Benedictus de Spinoza

24 november 1632

21 februari 1677

Nederlands grootste filosoof ooit

Zijn waarschijnlijk meest gelijkende portret deel van een grafiek

die omstreeks 1680 bij zijn Opera Posthuma (1677) werd bijgevoegd

Baruch de Spinoza
24 November 1632 in Amsterdam geboren,
zoon van Michael de Spinoza en diens tweede vrouw
Hannah Deborah (sterft 5 nov. 1638)
Roepnaam: Bento (Portugees), officile Hebreeuwse
naam: Baruch (Brkh). Latijn: Benedictus
alle betekenen: de gezegende (over wie goed gesproken is).
Vader was handelaar in olijven, olie, zuidvruchten
28 april 1641 trouwt vader Michael de Spinoza met
Esther Fernand (sterft op 24 oktober 1653)
vader Michael de Spinoza sterft op 28 maart 1654

Amsterdamse joodse gemeenschap

De joodse gemeenschap, verdeeld in drie gemeenten
rond drie synagogen (Beth Yaacov, Neve Shalom en Beth
Israel), verzoent zich in 1639 en vormt n nieuwe
synagoge: Talmoed Torah ( aan de Houtgracht)
Rabbijn Saul Levi Morteira wordt opperrabbijn.
Manasseh ben Israel aangesteld in de synagoge
Mahamad (bestuur)
De opleidingsafdeling ervan is Ets Haim (Boom des
levens)
De jonge Spinoza gaat naar school Ets Haim

Der Jooden Tempel of Sinagoge, boekillustratie van de Talmoed Tora,

getekend door Jan Veenhuysen in 1662

Latijnse school aan het Singel in

Amsterdam
Spinoza studeert 1654 Latijn, filosofie en
wetenschappen bij dr. Franciscus van den
Enden (1602 - 1674).
Deze uit Antwerpen afkomstige ex-Jezuet en
erudiete libertijn, had een Latijnse school aan
het Singel in Amsterdam, waar de kinderen
van gegoede burgers en regenten zich op de
illustre school of universiteit voorbereidden.

Herem / cherem
Op 27 juli 1656 wordt over Spinoza door de synagoge
van Amsterdam de banvloek (herem) uitgesproken,
wegens vreselijke ketterijen en schandelijke daden.
Hij is dan 23 jaar.
Door de ban is het alle joden inclusief zijn familie
en zakenrelaties verboden enig contact met hem te
hebben. Hiermee komt een eind aan zijn
koopmanscarrire.

Escamoth of
register van
besluiten en
reglementen
van de joodse
gemeente
Talmud Tora,
met de banvloek
over Spinoza,
27 juli 1656.

doorhaling van de naam Baruch Espinosa

in het register van Ets Haim

Na de ban
Mogelijk (volgens J. Israel waarschijnlijk) volgt
Spinoza van juli 1656 tot zomer 1658 colleges
aan de universiteit van Leiden.
Daar zal hij dan zijn vrienden Lodewijk Meijer
en Adriaen Koerbagh ontmoet hebben.
Begint aan de Tractatus de Intellectus
Emendatione [Traktaat over de verbetering
van het verstand]

Rijnsburg
1661 vertrekt Spinoza uit Amsterdam en
verhuist naar Rijnsburg; woont er in het huis
van chirurgijn Herman Homan; begint met
schrijven aan de Ethica; ontmoet Henry
Oldenburg, secretaris van de Royal Society.
Voorziet in levensonderhoud
door slijpen van lenzen
voor microscopen en
telescopen.

Spinozas vrienden
Pieter Balling,
Jarig Jelles,
Simon Joosten de Vries,
Jan Rieuwertsz (uitgever van Spinoza's geschriften),
Adriaan Koerbagh en Johannes Koerbagh,
Johannes Bouwmeester,
Lodewijk Meijer,
lezen en becommentariren in een leeskring
de toegestuurde teksten

 1661 KV
Korte Verhandeling van
God, de mensch en
deszelfs welstand
vroege versie van de
Ethica.
De tekst ontstond rond
1660/61
Pas medio 19e eeuw
ontdekt
handschrift van Johannes
Monnikhoff (1707-1787).

Uit de korte levensbeschrijving van Spinoza van

Johannes Monnikhoff (1707 -1787)

"Het Huijs, waar binnen hij in dit Dorp
gewoond heeft, Staat aan het Westeinde van
het zelve Bezuijden de vliet, tusche den
Waagen-weg en het Voet-pad op Katwijk aan
den rijn, Voor in de Laan, aan d. 0. Zij, en is
kennelijk door en Steen, die in haar gevel
staad, waar in is uijtgehouwen het 15de en
laatste Vers van de Maijschen Morgenstond,
vervat in het 3de Deel der Stigtelijke Rijmen
van D. R. Kamphuijsen, 't welk das luijd:

Voorburg, Den Haag

Spinoza verhuist in april 1663 naar Voorburg
en blijft er waarschijnlijk wonen tot eind 1669
woont in bij schilder Danil Tydeman aan de
Kerkstraat
raakt bevriend met Christiaan Huygens, groot
wis- en natuurkundige
verhuist eind 1669/begin 1670 naar Den Haag
Woont in bij decoratieschilder Henderyck van
der Spyck en gezin aan de Paviljoensgracht

1663 - PPC
Ren Descartes
Beginselen van de
wijsbegeerte
deel I en II, in meetkundige trant
uiteengezet door Benedictus de
Spinoza, Amsterdammer
tevens van dezelfde schrijver

Metafysische Gedachten,
waarin moeilijke kwesties die zich
voordoen zowel in het algemene als
in het bijzondere deel van de
metafysica kort worden verklaard.

Brief 12A Spinoza aan Lodewijk

Meijer (facsimile),
Voorburg, 26 juli 1663.
In deze brief geeft Spinoza
aanwijzingen voor het persklaar
maken van zijn Renati des
Cartes Principia philosophiae.
Afkomstig uit: Brief van Spinoza
aan Lodewijk Meijer, 27 juli
1663, uitgegeven door A.K.
Offenberg (Amsterdam:
Universiteitsbibliotheek, 1975).
Het origineel is in het bezit van
de Bijzondere Collecties van de
Universiteit van Amsterdam.

1670 Tractatus theologico-politicus

De TTP werd in 1670
anoniem in Amsterdam
gedrukt, zgn. in Hamburg,
zgn. uitgegeven door
Henricus Knraht.
Het werd in 1674 verboden.
Spinoza ontwikkelde hierin
zijn theologisch-politieke
ideen:
over de vrijheid om te
denken,
over de scheiding van
theologie en filosofie
(wetenschap) en
over de religie en de staat.

 1672: rampjaar in de Republiek

Fransen vallen de Republiek binnen
Moord op de gebroeders de Witt
Ultimi barbarorum
1673 ontvangt Spinoza namens keurvorst Karl Ludwig
van Rijnpalts de uitnodiging voor hoogleraarschap in
de filosofie aan de universiteit in Heidelberg
1676: ontmoeting met Leibniz
1677: Spinoza overlijdt op 21 februari. Op 25 februari
wordt hij begraven in de Nieuwe Kerk.
schilderij van Jan de Baen

Grafmonument bij de Nieuwe Kerk in

Den Haag (1927 en 1956)

Gebeeldhouwd medaillon van Spinoza van Johan G. Wertheim. Zwarte basalten

steen uit Galilea met het Hebreeuwse woord Amcha - 'Jouw Volk geschonken door
het Spinozaeum uit Haifa

1677

De Ethica bestaat uit vijf delen

God
aard en oorsprong van de geest
oorsprong en aard van de gevoelens
de slavernij van de mens of de kracht van de
gevoelens
het vermogen van het verstand of de vrijheid
van de mens
Spinozas Ethica is niet normatief, maar descriptief. Hij
bestudeert zelfs de emoties als waren het punten, lijnen
en vlakken Overtuiging: de waarheid zal ons vrijmaken.
Zelfs van onze emotionele geaardheid

Aanpak in geometrische orde

Spinoza begint met een lijst definities en
fundamentele axiomas
Daarvan leidt hij stellingen af die daaruit logisch
volgen
Tussendoor geeft hij toelichtingen in scholia,
voorwoorden en appendices.
Volgens hem kan er maar n substantie bestaan
en die bezit alle kenmerken of eigenschappen
(attributen): God
Individuele dingen zijn modi (bestaanswijzen) van
deze ne substantie

Kernpunten van Spinozas filosofie

n natuur / n substantie / n werkelijkheid:
Deus sive Natura * (monisme)
Immanentie geen transcendentie
Antropomorfe God is menselijke verbeelding
geen persoonlijke God
Er is in de natuur geen goed of slecht
De natuur kent geen doelen (geen telos, teleologie)
Mens is natuur binnen de natuur (geen staat binnen de staat). Dus ook
geen antropocentrisme
Ook gevoelens dienen more geometrico te worden bestudeerd
Er is eenheid van lichaam en geest (anti-dualisme:
we zijn "n ding" met twee fundamenteel verschillende aspecten:
uitgebreidheid en denken)

*) werd al vroeg gezien als een slinkse manier

om het bestaan van God te ontkennen

The highest activity a

human being can
attain is learning for
understanding,
because to understand
is to be free.
Baruch Spinoza.
[Van: Universal consciousness]

Enige centrale noties

Alles heeft een oorzaak, is gedetermineerd
De vrije wil bestaat niet
Drie kennissoorten: imaginatio, ratio en intuitio
[verbeelding, rede en intutie]
Conatus: het streven/vermogen om in zn
bestaan te volharden (zich te handhaven) - door
lust bevorderen (toename van handelingsvermogen),
pijn vermijden (afname van handelingsvermogen)
Dingen zien: sub specie aeternitatis

Paradoxaal
Hoe kan een filosofie die van determinisme
uitgaat en vrije wil ontkent een ethiek bieden?
Hoe kun je tot een God zoals Spinoza die ziet,
liefde voelen Amor Dei intellectualis?
Hoe kan Spinoza die geen doel/zin in de natuur
ziet, filosoof van de blijheid zijn? Aanbevelen:
Bene agere et laetari [juist handelen en blij zijn]
Zo moeilijk en toch zon aantrekkingskracht:
Alles wat schitterend is, is even moeilijk als zeldzaam.
[Sed omnia praeclara tam difficilia quam rara sunt]

Spinoza, grondlegger Radicale Verlichting

Spinoza. Een paradoxale icoon van Nederland

De verlichting herzien door Jonathan Israel

(2001, 2006, 2011)
1. Spinoza centraal, = radicale verlichting
2. Oorsprong Nederland niet Frankrijk
(Voltaire, Encyclopdie), Engeland (Locke,
Newton), Duitsland (Wolff, Kant)
3. Chronologie: voorspel 1650, hoogtepunt
16801750, daarna consolidatie (Frankrijk)
4. Drijfveer: modernisering filosofie

Einde
Bestudeer Spinoza, Heidegger, of Nietzsche
niet alleen maar om te weten wat zij leerden,
maar om na te gaan of er mee te leven valt.
Voor mr informatie:

http://spinoza.blogse.nl