Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
on ben abondos os apelativos quhai en gallego-asturiano pra chamar a os saltos quamaan os ros condo cain dun alto. Dende el
mis comn, salto, hasta os trminos mexadeira, pesqueira, salimeira ou
salanceira.
Mexadeira palabra quescuitin nos alredores da Bovia, nel conceyo
de Castripol, pra referirse a os saltos daugua. Precisamente por all, cerca
del llugar del Roso, ruxe el salto conocido como El Cioyo ou El Fioyo,
quamaa al cayer pola lladeira el que despis vai ser Ro Porca. A metfora ou comparanza que d p a esta palabra evidente. reiz y vocal
temtica de mexar amecuseye un sufixo sustantivador -deira (como de
moyar moyadeira, sangrar sangradeira ou desviar desviadeira).
Pinta abondo claro el caso da palabra pesqueira, ouguida a falantes
de Grandas1 pra chamar tamn a un salto daugua. Ten que vir del llatn
*
Este trabayo fxose dentro del proyecto Estudio de la Transicin Lingstica en la Zona
Eo-Navia, Asturias (ETLEN), financiao pol Ministerio de Ciencia e Innovacin (ref. MICINN08-FFI2008-01774/FILO).
1
Infrmame deste dato Mara Teresa Lpez Gonzlez al falar con ella da palabra salimeira
que deu p a estas notas.
476
477
3
Por exemplo, al llao de vocablos como calenda, moln, calella, xelar ou fereixolo, nos Ozcos
sanse sustantivos como fo ou pao (y non filo ou palo). A mesma perda del - l - tmola en topnimos dos Ozcos como Pacios, San Payo, Santalla ou Peizis (lvarez-Balbuena, 2002: 78-79),
ou nel Santaya da parroquia castripolea de Presno; cf. os topnimos El Palacio (A Veiga), San
Polayo (Tapia; El Franco), Santoulaya (Bual) ou Santolaya (Castripol).
4
Este dato ta sacao del Boletn Oficial de la provincia de Lugo del da 21 doutubre del 2006
(http://www.boletines.org/boplugo/boplugo.asp?id=22161).
5
Estos dous topnimos de Baleira tn recoyidos nel mapa de Galicia a escala 1:5000, foya
073-58, editao pola Consellera de Poltica Territorial, Obras Pblicas e Vivenda da Xunta de
Galicia, edicin del ano 2000 (pdense atopar, respectivamente, en http://sitga.xunta.es/pdf5000/
07358d.pdf y http://sitga.xunta.es/pdf5000/07378d.pdf ).
Fonte: http://www.fonsagrada.org.
Fonte: http://www.concellodapontenova.org/GA/secciones/turismo/naturaleza/rutas/seimeira.html.
7
478
conceyo de Quiroga (Lugo)8. A evolucin tamn sera ba desplicar: saimeira > seimeira > semieira (por mettesis) > somieira (por llabializacin
y posterior velarizacin ante /m/; cf. romedio, romendo) > sumieira9.
Tamn hai a forma toponmica correspondente a salimeira na parte
del conceyo dAyande de fala asturiana, anque neste caso col artculo
caracterstico del dominio asturllions y el sufixo -era propio das formas
femininas: La Salimera, que Julio Concepcin Surez (2007: 1.015) describe como a zona de terras mui moyadas derriba del ro, na Puela.
Per el dato buals de salimeira tamn vn a botar lluz etimoloxa
dun par de topnimos del occidente dAsturias, Salime (Grandas) y Saliencia (Somiedu), a os que se tein buscao dalgas interpretaciis que tou
na fe de que se poden esplicar miyor por outras va ben mis claras.
Salime
Garca Arias (2000: 317, 399) propn interpretar Salime como psam
l m nem a solarega da casa, a porta dentrada10. Deste xeito, el topnimo designara un sito que supoera quizabes a fronteira tnica entre
stures y galaicos al relacionallo col topnimo Ayande, que Garca Arias
As vein recoyidos nel Mapa Topogrfico Nacional de Espaa 1:25.000 del Instituto Geogrfico
Nacional, foya 190-i [San Vicente de Leira], edicin del ano 2002. Recyelos tamn el mapa de
Galicia a escala 1:5000, foya 190-41, editao pola Consellera de Poltica Territorial, Obras Pblicas
e Vivenda da Xunta de Galicia, edicin del ano 1999 (pdese consultar en http://sitga.xunta.
es/pdf5000/19041d.pdf ). Debo os datos gallegos s pezquizas de Fernando lvarez-Balbuena, al
que tamn ye teo quagradecer as sas muitas y valiosas suxerencias na revisin destas notas.
8
9
Outra posibilid evolutiva, partindo da forma hipottica llatina * s a l m n a r a cuestin que sha a tratar mis adelantre al falar del topnimo Salime, sera esta: * s a l m n a r a >
*saimieira > *samieira (por disimilacin) > somieira > sumieira.
En realid, Garca Arias (2000: 317, 399) dye el sentido de el lmite. Quizabes esta
confusin entre l m n e m y l m t e m axudu a que mantuvera a sa hiptesis, mis mala de
defender partindo del significao correcto da palabra. Concepcin Surez (2001: 574; 2007: 1015)
recoye das esplicaciis pra Salime: que vea da reiz indoeuropea * s a l - augua ou, seguindo a
proposta de Garca Arias, que proceda del llatn p s a m l m n e m .
10
479
14
Hai que citar ademis un camio do Same, subindo pral castello de Narao, nel conceyo
de San Sadurnio (A Corua) (fonte: http://www.eumeturismo.org/castelo%20naraio.html).
15
480
Convn aclariar que nestos casos a evolucin regular del gallego-asturiano a sncopa voclica y el paso de - m n- a -m- (s e m n a r e > semar) y non, como pasu mis frecuentemente
en gallego, a cayida del -n- intervoclico cos sous efectos posteriores ( s e m n a r e > semear).
16
481
482
483
18
Concepcin Surez (2001: 574; 2007: 1.013-1.014) propn pra este tipo de topnimos
esplicaciis aparecidas s xa ditas: a reiz indoeuropea *s a l - col sufixo abondancial -e n t- ou
ben a relacin col verbo salir.
19
484
Salanceira
A un hipottico gallego-asturiano *salencia ou *salenza formas hoi
desconocidas na fala viva remitiran estos apelativos actuales rexistraos
na fala del conceyo de Villayn: salanceira, zalanceira, zaranceira salto
daugua20, zaranceiro sito malo y recosto21. En Mxica, na parroquia de
Ponticella (Villayn), ta el salto daugua conocido como A Zalanceira del
Pontigo22. Tamn nesa parroquia se constata el topnimo A Zaranceira
pra chamar a tres paraxes diferentes, dous dellos con un salto daugua
(Fernndez & Piedra, 1995: 59)23. Os llugares dArgul, Braaveya y Sanzo,
todos tres del conceyo de Pezs, tein cadasu sito con un salto daugua
que se chama A Salanceira (Pasarn Arne, 1996: 30). En Perceira (Ibias),
conocen como A Salanceira un sito al p dun salto daugua feito ha muito tempo24. En Aguanes, parroquia de Samartn, El Valledor (Ayande),
rexstranse tamn os topnimos A Salanceira dArriba y A Salanceira
dAbaxo, que dan nome a dous saltos daugua quhai nun regueiro dall25.
Tamn na mesma parroquia, per nel llugar de Busvidal, A Salanceira
el nome dun prao que de seguro ten que ver cos topnimos que nos
mapas aparecen como Valdesalanceira y Reguero Val de Salaceira
[sic]26. Ademis, salanceira ou salanceiro un apelativo usao na parroquia
pra chamar, como en Villayn, a un arrebolladoiro ou sito malo y mui
20
21
Fonte: http://www.toprural.com/ficha/es.cfm/idp/33/ids/25162.htm.
22
Constatan as autoras, ademis, el sou uso nel lxico apelativo da zona pra chamar a un
salto daugua.
23
24
25
Deste xeito vein recoyidos os dous topnimos nel Mapa Topogrfico de Asturias 1:5.000 del
Centro de Cartografa del Principado de Asturias, foyas E05000500206 [A Mesa] y E05000500207
[Bedramn], edicin dos anos 2005-2006.
26
485
27
Fonte: http://www.bedramon.com/gallery/files/2/4/SalanceiradaFolgueirosa.jpg.
28
486
Corominas & Pascual (1983) = Joan Corominas & Jos Antonio Pascual
Diccionario Crtico Etimolgico Castellano e Hispnico, vol. v, Madrid (Gredos), 1983.
Coromines (1965) = Joan Coromines, Estudis de toponmia catalana, vol. i, Barcelona (Barcino), 1965.
Fernndez & Piedra (1995) = Mara Aurora Fernndez lvarez & Mara Dolores Piedra Mndez, Conceyu de Villayn. Parroquia de Ponticella, Uviu (Academia
de la Llingua Asturiana), 1995.
Garca Arias (1984) = Xos Lluis Garca Arias, A propsitu dun llibru de
toponimia prellatina dAsturies, Lletres Asturianes, 13 (1984), pxs. 117-126.
Garca Arias (2000) = Xos Lluis Garca Arias. Pueblos asturianos. El porqu de
sus nombres, Xixn (Albor Llibros), 2000.
Garca Arias (2005) = Xos Lluis Garca Arias, Toponimia asturiana. El porqu
de los nombres de nuestros pueblos, Oviedo (Editorial Prensa Asturiana & La Nueva
Espaa), 2005.
Leumann (1977) = M. Leumann, Lateinische Laut- und Formenlehre, Mnchen
(Beck), 1977.
Lpez Garca (2001) = Mara Teresa Lpez Garca, Vocabulariu de Bual y alga
cousa ms, Uviu (Trabe), 2001.
Lpez Pacios (1999) = Xess Lpez Pacios, Conceyu dIbias. Parroquia dOs
Coutos, Uviu (Academia de la Llingua Asturiana), 1999.
Mndez Valledor y Guzmn (1900) = J. M. Mndez Valledor y Guzmn,
Grandas de Salime, en Octavio Bellmunt & Fermn Canella, Asturias, t. iii, Gijn,
1900, pxs. 89-95.
Pasarn Arne (1996) = Mara Teresa Pasarn Arne, Conceyu de Pezs, Uviu
(Academia de la Llingua Asturiana), 1996.
Pena (1980) = Jess Pena, La derivacin en espaol. Verbos derivados y sustantivos
verbales, Santiago de Compostela (Universidad de Santiago de Compostela), 1980.
Santamarina (2000) = Antn Santamarina (ed.), Diccionario de diccionarios, A
Corua (Fundacin Pedro Barri de la Maza), 2000.
Sevilla (1984) = Martn Sevilla Rodrguez, Toponimia de origen indoeuropeo
prelatino en Asturias, Oviedo (Instituto de Estudios Asturianos), 1984.