t

t'lll

c-

,,~ i,t~ :-; , lic \rt(IJJI :trt'IJ:-\ :-i lljJlt'-

llt 'l'\'ctg'lll. t ' IIJIIP'sl:l

itl'tPft(c:.:, adlli'IJCidil

:t 1!1

tf, .

: d :..!'llll:-'

dt

f'ctllll:-'

fo rrn n 1 1111 ut 111 rn:t P' di g, n :ti , p nd 11111 i 11 : til tl11


'Jll) 11 i J'U :-\ ti :-\ I i ll ha :-' (., " I' l I ti I\:..-: ri 1'11 I ; I -:.;I. d (. ;I li " 11 ):""
n:-. laclll:-' <' 111 lllstdHs ndn1si a;-.; dt ,nrindn ~ <'
fa 11 t n :.; i ":-. a . . f() r 1n i 1:-: . I )< L1:-' pn r( < 11 1 ( r 11 1H n :-' '
,-, ,jllin:--; dt ft~llwgctll di"'}Hilltl()-:-:< ,.111 :--;()lll<<t'l l:-i

'I"''

l< ir,~

, . ..

ahrigtttll IIH'dnlh,~i<-., l'lllll jlt'rfi s .~l ll'l'


1111 t;-o;<tfl ll l cs ctllll c1;-; <'11 dd<nu1 s cl :t

:tl:\i\11,

panclt cl11 <(,J'J'I'd()r ,,rit'llLtl. nts'...!'it-:--.. 1'


11111 ; 1 p n r I a d 11 p 1" < 111 <11j 11 s p < rfi s d < <..... 1H "'""
:'ilharia it:-\('< ' llll <' lll ll:--\ 111<':-\lllU:-' lllllti,n ... Htdioc,:.;
......
dn~ ,.,,nt rafo r i<'"' d" clan:-:( ro . (llna 11 11rl t ! r ;tll;tlhPil o ap:t rt lltadnr H"clr i.!. !.c1 dt PcHdts.\-l h :t"-.
d;, (,lnpa nha clt ( 'asi i]] ,,,, <' Jll 1:-111. 1); }'ill'<t
:1 ea~a d.-, tapH ttlfl. jH'<ftlC'tlll n<tllgnlt", rr\ prcld n z i 11 cl o :t p ]a ll 1: 1 cl 11111 a. ca 1HI;1 g /, ( i <<t < ' , 11 1
(l, ~ jdt plll;!'Illlill n ctlc:adn snhrt dt gTan ... ('IHJJII
lllll (:,,r.. <' <' lll <:ltjns f;.u<'"' "''' ahi'<'Jll nir}Jt,:-.. '(1"'\"a

<

i "s < lHHHc t'11u d() ~. 'r<'Jido licncl


i tH' H 11p ], l a . fn i ;u n h n d a cl < n h 11 h acl a r 111 () d c r na lllt tl < par a H 1n i g c1r
ltlun],, d<' . \ l cXa lldrt ll<rC'Itlano <pH' :-:< ],.,-anta it<l C'l'llLru.
Xo ex!rfntt> Hcric d11 {'()J'r<d,r !lt'iclen{al. 11111a }>"l'<t ;t iHc -~c para 11
n

l'('frib'nio. lnuo,,
<c,lJtd"
c. n d.;'lttottlll
;;
l>'Jl' runn alH'1bad:1 polin<r,ada ahnt dt
.f"id;t. d< llllt Yl ..!..!'''~' dt lrctcadn
'
ttJna ndnt~hz dt JH rfi :-: qHc ii l'az
it:'i~(' IJil'llJar

;,

Cllllt'l'(,lll'4l

dt

IIIJlil

pndr-r11;;a cript a. <>.~i ,.H~~ I <ntltl <'"'


,. f(,rJlJ:dtl<~ firntalll-stlaL<raiJncIll('
<lnl tlstJia:o:; pnli ,!..!'IJilfli~ ele ('li.a f"lltng-<JIJ t<,~tt tlhacla pHrlt 11111 c~tlal>n
(Jll(' (lJ~'<.' a :--;;tia tJJt (,,cJa ;1 Yc,Jta.
l'(')>f'iind~,-~p lllll }Hllll' ll 111ais al,aix~~.
do que r(~nltn ''''ta fnclt:t <in lltld a n t P r lHUt.
1
( nn(Pnqdan<f,,-s,
l'll t l'''lt.IIId"
o H.Jag"l:-;(n:-PI tlallsLI',. dit-xv-il <jlll'
a Slla ('{IJ1('P]'\'~!I f',,j llllt. lllcd:llld<,
d ( n 11 ' :-; 1', j :w t
d" i til ngi 11 a 1 :!11
(I

'
1

~ ~ i:tdt)rn llllll! rilltiO

eh itt ~ pira<; :'io c:du1n. <qnto


u lllii\ tiH.' Jtf., d., ntar ('.IH di:t s d< hun:tiHa.
.\lc;:11l ,(j Jll:ll1lll' lin~~ ,. :treallll'a (1:',:--si(:t ju'11 _
1

lall!-~ (

'"\1

lltli}Jf\ l_'lljJl'( l l P ll:t<,'fl,l lllll g ' t'llll':t dtlinll.:\;-;

'I"'' , :- ;

dtJ ...: c s prlt~ ~

11 i i '' '' a

:'!

t 1: t

ji('II P{r:tl ll

1111111

('tHit'JI 1 j 11

l'l ll

I'<:--;" 111 t 11

i d f: d i d :1d < a nt i t ,~li C' a

.jl' nli:tl11,'f1. -- l 'l':o-;1j:tl li SJllu t ' }>Hg"illtiSJlll l


lltiJtdt -~~ ttllt Jllflllll,lll, , 111 litt ha:-oi n~ctdadHa ~
aniH cf, i l'itnt f,, f iu a l da ({ ,na:--;<ttH;n. l{Ppt>t('-hl'
;tl j li. 11 11 }'<'dt'il. "l 't d ac( yj-:j,,.,ado pu1 ('a 111 ;J(~
11:1 Ht1 :1 tpupt ia. a fu ...:~l t l dq lll'l('ni~llln <o 1n a
P Jl '-:( tjll

l'l \~ ili 'l. :a,;i't" <'J'i :"')U'i. <' a:"":-)JJ t '' In<io aanhit'lll<
:~:~.!'il:ll,, P''~' ; 1 ;) pir:11;;"~ f,,tllpiPxa,.,, <". . tiunda a
Sl' ll..:il,ilid:t,lc cJ,,:-; :trti~las l'l'l':tnit~ (ntttu q 1H.
11 : ' < i " 11 :t I i 'l. i 1 111 I ()-' 1;...; l I': 1z' 11 d q -11 s . 1H' Ja :-.11 : 1 for (.:1
p roptd~cll'il.
_. \

ri itip:t r \III ,-j...;;h\~ htrt'i<n~.


1
d11 )'l't~j! ('l cl dtl~ ' ('I'1 I))JIIOS (''IJJ 11

}':I

illtilli':t

iltic;d ll:lll jl""'\ :t[lilHtJ'-S(' ('IIJJI


~ ( ..~li I'; I llf; ; I :I d I ' i 111 i I I ; I " , :I ,., jL ti l ( ('( 11 I )(.~ ('11lllwcc rl()r( ~ <l:t :-: cJtldic;ijl,..; d1\ pr(Jdtt<:a() :tdh. lifa
11:1 <~J'''('it '"' di, ,;tl I ' ;t11da lt l fa~< illcli,iduali~l;, ela pritucin1 Ut'll il:'<' VI tc,':' . ~"c'' lll'S fa:--ol.\ dP
tll lttl dll ('llllll'lllii<:i'i " itw n nl ra~(:\all't' pod< ( 'tlJIjl <'ll:-iill l lf' ll (ll

j )'

c lt~ir cf,,,.;

llll':d l't' :' 'jiH' ('i!I H P iwl':tlll

dtt<'l'lltHndc, ..;

Ht l\i;
l('
\'t'll l :O:C'Il!lcl (' <Hhiclt r:l(.)ll

c,utcl id,Hdllr d<1 pt'lniii,a ( r;t,:a. eitttHdll-~<


lllllllllllll'lti():-:.

<' III ;tiHIIIIJ

cl<~!;t id,tdific:tc;il<'

ii

:o-('lltf'lhalH~a da

I' Ia 11 L1 d n i gT< :i i 1 d """ ,J1 r '11 1 i 11111 ..; ('c J 111 ~l d H i ~Tt :i;'
dc1 ( '111 1\-<'llliJ dc ( 'ri ... l 11 <'III~, . , ,,J,al. di ~p~~~i<;~c.
d < n :d ' 1~ Lr a d i c i " 11 n I < 1d r' n ,', s clt ~c! < ( , r lllll i1 lti (' ' ('{)llJII j; fiz t'' lll"" 1111:-...l'I'\<tl'. :\;'\n
sc p11d ( t1t~l;1
(ralitr

;t

"tltll:t riz~tda

''XIH':-.i<:iltl

<pH..;i.;t Hoytac

(jll<'

iHi<-

n .... ;"a Illai;" ''"' (ll'lJil<)/do(_!'o:\ fJilL'

11!'\

r t i,c , " , ' "


l <{; 1;--' \ ~ u a a (h 'ida d ('
(. ('r a (L I : l d () i I\] lJ 1)li d (. J) . J () I , I r
IJ 1w 11 d' 1 1~ 111 I -+ ~ 1(I , J 11 :-.l: 1 1: li( Iri ~11<~ :' .
<

< :'

de I)_ )l:tlllffl. JJllltdotl (nn:-; l rtlir 11 ;tlttdidn ( 'nll\-<'llin <lP ~ dl


h HL J~III ' t Ji tftu.-; I! 'IS /I' I (r l 3 U ,. 1
( " i J'" z i i1 d ,IIII x;Hlc ,. :-: (~n 1H In (I
l<nda d:t f ',r;11nt ~...;,,,r /('(I, o fjlll'
1' cclldt'adii Hdo JH Ir,
~otic .i;"Hli do
illlla

l-.

lllllllltllll'llic,

nltdt

~l'CfHP.l'

1H'lll

l'll}1}(\ni ~t iiC1 hallntf;I. \ ll:to :--er nn ...

lH'I'<'"~

lllt\ins

()

d:t:"'

cl lll't lllt f' Jdo

lla\t:o:

lat L rai ....

Jnai-.. anti~~ da

::-;lia

inc 1 t'\- t~Jll;:~l"

Hc1:--

.J('r/n tilllt l:--- l-

d 0 I' H I) d <' f{ ria:: d(


.-l] ._t t )]1() t'
:-'<' n~ qn ' nli ,.t~l{nn a trahnlhar
dc'l111i:-: dl\ .t' Ol'Hpnr (lP ,:1ria~
l1 r a~ 11 a Ba t ~ tl h n . t nt Si nl r a e
I
,4"~~~~)
..
"lOt'a .,,
<' III
( nHll 11'(1.
Hllt)
..\ fri1:t t'lll i J)~Jil\(c;:tu dv Pd iH<a(;;)(...:
('H

11

-...

...,...,

,_.

.,

-,.

--- --

----_..
,...

,.

-...--.-.
,.

c..

16J

.\ H 'I' E

I )H' l't'lll

l l'P'"'

I t' ln....
~

.\

\'o tattt rP

ttH.:--t.lHia .

lllHHf<tldl)-~t :ll(lli :tind:t t'1ll

<

tlJP ... t..:

' I c..

1.-J!I;,
lllllto,

na l~at:tllta ~'lll 1.-,1~)


:'t'~'lllHlt' ~ - Lu i ..... 11:1 .1/r lur),io. j: ,f1:1 ,-ia ( r,lJ,aJhadn t'tll I:)tl~l. l:d:!" 1.-d -L 1: ,-.:tr;tJtlt,,
t''l(' lhandnno fnqtwll(, dt r~, lt~ll) dadlj
rPapnnetndn

(I

illitinl l' ]nitwip:d:


tnda,ia. JH:ln . . ua He(i,idadl ptdintnrfa ,. "'llit':t"'' dl' 't'l' t'll' n

lllP:--l l'l'

tiLHiip
. . ton:'laull' ..... ha,<'ulr ... dt o {ntt:.:idcrar
'
l ' Ulllo arti:-ta dt foril~ l'l..'('lll':'l.:'. dc..,c..tttl" ttr
tido 110 ('Oil\" l'lllP hiL'I'Pllinli(n. apl'~;n dt-

durantL' H 'llH -1'l'l'llll'ia a:- nl,r;, . . ....,,. :llT:l,lan'lll.


Hllla inlc..'r'-l'tH:n de HH.':-.lre l'C':'peiLad( .. \}'t':-ar
dt :'l'l' tonladll ('Oilll) tllll tOrfl'U dt, u,d iti::-:Illtl.
'fllalldtl ai nela lltt~i l'l' ('lll 'I:~ ll; 1~L\Hd,, { 'a:'Lilh()
.~

.. . in1p: ... . Jti{inl t aparc''l 't'Jll 11~1 .... ~JIH'Il{l~

d,,..,

"l''l"

hniHl'l1' l'rL\'[Ill'lllt'" \"<..'l'l,d . . . l':ll'l pa~:ar }H.tlr:t:-:


!(trJaria.' on ~ununto . ...,, ndc, l'l)r],..,,, a }>r:'tti<:~

dll anti~:to
i<l ,td~.!'ar

:th-t'n(i~ . . \.:'~itn ~e

110::-:

i~Tc..:ja ondc..a hei i\ ('hll('II!Tllltia ldbricla dt., . . . doi . . f:t<t,n~ t' na~ analtna:-. ld,nta:--. lllHill lt tlinn:'. dr> btn~.;n nul'le dq
c. lt, u ;-: 1 r
1 {> ' 11 1' ]" n 1t d o l r a<, a tl
p r i 11 1j t i \f
1H >d in ..: I' e p i .:- ,'H Ii t:t u tt..' t d ,.. 11 Ir , d i {i ( t d n 111 , d <t. ll r:-. 0
cl:t '''lll~lJ'Ill'~lrl l)l\la in(L'r\rl'llt'o d~,\l'fll'itl\'l ; 1' 1...

l)ltra t lll ' l''olu:tr. L' ll<tliH.:' ado liH\ . . tn\ l ' lll 1.-) 17.
0 'ltl'' tl.. 111ai(lr intptil=--o ao~ trahalh o~ l'll t :u1e.! .!.,ttllll)-.'{' d, llUla t Il1JH'titada t' l1:-\dt>r:\C'l:
,, ltr /11 .lo~ i~~ de f ;,, ..~l.'jlho JUP${ ,.,) '11lju'( .'Jf,~i,o do

,'

ult:-:er\a llt,.... pilaJe . .

1 ,

<[,,

I ,

"

'

""

.. tt

pntl' nd,r d(\:wrianina ,, que.. }'Udlria hcnPr dl'


illdi,idu,,li::-:ta l'Ill <hu;-:nla de U1o tllt-.l'lada
t~lllt'it. lll\:-...:c.. lHntnc..nin a <lt"hal(r-...:p PHtre a
t'orc:a lntdiviona] l' n atraeli,-o da no,idad<.
.Jtl:"io de ( 'a=--tilhe~. ali ('llirat.lo l' lH l.-d(i.
dtpoi;.: d(' tPnHillar ~~ prittH.ira parle (la ~ua
1

l'J'OS/u jJJ'tlJ/f),'jl'tl

CCljJ_ljfOI/o. SfllU'I'_I}Sf lU f

da f,,u(~.-tl odt> lra:r~ r

('tinto t 1

tu/t)an~r jJOI' J!lr~.... ,.,.~ ufn e t'OJrnltt

}101'/fll

dr}: ht~ (~t~iaPs P


1ui/ /'.' l . E (,a"-

to~tlinuad o r < <'XL'tn b ,r lll 'i x i 1H u dL Ullt pla no


anteriornll\llll' tlHltehido P lt
l ilhe'. }hi ....

1)

ju:iado. f..'tJIH ~~ perholu d11


L'111pl,..> l'l'1!'lll'l1Cin-.:--c.. porqtL( ~l'
la,-ranl L""lllHa"' para a~ fre . . ,,, . .
L' tapit~i ... }'ara a." (apela.s do

l'l'llZl'irl), lJClll C'(IJHIJ pPdra~ para

a t:IIJ<d
, lw.

E uu1n t,,lJtllia C't ::.I ti, i 1,, >I i t n


{r a 1) a llw u d' , <, >t n i ltlett~i,lalh.
...,,~}) a direttil"
dP tLJH honll'lll

tHC'

ll}n~:t

llllll

pt'l'llllHl~ucia

l'llln n,...., ,.. 111na ~illl]'atia afec-

ti,-a tornnu 1111 ........ , tntnpatril)ta


P c-ujo l'XPnlpln d< enraizaHH'llt(l
11 a e i o n a l i z ~ ' ~ t ( a n to=' tle ~ t \.~"' a r l i ... -

.....

---

Iunpu.

la ... t l'atl ... :unatdl':'.

l:Ulll}l\tllha...,

n oytae

, fi..'

l'Xc..llt~i,-allwlltl'

ck

}H,r(

~t' :1 ...
l'l'alH

u~nr~~~

~b

dt:' C':t:"( ilho (' ( 'hant(rtllll'


(lt )
d l' \ J' i ''\ I) r i -J\ n }
rr:lll'
n ' l .... H; 1 lllt n 12,
h i ~ ~.: a n h o~ .
, ..... p~tldt,.,j, de tllllret .... pn,,nc..-ia:'.
l >'rlll"'llt
.- , . . \~. {':\l\.tuia t}p it;\-

:"!

liant>~.

t'I'Ht,'a

IA

1:

qtH'

,-rJn

a priu~tira Ht'tl:t .. -

}H'r

\'lel

i Hl (..' d i a t a . _. u H 1 o
( '11intlua t\ HH'diata

tr~IIH'l'":l

pu

l
:tt r:nl-~ do-.
atli:d:t~ l'~paniH')i~ qtH' :tllll'~ de..'
ltt1~ a ha,iaHl l'<'lrbidP. l . . uw
tal lmlHl dL l\"for<n art~iic..t,
Jta\in dt. f,JI'(,'II~HHH'll(l\. traZl'l'
llttw t'\'rht di~~\'lltilla\':tn iurtr-

1 ,...,

.,
f

t-!T H

t P

I ,\

pr,'luri,n. nat\'n"' ft-tuit:~. tada

r6 1

.\I~

'I'

I~

.-

qu:d C<tlll n dinl<'e(u da ::--tlil :-<1'11,jl>ilid:td,. nw:-- ltnd(nd" IH'J,,


{ t'fl 1,a J hn {, , li III 111 t 111, !11 1 ~ t d ,,_
<jllt'

.:-.i:t'lllo
)l)(l}lll'ld

I I

ll1t'

lti:-.t ('lf'itt

in:-.HII:t\:1

jlt ll'lllf!_' llt':-\,

pat~~ tl1tl:\ nni.l:uL d, P'll:'nHl<.' nto ~I'allclin:-;u t' lt\ll1ltl!_!'tllt'tl.

'

II

,. .....

,ln 'l\'jn p;tr:t }llWldt. t'llllltl


t '~f nd'r, t1 t'"' p l'l' 11 di d :t cl:tq llt'lt
}H'L'llltt tTII;tufe dt "'111\lll'itl:tdt.
l,' \~: llll ; I- "'l' n l1 :ti li ; I r I t d l ' ~ . \ . el\lllt'. lrit'' ptla !'"rt::t. tllH lin a
]>el,) tl<,nairc'. rl'f"lh:ntdll-.. . t' t'll1
~ntta l'llt:tn(ac1a para

lL

('aiHi,, ....

ali

lt't't' J'C' IIl

(jlll'

.,.,.. . . ""'
~

:l ...: r :~idt"'

a:-'

lti,, . .

(!;, . . lenda . . ''l'l'lil<l"'.


( > arti~ta

l'tlllC't,.'lll'll.

:t

d 11 - .... v ti e I i1 ' , r '..!:"1 11 i t a


'
~ i \- :1 l rl r 11 l r
d a . r .a d i v ;\ "

lllf' d j,.,-a I hi"'pit 11 it:t. a:-\:-.t'ltl ntt 11;-;


;-; t.'did"~ fL.uHr" da cautari:t -._,d,n
11111a ilh,da ril wirillllil alcnnd~~
'

-.
ra ll d 1 1 ll n i ll i v ri nr d il ""'11; 1 111 a ........ ;\

..._
e!'tllll'c\. ei ttai ru :-:ai:.;-; allr"dlad"d'""
"
...
...
l -111 .1 L' d ll { n a '~a 11< a . 1, a :-.I i:\11
lH:XaQunal
L'l11t r~~ind~ ela;-; ;n'Jt:b.
'
.ll"lltaclfl de c':-:tndtte~ ('lllll l'I'IIZ<'"'
clt C 'ri;-; l ' . i n te r'<da d :t.... I'" r .!.!'ii ar(a;-; de I'Il'llla:' .~'llllll'i\"l:-\ l. \l~-:--1' 11 :o'<'il :-'IIIjjj 11th
~.,ln ,. . ta l,,, . . t :t\:ttttad:t l'l'!.!'llt ' --..{' ;1 ' I'111T< .
illllllll(l.' de Prdrn e\ ltl t.':' l ,. ll'lld,, III'" .... ilharc'-'
clt ' tlltlllcr:uln :tlt11ra. d~~i . . t'"I'JH~ :qHnxin1ada-.
nhlicfll''' a:-: c;-;i nita;-; ,inia:-:
dn;-; l'CI.:-.:1 .... -lll<lil:'
ltll lllt rt'tl i cll;-; .... oliiI'Jl"''d"-:-o\' ,.,,111 :\.:-. :--ala ...
<:"'
pnr n11du ,,,., r{;-; da;-; ''lllla;-; c:->Jll'<'ilaYatll ;t;-;
i 1d '' r i 11 1 .... n 111 ) h a d:ui " . . . :1.... I r t ~ i 11 f,' r i( q( '~ d l
lHwl~ d:t"' ,.,,J,tlnittit~. 1::-:;(,. anaiHc'c>
ii.if)lt, ,. l ip ' h:trn!c~ dt' clc'ri~~,. :t :-:tq~t~tior
. ~~ cinoid~
,() {ocL:1 n ,-,di:t }11'1' 11111 (:tLthn de <lltdl' a ll lllk
lll'l'\:\dct. ('tllll licl'lll'" t' i,rc,ltlt':. it:-' ''~.!'i, a-..
f'lli'Olado <'III
11/,,,
<rtJtl' <jllt' t'll\tlhcndn 11
di,idilld"-~< :111:-i d11i:-- <:1111, ..... p:tr:t d:tnttt }l:t~:-=a
('t~:{ado de 11111 ,!.tal " l'lll rct>t>tl:->tl. < > ~~11 inlc~l'Jil i1;-; t'll:llllIH., dc1"' drt:' t'~~~j,,;-; dt :"Ulf_!'H}n

rior aln(-;-;t Jltllll l"''l'lt'liII'' cl<ttt:-'1 r, .},. nrc:tdn~ . . :tl n:-: ll i'tric,n:-. . \" t'l'll'l.llllt'lll" dP:-i itl''o:-.
(nra ::tl'rql{ada. ;oo;lll ,j:wt ttl< it t:'plattada d"
1'11,:-.tliu'-' t'lllll ii" <jlll\a .~. :t l'.:-.f,r:l annilar ou
ha:-,(]o. (oiH'du 1111 :-:rtt ]H'J'I,,Iu }l"li~cqt:tl }>"I'
!'l'iiZI':-: tII ' ( l'l:'{tt,
ahfd>ada;-; ft,J'ltiiit 'lllC' titditda:-- l" 'r :tl't'll:' p1tllf1:-:.
1: :-. l I. I' i I ll'lllt' lll ( \. I la;-. r, U' ha d a.... j i I i~-!' l'il u a d o ...
'
l 111 '", r a n d i 111 d " t c r n I'',! 11 d ";-; =' "' 11 t ~ pi tj;, , y n l'n 11 d i 1"" ri, 111' nua
.- Iu w i 111 l i: 1111 , ti rllt a 1H- "'l t' lll
<lau~lilhr,. (PndP a ~~ti llllt 11i1l1" ~,, 1, tlllt l.:dt:ll'ltlll'l'tl:-\ :-:ctlit 'tdc'." t'PIIHI tope:-; d~ ha\ c'.iauttnln
da(llljJl( e tr11ad'' d< ,.,,;-;,{lrs. 'l'l'' <d ~ti~: , :1
l tctltlCI 11:-\ hrJII/'r/s, do;-; {'(1:-:(t ll;-. llt<.clit\-:H'"' t':o,(l(}iu1:t'J''"IH
da Yirn<'JJJ.
lt''"'" ' ':--<1 :t 11:1 111:1, t'.-~f!ltt'rdn
lljdll:-; ,,~<h:-: -..:ll':tln;-; l:ttl'rai'-' etH .:-.iuuo:-;idadl'"' cl,
r
r
lffll
caeh(r dl' ll\ ; t .... ('11111 llllt: t 1'(1 1'1':1 fjlll' 11
fl 1'11 : \1111. 11 ln r :t I I I \ ' li lt I:-\ 1 I I"'' (I :-\:1 I na ti i l \.a i 111 r a 11 d u
) h n i 1H, fa 'l. r-., ('i 1( , d e t , ,1, i,.:, ,..
rrw l ~;, . . cl,~ r.
oT11;1 uwrirtlt:l. ~n ~Ha dttt~
111 :1 11 l
1 '

11

(I

i"

1
I

( '111!111

16S

,-

f~

.\ lf "I

c:-ont.-'"' ru t ,.J,. ~ I. nu: nt, f nap.-. J, ... 1-" J,, grf it ~J-rnan nc lin,. an1 s lt volt a
r I ,n la IJU )..,.,fiei~ut riet~. taJIt 'i alrnofatlado"'
~' nrhant .... tnJ,f,n),,. (ruzt.-,;; fi.- f ri:ot4tJ,
cl
... t rd 4lrlnihu. , tnul \u do turtal tllt" ~nt,li
nl
t-rnall a- , . purc&JH it.,:-; at.~ aJ tt-rrac,
rn

&

... t(wn ,r.


jJ r fflld

, t:flur.

f'

lt

nu,, OlP$/~ t rn maa

,!JI.

t: l~tica.

1:-ta iiiHta ti 1",. ia ('lHtica liga-se aGI


rut,nt(:o, ,J* . lf rra llfr uma ~t,auluta ul,t{ rraea,
po~ nnaa h~rinta da tJalha d.-. gna uijal."ellle
tihra uurua fontrnla fa,;.ula na ~illtaria a( lado
la )J~'rta .

eJ,,

.Ja:o; \ c~r.utda taJJlf.H:UI


&tlif u a\atua n carninlao

ctUd,tr

... , )r aflaorrd,Ja
I r r d ' r JH ;,.,J,,_,.,. a~ ~ nu ia guanu~itla
f
t td
:. . f n, ela ti a f t rei ta pa a;_!tru.
u .... n 1 , arn rue ,f, tlt a ... tc lt, r"f(lteiro pt"t*pat-; t~ p ta I rn r:ul,, raun ,,~ ~r..-t'' ,-}culo:ot
I 1 t -(,i~ a hre 111- ,. ~h lu '' '""')'al;J nbja. r
1 dr~ eou1 ,, ,-~zir .. a fer\tr c (J elnunbf,
I rr ido ..... rep lir 'J t\f~l"eto ~itiantf. a cbu~nta
~

(dw ....... ,.,. )fc~~ t ~ as lah ... tf~ \-~Jila-as atlt(s


c
iu ,~iua~1o e,napo ta das (nftflfnta filhas d
X r 1. a \anfaurJ,, e(_,rrt;:Hla:-; tlt alga~. a,, tJnt
t r JJ,rlrr dtJ, J,t:;i(J .... ca,alr,and{J dPitin
fanll"f ' (- Uta pnnf,. )f\adifa (ftJl(tiiT( na (Jltrada
.,Ir i ai:-; utu <lf~Ulfnt,, (j,. fltfe~a fet((lal .....
( 'inzrlada cIJiuo urna cnst6flia. tf h:n1unha df
,_ 'ri~ (.. dl.~\lntnra:;. fJir-~(-ia um ~,.,netilho
L~~,rir( frahalhat(,, a(J rtruo da r(."f]fJDdilha
I Ja... rotr~ fie, attrific"(;- }'ffta (jjj , ..ef:ntc.
\ jJt ar da !;ua at~rfa ~rra(;a., a :-;ua c:o;trnt ura
pr, l:n r rf\l.~la a t fatnica (l un.t arlt rteftn
.. ~ 1r( rln:i ~fJI'; JH" )'(t~~n~ .. na l'"~"e de ennlu~

r.

rirr tntt, hidr;.nlicJ~.

p ;r c

~r (J

.
l~>JnptnetJ
,

t~uJ

Ir) ( r&. .... fJ {"fJO~flTfla(Jo


r ., rl d ( perl r a ri a.

J,. r a n r i c,, d( .\rrut)a


rn tlf,j:i df f Jutuhro
r( l,f l (r,nJo JllP~/,f rio
I, o I'' 11 r fI' rl IJ ll ,, .'$ t P li (J

of~rl-ll/(J.

I'

...

~S..Y'IIffl 'JIIi.-

ftJ

lt~rrtltlos, tf~JJl

( JU

jrf ( 1!td IJ.

idt,

!";C"IIl }U"lJ\'il

ar1

Lt

. a ( T3r(
~
. ( I f
Ja
nf..l~rnita

r ia (nntinua.
J1'; t n d f,C u 1ncn t,
' 111 d::. ~t ( .. tad o }JfJr
1 o

r;

,.,,,.

.,

f' 1JJilO

que

',H . . t \ ; f c rho, d ta mbf. ru 1J i


~ IJo \1 ta( Cl' DlfJ
di ri ;ri nd t> a obru, no
""h :1 flt l f'ODIO 8 rfJ U
1} ( , ,

nana para a ,.,z dn IIO!I;;iu f4:1u a fnn:ua de


nn1 alto l'aral,lt:)JJ.Jf~du. ,. a 'f(,rH ,(,. Belo1
f ("'flllf antC":; para a fonua (thifa. ~H{ ,.Ja do
.-rn ;._'tral dt alvenaria .. t la dt fH1"lra aparelhada. a tlecfJra,;o dat(ttela t~ 'l' utatf rial
nt,lda,Jf,, tijolf, {Jfl f,~ t. vez :'\ f "rn.alt ,
tnd,, aplicadr. ~,bre wn nel~(, df a~lllntTado.
a de ta {: ~nlpida na pr,Jpria JHdra rli tonat ru(;l,. it Inanf"ra g{,tiea .....\lm di~~n. no a~
rccc a quase ClJII tante nota cl<" ardhi-.mo noe
no o. rrlonnnJfnto.'i on cja a tuna nltrapa~sada clcnoniinado arco de fcrrad u.ra . (Js A.t.
t.:i de 'lua. ( toda a abcrturds d(J
Iuonumento ~o ntonolitn JH' 'tuai S4~ recortarana pe(tneno.~ areo fJlJ)ientriefts. no
c t t porta n t , t"fJmtn~
r/(J.fJ, eomlJ c diz ea
arftuiteetura.. l'lamej a n t ~ peln a

da na fanta ia
tam1wm ( (at
nada mu..-ulmao
poi
t.e so
tudo e (j uema
1nen te por um

duas fan
f -
no h na torre
d te tipo ....
mando
do

(rfln 1-

~.t

l ra.-+t '- fla~rrantr. )Jh~ tpJf ~"" t JTt ~ ru ll:11l-

dro,

lJJrr1i1a1 atrilutu

P Zfnrff_ ~\

-,iderar
a ,ncJH..;au tlt,... t haln.art.- (tHJJ'' iuti1u nf:iada
pla artf 1ua~rhina dada a taut ,_ ,ja Jiu ~r tft.
bit-, tin, arrt:utladf, flt J.Kdrd. ( ,.nt tl t . } fon1

sobrepujando nm ...........

("r~ r1 rlnrl r n t (" o aut*Jr


rfrJ }1rr~ ( r, CJIUUIIJa lt[f'(t

luaa ..,,.,,.. rtilial rnrafla 1"'"1~'

8RlflleK

166

,,,

.. \

I' ( )

I~

'I'

.\

-c1

\'

E\'OLUCAO

SEUS FACTORES E
ttr(c

lltatlllt'linn.
!t'l'lllll (()]Jl tplt' llt
. :-:;t,llt lcLt llttbul< dt>
'""'

:-:;ltt d () .\ I\ a gc r a-

<:ii'> l'l>lttnl iC'a hnp-

1 Z l l li

~I

la
p r>J'Ilt g"IH '"a e~' rn ..;P()11 d l \ n I u (-rI ) ll ( d c') !.!'
i
r a 111 c n Le a c , rP i
ltad11
<

lll t > lll Llll C' li

d I> . .&\ ftllllld

!'c 11 'III' tlutt nl c

lllllt

di fcrt'llC'i~t<'i'"tll

'Jll'\

rt>tlain:l\pil

<"1'.~:-'t>

i l';l(]i,itHtHl.

lllt:1

IJIIC'

('l'llle<:a\a a

~(' r

lllltt< ' ll<indH pc~t' ~~~lic iLu:iiL';' dr lllt'tltipla or'i!..!'t)ttt. lnt;tis c e;-;t raulta;-;. ltrntitutudo por :'ofrer
,,...; t'llthalc;-; d11 t ;.;p t-i'io l't'll~t ~ c t1 4lli sla qtH~ t'lll

I.Llin lrinnt'aYa lltttna tll!llli}'li ejdadt dr ~'~Jll'f'


( I ) =-' t - 11 li\ r(. l' llll' I d fI (: il
I I:-; }Jllll )( " i ( H d l \ ;"\ \": tl r l d a
~~ uf<~<t nl e. 't.~ila,a <t ll<t<;ac J qtt<\ anda\a a dP.-.(l

vttul<lr n fac' da rr,.,T,t. Li :J,ua iornara-:"'l' o


<Jnp c',rir> t:t>lttl' rtial d:t ,.,, . d]d~'J atltudica e <lc):-Jll(\l'l';o, de> < )ri,nlt ; }"'r i~='n l'to~ l'XfJticu. eol'l'l'lld'' d"~ 'lnalr" ponlu:-: ('atdi,ti:-:; ,iuhaiH jnn'ti'-St :l~ tttodtdac:I~P:-'

cln

pa~;-;ado.

j;i dt :-i

C"Jill-

fij>t(t. sttl'gill da:-.


,., 111 I ,j lli\l'iic:o~ fi 111':1-

ldeX' ,_. ri<tndt, ttltta ~infn11 ia l':--ltaulw. de


:--;,tt,ridadt' nllltlt'lit(L po~lu qtHdttuna pujanh_
futc;a itt~I'Illltt'tttal. .. \. ntt~cla ('(niea dP in:--pi-

l't 1 S rlt

r:tt';tu

lfelUI'H du trts s<'<t rJ,,~

lllll:t :tJ'IJII-

~u ,,j,~l ill;l\'i.t vllt


l'IH.:'Oltf nu HP ltH;f~('~ ]111\PH~ dcJJ r ri() Sl' ll J'l'IJ qtH'

ltcnie:t c.. ~ul.~tl'atlJ auttw{uuo


n.,,dvid,, }11 lcl:-:; p:tlttnant:t ~ d~~ :s . . nh( ql'('Uld.
,.

dt

11111

stlit,) ,~ PllLOllleecd~H Pll~Tand,ciutcnLu.


....

\ H 'I' E
lirat:tlo ;, poda tlt\ Pntrauln dns ( 'apPin~ Inqt'l'-

tujn dispnsit;o fn titnlutln oN dois


tip~~~ :--t' ('Otuhinnlll, ,iv.inlaaudo o~ tilPtc~
r,dPtldt'S, siuaplts nu fnrfidul'\, t'tllll as tuold lll'!l ~ prisuult iea:-\, C )s ( l'ntuns podados, de
fti(n.:'.

l'lll

1 :dz,~ HdYt\ldeias Ha lmsc', npat't\t't'lll no l'Phutdo


inlt'l'lttl elos tsbot;adt:o\ jnuelt"its t\tdl't' os inata-

giganles do p;utft,flll duartiun undt


apt'ltll~ os so<J\,S dus fllt'(es li~~~~ ,. os inrtionad''"' l'ounllans sl'ao lltn t<n dP alandnnado
g,d i.o. l~:st es t rotans, aqui ''t'g'll idos ttn pti uui I'H
Jdatllat:n, ptnli ftrn ra tll. toltat'Hlll, PliXtttaI'HlH-... \' nn nuual.rnf ura aaquiftc(\;llitu, dissPlltiuuudt)-.._,, }Hil' \'~trios tdifi<ios dn pai=-', npat't'ctnd('-llt}S aqni t a<cd~t <'nlllP n'duien faudliat.
lli, pni:-:. qut dis(ingttit uos lllnllllllll\H(ns
lmdt'"'

uutn Utlino u tfllt' ~ub iKtt.~ do tlauau:ia. n t...~ ha.ditionnlnu.,ntn nu\ntitlo tlt dt: a Bntnlha joaninn
t' o eont~nrl'lo tlado JUH' <otttntt~ indigehtK
hrntaaulo Pllt zonns diftrt.)nttK tlt h'tTit(nio
pua( ugntis, tona pit ort.'towo sn hor lnea I P dt
otganizH\'llo eonaphxn. utttsnao tlPpois dt ttr
surgido t'll(l'{' uc'Hil n uovn tli~eiplinn tio g-c'tito
iza lw1iuo. ( razitla. eu ano cl il'\~l'ntos, ptlos ton~llHlatlos lllt's(rps hisl'anhos. l:~tts. ainda tpu
totn pat'tiuac',nin, tuas ~Pill}H't' <'Ollt tlq.rnein t'
lc',~.ritn, 11i\u thixaranl tlt t\colTPI' ;,s rtttttltt"' triat;it's <'IH'nn( radas no ~t'll pa~ adopt ho. l't'Yoh itlu
t'll t no, llH'l'<'t~ das ('t'l'lllls( neias la is( t'lt'icas :\ poHtadas, por nn\a curiosidadt inquit'ta t' cntnlllntla. :dmlada por Hllla ardnru~a illtp:uic.~llt'ia.
() tantH'o podadn qtH) t'<' ntptinlou un utlopt'H

da has(a (orali'tJ'a

<'Oill

1'\tta profu~an dt~ nluad11~. liutPCIH-~H' elo~ :-t'll~ ~alllCI~. ( nnasfortllnll-st 110 titadn luro C.'lll
t rt'~s qunrlol"' dc cJ<nlu t fonua
coan t':dc tipo l'lHtpli:.ta ntua
da ~ lHnld lll':lg'l ~ ll:-\ lH:tlS fnq lH'Ilt{'~ da dt:t'Pnu:<'to qninhl'ntista
lan{n no:-; tdifi('io:-\
l )nduotHsa.
t"l
nlioin;-;n~
('41llln 11ns <i,i:-;. :lJm.-.
rt't't'tttl(.l-nc s q li a ~c. couH Hill
f, if-JJIOfil, porq li(' )Hid('JllOS
prhwttd:t-la (\lll llllli(cH~ casos
por clt' baixo dos t'ttanlo=-'
dt lllllH \j~(fiSH Ol'llHillPilhH;o.

() arahtsco dn st'll lllP\inun(o


,~ f[lll' tlc.(ertnina tuna piiorPsea

,arietladt tle caixilltos. t d('ll'


St' <'nnapt;t' o JHnstrHcll'lo Juais
c.a l'H( l'rst i<"c. elas nossas eonabina<til'S
eurYilinParts. ( on,l-tn

pri HlPi tn pas~a r f'Ul rt,i~t a os


fac.-( ort~ <ln i n tc.'r\t'nt;n nacional, ht\nt <'OHH a altcra<:n elo~
t'h'nHttf"o~ P~tranho~ ou hadieionais. dPfinindo-o~ e fixando-I hl's t a n to q na n t o po '. '"'<'1 a
nsrendnc-ia concopti,a afhn de
se fnzPr unut tcntathn dt' i .. tl(\nlatizac;o, tarefa difcil num
to desgarrado c tompl~xo indi-

'

,;duali~rno.

() tptc logo i 01 prt'". i o na


IH':\ta diferenciao d~corati,a
inicialnl('nte t'XUht.'rante. a
Porlal da igreja mntriz dn Batalhu
(CUth Aho)

na ubitaneidade, cndo reduzido o nmero de ol


lati,-o que a liguem, por tenta-

A R

'r J.:

menos cloq uentct4, ~t~ norma do tltinto


!-!'t}iic, ,, c isto pela nsia de procurar no,o~
iilC'~ onde a ~ua inu1gin:u;o encontrassc pasto
q 111\ li te pertuilisse nHIdar t'Ill aclapta~iHs }H'(',_
]'ria~ as visfs da sua enriositladP Pspiea(,~ada
pc~l, ~.onenrso dP Yariaclas (i,iliza(;nP~. Hl'uuindo l'Ill fPXt, eotn tt\lllPI"il"t fa(t'nulia, os
t'1t"tnentos eolhidos ua nHsrlada coln1Pia da
l- pot:tt. ps t radieionai:; <'lll part'a l reptd i o e 1 ~
adY<nleios dt~ <stonteante s'dlf(to, t>nlcaud,-.IJ,cs o nat uralisruo dP inYC'nt'o I'PC"PillP~
C"Plnpc\~ gTiualdas dP origoinalssinHJ reeortC'. (lP
,.oJ orid o q nen tt', Yastas iluutinuras cnt rr h,.,.o
a pljeadas f'Olllu pluviais de gTand(' <etirllonial
rl'li~iu;-;o h :-;ilharia g{)tiea ela infra-cstrnt.nra.
I) n H r a hisn to, cptase cons net nd i JH.ri o nn ~ nl do
JHt...:; . 1ttrdon o ateo nllrapassado conta dnelillll'HS

li,ladc phtstiea dn ntaC'rial Blollaclo lracluzicla


.

no ntaleiial 1ijo, apropriac/to j{t aults ftita crn


y(rgadas (te arqttivuHa pt1o cant(iro rnBtnieo
o pn1vilhanHnto nrnanHntal dos IIIOIHliJt(nto~
industitnicos. fl<! tuna ertpitantt\ pttjaHt;a floJ'tst a l, t ra nsrn it i u-lltP as l' 11 ht i 1PZa:-; <1 a <i HZ(!]a g"f 'I )l ~ a ft\ j l~O() ll-0 11 O Y j r( li Dl:'\ SJll O (':-itl.tl ( {,ritfJ

ptla

tc~eniea paeient<

dP

lllll IJiiJJneioso

huril

fazl'ndo estuar a p(clra 1111111a jnqttil'lH;ftc trtpidanlP; da V<llaa I:utopa. <(,Bt a J'<. "~lllTPito

do enon elit.~sieo. oft'I'P('('tl-IIH a "ua di{to

ordPiliHla l' caltua. eltaruada t'P)HHI~an i P ediseiplinada Jlq reg-isto alto daqu(la polifonia.
.. \t'entuenlCJ:-\. portoua, 'JH<' ap<'sar d:'"' t C'ntativas ele abandono ou dP :-;ttlHrHr~o. a llonwn<la lu ra g/,t <a rna nlJJ 1-sc i 11 hnH rata. fornlatHlo
Hll}'t'd iuH!n a n
n Hlll H PI i no~ o t'a i111 pondo-se
cotno srn esq tLP leLo ti xo. ora J"( ltut h ra llf }f-,-~P
eon 1o a sua b:Hl}J('I'a tHa or(,
r- 11 ica. K utoiudo
,..,
,
pois. f\~da artc da Oll\'Prgl-nria
dt to di \'cr:-;as P po1 \'P%(:-; antagt'nticas eJul<-n<ia:'. ele (sprito e
de forn1a, l('YC (pte os(il.ar {lntre
os li1nites dP un1 eel<fisnJo que
se ent algnns casos, pt>la ehu:;nta
de solieitaeijes.
o torna inor,
gnico c targido aYantajaudo-o
apenas pela rnti1neia da eor,
nont.ros o depura dando-lhe
linhas de orclenada siuaplieidadc.
Porq uc o q 11(' n til i tas ,pze~ o
perde nma turnn1tufSa loquat

cidade, 1is .rJon.rprira adormecida no seio (.t nico c que torciona a arte antPs de torcionar
a 1itera t ura. <) YPrhali. mo
coleante qnc s< prepara,a para
pla~nnar a fras<' c~crita, rgo
...

l'orlal da igraju de S. Pedro, m Torre:; Vedra~. (Fulo IJcll!za)

170

de nn1 psi(pti:-;nto cxaltado,


precedid' na ex pres:-;o decorat,j v a c s e n I t n r a I pe1a~ fo r1naa
espiralada~, ('n~.n dt~ um dinamisnlo linear q ne l- o }Jrimeiro
eco do barroco.
A plantas do
manuelino
pro

l~

I' () 1\ '!'
}'l't'jltl<ltf';~tJW<t

ltcti'Zlld<tl

(:

l ~ F~

.\

cl:t:--

1or rtitta initli!_!ctllt

.-"'t' l':tlri zt;-'

;tdi1pl:u;fttJ (lct lllt' .i: J'l'f''\':--i;l


I I I I , ... j,:tl. lll:tllltJtdll-SI' :1:-' f'(ll)l'l'......
I III'll ....; I I'i li I i (.i I ' 1I i I i:-- li il ( . () I J I p ,, ' ~ i ~11:1

daclt dn

,,n.,,,

t'tll tll:l

:ts

;tiH'd,aclet;-: tJIIt' l'cll'llt :tiii:J c;tl':t{'ltr~liti! dH arit lllt'tli,,;tl ,..,,,, :1


~ll(l )'ditlt'l'\";t~'t'lll i;'jq lHI:tliH'ldt
.. \~

dl'('lll'{l{\"(1.

lllflllllt'Jiii;IS

\ rilll

d;t ,ariedad~.. lllt'llP:-\ tntqdit'illl:t.

litJ'Ill'~

r ttrnl,i,;-; t'IIJ d,:-.ctd t"


t,irl'lndn. ;,~ t'lllltlltl:tl'iws
ditll,
I

tPJJlH.':t=-'

llt:lt:'

pnlt-

ptdtt:'it:'.

tindll'" lllU\ lllt'ltlc':' ttJtdttl:ttdl':'


de c-ur,;t <' l'lltd r;t<'ttt,;t lilltil ~I ll d I ' (. : I p I' i (. lt I h () ;-; }III I g 11 III I;-.
1'0111 ,l't'"'\'lI('"'

iP:'. 4\;-:
L' I:'

\ "1'7.l "'

~til'-

ill'l'():-\

fortnttlllt;:;

nY< ':-.-

t'~C'llll''"'Cl.
!11(

ltn:-'{t~

11ula:'

lwr,l-

l'llll'\1}('(\1111.._

enralfcnl"' .
dint~

iiS :-'1\l~ \ll't'\.l ll' il;-\

r~~Iha,,l'lll
c

dl'

ll'llllt(IS

I'IH'l'llZiiiiH'\1-

,-i:d':'a dt'('lll'~u ~~ .

il'll- "' ' tlc


ldl'U:'

\111:---

tr111 1

dt Phil"=-'

<

P!'\('t ld ch.

torc tttf l 11;' ( l'ltnhl rn ti n ~il<"lll'lll


o 111 ( '11 al,r a . i~ n j n d < ( ' r i~ i ()

;--;clll>al. ( 'l<~tt:-'i.J.'!i
lJ .I 1111 I;' l'lll 1)
.) l' 1'
C 111 )
.lJIL

d():-\

.J un',_

JI\'U ll<,'i'lll U::' }'<Ttl<<t c1() IlltllllU.dinll. ,-~~~ da lltelH


ynlltt a11S lil'n:-; p~~li<:L~Ili ri c,,~
( );-'

Hl'('!l"'

nwi:-; <tttda~:i~sn;-;.' ti Ct tllllt 11:-: l'l'!'\.


pet:{i,c,:5 tlnLrn~ ora dc1drr' ql'a
fl)ra da ~na liJdJ(t fc,rnlad"rit.
rP.,ultaurlo Yari"dadcs cr1Jt \'1~Xr1-

tlr,

-encaYa;--

111ai:'

<attianl'

lllJYl11ICntn <' fJltl ' ~1:'

\'l'Z('!'\, }11'1' llllla t!'\t;lc(t

nttthnira~.

;\(1:-;

~ l"l''l!'\ 1111

... tc

trottt.'P:--

(li'

inq>>~~\rl

,.l~,tai:-\ lltlldt~lll

d{ r).

it1~, <<IJtt a:-; l1a:'<':' pira1t1rlai ~ dr~ tltillt'' ~,)tito.


it:-; \'t'ZI':-\ du petutra<:iil':-\ ~~\ '' li]f'tl\ {a 111t'dti}Jln
r1' /, r I i(n d "~ Ln i (,:-. , < 'llt E'-rq a }. (., 11 11 1H qtte n i-

de ,,l,lcr d,,idu il" al'l'fl.i() da:' :::Ollil:-\


it ttlll n.,.,,r(,. arLificinl.
.!.!'fratrizc;-;. :-;e l)llri~tlll
......
llllltt n,nlluliu, dt <:;t:tlJilidad<"' t1urll' r Ptl'l'><lnia
)fctlllll'1llH H,d~tllln , jan<la ('Jil t>()rlalt~T ;).
J

(,:; lnros .

fcc:ltci, r,n

uTt

f'unua111 r,

a('uJH]>aJJhllll

Jl('s{t (a::,u

I)

HJ'('''

Yi't"

i1tdll da J,il:-.1\ a~>


<:r1J11n nud<lnra u

qra ;e dltj>licaJJJ c ~n

~f'ltl

lltl'll:tld

c~

'tl1d1

:'u <.: ttrtdaut faeita;-- h laia de

nt,il'll ;'.

qu. 'filand o fonuad():..; dr\


ele ('l'g'll-

llliH:-\ ......
" ':ll<) ri:t da T'ti!Tt' dl Hlltut. 1::--ta fatha
LtttdH'Jn :-it~ 1'Jt1'1da c=--pir:tl;tdantl'llll' IIO:-; trolH'(h
(ltt

III'

(' J\,1'1'1' d;t ~


f'alda~ dH Hainlta, j~t'rUI de J 'l~ttL<t l>t fg~tdH I.

l'il~'l

r,:dhlls

f'; I I' a

("lllttl':lf'III'VHI'\

III : I
I

dtixand(l nn

1'!-!('a}'ill' dl' l'llll't' 1:-- St'H:-- h(t!'dO:'

t'IJ\

j t I 1'

!:tlwcn:-: de

I ,_ I

p<di~lilc." t Lnin:--

uc':-\ f'i xc;-\

jtl'IIIl'I'II

l'

d( f{llhn-

.~itlht'" U llit~lntdll:'. l'Yw:tnd(l uillltc)S

ran1os <JIIC' sn uncnt l'llJ ltn}'aJHt pt'IIL:.l ,~''"'~tl


('lU"\lineo. nu CBli't" ~" ''H JlJ 'Jli (' J' <' lll unrrdanHulo:-;1 <1'1('1' C'JJI ' J'culus }Jt' la siJI,arit dr~ 1\!llJ'\'aS

dt <ol11ne-

,~;triHd~;-;illw. frl'cptt'Jdt\ltn'lltl' ~intulando

alu1nfadH:'

C'J'IIZ<tlll Hfa:-;-

fapitl~i~ nctr').~-~~~~~~~ r111 red,,lulo~.

uns

l aJ td ()-::-,(' ]Jit ra fi P)t1 1j :-; f-\1' J'( 'IIII j J'f\ III 1'11 L ('lllll p H S
flor(los lpr,r(:t das ( !apela;-; llltjH ' I' flil<L~. cl<. ).
nra ondulatn <'lll tlll'\'a p<lilr!),;,d:, tlltl\cr~~nit
{)li
di\(rg('nl' dtixandt~ a(J al(t, desltear d,,j~

nhand"

,, :-it'tl :-;i~tt11adP

.I

I'Xtll)c\l'i l ll l~:-:

l1 L\ I I

nIJttltu..,

d ('L~ 11 I'(I l \.O

{ l' 1'111 j U

jall<'lit d:,

:tlt'n,ltti't':l (
'

ptll'plP

a 11 ~

( 'l H

~~{'ri:-ttitt do

\
( \'u' ''nto dt' ( 'tisft,,

t.'IU

H I' I:

l'otnnr, ~t'Udn \ ul~.rn

l~'s t:Ullhl'lll Os t'~ft'l't\ttft 'S t'l\( I'P Us l'SJllt':\s tfn


f:ult~l 'I'Pl'l"t.'s \ ,dans. \'inun tln \lt,utt:jn \, ~las
n~'tn ..-:\" Hflt'll,t~ tnro~ qttt' gunt'Ut\tt'lll as nb('l'f Ht'a~. ll\'lll I:tu pnttt \\ ( t'UIH'n~ Sl11tplt~ tHl t'HHs

~ t' l , 1~ 1s . pu t ., I' u ' a ' u ) t n 111 , ' s ( o ~a i ~ . ns li " hu s


qttt'hr:uln~ t' t'll( 1'\'l:l\'Udns, H~ t'spiuhn~. ns t'U\H
dl't' :tth,..... Hs nt'l't'llh'~ \' us hnlnus(l't\~ t'l1\ssi

e,1 ... "f\d~l\ in, dt'slt lllUs( l'll:taiu dt' lll'ldurns t~


.lliHia n tnan lisn. t't\lllu j:i apnnhhun~. n tnnis
f'ttqtH'llh'. ''Ht l't'\ tudu-~, t'nllt ~ingtalat lh'l'tHn lh~IH't\1 t'tH \atiadis~itun~ ngtnp:tHlt'Hlt\s, duplitnutl(\-~"' par~ dar nrig,'n\ n untn lnq.!'n Htt'in-l'nnu p~r nHdP ~t'I')H'll(t'iHlll hnl"lt'~ cunt fnlhns
l' fl'ntt~~, tl ('aJ,alho uu n t:ndn ht'latllt'llft'

('~tili ndtl:-- ,, (atn1n~ltl :o\t~Jit~ d(' rnsttt'it':-\ qun -

t n1n '

.\o~ lndos dn:-i porta~ t' jnn,,la~. HnnqnPnn . .


dn-n~ tnutn t'l\d1'1llt'~ f utlu'iro~, Pt'g'lH'lu-~,,
pitHtttttlo~ tfHl' \\1':\ t'OI\~('l'\"HIIl 01':\ nlft.'l':lHl H.
l'\t't't.'ttt's poligonnii'\ tln flnntt'jn nf '' t aan~fnnnnn

tf,,-~,, t'11l (orn~ ~iutplPs tlU duplo~ t':-;pirntadns


t pnttu dn t'HIH'ln dn l"u\,pr~idutl{' th' (,nin 1hrn,
,),,'nintn~. hash's dP t'nlal jnnP1n du ~:Hl l'i:-;fia.
dt' 'l'uuuu\, t rntun:-\ unos nu t'lln~f radt':-' 1\'iann

dn .\lt'll(t'jn. t' tntuht~Ul St.'g'UH'HtatHlu -~,, t'IH


hln('O:-\ tilud rit.os t'H( l't.' asf r:\~.rn los P tf,,,or:ulos
dt' t'HIH'Ittt'ns ohlqun~ dt' dirPt'\':ltl nlh' nln.l\s
' t'~t'S pt'~ 1HH d ad ns d t' ,,~ fl'rnid t '~ P n :un h, 'St'o~
t ~ . Julian. cl,, ~e..'(tthHl. \iann d,, .\h,nh,jn\.
( 'tlHln. qunudn u~\n si'ln n(iu~u~. snlh' Hl lHt~Hn
neilltn dn:-\ ,th,~. juul~llll ... st Plll
('orniia
horizuutnl itnilatHln n

aiJir
Hlttt:ulntnllo nna ftiz tlt'

Fn~toa ) un t'lll:)u dt.' sl:ttn-sp

dP 1'':-\

lllll

-\nltn.

a l't n

C}lll'J'

q t H ' r dl'

t'nl'Hlpial

1H t' i u-

Yiann

dn .\ ltntPjn. l.niPs, pnr Yt.'7.t'


fantht\lll t'nfrnlltndn t Yiann tlo
'

.\ l,,nlt.:in) qtat' snlut']Htjn o~ Ul''o~


~intplt's nu dupln~ tlu~ ptntnis.
Es t t'S pi u:hu In~ pnd t ' lll ~\'r ~H hst i( ttidn:-\ pnt largas f:ulun~ th.'
!_!Tolt's('ns
t'l:ts~iPns tn( l'l' i1h'h's
'
l'tdt)JHln:o\ tHl )H"i:-\tu:ititn~ for11\HlHio h.rnnlntPntt ~nhrt.' n t\I'O
Hill f rupnuu ~ nn\Hl'irn dt.' a{li;
\

)H'l'

untlt'

t'

t l'1ll n:-t d un .. n.... i na

linns,

t\ Ct'UI

nrtnilar
lH\ I at
.\
fntt\
li,. 1110
~n

clt'

1noldnra

t'IU

l'rtulo: t'iu~in,lo
dt't'nrn~ilo lU\ qunl

t tilt-,luthls
ltllHl

tniPinHl

Parq.~

'I''''

a ,.,.,wttc;:"' HIJdtHd l ll':t


l t' lll lt1 ' 1ll ' llf'11d11 itlljHI' , ~ t ' lJd(t f ' llll \'f ' JII ' J)jp 1Ji'111
:1 t' l l!Jl'lltlllit 1' 11111 (I SIItjdi ~S j,,l\' (" ( 11 / ru '.'U ttf, ,
lll ' IH'"'

(' ""'"'"

.j,,:-; (nnH ' r ~ t 'S)

.j,

ljlll ' lltil t l'('r ( \' HIJII ' !d\ ' llllll 'i tlll l

jllt'l ' j,j11 1 I}I (I S 11~11


11

HjJI ''M' lll : tl'

Id 11 g' IIII I I t: I
!

I g'P 11 I

(j, n !Jt ' IIII ~ III : tl' d"

p;, r u o

1111 ~t;

:) r: d ,.

. I(I

l'l'S"\ liJ 'O' IIII

H (' Jl a~t l' IH ' lt.

t-i I '

dtt

(.

d P ('IIJ ': H;: IIJ

d.P

I lf' I 11

tl

I': I

I':,.:' :' :1 r I t d :'


I

I lf I

'. I

J'i i ~~ PII p :11':1 ''

'

Yi ll'lttS

P lll

I'I H

11111il'

tI

I' lf

rr :ti!"I :t

Jll't lt JJ4 ,'l lt1

l ,id ,

(' 11111'1

I "

ii

lr ' lll

Jtfi S :-;

lllr

s I ;.!'IJ -

pt i 101 1 : , ~

l ' lrlll' '(' l'

I :t

d, , l'r is I ( flltil : tl
d r,!'\ .f l' n 'n, i JJ ttts ''' 'III ii ,.,,,.l,ijn dt 11111 l'r;l ~'lll l' ll !,,
d e ( ' IJ nll'all - (! :till'tJt J 't ~t rlilit:~d,l ,, ;, J::w,l n d, .
l~l' ] w, .\ rlt':-- ,1, . ]';,ris, '''''l'{ l t'; t - JIII H 'I''''
l tr rr;:rl
() O )111~:-, 11 IJI'IIIIlllll ' ldft lll (lllll fi iJJII Jifl'' 1'1..\ l ; :tli
.\

St' ll lt' ll, : tJJI'H


I

1,

1'\'l lf' (ll"

]'\ 1'11

dt~

f' IIJ'd;t

IIIJJ:I

11:111 ,

IIJ:I ~ ; tjJI'I Utl"

P"IH ~ illlpi d j ~ , , ,i : , d HH I ' IIIII H~


p H'

;!J'IP

JJt iHS :t

)'Pi aR

d a:-;. l1o

: ,1,11 rtd;t 11/ ' 'S

( jiJJI,n~

pa r PfT l~ll l'

1' 11111

l < lr, ,

11 1: 11 '

d .,

illl l l ll'H rl : ,

dt

II H Jid i ii'IH

11 : 1

d t ( lftl 'ta

,jj1 :1

III I

( ' 1 11

(1

IHI

lllt, H-

'1" , Hii''

rpt:t H<'

I f)

' '0

I IJ

apt" t~di ( p

jaltf' l a liJC' I'dt lral 111'' JtdrtJdn ;,


"' i 11, :1 r i a 1 11'1 '.!'~'c , M , ,~ I 1o 1w o ~ q 1t ' 11, ' ' '" (I Irl1 r 1 ; ' 111
''
\':111
~III .'~ l ':t l ':l ('fll (difI'fJ )H'I1i11 td:tn
r i 'tu;u ,!, I t'/JI'f /""
t'IIJ
H !tl'_!.!t~k
,,,,,fi' o1d , .,
11 a

:Ji tl;.!':t

f SP f'd'Jli'J H

its f ~tlcla~ da. Jl <,iJJha vtn n'''~


rp t< a ('OPia qtl n d~ hn w ''~'
r, lhai. d:, 'J', ,J'J'{' JJJ: t JJ IH lin a ie JJI
( 'I,JrJfJ

!j l l ~dfjllt' J'

,.r,Juu cfr,. v( u d ,_:, ,. ,

Jrt l'H Jfl t J

t u J(tJrd u JI IIIJJ : t JHrrla


do pj ~ ~~ !-i llpt J' l d' du tJ a ru"l ,.,,
cfq~ ,J ( J'l'JHJJJ OI" 1' 0 111 ~t }J ~ LJ't (lll:t JIJ() ( \r,

J"idad( \'(ifla l d e fo JJt at{ P f J'll~~ dt ~htl'HJH J f , - f t'tJ liJ tl dt qll a lt Jl (I,. g~ tf I J ( , j I I I j \- lJ (I (,X \. ( I'
r'

prju(pi u <a nHlct~..,f cr, dt, fi anuj:tJJ P n udt h('


h -. ('

JH'l

:t f '

"'
Jl ( f' f l JJ I 11 Jrt(OJf lf' l JJ r,. t f ,fll

11H~

{'li J' \'H ~ ( ('nJtf f:t(lf J' \.'~I S.

'J t $d :1 vi '' ~ nar, l'''d t tJJ t ,~ n:r:J'


" f1
t ~tfahrf d( f'HtJd Jd.rt
'
I
;
\ , '/.'
~! , , a
I JJHt;;v~ JH't,pn a.
t rr 1

~J J :,c tf u 1'4

t:r ('

;, ..;

J.!l'ff4

ft fffl'll

l1f1 I

1f ti (

I 'fi J l

I('

f l lllna d t, J'('~ d 1 ('IJJ'It;a, :~in d :t


:t l l l:t l' I'H t ll l , 11!0; pII :ftdu d :r l: t HtO : janc~la d:t
ha, r i-..[ ia. ,. )Jlll tiUda Ca~a d,, capH1d'' pur fJII

Pn lranr;ad11.'. ?irJ la nd,t- JJL lt,JJ g"P


d ( aJtal o:,6a. L ~ x Li~ , u r; pilaroH d a

(;t]Jj { s

,j. ,~

a ]JJ.(Jl JH;~ ,, dr- J'' 'l''' 11 H' ' JJ t :Jr Uirl :t


a ] ('(r.r n r j a JJ' :t ,. t j 1" H f '', r q. 11 e

11\ (' JI

( ,.i 1, ~ " " r.~ "u, , ~. 11 11 d(. ,.; ,, "'' . r1 " ;I , c 'l.,. "
fa( h:u l:, cHi d , t d: tl , J llllll ,. , ,11111 q1tt I'HJ':I('Ic r li(t .

o u { r,,s Sllth,,j,,H II!lll icf,H. L i vpf.if..;{~

b:t~ t':o;

:t

l 'i l

! I 'H III

dl' fillidtlf'. ;\:( n liiH


ft ("I IJ'd;, , OJ':t f'PVI 'S-

<~l td,~d~~JII'i ' ',

1:\'l )f':l,

' III

t ind o it~ ~ ~~-j \yiu.; da t ;, JH ' J:.t - rJHII'


da lQ"f'e
ja ,j ,. ( risl o, (' JJI Ht'll! tl,~d ,

or a l, u ,.daJJ(I(I t, SPJI ! rr't'll l rIIJJ fa l. (' IH'. LlH d<H ('!I H ir H l'fJlrl f l
P l ll
lllllj L ,,~ ( j f-;1 '' (. d;_!' JIII df
I"l' }t:!fll) d ('fP t ( 'fi)IIJ' 11 IJ lut d :1 ,jp

(jT
,.. 'l. a

di l\ (

H!l '~J tl ~ l d a

11 111 : 1

,j ,. 1\c ',(' IJd \

I'f'(' IJI I''~ I II' .I :I

h :t lli:ll''f'

liJJI1:1 H rd,Jicfll:l -

{pjro hi ( J' ( tJJJJJ :t


II JJI

lil ~t ii H 1d11H d; l qd,, l':'r'H


\ trd :td l' '' of,jtff ,, l t' IJJ'f'l t llifH) o,
' t- 11 H 1!'<i ' ' a ~ 11, r',j ,n d ;, 1 I , '
11 / , , ' ' a
t' fl l

t'JHt ~;r

dtr-;s:r

BJ:lll lP ill

J i ~.if ': I(I H

111 :1~
1' , ~ s " 11 ' ' " I 1 ,
~/. " \' \ ' i:l' ll . ll i l
duJ '

: I'4 tlt l'.

1' t ' ' 11 11

' ~qrt'ttl.\

,f, ""

Jfi ilr

III J I llt 1

(( lt4 I

\J

.\ H

'r

niJjP<tq~ (h ll~O (t,ntlllll (jlle CUJil


<'lt cnn ,-izinhatu,
a eorr<ntt,

a g-nisPira ~(. romilni(a d ... 'alalll<UHa . a


thp)a, ( ui (,:.; <IPs
, .
'
'
.
J~roJH rc,~ a prt~o<np;H:ao cut\Jlin a1 do flaHl(jautt
<
cou~P

'Jlll'nl<llh'll(c das
r'~.tionai . .

qnc.) dP:-i(t

,-a ri(d ad <":o,


s( dc~Pnlnt

ultn ra 111.
::\e~ ta f('J.HHu t :t(;o p 1<' t t ~riea
dP JUlti,-o~. Hl~ta ]JJ'tnni~eni
dadt dP t{'lllH"' ol'itiJJdn~ df' :-.r,.('"'{aci,t"..;
id<ati,~a~ tunndtun~a~ .

iu --a< ic Y{'i ~ P po1 ,-(zp~ a ll i ag/,_


uiea..... lllt'-t1audn-sP a:-; linhas

1)rt<:i~a... tla ('f\Jieep~ dt:L' 'ra I


!_!"{ont{(rjta con1 a"' liuhn:' in<\rta . . do HaturalisnH> ll 11un<: dP

urua fanta,ia 111ai!'\ piel/nita fi.,


qnP cll'(tHitf'(t/nla. i nrna-!"P ~ill
~ n I a r n1 <' ll t t) d j f i 1. 1l o {o d (n 1a is
a(f'ntu,-It). enquadrar o Ulallnr-

Iin(l nnrua fc')rnHtla (l~finidnra


que contcnha as sua"' rarattcr~
t <:a~ dontinanif..\:'. (1(\ si~tenlc'ttira
}Jl 1 r.-~i:--.tt~lH:ia. inYari<tYeis atraY<!s
da .. -inYen-aes parcelare~ ... \.pPsar

:c 110~ antolha
nP~:--a farnitia di~per~a. prndntn
d{\ HIJl tdi vid ualis1no incl iseiP li nado n1 a=' Y i g ot o ~ o 11 n1
rlHJo crn1nnL so rcn~ de parcn fts<(, que ::urgen1 da plantnrosa aJn;ilganla e tornam po.-,s,pl un1 c . . h o\, de paradig-n1a
(le tudo o

tlllP

nndc . . c iu<:luan1 os (Xeinplarps


q ne ... t.. a~rnpan1 en1 ePrta ~eine
Jhanc:a fnrn1al. nn1n parto dt~

f~nulia. r ai"'~int 1nais por nnt


ahnlo incnereh-t~l da Rensibilidad( do quP pPia pai;dad( do:-; sen~ elen1l'llto!" a na li1 ieo~ tne t{~ill tanto dr Yari,\Yel
e o n1 o d t i n e s p r. r a d o .

() :e11. npedneo. aprsar


de r<i pi elo:'\ eles vi os.. (. o

g/,f icn fia nlfljant fl .... endo


es="a a 1niea constante
111 fl ~ n1 o
(111 e apenas
aflorP Pnl t lnida parti(ipa~o.. n n n1 a h a. P ..
nnn1 (apitei. nnn1 pin;tttlo.
fJUt
!o4P

( on1o

tudo
{liJ

nnt s<in
aePita~ ntlp

x., 1t a o

na t nra-

Jis1un . aqni t' aeol; o arabi mo, depois. o


eisuto. ora H:'!'\oberbando-o oom
ora aeon1panhando-o em
(Ju fri~t ~ en hnos . ora
eon1 hina(
o .2'('( ntriea das
'
<pll\ t~{p eonluio pareee
1nai~ partienlar sabor,
propc',sito no a...,~
ltnperf~itas .. na ua
ntcnt<' tU'<'. "'Ora de
lida . <' no. YOI''"
pido~ apena

arrnt'nfnr 08
11 nt i ngnlar

174

.\

I: 'I' E

I~-

H .\

J:sta ,ihrac:o sonoto:;a.


hru~eanlP~l te. in htTOlll pid a por
Ulot no~ 1 g H o to~. ta 1ycz por
( s g- o t a 111 t u t o 1w 1o "x (' P ~~i y o
l Oll us da 1'\Ua pr(pria t'llt rgia.
( raH!ooOJHii<-st af, ( loro flt' 'rontar
na J~artl' 'l'H.' jul~alllO~ conlpttir
a I hogo fip ~\tJttda. a fachada
~wid<Htal f"IJH os doi:-\ priuuiros
.JlllPlcJfs <Jc,l"i tlaJHo~ 11nrlP t> "'Hl.
P a ~a(J'i'-\tia inttf'i"r ('lllll as
:-\lia~ plan{ ur('"""~ ja1ulas. });-kt~

tHnp],.t,, npdit. na
gTant:.tica ontanlt'UiaL dt, ftt1eto
tlanHjanl('. 1nicn lai\'PZ PHl toda

aqui

ct

a (' \"o]uo IHi111ltPJina. c'{lhdi-

1uindo Hill fa(to tspor(tdi<n de-'


naf ntalisnlr, int<g-ral fjHP }H'oposiltHlantPntP
tj

('S(J'H'C'('

({1H' ,~ P~qH(('iclo

O }JlSSaclo

ptlo

t~fo~o

t nt nro.

()

rnintuio~o

fr:thalho .lu
l"!"\((pro qnt rfhu ... (a o:; t l'lHrrt;o,
eoraltcro~ e a~ alo-a"
flnxno~a~ ,
,...
a rug-o;.;idad(' da ~orti<:a c a
:-: i n no s i fl a d C' d o :-; <- a ) a h r t s ..
prod nz a di~titn<'ia Hill <fcilo
granulado da gttd a 1uarinha
1nrada S(Cnla tn H.nl e p( ]., fi uxo
c o refluxo d}J~ ond ai'\ ...\ lc~In das
canelnras na:'\ IJas(~ dr.~ cri(rant(s
de ngulo. ncnluun pcrfil q ne
no ondule nu trPpide . envol\endo no eu dinami:smo um
nlo ~ trurio de sere:'\ reai:; e fant
..
ticos..
cn1
di
~trilnc;o de
concatenada como num caleido""cpio
de
Yise
miriaformes.
Fathac.Ja tJa ierr~ja matriz dt \"i la do t:ond(-. t Clifh~ AlYo t
(T-erados pela idio incrasia de
un1 temperamento fogoso que
omamenta~o fa .eieul'lcla. a filigranagen1 da
como retepti,a concha recolhia o rumor do
nhtiliza-~e e1n t.xprtsso tnr~ntica. o
mar na~ detnandada~ regie ocenicas, um
en1 f rf~ quarto. 0(' crculo aparee(' a
hiato de . onho oriental
q uc ~~ t('cen oh o
aN are ta .. as mulflnra~ adelga~an1- c
n1ai fitcihnfntc ondularem no"' enlac.t~ inflnxo de evoca~e
dos arc-o . . Aflora o Y< get.ali mo con1 pI e xa ~ cheia de
~,...

11

tina ha t~ e galhada , o~cilam o


e1n in tabilidade zignc-zaguClante, choVOZ'
d~ nultipla origent, o cardo
o grot<'sco ciH.t ioo, li tas e tilizadas dl'
monogra
reai , pairando no eonda

um perfume de indiae tica de nma

811&8

curio idade e de colorida ntiragens, filhas do


momento hi trico con1
a ua caudal de riquezas
exticas e a
rego.idlo

das

inhlitu.
Esta singular e fantenta.tiva

.\

1: ' I' 1:

....

li7.,1\l d, :--t'thi l,). 11 :\n p rt l\ !W;tl\d n n st' l\ \ nca h ll 1:i r io , :q H' s t r d l' ~ i n gtd i\ r i d :\l h' :- . ln i 1b ;1n I ~ " . ;t :-\

t' rl:ll.'tll'"

:di
~~

~ l ll ' l':'" l \ i\~

(jll l'

:q H' \1:\ '-'

\' " l'; \" ":l lll l' ll lt'

fP l' ;\ll l l P rt ';tn"l'4 \l '. I 'P l\ l t\lll i \lHl tl ;\ t' \ ll' l hli\ t' -Sl'
:""'

llit:'t'

~ ~(.,1.

g,',i i v: t

:'t' l n

' ll tP.

~~~ j1 :u,il ;\\

,. ,q tfu d t~

d,lnuut dP

t:d i

:t " l'l'l':tt l\1)

d t

dt \a l't' l ll

q tH' t'

u t:\l d\ t

li :'P \ \ . ~ i nh :\\ttl P l ' '' ll t P


11:d u t:d . q ttt' r t':d 1li z:u lP.

!t ll ' n

, \ :\ ~P

' '' ....


" ,t ' Plt\11

v~ p d, ln r n\tl, . \p1' \\ i\ ~ ~~~ ~~:i~:tn lt':-- ,l;,.._


( ' n p, l:t ~ lllt pv r t\ i Lt ~ ,. n l:t r g,, pt' \'111 dn "llit
plll'i: 1 d, ,.,I ra tl :t :--. ttg't'l'iri lt\1 \ \1 1\\ p :1n n lt'"''tl d t
l tl'ig't' lll idt :d l\ :\. :--,t' t\ :'l tl qtt :lldt ; \(h \ll tl( l \P:-..
l'l l~~ ' "'' " ''~ qu: tt ll,, it ~t1: 1 di ... l rihu it:~~~ }ll''ll'tb. t.
~~ ~\IH Pl'dt lt :HJ I Il i'H=-'(' ll 't tl utl :t. la Z t' l ll l P tlltl: \ pn:':-\ \~,.l, hatllH d n i1 ll lltll~ l\ , tu d , 11111:\ l'Pllllllll I'Pll i ,

llll\

lll ;-.) Ji I': I t l t 11'11

( ~ H(\(' iJ' \ql :'('Z\ 1' t'~ :-.l' llH\1\: \l lt' l H l \lt 1l l'lt1't'
lll?
\'
. . ' np ,iria dt n lt' tn - utn t".
1I :1 t :-.llllllt' l't ' \Pi~\n
'I'll'
~
'
:-.l'~ lh ' }lt'IH \H =' ( ad i\p dtl l u d tP n i{ ( 'ipan;.!'P. P :-.(:\
lnuiln ~l'll\ tllit'lfiH , l'='iH /u f/u t cbt j'l'd t'H ljtl l' ll\ lH
tuuil o d P gli 1,lieo\ ll' tn lr:tnt l n n g ,I\\H ('\1 \' , a P n
Hg-uda tPnta dt a(;n nl'tif n.:- n ~_. ,,r l ur:t nwdtirn ,
u 1' H t~d P r t u 1l 1 r Ii 111 "I P ' I
11' 11 it ,), H 1n' ~ n ,. d n
illl},1"l.::-.~fl o l Hg i'H'IIf P dll

llt Uilil;\,..{ und (t

lllllH

H'

\lli t ~l d(l, ~ ,, \ \ ' lll


~ tl1 1 I"'
11'ittdtt l'lt(il -

}t l'illll'i t'l t

I'( H('t'HO,

d ~ ' ' n 1: 1u -h u u 1tl r . '11 n t r n a i d"i a j ;, Ia tH: a d41


\. ti p:t r:t lllt'iP .._, . u lo tHn .\. ll Http( llt' ;-;tn
tst u, d P ... nb r, a l ~ t' ll:l ~l"t' ll (':t 'lH 1'orl uoaL de <ilH.'
11 H \

lndi :t ti,~~ ~l i1 dr r fe rtncia na n< :-:a dPtornt::'t(l quinh tn t is{a d ndu o eurio praz(l qtH'
1\\l'd , i~t ,u l n C\ t ltt~H(l a da HP:-.::o.a frn(a a
'
( :d l ' l' 1d , :t , tJ ~: u t i z a <:i\ P tl a a ri e 111 a 11 n l' li na q
1u't, p t H 1i n f n ri a r -:-:: ' ;1s ll11 { a ;' I<. i ~ d a t '<du (:i\ n .

:t

'H

dadn tunHl 'lll'-'


: t i n q l l' 1 \ Y i z H , : :'t ' n n lll l j a H lt { t un a d a . . :' u a ..
pr l\l'lp.ti" l ' arat'l , rh i la~. ~ l' l,' <<ri'' ('oUl<
:t tl iall ll' ~~rH t plititilrl'1HO:--. tplt' a pa -- ... n~<.'Ul do
~c') ( j,., , ,1,, ~ t~t td o ,,. pnra o lllftllHt>lin,, , p opern
t' llt (,r l " ,n ~{~~ por nn1 prptt .... -.. (1 tran ...itil~nal.
ll i"t ,, d,ixa dt. ~t r et'rlP uuuh~au qne. Bli!\ id<'

:-'1' \ll

.._, ,

ktuhr a l'l'lll

q Ht' .

lltllll

P' "' un1 it~"l'ir,Hld a r r'-halanuntn tl~ !!nnta


f't I'<,' H. h r a et.~~a nu 11 H\ t. ana neip:H:.'t u <' lutpten i t
ind n dP llll \ :--altu du ln\lhu<iar (la i~rt'Jct de
t ' ri:d P . ru \ ~eui l,al. ~~ t'I\Hltlt.:lu:i.t da . . ('aJKfa . .

" l' H
' l'\.'tPl"H'~\
' l I\'
1Hl) H' l' t 'L'\t:l

'l' OHlill'.

rn
~~.t
tnt nn r:lh' (\)ll tl \

al r ilntit a Hn;
ZH 1.: t\ P \ l \1'' ,hr,',ni llHl -.. .
.
I
t
1.:

'

l
' >ra uhri nt l ~t- ... l' t' I lttton, 'lO t ' 1 ..,, t l
d n ill fu{ iu-.t\t'l ~ t.l\l ....a \ "'ilt'l'h(l. thpar.\-.-e-Htl ..
ll lll U HH~ , . dt .. l'tlHHl '
F\t'tlc\Hth .... ju tit:lllu
P

qlll'

p o.:--:--a\\\0'

, ' O E P[SOlU

:1

/.

,,

J ",

I'

,,

t,

{I,

'

'I {. /, I
I

,,

1;,.

di

1/

,
I

f..

'~;11;

1'

I,
I

,
I

li

f- I

l't h

I ,

~~ J ~

'

, I 11

IJ

fiJ

'~:

tJt.

J ,{

I'

II

'

,,,,., , I
I
J,

~ I

i~

tf

1 11,

J1; I

~~ fI 1

7I

rt

, f

L.(;

ud ,

UI

, I

"
'

J,f

"l

JI

Lu
I
f,

ti

I# f r t I it

11 '

J.-

.,.
1ul r
I

..

I
)

U, llt

f' "

J ,

,
:1

lf vi ,,

(,I ' ,

'

,f, {

,' ,
,
/ fi~
,, " f' tlt

f' ,

'

~t

'

.
H J'''

tf J HrfH,1
t I'( ,J ,
I

f I 19 ,

I,,'

d f, ti;
j,,, hh
I

(I,

I}

, ; ~:h

: dt r,, ;,.r
,,,, J I(
.J
r , ,r, ;,r~ ~1.. J,

(f,

~~

' r r1 1 , ,
; r 1
111 f IJ
f: hu tf ~ I;' IJ I

JIJ

I ,,

I~~

,j

~,,,-,tl'
I ~' I I , ..,

fI' ; 11 'I

('fJJ

: 1'

,(J t11rdi1,
j I ' '; ( J ~
,, I

' ..

' , ,, i r' r '


'I ,
' ' f n I r,f tf
u: 1
:,("ui,;

,, ~
,. . rj

I, d

Jl

'I:,,,
(I

'I

"

( j

f, r;

.,

~~I

.i. J.

, dI I J1 I 1
111

UJt((r;,f, ~;,,

I
I

,
;

1#

I; I

, :

IJfrt

1J I i

fit
f1,

, ,t; , ; ,~

.1,

I.,,

~'lt,,,,,f
f, ' ,

,I

'

I ,

:'- "J

'

,,

'I

I
I

,; J , r

, I

IH

1;

l.f

dt

'f r re

I f'

r
I

, ,.

dr
I

'

' ,

f:

III 11

~~,

!f;,

I'

' v

r I ' ',

(ti

"

' r:

Jl

'

, 11
l

I r

, 7
I,

fi

'

.,

~I

1fi1J

lf

fi ~J(

(I

. I,

f
' l' i

/. ". ( l

ll

.A H 'l' 1:
th)s

ithlinnos t'l\\H\

ft\St'lt,'s St.'

,,\n~t rth,''-'t's h'nln\~as \'ujn


litlt',\.

ll\,\Hl\'\t' lH\ tt'&Hlllt._'t\n

F'~tn pt~Hit.n t\lt'nlnl ,,~tn,n prt']UH'Htln t.Hlt'''

nt.)~ }h'h' lH\nhg.Hi~.qun t' n \\ll~t'nlu\g'PU\ dn sun


dt.'Pt'H\\~t\,, gvPnn-,t rit.n n nrtt.' ~\rnlH' t.' n Hl'h'
hindn h'lH , .. ~tr,,it,\ lHll't.'nh'"'{'t.ll't.~lH n du Pt;r~ia
~ns,in Hln. t.'t.htt~.nluaa \lt.'~ HHH\UH'tnu')~, tt\\
du it.tn nu ~Hl t.lt\ H\l~~r' pnl':' t'lll lautns ''runnn nt~,~\~t.'~ l't'r:\tuic.l~. ''"' t ,,ntn' r,\t uln, t.h'
tl})ltl, dt.' g'\'':'''-' t.)\l dt.' llUHlt'lt'n. l:~t.\~ h;t'Hit.H~.
irtn:1~ pt'l" trntnllH'll(,, tllllHtt~\,):'n dt.' 1\\ d,,rinl
''tnpn't!.':Hlt.\, ~uluHt~~n nu Hhlldt' ,, n'' ,.,,l'tt',

lH'~ ,lnH~ll'P=' ,\n H:dnlhn t' th'


g,..],.,u. ll" dntpn'ln '''" ~t'H~ t iuqmu,\~ 1\t ''llH.H'itt'')~
t.'tHlstrndu~ ,on\n HHH\ :Hlnfn t..h'
nhn~at". t'lll ntnhn:' l\n~ ~'\"~ t't..'lnl"t'tlt.'t'h'Hl-$l'

lH.'l,\~

t'lll

.\lndn$ tt..lllH' b:l~h'$ tlt

trH nu \"&\1'!\~ dl' p,\li,l. 'l od:\\ia,


~,} '- pi~,\\llt:\llH'td t' ~l' nn~ dt.'pnratn lHt."lll\t.\~ \ll'HHlHt'\\(:\l:-;
tn n n lnHl n n~, nt:utt t'Hth'-~'' n
\"t.)t'nbnlt\rit) g,)( itP 'l'H' t\t'tln

ntl'itn n

tht:'$it'n .

tllf,t'Yt'lH'l\,,

lllt~ ,, nu( rn t'td,ntlr~$

pt.ln pnr-

ltt'nbHidntlt'

tln \"t'"'t'~

tnli:'tHt~

l't'H'lUlH\1
~

nntntnli~(ttt\,

pr(,ftt$D

n ~Tll pn n \\' 1d n d ,'


('11\\l,, $t' dt'~flt'\'lHlt lll\\1\ i tpitn
inqn,,~~:\P u_,,rnl '"' ~urprt.'t'll
dt..'Hlt' '-' rq\~.n:d t'td\,itt'.

t'

h r i 1h n n t ''

'

.\u t'n rn I nH i~~''llHlllt' tln


('urt..l d,, '1\nunr.
l,n~tilhu

ttuln

P''''

,lui\o

~urdinn

t'(ll\\

th
o

tunlduran't'lll
llnnH'~
jnutt' qtH' l,,gn ~t' ll\n~( rn nu~
pil:H't.'~ dt' rtfott:u do$ HntH't''~
l't.'')Tt.''$'J
:,
~

dt' ('tH'})tJ C(\ll\dt'l\l\'''ll~


lnr. tt)ll\ n ~trit' dcl~ :'t'll:-\ lnttritn n i~ n g u d n ~ '' n p t' t H' =' 1" n

tlH lOTt']n.
~
~

pt't)lH.' lH) l't'lHntt

ligt'll(t..'
t'

tilitnltito, iutt'-

i tnn~h.l\u tltl~ l't'dnntln~

Yt.\lnnH'~,)~ ennltnt'ude~

du

~\ng-uln.
t.l ~n~n v.

l:u1 tnni~ dt' Hlll t'n~n.


n rq nlt t'tt P 1mi Hn t\otn
o fornutl~trin dt't'nrnt \, (\ Cf'"' Yt'lu
t.lunn t rn r t'OlU P' )ri n ntl t.' u '" ti\ u
n n tl n ci o~ n n n f H1'n I i~ n H'. t, ft; -I n
pn aa q \lt' n t li' ,, rt.i n p(' lu rpgat'~:\n
0 lllOch~ntd H l'U g,)t itU

llUil

fns:-n'

tln~tnntc' t' htu~tn~ HH\S (''"


untn1'4 .H~etttn~, Plll ~,',hin~ li:,._'1t-

it'~, c-spt'cit'~ clt' Phnutntln~


t1t'~linntln n tltln:; t'l':-&tdtar
\lllU\ lunanotdn eh' t,.onjuut o.

I'

'

,,

I, f

i'! I

,,

"

" I

'

,
I

,,

I,

,
'

I ,

I
I

,
,

,
,

,.

"'

,,

,
(

/.
11

,,

'

...

,, ~

,
I

I~

IA

,
F'

.
..

..

,.

do intPn~iYo ntonlPHt o Hn<'icn 1a1,


( u :-.e ron""id~re trazida eon1o
prP~l'll l \.~ fiui} lllt'Ht P Hl'(it p
d(:' tPrra (>strnuha~. ~t (: et'l'lq
Y,Ue o apar eutllto ~\dtitn ~e
un1 t"(llH't..'ilo dtc-oratiYtJ }Hnfu~o
l' 1ne~elado ou duHlHalurnlisiiH>
<:Xl rr-n1o pa l"P('t> da r-lhP tuna
Ulll

originnlidad(' rrnlizndn d ltrt


do" eu:.:. JH't)prio:-; r<. eu r~n . . ic.lfaliYos. ..:Prt 1 huuh(nt \pu l\u 1
alg-lHl:o-. ea~o .....

l'Ullln

'into~~ a

tran forn1a\au t' eollH <:a' a a


faz<'r dP lllalH ira P\t,luti,n.

fadPia Jll('l"l'OHlllid a tJlH\ bP


rcata (out a pr:Hita tnl'l~ ilhialla.
t

(~

Jl)(lPflUO.

Jlltlll

P'll'L~UtP"i.

(' ~p l>rtt:\qhaui't fog'ar(u fiHP.

diga -~a!

Plll

a lton o da \ l'rd a~h.

nunea deixou d< c:r pitar atpti


l~ a(olrt. ]lOdli Juo definir o
n1ru1nPlino eon1q tuna ad t) (rue
f(Jr\ou '' g-6li4o fhtuH\ian h , <
tJa ]jeioJJal <'nlr n". porc.'n1
n1ai (J de iiupr,fta;fio fJaueo-P panhola. a a( ila1 a Hludnll a cl rs d c i u Yf'll ~o J"('g-i o 11 a I
4

qllC tPHlar ')H llHBH tll~I)S Htthj ll1-!{L-lo ou faz(-l r~ rfeu ar para.
~:

ba tidon.s d( utn tl"Jtfiri(t


s u b a 1te r u o . uj Pi t a u do-. e-1l1 ('
nrnrtrn ao . uhlinhti-lo apcna .
cont q natnraH. u1n dos ~eus
1n c d ilho }oca i . t 1nnn a JHl o ta n 1h ~n1 a auticruidadc par:t n1n
abaixantento de t..rtn uo !'eu
rPQ"i:._, to aHo ~ ri eo .

ua~titln-.. tl:1 !'act't1Hlin d,, caul' eir(' l11L:al. illl..,l'l'' a - ~ tJ q lll a l 'x 11 h c r n <..:i a "' < l' llLJ nn t, r a qu ~ t "<
~ 1 H q >r e ll 1s {,n~ l' lu_~~ n n de p r ed' 11 n i 11 n l "'-... t ~
t'::Jnrc~~, d' ,,r1g1nalid<tde qne JlC11hntu frr~io
ccHHprinlt.'i cptl' tn\nlttlllli.t rvgra -..u.ieita . pn)dnnlinnndo o vqlti1l11in arqH ttctt',nico 11 ~ d oi~
exl r Jno:-'. taHlL' naquc l)s. ;tiucla lradci ~nai~
Pnl q nP n u<'t ieo f ~rn1a o l "''I LtPlet.. . con~t rn
(i,o. eonto tu11n c l e~ . n1ai::5 a\~~ul:nlu'. (jllL'
<otnl'(:annn a ser d n1uinnd o~ pela di .... ipliua
(I .: .:ie a.
:hria pue ril. l'Oill" ..~( tcn1 tPnLad.t~ po r un1
<xp1il{,vp) dr~tjt~ dt ~Hle~l". protllrnr a n rigcn1
do ntanll ,linr nn inf e r,e nil<' d\.~ llllla !'(J , qr-

c..:ltita, lll (ht IPnl1a hrotad'' 1'0111 (,,da


a :--na coniJJiexi.!ade. da fpnnenta an eriadPru
I'l'll [(

Xo de yajrado raravaHharA
C{H]I era u n sl'n.lt XYI a forngante rneirl)JJ(Jlc
d i:-::-:i po n cu se . re11 tr con YCrf!<'lJ t 0 c i Y<rgen te.

pulsa l il qur e ano a~ n1oderna: (Jndas


h c rtz inna~ rj~ta\-a a uperfc-ie do glhn tracaltdo 1neridiano~ inrdito~ c:on1 o nlco da;,

audaeiu~as ea1ayela .... dn alt ~~o:--rJ:; !,!"a)(( .... a


sna~ criaC'{)e::; ha,-iaJn de expre ... -wr-. e numa
polif( nia exu.beran({'. vonoro o hino tirnhrad
ele 1nndclae~ e~tranha.;:. (afe~ante por v-cze
- e cf1ncro cumq fni cfn1ero C.. :'< relnmhntnle claro de ap tco~e.

<lo

1t XO

fonH'\ explicao t cor~ti('a da ~aract:ri t it"n~ orfrnirn~ da no :--a arte qtunhenu.-J a.


t Plnos d~ recuar no t<~1npo indo at ;~~ ~1 O{'a~

"

A H 'J' f.,

Ji ( J H 't

"~('(Jf:JN t) r

:&.ri r Uli
;J.ul iguidadP, t'tJJp.;idPraudo I ai,
fa{f (Jf; ~'{JHJtj fi'JH~HJPIJlJ t,!fJaH
)'~" J" l)d j (''I , JIII Jsl H H J\' j H 1P rd f 1 d P
1Jfti'S<Uf 1 'ffH \a ;., VU/..t' ~-tf~j
f a Jn c- n t c>, d a" fn r H ,; u; 'a Ir ,t a ~ d ,.
ruu (qniJiiJra,ti~J ecJq ('Jatlo~
:.i/. !t~ c~xpn (J(s iucjnita, d<
IHU ju{411 (J tHuautJo)JU'' l )IJ 1'1~
gTand ,.

\'a- O.

j1

ltd

i!

ft

rafHUPJliJ

~J;j

fa "~ ria /\1f< gr'(ga 1


fJ~i<() (! fJt JH.i(tJ j IJIO J'lJilJJ(adlJ tJtl<' (aurJJha. J'fJJ' HJIJ auac;o do Pt{llHbd<J jdjaJJfl, t:
oriPnfali/.ando- c>, para o t-wuua)iHnto Hl()rbid(J da (.pr1fa
}JPlcniB( ia. ~urg(~ a snbn~car~ra
d (~ c,,uaLlJS 1 a agi i ar;fih do c1 J~tliiuta

vulf und ()111 rrlovrJJ(ntadas afitudP)'). r,Ho a preL(JJHITtJ


de~ dar IJ;L phi'ii i(a o,.; (OJTe)')fJ'Hl1fJJ"l:trJ r

dcnb;s Jl}rJviJJH.!IIf ()t; auiu1icos


an li tese d ~" IJlhn pjc;a nf~Jen id ad c

partpnoi(a. .A. na.tnP z;, ('(JlJl (J


HCII C3IJ 6di0J ]1J (JrCf>C(J dt~ pJan aH e ro(lw.s 1 ap~lTCtc n''" lJaixos-reJevos CCJJilO fundQ de tri\riais

eenal) naLnraHsta.s tJ 'JS d<!li.Ses


Jnunauiz~,r~LHJ-se nuuJ anJl,ieiJtc
aned<Jtjr~t, (lu e (J S 0ond 11z an
edu]c;c,radc, 6't,f>tiJ da, }HJt~r;a a,]t~

xand ri na.
JJ~Rta. tent1Pncia oscilanLe de
f)fJbriedadr! c C;01Hp] i(;a(;o~ esta,
alterna<;o de r;nJpHcidadc ffJrJJlal e de~ p1etora dcc;or-ativa aparecrJ no fiJn da arLe rned ieva 00n1
o C';t;j](J denorJJjnad o fiauH~anle~
rpt0 (~OJntJ que IIJrJa dinanJiz~~<;o LrepidaJJl'
do gt)l J('{J uuJ jJ(JLJ(.;fJ HJa~Tr, d:t fa:s<~ radiante,

JnagJ'Iz;, que
p:.tra tllna

esb.tv~i. ef,~c;LivaJJtenLr~

HJairJJ

sc<;ura Jin<;ar. JJai a

(r.. ndcr

roa<'f;tJ

0(Jnscq nen1 e;rn ente ') ex0c;ssr) {~ 110 en vlJJ \r(~u as


Jin1Jas crJnstrrlti~;as enl de]iranlr~s arnplcx(JS de
laharedasi ~repilando e as<eJJdend(J. rt-.o~tPjando

e fugindcJ~ nunua. iustabHjdac perpc~i u.a~ Jlluna


an ieda-de perrnaneHte. J: ncsfe fcJJJncn(J pil.f uj,~o do ahand~JnrJ da cahoa j 't'Jn s(~d r~c;n
Jif~l(Jn Red uf ()J"f:>S arre}JalaiJJI~JJ)S frnJnai . p~lt,
frc;nf.tieo iu(;d jiisn o de l'CJU tu r i ou adas 6c.. ra f ri~~ ~ qu(.: p(Jd<--JJJOS cnfrnnt;u '' ft:'nlJnHnrJ HHHJIJ('JiruJ, rJ fJUal para f)ell paBl~J J~,i l,tr r:o {"OJIJfJ j:
r(~f(rjHJIJf>, alt naturalit;UH), ao ,c~gca{al JJl'' atJ
araiJisnl'J, (JH fcn~~tS (}a foH itt difu l t,rnanuu(:u;n.

Jl 'J rtif l lt r
repctir-f)P 1 .. Jn d t:;t'CJ'lfilj U arJ r, )J(r' d ( ~ dr J..- 1 la<(IJ arlintica .. pfJi~ ,.(.. JJ1Qii ;L Juna (( n(a nN Jrr
(J lJG!JTt,r;,(J. ((JJJH"'(;and(J JH'lo 1utnrr { rin ~ u 1 lia
Jjn)Ja c J . i ('a cr,Jn {J pr{f,nuc,iaJ 't] nnr ..
d~poi C'JHLor~i(Jnaud(J '' f'JJna1 fp. (~n ju . . < nJ:.,t<~ eifadt~ JlJ(J\~iHJtJ

(J

l ~~~~"f

)f

sat(H5 C~]JanJri

{ rn'

nran

P"'j

crnb1 ]i zaudr1-lf (

p<,]i,...,,tjia(l("'Jta i d< ctJr. gr..... -.r, pin a.d(f. o fJI c

a lnxunf.ia u1:i rara ''OUJ a


riai~,. Jn~rrJJtJre.,

faz a

~("'Inr:)har

c(.. rlrJ~

JIJftJJHJJll

u ., ...,

~1

r , .... a.,

de ignara cfJiJf(~i ada~. J-~qj c, cpH f II ((


ua ItLlia roJu H(~rniu r~ H rr,,tuiui. t i

1
tt

Ul'("'dr~u na J:s--panlta rqJu q ch ul"" 1 fP'-'<'<~ ... HePtir u(ltJ ;,~-,c \(~ra I' d]l:!~f u d,lft rr(ra
n tl '('t.)t do: ( lUH ,.(r~(~ dt ( ;( u~ r~ d( J ~
cl, . anua fra ... ~ d(.. ( ~r\untf .....\Ir Iu t JU Frur r<_,_
tj 11"

J8.3

1\ H 'I

I"''" I ,.,,,.jlft,riu c d l'H"t,UtlhHutJ pl.;t;, ..,,


UH (Ur\ia jlt )'llff'JIO~lW da .-.tlfUJ'f llti~d;tl)l \I t ..
~alltMa, Ktut),. ,

'''lf'll/lt, tpfUff f.JHi:. flt


Jir11 a,. ;H'''It.du tta. fdto\'a tia

l'rio~i~"''
t ', r f { ~ a K
''' a

(urit,kll. ft,
ti urna cl1 ""~;~"'
,d('fl\ il); tpH

.,;, .. . tlt \ j d f J
U. UlU ft u/,

JJH UO 1 ff \

1n~11

fatlitta
pla~; liulm
a I a ru I J i t a du.,. a, fJIJ\ a
ft;alrat,
tJ~.,
,

h u a ,
11 u J u a

''rtar.Hda . ,,JJt ra n~ I J'f~ru H


J I I H I' li J' \' i I j ~~~~~~

JHiH'l-, i'

tJ ~
rltju.tJ,,.,, ,

J it

fj

t!

lf j

(J

f J' a z 1 11 ' I ,,
u , J \" a ru ,. u I t ~
H

JrJIJfl:t

Oh

1' r J n 1 J 1, J ,, ~
#

'

,/,JJJ'tJt;

da

H,. 11 ar.(trJ e a
f

JIIK~H
~a. JJ

pa :u)t,
1 u;daut~

1. ~~~ .,,,
f.tUJI,, df JJII

''*''

t 4 J1 -J 11 ' f'IJ f fi I fi t) I 1
'' ,t,j,. 1' hf.~ ui,, tlt,
(J

lir.f'tl' ,., a I utati ;1 aJ,,,rlatl.a


ti ; Jj 11 III j 'J ;l f j H /li I ,r/ I li 1,1/' ti,., r a ,fa.ullf.;t
{I

tI ,. :t, 'I
H ,, .. ; d a-

, HH* ;.

t u H ''

ad I ~u

clf-

1 I tis I J}J H

,. ttjttlbr;vla.

iu
ti,,

~'~1-rilia-

tttf' ,,

Jta
11

fJU

"Yf,tJtflf

J11 ,1. a ( ; Hr,.:

.JuH'f"' ir,,

III,.,,,.;,.,...
H~t

t,

fJJf4, ..
I

I '

iliza-

a '

lh,

('ft'l

t lf :l

Utlf:i-

t""

H f1 n

,. r ,t'

f 11

l;.

J' lJ

~~

{. J ~.. ,. i tl

:d

j. 11

t J a

tlHIII'f

IJfJ

J I

u,

rn (

11

ff

1,

'llf( aH

fJu

f (' r u' a ~ . ',.,


d (. (, f ,. 11 I 11 r :1 r1 11 d t;
J" Jj

(I

:.t.

Jl J (' f J

a,.' J carru-

tn

.'

p~ra

a ( f r :s. \'a -

,
;:;1 JHw (

~~

prua

ltJ'f'j,.,JrJlJ,
,..

BRAGA - CAPELA DA CASA DOS COIMBRAS


'OITUGUESA

(Aguerele de Jorge Mltieire)

'r 1:

..\. H

, .,,__,

()

~~~ ~
ll

H t

,..

(;

I : s ""\
~

- ...

,
'

a ~r r u p a n1 e n t o s
c-iclieos da . . 'Iltnra
n1on u1nen tal. r o mo
o~ c-ontebeu o .silnholi:-Ino InedieYo.
....
,
:-:a< raro~ entre no~
t'

fnlta1n ~ohrrtudo

na (.p 1rn

eorrr~pon

d<nte ao ~eu dr~rn


,-o]YU(_)llt'l' nHixinH
nn~ pa ... t~ ondP o
cr()tieo ...,Je,tnl a:-:

.
,nn"" nHn~

-..a,

t'tlln ptno-

entPdra1~.

l't,.r

lado. a falntia d~ <:t ~ . .... ..;.~uru(l',


.
...grandi._ ... a . .
no periodo do .... :IY01Y1nlentn inten . . iYt' Ja
nxte ogiyal. por ourr) . a influnt."ia c-i~tl'"rit"~n~
banindo a rrpreseula('itO fi~urada dr)' tdifitin ..
rcligio.::o'. reduziratn em Port _ I a t ... tatu{ ri"
a element ... pisdic . . ahauuul. Ct'l1 ' l lilt"ntClllUle. o ec 1 llli\ . . tieo a alta rone~1 \~H t n},tgiea que fez dos flanco~ dt"2:-l ' ll'Yint. n:-- dt
pedra l< . . pa'e~ n(r lie.. . . a 1na t:rit li .H.~
~inlt~tien da sua etnlpr~en~;'to <.t . . ec i ,~, uniYer .. ai~. a eneiLlop~dia hi .. lt t'"atLl Jn ' ")n pt n~aDl<'llltt n1i~tirP. 1:::--~n c.:hn . . n1~1 h tl~ura -
ohedC'e' na ... un ~li . . p<-.-i~:o. na :-;na .. n.hnt.
nn, ~ 'tl' a~!TUpatHPnt..'', ~ unt,l hiet\H. pti:t
lfill

lnH nti:dt'l'u~a~ dt ltlllH 1111 1lto ..


1ti:t 111'(-,l'{:dwl,,idu. nox j'. ,
'
\. 1.,
Hll'llU~ III H it:' :-:iut plt~ da ual Ht'l .

Z.t
l'
d H ,,d:l , 11\lllUt :-~Iittnln d,~
i d t' i 11~ ln 1~ 'l t l co ~ , 1u ' n~ (, I' \'li'l\ll

, '.
l
l
1111:-illt':t 1H11 ' 1 t':-\' cnda,. '1' d ,

...

11

<' ) 111 o

( 1c '' H

II o l'l' s Lu <.h,,i:'

\IIII n

dt' IHlll'llll ,l l'iO~ ~('l'l'e..( o ~ Hll(\1 ~ I


~tlut~l lllPtli,~, nl pr<'nht dP iulP t'1
n
,-ru:n~..~~
(H'{lieas
(

.
l ,\ .....
,,
{'t..ll~l\
~
l

1\!\ tu

r:u!'.

'l lll<'l'
il

iad(l~

tllltU:\

( ,i:-dn

11a

d tll':t

:t

l ' l'~>
I 1'('~1'1\-

\'VI
I' \

nu~ . o l ' tll ' )lu tle


p~dpa l<'nra ~na east: 1

ut:l(ltira dn

t' l'll z, qllt t

llllt:\ jH llltha IJ1P ( 1 \0qltc ' IIH~


IH 'I tn ~ :1lv~'~" a jllll't '~j:t da ~ v iq..(<'ll:{
v
t

p:ti.n~ t'llt':tt'ltn,la ~ o ~ htl"'tlt'


I
'
h
ltt:trl.trt ~~. l,111 ,{ ltd(':dt\''\l-

n:1 :-;

l 11 ,.:

.
l'l:l:--

I
lttt l i

:H'llHi\

l' ~l HH,o . dt ':-:l \"1'11t'~~~~ tl't':\)lCI ~ H]ll't'(' 1Hl l'lld<,

(PIIIJH>

d :tlll

(' HH nltll:\~

t'll\' tlh t ' ,

<'llgiinllt lilrraudu ~<'

qttt 1

dc1

t'

dn

aJ1 ~o luta

dn
ttllltHin , 11:1 1''' ~~(,~ tranquila da
~ ll :t s innilit:tt:io
e Cll'i ~u~,. nl dn
~
<'IIJlt}ll'('i'll H H

'

:-; tt:t :lt'l':\t)


t' litt:tlidadt .
I

d11s taptul o~ 1nai:-;


. ~tl:-\ ( Il':-; I P \'l\~(U ('tl(
' I'I( ( l t;
l ' lll'IP
:\ lt~n r i :1 ~ cnn ~ tl hHI a llt 'icHl,, 1111
ht )~sa 11 :1 t'Stttlltt ntl qtl t' n:-;rctll lt
p:1 r:t :1~ :ti i \1 rn~ ,.,,tlt a ~ 11:1 e o c._) l'll\
dt }>t'I'Stlll:l~'t'll::\ 1 / H n ' fH' 'Sl'lll ' tlt

i ;\(.il () d li: ti i ~:d :\ d {I A\ ll t i 0 ' () (I d (')


1
\n,o l 't \:'l:tllll'tdn, di s]~t 'sta ;:; :tl'\
~ I 1:1 :' (' j g 11 1' :t :-i ll ll lll t' n ll :d a ll f C
pa r :tll li ::--ltltl p:t rn afinnaJ'('Jll etnu
<'' i d ,~ 11 <'i :t q tH n LP i rno ~ nitft
11 :\ , , t' 1n :, i :-; q ttt , u 1,1 1't 11 1 xu d n
I ..; t'l. t'\ :ttl~'l'"' I'wa. 111H.. q 111' l'tl Ia
1

I )tH'fllt'lllll' I I11

' .
llllf'(lt'll

I (,,III)\ 1'11111 I II' Lrl'l


. . :'-1 (11,

I li

1'111

I ,

l clfl\ !11' .

lL'I'lt' I ll ' \ h

s t~hfitnn d:t : <'llt<T h id: t :-;nh tt llt :uq>l'<lo dv t'!t ' r -

Jtidadt

lltiltH'ttl n

)H' 1l :': tllll ' ll !.c 1

~I"\O

po r

d e l >ct t:-\

(' O ill n

1"\n r n

dl ' \ t'

111)

IH ''-~i:t (t ll\ ll:t(jlh'la IIHl


~intih j}t' l'i'l'i Ln : I ~H: tt <'i\lltinh:llldc, t'c)lll "\lJrll:ll>
J't ' jH't'S t'td:td :t

t'l ' ll:t

n 11n 1Lut h:,, I< ' 1 i't s t'll:'I ns n 1,' 11l ta d '
s:HTil'tin, .Jl'S tt ~ eanlillhnncl,) pn1n 11 tH]\~:) ri u
l t'\ :t :tn~ nllthrP~ :1 ( 'n tz nlldP ,,.ai 8t t' prt'g'a lo,
1
I ~:t:ll' ~~ tlllt :t int;t ~'t' lll dc ( ri ~:dn. '- J I)Jtn~ ''sl:

l,n s di:t ~ tltl , <'n( rl' dn l:tl,~ia, th'~ll~ e~bt. Lr(di:t :-; :tdllrtl\l't' ti P l\t l l l11llllltl
,Jona~ r ou( ra
int:t g'<' lll d, ( tri:d tl, <\)ll tt tHl '' P~ IPli<'ziuluH.; nast' t ' tll , Jlt'll ~i l\ ;t-~t' , n i:'t
r i<'Hill f l't~~ dias llHlll
l :d :1 d , 1 d t lll nrl ,' H p n n 1d ~' <I a t' ((' l't Pi I''
'J i n t Hll
J,nf't~ dc 1,~ :'\ t) p:ti l t:'l- 1~ ~~ ,idn
.J{'SII:-\

p: 1 r:,,

).

'l':d . J nlh .I:-; ll l<l lo rn:t ~ ~~p< 't'(ns 11\t 'tl(, ipln ~
d f ct d r a 11 lt n - ~ 1~ < 111 i d t : ' Ii 'l. a t Ih' s (,r :1 11 ~ < ' t H I<,n (1l, :-; ,
cl rsd ll t 'll tl( f' io a lt ' 11 '{Jt' < ~o dos llt.lllH ' l'llS, r,li'Jlltl I

r"l

:1

N11 -.teult (fl ~'-ltdl. crilit'"" I' (ll''l"'''"'')l-!nS l'llllt't ' III J'lllll
n lOt'tt dn IIIIII Jli !-111 (1 '-'dtJtdtlirn, flfill I'IIII ~dl'rttlldn 11111 !'I"' ,.,, ...
111f'lllo dr'Of' nlho th"' l'difJ,j,,~ l'tligin ~"~ " S llll'ditV:ti:- 'I'''' 11ii11
hve..,-;t' li III H s i ~'II lic' lll;it'' tdtgt'" j,~ f, , f Is t'' qd ,,~, id t::- lt:tllllh" d1
(I)

E. Mfdf' "l"'''l'

fl lt l'lt l't'li t.t i(I S~l 1'111 l' l'lllll'H dlll'rllllt

:t ld ,tdl \l ldiH
fPdtt~irHill " ~ '"""'li 11111 JH -. ' ' " ~ lit11iln'i I'I(ct~ ' 1"'1" ''"ltld"
11 H' I/ui i(' I) d 1"\
IIli ~ li 11 J1 {' ~ dI' i li "\ pi 1' 111; III 1~ (III :'d i ' I ' d11 1u'll l' / li III 11 I 11
l'l'Igfoo.;to {Jlll' fl tJi tl/ , J ~ t' i.li.,lt dnllli'II (I IIII" 111 111i ~I' 1 \jlitt' dt
IIIOtlf
uinlo ('01fi0 (lft ' l i~rip IIII ~ indtnli "''' pl{t!{licn d ll~ IJII ... ~II 'i

<

V'

Jllflllllllll'fll{)t;,; IIIHillldIIII ,

\ I)
l-11' \1

11111

,\

1\ 'I' E

ll

()

1\, ' )' ( J

(!
'

l J~ 1'1J

t:t

:1

J\

.-:1::

'(f

-_,.

dr S:ud:l

,,..,

( '.
( :I'II Z, '' "' '' "'' '

I\

I,

H ' I' 1:

() J:

iuatdc
() lt fi c,

11

SlllJlll'l'

a.,;; d<,zt .. \p',:; l"lc,:-;

p:randt~

l~r~~ t'ti;t~

r~tl'

an:-'

,llt

11:-\

qttaLl'<

E v:l ugc li :o-~L t s.

tptitiJI'!'

H~'l'll})~tllll'll ,"

''i>rtsutd:tYa }'llJ' \"<z,-.;


a:petio-.. piflll't'~<~~~ ,.,,,,", tltlll\ v ilr:tl d" Lralt :.:;epiu llll'ridicHl:tl dt ( 'lt:trln:-;. ()Jld< n~ l't,.f'<; f,as
h.,anl n,,..., c,ndll"::; c ~ 1~\- ;tngeli~La:' partt <'\ridcn<:iart1l11 '' l'ntf" de 'IlH'. !.nnd o ,,:-; d"i ;-:;

a11

dt.'~dJt' na fntltada

ttfld t'

da:; calecll'ai~.

<onJ urn ri g (r 'ltl <~ ::;uhenlendl' unt<l


i 111 1" ':-; i <s' ' , cl ()~.O 11 ; Lj c a .
-~,,~ flu ~ da lclad e-~ l dja, pr>rnJ: o teolo.~. i :-; 111 " a I 1 11 n 1- :-; P 1; c c ' 111 c Ie ' ' 1' e ll ~ <U n c n t o d e
tutidild e tnb Ljta <pLe d: 11111 tar;elC"r :-;uhlinuuln
a o i d (' ~ d i ;-\ I 11 ' > d IJ ;; (; t; l tl u X III , f r a g 111 u1li a n cl (,_se
' '"' g n1t1d c~ agTtqnun en{q: :tlll"~dit: os cttjas
ii 'tt lra -.; ()bederr_~ Jfl ;L e ,~rdndtll
fnru1al <1lle <IS ('()ltclur. :.v' }'r/,_
x iJJH I ua 1n rali . ut(l, CtJll 'L ndn.

~.,yu -.;t

d t'\< ' cnnsidt'rar s uperior


.\niigc1. <,d(lt'<tiHin-~l' t'lll g<'ral o-.; pl'rsn11

~\.

,~iv:1l

'}'p;-;{aul! ui~~~ llllla toJT<'~jHtultnC'a id f' "l''';...d(a :


tnultt<l~,

E H

llS :tg'l'll}':tllH'lli<l~ <':-i('ltiLtJI'iliS IJS dll 7. 1'

Profri;t~

Ii

1ncl r1 da : otnlHn : P ,,s d.atJII Cle 11a fac~]mda su l,


In c{, d a ln z . ( h i t ~~ ;d a c 11 r r< ~ p' ' n d n e i a , eHt a,
dtJ:tlidadt> i JnaH L~~yc -se :-;e <n~[n ;t( (~ t') -;:tt: ri f('j 1 ,
dtl ( lh;rin, liOftJlll' , c;Xaladq O t'\liiltlt) Sllfiji I"()
d n v Li lll n. e:;< n ll1 i d.a pa r a n tl 1' 11 , ; :1 11 d a l1 111 11 ~ 111 i_
dadt : ~''''.'/fJ''-.'W o rf.11, t!u '/'r'JJ'}'Iu, c ~~~s<'~ Ini:..:1(~J'il) ~~c nlar foi :-' hii illlll'lltl~ aclarado. rJ'al
I' :t r a Ie Ii :-; n lf 1 11 1a n t 1 \"t; -:..; u c c' u s ( ~ t 11 1 d 11 l'a n te o
lH'I'cHiu lltai s puranunte 'Lenlgi<..:c da arLe

I).

l'i"

'

c~

ll:1g'L' JI R

.
.
'
af) t enL~t ro C l':,.!,"liC'-:-:>t' :1
l~
lllll: I i 1Jl iH!'P Jll d 1...' ( I ,. i:"'\ I
....
r)lI~ t .... 1': l L' I is li 11 ' l' I I~ I d I a 'I t 1t \
li !.!'lll'i\ s
".
<I c )
. '\ 1 1 \~ 1 1 'I' l' .S I :l li I l t l l1 1 I {' I li J I ( 1:-' 1 lc 1 J\ll Lioc , :t :-'
SllaS t'tll'l'vsplld l'll i t ':-i :tll'g'lllil~, t,p,,Jtdn -:t
f

' I' I ?

,...,

'

.' <

. t

ap <:~Hl' Je~~n di~fad~tc;-,J. UJ1l ele,


do a u Lj .....,~,_, ~i 111 ht d isn1 () su h. i.tl

ton sc r ,a d () tra,l icionalinentc


nns cspriin:--; e JWec,i:-;a iHen c
a q n cl c~ c.1 n c a fi n n a a. h a rnJ o n i~'
pn~-estalJe.lecida c\u t re o ~\11tigo
e () N oYO ] e~fanu; ut o . l\la: essa
su brev iv0 ut;a nu Leu1 a rn},nsiez fla-, raZ''" pr nfnnda~, 11flo
as pa a sei ,.a dc t nn a ( rc11 c;a
nua e furte., c:rinudn ,ariaHLc.:;
q ne e~ ta ,.aJn l11J1 gc de se c:;'Leitr
rnnna ela buradtfl
lH u.it.as Yeze~
'

sPcular. (~ Jna clc~~n;:; Yarianb:::


(j0ll i '.>l e e111 c pu r ao:-- Prof~ ta:::
11o u;; q natr() J: \raug<... lista;:;. nJa:'
us c_lnatr() clc,atrt.!::: dn If!TCja
la tina: ~~allln .. \ nJb r c)3i'' ~rJ
.Tt!n ) uiul u. ~antn .\ gr,stjnho r
Sn ( ~rL!!/,
rir, )f a ~tln. E ccrbJ
'
......

t;.tnlhnt e.ste.-s
ac,s E,,anu:elistas. ,; tal fnetc,
c x plica- s e pe Ia al'roxi 1ll1<;~l(1
1
('11 !J:en h o~a dt>~ 'I u a t ro 1 ~Yall,
::tvlhn;:; (' tlCJ:' ~CU:' tplatr n nottt,eis c: ,-ntettLnd ore~ .
()s I )rrfeta~ . e nu o rtltha'
ali pas~ado hblicn. no d('..::apa rc\t:PJn da eena t..\ .... euh nra I. e

n c , , q ~ p e r~ u 11 a g e n ~ :- t.:\ \ "L' n 1
fJlll'

upn::, e l'HIJI
l cJ

~~

<

I
\

....

' ..'', .

a~Tu par

((:lilu'

:un it\'Phllt' ldP

~~ ... ,~dll:l

cl:t t:,irah;t J) \l.l riil


,.,.cfj,j,' pPiat S. :\. da I. ,, I:. l' .J

I' (J' f:t pairtt'j,:tl ,j , , .lt rt',JIIII!l "

el(:o; para <f.Ullph.nteuf q da id (ia ~upe~Jclr


lllf'HP ,.,,n,eclida de que tnd'
c , , l'' c fH tt fo; a
,. a r.;t.. n )c ~ h eH 0
l'urn

_\. H I' I:
(T

d
- rmt. n d.a

intlLX 1

1nuuL
.

'l.l}l ..' '"..tll.;",

l~

F. .... .\.

nt~\-t la\,.. '

_\ .. n i _rujJ.ule nn .. eia Ju
~t .. , no dt~ tnil ar~t . . ent:ltendu
d l' et: ::- DH h i p Ir
t l 'p ri t
inqnit H dn ..{ui \:\, a ... arl ~ ...
pL.&~tittl .. t ~ tiJu,ofia e nlt'
,-& nt : lnlat.. a -- l n-..it.ilidadt e
.. p n:: .tt n p:: r a i u t . . fi l"l n t i, .. ~ ..
_rrt nJe .. hont n . . lu ,-clh,)
t:-\

UU!tt.lo

du 1

ll'illllt;'U

r , ... ur-

apr.. :\nu, ndt _,l:' d .. i h.in:-.


tn , 1' .. . on t .. u ; ~
,~ a t : I"t ....
J :-I\. PL t a '-ir ?li, . _-ii )
"nha I h:la n1anl uauo anun~i.. dt' a trinn ,.~ n1i~t<riu~a qnt_A
l'- iundar a lfatt~ du nlUIHlo "!
-'t:llll
'

&

falar.... dH 1 . rindade n ~
..~nlin~ _do _\(ad~nul -- : () pa~rnIH .. H14
unpr\."Q"lUl '\--n - -.e de -. ul ~ .. .
\L nc1,. ~..:piritnal que o ine$rl H1l Ya no ~t:>n t idt,. }Jn a{t ict, e
-...
.
D 'u que ~e In,-oeam as .~ibiln ' . t:~~a~ '-ir~t:n~ afin.: de s ,;~io.
, .

nHr.Jn... t: CUJo.... ,-a:u~m]( :: apre:- =' u .... p

~ln'"anl C"hm n . . de~le' uin to

-.in_rnlar paralt. .}j..:m(.t.


l~eYelao e~ t
a~ora et~rr_pl~to. o.:: ProH~ta~ e
~

'
d e~enro lar a
a .. IJ roit:'U.::a~
-rao

(t }

':nal da

linha r,ndnianc-e da .. -. ua .. rila.cteria . . . n~ ~..ahada ... nos plpiio.s .


no.5 c.adeirai . . . ,-Jzinhando conl<
een.: mliplo~ <L~ me~nla QTande
\oz ino:ninada. J,s humanista.::
ronxera m a ... ~im a _\nti!!ui.._

dade pa~ para o ~eio da Igreja.


_\ IuHia. Ct~nl ) piflneira da
R..,.n.a'C't'DCa. I ..<Ji a prneira que
tez en rar a~ ~ibila.:: na ar" e e dali irradiarem por ~nda a iejnica religio'a da
Europa. ainda mes1nn na~ Y::::.pera' do triuni~
r-aeinnaH . . -a qne no conc-lio de Trent de'~
lhf' u a ... 1 'talr~ ... da florida alma medie\-al. .l:
. od.n d' }">j .. a. uo crmeo do scul"' XIY. pe
, ' ~ihil3 .. ll ... cu plpit-o de 1 . . 1ia com
r1n la int.:-n~iflade dr:nu.liea. aquele 1 ar/i 1~
pr ~ . . n P n arr ~:o de linha ... en1 rioh~n(ia de
~ nr,.. ~ fjllP o aia ... an1 do ela .. ~:ici~Ino do ,-elhf
. \ dr: ( apr Ylnanl de ~figuel_\n~relo. ronHl
n.._ tl!,.mra JlH" l.~ru . . tantente . . Yolta para t 'tntar
t r ,,la<, . . (J i_rnuta da ,. .tZ prni'tiea. Id utie
f].r .~na n in u , nu1ni e~ta nn ~ihila do IU( .. n1n
~,tlt fr t r~ a uo ]' rta] da calttlrrtl dt:' ..:ena.

- J -

--

'

I .. p

htlt!uit }tt: l 1 :i iJh


tanagreana do --rajo t m t n rn, ~ c m ~ , u
m~ litati,-a ah-.orpc::i"' t:~piri ur.cl.
,-~rdadeii-a pithi~a

~fai;;: tardt~. on1

italiano !IJ.tl ::u. ._ ":ra l


d 01nini o Filipe B:.trl il"ri. I i {llt u r _ 11 i ~
Hti:'I~riament e-. r iUll ind ' . _ "\ , n.. ri n .. .
.. hretud t<'X , tlt ]_ " an(i . ~.... l : ~
(ri~t3o. :t li -.T ("Plltph:.*
I . . , ;,; . . . t \ n d ~-a .. ao nn1e:r\.~ J~ ,._.Ll: 1~ r '- .. ~ i . '- n
~
Proi.eta .... e n"t''l' nJerl:lH .. , ti
.\1 , . I "'~
_\l~Ill di: . . u. deu-H t"' i--i n n i .::
u: ;. ' .
itlade ttr-~L tra~ ..,.. pr~pri ... ' 1.. ...
n ...
1 Lui-..i u~ Dt,."t: ......{ri . . it 'til iu r
11 ..,_
i . . ~ (,1 I t u l n . . m l -..tu . . i u n i . . ,J '- . . ri :,-t :-- dt )fareianu }tt ta 1 .. t"i. ~ .. l i "tui , \.: ~
4

... "

T m ulu lil lt. ~aJHho I. na igreja c.lt' San la Cruz, em Comlbra. (foto Bele1a)

p ()

T'

r <;.

H .\

'
\\

'

' ' ' \\ '

~\

\\\

'

' '

\ h ,,,,,

'
,,, '

',,, '"' ,,,,, ,,,' '""'"''' '""'''' ,,,


\\\

' "

' ,, '

h ' ~' '" ,, ,,~\\\ ' ,,, ,,

\'' '

,, '''"' ,,, \\\

'"''\'

f\\ \

''" \\ \ "' ,, \\\ ,,,f\ \\\ "' hh\t\ ,, 4\ ' ' '
,\\,, ' \ ~ ' '" '""'' '" '" -~'' "-,,h '
\\ ,, ' '~ '~ ' '' "\ '\ ''' "'" n:\ '''''' '
'" ' ,,, ,,,, '~ \\\ \ ,, " '''''" '"' ',,
\\
,,, ,, ~' ,, ' '~
' \h
'" \' ~,,,, ,,
,, ' '"
\\

i\

:\

"

'" \

\\\\\'

~'

(\'"' ,,

,, '

,,,,,

~' "'''~''''

t\ ' "

~'

,, '\' ,, \\\\

,,

'" '\\ \ "'' p, \

''''''4\ \' h~ '"""

~p

h' ,,,

' ~l,

nh

\U\\\\
l\\

'U\\

' ~~

\h\\\\"\\H \

',, \\\\ '"' h'\ \\


v~

'

'~"""

\\\\\
['\\

\\

\\

\\\\

~~ ""'

'

"'

'"'

~" "

"'"''

'"

~--\\ '~''"'"

' " "'" '


'\\
'~ ,, "'' ~

\\\\

h\ \\~\'\

\\

\\~ l "'' \\ ~

\\\

'' '

~,,

\\

' ~

\"''""' \\

~ '~ -~

'

'

'

\ ,, '"'

"

'\'

'

'"' '''\\\
\\\\

,, \\t' '

~\\\'Vt

t\'\ \\\
\\\ ' "'''' '\ '
\\\ "'~
~\\\

'"\

" . '

.,.llo.:""'1"'
,,

,, \

\\\

,\

\,

\ ' \-' ':\ '' '"~~ '' :\ ~ '''"" t ' 'l'

'\\(-\ \ '

,,\ ,,, ,, '

t.'WI

""-

~"'

'

,,

,l,

'~''""'

'l" .f\\
''""
"'
'~"'
"''
'
"''~\
~
''' \\t u "'' ,,,,,_ " "'"
" " ,.
,, ,, ,, \

"''

~ "'

''

,118.

'

'

'" ' ' "'- ,,,


'" \
' \t
' ''" "' '" '\\ "'
' '"''' '"'"' '" ,, '"
'""
"'' ''''" ..",,, " ' "'
,~,, ' '".'''' '
' ,, ~\ ~,,, " ~' .,
~ ' ' tn' ~\\\\\\ \ '""' ~ '""'
',~,,"' '',, ""~
"
'"
'"
'
' .~ ' ~ ,,,
' ..,

'\

\\

\\\

' " ' "\ \ \ \ \

'
\ '\

'~

,,
\ ,,
~' ' '\ u '~
'"
~' '
'"" ~ ' ' ,~,.' "~ ' ' "~'"
" ,, " ' ' '"'
\' '
'" "'' '~"'
'
""
"
'
' ' ,,
,,

\\UU\\

\ \\

,, '

'\\\

"'' ''' \\ '''' ,\

\'

' ""' ' ' ' ' ' ,, ',_ ' ''" ~
'
'"'
''
'
'
\
\
,,
'
'
\
,,
,,, ' ' "
\\
~ ~ '
\\\ '"'' \\\\ h '
..... "
"
''~ '\\ "' ~,,
'

'

'""'

\\\\\

''' \\ \' ,, \h \ "\ ,\

.. " ' "

p, \' ''4'* ,, ,,_ ' '""'' ~ '


l\'''" \ '"' \ \\\\'\'\ \ ~'' ' ~h\' ' ~,,h
',, ,,, ~
"' '''\\\t\C4'~'
,, ~"'' P'' ""'

\\

\\\t " ,,,

....

',~, \\ '~ '

\\'

"\:\

~"''"

\.\\

'\\\

'

'"' ''" ''" ''"'h\\,,~,, ''" ,u '" ' ,,,Nt1


,, \\\ '" ' "' \" ~ ''\\''' """ '' ,,, ,,\\ '""

\H\\\\
\ \H '

'

' ,,

h\ ' "'' ,, ' ' '"''' '""


,,~ '" ~\
,,
~ ' \\\ ''" ' ,,,, l" ,, \ ' "' '

\ \

:\

,,~,,

'''"'~"

\:\
'h'
\'
'\\\\\
''
\\\
''"
"'
'
,,
' ' '"'' \\\ h' ~ .h, ' ~'""'
'\"'''
\
"'
'
'
~
~ h' ~' \
l '"'.
~
' - '~ '"" ' ,, '
\"
'
,,
'
~ '" ' '''"-' "''''
'
,,
''"''
'''"\
'""
"'"'
'\'
\,, '
\ ' ' "' "
,,
'""' ,, ,,,, ,,,,~ \,, ,h P'"" " ' ' 'l '' ' ' , ' ,,~
,_, ''"' ,,, ""' ,,,, ,,, ' ,,, ~ "
,, ' '\, " ,,,
. ,,
\

,,

"' ~

'"

'\\\

'

'"
'
"
""
'"'' " ~
"
''
\

~"" ~

'"'""

_\ H T 1:

P tl

n .r

l ..

" l" iE 8 _\

l.grtj dll, Jt:r~miml''- A.:rupnm~nl' ... , li'' d porl m~rij~ 'nal


(Cli"hr run3Y~llnl'nt:\ cNidt' ~! :'. ~- tk L e C P.l

lltc

itn p~ o t t'ntn. rl'}lt:'tiu nq ni. 1na . .


quadro tnai~ :uupl~. l-Hl rantpl 1nai ' ,-n~to
.... cai ilhn dP nrcfUlttetura qnl:\ enl}Hlrt.\lhn
de rone~pt_an t ... enH urnl.

algul-m

Jld(l

I9

1)pi .... I<.ltl ~r

... . , ' rl'~lll rn .'lr .....1 pr

't

1n1 t 111

haixo n' i1!!nrn' _,TnYt.'' tl' , d ' \ _\p . . )1 ,.. u


' tnnhra dt) rien . . pirinnid~ ... trnb.1lh~ l . . t n1
balda quino~. 1: o prinlcin) grup) p rn o r, n le
.,

RTE
('oral

que -vai oantar-ae,

PORT

e aqui

ecn

r~nclave

leno, que assim o comportava a


1n ltl t i plici ade arquitect6nica das snperffcies.
.\ liuha piramidante inicia-se, os contrafortes

1)as~;, m do quadrado para o tringulo e em


tma das duas faces visveis erguem-se de
caria lado dois Profetas, dimin tndo pelo seu
red H zido nt1mero a intensidade do coral, mas
neen t nando o parai eli mo dogmtico com as
nobrPs figura da base. 'rrajos tipicos, filactcria. caracterstica , posies mais violentas que
en1 'Tomar, contorcendo-se como se fossem agitado;' pelo delfrio vidente.
Xo plano imediatamente supetior e como
que fazendo cortejo Virgem que se ergue
nu1n $Upednco sobre o vo da janela, vem-se
q un tro figuras femininas, coroadas, com livros
na 1no esquerda, tendo uma delas uma espada,
outra uma flor c as duas restant,cs uma pena
na In;l.O direita. So as Sibilas, sem filacterias
certo, mas com os livros das profecias e as
}Jena;; com que os escreveram, concluindo-se a
. na identificao dos dois atributos citados,
atributos que os telogos franceses lhes deram
por uma interpretao subtil do texto de
Barl)ieri.
.A. primeira a Sibila Europa e como a
sua profecia diz que Cristo transitabit montes
et rolleJJ, aluso velada fuga para o }~gipto,
deram-lhe a espada como smbolo da degolao
clns 1nocentes. O J>rofeta que fica por baixo,
t nj a profecia similar da sua, Zacarias.
. \.. que se segue a esta tem na mo uma flor,
apertando-a conjuntamente com a pena de que
.-50 serviu para escreyer o orculo : r'idetzt,r ~ati
ciucu; de ('hristi annttntiatione per angelum
.Facta_, aluso misteriosa Anunciao de Nossa
enhora em cuja cena os pintores colocavam
um Yaso cheio de rosas ou de lrios imaculados.
1: a Siba Eritreia ( 1), correspondendo-lhe
c1n IJaixo o Profeta Ezequiel.
As duas que ficam do lado esquerdo da
\"irgcm do indistintas, tm apenas na mo
esq n.e eda o livro proftico e na direita a pena,
:end f' por isso impossivel identific-las bem
eom o os- dois Profetas correspondentes.
J)p onde proveio ao imaginrio de Belm
a ideia de coroar as Sibilas? Qual o texto que
tHda

\'aMJaio em alfJUDs textos atribudo Hele&=


pntira f o~~: Erilreia, eertanwnte JMl! erro de epia, eomo
ob-Y.rva R.
Sendo
8ibll Etilreia compele uma
(t J

e
le era a 6niea citada na fue teolpea
da arlP ~a eomo a terrl'fel prfetisa do Juizo final enja reprevrandr ,.,.

(nt&,;fi() dominada pela Crz do 1atriftrio.

o gmou, a
butoa que deu
conhecia o tipo
era representad.o u
(I ue aq neles
vimos, de uma ......,
cesa. Ora eatas tm eJn geral aa
cies de turbante. oom& 10 vem
.1\listrioa, e tambm 01 leDc;oa e u
pelas burguesas da 'Pooa Barbieri cU u
las vus levssimos e brancos: velo albo ift
snbtI'. telnm capite, velo IUbtiJiuimo, ou entlo
os cabelos esparsos: capiJi per ICIJpultU IJJtW.
() outro elemento inspirou o no1ao est&tutri
1nais certamente o telogo que lhe ditou ~
tema, e esse elemento foi a tradilo que coroava
as Sibilas desde o sculo XII, pois assim apa-recem no drama litrgico e assim se apresenta
a Sibila Eritreia no Drama do ProfetQ,J

desempenhado em Ronen, vendo-se no respectivo texto a rubrica: l.~ybila corcrnata.


Como remate deste cntico, como ltimos
raios deste resplendor de solene mistrio que
se alcandora nos refolhos da pedra, o comentrio exegtico dos grandes teorizadores do
cristianismo, representado nos vultos venerveis dos quatro Doutores da Igreja que j
vimos cm Tomar, S . Jernimo, com o seu cbapn de cardeal, Santo Ambrsio apresentando
na palma da mo os seus escritos, Slo Greg6rio com a tiara papal, anto Agostinho com
uma coluna, smbolo do esteio da F.
Assim, dos Apstolos da
aos grande.
Santos do alto, um pensamento cfclico, ~
convergncia ideolgica irradia da estaturia,
cortejo simblico em volta d'Aqnela que n011
arcanos do tempo sem limites aa
haviam designado como o seio ,..... to que
bavia de gerar o Redentor.
Atravessando de ocidente a oriente a vellaa
Olisipo, vamos encontrar vestgios elo
agrupamento simblico na fachada lateral da
Conceio Velha poupada pelo

1 755, vestgios do ciclo que teria talvez o


centro no prtico ocidental.
O tmpano da porta restante
Virgem da )fiserierdia. q~~ pela ufa lo
do acolhimento protector nnoialmente
dido apenas aos
oartuxoe,

sonho da lenda, ee
humanidade inteira no

adoralo hierrquiea dOI


dea. Efectivamente, aqui 18
frades e mesteina,

194

01

a.

ela terra e elo

.\

'

\\

'

\ ,I 1 I

" ,,

~.

.,'
I' '

\l \

'" \

t WT

\\

l ...

TE

..

..

- -

..

rliiem

--

--

-
-

- -

-.

--

,..

..

]_

...

- - ....

...

---

--.

...

--

....,.....

- ....""'

-.. -

--

....

...

..
.............
..

..

~ 1

:l.i!*'u-

., .

.....

..~--

XIlCft

...

il"\.

......

....

--

- ..

.....

--

...

.....

--

--

.. -

- ,..

....

--

-- -

.. t: . ~
--.-- A , ; J .-.

..

aecw:-

- --

....

..

--

-- -

..

----

P O R

--

Prtko da lgrf'jn

da Conrrifio Yellm.

{f~li .. hi

nmYtllltPIIlt cpdillu !Wlll

l97

--~...._-.~

:-i.

N. ,J I. ,, C. P.}

R T

~~

POR'I'lJGlJ~~
t.~J;rultur n

envol,r<'u IHlDln da tnai de lumhrantt"s e ao llll'SOlO teutpo tuni oquilihradas


Juoldurns da nrquitt\eturu do"' in(in da.
1~ <\ IUl K<'PH <;n t'lll Jlort llA'tll. 1:111 c.intn, o paA"anit4IllO t' o il'lrneli~nlo prof{.tic.os t'eonndo no
1

t\xt~g-l-tieo do~ grundl'S


c. ri ~tinni:\JHn, Ptn baixo, na lu\St"',

p PU 8nHH'Uf o

f)nutore
do
o l'onhio
da (l nc:urn c.risl P dn ht'hza pag-iC
na
c.n lu.'t'it n~ dt aujo tpn\ vot'jn 111 ~orritlPnt t's for-

nuu ulo Hlll olupt'f-H dt~ gTul;u, '-' nos hu.tus


hPra\ldit'08 tl t\ tnnllu.\ r fazl'ntlo U\HIH'nl
, lriunfn hut utP os ~l'it)~ ttiuido~~ alada~ c.o111o avts
ll lf'll~ngt'itns dt' ltlH lllttndo t'UlHllt'r~u ([\H'
vit'HSl' fazt'r l'l'lla~t~l'l" ali o tanto da~ :--l't(ias.
() tlrngo t riefn l o. dt fntttP8 hinntts (' azas
tl t.' Ju n n tgo, l'l 'Hud a n t'Oill posi(;au tnu o o

\'\l lt d: ' ~ ttH8 tptnis ig unlHH'n tt' fnlt nn1 o8 dizL'rL'S


p r 11 t'~.', t i <> \1 ~

de {'l'rt os d t'S ,ios tl t' hn r1nonin ~itn


h{'d it: L n asse1uh ll'in d ns tigurns ali rennidns
d<.' tu na i ntptHlt~Juin. do1uiluul o rn n o s() pl'ln
:"'\ln a ll ~\ ~ignitil'n~uo idl'nlt'gitn, nu\~ portpto o
\ }ll':": t r

n ,, pt''" I mu' .uupum.a ltlo~., tlt\Pntlo c'UIHIH'lir-lht ' Cru1,


t mn '11111" atr '" t' n tlur , llt'h~tmuthn. \ h.'ulu,:i.l fr,mttsu,
1ult'lll thu ' t~l' " fru1 l"'lll mtrmhh.au nn 'ulkmin tlt um
lt'\lfl 'llh 11.1" \f'tn lll'lll ''"' 14nt'l~llt'iu. llt'IU ''"' Uurhit'ri. st'JlUiatln
o 'I"'' 1 -.1l ~thila tut h UJIU tnn lt tu trtH;ulu) umuui,,, l\ u
nt-.'IItt 11ln 't' t'rt!\ln alttteauln pur ts"o lt'r n tlur, JUl!o\!"U u nnnn-

c tr ll~t tt 111orh: da~ n t mhhmn tlu Cruz U nrti!!lln tlt~ Cuimhrat


p Jl,,. o p ~rmruur tlu \t"u 'm
tJlW h l\i \ pur \t'lt'~ truta
th ~lrthuto" Nttrt 8" thau ~alulns tlt\!t'11fln rntuluir-tot'
u
tu tr\ 1 h} ur' ln l"tl(ntu tnanlula '' trut'll pe"lu ~ult(r. tln\Ul hr
11111 1 rlor
t .1 1 dt RJHU't uha tru atuln-!M' \~tmltt'Ul 11!\ llrnftln....
, lttlo I ~ c ttlllt I n da t: ~lllt"rd ' Jtm t t I 1 tllrtHu

""'"'r

'l"''

19

I ' ( ) I ' ']' l ; ( !

tr

8 A

-r-c

c"""'
,

....
--,.._
--

1 -) l)

J, 'I

'

I,

'

tI

~},,J,I,f,,

d:t tI' ~~
tJ,, sdJt,~

tdtJH~~:, ,f,,

,,,,1,

,, pf,

11 :111dolt, ,J~, t!flt'J~1

t,,.,f,

f'' J,, ltiJHii'' ~''


1

f 1 dt,

l'HJII' pjtftiUJ~,

I 1111t h

111 It'f'

lttt

PII

Hl't'''

,,,.:,
f llt':'

f'fiftll.c

ff11 u H1:nnu lbJH,

#'

Jt ,,,,,,.

l Hl

,;,,1,,(. 1/JII,I#f.~

:rhllnd:,,ft; d~1 III'IHHII' t1


~'V'''IJ':"o' nf ,, td,,f;,,(J fJz

dn., tf,~;. I~~'"'"''~ f,.,,,t,.,,,,~ ltlo .,/, '"v:u1 "'''t


,.,,,,q;)t f:tHdu 11 P' us~HJIH ,,,, fpufl,~~t''J I1Jflf1:1
, , ,,,, ,I;Jth

I, f

,j,

lli'JII'IJ('d:~.~J,

Jf," ;,, f IJ ti :,
I

'I H

'lfll; II~J'IH,

1'v, l H ~
1

,,.:.

I, ( 1,, I $1 I {J' ~J

ILt

Sl

~tht ~IY,It.1t'HI;,tiJ :.ft ~~11 t':J, 1\ \'t'(ll'lfls HrtiU I


1
IJIJflf.lll
#11,, "'JU f 111/llllfl /, :t ~tiJ/:t ''l'h' l':d 11
fJ'IIIfi, dt l't11fV" I'VIHt''' tffl rtHVIJ(J,.j:, fJflt t JIJ
,,Jfh dfu I (Jf',f SJ ,IW fllliii'~l''stll
t St MlfH
r
I )J,,rII''H'',J';
'''' tlt Ksn;t''''' I
,.,,,.~~ I'Itd.:
I
('''r'mtlu $111JHIIH 11f ,;1111,, ,, \1t ,;,,;, "'J d1 A f~,, ,,

,,,:t

"'''''' lil

t'/,, '''"' Jdll f'' ,,, ''''''" IJ, ~

,,,,,,,,,,) ,,
''H'II1Jfl;llu 1

P71dtiH

I''''" ,,

II'' ,

,,IJ

,,, ~ Hftflllf'HISJ.fJt l~

KIH

V''

''IX

r~L'

Jlfl:t

fd~tJ'fA,r:J; IJJiffJI~

1t~rlli 1:1, IJir tiHI('J

d1

~;;,,f,l,ft~~~ IJIJ

11 fufl,u~

h,

/,Jj,,, 1f1ljf1f1Ytfl ./lt:~

u, r r ir~

f f

1'
t''

Ir",~~;
~
ft~ ' , , (' l
~ ; tj,
,. 1' :

J'

't ,;,

~~~ 11~~ u~,,

'f fJ(,Jpjf,, ''!tl~t 10 ., ,, , I t,oHJfl, ,f,;;, ,f,1


,,,;,,llff,, ui 1'''1111!'11'', /1ulfJt flt1Hfljff1
1.:111/',f,t;

('tJ:u~,J,, tut r r ' fJ1 Jfl(i


tft J}( lf,, #
:1(1 ~ (1( t~:i .

r(,
i

:;;,J, ,;~~~ ,,,,, 1 t1 '

Hl

hfhJh'''~ d,.

21

Jil''fl:lttJ:

f,

ft~:,ru

t:t

(ii

,,,;l1

JJiJ

r~ fHt, f'' Jllf'IJ


\'t'~I,JH~ rti'{JJJffiJsrf

h11f 11

I Jt'f'lJf;;. !f;tJIJ

"I

f,:~,r]l,fl

j,

r'J')

fy

,1,, f
,

,t
I

'r

~f~

r']r;

tf ;, 'J
r~}:

If,

tf

(r~-

,,,, ri .I J~'J1 pr,.J(J til hrfi~Jn::tlr tf, tff fi1 a.-Ji tn'' ~11''11''' tftJfi~Hi' Hff t J,r, j ''
t' ;\ J'l' f.iJr, t LM1 ',,. rh f ,.,, pf, r 11 Jt''
1/ruHft~ tlf' 1\ f11U .11. ln'IIJ1Hldtu 1]1 ,.J f1 a. f,aj r,.,
,, , JttfftJ ~ d,,
tf,,j ,,;,,fo,.ufr, ~ 1<;-d,, 'J, ('h1H
11.
ttJ :1ftJ,uf,,
,,J,,., 1 rlr:huir, ri f'r'
I

fff 1 'lA''>t

sofrur;t , ( ',11/lh

I tsuJi,.;,,,~,J ,,t/. 1111


f, f :1 Hh A p/1 1t,),,
f,f~l

St11

'1IHtftt1

I,

ulr,

,,

n' ~ ''

l!fJ't1'

J
'~P urlw. ''
'PJ,_tf r 11 ~r, r <)1

j~ HU;_(IJ l,s,

(JF,#.I

Jn''

Pr';1~r,,..

tltI(JIJ

pt,r(pfl t1 h: '' fJt,.


tputf ,,,, J 'r,,f, ht , fH ,,., r .tut
,, tJH' ''' ~.. ,,, ...
'1 Jinf ~ ,f 'JH'1 1 \J.al 1 11 n,, f lII1Hit1 ff4 :sJJ(.. JJ''
I ~IH'ta Murtu un ftunJI~, tf, . .\f(,,. u, fira
,.,,,,,, rn' f:tfiiiJf.lu ury ,uf,,,Jj rnu fi.., Jlft'r 11

d fali '"'' J(,


1

j{ j

t lll'fHd

,.\

\ l

l'

l t

..

-"

}'

'
'
lUfront.._\ lO\

E
l'rot't ta , u1

p t.

' ' ' \s

t'Us

til ht' ~

t'lll't)shulus uu

'"ti"

Ul\\l'l ~s

"'

~n~rul-.~ d~s

l ll '\ r,(~'

lllt. H l\

p.H\'\1, ' l''t issu

duns f,U't':o..; \ i:o..;l\ ,+,, \ t tl\l ' '\' \\Hlll


'lnut ru t'tlttnl ,s, us 'l u~t (l, ~ I\ .l H~\'

npt\lU\s t'Ull\

dt'lt's, l'IH
list ns~ nn 'u h'\l os tplu t ro I h\lt \lt\ ' ,L, 1 r, j~\,
th~uut,.. '\'u t~u.ln 'lu~' l t ,., ~ "'' tLun u t' H tu tu\
h'sh'il"n. Eut a-.. ,\s E' ,,ng\'li,t,,~. \ inh t\ ....uttt'
t\'pan\ r-M' t'IH ~- :\tu,t '' ,, ut '- ' UIH pt\h:t ~

hhlitn t'oln spu t nth,,nh' uri,'Ht.d ,, ntlo "


indutUt.'Htc\rin funtu~istd ,t, '- pt't. ,,. ( t, l '"u ,,1'\'~
~~'"

~itnil,,,. pu ... to

rtHl,. d '' ti!...u1 '' "''


ptilpito dt' ~Ul\{U t 'rtt \ l~H:\lllH.llh_' '''lt '' t\ sphntloa l'ht~~it't) tlns l'\~Ul'h.ls 'IH .... uht "'\ , u.
t ):' t'inzt.lad,)t"l'S tatub~an fot\\ln h-. la, r :,
ll\t'~llH\ ftanh' llU\lU\llt.\inl }h.ll'tlH' (~ii \ it t'llh'
h\ t'l'g'tH'U no~ grntins''' pinuttt1o, g-\~,t it ,.._ dn
t~ust ,~lin dt' llt'h~u\~ l' n itu.lluHlts t'lH ',.(La ,1 \

~noTndn :uuhula. Pr,,fpru~ , ...\p\,,t,lns, nh,, ...


~
l
.
tlit'ult' nssin\ " t radi,o tia h ~hh-~J,,lia. tuy.a
t'spirih.. tuunh'Yt' nu t'X }H,~~t litt.'tcui' '"' sua
._ . hrn hntrnl. .\ l,unu\~ t\turinhn' de''l""t"\~tt~
rnan, n~ tptnis th.n' n1n t'U t 1'\' ,)~ Proftt '' ,. u~
..\ njt'" tuti~it~,,~~ lH'~ tuinti~tnln~ nit ln,, da trnaUH'nb\rin tiauu:ianlt\, ~t'ainnl pnr' tnt urn n

)ln$ uun '-' tua,.. P'-'l''}Hl' ]\\) pnutt.'OU dos


~ii\ a~, l""lll 8 . ~ln l"\'f~S .. lu\ Ulll tllllU ~~.\, O dt-\ ~J tla\t)
dn ~il,n . :L'\ dt" nonu' \o dos . .\ ltnidt's \ o priUlt'it"t' ~ dit'\'itn tln ('apt'ln-UlOl'.. no tptnl quntro

figun\~ nu\ntt~Ul ,, ptituipi,) tlun\i~tn tla hoauolo~'1\t:nt.\ dt)S dois 'l't,stnnH'Hh.'~. 1~~ . h\ d2\ l{t'nnstt'nt:n~ dtunn h~ln linhn dt' ~itnplit.idntlt-... tl~\s~itn,
1'\'ftt'~ o do t'spirit ,.. qut' t'rgnt'U n iul'onlpnr:\Yt'l
jia 'I \lt' llu.' tha q tU\8t' ft'\llltt"in\, a tn pt'ln dns l~t'i

UIU

tph'

Sihiln~ ~

Etn l~ uiuuu1lt'S lu\ nn1a ,ru

prut,,,,i,tul
fiHurntu tuu1h\-tn

ondt'
I: r t .. f "' t a s t \ 1, .-) :o\ t ' lt ~ s
1,: "'-titn. utnnt\nl n nl''stna
~

4\,, t.'t'nt rt' .. n \ "'irg't'lll

~~t\rit~' .. U\lS h\tlt\S tlt.'~tn

n1

soh'llt' prillt'lpiu h'ult~it.''' uo UUllU


U\t'l\h\s UU\ls l'-'lU'-' t.~utat h us th' "" , l"-"'" t.lt\
t' plt'Utlut\
": po~\tlit~Ult\ntt~, t St' pt\l\ lllt nt ,, d,, sllU\i
tlt' L " 't' t\~ ....., .. tHrUu\ t nni'h' ,.,,lno '") tu''~
t,,h"'- th' \ ila tlo t 'nutlt, t\Ud,,, l)\'l'h tlt.)s ~ "'''~ ...
t~\:,..W't\s tios fnaulutlorts \funsu s~nt ht s t' t't'l\ a
\hutiu~, t t.'Utonta~un ,1,\is pt't(lh u' s t uauulo'

)[a~'f'\)~ ..

fan
1n

lllt'Ut-t\ t's t'

li,'"'

t4 mud r u
do
Ul nto ..1 ~1'\\rtt'\' ttUt' '
a
r a l' i o u" l i t ~ tla t' nu t r a\ r t t "' r ou' ,,
1\U
\ th- tlu l 'tllt.. lliH tlt' l'rt\ntn, UUUltt'Ud(
1-ntt utcal l,t.\ 1u tltu, apt sat" t.lt' '" i ui, il\r hu'tlia

'

m
'
~lU\ ,
ttnatn lloutt\rt li ign~~ latinR, ,, u plt'tnrit'''
HNt'lU,tlor t!t lllOU\UUt\Utt~~ dt' "-~l\nt." ( 't"U
nlo t !ltl ut~ u t' h\ ""' '' t'rth riu 81t'~~)ril''' t' l"'
"'~ ]Ull~t--uln ,lu '"\ ~' nn\"hu, ~'~''-' ..lt~runiu\t,
.. ~ nh .\~" stinhu, ,'"" r; ft\~t\rlt\ t' ~t\ntu
\tulm ,i,,, l'-'t'''"ht't'h t'i u p.aiuu.'h"" 1-w.l~ pt't~
t'll\~l\ tlt' lt'i\t\, '' ~t'~UUtlt lM.'l&\ tiaU1\, t.\' tHltl"\
,),,1 l-..'1~~ tnit ~~: ns , 'ihil"s ~ \ "uu\ ,h,ln~, tAt ~t'lllt'lhnnh'
"s ti~ua,_s dt' 1\t,l,~au tlt'\ t' st a n 'I"'' t'stn no nltu
th\ t HlUUh\ dt' 4\ t~ll~t' t'IU ~ll\H't ain t'tlll\ Si\t
l ri h'\"Ut.. t',.\1'\~uln ,, dt'
nu nul'' .\~
tUh,,s, ~,, \'\i~h'Hl, ~ih' dt' tlifitil id,,ntithn\i'h.
n\ t'llhU'tUHl,-IH'~ t\ \ t'l' Ul\H\ llt' httuulu tl,,
~ UH~IH.l, ~:ft'l'l h Ulllt.'Hl t', tH' lnth. t'~tptt't'ln dn
, .. i 1"'''\"lU t'l"'"lhl-~t\ tlll U\ I H.'l~\ .. lU\""'' lU t\\ lU i ll i lU\
h'Uth-. lU\ U)t) UUU\ pt'tl'H'lU\ tn"'U, tu}y,-...~ hntin
,hit~\dn . nt rihut,, tln ~ibiln th' l 'nnH'S.. l~:an
h'th \\ l":l~\), 11\U ll h'Ulu-ln n }ll'\U\S l'tUlO hi ptt l'~l'.
~ \\$ nhhts. t}\lt' St.' l'~tnhlHUl\ pt)r t'~h' lUt'~lllU
l lin:\tuh . t'l\t'ont t'ntn-~l' t a"t~~ ti,,nrn8 dt' tunlltt'l\
UUH\ ('\'lU UUl gt,tn\1 tnjo l'Oilh'tllt\ llt'ttn lHIIH
l'''l\\', tlllt rn tt .. lll llllU\ ht)l~a ~u~pt'U~n tln UlUt
dh"\'lt n, \lHt rn l't\lU u nu\ t\gtn1\ ht't1Hdiln dt' n~n
t.h' d 11\~<'\tl, dt' i,Jt-...nt itiln\'Ut) prob lt'nu\t itn ui\ o st.'
~alwndo pori~so st' fn~ pnt"h' dt' qunhpat'l' pt.'llsanH.'l\t n $lllth,litt.
~

T t

t11uli~ut' it,~uitu.. nu~

tl$

..\J"~tolt\s Pt.'\(lro t' 1)~\u},, .


t', t.t apnutautlt,-l\ ttllUO n
"t'r~t\ntt'a nnuutintln . junto
d pilru tra t'Xtt.'rit.'f\'S tltlis
l,roft't ~t"lJU a~ in,arh\vt'lS
tilatt-t,ria um tlt.'lt' lln ,id
te('onltt't'l\'"t'l pt' I a\ prt' t'u-:a
da harJ V't~ t', pui tplt'
n n1 u q natlro da\ nova
arquittura jngulndura da\

\'l"\)S

j,\

tnrtllt.\S tln
U\'Ull\':ltl,,

S\"lHit\

,li

~h
\\1

t'lllIHt

~lu'-~ uht'tlttiatn tlll\t'


u pttu\~ n tlllUl l't t iaul th'('t,_
rati' ~\ ,, ittnit ' jn '~t n nha
~ trt'll\'i\ prc,fnntlA tJUtiJupriu'h' r!'nulth' a\ t' tla,..
.. u lt' n i tll' tlt~ ~ t' s t r 3 n h a

fn n na a JH' t ~ lt p t i t a da

,:"'.. r u u tlt

,.

at

t'

Jrai

V II

SEU D LJ1-\ L I S 1\ \ O ESTETI CO

cn,,nunn-:-;e
(,,,r, ,
de rr()nlal' 11 e tlJ'})(l

d e 1g n j tl que J). ~I nntttl Jllandnu lc,ant ~n 1111 1a d n t witlc' t da l


d :t ; 1 11 I,i ~ a (' h a r t d a
dll:--. '1\tnpt\rin:-;. nc ~
I

\llll:t

~11

ll;lYl'. l' l ' t_llll

l'I'L'in lllll l'tll' Cl ('tllll

n \::;s; dl~tl l'J'~' Itdn

;tc1

'-

!'lltltlt para

l'athil'nl. etprn Xtnnntlo-s p


a~~itn da nuvn .Jj,_
~~~~ ~ i l,'i li l
( '( lf'CJ :-'

I' I ll' \ - (l

~dt11:-:

l'

d U;-:\
llll\l\-

fndo (onlo altar. )ara .llll de~ Hl'l'cj:tdll tn..


rugndo no sru flalll't , a ,,,.IJ1n l':'IH' l:t ]'oligonal dos Jnonges-(a vtt l,.i n 's.

.. \,r: ltH:a nd,, na dinef:o pnl'Hll'. a eon.lnt<"it,,


i''VL de tin11;u O:' ~PU;:- Iunrn~ llllll1

cl cli,c de alll'ttpiu prndnr. rc~tdiand(J dc:--:-t'


dl~nht l ttlll l11 pu l( n ninal de ~Tan,le altura.
nprn,~t iiadP p:1ra S:\ fT i .... t ia llt ex{r"\tllfl ... ub-~oln
1
tlll ( tll''' f<',,i }(lr atttti. ~egtl rninent . 'JHC
t"llltH'C'IItt
a t n <(;),,
d ~,.. Hr,,o Prlife ill. afint lle

q11c a r u llll'- l'Z d11 tn11r" dt rC'nJal' rt>erlhe~:'t'


l'tllll

lil'llll' Zt\

St PS

~}fadt'"
~

JnlPrai~ C"OIH

ob li'Jil" . 1nas ns JH'<::~:-l'h.':-- da


:tbtdl;tda 'Jllt jn r(d.Jrir o iunlJito inieri,n. ()~
l'Pltlntf,q-tr~ de nQul''
dl' dr~u;::-ado , ..olunae.
.
:lt'tt:'alll (\~S~t }'l'<'d<"H}'::ta o d' :unpnro forlt' Plll
t'tTt nc ta., dte li YO~l. ~ndn a :::acri"tia. ~nltja
t'l'tdl' \11 t'lll't). lll:tlld ndn ,. lll::--lruim a olinl do
lO) h> ,/u t'OI'V ~ 1 ) . itnpu;:-l\'all qul' a rnnqm deff'r:o-l'll"'

2 { )')'

:tltt't'l'C'l'~

ni'tll

s<, . ei1 qr ;c had c fazrr


c p a r c c..: eu- n o. ln uy hr)fJa,
(>rdeuaua e ave1n> 1 ~or
l1P Jn q ne fJjCf.!tHJ IJarrnda
~ej a 1nu. trf) rl a li la obra e
teHha ... arPgo de lta fa'l.er c
a e lJ e ,. . o. 1n a n fl:un n ~ que a
en arregne.:. por (pie C(Jllfia n1 o.:: d ell e q u c . er,yr:'t

n is ... n hccn1 con1 lodo proveilo da r1bra e quermnt)


r1 ue loguo . e c(JJnec- e \cs
dailhc lod.a a (Jrdenl para .e
~ ~J~'UO 1neter tno na olJra.
e a~;- pela q u~ j e. taa
}Jl'<:.:Sl c.s ton 1o pera se a Ylar

o q 11 c nJ aJ . . c tnn p r y r : ~
avccJnt,, por IHJSO servH;0
q nc a dita obra seja cle.:La

Jr1aneua
. - que a casa
do dito coro eja de coJn-

Jl('

--

prid o dez braa'-" e da ncho


quatro. rr ua tro braa... e
1neia ern Yoo e dalto c\n
rl uo braa.
.
do andar
ela dita ca::a.
<< Itein q ne as face"' da djla
ea-,a . asy ela parte de. dentro
coiH 'de fora: sejam de pedra.
1nni l cn1 laYracla c a~sem
tada.
Irem ordenamos que se faa
samxp~a com o do coro. a
qual queremos que seja de
. . ,.j ... hracas
de CiDI1rYdo
e
,
.

Portal dn Coro. (Foto Beleza)

minaYa forando a ~, aproYcitamen ' o de un1


espao di~ponhel ~ a evitar uma onerosa terraplanagem.
(J docu1nento n1ais antigo que se refen~ }1,
constxuo deste oro unJa carta~ ou Ininula
de carta . ren1etida por D. l\Iannel a Diogo de
A\nuda. o n1e tre da obra. e mandando que
l 'togo " rornP.r.e. }: te d ocumeut do teor
0Q"ni n t ~ :

de Bra!!a 1 X6. cl H i YOS eJn-ianH s


rnuito andar: viu1os e. ta nlO.:,tra da obra.
du ento de- e cpnyenlo que l'raze11do a
c ] iego

de larQ"no tres braas: a


r1nal . . amxpya queremo~ que
~t:1a abobadada c as faces de
dentro e de fora de pedraria como a ca~a do coro e
rluc tenha trez janellas
..,
huma. no
opo e rl na . . na ylharga . a' q uae' E~JaiD
dasent _, e forradas de muY buos ferros e
sejam as ditas janella.s d~ grossuta das
paredes e as Yergas c rebates 'ejan1 da
gro-sura de um palmo e r-eu conto e .a

largura da- dita~ janella ~ejan1 de ~e1~


palmo~ e meio em YO e d~ O)tt elD elto.
I ten1 . l1ade ron1ear a dita ~an1xpya a
oli,-el com o top, do corn l.\: da parte de
~a1n ~ [a rti nho. ccrnndo
fa11anHk con1
C'
dito Diecro
Dar ruda.
0
}, eripla ein _\ hueiriul a :x1r dia~ de ...\brill.
o ccr etari n fez . lf 1( .

AllTJ~

1)Pra ] >i ego dt.) Braga


ohre a olta elo eor(J
do con1 vPn to P s:unx pya
d(l que hadP trr earg'J
J)iegu l)aJTllcla )l ,
rr

()s lernHs d(st dotltJlll' n i o

di rig;id (, a n 111 frti n

de ('ri:sto. tontadnr do
1nc 'i rado da ~na ~ >rd( Jll e
. IHl u CJ ue a ~a e ri. {'in.
pretJ~a
t(:rno j~. dis "CJllo:", eja de
111 ,.E' I l' n11 u L' P" d., c.; o~"",
1

ba:tava para 1111;; le\'ar <t


contluir qlle sr itafava do
(~oro de 'fonutr. I~ cornn
o trabalho"', apc. ar da
clusula de crnJcco inl c-

diato, parece q uc s;~ arrastavam, Diogo de ...\.rrnda


participa em outra carta
que os caseiro do rei Yo
ervir nas obras. sendo esta
I

datada de 'romar. o lpte


~cm tirar todas as d ,'":idas.
E de 13 de Junho de lf>lO.
diogno
darruda dir<t a u ussa
merce hos termos en1
que esta sua olna fiq ua.
Y."'
,
.r~ aquasse por q uc . (l
n pode fazer maj hos
vosso caseYros
mando

que uenho . eruYr


na

obra por nosso d,-_


ccSenhor

nheiro pojs de toda l~:;


outras consas sa1n escusos por uos~a mcrc;e I~: hu f rahalhn seera

sessenta ou LXX carradas de pedra lJllC


aqui foran1 err1 hu hater de c,Jho de n1njto
perto cn]J(Jl" afons lnpc:; da costa e eu
beijamos as n1.os de Yt >:sa nHrec ele tomar

a XJJj de jun}J(J 1>(' x.


enhor afonsn Jopes }Hr hy no auer
" de huma eassa (Jn lJliC come c dorn1e
,.,_..mos ' a 8(\flJ('t.ya que por hy
ele JnuiLos anos fu]garya de . na
~::DJtandar passar JH'r:t outra. parte 1
de 110fifia JUCf(;e dioguo c]~ Juaga.

rnu v to honrrado senhor

.....Lltarvo
rnen
H(?n)torJ, .
.

a: Ao

Iulf.'rior d1) C()ro. (Foto

Belr~zaJ

('onclui-se pelo prin1eiro drJcumenio que


a obra devia comear logo e peJa expre . o
as.IJ 1'"/a fJlfl' jaa r.sta prestes (JUe ante da c-ondies especiais irnpo tas pelo rei j . e ha,-iaru
feito o:s trabalhos inieiai~. po .. ~i,-t~lnlent.A a

terraplanagen do local prt~,;anHnte (~sro1hido


e tal ,-ez n1e 1no algn n .. <.a bnuns para o~ alil'erccs do }Jiano Qeral.
'
.
1 indubitYcl por e tt) doeumento ~
tanto pelo primeiro ron10 }Jl ln ~egu ndo,
c. te eorrobnrand o aq uP Je. q LH' q ne1n iniciou
os trahalhoR fui Diogo rll' .\rrudn, de harmonia con1 u 111 proj e c t o a p r e s c 11 ta do a
]) . ~funuel t.) por estt~ aprtJ\-ado. eoncnrdando

205

A 1: ' I' E
qu <.' o

;trqtti {tl(l

lll e:-- tn o

()

1Jlt. t ,t

r/ 1/,

dita olno .
J ~lo P lll

nada in \~ alidt a <il t. u:\,, d ,.. Jr,fi u


d C' ( ' a sl ilhe~ qn a tHlt , 11 ;1 'l'tilatJ o n,:J.':Hin a
{ 't.
f) (

,f o; \11

l j \r! 1

h I ~ }li

r lf 1l l.'

~ \\ I( :-)

I li

Cl ( tl!'ll
IIII ' :-; I I Jl

d1 ' J'uillH J' Jlll ~ 1 ' 11


jl I 'd j d
i li rltt j ( (1111 -

IIH lt

}{}.

} )( I

( l ;)

l I'( ti )(di )( I:-\

llf

f)

)Jl I I :-i

lt' l f' 11 d \'

n l 1~
I

lll

n nd r fo i l' l'l'(Ptlitl t l Jl l ll' I >ic ."'fl n(I \'Lu.


E c T to 'I"'' a:' llttdi<;rics iudi(ada ;-; tl ''
d otUHH)ntu . 'I'I P .~ itlitHtlllllt:t <'S pPcic: d e t: ad l: l'll' '
dt: P ll tH rgq~ . 11 ~0 ~e ttjll ::d :tllt ri g,,rn:-\aHl e ll lu ;,~
qtH' a ig reja l' l't':S }'Pl'Li'T" ~ncri s t"ia aclnalnt Plll<
,-:-'J

ll\lll. IU t S l'~Ll

clifP l'l ' ll 'l

1t 11 ~~ fan t1a l[ll U 1\ ~l t>

dific.ulclad,;.; <' lU
t'pl)<a ltaY ia fa l ahn e ll le

l c,n l:-l<l i1

p o;S:::-H tll "

('ntl f a da ::;

q ue 11 en lpiri ~ ntn d;t


d e i r n pe:ar. dad a a rntnpa n g n ~ Illt~ !'; ()hl'l' n
qt ic.tl "'(' iant n..,-..('Il Lar os alicerce:-\ ( 1 ) . .\l { n1
di ~~o. llllll t a ~alJ urenln:-\ 'l.nais a s a l l c raci) C'~
'
.iu l rndn zirla s 11<1 ~ plan tas initiai;-;
d o :5 e di f t i n "' a nli !.!.' () s . 11 111 a :; . (c' 111 n
h qj t'; p n r i ntp11si(:-' l '.., de o ea si o
r c(' la nt a nd , ..,,,}IJ('t J<' " dife renl C's
ct :t .... i n t ' ' !.!.' i 11 a cl a =-' n tt Lr a .., 1J c ' r
, _,

~J

~et(;:lo <'rlO IH1a 1\(J~


qrt: ris d11 a~ par i i r ul a rid~ rd<.: cleenrati,a!'; fazpn 1

l'l)tt l ra fo rl<:' 1l a

ll lo:o.

,~ j ;.:j ~ a ;-;\la f HHf;aCI


L nrll ;i i'CinTJ ~ tttdll- <1:-\ a rJa l'P ll l<' ll lt' l tlt

;t

rrll t l X a I' ; ,

in ~ rfu;' .Jil'~-s c ,s

;t sil ltari,i

()

de

t' lll

'I' ( 'n 1a 1'. n.


I

llll' :-.. 111 ' '

B<~ lt~ n 1.

Pn 1

( >ra 1111 ( {>1'11 d e ' l'outar <s~a


d ife re n cia<:o <' tiagTlll Le, n o s/,
<1n ' < ri ns p n r Jlt < 11u n ':-; c' ' n :d r 11 [iYu:-i. ('l JJl di ver!'5 () ~ a :; p c<;l ll:; lin car c:-::, 1na:; s ()lntl:ttdc, Jl ( > ~<~ 11 ~ c~p
ri t I) 111'1 1Hllt< 'll l a 1 e I a n 1H 11 do h e111
al h-, Jta,e retn ~id" d"i s CI S n~t sL re s
1

'

q ue proj eet ara111 as sna s ge raf ri~ es~ dnas as s cH sil>iJidadl' ~ qn e


b,,rdanuH o ()pnl eu t o ntatdo ela.
s tlH <seHl Ltll'a
d c<.nntli,n. l rrna.
()h s < r\~ lc~ n

I. (l ,

a(en La,

llllla

~.

nI f ~ i I lll ( ~ ll Le

d i :-; }> l ' ll ~ a rifrnt (I I( ~S f"PttltltJIH, elos do('ll.In c n Lc,s eilaclo:; CJil O apt nns \ 'ltl
t oJT( ,JJI)J'(lJ' :t S eoncIJJ Si)< s d<l \'iso
e jll s( )fitar (I diserepitlH'a df);-;
J III lllf

'

a;.; 1)('fl r,:-; .

() ( c,pu ()(' idc td<d ela


(' t g' l l(-R(' .

( ' l i ]J)fl

gor a 11 dv :d {, 11 ,.a

j :

d n~

1 1

i~ r '<', ; t,

di SH t' I JIO:-;,

{l,

(t)

for:un

..

d ui s '' d 11-

--

C"''v/111 --.rd,pr

~~ ~ lf f ' ~ l:t s ' ' '"did :1 ~


:dl ,. ,:, ,~;,,.s

'I" '' ,,
Crwo :--r,frf IJ q n llrldt~ .,. tti11'11 :1 I" '''''' 1'1'1'1 '
f :hiiJ"-Ir'O gralld(.
lrHIIft(l:to.;

( t ld( --;

d: t'i

.~
\

CTlita.

.dr 1S l'Sift lil W~

11

nH: llll '

('lll

C'lPnlenL()

da igTvja.
,, da dtrvd.a p () r 111 n a h .~n q ut' :e ~tq>DP :Ser a
< )rd utn da .laLT<Jein t 1
d a t':St ! ll n l a por lllll<r
('ll l'l' t' ll Lc dt ) ~TI I~S IJ ;) <) }1):-\ l Ptt d J!"alldn lllll:l l'll(llTil
1wr1 H" I:t . ..\tr t ll l)f) clt.:' :-'fi.,, <ingid(JS pnr ~enda i ~
d r; c, ,rti<;n ljii C' na l'ar Lc :iufTior ~e l(H't('Dl PJU
rtl ~~~s i d:td ,::; n bl1 p t : ' ~ r art>jadas tJn ;;o;(nlido
e~ piralad<~ ; dir u cj <~' ilO Lo ;-; i ntp:l i ca ~t arb.-'
l ttalltllli it<l d e fci(;n n a.t ura li:la . .. \ CHt\'t xidad o da parb; ;;; upcri qr de:'lt-'... dri:-: etJd raforlv~
di Yide--..<' <'ln {,n! ... c;-; pt~t" i<'~ d P Jlilhu s f(ln11ado:'
por LrfiJHos pncl ad os llllll ta i1 diuidad< de ~:dlH~~
<
cJ' u; 11 () <t Jl u .., e j n ll l a 111 <~ 111 a ,.< u d c lU 1t r a .
1.'111' ( itnn~ qna Lr u p tli< td ():-\ n f', dhnclns. d<

1lH:s fr~ arra stanclo


H nYa~ l lnd ncia :-; t ()lll , , eril} ri"
dr Lt ll l<t n, Y a . llcli ,idna1idal1 c.
llllH.lalH'il
!

Ir res:d t'JI('ia

')'

}:

p () H

l"

lllllltH:Itl ... a

eitlZL'ltcJ'l'HL

('lH.,,_

<:"'

>'tlJH\rf{i{' ;tgnrn d<'

tant-"-t'

;,

llH ' IlOl'

d i llH ' l

:tc(,lit:trld"

J'l),

!itt;-

(qcJI\'lriS n

l'Ol)111 ('IIOI'Ill(':--

(cnninul.
E:--i a d t.'(o r:I;;\,,

C'II)d

11 ii ( 11 rn

I i;d t.

lta~ta

ollt:-la. ,~ lllll ,.,., ,~iiJJHn(n dt di~l'q:"i'l:ilo nrltift:ria.


<' ~ t ra n lt a
' . . Ii n J1a ~ co 11 ~ { r 11 ( i Y_a~. l'l:.~ttl'lldn- -..l' na ;'llP('l'f<ie
edandnea e ,a~a enJttc' o~ Hl't'P:'
fp~t iYo:-- e O:' pcua.IH::- 1Jt,rido:-i
dt' unt audor de l'ttllt(ll'it. .\~
:--tta-. dn111innttll':--. tti\11 l)l't'dceend) it<' <xig,-;ttl'la:"' tl, lltlta
P:--trniHrH ~tthj:tc'l'tlit.
l'cr
ft l-!T l I} l il ll I - ~ l ' ,

lll :1 lll - :' (.'

Pllt
1

jlll'

littlta~ llt'l'l'l:t~.
1 n la 111 t' 1d t q 1 c .... 1 l :--.

(' t J] l' j 1I 11

tl'I :d a
1 , r!!.'~~ 1 , ~ ele

<)

l'sta),j]id{tdl prcl'lri:t :1 i'ant:t'-iil

h Ic, g'i l' a . 1, P r d :1 u d , 1 - 1 , " l' , 11n


HI.Ha deeontc:tf, {n\piclantt 'lllt'
atu_!tn c'=' pcrl j.._ e .... c puh- lri~;,
C'Ill "innfsidacle~ nndr' n yj,;.~~

11~!o l'lH:onra I't P''''"n. 'l\n1 l'l)r.


{ ('})L P l I )l' C ~ (' ( I
ll'lll fa (- l ll c} j (t
iJlHt .~.Jlati\~a. llll" npcnas e11 1 .... ].
]" )r q lt r a " ll 1 .... 1~111 h l' a <:a , 1 t.'

'

alhrada 1l fundn ~~~hn qnt : ~<


a p1i(' .a.. E n 1. r l' .... n 111 ' 1 - - 11 <'i r1 <~
~

a rq llll C'(tc lllll'a.

t:u1no

:'(til

difenn(t~

lh ('flll-

traforte~ qnc :'e crgncn }Hlas


d u a:-- fac- h a rl a s Ia i <r; 1is a ((. 1c,

l'llContro ela tharola! rf't'tt.litiCI11 a hn cn f 0 ~ ti< (,~. cl 11 :!.!/,{i<" n ti()

1~dn. ~o dt :o-t<Tn t;innordar.


~

....,

a~ arc:'ta:' nticLt=-' oude s"


11Hln1 gTll]JO:S de l:uTntais

dando-sc dnp11is

1ir-

agHrl(l-... arret1()n-

n tna <ltanuHla dis(' r eta


itngu ]u e r u11udndns ac1nw.

<clllfl

aos eontrafurit.,.S d<

da pla(jJ,,lHl:t por

pin;(td~~ <'<lll t

c:ug:n lhns <le

lnovinHlltn aS(Tll<ional it ll1< ,cl:1 iitunejnntL'.

~a ~ua liHha <:""


o, lral. V('lll>-I,~s ua ntlsia l>is-

etnha da ,....;6 dC' Hr:t!.!'r.


vnlltu-JI,"'
na
tnatriz
de
'( 'atn1nlta. YPillO-IOK III> j>/,rf.tu ]l( ra } l' ll iiS
11:t !.!T
... Oja cL t ()ll l c~;'i.
._.
C!11indna. lll~td<"('t:Udf, c n 1

JulJifns dos ,Jcr(dtiJncs

:-4anta ( {n~. dP
ttJiln:-' Pr,lC's ~d1fcjos ;, pr:f i e" ('1111:-'ttl'Lil di tu r.ia
dn og--iva) fr:-tll('(J-U~J>~'Jtllld tl(l s11a. r'dl itu;t f(l ;;\l'.
1 ~o t.ot(r fl'sLPs a lgunf\ j , ,,c~r,s d a t;'it ira <"a:'l iPITl

lhiana '(
I;, pr,iN.
I

'

(Y d fJitr~ ,, Pt~tdnu-dB t:, Jtlrc

11 i ll cl l'-

hmJn;uo
d () vidll"sis' ' '(' ct-:('11 11/nic,,. t''' '"l'
,

2l

q ll C' n h u :wa d (I a i r L- p an n. d o::' c r111 t r a fo rt v~ c1 <'


llg"llln. t' a prceis11 . Hlt'"lllo u:t ~ua ahnnd:'ttw ia Ll'rci;rin. elo:-- <Jll(' nhcd,cctn t)tl:-- prrl'l'tn:-. o{,j j ~IIS. ( )l'a '-L'
~

IIS

dO<'lllll('Jl(O;-:

IHl;'

dizl'lll

qtw f,,i I>i11g<'' de Arnul:t n llltjl~tre IJllt' eonHc:)ll


n t1hr\. a ele dcYeJn(.-. atribuir u f:1u~inso t'
iu1agi n""n tllanfu naltnalisin que r<.'eanla a
I'("'Srr,~ando n re:--to
Yi~1l1l n1ni~ di ..-eipli,l o:'tn de (;r"rillto. ~\rruda. na..: ::;nas

silharia di) lt'P" ocitl,ntal.


de1 {'l'l'j)t) da igreja para a
nacln

clt

al~t~rltrr:t:'~
drs anu~
pn l \rid~~

sinu~~~idadP p1tnre-.r4t
pdiet~nirito~. ( 'a~tilhtl parP t tc-r

pref0rit1 a

pll'll' pPlu 1ll1'UcJ::: a~::in1 O


V<'lllll!' 1'111 Hc'l{rn. :=:t"l lhr ' PSf'l'lllll,' apenn~
rt 11'11 i 11 Ia :I r i ln I i J. 11 p(n i i('I) 1a {I \rn I. r1 [l ' H a
t' l lljii'I'iiii i H. I' lh' ''' lllt'SllHI Hlll{j\t) l'~ :\l'l'c);--

''

are11

aa

~\RT~:

p l)

I~

,, t ( I l-

2l)

~E

:-.. .\

CLAUSTRO NO CONVENTO DE CRISTO, EM TOMAR


..

(Pintura a leo de Henrique T..,_,

.\ H 'I'

I t "J

d n tlan:i ro ltiLroniJH i t n . b<' 1n ('"lllo os nno:::- abatido~ qut\ un e rn (I"' ~eu,


(' 4) ll i I" ii rn tf t '.:
1'' r na;- t' P n (' n
....
I,: r, I(' t i \''a n I ( u i l'. ll ' 1(., as :ts (I tn ta' i~
Sll)l'\1'1'1'<':-'

l r E s .\

:d~tl{ ttras

d I! <' l l r f ) I 1I' 'I' Olll:\1'


.:-: ". ~- lt r'. H :'i }> j, \ tt : s ' i tt d :1 ' n n I
d t!llln da::', . i t 11 d L' t 1, l <l ,,.,dr!';tllJPll
(
t 1'
p:tr:~,,a Lnna ugi,~d l,tntlnlnda.
1' tpr ( ,, 'fllt~ llr>::; ]H'iltPiros
.
.JUil

li;es l~tl C ra i s a

}H\{.'Utc

~('

conhtr do
o

111H11 t111

dt\bl'llll)

nalurnli:-'Lt d " l r o tHr ]J)darlo e


"=' ha~Ps d e to r~ni~ ,.,, 111 (\li'
:--uelu~ l'lllltladns, dttllt'ar,, 1]p

p::t~~L'IllHlll'l'la 'flt t' Vl l llt l ~ ( IH'{Ill-

(ral" no .in l t' J'()r d;t ~:uri:-\lj: 1 ,,


a q tll' : ul i n n h I'a n 11 1< , ~ p ~ 1rl

tittdar l'l'ft\ r n l' ia.

( ' ltt.,: 1 riu

.\rrnda. nn ()$que llH :;<'!;!.'t~r~tlll


fi$ debuxu~. ~~
us{e } o tdo dns
nlt~ad":-5. on tllalllt ' ra C'ast,illt n
<llguu~ purincn)res d o \.,.orahuh\rin ahi~~onauit d n Sl'l t illlt't e' s n r l' a r a l' 'i i a r lll 11 a :os, ,J 1H n
d ('t)llfinuidadt d enta-.,ia.d n
brusta? .Julg-a1nns t(ll G a di,is t'ni a d a Ll n p 1a p a r t i e i 1) a <' n
. l
)
tn~u nra Hnnca st' pndPn\ clc1i-

Initar a n,, Sl'r pur apr':\i)las nncle a discrep tHin de


c~ pirite' t' de sensibilidade S<'
aecnLtta flaQTanlcinen h.' <~ na
'
fa 1n n :5 a ..i a n L' I n o c i ele n t a 1 da
. a r r is t i a , di Ll ~a Ia d l' a p t.n l P
pu r cs te a r p 1i ~L' t cr r c u 11 i d (> l 1 J.
f a .o a < n 111 p <1 r e 1n o s c , ' 111 a
con,-cr~n:neia d e 111 nl i ,~~~s nrnanlL' lllai--- qtH'
se ag-ruparu Ilt\ vleganfu P n {~ racla dn igrc.]a.
J~~{a janela. lllL:IlJOntYe l pt' la sn111n Ll l' L:nl/>Jnic,;; q tll.: a Lt: In cvle:l>radn ua 111 ,..,8a ll tvral.nrn.
(~ eun1 ~feit.o ri(a d e e.or t' a pa~~a g<'nl d11"
(I

c u I u . d n i r a ll d ,-, - a ; d v ll - 1h n a.., 1>L'<-: t t">


sttnlptuflc> de 111n fnho p<', r tit(l de :--nrntrct.
DPshunhra-n
, o: 1nni' 1, urt nrl,a. <'Xalta 1na--inqniPta.

J:

qnt:

dontinatu]n-ll<l;'. a ,-,h ... ,TYaruos ernn ]HlHI PJ'a(:fll L' rtdru:l l'L~tt l andn
a. i 111 p r(' s .s i'L o v) . ., u a 1, n ' p t 1a f a 11 hl .:' i a
pitnre~ea ruas ]'Pia iJnplt '~ lc',gi(a d"=-' priu<pin~ arquitc~e({lnien~ , nP JH. dt' llP S dcix,,r dt
=-'t.'.

A Sala dtJ Capluln nudr lr:d.:dluHI


pnr B4'th:ar fura dt~ rorpo d:a if!rtjn.
(1)

t:,, . . lillm t'llr'llJlll'n-~'

lhe p t,r rpan,~;. -.. ndo o pt~nleiro. que l"~Ct


"(' irnpt.\r . n cxc, .._._. ) da ~uperfeic ornan1ental
Cl\\-~~h-~ntl' i n di1ninnto Y;l.o ... \~ . . ol)erhant<
l'(llllc 1 11 n1n pt-.atl.t tapa de a. perf!~C'~. P praja-:--t'.
C'llt lir11iLl'" itH.:crto~ r1nt\ parece podcrt"lll-:-.P
alar!l.t~r
"lll
._

ntnrtar ao arbtrio ~(n1 ontro ('ril(rin 11ue 11n o::eja a rehu~ea ~uhtil da pt>dra.
) ladrL\prit:a se ten1 than1adn a e ta rloquent,.
detonu:o e cfrcliYaJnentc o S('U a . . ]PC'to (. q de
H 111 =' t tl1111a ri H o rL'ti fe coralfrru ehei o tle rl'C'Bta yo.-: I\2' ~Tnta. U10thlad o pLllu ta prie h o da
,,uda:'. ').._ faetnrc:' nrnan1entai..: e utinuatn a
~er rutn~tadt ;5 ~' silllt1ria r prndtHleuJPtH<'
pre~os p r c>lrtn J\nto:: de' O::('!!nran(:a ...
;\ ::;.-inL 0' doi~ altn~ (rl('bPtl-. laterai ..... qut
~" ''L'Jll ai,~ o cinto dn tnqmn11 (llxndrt}z,u.lo.

I~

'1' E

<)

l J 1~ H A

l J (J

'I'

~P a llli l r r :1tl" ': L' tll )J a ix", ]> ' 11'


dni~ ~To:, ;S tJ~

~ tl pt \ri III' p n

t:t

Ldll t ~.

d \ I i I :-i

l'

p:t r (l'

11 :1

<' t l J'I ' t' l d

l'....,

<flll' ~ 1 }' 1' 11\" t i l:tll\

() :-\ 1 ~ 1 1 t'll ll)l'l 'g'll


par:t c n g-lol: tt't' tl l d 11 :-\ 1'<:-; l~ilt, ~
l'lll crt ~ t lllll'
l ttll :ll . (h d r ns
fl' ~ c~i t S

lllii\~ i l\t' l tltl~

dt

\Tt J'lltl -

ft.ll'llll' :-\ 1' 111'(:\111 i\

t'tllll

l'ltlt):'

l' 11

11\l' lll

CIS

'

}))1\ :\-

''I' li H' =-'

la r \:ts

de a lv aehnl'ra. ~~ ttde~ ,, di 11 Lel ela ja11ula


tl' l'llillHdn;.; ttn calH t:t;.:;
)

pnr IHI L l'll~ l't", l n~. fl l l)1n /, r Ii l' o :' o 11 ' ' ...., p i r a 1:\d o ~ . s {) b r upl)ull()-:;t arh ii. ritr(lllH 'ld lc ntt n ta
pru~sn ::- i n11nsa d< ttl r , a ~ c tl e
fcll'lll<tdP

CL\ll l~ ra-<'lll'\ a:-;.

1\\1 n- ;H
o ll ~ i d l. r n d () l' :-; La
1anl'ln
t'nlllll a Jllit\.lun <'~ l nes:->i\o

pl:\tiLiea d() siullln lislltl> l\(lttliv u.


Hanqneadn t.:t>lnc <'s(;\ po r <"alabre~ de ba n , ~~ de 1wsr a. tu 111.
r

"":>l'll~

('

t'ln t uatlnrt~

a . . . si:--tida
<plC l' lll

de
lJai Xn

lllll

'

Sl' l'llYnlYl',

na enlinncia. Lle

<illl\

--

cnrLiC'n.
p er.;;()nagcnl
lll'

na n-

fn.gin ; pel()~ g-rossns rulos dt~


tnua c-.nrrl nal h a de 11 a n,' Sl' .._.~Tl-

da yi a i d j ::1 s n1i n nda. p c1u


nH~u dc::~ Le enleanten bo f'stnll - rito ; <1na~L' tl ()res hd ~ surge t1 u
par COin ',;-; cJ ellH~ ll l 1 '"' ntartinH's
unta fanna lc tTe~lru l"tn l on
extica ; est~ a r nnl c fahH l n~a . qnc
par<' eo :-) (r a n t <: :-; ttnl c c n do
('(>ll(T i Lil l'IH'i( lup<d ista lll<'tlicYII
t
dt~ ~<tt lll1l\l' l'sa l islll'' narrali ,?c, (ajudHdn <Hflll pt' ln L'~ pnllso ulln\lllarin a ). d o <[ll n Ri nd >()r

li Blll U t:n n ~eie n ll

d :.l

pn peia d()s d c s<'n 1H'l-

llll' ll l ( Is . ( ) s :-;{' li :-; 1':. \L t (1-

p n r dt' lllHl :o;


1n c~ s < la d o :-; d e
ttr r a <
tuar. p n r d en w i:-; <l i:-;-

J' ('S

St>

p n~l f>:-; SC' Jl l


11 <l C' i\

'

}l ill' t

-,
.k

llll li.l

c o n c t\ l

qtt u

(> rtl (' -

n a da

po ~;-; :ttHn :-;

Loln ~1.- 1n ~ ('() ll lfl 11111 :-\ i ~1 ( ~ III fi ( d c :--.


IJ' (q i<; I ) ' d ( I \. t' lU I c )
,

t '!

Jlt Hid c.r:- 1():-i :11 H ' ll:t ~ n:t

li : I

li t I ~ 1' ; \

d tf'U J'ill.i v: t -

; l

l) I 1(,;I (: ;', I '


~t ' lll

I ' CIJI -

--

_._. ..,.

...

.....

..

.........

C)

t'

randn-sl' ~\s raizl'fi de unta <ll'\?orc


en j n t n nHI > (. cnrla cl o Cl't"Ce .

tOJllU

H ln

lti<l n e lin ll ll Hl'll lO:-, (1 ideia d tlD1 cr" dr


lnngnc1naK.
I~ ~ t c. n n h 1r nli~ n l C> i 1H , "'...,1, l luu n (e 111'i ti wJo
<1n
L' '\l' n ] a t1() :-\ c a n l t' i r t , :-\ d a Ha ft t1 ] ta . Ln 111 Oll
aqtti Hlll indi Y icluali ~nln l' Xi r~ lll~. unt fpl: tSt'
I

p a n> \.1:-; Jn u

qn e

L' <'U lll "

q tH' < ;-:eu at~t'~e u

'

sen liulil c. <) n Te:-::-\


cl ;\ i radi<'~t
o{ltiea HJlU o
. \ l ;nlw -;.:;l' ccHtc llllta disc iplina :-;alutar.
A .l t. Ttl'atdt)
in( v ri t~ r d a :-::w ri:'tia {o ~in~n
larlllt'll(t ()ri giual , prt'~~:tnd ., pc"'~1H'n pn.\ih> an
,.,.g,tali:-\llltl p:tra r riar 11 111 un\\l lip,, orualnc ~ nl:d t'c > rntad~~ pnr e le lnP n (o:-: ' flH' e:-:<apant an
('~ pritt~ da s aH ftri , qt..'~ t ':'en la ~ . \,,da :1 ]H'i Jl(~
i(a tl:tllll ',j :ttt t' . llll '~llt n a;;_ ~t W :5 1n :U.='
II< ' X11 ' s n s '' ,lll I' I i<a d n:-; I i nlt" s. .:\ t' lll i .H'P~
llt ' JII tilt ' ( e~; "' ' JH l'ri ~ns . ll Hd a dtt 'f ltt' <'" n ~t l tnJa

it gT:tlli:I

2 I tJ

A 1{ T' E

I) '
I

1"~ 'I

{.. (l

t. E ~

~.\

franja
fi''Hltal.

.._\h~

IIIJl

r-i

11 rnp ln o

.,

da

PJ!l}Hna.
CJH< llttntJna n ('~;ru. M' (r<ttn~a t'Hn Ullla (ti( df rt,}c;,
q.

(,('H)o

aIJu;c,fadad(, . I'Pfl'g-ado. por


tordn~. q 'flll' lhe clit IHil
a-..ptctc. uo dP YPia .. d{ IHl\io
f<In a\<nladu. lHa"
ant<-- d( IIHl atnltlroado <q .in1
rPdqntl(J.

<ouio

--

~-

--

( Judt :-,e L-riou ( aliuHtHon


(~la cwi~tinal . . .,irna P fanta iha
v-i q dP forrua . . d"(t.ral \ a-.. (f'W
nada l<In <utn a hfrau(a tracliei,,ual llf.:UJ tout a <n t ftt 1
l'f.'C"Pnb.-~ iu,etH;JI . . Halnr;ali-..ta..,.
nq d( ri\~uul ( , poi,., p1 ,r c\.,_
ltH;J dr, <'-'prito ornaJJH'llt:-1
do-; IUOllUil)(' Jl[os (n(\"IJ"' ": ~(J
't'lia rolhida na tua;:a da"'
a:rnlha~ iBdt.na". l't>\"<:lada JHJa..;
nca; <r,Jehas < }><.'ln aparatf"-fh
f1un tai!-5. n In d f,..., rptai"'. (, da
. 1C) IH'r
' v, d e J>Jl"aJ:!a. ,, t<r(fH
j). )fanuf'l. lHtS la llf>H IHI r;liJar
(le..:lunthrado pp]a int(n:--idaclp
prf,funda do.: ... <us tintrJ~ oriPnlai;; c p0lo c~c-arlaft ,-],o do...,
..~en ... cnraj .~ r,cPnic-r,..:. a caudal
i n d u.:-:t Ita cl (' tliH ofu-..e:, n t P
Inanto de rajc.:
I

:-:e

l . oftO
a .:-:e~uir
ao JJutarc~n
......
.......
eh ftn Q"ul o. r a ''a-: r
}Hi n1 (~i 1'<,
(J

'J

janelo da naYc. ainda dehruado


de trnnc-u~ podaUf~. P na ba . . p

kulo Jn C 1r11. Clithp . .\h io1

f>~ cordf'c..:

,.f,(alnth.J1u da lhinla lJJ(Jdaiidade g-<)tiea. _\frui


o:-. elrnHnto:-- ,-c!!ctai: :o .;:;uplantado.-5 p!)r
n 111 a o r n a rn f" n t r i a que p a r c t e Le r a ~ u a
'll;~<rn na art( do bo1dador. ttJ frcrp.lcntc ..
"li.r r,,.. c-ord c::-; (jll(' JJ Hill pi bne:<:o eu xadn: zad o
a"')(c-ucl(ni no taixilltn do \-o ~ 1a janela. apena~
iuU r,aladr,~ p<.. la flurt' c-fncia da . . alcathofra ..
X'a ha c. flll tro:, c: (1 rd ()( de pa;--SPJJla JJ r1ia
r;

}JfJHl<rrl-:...< conH, alauJarc~ a peqtH..'IlO' hoUH~


InlnHt (

c),.,

,.,{"t(o
'

r,(lo

dP indtutHut:iria. {

uo\n~

lo!!o acin1a

(JJrnlanl('Jltn~

de fia-q
d(le..; rin~idr) por

lu(Jidnf'a..,. 11111
ar:.thhos d c,ud p!tHlf'HI f1orla~ l':)f ilizada~
(ptt JJt1 "'-JJ3 (OJJ{( fnra g(raJ lf'JnbraJil
rna.n:,ta~ ~rJlpc adas. ri<HtPJH-fH a(tllJ o~
rt<:tiHh~ ,J, HH1a lica daluuHit'a. :1
lH'adH"'
f,,,-uHtTJl

c:t

......

j: Plllpr('Q'ado .. no
inte1ior da ~(H-ri"'tia. ~" entn
a janela adjac:ente a ~.:-;te priincirCJ jantll)
flanq neados }JfH. d )i -.. lrqnc..: ('J)\olto~ nu1na
faeba c-s1ralada d.L (JJHle
Lrobun t:abcea-.. de alca'
chofra. tcr1ninadn.~ ao
alto en1 111: de ~ros.sa
eordoallta e tcndr, nu
pli ln ri J. externcuncnt-e.
unt (Jitrauc:adn de }Ja..:~e1
111 aneria
o..: l Hi ntr ' . .
l'("f" da orna 1nen tria d(
.\rr11da. "n ainda apli-

( '' E"'lt Jarul.t -.pn in umit


l'fll(l 1 d purll d pi"' l,!PJU i1l
tl Hl'lr 1-!t'mdl' p tr..l , ... .tcri ... t.h

:! 1 1

f'

_\ R T E

I
r
...
...... r

til

. m

r:; ....

I "

..

... ....

.. .... .

.......

......

JJ.

l ..

dil ...

ll lili

...

....

..........

...
.

..

...

...
r

....

..

..

..
: . . I -

.....

tlrtJ...

- .. ,rJ

...

..

...

,.

...

....

...

'P

i r

.. ...

...

- I
....

- ...

....

..

...

..

...

"

. I

..

...

:m

m~n

...

"

....

..

...

r_

....

....

...

..

...

--

,.

..
l

...

...

...

ri

...

..

J"ll.
1

..
...

..

1.

- r

. I. r -

l:

I: T I- G

t'

..

..

...

l'r l
..

....

....

...

m
( ." .....

,.r

...

1':'

ptl.
I

..... ..

... r .. ...

....

'

--

--

..

..

'! l

... ..

...

... ...

....

, ,I;,

_\

..

..

...

-- ....

....... .. .L

...
T

. ..

~...

.~..

r
l

JL:.l.3
!Ir

...

....

...-

ln'" -ri

n"zana
._," '~-\.. rr, n- 't'll r
li ... arran

...
.
-u:.:.-1
...

...
r

.J~n... :M:ID)I

... 1 .
c-ad~iral t n ~ iJ
eB a~Wpel lam 11!! c li,,..
.. r de ~
t pt I
panl I l-}(allll.
eadeiral
~id te
po rien ai,
d lll"pO da.
dos
r

II'ID

po~

lad

;\

]'

()

U G

(j

,~- ;-\ (

l'l' I( I
<th~ ' 1'\'"(t( :tn da
'
,] 11 1) J i t i ri :1 ,( e
\

HtHa ('(Jncrpc::to
ll1 a j :-;
f LU I d a p

..

'' ''Z:tllt<
;t , .

l'l;i ~ ii(it . indi-

JlliLlS

ri ' H'a d c> d 11 r1,:-;


indi v i,ltlalichtd P~ dift.: r nll

r u

,...t

<

c1

<.'

.i :. da
do

lH t r ~ i e ll I a tl'lta-

li H~ lll

t' s

ai

ll'l H; 1 u ll

L rabal1t"~

ind o bn .. car a,,


' le rne11 Ln Ye~~

t a 1 e a , fa GLu r

lll :~I:-; I n l Hll a .

afast ando-s()
~ts vezes {an to
da natureza

iex[ jJ os tc Hla s
dati s uas euinb i ll a c, ( s L r,
d c a 1 <' rd n (',() ])]

por 1una adc-

q nada cstili"" ()
Z a <; a.

'j H C R C

c
o
n
v
e
r
t
c
c
n1
a fu nn a, (s pj r ao r n a tn d e i n .Ja n te dos s ul,j
r
a<;
o 1c. sna 1
p (, r {, e s e l
n '(t nc nu falt~t
.
. ..
: i n 1l C1 s j cl a cl e

r
i
cri
n
a]
i
c1
a.~d e c
"":.

d o~ areos piJii. .,"'


.
~~..~~~-&--~~~~ --~~:; , :i 1n p n t i a .
. .
<; t ' Jl I rl CUS .

E ]ll'CCJ;aI ::d.. ri: ' lll'''ri ur dt r.1a11"lro l'riru:ip:d.


qn c 11 TU r 1.; Jll c n t e
1 o s
(1
:Ji1
IH;
aur
it
vel
JJH'IIl
rPdjJu ["la I :r'"'''''a .\f IIII'f':d dP T"lliar}
.Q', }' C S S I J ~I S
p o n l o ;- o n rl e
ex pr cs ues
:--:--u yecrctao
rara cLersticas df) gt ic.;o HctJrl!jan le Ye io JlHt i :;
1i : JlJ () ~e a l'a . . la r},, IWLilreza C:"'t:iHzando--e .
iard e pf,r 111n freio ni od cn1df)r ;,(J_ll ula trepjr rH,:a ud ,, t s~ ll l o r:itrio decoraLi,o do concl an te indi s til,JinR, re~ioltali ~ ia.
ecilo c:hi . . ... itfl. l]UC' a arte qui .E cl Hun:~tn os-1h c illdi:;c:ilJlina pnrn ltenfi.. , fc, poringnesa nn- cti o::
(pie calalJr cs r fesfi'w~~ Lrnn eo:5
suus oxentplan'=' nuris p(lnderado"'
]Hi daclns c razcs ('UU\''tds t :", <asane 1nai" e l C!J,'lttle'"' . Br1:-ta GOH1 rl o-sc pnr Yl zes ~'CJllfda ~in lt c,siclarl e
lHtrar a pnrla 110ri e da igr~ja
JinPar. fre(p1 un Lern cnl ( se e \ ui( UJ,
de ~ - Jo8,,, .Bapti. bt; CHJI 'J\nrwr.
:c cJjv orciant enJ ond llliH;u C'S "rbic n 1n a a n t j g a j a n c l a rn c r i trtias c <J(iosas. ( )nt isl n n<ln
1 l i u n a l d a s a c r j ;) t i a d o < " o n 1' J l
constHui ex pr e:;sfi o ()rgit Jtic(t dt.;
Vt!Jllft
de
p a r a ::; <
tuna orna 1n CJJ tc ri a nt (' u n ;1 1; Jn 11 i I11J
v<r d <tne I a d o e~tu
Jnenos utn c Li] () c1t1 c fuH; o de
,, '-''Illilhrio
to.
o !!O
.....,

I)

'\

,.

da: ahcriura""
JH a n 11 e I i 11 a s .
fJf)Jlas. janela.s
e r n ~ c <" a s .
a n t cs ~H lJ Ii n ha
(J
n h. l r a e Lo
gr',j o de lna.nra cpis6d iea ~

fftt l nd i:~

l'l S Jl11 1

liznHnf . rptt o
n a t 11 r ali:-. n1 o
no d rHni ua na
g-raudl 1naioria

ll lll a H IT 1-

"

I: t'<Tto, f(-

d c. c.o r a (~ o d c.s I e
IH O 11 tl 111 f' ll l o ,
([ ll iJ

'

111ais ~'Stntlttral

' a

( ( I

rretn,l

o._;

rc

.,

21 .)

:--

I}

I'<)

(;r' lljl(.l

du

V i t't;l'lll

ll 'r'

l . <;

S. J,~ ,, de lu clr:l l'lllit'l'tlllnda. na nCII.troltl~ .t.~ LouHIJlct dt Ll'l ... ld.


ff :li,lrl :uuil\'t'lllll 'lll t'Ldicln tulo ~. ~ . th I. l' C. P. )

I'

214

VIl I

E AS DUAS FASES DA SUA ARTE


I

O SEU GOTICISMO
em sidcJ u:;o consi~dcrar - se (i ue na
cvoluc(J
ideol6rrica
1
e
de J oo de ('~stilho
cm n1atria de crial;o arti')tica se deu
um acidente de profunda transforma(o mental c con
seq ucntcn1cntc
plstica Jttc :alguns
tlasKifitam de aposta ia c fJ ua c todos

de natural c j n ta

adapta<:o ao Yento de nfn-idadc que ento


;()pra ,.a da Itlia. :E sta metamorfo:c conceptiva
porque . e deu entre dnas frmula de gnese
antinmica no deeurso do pen amento religio. o que orientava a monumenta o partieulari. mo medievo com a na e tt ica prin1itiva,
supednco do imbolismo cri to. e o uni,ersali mo cl{tS ico com o eu temas do paganisnlo e a . ua ance. tralidade antrnpoentrica
,; podia t~r ido o re ultado de um profundo abalo interior num t' prit() ftnc com
to Jdima inccridade e to re oluta pujan~
realizara alguma das ua mai bela obras
na (st6tiea u:,nval. ~:fectivantente, uma sensi-

215

.\

p (

H 1

I:
tilho <.'l"rt nahtt\\ll t.L\!-. tttoL1n ha ... d o l h ~ no ti'-' Hi~( a, a
turl..:'::o-l'I..'Htandn o"' nnhili.irin~ ~ptt'
fnra t c._t it { ~ ali1.n. (la li pntdr.1
!\..... ,
I
rp:urt .., npn 'q t\ nutrns ponln~

d( lbUin ond{~ . c..' de~hnnhrara

a . . ut:ua,~ilha~ dP Ht'llH'l'innnt<'. <.' q nt' datpti pas~ara a


Portu~nl. E . . ta \"i:tg-t'IH dt> lt~Hia.
a tvt-:.;p dadu. t'IH lHHln inHuiu
na ua ~Pn~ihilidaJ 'lHo ,a. "'"l ra11 hn ea !'o ; 1..L pn r i:-. . . u eu111u a dt\
Bn,tae
I"t fL'ri\la
un (,o littl

t"l.lllt

,~ajJ/ti('fl. \ll~\ P '4..'1' pn~t.\ llP


l"l'llli ... ~a. l' nrtlH~ O Hl"l\ll' nf{l_'t

il':lllte qut'\ Pntao Pl\\{lhia a


p ' t ln~ula lia l'Xltilla<:aq da \'l'llta
l! otna nlnnnnlClll:d "q.rtn~tHln an
'i:.t'lll

tnha~ Hllll1

ltinu llP l\llllll. nau thi\aria dP abalar


a<pttlt1 ~ q ll1..' ali f. t ,"-Pill

alln a'

lod l~
en1 p ~r0p.Ti 11~\t:a (t a rl i:-.l iea sohrl'htdn na illad . . nlprrs"i,.l da
eonlt"nlphH;o ,-ir:.rinaL ()rn o~
dui~

lYC'll' ronHiios Htantin.r a 111 - ~ t 1 p n r 111 u i t o i (. 111 p o

indl:nH1 <?' dn rapito n eonl:n:(o


quanlu an ... factnr('S P~truttnrais

ln

n, ,,~ n ean{HL

:tpell(l~

0..-

rnnlrntplandq

l':\(l\J'lnrP~

H;:.}l('('lO..-

do l r i ll w ll l t'\

nl'll'.i o ; e a pl' na~

nu tH:a~o da Yi(1a .
.... , ,(> '[lH..\ u fpz enn1 onsci{neia
t~ t. r no por .::=itnplc ~olieitnd.)l ....
ranhn ... ()\l 1nera. dt\lcrHill

dele:'

1 ...

UllHan~, ....

c r1 l1ea~.

a lt o ;' ... pa IIn as


1'

. l
1
1 ll(' .

L\n.r tt('ln

Yo

t i Y n' . ,. \ t a

hilidad c L\(_, radicahlll'llh\


de~pir-~e

hrn-..taincnt'.

gc.lrn

tunlo

"-t'

u~1n

piJdia

dl'"P~

lllll

l" ' ) 111 )

:-'.11h

f.\lllOl'l'"

11l)-

( rajn q11c pa-.,..,nu de lllOtla. iend< 1h' "-l' r lin1adil


lenlanHntc. nnl ~,,nn1:1"'- l' rt'l't 'tn-... p~l'' " i.tH''i-

cid :Hl <'\.


1) i z n

tYeis trin11itrs 1h u1n prl'l'~"') e\nluli,~~.


J~~ ainda ,1 ...... in1. fen111:' df\ l'On~idrrar t'"-lt 111ai-.,
'
intelcctu;ll dr cptt: Clltli,IJ. 111ai-.. tritic ,1q
que efC'tliYo.
~) pudf'JilO"i por falta d{' d,wun1en.ta~::1''

~ e~uir o~ prin1ciro:-- pa~Sll~ dn Ul'tl-..\;1 ll:l -..11a


1,{dI; a 01; !2-ilHtra. lUlla:' \ "a o~a ~ Jnr,nranh:t" ,];,
Biseaia. c as irn a.:. is( ir nn d, ... ;1brc._wlwt da~
ua. a{'lidOt~ <.' da:; ~ua~ sitnpatias . nntn utt'l ('

prilntin lrahalho e1n


p, qf t nr~d
d
.-.
ad
,-cn
tcil
...
,
fur~\ a alubdda a( ]lfl$
rln ~ tll' \-j ... , n. acabada ~cgunUJ a onhetirl n i uscri"' e1n 1.-) 1:L

.;::

Y i gurn~H~ contn e~~c \111 tttl' ~~


fonltannn r,~ ~:.;pl nd)t'l'S dn ariP j,;,h~.:~li,la.
I jz a nl l'rtrla I" JJ,,J,r,'Zit ttll .J(mt; di.! ( ';~~-

d( ('rt<;t,C'tc f:'t

>

trach~~\o qtu'

,>

1\.' na

tHC

nu ennhe-

'.' a n1,) ~ o 1 er 1, d ., i1\ i r i n 1


da ::'tt:t a~tiv ida,l< lll l
lllfSSU

pnts.

apt' lH\S ,.,llll

a lntgug,' nl f'-"tnila tra~ida .},\ E~ 1a n hn e

a<~

1\, ' l' I''


(t lli Hl Utt~ s

,,,H itn ~, , ,~
l'n tl

\ I

chi Jd t\i / qj, .,,

II P~~H

pt lu

' '' l.li, n t'

ll Zil' l l 'II H it sll\ ,


l i\ '(

l\ id ndt \ ,ln

d fl l dt~ llt i ll qtlinht'll i.i :d!l

l n lt lf

('l'l l\ ' 111 ' 1 '~' 1\ (11:-i

l 1\

I\ ( 11

/d i 1' I 1 ~ ,
.\ d:dn t nni~ nlfn 'I'"' 1 1s
l l \Wll H H' H fP~ ~ \\ ' 1 \~1\ 11\ ,l H tt dt t'\ ( \ l \ (,'i\ ( l \ ' (
I i ) ftt
I: I ~ i i 11I
t' l i
d\ t .-J t n, , u,~ ~~t " 'H:-\ d , ~ .\L ,~I,i ~ ~ ,
d \1 ~ ~ J t \ I'\, \\ i ll \I ~ H l i l ~ I )i i i d ~
d '\ 1\ }q \ I d l ' ,, \ t, i 1'\'( ' I d ,, 'li i' d I

11
I . u ~ t ' ll I ) 11\ t ,. l L\ I I"
I ~ 11 \ H I " III :\
1 1)

H~

1'

~, 1 1 ~

\pl i,-i,Lnd ,, d 11 :-1

t' l l' ll ll' t d\ls

i 11 lli g'~

1\ )' \'l tlht H

}ll 't'~I"(~I P

l llll ll

t'llt t,l i

I 'H I 'Ht'(\ \ I '~i l l 'tl~ 'III \' 11

t't t ' ll l:-\ l'\\ ll\

}h H'

ll l'~ , , iHr

d, ''

Ii

'1 H d l' \

'

{ ) , \

I I

11

d t' l \1

\' t i

,ln

11\ P"I ' ' it , ,

1\1, , 11, t 't' ll i 11

tpnd t\' ':\l'n ;-; dt "' \ ll nt ri n ,, \ I ),


l\,, H tl n ~ ~ ~ ni n i, p n~~n H lt l
\' ln pn i in dn 111 !\ i ~ , , , ~i: t : ~~ ~~
:.!' ll ll d H - r,' i l't \ H \ \1 .} d i i\ ~ t\ 1 I I \1 I r< ' l i
.
'
d( t,e, ltij
1i \' 1\\ , 1 11!\\1 d, ( 'n~ ( iltHl ll lt' ~ \ r, l' ll' p ,.,. ' t ,. i t' 1 1 d n
l'l'n~tn prin, ,i t:, ,. ,n pi l" ll " I'
~iH t',\~t i n ,, pc q(n ll dH i r . \\ t'~~H,
H( I t '
'
, d ' t t n, ~
,.
t r :t Z. t' l' ('I

l'

li

n,l ,,u, ,. ,. I'"'' ll l{' Y. C't' t\111 ,. l 'l ll '(in


111 ill 1' "11 , ~~~~(H ~ t ''''
ltlld H l' llll ' II IH
t"\
d, t\ llljll' t' i in d n li \li - 1\P ~ j: ~ ,d,n

n i n r c\ ( i , t ' ' ~ ~ l t 1t i n llll ll n I ( !"'>


"',.I i, , ,

dt1~ l rn l ,n ll lP~ :1q tti t'tH l i z. l lll, ~ ~ :-;,


\l ~ t 'I ll I ~ i I t ' l'il 1' \1 \I ) ~ I " I :-; ( ' 11 1\ I ,)1 l tt ,, I
l'~tt d t lll'ld l 'fl \1\ ( I l'tl ll\pl l' \1 \l' \\ ltl,
\' an l ; , :! :1 , d H ! \1 n 'i ~I( l n 1\ l ~t', h:" l u

do

(' I 'U Y. t ir t> ~ ,, ttllt ' }l ~j ,. 1\ P 11 141 1111 -

Hll'ld t )

rt ll lH{P

l! t' l'Pllitui in

\ 111 1

d t t'l~ i :dt t d,

t'

o I P I'i t)~ l'

t""

.
. ..
~q.:,' llt\1 -

t 't l\1\

il':t
~

1'1\ l ' t \ P

I' H

t\

l"

II I\

'
1\ll ' di t \ ,\.

jll ' lll\l ' i t' !\ 1 ,

(\

;' I

tJt t i\ll lt l

:t

1\\1 i,,il'll

tln ll :d "'', ~~ H tl n li ~: tt'ltl tl~


1\

~ II li

ll n

t '\ !ll 'l'f~~ H P

}ll'fl lll ~l\


l'
I

l'.' ljll l'-

i i t n ti '' ~ 1,i n d 11 .. , 1 t1 H

('I ll \ :0: j ~~

d l l ~ q l\' 1\ : \ ~
pi:-\ I ) 1 t IH 1\ :'1I

l 'tl \1

I"' i III I i l ' { I

1ht~ :-\

\'iq dit I : 111 l't ' tll


filai ,, .~, ~1111 111 11!1 1111 li li
I I' ' I I f/ / . ~ I! I

tl ll

1\ P~
()

: tlll]l ll t'HI I H:'

ltdttll:\ :-\,

I tll j>!l l\ 1:-',

jll't ddt'III H

{ 'l llll}ll ~''"

l'" ''

:--l lltll ' t d ,, , l i

: 1:'

pr,~~iH'l'

d it (

1 ttU~(

l'l '

i g t tt li 'H rt HP:--

d o~ , ll'l'l~\llllJ\Ps

qua l fo; ~' pt~ n

iui( in l du Uh"~t rt' qtll'

l t'H\'H

,,

('\\ll -

:--l' 11I'H~in d1 , ,~, ~~~~~~ d11:-o


1111~~11:-i t ' ' " " ~i , .,, ~ lllt'd it

( li

111

l '~ (, rn ;\ S t' ll\ t'Pllll "{ t' "' t't 'l d I'Hi't'l"'l':"" l iuad<
~~ ;li'
r"
1
, , . ,.\ .~ fl''~' : tt't 'tl:-\ qtll l,l~ ,d ~~~ t ) nl "ig1tu,lt~ :~nn 1t ti 'H~ , luphl~ ll l l i ri l.l , , ~ , t 'lllll n{ odndo~ l'spl'-

nl ' llHil\t' lll i ll' l H


I'

\1

1111 ::- ltLJ :-.

H { ' \' !\~! : \

,.

l\

\ ,,., )l i H I 'H, L i~dll'il, ~HHlHI'\ ''lll,


'
n ! 11 , l >n d :' d ' t r 11 ~ n r i H , 11 i li d , , ~ 1' h n

l ' , , jl\dll'l\,

\ .ti :-'.

I"
11'111

~Ii

K.. \t' ...

lll't'll

dll

IIli"" "'l'1 t' ll\

tit

1' 1 :t" \ ll pl'i ll ll' ll'll q\11 '

!'''""''~'

jil'"'h' t hll'l'""

P "'

l1 1 lll llll' ' h ' l 1 \ lt'tli ,HIl \lh l'ol UI Hhf.td' ' " "'
\l'llll'l' l 't ri nttH 'Uk t'lll \,'; I \I :-\t ,,, . . ,u, ,. ,. h 1 qt h' ' ,ri

lu't \11 pl'l' t' ltt\l ' ltll' 1


... ,11 1'1,1 'lll llll tl' ll li .1,, tll'

- '7

1 i"'"'' " ~ .1111.\n''" p '''\'t'l'' '


~\t \ lt'\lh!\~,1 \,ti\ t ' HJ\ll'" '"' \<,lf\ l\'"

1.11\.u ll 1' \1'

,i

s\111 ,'l\ll"' ii' Ut' ''' \ ,

... ,.,., 11 11\lll l'i"l',

,,, J t,l\".t ,\lnp.U\ 11' ,\

t' aqui ~

(,rH

dt 'l.' tll ,

t ill tt
:ttl (' H I IIH ri1ttll l ( l:'t :-;t-i it' ; . H r-. tt a
dtsvn,:tc da :tsl" illH Iti:, torl unn ln d d ll:lttlt j :t tdt . ~la l-', nillda

t ' lllll( ' t l' i\ ii ( ' lt 1\ \ , ' ' r 1'\ ;\ I

d\

'lllt

{I l'\

i 11 I"

i,

ln h i l o

r 7.

g
s ' ,'!",::\ u t'~ a p t u n s d <

Ij

ll i\ t l

(I

li

III I) }I

I .

p n ,., t u t H
rachad :t. ~ ltt'g' tnl o l U< i-it'l u s
ll' t '( t ~ d P 11 0 \ ' 11 l ipu ( '0 111 H ~ \IH
t ' lll'\' H a bn( ida . (:)o )s;,l ,ilttt ' ll((
('l )llthinad.,s <o ttt
as abo hndi lha s 11< ' 1' \ nda s, t :-\P t H l t~ t ttd 11 n
1

clt(nra,;:t o ~ll p t l'li tia l st~ llt


ttt n IH 1111 n d a ~ 1'.'1111 n 1I a ~ i t d r 11 -

111 :1i :-;

t :tr:w lP ri ~ :tlll n vn ti Hilttig'l\,


t'l t '\1 1';()~ 11

S t ' t ' :t :-\ ' l ll\ 1

1:

t'lll,':'tl

1111 ('

I.IISI ' l' V :tl'

11

, I c ~ r c', 11 i 11111 s , ' I 1 ' ~ p i d P s

HI ' ' ii d c' ~" ela

' ~.~1

qtH

Nt

l lll ~
! lll' l ll

1111 1ti

jH tt' n .,

-....

~-

''

'

ljl ll'

l r;tllt ! l

;..!,(.! i t:' s

d e

Si l

t 'llllllt

\'f i! H.d

i-

!'t rt ': t ~ f

g/; I ie o

t ' lll}ll'('g'O

11

\' t ' l't '-

t'S:-I(' lH' ial -

t\ llft l n l e ttd o-M'

,. , ,C. il~ttl"

- .

...

g't ' I'H t l' l :f.'R,

l 't ~ i a'L t~ l lt'i4t H

tl t

____......,.__ '---

1-i llfl

(I

t( d tt~ I " IItll :-\,

(I

:tq ttt l ; l :--i

(j I I I'

Sl' (' f g' ll P itl

ll l':da:-- fJ II Hdl'a t-i


J

:-i llll ~

:1 :-\

t e (a tnl Plll
o r;t't td o X\ 1 t )

<jtll ' 111ai ~

f ' lll

'

J ll ll ~,

1-'in ti lt' si llt 11

1n I " ,.v s ~a

('1 111 \ ' t 1 l lill: t I-' .

t ll'lia -

~ (' 11 cl, ,

~ l 'g' ll l ll ll t H l'i i-i ii S

i1nvnta

cl " .\leolut\'H,

IH' l' "d tt

...

Hc.. II I'

P :-;

ltll ' ll i: tl , lt' tll 11111


1
l'li :-\ :t "" ( 1nt ud ro

,.,\l': t rHr

d us

l : t l1!411'tl

111 a is

f':dl'

p o t'

l'ilt'iu 11 :d ,

co 11 :d ru t ivu. dul'i

l't dtro

rrJ' t n. u,q t I' (IS .


(

I
\l
' l

I'u ~

l w r: ltli t ll ~

,. n ('a 11 os~ ,. a ~

, ., rn cns. cart 'ii Zl '


I
'
, . , I , 1 11 11 (' /1 p i :, :4 r' r 11 , u ,u li 111
('I'}H'IJ

jll'lljt tl (t ('

11

:d e' tjlll ~

jHlltl ll l' 'l ' td t' J' \t ' il

I ,(' I' i :I I ~ (} \ I i I (. i 111 : I i li i I d (j


I I
( ' I; I li :-\ I I'' I
d (. 1I l i I ~ c', p i ~ () (.I I 11 11 I
d (' III i I i~
i III' ltt i 11 d 11 I ) d :I K IIII I p I IIII ~; \ I Lti.;I III i I '( ( \h I i I i:-\ :I :-;
IJindific:t~; i l'~ 'I"' ' IIII' inlr11d ti ~ tl .J,,:i,, dt ( ::I SI i llt p 11 d ' 1 11 n.;" d :1 1 1 ' 11~ I r 11 <;H ' ~ ( ) :-4 <n tl I r: 1'
f,, rl cs dn l: t' tl:t H<' t 'l tt ': l lt'l11ns de tntt ~ id t 'l': - 1,,~.
itlttrHI, 11111 ~ v idl'td, :t llljl:tl'll , c t t.\ t t' l :tdrtlil'i t YP inwtdt di ~1f'J trcu d ,, ,,,q :-;cdtw~; , .~ d, "t': ts i:t"
l' d (' '"tn) , ft"J j ~ I'Ullt 'tl,j,, 1j lll ' t ' ltl:tl,'l l
II i'{ d fl i:4
ttdiiPH R <' flt clrflllllt ', :11tii' S d : t11t1 11 - ll11~ li
ir11pn~t-~li ele ,, .,., .,,, IH'tin d" d t 11111 :-;/, l l lll \ ili ; l

~ 11 i I

( ( I 11 ~ I 1'111' :'i.11

11'

'

(I :-;

idt:d \' 11 , ~\J~,flilit:H,'lt tl " ' ' jii't11I \ 11 ,,, ., _


. I ' I 11,'" \ f I '){i'~~ lfl Jll 'l'\' 1' 11 Id. \': 1 1':11':1 : 1 I IIJ
. IIl' I, t 'H t t I , .
.JI'
Jllfli k i:t t'd ( ~l' 11 '\'i tld l tl't , f' t' g' tllllj,, pi:. ; u 'l l: : ti ' I'Hra d a 'l" :tlq11 vr ;d i rrrt :ll,i"ll I'"Hil ivu.
lll l' ltl''

lll ;tttl lt

de \

cl : ld t ~

i l: ti :t tl : t ~ .

:-; 11 I II

l lt' :t :4 ;.I11

p I I (ll " () s

( ' III

} l H '( tt:tl' t ' Plll

j l: \l'il

}lll~ lt 't

SIIJ II' I'I tt i tt l

I'! . ( . ; I 1111 I:-'

,Jt ' l' l,l l \i l llll :-'

t' i ~ I'i : l

,.

l jl ll'

,~ li n 11

t () s

il:-- 11 0 \'1 -

'j HC'

r,. i ~ \) :-;

llt ~ JIIl i' d:tdt'

d ,(
li ( '

d\

f tl'-

f't' g"1d nridadt dn tu ri t ntia


t l :'t ~:-' it :t . <Jt li1J tl: \s \ t z c ~ a c 'X pr ~~:llt ao ,omauo
H jl ; I r t ' t ' t' I I ; I ~ t ' lll t ' l l ; I S I ) U (l :-i(' d P SC1(' t l i ll (' l () d p "
l rnl: tl l~t,~, c lnd a,i:, :t uudtl'IH ti :t ~ ahc'> had:t t"
' 'g i,: ti H tc dn t c >~ ,. : , "l o~ l'i '('it d o:-; . HU\ P~ . t aHu~ t I 1d 11 , :-:11' r i :d in . , 'I 1t ll a ~ s 1ta . Ii n I u' s po I i f/ 1 n i e n ~
, \ IH ' Il !IS : 1 in td ia cap P IH - ttltll' ptt :d :t \:t ~I"\:11H g"t' lt 1
v i z i1t1 1:t tlllll l n

:1

i li

l'lll l tH I I i ~ t lltt tJ :t :-.11:1


I III

Ii li I d li ~ I~ t 11 I{I

~"'''
(

' lll

de p;ttd ('ttll.
t r i 11 li r(I r\ .I Hl s-

t ' l'll l'rit 'Y. H

I dl

11 n

C't ' ll l i td: t

I 11 :I ' l d ~ . ( i:I ~ I i IIII } :d )11 l H I d


,,

li XI t

11

:0: 1111

l'c..' !';jdt~ 1 1 1 u

liH

Hl \ I t~ Jll

I Jll

1;d !j

d, ,lillj ( i\i\IIH ' Ilf l'

l ' ll1

,\

~~~~ ,f

1\Ht\Ht

tllfP

I'

I. \'

1' t I I ~

' HI

I' lltnl \ ldH'

' d i L' , ii L, ,, ,' \i ," " P" , L ' 1\ n ' 1\


\ "H\t'\\t ,, I"H'q "'' it~ PI\\
I' I l , \
h\\ tH pt t. \ ,\
,I t( ,IH 1\11 I H ll'ltl
'
I
l H '' ,. I ~'l H 1I
\ i ( ' 11 "
11 t
l' 'I ' "
'Hld ' '""~ ' l'\ h '~ld '"'
lfH1'{1IIi \,I,,
fH'ld~ ft'I'H\1 d ~t tttif ~t\'t\ \' pPdidH
H l ), l,\ I ' II I ' P"' L,:\\1 '\'" 'l'" '
1

I \

' \

'

:--

'tL\ \Hl'tH~

"' 1 ''P:--

nl11di,1,,

'"'

t "'''' '''"\~ . ,,, ,,, ,.,,, n t 'H~H 1 ttt'n


\\ t',tpif,,U,\, '' t\t 't'il '~t'H\\,IP ,ln

.'',''1'\~):L
.

pt ill
t~lnn~ 't'~'i' H i:-..

lnqfn l ,)t,

\ ,,'P'II '
I '''
..

}'l'l 'f:t

t "''"
HH\ Ht''''~\1 " ~ \1\ '\1

'l""lqt\\ld

'I"'' \'H~~~pu H ~ilhntitt dt ' ,ltttt ~


f~H'''' dn t ' luq,,}" 1L' t~\l!d,lin 1
l~ni~ , \~ ,d, T'H td~~ittlH

d,, itt'l:i'-'
l \ \ I ' ( t \ l' t I '
I\

HHijHl l'! llhl

I \ I I

li

\(1'1\IH

f I\! \ I~, ll'l I I :4 I 1\ I

l II

.,

II I

tilt'l('~. ll\t ' l'l


,, ,.~ nll''' ~. ,qn ,.,,Hf t'H :d,,

\Htf\ll'l "'tlftt'H,

lnni' ,,

~dlldllt1ln

!I

t 't 'l\\

d' t'ui'HH\ ,, '" '''" ''~'' '!\ tt ,,qn 11 ~


'
~~ in ut ':o- \ '" 11 1\\tl:--l:" , , ,.,,,llll\t I tiS
'

,
I
.
'tiH' H/ 'Ht'nlHll\ ll~ lll\"'\1 u:-; c,,,
tl \\ l d ! ' i~ t l \ . \ I ~ \\ l\ ~I ~ \ , t \I ll,' !\ H p \"\li :-:
sltlll\,dut n IH ' t'lil ,b, I''H'fn d,,
lltt 'lU 'ulf n t~thlt' unnt l 'll l~,,ln
tfp ~'l'\l{ , ,~..,n~ t't ll' l't' 1 1\d ,.,, lil\1' :'
' 1
tnhttlt 1t~~ fnttti,lt~~ t' ftq,,l"' li ~,)~ ,
l'nnt hn:--,~ d, l"''"'l tn,"''s 1'
'
'
(':tpd. ' 1~ lln a"tdd~ l lt } f=~'t ' i i l I hI 11 \ \ \
intdt'. I ~ tlll\H tltl\i,ln ,,)\qi,tt
1

'

r1Hs:-\lt'!\,

'\

lllll l 'dl'll\\'1\tll'

Cfll\' t'l\l HHtlH fh't'f llt'l'ZI

,lu

llltHIH

l'''ltt ~llH

l,wnli .h,'llu ,)i~f' t'c'ln ,, ,~ ,,1\lil qllt'


dPtuinndu IHdn 'i, u,idn,l,,
g~nti,H.

du , .,,~itl d1'

t't ' U(l'Hl1H

fnll(t,
tln h:n.,(inl 1'\'Ptdt'
Uh,HIIllH'Ilft,,
l'

.
t't I 11 lt'ln

!\ llhftl t 'l dt~l.t

J U ll ( ,\ Hltttd t ' t ' clll\ ' 1','11\t\1', , l ,l!\11


l\\]1:\dl '

pnis

~UH

(JUP <' lll

n,(i\ i,I!H lt
I ; ,1 !l

~~t\ 1 '

,qti 1'~ 1 ~

,dll'H:--,

I'

r.' (.'.I til

'III''

jlHl'n
t\

:--P

'l'h' ~,,

n :.,t't li'H o" ( I' l ~ ' :-- t \"H l tI :-\ q llt \ Ldll\ 111
( cH~'<lilhu lan1lt' i'n .t' l' u ~!lt 1 1'i'piu ,, :1 li, 1':tl'in

u f n

('U 'd l'td ,, (~ p(lri~''Htltl , .


H~'-'L\H\ dn ~u., utdurin IIli rd t'il' tiHqtttdn, lllllH
nct u ai r ' , (d :d tt '.I ,t n ln d 1 , " t u r' 'i11 1, ' d i "" ,.' n IH ,

rundn

Plt'

JHil'

l \1 ' 1" !\IH}III '~ tiH llt'l' \!lll't'ltl, ns~t'ltft':-\


~ nln , 111i~ uiH :' IIHttll jn td, ,~, ~"-l'tl' ti uni,llls, \'''1\IP

1\r\\.tl,

t l i ti:''iud~' ltHh:tll"':-:
tl\11\t:t 1't'ttn\\t' tt,ln,:r\ ,l

.\l,,,,lmtn , l,quln ~,,


tiP I>. ~lnnllt' l n \ 'n~' '' ' d,, 1'inn
sn!'\IH'ntl.nn ('t'rlu:-- \' '"lu, , ifudn~.

~t

,j,.

Hlld.l\ .\

t~nl

itt:--t ' t'iln tttlltl l'' ' 'd ~ig''' "'l itr,,nttl~" n qH\' ,pu
lillttn n ~ ,.,. I'''''' dtt ~lltl JWl'Pin na pl'tUi, H

n l, ,tinl'in

t'lt lltn

:-n'H

l )~

1L ' 1\1\ll ~tl'. jllil' '''''t''Hill,,:-- \tll't'!l:o- dt't\t'i


t'lll t' .ts P ,,~ P'''d '':-- d,, t ' l'lt :11\li'H{u t,qu ',\t'indu-.
,., 1~ , 1 ' 11 ':-; Ii 1, ' 11 h 1 1 !'" ~ . I: t~ , u 1i t ' ~ n u h~ t ' ,. \ , \ 1' 'I u ~
P ~ 1 r' " 11 '' 1~ p "d nd n :-; 'l n P "\\ " ' Id \11' n n 1 "
' .'1 ' \ ti ,l
1\1\

\ q'i'

P't'fn 1 ,.,, IIli' JH',it ,\ HP '"''''fn li:-;\lH\ HH\ll\ltliuu


( l I ti n p
l\ I \ \ I \ i I !I I ' n
H t n :--i H d I \ !'\ \ '' " '\i~. h\\ t\ H
~ 11 n ,", ,. ' d ltn ~H' n t 1n\ " n n ( H I',' 1\ ~ l. \ u '," , ,s t it i n, t.'

r:'

,, ,j,, l\1'\ 11\\I'Hfl:odll llnut, pttdt'.

1: 1\1

.
U;-.,'t'IH't' 'Ht\ ls ,
"'

t d 1\\\'( \'l'l"( H .. \

1 , , ' 1 ~.

P'\\H'P

\ t

ii.\

\' 11\

~t\ tlt'''''Jt'~t,
j _.:,. ~1, \'tiHlP

,
t E

P () lt ' I' l ' U

H \

tndtJ IH1 dt t'llt.uoo~ ~w~~itt ptlo uqnj


(p,fo. c J l'ltUlr:tln ( p.lo.; a(lo t' tlfrv c, :uun de
J ), .Ju.11,
111 :t :~o de .~lltda .. dt 1:,:\:L ,.. lu\n
1
dP I llt-\l ilho. d;~t,t'lldli ~t' tscl,. qup (l!d ~\ r:u,i liN
1111

ohl':i""

.. ,

lt lt'llf u

pl'ln

P ciPIHt:\o

u . . . ~iu:sdn"

~lni

q11(1

P''ll) dit)
adi:udt,

d <:dP ( Jan"IJ'tt

do~

fltt'{tl' (' Ul',ft'IIHIH':I

pc~r.t

it\so '-:tn

Ptldc 1u

ftitu~

auto ...

nof(t'IIclo "'t

H IIH'

hauw

.'t

.tlH',l,ad.t"'

<ra til pri1wip.d

''~t'l't'\ <': .

p1, . . (o Cflh' ,, J dPH,UH a " (udeo i


lllt'll(o dt"\i.lN abnhaf:t.., < (t'~ t'lllft uidn ('ttlll ('l'll
~l'i t'l)~ t' f'llll \ ('~ ll.to l J'a l'H,l de bt nu t li I \ nl(;l
l: Pdnud:,, ('tJIIl ~( ''" Hl"tptn~ OHh rtlt l'lrl diniln
dd"" hnlnt't'll da clin ('l'.&...,(.l, 11" qn:H"' llHI\ \ J'o
d:lH I~('IH'c'~Hs n"'~i111 l'(iJilq \ u tll'd' 11.1dos 1\P
di ln d,l~tt\o, ,, H\ Pl';'r "'llilt-i 1 i1nnll1!t~ tl l~nd,, cl(\
'lll'' :ts diiaH ahnh:rdaH :t d< 1110\l't' d:,ualut-.. H"'
p:tr't~ <' ~ttt d'alllru hwt UJ<ddttl'.\ l:nrad~a~
'I' ''' IH~ p:tt't'I'H ao llrtJH:tun P (tr':tt dt '-IBt:nla
l111 palln1n t' dnltn ILHI pnlhuo t (J''" d(do~. 4'
o :t~H<n(,, dttllaH ~-~tr; por ( inw dn pon(,, do~
:ti'C'Ill'\ t' dn 011( ra )Jal'(l' 110 IIH !'Bll dit'lilca du"i
di (.,,~ lll'f'IS l'il't't't 1:1\rador-~ d.tl~"ll:l IHa td1n1
t

1\ l t '"'''ii'C)

,.

d:t

1\: tl : dh :t

jllll' llll 11 11 1

d:t

(( :litltt .\ h

111 )

\': tl'!t lld .t 1\l'll :l'l't ' llt':l .

\J t~ .. lt'll ti 1 ,1

'

____ I

Ilt( l I' 11

ltrHI ar. r d 1 '


( I l~tlu

.\ h ui

n li

I H 1' 1 ''

' 1

'I' I,:

.\
chil:\ :to f:,,untnn~

( t

pnlltllll~
,, d:dtd llll'P p:dhn) <' n~ qnntr,, t':\Jltb~ t}ll''
:--P :\ d, t'n . t'l' lt:\1" ')H:lfl'n t'ttg'~'~" cf:, ,]ilu crn~ta.
M'1'.l) ptln tln'ol' t' tH,hnnu,:a dP tl '( 'litl\o ''nJl\
.-.n:i l'lu nri:t ;\n l~tllllann. on1 ~\1:1 t:tlll:\ llllli
dt'tl\'ntHln l' n ,h:l\t' pril~tip:d N't'i't ln'~ pall~tto~~"
'-' lllt.'P. t' .1~ l'n~f rn~" d~' 1l't'' 1):\ lltnn~ ''

h'r:'\ll d\' lnq,:o

l'

I' r~HL,t'l't'\ t'llln~

t],lll:'-

r
t'u
t nt i , ,, pa r:tgT:l

pn 1:1 tlln:->tarnn;~ .1 tr'''l\1\-;Hei:\ dn:-\ t'\lH'\':--~lh':-o au l.'(ililtl1IO.


n ~itua\:.'h' da~ lll\:"tda~ l't'JH,v.n~ ,, dn:-> ,1ul:lllt.l~

l'llll\

t.l'nhrua

,\

:--l'l'l'lll

l:t\ r:td:\--

lh':\ niH':l ('lu't :\n HnnlHlll' '-''idtni('-

nHttlt' t'PUl f1i~n


ll:l p:H"{l' f!lll\

lH':-1n a:-

dt

l " 'q 'HH'll'"'

d,,

:\ll\1l:l l'l'"l:t.

:tbt\hndn:'

, tTtLnria :t,\

hul\tJ-l't'1l'''n. 1'!\lllll "t' \ t

~,.,.,,ln

l'lHll

n;2.i,

:t flif,'l't'H,':I ,,,,

:1i~ .. \ t':\}'t'l':O::--;\,l

HnHH\lll, ,, ''llllll't"'':td:l
\1,1" e:,~nl:t~
l""

"

I' \ '

I ~.s

Jhlllt' )H'l'~d:U"-I:'l' :1 lllfl'l'(H"l)la<,'l\S difl1 1"Plllt__,~ t'

nu ~<\ rpt\rP :t~ hnn<ln::- '}Ut' ~uh~tilualn os


:tl'il'Zti\\:-o :'alic.'tdc'~ no:' hf'l"l~ll:-amora Cl"Uzadl)~.,
)'
,,u ''td:\,). l' Hl!li~ pos ..'),C'lnlenh', }HH' ~~'tratar
~

d:t~ t'tlga:.;. H~ a lll'had:l~ dl' nn,.~la ~.L(C'nninadn,


p,l,) l'rtl'l.allll'lllO dtl' lc..Hl~'i.l~ ht'l't:u~ dn~ <'OIT(-

'~url':'\.
l~tll,,nlu~ rc.eon~titnir n t,lau::-~trn dt ~~o~'tu
,lt ( 'a="tilhn conju~andc. o h.':d( du (':tdt>rnu
dt' ~..u,at~g-o' <OHl c) CJHL' ~uh~i~l<' no:-: <"<HTedor<'-. l:lL'I':lt$. aintla d<) cob~rt ura-- iut:uta .....
l)nt (':o-ta~ :--l' Y ollt'
( 'astilho $..' lH:lntt'ul :-ulj(ieu
l
ll:l (~l,nelnrn dn ohr:l
ern~l':' de' ooi,a
d<.'
rptrli\ :':1lit'11tl1 111!1:- ~utn;1riu. qtt:l-.:t' priJuiti,o.

pon)p:l d, ,nra(i,a para as pila>.;t'it pi( l'i;-:. fneha~ ,. rn~Ltt",t's. t't)pi~a ... L\ t lH
1\~ln'~- tOtll a
llll'\ o~a <' \"lYn
f~ir:\d
Ht)J't'ntina. faz<.ndu ayuJ

r(':'\'1'\' :\ll!lo :l

( rn~

1'

l:tl' :t:-: t'foit'~


;-

l'l\:ll~ ('JH llh\tl3-

llt i;t'" d ,, a Hn- re l1.. yn a 111 }H\ ratin::por putti "t'hn a~ Jnoldura..:
tJ, .. _ Yilo.:-- nHidnnHntt rtft!n1

dida~.

( )~ eapit{i:-: :-;au ,ariadn..: .


dutnin:lnd,, o t1 ~t'op o etniuti,a
. _, hrt' qut' a frr:::ca fanta~ia da
prin1cin1 Hcna~tcHc:a lanou
tuna !..!T:HJ(lsa fauna: <ablrila~
d0 anio.
ll'l\:--lara:'., fcltinltn . . de

\':lrUeln' t'Hll't' filanlo~ qnP cln!..:."Pln \) <"nlato t' ~'~ yezt~ -=e l'Hrn
lant 1):ua <tnln inYt'rlt'tH.Io a ..
.._

YnhHa~ !:!'l"L'~ra.s l' frt~qtnnte


l1lt1lnf~ . . , nunalizan1 \ornand4 ---~ YrnniforHH.~~. )l(ldelae.tt

nr1 1ln:1. <.'ra rude. a11anJando


inlt'l'\~l\ll('t ..... li,-<.'I'S~l~.

ri~.< '~l t"a t'

nd ,~t"'nt:ia~
--~:...:nitie:ldt1

,,

pnr

- ... rn n h n ~
t

.......

irn. de

,~'-\ze ..
nl:lcJ.:-

:Ht ~eu

pla-..tien. 'I odt' L\~ltl


''uropc1 ,-t'Stc ,11 c-riieinhurntt"
a pea n1 ct uno a l o~.ra prft {)xt a
n tl nHt rt.\lnn~t it ni\"ih) l ti ~t {;ritn.
pt)d<\nc..l .... : h~tit nir-~L' p n '-ariatl . . rajo~ ~en1 qnt) ~.) :utah\HH.~n
hn1nnlhl preti . . t\ dl' lllt iitltar :1
sna l'~ttiL}a. (lntrl ,~ tl ~tntidH
d~1 d'-~l~l rn~~t'
. ..rr-,;ti('H .... iJuilnr eh'
hPl~nietl nfifll d(_' r 'lll: nt'. dc.ttrn,. u ta lhadn nn pr l rin pL~llr-a
da l' Pn~t rtu::HJ nn_ranizntla ttn
~1~t0n1:1 th"\ hn,a . . \' dt rt'~i~tt:n
eia~. fa lt'thl n tt rp"' t'ttlll t ln
t' dtl.i
~nn_rintl~~
tnnH1 :l ~un
..
fi;::- i n n tllll i a (' a .:- na n 1tu .1.

---

l ~ 'I' F
l 't

l'tlltl

itll}llll':Ull

i1lttll afllt'lt .~
r l'

::q w i i ' 111 -~ P" r q 11 1


:ttlll'~

llwrtalll

:ll't;H:t.

l'llll\

p P dt 'lll

'

nltt\:-\

qtt:tl

t'lll

:-\1'

l 'l' I'(I J~

a , :d 1' r'? \ l t' nt

llll 1

:1 C~ lP llttt

d_i'"'

lli\ 11

fitt'illl':l

l'll\

('Llll.._jdt'l':tt'

c" :--n~ c 1 'lll~'

I ,. ' Is
I"'"\

tln , , ~ 1 1.::; t . , ,_

i ipl p~i, :!l d(l

tl

:tl,td:ttl:t:-\ d 1

:1:-'

111:\1~

!t.'lll}ltl

11

{J

(' :I:...-

l I l 1I

I I I :ltI I' I

ljll l'

l'lllTt dtH'l'S

,'\

l )\ 11' l T
I
U

de

\H ' l't,'t l,

, 111 ,.

n:t-... ~.l' l' : ~t i ttti\ da tlt:t\'t'


dt\~ :trt''' t l eva\'<1 dt ' llti\ :-\ tad ,, .,
pi::;u d and:tr s upr ri,r. ('11\t~~
l tlthn

dC'

q ll<.' l d l' \l H\ )\ ll I l }h 'i ( I ' l' i L d i li \ tl, I


:d,:nd""" d,. . tl~gatdt:s tnut o ~H c n
t l' t '' H P"' < ' L1 tt ~ t.r' h dt ( ~ r i j,', l
~. l'ratHi~ln lll' . \lt ' lH(lll'l'. \ltt:-\
n ( 'l<\ll"'tl'P l'lltl. ruind() o-; hvrI

l'l ' .......


ll'l'\
'

l 'I I -...

uupn-....

ccrln

"l' lH

a ...

qttl'

l"\ll~:\"'

:--aihant<h

nn

tln dt,asl n .

In . . td<'llncin d1' arqu1il<lo

l'llt

pritncira llH i a (i, n da nn\ ii pr; . a ). I.. a l t' n <1.a t l n"' ~' 11L' 1' n -c s L' u t
i ll'
l~u

dl't: li\ l' qttt ' Ll' \ l' de


~e r t'l)lTi .....,
,,ido l'nr :----oTaiHh'"" l l' tT'\c
1.I a 11 a !.!,'L' ll"" '? ( > q ll e { n rl n {
q tll ~
<: nrrcl1 u re~ ~ 11 p lt ' ll H' I\ la l'l':-\
('l' ll""L' l'\a nl inllnTns as :-;11n:-; nh c'>h a t.l a ~ 1 1~.6 \-a i:-. c n l> r i tl d n a. d <~ Iilada nrlH\lllL'lll ;'uia tla Hena~' ' L' t H
:a l' q 1t u t' qu i a li hl' n 1a d l
d <. < ' as ti 1h
1t' 'n u p a r a. a "n n.
ll't~ll!'a
tradi<:illn<d. d lin1u ' t '

'I ' IH I t \' ll\


.
('l lll""t'it: nl e Pl'~'ftnicn.

t:nrl\''111' ti, l ~ ri"l'' - Clau:-ll'l' dt "' la B:'t rhara.


attncll~ l>en :ns dl'rrtddn"" ni\11
{l:li.-lt., :unit\'tlutPIII I' t'tdido pla t ::i111:1r ~lunkipalt!P T ntn:tr)
t"e rialll dt""ptr L,tdn u c1 npl'l'n!'\u
hi:;t:.\uh n c> dl':-\l'j,, dl' tn~<tinr
n : pnlallll,, 11latritc~l1 a -...tia 111:t11eira 11a i~reja
Tua i;-; f artle. ""' nt'!ll'de~ da uo,a nu't~it"a ? ~~\()
dt ~<\ttla. Iria.. de Ir);)(;. per11dr, d<t :--na tnailr
1erLin esliundado na stta tonslnnll' aeliYidadl'
pttjan<:a lriadnr;t. e na 'l11al t.'l<' Jlt)~ lllall,1a
Jlll' ntal n l'l'::;<>ht<:~n d e sulnncltr a Inat{ria ~~::
l'tdTHl' pt>l' tllll;\ p~rla uudc :-'t..~ tHij\\~f:llll en1
linha s da ur)\-a reg ra~ ( )!') i\1\<)~ Yu pn:;:-'anJu,
Llvlilad() e e<lnilihrad,. at-ran.i> "=-- l' I''JlH. . IdO;::
ll l ('llnYeJil,rn de Cri~ln tntdliplintnl-Sl' n-;
!'tuHlnnt e nl.a1~ d11 fnnnalcrin ch\~~i~o
n ann
( ' lan:b , s ndn ,,::; l~Ol' \()~ tln Inl':-;lri~1 Ll
Ll~ 11\l'li\-\ nl( l1 L:t)}'l'l'lldt) L'l11 }lllr~:--in1a l'lll'\.i\
t insl ilho t ractjad()"" in\'ariit\T lnu.: ul c pl' lt"
Hilllt[lll'ado p'l' pila-:,! r"' tlrt:H'a la~ de u,o(i,~l~
p rj n ei 1,j 1 ' ;; d t r r 11 z a r i ;t. ; ' ~ \" 1 z t ' >' Ll t' a d t tl1a""
~Toen-l'lllll :H\1 )'\ e t"llllt ta u1afeus nn;:; e:-l'HH\'th':-=.
.._.
al)ttidas
r
(t'"lq
l,,n
,
a~
tjlll'
dtt'!.!.'Hill
a
Jllln()l.
M
~TH'.l5" frclltlt.' cnr,-iluf'tt atnparadt' pur doi~
lieas dC',:,CHiptllh:tudn n l'un<J tn de ,t~nladl'ira;-;
au,lt;-;; ll'l'lllti\Hilt1 l 1ll cuueha L' flanqueado tlt'
arquit ra Ye8 .
d , ,1 :' ,i 1~ 11~ lw r: Id i, "~ : a l a d ' ) u1u a j n u Pla
Fora dt, ;,,n\,1LI) d'' t'lll\\-<' lllll. u:t ,i la
panLtdit JH' l" lllt'~ln,, e~pritd. I hnirn. repl'lt'-'L. .
hajxa. a j,,fl,t t ul'ia (a ~l ilhiau : t f~Z-:-\t' pud(\r~ :t IIH'~lllil llla: n .itllli~,, que fa:~.in palpit:u u
,
s~nncnlt f.itttlir ('
pn d'""ttill d,, llll ':--!.n
lJtUll itltdtitlt'. a llt>\idadl' qul' l'ra tlt ri~nr
:u.lutiradt ha Y:t ti' 111''''~~,,1tl' '' ~~~li<ii~H::' '' d
:-;,. , ,i t ('IIII itt11:1 <''"''(' 11111 t'l'ti ~ln tul n1da lld
devotr;cs esiratth:t i'> :, ittlllt ( lltiu n'gin. E ll:-\;-\tlt
l'llllc

(I"'

I)

(I

11

'

H 'l' E

p ( ) H 'I' l J ( '

l J I ~

s A

"-\O

1.

.,

'

I '

"'

I ')

b: 11)
'~ \, o 1I 1 ':-::
I)

ll

1,} 'I' l .

(1

"

I
l,

r'H}H'la,

(I

A11

lllt~l(ls prclt"\Jnnt tllf' H.

" :dL1r t'


111:\l~

''

dqs V:dt~
( l' i(\ ll gt ti il l' l )l' a:-:; 11 n d 11.
t 1 '1 11 1nl o:' d 1 J, n I :, ti R( r" .

p/nlitjll da

rr

I~

!'ttt\dr~.

tl i.inw t'llillll:t,l:\.

:1

dj ~ l'l'l l:\

t'tl tll(l dt'J'I':Hit'I':I

I'~..!/' l H j i1 d t
\'tn:lllltlu~ l'l'll:tSt'id,~~ 'JIIl' HH
;_!'l'lllUllt:tB dt di\"tdgat;ftil t'II~1la\'"'r ll11.
tln U
1 t l i H l l l1
t
1 11 : 11~
n
~~, u~i\,1\idadt' ,Ti:'ttnl ljllt~ :t illlvV i 1, I' H ~~

d l' S:;; I

l' tt 1\ \' 1'

li gt.:lH'ia ptpfundn . Dncpti t't'sttli:IHL ltH\n,i:t. ltnl,ilssinta :; t'11lllh1n:H:iitS; de int u rpr l:l t, :i,,
t' t j\ 1l1i \ll' ( \ d ;\ l '
S:'d ) (l : : I {I 1\ i (;1
rcnnana 1'1 ':""-Hrgi:t dt ~u h :1:' <in

zas nn~ ,a na ~ }l\'11\ ttrias tlr1


anLign ltnptrin.
( lra dC'ptll:-\ da l'cndttnpl:H::'t,,
' h s t e 1n n n t ' , d c l I a s ~ i < i :--~ n ,1.1 c ,
c

d h a r prlill rn

hen:ns l'nhnn~

t' l't llll pl< 'lll en I c)

tn

ali <rn~n

u111

tt'tptda,

r~~n t.tlH' 11\\ns

rlt nt~\oi cn
"
dn nlanh<~-

,_.t,lllO

p.1nsara1n cn1 linltas


tnda. t,i ara llt)S tlntHns lla ta pl' la
du:-., HL'is )ln:.!..'U" . etu ~. ?\[are< ,....
En1 YCZ dist c). pun~ nt ~ a peqn('n a
quadra LiObl'l'-se ~n n\ unut ,dH',_
hada. arleznnadn , pl' l'~e\- t' ratdt ~
as~inat,nrn ~!;l,i<"a. < 'nsl ilhn nu
a c o11.1 p n n h a q u c ~ t' :u pt <'l' u H a u
st' n cal o r. q n G pn1~ ll\ pelo :se u

n t.n1o. 111CSI11 0 c 1n to p eqtll~llu

runb)t,o olhon para o pn~sado


Jnantnncln-lln' n l'nlcTn d c l'inidnt
- a ernz cl f' ogiva. <) rt"'d n -._n
' t1c Ylrl!ttn...:.J~nln.
'
nn:1..,
Lrans l a<'nl's

~agaze~ co1n qtll' :-'<' ~aerifica :\s


tXig-tlH:ia~dn 1nndn . .\ 11ltHln ... ::-;egne-stacnrrl'ntu
11 tlll\ '~H g' > l' l\ lt Y o ; 111 :1 ~ r 111 lll'L' Y t' n ~ l' ~ p f ri l n"'
i 11 q ll i L1..1 s d (' ~;(' c n l d ii -.; 1q H' r 1t' ; l l' -.; "; t' n e i a c p () l'
lllllC\ nn : 1i :-:>t tnnis pt'lH'l.ranl v :? t'lll Gllt na:-.n' r t'lll
v i b r a <:i H'~ d e n C1Y :1 si t n }la I i n . a 1H' ln s d L' 11r1 \ a
cnriosidnclt l':; piri lnn l. C~asLillt<l. Ha lli1ua fast'
da Yida parC('t' itr UtSC.ttlkulc, ''"' anall'"'"' da
no,a rclip,i:'i" pl;1 ~{ t'il qu e prntnel1a abafar ''
eren<;a t rad iei o na 1 lnt ~l':ll ldn n ela t' ulnll n~ar.
... (l'ur1. prc f'en. n' I f1-:1 :1' <1a 1nn1-!a t,r1J. l:W LPl'l:l
r
nar,
no ~eu C':::;priltt1 llla :; t'l1lllllbl.i\(\lllC'll{<, ' lll
ohrns nlltlt ptele udt tt d PtllO ll ~f r :1r :1~ pnssil,ili -

n(

la.deH Ja HliH at'L\cladt Oll llllJliHl.L \:'\li l; lllll :l


t n n v(~ t' :-; ~. n ( 11 111 ~ l r a t i ~: 11: a o 1 1 ii < n 11lll ! 1 i 11 l r rprl)La.:o t'Hl'l~>ll:d1 sli L ,, 'Jlll' t ..J: dt l af',c rd,, c.., lll
o c"~pri ln eh~sicP l' 11 Rtl:t t't'ic:ri" lltlVl..'l'~:di;;;~l .:, .
'

Clau:.-tro d:l llu-.pcdarin


(l ~lkhi alltYt'hnPnlc ('t.:dido pt:'la C. ~L dr Tomar 1
t:lllYL'IIIo de

Cri::-lo

' I"' ttt l o 11 q ttt~ ,-1mns


.
' . ('on:--exponflo crn 111atena
Lru li,yn ndnz-~e a tuna i11g-ehra :ur1uit0ct6nira

e111 qu e nt1n1 ~u1cl :nnenlo snpcrionuente rtlnicc}


~c dt'scn,~nlYollt tcn1a:' n1n-..ilai~ d<' iinha~ . .::niititJ.nlt's ern ~i eoinP . . npren.1a h~l za na ronY~r
gl~ n<.ia l'S l tica de~~ 111 o ti ,o;S. n1a qnr qua:;e
~ Clnp n' pecle1n nn1 tnntpleincnto de n:prc:-entact)
})1;\ -t.iua. tcnno aurola U1.:3liea rla ::.na . . jzni,
fica(~u reliniosa. (-)ra .J no eh"\ ca "tilht"l ao ll113
-=-g inar duas dn" -._n a~ rnnr0p(\~ nuti .. onflrcl.-=a::-pcln divino culiro que dela' sr desprPndl'. o
n)cnladn prl"iro da %!reja dt ( ri::'\to t?' n ~tnnp11tii~O l'(~rtir~~ ,Io~ .J~rnin1o~. c,-orou o ptn:--allwlli' l .l tttdi"'Tnl 'lue and~,n dnrnnlP ~t~eulo-5"
jit lo;:; lllt:l lld l'l)~ c} l 1U1U J"lllllHL'II:--il f}on~ln eh
~tnllld(l:--;. :'\ l'fnrnrd dr 'T'nnu 1. ;, ~rnnltrn ela
~

..
1v

:\ B '1.'

l~

J{ 'J' U

J> <>

rtcatada u,dilt'. a \ i r r,<.:nt i rnna l'Htrc o cnrtl)Ju


.
~

da<ptt)h~ <pH a allttllt'iaranl. os l'r"ft:la~ da


(aulif!a lei . a;' ;-;ihila:;; tlo pngnniHnto. cfIn as tilaet<rin~ dP~ ,a( iein iu:.:. O;' q ual ru d 0111 n r:' tl:.l lg-njn
lnfina t0ll111 1cll'.i ~adn r(~ d11 d(g"lllH tri:.;ta' En1
Bell-nt. 11a .a~cPlH:fi,, pilatnid:liJic tl:1 fll'fJIIitt\ctura.llJ l1o~;-:ana de linJ rns 'lllt' t'X:tlf;atll a \riq.tcrtJ
t r nu ida
1h) \' o da j :uu. lt t. C as t i llt" c.: u l (w c' 11
t"'

quase <:'111 co1Hlnve enn1plel,,~ t\111 l'lr.tll~lru


pletlll. a~ ii;_!ura~ dt :tf!Tttp(tlltl'ttLcl eelicn 'fllt \ \o
das pr"fLeia~ ;, exegt.t : eln l,ni xc~~~~Ap<'J:t d":;
ii a n Lill ea 11tl u a l )i' se d u s pi Ja n s c c ' n 1 as s tt n ~ f \~tt rn.::: a. n~tl'ra~. Jnai.s l'lll lnHt o!' l{lla Lru l'rcd'eta:-;
I

dl\ poi.-; rptaLl'<t ~il,lla~,


po r ii n 1 o~ q n a l r 11 IJ t ' 11 { o r f' ::- ( ~ h e g a d(J q 11 a :-\ t~ i '' J
zt.\nite d~ . . ~ctdr> X\ 1. ll:t :; \-~~lH;.l'a:; da re ~H(:i'"t n d~t
t o ll l r a -r c t'n r n 1a . a i 11 d n <: :-' i l' t 1: t 11 ~~~ r n :-; 1 1 p t') r l i t o
l'lua a nl5ca lllf.:di(va l, :t nl<:~tar o d cYul ado
gotiei.sruo de =-'l'll ~~rdett,tilor.
'
r)e.::;a ~UCnta aJl}],sc de a}~llllli\S
cdJra ~ . as
......
n1ai~ reprc~cntnti,-a~ d e11Lr c as criac:i)e~ du
grande bi:Sc-anho. a;' raial' '[p.1cla s pnr dc .l('t lln ~n
tu: e as cleclnzicla~ por :-;\tnilitndL:-; for1nai:'~
c-onclui -se qne no hr1u\e ahanclonn ::;l_)ilc_, das
frnndas an1aclas. 11etn li~eircz a na l)l'02.TCS:'iva accitae:to
d(' cla.s~iti:-;tnn. ~.\s d nas corren
e111

atillldc~ ton\td~a~,

-~

tcs enconlrallt -sc p or YC%CS, atloran1 sent Sl'


tlli::'lu raren1 llllacld'lr.' hu::'Lil. ar(: (1nu. snpon1o-lo. o rnedie,-o Cllrjfert pt: tlt.!lra ttnlo nn1 pcregrino t nrPSO na r enc.,va (:~. u d11 L,ensan1enlt,
aniig(J quu j alagava o cl>tt Clllll asna aurorade ressurreio pn ra poder e la rnnr:
T'a n1l H~ In
en fui a ~Eleu~]s. tnn dJ tn L\u fui iniciad<.)!
I

II

O SEU CL!-\SSICISN10
.:\~al.lctinus

de dizer qtt u tlnla ulJscrYn<;o


ate11la da olua de~ ,.J "fi,., el e (!astilho nos leva a
cnne lnir qu e a ~tta dinftnri t a antHit ec tnien st
JTiante\c ptJl' ntui Ln lelll}>P fiel aos prH; pios

I I ( J' 1 \"
._,

'l 1 ..~ '


(

:;obre-

t. ndo nu
lungn e
operuso

1' e r u (1 n
qn e cnr1'1 ~s 111_111 c l e
h pl e niL li d C" d tI
' ll:t

:\(.{i -

U E b A

C~

\idade criadqra. . . \:;; ::,nl RC C'oHtlni dl, 8 lrah a lhn: q u P l' i ta H a t p t j bu; ' ' p vd i cl a <.'lll 1 f) :; 4 a
D .. J (lilo [I I. rJS t.x i ~lt..nlc~. poi~ os de Libh()a
1111:-; faltan1
pnr tcren1 ~ido de1Tuhlns pelq
, 1 , ... 1..' 111 , l
<1 c- 1 7 :1 r> .
Xa . _'. pt(a da'luelP doeutnenlu solicitadq
para }'I'C.'iac:fio ele l' <lllia:~ a l\ena:;cPn1;a ha,ja
(riutd'ado en1 Illia. todo~ o en~aiu~ dl' in1('1'prlla(;o v ilntviaua 8C~H:1laY:un (::;g()lado:'. chfJ<~andt)-:-:e por tun lado a ~inl}Jliilea<:o au:5l~;ra
cl;\ ~-.,ntra-rcfonna. taJn1nltancl()-S<." pur c,utro
lad o 1ara o entutneein1cnl) elo haiTOClJ l'Olll a
\ig-oriJ:l. c,;xnherfuH:la llli~plclall~'t'!'\ta dt qne
11: enlrr nr',s 11111 ,arrenledo na fathada ebore nse da. C~rac.;~1. E .'i na :)cgunda 1Hetadc do
~<~<:t tlo X\'1 Cf'H.! ent P(, rfttgal ~c t\ntra rttiolntallH~ td u uc1 :-,; pn!teib,s dl'sla pr:Hita ton::;truljYa.
:-; 1tl l :5 Li i li i n d 11- :-: t ~ as a.l ,,:, I ,a d a ::; 11 e r \a d as p o r a 1)( , la(la~ u1n lJ c n ;u; tip11 dP co1H:rlura (p1c j( .
ctnun vint cl.-5 . l1n via sid () inlpo:tu a .Jou dt
C~ast illt() 111.1 clan;'trn princ ital do tonvcnto de
( 'ri~do, cn1 'L'o11utr; aHOS depois arruinado. ('lll
:-.;egnida. clentc_dido para se lhe :;ulJslilnir o
act.ual de elegante prop nc.:ionalidade palladiautt. ('un1e(;uu a r cgciLar-:..;e log-o no pri Jneiru rrnarlel <tninhcnlista a 1UO\'illCJ1Lada e
ncr vusa 1n uclc na tnra uc:,Lica c a snccclcrcin - ~c
cpis<',c]i<;atncn te os perfis nutigus, as pila t,ras
d ccuraclns el e gruLesc<S a aTJtl'HlTtrCnl (;ornija:S
e fr(_, ntl'.'cs, (IS c:apitc'is tCJrut,j,,s do livo lluren tinu a renut La r fnsl(Js e;anelndos CCHtHI se Y
e1n innit(ls edifcios (ludo e-ses noYos fartorc
se tOnJ'ngain
. '-' uo n1 11 na tura liSll lO n1annclino; e
ele Inan eira Inais evidente e ntais franca cn1
cdifeins jua ninrJs clcsclc .\rna.rante a l'aYira r
.Lagrs. I: a l~ c na:->CllC:a florida. prinlaYoril. ele
BrutH: lll' s<:u c d e }ficltcloz%( . a 'JHal coniC('on
.
.
.,
<t
s 1t b1ll1 h a r () n o::; s 1 ' tl a n1CJ a 11 t c co 111 u .1 a o
ii %era na F' r a u ('a
d v F' r a 1H.:iseo 1. 111 :scara

cli::;crct'a snlnc u a.rcab oi(:o ;.;~)tic" cp1c dclHtw,-a


de ncd-ns ealn1n~ <' ._..uTat i<:--as. de :siHt t;f ri a re:pousan(e. ( ):-; eapilc'is so altcrac:c: pitnrt)scas do
Cl>rniin elc\ssi<;o. cu1n ''s <,dalo~ ora ranPlado~ .
lll'a. n.!vesticlc' ~ de t'(lllHL~ el e (H..:an(r, 1nnib) ein~idas. eoru as ,-ulnLn:-5 ;, ... \ezt\$ ,ennifonue~.
/ro'l't~nten1entu d e ~ urn la1nento asrcncionaL .P
<ahc)cilas d e ~t11jo. earaa~. ra\cira.::: no;-; perfi~
dus lJacos. t hd~~ra=' ,-czcs a aplie:H:o da fo]l!ag'Pill t' 1uais salic..: nl'"' npn1xitnnndn-sl' da disp~
0
!'\ i c: a o gT ee n- r u n t:lll rL }~ ~ lt..' ~ ca pi (~i ~ . de t a
nl lllil :llillidndc ll'Jlt;d c)lll edifi\io:-:. ~er\~tll
1.H ' 1('ter unt ~ llll'I'OlllSllH

> (' 1 rtt ., t


r u, p:tra ~f'' us l:l
1 ,-.:.,.
.
1

,
1
(' I \ I l Jlt ' :l ::' 11 i\ ; I 1'; I l' u;: I P t ~ ll \ ,; I gtlll :S (H ~ 1 ::; eddl_
11 ti I'(.'' li I c1 - \ n h:
I' l ,~. :-; ( I :t 1 ; tI I I I~ (. t I( 11 I t . III ~' lll I Ict
I ,

226

...

t)

1,._.~ e na

I ula I
l ,--10-..&:. , ~m
ntarem na ~~la da
nl ora ,J.. (,ntt' 1:\..1~
" na ign:ia dt' ' ~ 1 ln,, t n\ I ..i l~ ' n(' auti !\\
JMlltk-in tlt" " ~ \ .. ,,~ 1\ c. lh\ tJ..\Uslf'\\ tln }l."\)~\ti,,
t,ito.. '"' ( \'~Udt'-P u,\,\., un h.'rl~\"'' '-'"''n''''-l'\

I '\"' tlt' Sintra t' t'tn uutih'~


ontn~ tln\l\,. ~t" \ \'rlht.ph,. ._, st' }~H~'Uh' l.,~ ..\ ,
la\lt~ dt t"\ll\,. t l"U\: '\.'~... i\~ ',.. -. s n1\{'\l :\~ -. ~\ 1 ).,s
t.lt' aha.n . . . '-"'tltl,~ ,. t\~si"i,tnt) l~Htt,,,h, , t.."'- ! it""i~nlt . . . inut~n 'i inh uu t.'tu t )nuhi, luht\,l,,
'llh'" uta Iria .. dt' 1\nt.\r.. 1(1\tl'\s h: ~n_"\ih ~ ;. St'\.t"n\ pnlttt.'"' d,, tnn,,n .ut. \~"'' t )tu,, ,,
i~n.~a t.l\' ~lila}.!'n' .. t'lll ~.lut~\f\:tn. ,, a ..li~.'rft,\
J"\\tnntla dt~ suth' .. \tu,u,,. th'" nh\' ,lt\ ~\h,\n
t.H":l .. t'lll I.i~h,a. h"tla,i,, t'lll'"'id~l t.'tn nH.'l'
planta por ntu3 ~,Jih.~ ,Jt. ~'h \h,,an t'lu ht't\'\\
Arlc..'x-:~nadt) l'(~llh-' nnl ,h,rt~,a.._,it") pt"t'ih' nt
t'Xi\-al moribundo ..
""
~Joio d~
a"'tilho.. mt'"nlo nbn't}Ut'latf,,
pel prin~ipioo ~\ti<'\~ uao desdenhou .. t'\'llln
.P\
t "' ~m n1ui
da: ~uas nhnl~ .
aplicar
"'~~ ent~itt'~ n"na._; itlos Yin,los -.la
alta Itlia por ,ia fran
. l"-"i: t] lll" t'lt s t"lll
nada OOlllJlrom~tianl a (\~nit. a C(\nstruti,,\
qu obedecia a um prin~ipio }lriY~lt i v,, dt~ tiistribui~o dt" fon:a"' t~rn pont~'~ t ..riti~t.\8 .. fulern
do "' ... t.ema de t'ruaaria que t\'i ~~lo ~rnndt'
arquitto }~,-ado ao apngeu na am~ada nb,)...
bada do tran "'l'pto d~ .._"anta llarin dt'\ Belttnl,
q
a~r~a pt~la "' bia di~tribuic;io das sua~
- "" em antparo...... muun1os..
..
F"'.m a ~tU\
roroa, a afirma :ao "'uprenta tla "'Ua soberana
cincia dentnl da e b\tit'a tntlieional .. ~"'pirito
d:\ audit'nt'ia

th\

a~tiva.

da

to intima tao radit'adn ci~neia


edifif'adora, ptldia ubitamente renegar-st' por
uma apo la a fcil ante a"" edu~e l' a inYao ('J"eSC(\Dte de no,o eanon? Esta pregunta
tem do formulada por &n~nec.\logo: ilu tre",
a qnai.. repugna uma brn t-a ""olt~-fat"e nt!n'
tio Udin10 rep
ntante do.. pn"t'~lt-\lS rnedu~ai t i .. to robu tecjdo pelo M-gnmento de
' ft'lrmula e ttiea,.. sobretudo eJn indivilidad de tempe.rnmento representati,o o
nao
d pem gundo
rapriclao"" da
como um trajo qu di tra\damcnt.e ""~
me'llo-tc
l"l\.-oeit.a .. lguma coi a
t'
.. de intrfn eco, e ope a
neo da pt.rsonalidade arti tit'A
a ua mnada que trilhou empre
001100rdanto com o eu modo de

Ora

ao
tempo intelectual
lula A ua ibra~lo pecltornando-a ujeita 8 tnml

M-t
.. dt' t .t
u at'
mera
intlut n~ia ,1~ t lda a tnnd~ , }'.. para
ll\: h t ~'-', t ra t rn( ar ~ ,l,,ut rin tut"lit \'1k, qM
n,\ ( n '-. U\t ~~.\ll tlt\ ah)r ,t-_\ , ptri ,\ t ri ti:,,.
l" "' ra,tnn \hsu\n ~~\~V1\ni ~lllt' 'l"'' tn\n t li'Uh\U '- ' , nt U l rlt\s t'lll f\ ttl , ~ ,lt. sit"' niht'a~lo
..,b~tnu't \, ,:oo.t~lnh,\~ :, ,l,\{t.' , ntinu\ , 'lllU-

~h.:\'"

r'\\,,,d,, init. ifil \l(


ln h 1'\\ '-f,, t rl~' -.,\t -lh '-' ' h , \ t ,:oo.,li, a dt
~- l\ la'\ ,h H U\.\, r '\\i,,, ' ,, ,., s ri. . tlt
n p.n. ., ' l h rl, -.\I r-,, ', ti, ' . . '' tH)l' s t
h 'ln ., ' u t u h u ' '- H r n .. ,t \ .un 'I tph ~
P'"'' 1"-'r tnJ" l , ' :oo.nl' \, i... t
, n .\n i,'-\
\' '\,\t'trl .\\l .. 1"1.' . \ n ... i t. ~ u .\n h''- n d
lll\lll\'llh.\ lih'l~\t'l\ . h
l 'U :
'-l' \' lh '\ ,\:...t\
dn ~un tu.H\ l ' \' 'Ll( tt\lli ... ln) H' ,ur, \ t h'
lnn 'intl~ pr ''\ 1 \ \lU~ l P'' :, n"l' thl,\ itni ...
hu"-llh\ '-' t n\jnr ~:pi~, tlit." \ , t su 1"\'Ult)(}Ut fn,olt\8 t"tu .:~hn,, tlP nh t'\l l'\'t ~\nu.-. t xt rit\r, t
h.\r1ui nnn
p
r
pt'th.'!
r:u..
n''
.u\U\l!\.l tla uo,,.
.
t l ont rnul :h' t l'1h. t'jH~ t's~~ ''hl'":\ prinu\ tl'l~ tt a
ll ...,..~. . ' d I' 1: . ~. \ ,)t~it" t h i u"" pt'll
11\t'llt'~ h \rit. t', d ..\ 1'\'.\ li~UH', tlisti plinnu ''
tt
gt\lllt' ''llllllllh \h\ t' l~\lh t r:\Uh'.
.1 t)il\\ t.h' t .lst ilhn pa~~.,, t. t.lUh'
ht Ul\ a
1nninr p H'h' d:\ sn,, t'Xi~h~th"l,\ , nt "l'otnar, )11"\'
ft.'ritln h'h~\idn tn-.h' t~ pr\\pri,,hu-i...\ t ,.i inht......
t.t\

F .

10

t'Htu

''

~\\l~t'ntnnd(.l-8t' t'Dl vin~"-.'ll~ tnrta~ tla"' quai..


~gt'\\.".:' logo an s-itio tHul.. a ~na at'l h: idAt.h'
1uais pn'tt.~n,nt\'11\{\Ut~ st' t't)Ulpra~. {...na d-'~
tlt'~lt.'t'U('1t'" t~ n sua lllt'stria na 1~\talha.. de
t:)~~' a 1:\:l~.. und~ n tradi~t\ o at'll
tlo

ntfando dt' abastardar t' ,lt: lirantt.'


t'nrt'<lanlt'nt.o uuulnt'liuo por tuuit( n; put-ado
inlpet'~l\"'t'l e iutaugivel t't'lll a ... t.la.ra t' barmonio... .. linhas da ~ ~ada dt.'Ut minada de balau tro"'. e"'l"-~'ie dt' tribuna para ruti ~a dt' rt'ttniem
erguida ~obl"t' a port~\ tia entrada para o
..
}k't..ndt\

t'arndo ret--into do panh~ou dt' lt lluart , ulnrment dt'nominadn ('apela~-- In1

I!'
Coneordan\ a trndi~o ron1 n rea.lidad
criadora, "'t'niio dt' pn\liea ~lo n1
d
in,cntiY~? Isto ._t.. ~eria ('a.; ti lho o autor
do proj l' r. t o c
Diogo dt'
rruda .

qu

lh

'
gt!lu
na
d 1 r ~
lo da
obra o
t\U e e-

"r ...

fJ

R l

C)

r~

datando-a do nu da na posse.. 1533? ~


1' 1 Ltm lado a tribuna da Batalha nlo "..em
iut~ nda na li ta d
uhra <tn~ eonstam do
1 ilo de quitat-u tt i to :. I). J o o I I I
fJn 1 ;)34. doi ano: clt.~J)()i~ da na rcntneia
J n . . fria. (la Ma all.a. p r tnt r .. uh~er,am-1'(
n . . trt<hu da artf'li t ura partularitl~ul ~

nl,HHt-ntaJ t rc tfllltIH

. . i ... furmai~ .:le tiu


l lie, ela tt'-cniea tpH

l~

tas.

ordem pl.._ eoaao aa

literria.. do emptq;o de
l
ou ~erbais..
de
impatia mental. quer espontoN. quer .......
fU 'iS,t-, Cf ffif qut' um et" em tivt
prerialo
tern \-alor flf nma assina urd. uma e mo ....
.&nhnt < u: , J,. net~. llioim . ligam as veua
m mbrr d
grand mli diaJJerDa. t Jra n

d I

, u " n1 r i .1 v i ' u a )
u ' I" dt lt ixar dt

.. ..1p r ' 11u a r. p ( r

Jlf: r-

.. ti tJ~ tlt. tia;rrant~.


,1 a l O" n tn a ~ u lt r a ~
' n ~ tradi. P tttn

trJ

~ ri '

el

.,..1

}'

d ' t 1nprl a
dt C~h..tiJhn C 11

h-1:

' ),.. I~

ai

I
o
le

a'

... "ft;l.

ntrat

m ( " m n

- ~~--B~
.! - D~ J. - 1 UI. ~

Hena-.cen a man dad fazer a ( asti-

lh

: nd _\rruda. n
l ra~Iad.-1 para
. ~fiei ,. de ruuti\- de (jUalquer trat
'""
de arqnitNtnra. direm
m ..:m
ltn r m delf de oficina. aJonta.rem.
rn o r de mai~ t p<-cfiea . . ignifk-ac:-
na qna
coo tnria m rbra-- que

i
eo
a ribnem a ( a ... ilh . c qne i:
i ... um
.,_
r dt- ' -ea i) individual.
\ ...
I atJQot-1 ~ n,~m I mbnr
~n-ad.-.

n~

pilastra- e o
d
1n r e a d
c:-lau tr
am

_~no'

..

ra-

eenc;:a. ,-t:m - 1--..-a

p1e

; tmptntt..: d~ rlt_--_ 1-: pan pna - !"- Df


fh fti I
.

1 (I n
1.-: , a
,r a ... tilh c.-omu
1

lJnand
p
r 1 , an
d .
.. . (' crnz m n
tat~lan....
in rrrmp~m a ... (an ltra
nnm m \;.r n
fi
7...z- za_. ,. -m J-1
n
rlau . . f"t d li l 'm
r bn
tl.an
das

an-an.a5 a bd d

bt d -

p .. t

ma

pila ra
-d NIJ d

m - d.t: a nlog:w.

trr ID}
can11 liz

111

n l ;: m a .... t u c "" c
n nram na ra1:M:Ia
~ ~ ,-ai . cm ..f ornar.
.n-a _ - ne-. f ... terior
ri-~nna.

_ r<L. l.enl fii mn ..


l , H h n _.I"{'ODJ~tric:n

prt 11
,..
'r!'

z.a-

{::. . J. tlu . . .: n Jle'rtll

-t

n r a1

UH~ ll .,, ~~ ~ U a

i l fl (H~ H C a diretta.
_\ .....i n1. a ... t: o I n n a ...

rn 13' Jn<.- lnn11~ -~nl c ... ~... din:i. I~ ... an: ~ s. e)J1J
- .... : : bambint"'la- penl _J.; t::: na parh: ~upt:
r ti fn, to. ,, tra-

Hl .

arf j ...._

,.,,
--

t:DJ

15.)~_L

,-tm .-)

na

D..J

pt r

pila~

ra

la quadra nde
cruzam
l" n ,-e-nt d ~ ( ri ... t . apant"e d
in<~mpl ta ._aJa d c~p ..tnl d m m

hi

,-emf1 e 01 m m
lia dispersa nr intra-d I'S'> d
- - t:

III

D\"eD

faaar

tn,__

anos da
da Batalha t: no areo abatid da al
de altbada 10
cobre. ~rt qoe a data 1533
m fi n dit . nt mponanea da

ele
..\r ru l. . m
ni q
nl
la t aberta

\ H 'I

( ti

, ,

d t '

t 111 r' d

I,

j,. I .rlllt 1rn

l'

I: 'I

c h ht '

22y

{.. (.,

f "' "'' ' l1 l 1 I f

\[r

' 1

..

A H 1' E

1' ( ) H 'I' l J ( ~ l J

A
I t lUJ 11 i nma
evidontt lutu d" prin(fpioa.
It(grt'K.Ka a 'l,orn a a, H ua l rl'a.
dP P)Pi<;i\o, t J'('('IJIJl((;Jl. (JK ftft,.
ha llao)4 da '4'llua. ~url,po)p t Prupl~tiu lLHHiuaudu <'III :so de
J unia o ti J ..., :) :~ o t (~ J' u u, c) u.
tln IH'<i fada p~ua o I<' a u t auH ui n
do (lausi ro priucipal, laa, (udo
dt'p~~i,; gra.aul.-~ Jaiafo d silcJujo
dtWIIJIH'II(U) ('IJUl alglllllHt'\ I,;.Jiu aad rfplHi(oM.

sas 'Jil4' uo-lo iudicaJu C'Jil \Lt%a


~.r , u o a n (, cl P l ;, I ~, p n tf i t : lJ IC f, ,
\':Jot; :uf ''H c i\ i~ l'Ut I:;. t I c L-,.
aJ.~OJ'\jdn jH}UN
tJhl'a., do ccJJJ \ (Jd n d ( ' ri~l o (tu
J't'\PJatHfl l-t;(

(opioHoH iufoJJJH~ d( 1;,,)..< t>


J ;, ;, 1 d a ( a pr li v 4 v< J d a s 11 a
rno,., e 1 t'( pa J'H l 1d o \' jl (r I H 1 ' J u
q IIB as KIUts Ht;,.;jJJat uras d<'td a
da(a Ha(,

trmulas ( dP

to.li;Jtd:tr

a~~iu.dura
d,, p,e{a ('a~;filbr,. XtJS JH'I'f,dr,t<
antcriorcs. (. uaf und ]H'JJKarnn~

H<'nuJJaaJH;a c(JJil a

aqui{l('f{J <"X('(tt{r,u a
curoa dt chtlltd J'IIH 'PH' ('11\'t,J\ 'UJil o lllcho do ffi(JS( ciro. 1ndol-4
('les, eoJ11o j{t viuHH. cr;trrrcf ruadu R pelos prinepirn; da crnzaria.
al,atida po.- V("'~(s a(,~ h Cf1Htse
IHrizontaJidrul( da~ JH'f\Ylltt,...'
~Tnssas t> potcu t (~. Saf1 por (~ta
<pu

,~poca
C11rtv.-uto clt Cl'i~lo
\"P~ lilmlu da Ca ... a do Captulo. iwomplela
(Ciic--lt arn:'vlrutlllt\ didu pPia C. M. clf' 'l'omaq

C'tJilll'<;' ~o 11o l'l'Jnato da obra~ se~ t'Jll jau,"iro

dBzOntbro. igu<rando-se po1 i:-iso a


:11:1 rel!l('fio
eorn "adiaHiatneHLo
dos ira

IJ;tl],,,~ 111, JllOJltt'nto en1 '[IIB foi gravada.


<,,1t:1l :-.;en ruais <nnvirH'PHl'~ garauLia de atril>tti,;~<,. qnatrn algariRtrtos 'J'H' pod"n1 eontprctndrr-~c no dP<~urso dt\ 11111 ano. ou unt
ponnPn ,r plflstieo lo genptalizado nas obras
dP 11111 ntesrno Incstre~ Pro, i~;,\riaJHf'H tt.
a(' t i t P 11tu~ est (' 111a n lendn-uos c"ueor<lan tc,s
s1:\ e.n1

eona a hadieo.
\"(-~t pel<, alHtndono da. Batalha ctne as
t

o h 1a s d .rt 1110 l<iru do ru nico uo


i eu taYant
ott P'". nr.~talgia d( 'fntuar ou por Slntir qup
aqul'l< ntJXPrto (li:;sieo, apPsat da ahundiuteia
dl:!,,raf \a para uiin dcs tnPt'('<'P r da ('.\llbPrtuia
,,ltLf,l'ica do <:oujunto, HO inf ptcal a,n iuteulP('~livanJttJJft. fHfl't' o ('nl'ftjo dos gip:anfPs
(

HllHt

odiKsfa

dt

Jauun~'JK

as eartas do i nea JHH vtJ t ra ha Ihador, dit;::,ridaH ao J<. pPdiau]~,

hojs para a.eaJT<-(ar pcdra. u( e


11n fora ,.~f a Jninlta cloenc;a. cfp fJllf' fifJUf'.'' io
gaslad o q UP f)c~ ll s sahc, cu 1nc rf'JJ}(d(ara paa
111ena1 alg11us, Jl1as a .. in1 f)<us rne Ra11vc CJll
H n p ll d P .. ,, n. ,r (JO 1 I r
Ho o c 'S (~ Il la, por faHa. df'

pee 11 n ia {a Jvez ou, oenpad n por oul ros n r' gci os

do 1: fadn. ~P n tia arrcfe('Pr o antor an Pdiff~io que


s~11 pai acarinhara como
tahPrn;culo adorado, dolando-o ec)Jn n melhores
artistas do Reu tempo.
...\ t (. ;l hora da tnort e, ('a H lho n:1o deixa d0 c carpit HohrP , ahaurlnno a
CJ 11(' f) \~Of alll e }t c)bra
t 1u
1 11 c a u d a t tn p {'-

2. )c_)

\ H 'I

P t l H '1

nhatl'' IH~ tinal dt. uu1a \. xi-..ttntin h\ o n~.-' h n ..\Illl'n b.:'\ c n 111 prid n :
, ... lHtc.'~ h. . nh~l u1n y]nttnl dp llll"\U.
~\ d t ..... lo H tI' a i)bra n~'tn r lt-lh
l.lt'Hh~tnt dinht\in.l P (\ <lt n prior
t.' rnnlh) nu1u para o d n r lH.---nl dp
ttita parlt\ nen1 de nutra.(' ;--t'lllp n.' n H' jura pt' l P h:i h i t n <p tl' n
'

.
t' Jtlr

an~ ~allto~

e\an~lllH)~ tpll~ nu nea dt~~ta ohra


r .. "t.'hy nutr ) d YnhP\ r'-' ~l'nan o
~ln" \". _\: Hll' n;<tdtH; dar. t\ pl rJ ..... ' th'~l~)t
dt' dar iin1 n P~la
ohra para lll d .. n di \-i lar l ..
li,rar de tant ... . rahalhn~ c fadi~- t t a . . ' tll t a ~ i l e n ~ ~ a 1, t tt Lp
J ....... 1 . . . tl unb. eou1 H.:' 'l nPixa~.
1ntnruta o rei en1 purnlt'llOrc~
Htt'tirnl(1~n~ e eluLi lntiYtl ......... htt"'
a nr lt'IH do~ lra haiht)~. dandn
nh:~d it:; 'l\~~. rt"'ferintl o ) ta 1na n h \
tlu.. ntaho~1neut . .
n larnnra
tf ... l''Pt.'\lh )~ en1 r(la('n ct~n c_.
htnll.' d. . . anel .. _ eo ... : lerandn
t 1i )h l r .. ) 111: : .. n r adoi n .1

qttt' o tijoio r1t:ado c ~ohrl")tudn


in~i~tindo na IH~t ..... ~dade de bois
para carrel .... ccrndiQua
litnia
.....
tlt tuna I n1~a
c ...!rlorio~n ,-ida dt'\
......
t ra ha Ul(ll !
I ela h:itnra atenta, dt\ toda
....
Ct nelni
t .. la dt\Cnrnentae)

(L lH.' anda Y<llll a nst ruir-;:e o$


1c n Qn s t en t;'iculos d . . e' rrt,ltlorl' -- . ).5 dnrmit }rios. ... iratl ' eH l\S lltlO~ elo llflYiCiadc...
al'"n d:a.:: adt~oas
e
de
ou~cl't
..
ua .._enzi nha cobetta I o r utna
HaP t('lll.

1.

"-

cln
.l

rohu~ta e .sbria abbada abatida. {

toda
fici
t'Ill

lada ' .... ~iente. a ~ua lonoa


ah{'thada
de
h
~n'cl
'
.
q uadri nia la en1 raixotot.\~. ob~l'r,-anlO -- qu{.
tod . . \:Ht\S eleinentt.t~ .. eonju~an1 no di -- po-

l'il

parte do tdicon,-nlual ahunda


,. L

portuen

~res

~itiY<-1 dr unt interior t~ ya .. ta !Tl~]a


latina.

a, tptl' a pC'n . ... falt:un a~ tapcJa.. Iat~rai ....


1: rert o t ttH' u~ ber,:n~ .... 1 tl(' ntad ti r1. e 'ruo
th. Inadeira C:. n tl't:tP na ea ~a d<'~ IH''-i ~o .. .
e~te ' ..... llt.' --nhr~ coluna-. dt eapitl-i , eorntin.: th p~rflita a~.-:inlilac:t' antitta. tnnl !..Tarrn --

c-I ..... :. . . .

em a idenle$ e{ n~rruti
yo~

de tendtntia~ IH Yas.
e1n linhas e perfi~ que .5t\
e nnl ina1n cm tra~nd '~
indito~. ~P

ahracarm
..

nun1 !!t.)lp d.. Yi~ta <t


1' "~'""P et i vn do-- l" )lTt~ I o
J"t'"" eoni o ~eu cruzPH"n
d( arro pleno" a ~.:~ntt!'-'
o 1u p i l. t ~ t r n ~ n n e-

titt,ntt'~rtiea-..

na.: lta~t>;:-. () ra ""l' por un1


pt'f!thnt t.''ftln:o de iina!!in . u.<1n ,-i-..ual fnrtnn-- hu . . ear p .. ta .. eolnua-.. el:{ ...... ita . . l .l .. t'Bl :--.tarn1 " it.-.. part~tle..: nna .. du ... etln ... tia t'\.ten,<lt
do-.: lnntr'' rntTed)r '~ elt, lHlt-n-... all~ ainp,trnnln a' toruija~ lo . . ht'r<: ~- p . . r,p tti,-aUHl'
utu.t ll'l\l' d, i~.!Tl\ia
.. da Ht.n: etu,a. ,d etlllH,

I. da~ d(' eapil ~j~ enrn

2 .l r

P 'J lt 'I' l
n-c~i~

t41da Jnla ~ U.Lica de


....nellell!.n ... Ao alta o t'ruz hn nu puntn ,)l.
ft11Contro dos roncdorcM un.J,. ao alto (h tuln
DAI (orbaliaK te( )}(rfiiAru ',.,.,,,. Jurlltl(oM junto
de rnitu~:uloH tnlurulituloM r,dondoM,. cupuladntt, MnlplcMJJl(utco u ~iruf./,aio ni\H tuj ligoou un
plano 'lnndrndo pot uuio tJ,. )UOIHi(uloM I'"'''JH'
( 'nMtiJfto

CJltlM

UHtJlfta IUH

flcal'nadJ"o 1co, lliU

althno KIIK)'to lo K~ll JH,,tihuudo utaf'l uJtuulo


\'o(nlnaht..io
a etuz.. f a o~ i va I.
AKKtu vi~;ioauulo. ""''' iaaf,aior~ q1u a ruaginau;ilo diuaJuzou l''la udit;llo f~cil d Pie ..
nacntoM 'iziu11oM. JH'cud.-.. ~;c )'OJ' ''''o(:tt;o
olllto JJlOJlliJIIPJlt O lfiiP H JIH'UJlHa
c)p ft ruica auftloga~ cJ,. ~raf r~P~

C'M)JOJifitJHU

urcpth n~
icli'ulitaK: a

JH''Jil'Jin

,.

g-nutHia

ig-r'ja da

orutic;o ali JHrfo~ PXf a-JUIIJ'IH4 dt, I'OII\'I!Jafo.


A\ pal'ilncl( da dispoHic;'J ('HCJlii~JIJ{d (a dat-4
d uaH obra to\ (otn cli f.- s(JH' ia1;ij""' dt poJ'JIH' H o r
pt'lo KPII d\"f'J'KO d('Kt JJo, (~ IIPJ.!{LV(~), <! ~P )'III'
unaa O)Hra;o JJH'Ilf:d iuvpa~a ;, qtu fiz('Jrlllli

atr~tl'4, "'IJH;JJJI'IlJtJH aqui as

oluuafa,; da JHt\'t'
pnr JHUdPI" )j;;~u;~ \o)faHJfJii ac, aspt><fc, doM
fnrrfdor<"H da"" c"laK cou ,cui ua,;~ ('lfl rniuiat ura. c' ('Prf o4 " ct,Jil IIJH I"''J tH'JIJlo pouf o
luuailfJI'"l'' qtu nlc~na ,. ;.equi C'fo')'arg-c~ J'itos para
infrior.

ah-

o c'Htalo Joi('JJI-cinnlaa ,;ohrt as


f uraH (J'Ie f'/P V&~f'lll uos d(Jii tdifr-ios ao f11udo

da Klla fJPJ'KJ'Pctiva JiJJ(~;u, aeol:'t IIJJJa jnn.-la


hipa1tida. aqui a porf a d( Pnf ada. f~uauf (J ;,
'npula~inha do f auKcpio .. CJIH' ua C~oJH'<ic::tn
tu ('OJH<Iuia t;ttu-Pto~fc~Jica ,;olJn pc.nd fculo""
urna dali at'Knaf 11ra~ da I'''JHtsceu;a, ('OUHPt'va-l"t'
conJ o rP8toeaiho g-c}fico dP lltna alJtbada <ru

harrPf( dc clc~rigo f:uc de cJoif rc~}: (jJiat ,.,,


panoK apouf adoK sttjPif os ao plauo quadrado

dn cruzcro. E dcpoi~ a tal rtbrica clHH J'Pg"J"Pfal'l


ent X na fac'(! da"' pilaKf l'as '" nn inf ra-d(Hso
doM aJctui. Jcva a rcfcntiva a )H'fWIJJ'U' ,,,tfrcJfi
nn{,)ogoM ,. crn uu{dogoK fH'g-oH1 JJOK fon<dor,K c]o ci<!IIHtlido (lall,l ro HPilaKC'<.. JHa
t ua

n<omplcf a Haia elo capf nlo, ali. ,('JJI 'J'nru;u,


(Jn BPlrn. IHl Bafallll~ nuK j:t <ifad(IJ; ,.,.,..,,._
clorcM do ('(JJl\"cufo dP ('ti,.;to . (/uPa sf,.
dizer fjtU por urna MHbfj) lurrusutlica arcpuo-

t J'., H A

(J

Jt,ga preft ttd~rno. nu t r a d r ... . .


nu aetivu d' ,Jnlt, dt ( 'a..tilhn
m Jfeftlaflllt
'J uc tait~ Jtoruu"nurc M d~vana c Mfir IlHA ratnduK dc ,., cnlA vttiJ(Hr~ttc, ~~ /,ri.-a tia
uluuulaufcM JUtK lvruriHK da {l,, ,.... '! s~s-, A
tda con(eulo u J'Stzao qu p,,f, tia U\Our-.w,
autcK U
HJfllllfffH

UIJ~(tua

clt pu.JquJ'

~.111

jlq a

,,d;

ut" ua ,.,, . ,.,.~IHIJ(I{aui:t ,f., at'tuitcfo.

i~fo JHlH fl~;t,l\ u 'JI'' f;tu .),, aut~,ria.


"xplita o aruJ,j, uh tJ'HdtH'. a ,.,,.,,.udtl1 de
~;cufiuuraftJK ('
idaK JH ,.,,\a ,.,,la
~luK

Kf'

'I"''

,J,.

nrdcuafl,, .. IJII ~ uacf., ( t;u jllfatJ(U)


du~ olna~; do ( ,,,.,, uf,, de t ,i ;,,. ). audtJ-Q
H
aud,r-11H'" )H.( jt 1, c Ju 'J .,, IJJ'J dt,
,. 118
aul g-tK aflatlf"t't;. ,, clifllrtdiudq :a
Jl' la Ktla
J'IJJJJIJJ'Pjaut~ (;luuia. ll~t IIII' J,u caf' ,, tauu
da,; ah(IIJaK p1 :ali f rabaJitanou 'c,. a 'J1taldad'~ d(1 JIJtd pu )H''Jduzinuu :H1 di suiua;uf IUtJ'tiJl

Jllf

pata a oJ~auz;uaq tf,. Jll,\41 'u auu


l'oJ'lJ11P 1- 1110 pqJ,),.,,a da IJ'I : :ult 'ft1JI1 uu 1i KI a c"" f a K1'a ), j t a ' u I r a d a c u 1 Pu 1 1 11 ~; I tlu

I'PHJ-KP

fiqul JJKIIJO aJ'tJIII ctf /,nit(J

J''!.!';

agt,IIa dl, JJJHUIIf'liuo (' dnt'Httff


J). ,Joao JI J., jJ;f<J d prcft fi'IJtj:,

:1

1:: ,;, ;,

,, J'l JI~
:a(J,..

dn

ti(

Jud(lu~t

rtJJJHtuoK 'fll<~ a]wt;aJ' da PJJ

baixHda dt frr f.u


da ( 'nuha ( daK t,IJ)t'a.,. d" !-lf lt41tJ Jta icladc
cf1rJta. H/, JJHt,.; fard apantJJJ. priJJJ(ir{' ('(JJn
di~tipliua paJacfiaHa. dtpoj!"' '~JIH a au~t,ri
dad~ da ('(JJdra-n~ftJJ'IIUL J~:
~;jug-1da1 f~utLf.rn

(.

'f'H~ ua

i1uba-nndla dns aJiikfaH (jJI(' aC"ttdiranl


ao ini ''n~o labtJJ' ela H(nar;((Jt(a l''''f 11!!1H;.a ..
haja car<'JH'a aiJKtJ)tda de ifa)i;tlllu;. ~~~ fJII3Jt
aJH'IHtH conu(;ana a

f)('J"

f''JH'c "''JJl;u)t,,.. uo Hru

do sf.culJ 1ulo arcjuftcto-'U!ffJJiwito fjJipc


'fcJ"zi. J\ ctH'f(!Jtlc jnicial trazida pln~ at1tda

tu

fralJa11Jararn Plll Hou1JJ ( (Jutftan-l:aillnn


ao HPrvico dos .:\ u.ltni~.-~ ;~ dc si,rtHit;t(,t,
rnai;;
,...,
d(. coraf j,a qu'" cou~;lrad j, a, uo '''Til tnwnc..pada. do g6litc,~ PSfJanl1a ainda ;, rc~(,)rc;o
doK )H'''IJIPJIHtK ft~cJJf~tHi 'JIIl! a :,rtJrac;o ~w;.rnint<
pttwlua J't'!o\(,Jv,. (Jriunda da alta Jtlia.
a I"''JHicau a ornanuJJI at-~(" fi< vist(,t;OH rcfantl ,
cl< ftHlo o vcwalJttl:rio ,...
,rnco-roJnaHf, Jl:t (:xnhcraut< ("aJ"luxa d( Pa\'H. ( )ra a ( ouc icio a\aiJC:S

uo ~PIIf ido

de

J'C'!"Ohcr os pl"ulti('JJJtl" t)l <

f MI-

..
...

- -.

..

...

r_

-l

"

,.

...

"

...

..

"

..

~r.

....

......

..

...

.. ..

-...

....

..
-

...
..

...

,.

.,..

...

J
f

...

...

L.L!"r"~ taiin~~~

r'J--" nf.l

'rc rrh.::

~~~

'J

a . ="~ /n .. d
. . rc ~Tand1 d, ( 111~-, r ~ ~ (ri~~ . i &t aI__- }Jladianr -... J ' ' d .!&fi c..._ infl l' u :ia t , 1 ~ r
1 r za l ~ -!' rid~. 1 r lJ alt~ 1 .. r r~ ~ e .. ,
.. -i . . n nn ~~~-- r' : t.... a '1 a . . ,j: ..<rl r -~
f
:-=r~riir 1 111
r r~ ... i 'J 1-: i(Jrr; .... IJ(;nd . (' n
a ;:t: F"'r a tTn rlr.., ( a pt ri (:nc r ....... ' n.ai ...
r rn~ J (J lj rr: ]]r) r n un.
nt trna ... !\-~r (lacl,._
')._c:!in' '
.. ern ra.., .a "rrl afjflll: ~ rJ;-,.1 ,]'r .;. t~ dr.:pri"' ( ~ ... la ...(i ... rJ:- ...... ittJ ln{ .... a- ...
:.
H n r j(.. c llr.j) er zariz. ; l J( ...... r , . . ... r--a na ...
r . .r -ur- "";dr-:: trarnfJ- a.tr n l'~Hal.atla . . Ir: 1ier~r "I ' - l'J ( Jl.: l;JJ !. ~ ~ r:rrt,.~. aba i r"
ran . . ,-(.,r ... a ....
CJ
inr:'J ra Ji~ir n~l. t ( r1 dt: un f .. J;' ~ fr prjn {pir dl; r'~~i-,tiu<a - .. afl 'ra a uda al'Jili (r~tuJ
t .. nar>lad( dandf
a ( . . ~t apain,. ]ada..: {"r,f,f:-rra JdflJ a 1~~ t <1 J~HJrjdr, .. ,. j ..J,-, ;t . orufna

mani . . _a ... :

....

1(

&ltQ( ~

~H""J

(ji'JJ

IU;.t

_...

,...( ~~~fJI,l~JI)r;J!t ("'liJJil'l

~tl d'~'-'Jra j~a ,.~lutd'' r ... }JJ"~-"ff--ill, .. d:t


n a~uifrf~J
Pr rna jiHJ t 1aL ( Jra r, artpV#r ft
d: r:oJj ( =lj("' (~ d-ur"' J,r rer ,J, t~< ut~l ~ .!lira
' rr r 1 ra-J {' uTna r~~ ptrP, i a t. ptr ii'r1fa
,tj( tf~ TI; Jj l; a j( j. (,TlJ: tff J'fl ...... j I
pH (J tft \l
JfliJ"'

I;

f.fr tJJ'-a~,)r, 'ns ;,}JJ"t~r di:z.a~ u.a prf. :H. (r,rl and,
; 'JH ~..t JJ'U {... IJ tr u Jj~ ;aur ; {H:i ;a ';.r\~d
,. ("(p ~, 1 ,, ptrJI , ... ,,z da ~-!JHI!a . na~ r;anr!tfu<lt, tnrl: : J'lau :' J :' dH ~ I ua '"'{'fJ'HJHJa

...

~~r

i~

(lo

1~
'I

] ...

..

IT4

..
I .. .. r
, - r .I rr. . t n~ lr . . 1 .. .J
rr.. i i .. -, ] , ... r1 1: ~ n .. (,

6"

"

I f ... :
r
.
d( . r, U1' .I r r }l;ffi ij,- [t .. 11 Iii.
l, , ..
t 1, ri _a
n r,. _Ia J r La;.-; dr I .- ~ r : t .. z r
urri ,.~rit ""' rri d ~~ ... j... 11 a tu.. a _11.:'n riz n.r
t-- ... (lu ~(

1. ( rr1

\~jm,.

.... n( .,

t" d rr:, ~ ira

rrll'r . . d~ . . ('"la~. ~r-~ . .fr' :-l (' t (~i{:arJ a 'I in ~ -.:,a _ra rt( la ...... iti m
.. <UJiarH Jij f - ,) ~: ~ . ;;ara ~ .. jrn ]lifir~ fat dt
l anr n an i.rr. p:tt-r a rfeiinitiYtk He ~ ..
r('< _
t!r lfll ~ ,, ( f u -en r_, tantr ~ ~-- rn1,J ,... n ... ( t r ((. l :. ra Y: zad a 1 r r c:inta tl r:- rru1rr,, Dlfi n;~
t irt ... : l- In (1 ,ruJnfn r, df1 .. f'>(ulo \\ 11 rl;i c... a
(rntida utand:-ad:. t~irir.ar J'P)
pri r Fr<
..\ur/,uj(, d< Jj ... J~ 1a . c rr1 ] .-,.-,].da a c-r nfd( n.
I( 1110 lafl; <tJU;: Xfn.:rna acli,-id:tdr dt Cn ... i1ltft. d tUi 1o (~(In a din ... n d,, ~T',-t~f '"; r
~l1lo . (}u<IJL tc~n . tiep,_i rJa uJttrH d ' ~~ .. r
iufat r~t
\-{.. ). taJ \r~z r U\iudt -J1 ( o ... f. U ("OH"' H
ordtHUJI (~.. , a ca)f~~dlllt" ( dr c UlU---C"idflf rf
< ... f cant n 1u ti ulad(l p ft,..., aeor~.lf..... r1P tHIJH
liJ; ~,.a, tfH' f.,, .. r U n~i,(; I' ~f, ... dr-r),, ... I' tr . .
de uni alcln pt . . iro : I l i. r,; ,, 1 r,f ,., ,, , .
dr,

.;

{ J 1Jltf ,' f"(ra H { C('tf afjlH ), fi H ,t t"UI I('( (, H t


a tnt((jlU tatllhtul f,j ~t El m
... i .... Lllllfl'nl oi

inif:td .. .

2.3 3

lrl

li q !I lt 'I '' "

III'

lt

I III

hI t I

.........

CLAUSTRO RENASCENA 00 CONVENTO DE GRIJ

CAgu reto de Jorge Melreire 1

ARTE PORTUGUESA

1
..

I
' ,

~
o"liJill
ll fiiJ I (i

ft

lltl 'Vf t)lt l' lllt

,.

1I J

1!1

1I I

J\'

1fd

..

\'

~v

l i7

JS!)

\ TI I

\~ I I l

IX

) L",}

..

.X I

X 1I

ERRA TAS
prov~ te at~un ... fa~i ul, fazefll-'ole a~ .;gun~ r:orrer -~:

A por autlmda. reYi &o

I.. E(, E~ fJ .\ S () AS GIL.\ \ I R .\ ~

Leia-se

Onde ae l

:15
6!
63

70

Igreja de Oura
Ab!;de da Itrreja le Bar'*i ta
Irreja de S. GregiJrio
Jalerior da clp'.!la-mor de Bart,.~i la

de

\t... il !.1 l~nja t~ Lt-,ngr, .. \" ~


~., ... a ~nlaora da

do seulo XIV

llorlo

da SDta e sua mulher


doArto

Ourad

IHttrinr .ta t, .. l~ 1 Lnn~(j.. r.. ~


Twnulo de Joo Gordo
A Pina
Tmulos ele Joo da ilva e de
Aires da l va
Guimares - Ca-;a d , Ar ,,
Guimare-s - Ca.~ de Borgli

Onde se l

Leia-se

Coneida
romlnir.a

to

Coincidida
romana
eopolan-s

~opuJares

Did~a

Dialt-~a

18
8

golieismo salvo
os dois bsides

golirismo mantm-se
hiatos

t.
t.

9
16
5.1

blalos
Tereeiros

Coogreg-ad&.i

das Carmelilas

t.
t.

19
7-8

da Ordem Terceira
de . Fraorisw
mlrio
allir

I,.

...
u

1.
~

&

t ..
!.

Doia(%)

!9-30
I

'

tt

ar~adas

ostentam

Martim Mendes

a5

duas bs~

~ralico

alfiz
igreja 'risigtiea de
ameadas
sustentam
Joo Gordo

Você também pode gostar