Você está na página 1de 954

1

CATISASHI
DI IGLESIA CATOLICO

CATISASHI
DI IGLESIA CATOLICO

For di Monseigneur Luis Antonio Secco,


Obispo di Willemstad,
mi a haya e tarea pa percura pa e traduccion na Papiamento
di e doctrina aki di Iglesia,
ta exacto y fiel na e texto original di Santa Sede Apostolico.
Mi ta confirma cu e traduccion aki ta fiel na e texto original
di Catisashi di Iglesia Catolico.
Rev. Daniel Wieslaw Szpila CSMA
Vicario Episcopal pa Aruba
Libreria Editrice Vaticana omnia sibi vindicat iura.
Sine eiusdem licentia scripto data nemini liceat hunc Catechismum denuo
imprimere aut in aliam linguam vertere.
Catechismus Catholicae Ecclesiae
Copyright 1997 Libreria Editrice Vaticana
ISBN 978-83-7019-476-5

WYDAWNICTWO MICHALINEUM
ul. Pisudskiego 248/252
05-261 Marki, POLAND
tel. +48 (22) 781-16-40, 781-14-20
fax +48 (22) 771-36-15
www.michalineum.pl
e-mail: wydawnictwo@michalineum.pl

CONSTITUCION APOSTOLICO
FIDEI DEPOSITUM
PA PUBLICACION DI
CATISASHI DI IGLESIA CATOLICO
SKIRBI SEGUN APLICACION DI
CONCILIO EUCUMENICO VATICANO II
HUAN PABLO, OBISPO
SIRBIDO DI E SIRBIDONAN DI DIOS
PA ETERNO MEMORIA
1. Introduccion
Conserva balor di fe ta mision cu Seor a confia na su Iglesia
y esaki e tin cu realisa den tur tempo. Concilio Eucumenico Vaticano
II, inaugura trinta aa pasa door di mi antecesor Huan XXIII, den feliz
memoria, tabatin como proposicion y deseo pa haci mision apostolico
y pastoral di Iglesia bon cla; y guia tur hende pa medio di resplandor
di berdad di Evangelio, pa busca y tuma amor di Cristo cu ta riba tur
cos (cf Ef 3,19).
Na e Asamblea aki Papa Huan XXIII a fiha como tarea
principal conserva y splica miho contenido precioso di doctrina
Cristian, pa asina e yega mas miho cerca e fielnan di Cristo y cerca tur
hende di bon boluntad. Pa logra esaki, Concilio no mester cuminsa cu
condena eror di epoca, pero mas bien dedica su mes na mustra
trankilamente forsa y bunitesa di doctrina di fe. Nos ta confia cu
Iglesia e ta bisa ilumina door di luz di e Concilio aki, lo crece den
rikesa spiritual, haya forsa nobo y mira futuro sin miedo
Nos mester dedica nos mes cu alegria, sin miedo, na trabou cu
nos epoca ta exigi di nos y mantene nos den caminda cu Iglesia ta
sigui pa mas di binti siglo (1).
Cu ayudo di Dios, e Padernan di concilio lo por traha den
careda di cuatro aa di trabou un total considerabel di exposicion di
doctrina y guia pastoral ofrece na henter Iglesia. Pastor y fiel lo haya
den nan orientacion pa renobacion di pensamento, actividad,

custumber, forsa moral, di alegria y speransa, locual ta meta di


Concilio (2).
Desde su clausura, Concilio no a stop di inspira bida di Iglesia.
Na 1985, mi por a afirma: Pa mi cu tabatin gracia special di
a participa na dje y di a colabora activamente den su desaroyo -,
Vaticano II tabata semper y di un manera particular den e aanan aki
di mi pontificado, e punto constante di mi referencia na tur mi accion
pastoral, den un esfuerso consciente pa traduci su guianan den
aplicacion concreto y exacto den seno di cada Iglesia y pa tur Iglesia.
Ta necesario pa bolbe na e fuente aki sin stop (3).
Den e spirito aki, 25 di januari 1985, mi a yama un asamblea
extraordinario di Sinodo di Obispo, na ocasion di e di binti aniversario
di clausura di Concilio. Meta di e asamblea aki tabata pa duna danki
y celebra fruta spiritual di Concilio Vaticano II, pa bay mas profundo
den su enseansa pa haya asina un perfecto adhesion na nan
y promove pa conoce y aplica nan mas profundo.
Den celebracion di e asamblea aki, e Padernan di Sinodo
a expresa e deseo pa skirbi un Catisashi of resumen di henter doctrina
catolico, tanto tocante fe como tocante moral, cu lo ta texto di
referencia pa catisashi of resumen publico den diferente pais.
Presentacion di doctrina mester ta saca for di bijbel y liturgia, cu ta
expone un doctrina sigur y na mesun tempo, adapta na bida actual di
Cristian (4).
Desde clausura di Sinodo, mi tabatin e deseo aki y mi ta husga
cu e ta coresponde completamente na un berdadero necesidad di
Iglesia universal y Iglesia particular (5).
For di profundo di curason, tin cu duna gracia na Dios e dia aki
cu nos por ofrece tur Iglesia cu titulo di Catisashi di Iglesia
Catolico, e texto di referencia pa un catisashi renoba den
e fuentenan bibo di fe.
Despues di renobacion di Liturgia y Codigo di Derecho
Canonico di Iglesia Latin y di regla canonico di Iglesia catolico
oriental, e Catisashi aki ta un contribucion importantisimo pa obra di
renobacion di bida di Iglesia cu Concilio Vaticano II ta desea y
promove.

2. Descripcion y spirito di preparacion di texto


Catisashi di Iglesia Catolico ta fruta di un amplio
colaboracion. E ta resultado di seis aa di trabou intenso cu a hiba den
un spirito di apertura atento y cu spirito perseverante.
Na 1986, mi a encarga na un Comision di diesdos cardinal
y obispo, guia pa Cardinal Joseph Ratzinger, e tarea di prepara un
proyecto di Catisashi solicita pa e Padernan di Sinodo. Un Comision
di redaccion consisti di shete obispo di diocesis, cu ta experto den
teologia y den catisashi, a haya encargo pa realisa e trabou hunto cu
e Comision.
E Comision, cu ta encarga pa guia y wak riba desaroyo di
trabou, a sigui cu atencion tur etapa di e nuebe versionnan cu ta sigui
otro. Comision di redaccion, di su banda ta asumi responsabilidad di
skirbi texto, di introduci den dje e cambionan indica pa e Comision
y di samina remarke cu hopi teologo, exegeta biblico, catekista
y particularmente obispo di mundo henter a formula cu intencion pa
perfecciona texto. Miembro di Comision redactor a cumpli cu nan
tarea den un intercambio rico y fructifero cu a contribui pa garantisa
unidad y igualdad di texto.
E proyecto tabata obheto di un consulta amplio na tur obispo
catolico, pa nan Conferencia episcopal of Sinodo, pa instituto di
teologia y di catisashi. Den su totalidad, e proyecto a ricibi un acogida
considerabel y faborabel di parti di Episcopado. Nos por bisa sin duda
cu e Catisashi aki ta fruta di un colaboracion di tur Episcopado di
Iglesia Catolico, cu generosamente a acepta mi invitacion pa responde
na un iniciativa cu ta concerni directamente a bida di Iglesia.
E contesta aki ta lanta den mi un profundo sintimento di goso, pasobra
reunion di tanto bos ta expresa di berdad mes loke hende por yama
sinfonia di fe. E realisacion di e Catisashi aki ta refleha asina
colegialidad natural di Episcopado y ta duna testimonio na catolicismo
di Iglesia.
3. Partimento di material
Un catisashi mester presenta fiel y organicamente e siansa di
Sagrada Scritura, di Tradicion bibo den Iglesia y di siansa autentico,
manera herencia Spiritual di Pader, di Santo di Iglesia, pa permiti
conoce miho misterio Cristiano y rebiba fe di Pueblo di Dios. Mester

10

tene na cuenta splicacion di doctrina cu Spirito Santo a sugeri na


Iglesia den curso di siglo. Ta necesario tambe cu e ta yuda pa ilumina
cu luz di fe situacion nobo y e problemanan cu den pasado ainda no
a presenta.
Pesey Catisashi ta contene tema nobo y antiguo (cf Mt 13, 52),
pues fe ta semper mescos y ta semper fuente di luz nobo.
Pa coresponde na e exigencia dobel aki, Catisashi di Iglesia
Catolico, ta recoge un banda e ordo antiguo, tradicional y sigui ya
caba cu Catisashi di San Pio V, cu ta dividi e contenido den cuater
parti: Credo; Liturgia Sagrado, cu sacramento na prome luga; obra
Cristian, pa cuminsa mandamento y finalmente oracion Cristian.
Pero, na mesun momento, contenido ta expresa cu frecuencia na
un manera nobo; e tin e meta pa duna contesta na esnan cu ta haci
interogacion den nos epoca.
E cuater partinan ta mara un cu otro: misterio Cristian ta tema
di fe (prome parti); nan ta celebre y comunice den accion liturgica
(di dos parti); e tey presente pa ilumina y sostene yiu di Dios den nan
obra (di tres parti); e ta fundeshi di nos oracion, di cua Nos Tata ta
expresion privilegia, cu ta expresa meta di nos peticion, di alabansa
y nos intercesion (di cuater parti).
Liturgia ta, riba su mes, oracion; confesion di fe tin su luga
husto den celebracion di culto. E gracia, fruta di sacramento, ta
condicion incuestionabel di actuacion Cristian, igual na participacion
den liturgia di Iglesia cu ta rekeri fe. Si fe no concretisa su mes den
obra, e ta keda morto (cf St 2, 14-16) y no por duna fruta di bida
eternal.
Den e lectura di Catisashi di Iglesia Catolico hende por
comprende e admirabel unidad di misterio di Dios, di su intencion pa
salbacion, mescos cu e luga central di Hesu Cristo,Yiu unico di Dios,
manda pa Tata, cu a bira hende den seno di Santisima Birgen Maria pa
medio di Spirito Santo, pa asina E bira nos Salbador. El a muri
y resucita y ta semper presente den su Iglesia, particularmente den
sacramento; ta fuente di fe, modelo con pa obra manera un Cristian
y ta Maestro di nos oracion.
4. Balor di doctrina di texto
E Catisashi di Iglesia Catolico cu mi a aproba 25 di juli
ultimo y cua publicacion awe mi ta ordena como consecuencia di esey

11

den virtud di autoridad apostolico, ta un exposicion di fe di Iglesia y di


doctrina catolico, testigua of ilumina pa Sagrada Scritura, Tradicion
apostolico y siansa eclesiastico.
Mi ta considere un norma sigur pa siansa di fe y como tal un
instrumento valido y legitimo pa comunion di Iglesia. Dios a dune pa
e sirbi como renobacion na cual Spirito Santo ta yama constantemente
riba Iglesia, Curpa di Cristo, na caminda pa luz sin sombra di Reino.
E aprobacion y publicacion di Catisashi di Iglesia Catolico ta
forma un sirbishi cu sucesor di Pedro kier duna na Santa Iglesia
Catolico, na tur Iglesia particular den paz y comunion cu Sede
apostolico di Roma: sirbishi di sostene y confirma fe di tur discipel di
Seor Hesus (cf Lc. 22, 23), mescos asina pa reforsa laso di unidad
den mesun fe apostolico.
Pesey, mi ta pidi na wardador di Iglesia y fiel, pa nan ricibi
e Catisashi aki cu un spirito di comunion y pa uze constantemente ora
di realisa su mision di anuncia fe y yama pa bida evangelico.
E Catisashi aki ta duna na boso pa sirbi como texto di un referencia
sigur y autentico pa siansa di doctrina catolico y particularmente pa
composicion di catisashi local. Ta ofrece e catisashi aki tambe na tur
fiel cu ta desea di conoce miho e rikesa inagotabel di salbacion
(cf Hu 8, 32). E kier duna un punto di apoyo na esfuerso eucumenico
curasha pa santo deseo di unidad pa tur Cristian, mustrando
exactamente contenido y coherencia harmonioso di fe catolico.
Catisashi di Iglesia Catolico ta ofrece finalmente na tur hende cu ta
pidi prueba di speransa cu tin den nos (cf 1 P 3, 15) y cu kier conoce
loke Iglesia Catolico ta kere den dje.
E Catisahi no ta destina pa remplasa catisashi local debidamente
aproba door di autoridad eclesiastico, obispo di dioceses
y Conferencia Episcopal, special si a aproba e catisashinan aki door di
Santa Sede. Catisashi di Iglesia Catolico ta destina pa anima
y facilita redaccion di catisashi nobo local y tene na cuenta
cu diferente situacion y cultura pero cu ta warda cu hopi cuidou
e unidad di fe y puntualidad di doctrina catolico.
5. Conclusion
Pa terminacion di e documento aki cu ta presenta Catisashi di
Iglesia Catolico, mi ta pidi Santisima Birgen Maria, Mama di Verbo
encarna y Mama di Iglesia, pa sostene cu su poderoso intercesion

12

e trabou cateketico di henter Iglesia den tur su nivel, den e tempo aki
den cua Iglesia ta yama pa un esfuerso nobo di evangelisacion.
Cu luz di fe berdadero libra humanidad di ignorancia y
sclavitud, pa asina conduci na e unico libertad cu ta digno na e nomber
aki (cf Hu 8, 32): esun di bida den Hesu Cristo bou guia di Spirito
Santo, aki y den Reino di shelo, den plenitud di bienaventuransa
di por weita Dios cara a cara (cf 1 Co 13, 12; 2 Co 5, 6-8).
Duna dia 11 di october 1992, na e di trinta aniversario di
apertura di Concilio Vaticano II y na e di diescuater aa di mi
pontificado.
Joannes Paulus Pp II

13

PROLOGO
TATA, esaki ta e bida eterno: mare nan por conoce Bo, e unico Dios
berdadero y Hesucristo esun cu bo a manda (Hu 17, 3). Dios nos
Salbador... kier pa tur hende salba y pa nan yega na conocemento
amplio di e berdad (1 Tim 2, 3-4). Bou di shelo no tin otro nomber
duna na hende pa medio di ken nos ta keda salba (Hu 4, 12), sino
e nomber di Hesus.

I.

BIDA DI HENDE: CONOCE Y STIMA DIOS

1.
Dios, cu ta infinitamente perfecto y bienaventurado den su mes,
den un plan di puro bondad, a crea e prome hende den tur libertad pa
e por participa den su propio bida bienaventurado. Pesey semper y tur
caminda e ta cerca di hende. Ta yame y ta ofrece ayudo pa busce
y pa conoce y pa stime cu tur su forsa. Tur esnan cu pa via di pica ta
dividi e ta invita nan na e union di su famia, esta, su Iglesia. E ta haci
esaki mediante su Yiu cu el a manda como Redentor y Salbador, den
su plenitud di tempo. Pa medio di djE y den djE, e ta yama tur hende
pa via di Spirito Santo pa nan bira su yiunan adoptivo y asina nan bira
heredero di Su Bida bienaventurado.
2.
Pa e yamada aki por resona den mundo henter, Cristo a manda
e discipelnan, cu el a scoge, mientras cu El a duna nan e encargo pa
predica evangelio. Bay y haci tur pueblo mi discipel y batisa nan den
nomber di Tata di Yiu y di Spirito Santo. Sia nan warda tur cos cu mi
a instrui boso. Y sa cu mi ta cu boso tur dia te na fin di mundo (Mt
28, 19-20). Fortalece cu e mision aki, discipelnan a sali pa predica
rond mundo y Seor tabata cu nan confirmando nan palabra mediante
e sealnan cu tabata compaa nan (Mc 16, 20).
3.
Esnan cu ayudo di Dios a acepta e yamada di Cristo y cu
libremente a responde na esaki, ta sinti nan mes awo yama pe amor di
Cristo pa bay y predica na tur parti di mundo e Bon Noticia. E tesoro
aki cu a ricibi for di e apostelnan ta fielmente warda pa nan
sucesornan. Tur fiel ta yama pa transmiti e tesoro aki di generacion pa

14

generacion pa medio di predicashi y bibando e fe den comunion


fraternal y pa celebre den liturgia y oracion1.
II.

TRANSMITI FE: E CATAKESIS

4.
Hopi lihe caba a indica cu catisashi ta e conhunto di esfuerso
y iniciativa realisa den Iglesia pa haci hende bira discipel y pa yuda
nan kere cu Hesus ta Yiu di Dios Tata y pa medio di fe nan ta posee
Bida den Su nomber, pa educa y instrui nan den e bida aki y asina
construi Curpa di Cristo2.
5.
E catisashi ta un educacion den fe pa mucha, hoben y adulto cu
ta consisti specialmente di un enseansa Cristian y cu generalmente ta
instrui na un manera organisa y sistematico cu e fin di introduci otro
den plenitud di bida Cristian3.
6.
Sin confundi cu otro e catisashi ta fiha su mes riba un cierto
cantidad di elemento di mision pastoral di Iglesia cu ta di un aspecto
cateketico, cu ta prepara pa e catisashi of cu ta deriva di e prome
anuncio di Evangelio of predicashi misionero pa lanta fe; pa busca
rason pa kere; experencia di bida Cristian; celebracion di
e sacramentonan; integracion den e comunidad di Iglesia y testimonio
apostolico y misionero4.
7.
E catisashi ta intimamente uni cu henter bida di Iglesia. No
solamente e extension geografico y e aumento numeroso di Iglesia
pero tambe y mas ainda su crecemento interior y su corespondencia cu
e plan di Dios ta depende esencialmente di dje 5.
8.
E periodonan di renobacion di Iglesia tambe ta periodo fuerte di
catisashi. Asina nos ta mira cu den epoca grandi di e padernan di
Iglesia, cu e obisponan santo ta consagra un parti importante di nan
ministerio na catisashi. Ta e epoca di San Cirilo di Herusalem, San
1

Cf Hch 2, 42
Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. Catechesi tradendae
3
Ibid., 18
4
Cf ibid.
5
Ibid., 13
2

15

Juan Crisostomo, San Ambrosio y San Agustin y di hopi otro pader


di Iglesia, kende nan obranan cateketico ta keda un ehempel pa otro.
9.
E ministerio cateketico semper ta saca energia nobo foi
e concilionan. E concilio di Trento den esaki ta destaca como un digno
ehempel, el a duna prioridad na e catisashi den su constitucion
y decretonan. Asina catisashi Romano a origina y ta carga nomber
di e Concilio aki cu ta consisti di un obra di gran importancia como
resumen di e doctrina Cristian. E concilio a trece cu ne un
organisacion notabel di e catisashi den Iglesia; esaki ta danki na
e obispo y teologonan manera San Pedro Canisio, San Carlos
Borromeo, San Toribio di Mongrove y San Roberto Belarmino,
kendenan a promove publicacion di un gran cantidad di catisashi.
10. Ta pesey no ta strao cu durante e periodo despues di
e Segundo Concilio di Vaticano (cu Papa Pablo VI a concidera como
e gran catisashi di nos tempo), cu e catisashi di Iglesia, di nobo ta
atrae atencion. E Directorio General di e catekesis di 1971,
e sesionnan di e Sinodonan di obispo consagra na evangelisacion
(1974) y na e catisashi (1977), e exhortacionnan Apostolico cu ta sigui
Evangelii nuntiandi (1975) y Catechesi tradendae (1979), ta duna
testimonio di esakinan. E sesion extraordinario di e sinodo di obispo
di aa 1985 a pidi pa redacta sea un catisashi of compendio di henter
e doctrina catolico tanto di fe, como tambe di moral 6. Santo Papa
Juan Pablo II a tuma na pecho e deseo emiti aki pa Sinodo di obispo,
reconociendo cu e deseo aki ta responde totalmente na un berdadero
necesidad di Iglesia universal y di Iglesia particular 7. Papa a haci tur
lo posibel pa realisa e deseo di e Sinodo di Obispo.
III.

META Y DESTINACION DI CATISASHI

11. E catisashi aki tin como meta, presenta un exposicion organico


y sintetico di contenido esencial y fundamental di doctrina catolico
tanto di fe como di moral, den luz di e Concilio di Vaticano II y di
e conhunto di tradicion di Iglesia. Su fuentenan principal ta Santo
6

Sinodo di Obispo 1985, Relacion final II, B, a, 4.


HUAN PABLO II, Discurso na Sinodo di Obispo, dia 7 di
december 1985
7

16

Scritura, e Santo Padernan, e Liturgia y autoridad di Iglesia. E ta


destina pa sirbi como punto di referencia pa e catisashi
y compendionan cu hende ta crea den diferente pais 8.
12. E catisashi ta destina principalmente pa e responsabelnan di
e catekesis, na prome luga pa obispo como maestro di fe y pastor di
Iglesia. Iglesia ta ofrece na nan como instrumento den realisacion den
nan tarea pa sia Pueblo di Dios. Via Obispo e ta dirigi na
e redactornan di catisashi, na sacerdote y catekista. Lo e ta tambe
e lectura util pa tur demas fielnan Cristian.
IV.

STRUCTURA DI E CATISASHI DI IGLESIA CATOLICO

13. E structura di e catisashi aki ta tuma segun e gran tradicion di


catisashi cu ta regle riba cuater pilar; e profesion di fe di Bautismo
(simbolo), e sacramentonan di fe, e Bida di fe (e mandamentonan)
e oracion di e creyente (nos Tata).
Prome parti: profesion di fe
14. Esnan cu pa fe y bautismo ta pertenece na Cristo mester profesa
nan fe publicamente 9. Pesey na prome luga e catisashi ta expone di
kico e Revelacion ta consisti pa cua Dios ta dirigi su mes na hende
y ta duna su mes na hende. Despues ta sigui splicacion di fe y loke
hende ta responde na Dios (prome seccion). E simbolo di fe ta resumi
e donnan, cu Dios ta duna hende como Autor di tur cos, como
Redentor y como Santificado. E ta aloca esakinan bou di e tres
articulonan fundamental di nos Bautismo. Fe den un solo Dios; Dios
Tata poderoso y Creador; Hesu Cristo, su unico Yiu, nos Seor
y Redentor; Spirito Santo den Santa Iglesia (di dos seccion).
Di dos parti: e sacramentonan di fe
15
E di dos parti di catisashi ta expone con e salbacion di Dios,
realisa pa medio di Hesu Cristo y Spirito Santo, un bes y pa semper ta

8
9

Sinodo di Obispo 1985, Relacion final II, B, a, 4


Cf Mt 10, 32; Rm 10, 9

17

bira presente den acto sagrado di liturgia di Iglesia (prome seccion),


principalmente den e shete sacramentonan (di dos seccion).
Di tres parti: e Bida di fe
16. E di tres parti di e catisashi ta describi e meta final di hende, cu
ta crea segun imagen di Dios: e bienaventuransa y e camindanan pa
yega na dje pa medio di obra husto y liber cu yudansa di ley y gracia
di Dios (prome seccion); pa un actuacion cu ta realisa e mandamento
dobel di amor, desaroya den e Dies mandamentonan di Dios (di dos
seccion).
Di cuater parti: oracion den e bida di fe
17. E ultimo parti di e catisashi ta trata e sentido y importancia
di oracion den bida di creyente (prome seccion). E parti aki ta termina
cu un breve comentario tocante e shete peticionnan di e oracion di nos
Seor (di dos seccion). Eyden nos ta haya di berdad e cantidad
di bondad di cua nos por spera y cu nos Tata Celestial kier duna nos.
V.

INDICACION PRACTICO PA UZO DI E CATISASHI AKI

18. A desaroya e catisashi aki como exposicion organico di henter


fe catolico. Pues, mester lese como un unidad. Numeroso referencia
den margen di e texto y cifra cursivo ta hiba na otro paragraf, den cual
ta trata e mesun texto y e indice analitico na final di e buki ta haci
posibel pa mira cada tema den su vinculo cu e totalidad di fe.
19. Frecuentemente texto saca for di Santo Scritura no ta cita
literalmente, mas parti nan ta indica solamente e referencia na un
texto, (mediante cf). Pa un miho entendimento di sorto di referencia
asina ta bon pa consulta e textonan mes prome. E referencianan
biblico ta un medio pa e trabou di e catekista.
20. E uzo di letra chikito den cierto pasahe ta indica cu ta trata
di remarke historico of apologetico (defensa di fe Cristian) of di
exposicion complementario di doctrina di fe.

18

21. E citanan di letter chikito foi fuente patristico, liturgico,


magisterial of hagiografico (descripcion di bida) ta pa enrikece
e exposicion doctrinal. Cu frecuencia a scoge e textonan aki pa uzo
directo cataketico.
22. Na final di cada unidad tematico un serie di texto corto ta
resumi den formula cortico e esencia di enseansa. E resumennan aki
tin como meta, ofrece e catekistanan formulanan di resumennan
cortico cu nan por memorisa.
VI.

ADAPTACION CU TA NECESARIO

23. Den e catisashi aki e accent ta riba e exposicion doctrinal.


En realidad e kier ta un ayudo pa profundisa den conocemento di fe.
Ta pesey mes e ta orienta riba maduracion den fe y su rais den bida,
como tambe su splendor den testimonio10.
24. Exactamente pa via di su finalidad e catisashi aki no ta propone
pa realisa adaptacion di exposicion y metodo cateketico, exigi door di
diferencia di cultura, di edad, di bida spiritual, di situacion social
y eclesiastico di esnan na kende e catekista ta dirigi su mes.
E adaptacionnan indispensabel aki ta coresponde na catisashi propio
di cada luga y mas ainda na esnan cu ta tuma na nan encargo di instrui
fielnan:
Esun cu ta instrui mester bira tur pa tur (1 Co 9, 22), pa gana tur pa
Hesucristo. E no por considera, cu tur e almanan confia na dje ta riba
e mesun nivel. E no por instrui y forma tur fiel den berdadero
santidad, uzando un metodo so. Mester compronde cu algun ta manera
mucha recien naci, otro a cuminsa crece den Cristo y por fin otro mas
ta autenticamente adulto.
Esnan cu ta yama na e ministerio di predica mester, ora di transmiti
siansa di misterio di fe y di normanan di custumber, adapta nan
palabranan na e madurez y capacidad di e oyente11.
Riba tur cos ta caridad

10
11

Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. Catechesi tradendae, 20-22; 25


Catisashi Romano, Prefacio, 11

19

25. Riba tur cos ta caridad. Pa conclui e presentacion aki, ta


oportuno pa recorda e principio pastoral cu e Catisashi Romano ta
anuncia:
Tur finalidad di e doctrina y di e enseansa mester ta poni den amor cu
no ta caba. Naturalmente mester duna un bon splicacion kico mester
kere, kico mester spera, kico mester haci. Pero semper mester laga
Amor di nos Seor briya. Y cu cada un comprende cu tur acto di
virtud, perfectamente Cristian, no tin otro origin cu Amor, ni otro fin
cu Amor12.

12

Catisashi Romano, Prefacio, 10

20

21

PROME PARTI
PROFESION DI FE
PROME SECCION
MI TA KERE NOS TA KERE
26. Ora nos ta profesa nos fe, nos ta cuminsa cu: Mi ta kere, of,
nos ta kere. Prome cu nos expone fe di Iglesia, manera nos ta
profese den Credo y ta celebre den liturgia y nos ta bibe den e Dies
Mandamentonan y den oracion, nos kier puntra nos mes: Kico ta
nifica kere? Fe ta e contesta di hende na Dios cu ta revela y ta
entrega su mes na dje. Cu e contesta aki, Dios kier ilumina
abundantemente
e hende cu ta buscando e ultimo sentido di su bida. Ta pesey
primeramente nos ta fiha nos atencion riba e buscamento di Dios door
di hende (Cap. 1). Siguientemente riba e divino Revelacion pa cua
Dios ta bini na encuentro di hende (Cap. 2) y finalmente riba
e contesta di fe (Cap. 3).

PROME CAPITULO
HENDE TA CAPAZ PA DIOS
I.

DESEO PA DIOS

27. E deseo na Dios ta graba den curason di hende, pasobra hende


ta crea mediante Dios y pa Dios; Dios no ta stop di atrae hende pe
y solamente den Dios hende lo contra cu e berdad y e felicidad cu e no
ta caba di busca.
E rason mas profundo di dignidad humano ta sinta den vocacion di
hende na e comunion cu Dios. For di su nacemento caba hende ta
yama pa un dialogo cu Dios. Ademas, e ta existi solamente pasobra
e ta crea pa Dios pa amor. Y e ta keda na bida pa amor y e no ta biba

355, 1701
1718

22
plenamente segun e berdad si e no ta reconoce e amor ey libremente
y entrega su mes na su Creador1.

28. Den historia y te cu dia di awe, hende a duna na diferente


manera expresion na nan modo di busca Dios, tanto den manera di
843, 2566kere y nan comportacion religioso (oracion, sacrificio, culto,
2095-2109meditacion etc.). Apesar di e ambiguedad cu e formanan di expresion
por encera, asina mes nan ta asina universal cu por yama hende, un
ser religioso.
Den un principio El a crea e linahe humano pa nan pobla henter
mundo. El a determina cu exactitud e tempo y e limitenan di e luga
unda nan mester biba, cu e meta pa nan busca Dios, pa wak si nan ta
buscE y hayE; E no ta leu di cada un di nos, pues den djE nos ta
biba, nos ta move y existi (Ech 17, 26-28).

29. Pero e union intimo y vital cu Dios 2 hende por lubida,


2123-2128desconoce y hasta rechasa explicitamente. E origen di tal actitud por ta
hopi diversifica;3 rebeldia contra e maldad den mundo; ignorancia
y indiferencia religioso, afan mundano y rikesa 4, e mal ehempel
398di creyente, coriente di pensamento cu ta odia fe y finalmente e actitud
di e pecado cu pa miedo ta sconde pa Dios5 y hui pa su yamada6.
30.

Alegra boso curason, boso cu ta busca Dios (Sal 105, 3).


hende por lubida of rechasa Dios, pero Dios no ta stop di yama
hende pa buscE pasina e biba y haa felicidad. Pero e buscamento ey
368ta exigi di hende un esfuerso completo di su inteligencia, rectitud di su
voluntad, un curason recto y tambe e testimonio di otro cu ta sie con
pa busca Dios.

2567, 845Maske

Grandi Bo ta, Seor y digno di tur alabansa; grandi ta Bo poder y Bo


sabiduria ta sin limite. Y e hende, como un parti chikito di bo
creacion, ademas pa mortal cu e ta, ta carga e testimonio di su picanan
y sa cu Bo ta resisti e soberbenan. Sinembargo, e hende cu ta un parti
chikito di Bo creacion kier alaba Bo.
1

Concilio di Vaticano II. Gaudium et spes, 19, 1


Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 19, 1
3
Cf Mt 13, 22
4
Cf Mt 13, 22
5
Cf Gn 3, 8-10
6
Cf Jon 1, 3
2

23
Abo mes ta invite pa haci esey. Bo ta haci cu e ta encontra goso
di por alaba Bo, pasobra abo a crea nos pa Bo y nos curason ta inkieto
te ora e descansa den Bo7.

II.

CAMINDA DI ACCESO NA CONOCEMENTO DI DIOS

31. Crea segun imagen di Dios y yama pa conoce Dios y stimE,


e hende cu ta busca Dios ta descubri cierto camindanan pa yega na
conocemento di Dios. Ta yama esakinan tambe prueba di existencia
di Dios, no den e sentido di e pruebanan propio di ciencia natural,
sino di argumento convergente y convincente, cu ta haci posibel yega
na berdadero seguridad.
E camindanan pa acerca Dios tin como punto di salida creacion:
e mundo material y e ser humano.

32. E mundo: saliendo for di e formacion, desaroyo, posibel estado


den futuro y e ordo y bunitesa di mundo, hende por yega na conoce
Dios como e origen y fin di universo.

54, 337

San Pablo referiendo na pagano ta bisa: Nan ta bon na altura di loke


hende por sa di Dios. Dios mes a mustra nan esey! Pasobra for di
tempo cu Dios a crea mundo, hende por a mira claramente Su
naturalesa invisibel, esta Su poder eterno y Su divinidad, den loke
Dios a crea (Rom 1, 19-20)8.
Y San Agustin ta bisa: Puntra e bunitesa di nos tera, puntra e bunitesa
di lama, puntra e bunitesa di aire cu ta rondona nos, puntra e bunitesa
di shelo puntra tur e realidadnan aki. Tur lo contesta bo: Mira, nos
ta bunita. Nan bunitesa ta un confesion. E beyesanan ey cu por
cambia, ta ken a crea nan cu no ta e Sumo Beyesa (Pulcher) cu
nunca ta cambia?9

33. E hende: cu ta habri pa berdad y bunitesa, su sentido pa bon


moral, su libertad y e bos di su consenshi, su deseo na e infinito y 2500, 1730
felicidad, ta haci e pregunta riba existencia di Dios. Den e apertura aki 1776
7

SAN AGUSTIN, Confesion 1, 1, 1


Cf Hch 14, 15.17; 17; 17, 27-28; Sb 13, 1-9
9
Cf SAN AGUSTIN, e Predicashinan, 241, 2: PL 38, 1134
8

24
1703
366e

ta percibi seal di su alma spiritual. E simiya di eternidad cu e tin


den su ser, ya cu no por reducie na materia so 10, su alma no por tin
otro origen cu ta den Dios.

34. Mundo y hende ta testigua cu nan no tin den nan mes e prome
principio, ni tampoco su fin, pero cu nan ta participa den Esun cu ta
e Ser riba su mes; sin origen y sin fin. Pa medio di diferente
caminda, hende por yega na conocemento di existencia di un
199realidad cu ta e prome rason y e ultimo fin di tur cos y cu tur hende ta
yama Dios11.
35.

E facultadnan di hende ta hacie capaz di conoce existencia di un


personal. Pero pa e hende por drenta den su intimidad, Dios
tabata kier a revela su mes na dje y dune gracia di por ricibi den Fe
e revelacion. Sinembargo e pruebanan di existencia di Dios por
predispone hende pa kere y yude mira cu fe no ta opone rason
159humano.
50Dios

III.

CONOCEMENTO DI DIOS SEGUN IGLESIA

36. Nos Mama, Santa Iglesia, ta mantene y ta sia cu Dios,


principio y fin di tur cos por wordo conoci cu certesa mediante e luz
natural di e rason humano for di cos crea 12. Sin e capacidad aki hende
lo no por a ricibi e revelacion di Dios. Hende ta posee e capacidad aki
13
355pasobra e ta crea segun imagen di Dios .
37.

Sinembargo den e condicionnan historico concreto den cual e ta


hende tabatin hopi dificultad pa sia conoce Dios pa medio di
solamente e luz di rasonamento:

1960biba,

Aunke cu rasonamento humano, si mira bon, pa medio di su propio


poder y vision natural ta siguramente capaz pa logra un conocemento
berdadero y fiho di e unico Dios personal, cu pa medio di su
providencia ta protega y ta goberna mundo y di e ley natural cu
10

Concilio di Vaticano, Gaudium et spes, 18, 1; cf 14 , 2


SAN TOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, 1, 2, 3
12
Concilio di Vaticano I: DS, 3004; cf 3026; Concilio di Vaticano II,
Dei Verbum, 6
13
Cf Gn 1, 26 ss
11

25
Creador a skirbi den nos alma, toch tin hopi obstaculo cu ta stroba
rasonamento di haci uzo eficazmente y na un manera fructifero di
e facultad innato aki.
Pasobra e berdadnan cu tin di haci cu relacion entre Dios y hende, ta
surpasa completamente e orden visibel di tur cos y si traduci nan den
actuacion humano y si nan influencia e actuacion aki, nan ta exigi pa
e hende doblega y renuncia su mes.
E spirito humano, na su turno, ta haye den dificultad pa logra
e berdadnan ey, no solamente pa medio di e impacto di parti di
e sentidonan y di imaginacion, pero tambe pa medio di nos deseonan
desordena cu ta consecuencia di e pica original. Y asina hende, den tal
caso, facilmente ta convence su mes cu loke e lo no kier pa ta berdad
ta un engao of por lo menos ta dudoso14.

38. Ta pesey hende tin necesidad pa haya luz di Revelacion


di Dios, no solamente pa loke ta supera locual e no ta comprende sino
tambe pa loke ta trata berdad religioso y moral cu pa su rason no ta 2036
accesibel, motibo cu den e tempo di awe den cua hende ta biba,
facilmente hende por reconoce esaki firme y sin ningun mescla
di eror15.
IV.

CON PAPIA DI DIOS?

39. Ora ta defende capacidad di rason humano pa conoce Dios,


Iglesia ta expresa su confiansa den e posibilidad di papia di tur hende 851
y cu tur hende. E conviccion aki ta e punto di salida pa su dialogo cu
otro religion, cu e filosofia y ciencia, tambe cu esnan no creyente
y ateista.
40. Na momento cu nos conocemento di Dios ta limita, nos
lenguahe tocante Dios tambe ta limita. Nos no por describi Dios, sin
cuminsa pa menciona su criaturanan y segun nos manera humano
limita di conocemento y pensamento.

14

PIO XII, enc. Humani generis: DS, 3875


Ibid., 3876; cf Concilio di Vaticano 1: DS, 3005; Concilio di Vaticano II,
Dei Verbum, 6; SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae 1, 1, 1

15

26

41. Tur criatura ta posee cierto semehansa cu Dios, specialmente


213, 299e hende cu ta crea segun imagen y semehansa di Dios. E cantidad di
perfeccion di e criaturanan (nan berdad, bondad, bunitesa) ta refleha
e perfeccion infinito di Dios. Ta pesey nos por nombra Dios, pa
cuminsa pa e perfeccionnan di su criaturanan, pasobra for di
e grandesa y splendor cu Dios a crea ta duna nos algun idea di Esun
cu a crea nan (Sb 13, 5).
42.

Dios ta riba tur criatura. Ta pesey constantemente nos mester


nos lenguahe di tur cos den dje cu ta limita, cu ta mara na un
370imagen of cu ta imperfecto, si nos no kier confundi e imagen di Dios
esun cu ta para riba tur nomber y cu ta surpasa tur comprendemento,
esun invisibel y fuera di tur alcance 16 cu nos representacionnan
humano. Nos palabranan humano hamas ta suficiente pa por expresa
kico ta e Misterio di Dios.

212, 300purifica

43. Ora ta papia asina di Dios, nos lenguahe ciertamente ta expresa


su mes di un manera humano, pero ta capta Dios mes, no obstante sin
por exprese den su infinito simplicidad. Mester corda cu ora ta seala
e semehansa entre Creador y criatura, e diferencia entre nan ta mas
grandi ainda17 y cu nos no por compronde di Dios loke E ta, sino
18
206solamente loke E no ta y con e otro sernan ta den relacion cu nE .
RESUMEN
44.

Hende ta di naturalesa y vocacion un ser religioso. Como cu e ta


bini di Dios y ta bay cerca Dios, e tin un bida plenamente
humano, si e ta biba libremente su vinculo cu Dios.

45.

Hende ta crea pa biba den comunion cu Dios den kende e ta


haya su felicidad:Si cu henter mi ser mi ta uni cu Bo, lo no
tin ni pena, ni tentacion pa mi y mi bida yena cu Bo, lo ta
completo19.

16

Liturgia di San Huan Crisostomo, Anafora


Concilio di Letra, IV: DS, 806
18
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa contra gentiles, 1, 30
19
SAN AGUSTIN, Confesion 10, 28, 39
17

27

46.

Ora hende ta scucha mensahe di criatura y bos di su consenshi,


e por alcansa e siguransa di existencia di Dios, cu ta causa
y fin di tur cos.

47.

Iglesia ta sia cu e unico y berdadero Dios, nos Creador


y Seor, hende por conoce cu siguridad pa su obranan, danki
na e luz natural di e rason humano20.

48.

Nos realmente por describi Dios, saliendo foi e multiple


perfeccion di criatura, semehansa di Dios infinitamente
perfecto, aunke nos lenguahe limita no por expresa su
misterio.

49.

Un criatura sin e Creador ta caba na nada 21. Pesey mes


e creyente sa cu e amor di Cristo ta forsa nan, pa hiba e luz
di Dios bibo cerca esnan cu no conoce Dios of cu ta rechasE.

20
21

Cf Concilio di Vaticano I: DS, 3026


Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 36

28

DI DOS CAPITULO
DIOS TA TOPA CU HENDE
50.

Mediante su rasonamento natural, hende por conoce Dios cu


pa medio di su obranan, pero ta existi otro orden di
conocemento cu di ningun manera hende por alcansa cu su propio
esfuerso; esun di e Revelacion Divino1. Pa un decision henteramente
liber Dios ta revela su mes y ta duna su mes na hende. E ta haci esaki
1066revelando su misterio, su plan benevolente, cu desde eternidad el
a duna forma na dje den Cristo na fabor di tur hende. E ta revela su
plan benevolente plenamente mandando su Yiu stima, nos Seor
Hesus Cristo y Dios Spirito Santo.
36siguransa

ARTICULO 1. REVELACION DI DIOS


I.

DIOS TA REVELA SU SEAL AMOROSO

51. Den su bondad y sabiduria Dios a dispone pa revela su mes


haci conoci e misterio di su boluntad, pa cua mediante Cristo, Verbo
Encarna, den Spirito Santo hende tin acceso na Tata y ta bira
2
1996participante di e naturalesa divino .
2823y

52. Dios cu ta biba den luz inaccesibel (1 Tim 6, 16) kier


comunica su propio bida divino na hende, cu ta crea libremente pa E
mes pa haci nan, pa medio di su unico Yiu Hesus, su yiunan adoptivo 3.
Revelando su mes Dios kier haci hende capaz pa respondE, pa
conocE y pa stimE mas di loke nan lo ta capaz cu nan propio forsa.
53. E plan divino di revelacion ta realisa su mes tanto den obra
1953como palabra cu intimamente ta liga cu otro y cu ta aclarea su mes
4
1950mutuamente . E plan aki ta posee un pedagogia divino particular:
Dios ta comunica gradualmente cu hende, e ta prepare poco poco pa
1

Cf Concilio di Vaticano I: DS, 3015


Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 2
3
Cf Ef 1, 4-5
4
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 2
2

29

ricibi e Revelacion Sobrenatural cu e ta haci di su mes y cu ta culmina


den e Persona y mision di e Verbo Encarna, Hesu Cristo.
Na varios ocasion San Ireno di Lyon ta papia di e pedagogia divino
aki, bou di e imagen di un custumbramento mutuo entre Dios
y Hende. E Verbo di Dios a biba den hende y el a bira Yiu di hende
pa custumbra hende pe compronde Dios y pa custumbra Dios biba
den hende segun boluntad di Tata5.

II.

ETAPANAN DI REVELACION

Foi principio Dios a manifesta su mes


54. Dios, cu pa su palabra ta crea y ta conserva tur cos, ta duna,
den e realidadnan crea un testimonio duradero di su mes y como 32
cu e tabata kier a habri e caminda di salbacion sobrenatural, El a
manifesta su mes ya foi principio na nos antepasadonan 6. El a invita
nan na un comunion intimo cu nE y a bisti nan cu splendor di gracia 374
y husticia.
55. E pica di nos prome mayornan no a causa interupcion di
e revelacion aki. Despues di caida di hende, en realidad, Dios a 397, 410
sostene den nan e speransa di salbacion cu e promesa di reconciliacion
y constantemente a cuida e genero humano, pa duna bida eterno na tur
cu ta busca salbacion door di persevera den haci bon obra 7.
Ora cu pa motibo di desobediencia na Bo, el a perde Bo amistad, ABO
no a entrege na poder di morto... Cada bes di nobo Bo a ofrece hende
un aliansa8.

761

Aliansa cu Noe
56. Unabes cu e genero humano a kibra pa motibo di pica, Dios ta
dicidi na prome luga pa salba humanidad pa medio di un serie di etapa
5

SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 3, 20, 2; cf p.e. 3, 17, 1; 4;


4, 21,3
6
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 3
7
Ibid.
8
Misal Romano, Plegaria eucaristico IV, 118

401

30
1219

den cua E ta presente. E aliansa cu Noe despues di e diluvio 9 ta


expresa e principio di e Economia divino cu e nacionnan; kiermen
cu grupo di hende, reuni atrobe segun nan pais, lenga y grupo
(Gen.10, 5)10.
57. E situacion aki di pluridad den nacion 11, confia bou custodia di
angel12 ta na mes momento cosmico, social y religioso. Su meta ta pa
limita e orguyo di humanidad cu a cay y cu solamente ta uni den su
ambicion perverso13 pa traha su propio unidad manera tabata e caso na
Babel14. Pero como consecuencia di pica 15 tanto e politeismo como e
idolatria di e pueblo y di su hefenan constantemente ta menasa di hiba
e nacion aki, cu ainda no tin un curso definitivo, bek na paganismo.

58. E aliansa cu Noe ta keda na vigor mientras e tempo di nacion 16


674ta dura te na e proclamacion di e Evangelio universal riba henter
mundo. Bijbel ta honra algun figura grandi di e nacionnan manera;
Abel, e husto, e rey-sacerdote Melkisedek 17 , e figura di Cristo 18
of e hustonan: No, Daniel y Job (Ez 14, 14).
Asina Scritura ta expresa ki haltura di Santidad esnan cu ta biba segun
2569e aliansa di Noe por alcansa, den espera di momento cu Cristo ta
reuni tur yiu plama di Dios (Hu 11, 52).
Dios ta eligi Abraham
59.
145, 2570foi

Pa reuni e humanidad plama, Dios ta eligi Abram. E ta yame


su tera, famia y cas 19 , pa hacie Abraham, loke kiermen: Tata

Cf Gn 9, 9
Cf Gn 10, 20-31
11
Cf Hch 17, 26-27
12
Cf Dt 4, 19; Dt (LXX) 32, 8
13
Cf Sb 10, 5
14
Cf Gn 11, 4-6
15
Cf Rm 1, 18-25
16
Cf Rm 1, 18-25
17
Cf Gn 14, 18
18
Cf Hb 7, 3
19
Cf Gn 12, 1
10

31

di multitud di nacion (Gn 17, 5); Den bo tur nacion riba mundo lo ta
bendiciona (Gn 12, 3 LXX)20 .
60. E pueblo cu ta sali di Abraham lo ta e depositario, esun na
kende a entrega e promesa, haci na e patriarcanan, e pueblo scogi 21, 760
yama pa un dia, prepara e reunion di tur yiu di Dios den unidad di 762, 781
Iglesia22, e pueblo ey lo ta e rais, riba cua tur pagano lo ta implanta
despues cu nan a bira creyente 23.
61. E patriarca y e profetanan y otro personahe di e testament bieu
semper tabata honra y semper lo sigui honra nan como Santo den tur
tradicion liturgico di Iglesia.
Dios ta forma su pueblo Israel
62. Despues di e patriarcanan, Dios a forma Israel como su pueblo,
salbando e for di sclavitud di Egipto. El a sera cu e pueblo aki su 2060, 2574
aliansa riba Sinai y pa medio di Moises El a dune su Ley, pa nan
reconocE y sirbiE como e unico Dios bibo y berdadero, e Tata 1961
providente y e Hues husto y pa nan spera riba e Salbador priminti 24.
63. Israel ta e pueblo sacerdotal di Dios 25, e pueblo cu ta carga
nomber di Seor (Dt 28, 10). E ta e pueblo cu kende Dios a papia 204, 2801
prome26, e pueblo di e rumannan mayor den e fe di Abraham.
839
64. Mediante profetanan Dios ta forma su pueblo den speransa di
salbacion, den espera di un Aliansa nobo y eterno, cu ta destina pa tur 711
hende27 y cu lo ta graba den curason28. Profeta ta anuncia un redencion 1965
radical di pueblo di Dios, purificacion di tur su infidelidadnan 29, un
20

Cf Ga 3, 8
Cf Rm 11, 28
22
Cf Hu 11, 52; 10, 16
23
Cf Rm 11, 17-18. 24
24
Cf Concilio Vaticano II, Dei Verbum, 3
25
Cf Ex 19, 6
26
Misal Romano, Bierna Santo 13: oracion universal VI
27
Cf Is 2, 2-4
28
Cf Jr 31, 31-34
29
Cf Ez 36
21

32
489

salbacion cu ta inclui tur nacion30. Lo ta principalmente pober y


humilde di Seor31, cu lo carga e speransa aki. E muhenan santo,
manera Sara, Rebecca, Raquel, Miriam, Debora, Ana, Judith y Ester,
cu a mantene bibo e speransa den salbacion di Israel. E figura mas
puro di e speransa aki entre nan, ta Maria32.
III. CRISTO HESUS, MEDIADOR Y PLENITUD DI HENTER
REVELACION33
Dios a bisa tur cos den su Verbo

65. Den pasado Dios a papia hopi biaha y na hopi manera cu nos
antepasadonan pa medio di profeta, pero ultimo tempo, El a papia cu
102nos pa medio di su Yiu. (Hebr 1, 1-2). Cristo, e Yiu di Dios, cu a bira
hende, ta e Palabra unico, perfecto y insuperabel di Tata. Den Cristo,
El a bisa tur cos; lo no tin otro palabra cu esaki. San Huan de la Cruz,
entre otro, a expresa esaki di manera hopi cla comentando Hebreonan
(Hebr 1, 1-2):

516

2717

Ora Dios a duna nos su Yiu, cu ta Su unico Palabra (ya cu E no tin


ningun otro), tur cos El a bisa nos di biaha den solamente e Palabra ey
y E no tin nada mas di bisa...pasobra loke antes el a papia den
porcion cu profeta, El a bisa den un solo tiro awor dor di duna Tur Cos
den Su Yiu. Ta pesey esun, cu awo kier cuestiona Dios of cu ta desea
cualkier vision of revelacion, no solamente lo ta culpabel di
comportacion absurdo, sino tambe di ta ofende Dios, door di no ta fiha
su wowonan completamente riba Cristo y door di biba cu e deseo pa
algo otro of nobo34.

Lo no tin otro revelacion


66. E economia Cristian, cu ta e Aliansa nobo y definitivo, nunca
lo pasa bay y no tin ningun revelacion publico nobo, cu nos por spera
prome cu e glorioso binida di nos Seor Hesu Cristo 35. Maske
30

Cf Is 49, 5-6; 53, 11


Cf So 2, 3
32
Cf Lc 1, 38
33
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 2
34
SAN HUAN DE LA CRUZ, Subida riba sero di Carmelo, 2, 22,
cf Liturgia di ora I, Ofishi di lectura, dialuna di e di dos siman di Advent
35
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 4

9431

33

e revelacion ta cla, e no ta completamente explicita, ta depende di fe


Cristian pa comprende, gradualmente, tur su contenido den transcurso
di siglo.
67. Den transcurso di siglo tabatin e asina yama revelacionnan
priva of particular, algun di nan, Iglesia a reconoce. Sinembargo nan 84
no ta pertenece na e deposito di fe. Su tarea no ta di mehora of
completa e Revelacion definitivo di Cristo, pero di yuda biba esaki
plenamente na e miho manera den cierto epoca di historia. Guia pa
e Magisterio di Iglesia, e sentido comun di Cristian (sensus fidelium)
sa di distingui y acepta loke den e revelacionnan ta e autentico yamada 93
di Cristo of di su santonan.
E fe Cristian no por acepta revelacion cu ta pretende di supera
of coregi e revelacion, di cua Cristo ta e plenitud. Esaki ta e caso cu
algun religion y tambe cierto secta recien cu ta basa nan mes riba
semehante revelacion.
RESUMEN
68.

Pa amor, Dios a revela y entrega su mes na hende. Asina e ta


duna un contesta definitivo y abundante riba e preguntanan cu
hende ta haci tocante sentido y meta di su bida.

69.

Dios a revela su mes na hende, comunicando gradualmente su


mesun Misterio mediante palabra y obra.

70.

Fuera di e testimonio cu Dios ta duna di su mes den e creacion


El a revela su mes na nos prome mayornan . El a papia cu nan
y despues di e caymento (den pica) El a priminti nan salbacion 36
y a ofrece nan su aliansa.

71.

Dios a sera cu Noe un aliansa eterno entre E y tur ser bibo 37.
E Aliansa aki lo dura tanten cu mundo ta existi.

36
37

Cf Gn 3, 15
Cf Gn 9, 16

34

72.

Dios a scoge Abraham y a seya un aliansa cu ne y su


descendencia. Di dje el a forma su pueblo y pa medio di Moises
El a revele su ley. Mediante e profetanan El a prepare pa ricibi
e salbacion cu ta destina pa henter humanidad.

73.

Dios a revela su mes plenamente mandando su propio Yiu den


kende El a establece su aliansa pa semper. E ta e palabra
definitivo di Tata di manera cu despues di djE no lo tin ningun
otro revelacion mas.

ARTICULO 2. TRANSMISION DI REVELACION DIVINO


74. Dios kier pa tur hende ta salba y yega na conocemento di
berdad (1 Tim 2, 4), cu otro palabra, na conocemento di Hesu
Cristo38. Ta necesario anto cu mester anuncia Cristo na tur pueblo
y tur hende y asina e Revelacion mester alcansa tur skina di mundo:

851e

Dios tabata desea cu loke El a revela pa salbacion di tur pueblo lo


mester keda conserva y integro y cu lo mester transmiti esaki pa tur
generacion39.

I.

TRADICION APOSTOLICO

75. Cristo nos Seor, plenitud di revelacion, a duna discipelnan


e mandato di bay predica evangelio na tur hende como fuente di tur
berdad di salbacion y di tur norma di conducta, comunicando asina
171e biennan divino: e Evangelio priminti anteriormente door di
profetanan, cu E mes a cumpli cu ne y a proclame cu su bos 40.
E predicashi apostolico
76. E transmision di Evangelio, segun mandato di nos Seor a tuma
luga na dos manera:
Verbalmente: discipelnan, cu predicashi, nan ehempel y nan
institucion a transmiti e palabra cu nan a haya foi boca di Cristo of
38

Cf Hu 14, 6
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 7
40
Ibid.
39

35

nan compania cu nE y di su obranan y tambe loke nan a sia


mediante inspiracion di Spirito Santo;
Por escrito: e mesun Apostelnan y otronan di nan generacion a
skirbi e mesun mensahe di Salbacion inspira door di Spirito Santo 41.
ta continua den sucesion apostolico
77. Pa Evangelio keda conserva semper bibo y completo den
Iglesia, e apostelnan a nombra e obisponan como nan sucesor na 861
kende nan a entrega e encargo den e Magisterio 42. Efectivamente
e predicashi apostolico na un manera special expresa den buki sagrado
mester keda conserva pa continua transmision te na fin di tempo 43.
78. E transmision bibo aki guia pa Spirito Santo y cu ta diferencia
di Santo Scritura ta yama Tradicion pa haci distincion cu Santo 174
Scritura, pero ta estrechamente liga cu ne. Pesey Iglesia cu su 1124, 2651
enseansa, bida y culto ta conserva y transmiti den tur tempo loke e ta
y loke e ta kere44. E palabranan di e Santo Tatanan ta testigua
e presencia bibo di e Tradicion aki di cua su rikesanan lo ta bay
pasando pa practica y pa bida di Iglesia cu ta kere y ta resa 45.
79. Asina e entrega cu Tata a haci di su mes pa medio di su Palabra
den Spirito Santo ta sigui ta presente y activo den Iglesia: Dios cu
den otro tempo a papia, awo ta sigui combersa sin interupcion cu
Esposa di su Yiu stima y asina Spirito Santo pa kende e bos bibo di
Evangelio ta resona den Iglesia y tambe den mundo henter ta introduci
na creyentenan e berdad berdadero y ta haci cu e palabra di Cristo ta
biba abundantemente den nan46.
II.

RELACION ENTRE TRADICION Y SANTO SCRITURA

Un fuente comun
41

Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 7


Ibid.
43
Ibid., 8
44
Ibid.
45
Ibid.
46
Ibid.
42

36

80. E relacion entre Tradicion y Santo Scritura ta intimamente uni


y identifica cu otro. Pasobra tur dos ta sali for di e mesun fuente
divino. Den cierto modo nan ta bay den otro y nan tin mesun meta 47.
Tur dos ta presenta y ta fecunda den Iglesia e misterio di Cristo cu el
a priminti di lo keda cerca su fielnan pa semper te na fin di mundo
(Mat 28, 20).
...dos manera diferente di transmision
81. Sagrado Scritura ta e palabra di Dios, asina leu skirbi segun
inspiracion di Spirito Santo.
Tradicion ta ricibi palabra di Dios, manda door di Cristo
113
y Spirito Santo na e Apostelnan y transmiti integralmente na
e sucesornan, pa ilumina door di e Spirito di berdad, nan conserve,
interprete y plame fielmente pa via di nan predicashi.
82. Consecuentemente Iglesia, cu ta encarga cu predicacion
y interpretacion di e Revelacion, no ta saca confirmacion encuanto
tur e berdadnan revela for di solamente e Santo Scritura. Mester
acepta Santo Scritura, como tambe Tradicion y honra nan cu
sintimento igual di devocion y consulta48.
Tradicion Apostolico y tradicion eclesiastico
83. E Tradicion na cual nos ta referi aki ta bin di Apostelnan y e ta
transmiti loke nan a ricibi for di enseansa y ehempel di Hesus y di
loke nan a sia pa via di Spirito Santo. Por cierto e prome generacion
di Cristian no tabatin ainda un Testament Nobo skirbi. E Testament
Nobo mes ta testigua e proceso di Tradicion bibo.
1202,
2041, 2684

47
48

Ta necesario distingui for di dje, e tradicionnan teologico,


disciplinario, liturgico of devoto cu den transcurso di tempo a lanta
cabez den Iglesia local. Esakinan ta forma particular for di cual e gran
Tradicion ta ricibi expresion adapta na e diferente luganan y den
e diferente epocanan. Solamente den luz di e gran Tradicion esakinan
por keda manteni, modifica of tambe bandona bou guia di Magisterio
di Iglesia.
Ibid., 9
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 7

37

III.

INTERPRETACION DI DEPOSITO DI FE

Deposito di Fe ta confia na totalidad di Iglesia


84. E deposito Sagrado49 di Fe (depositum fidei), cu ta poni den
Tradicion Sagrado y den Santo Scritura, Apostelnan a confia na 857, 871
Comunidad di Iglesia. Fiel na e deposito aki, henter e pueblo santo,
uni cu su wardadornan ta persevera constantemente den e doctrina di e
Apostelnan y den comunion, den kibramento di pan y den oracion, di 2033
manera cu nan ta crea un concordancia particular entre e wardadornan
y e fielnan den conserva, practica y profesa e fe cu nan a ricibi 50.
Magisterio di Iglesia
85. E ofishi di interpreta autenticamente palabra di Dios, sea oral 888-892
of skirbi ta confia solamente na e Magisterio bibo di Iglesia, cu ta 2032-2040
eherce su mandato den nomber di Hesus Cristo 51, kiermen na obispo
den union cu e sucesor di Pedro, e obispo di Roma.
86. E Magisterio no ta para riba palabra di Dios, sino ta na su
sirbishi pa sia solamente loke a keda transmiti. Asina ta door di
e mandato divino y cu asistencia di Spirito Santo, e ta scucha Palabra 688
di Dios cu devocion, ta warde cu hopi zelo y ta splice fielmente;
como cu ta foi e unico deposito di fe e ta saca tur loke cu Dios
a revela pa kere den dje52.
87. Creyente ta recorda palabra cu Cristo a bisa su Apostelnan:
Esun cu ta scucha boso, ta scucha Ami (Lc 10, 16)53 nan lo ricibi 1548
docilmente siansa y guia cu nan wardadornan ta duna na diferente 2037
forma.

49

Cf 1 Tm 6,20: 2 Tm, 12-14


Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 10
51
Ibid.
52
Ibid.
53
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 20
50

38

Dogma di Fe
888-89288.

E Magisterio di Iglesia ta eherce plenamente e autoridad cu el


ricibi di Cristo, ora e ta defini e dogmanan, kiermen, ora den cierto
forma e ta obliga pueblo Cristian pa tene su mes irevocablemente na
fe, e berdadnan inclui den divino Revelacion of tambe ora e ta
propone, na manera definitivo, e berdadnan cu tin un vinculo
inevitabel cu nan.

2032-2040a

89. Ta existi un vinculo entre nos bida spiritual y e dogmanan.


dogmanan ta e luznan riba e caminda di fe, nan ta ilumina e Fe y ta
dune siguridad. Di otro banda si nos bida ta sigui e sendero recto, nos
sinti y nos curason lo ta habri pa ricibi luz di e dogmanan di fe 54.

2625E

90. Tur caminda den e Revelacion di e Misterio di Cristo por haya


vinculonan mutuo entre e dogmanan y nan coherencia 55. Den
234doctrina Catolico ta existi un orden of herarkia di e berdadnan, ya cu
tin diferencia den nan relacion pa cu e fundeshi di e fe Cristian 56.

114, 158e

Sentido sobrenatural di fe
91. Tur fiel tin parti den e comprension y e transmision di
berdadnan revela. Nan a ricibi uncion di Spirito Santo, cu ta instrui 57
y guia nan na e berdad completo (Hu 16, 13).

737e

92.

E totalidad di e fielnan no por kiboca den fe. E ta manifesta


mes di un manera cu ta asina peculiar, mediante e sentido
sobrenatural di fe di henter pueblo: ora cu esaki, for di obispo te na
e mas senciyo laico Cristian, nan ta demostra cu nan ta totalmente di
acuerdo den asuntonan di fe y di moral58.

785su

93.

E Spirito di Berdad ta lanta y sostene e sentido di fe. Cu ne


di Dios, bou guia di e Magisterio, ta keda pa semper fiel na

889pueblo
54

Cf Hu 8, 31-32
Cf Concilio di Vaticano I: DS, 3016: nexos mysteriorum; Concilio di
Vaticano II, Lumen gentium, 25
56
Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 11
57
Cf 1 Hu 2, 20, 27
58
Concilio di Vaticano, Lumen gentium, 12
55

39

e fe transmiti na e santonan y pa Semper, ta profundise


cu un huicio recto y ta aplice mas pleno cada dia den
bida59.
Crecemento den inteligencia di fe
94. Danki na yudansa di Spirito Santo comprondemento di tanto
e realidadnan como e palabranan di herencia di fe por crece den bida
di Iglesia:

66

ora creyente, pa medio di contemplacion y estudio ta warda tur 2651


e cosnan aki den su curason 60; ta particularmente
e investigacion teologico ta esun, cu mester profundisa
e conocemento di e berdad revela61;

ora creyente ta compronde internamente e misterionan cu e ta 2038, 2518


biba62 e palabranan divino ta crece hunto cu esun cu ta lesa
nan63;

ora obispo ta proclama nan, cu pa motibo di ta sucesor


apostolico ta ricibi e berdadero carisma di berdad 64.

95. Tradicion, Santo Scritura y e Magisterio di Iglesia, segun


e plan prudente di Dios, ta uni di tal manera cu otro cu esun no por
existi sin e otronan: tur tres hunto, cada un segun su propio
caracteristica y bou accion unico di Spirito Santo, ta contribui
eficazmente na salbacion di alma 65.
RESUMEN

59

Ibid.
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 8
61
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 62
62
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 8
63
SAN GREGORIO MAGNO, Homiliae in Ezechilem, 17, 8: PL 76, 843 D
64
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 8
65
Ibid., 10, 3
60

40

96. Loke Cristo a confia na apostelnan, nan a transmiti pa medio di


nan predicashi y nan scrituranan bou inspiracion di Spirito Santo,
na tur generacion te dia di bolbemento glorioso di Cristo.
97. Tradicion y Santo Scritura ta forma un tesoro sagrado di palabra
di Dios66 den cua, manera den un spiel, Iglesia peregrinante ta
contempla Dios, fuente di tur rikesa.
98. Iglesia, cu su enseansa, su bida, su culto ta conserva
y transmiti na tur generacion loke e ta y loke e ta kere 67.
99.

Den virtud di su sentido sobrenatural di fe, henter pueblo di


Dios no ta caba di ricibi e don di Revelacion divino, di penetre
mas profundamente y bibe di manera mas completo.

100. E tarea di interpreta autenticamente e Palabra di Dios a confie


unicamente na Magisterio di Iglesia, na Papa y e obisponan den
comunion cu ne.
ARTICULO 3. SANTO SCRITURA
I.

CRISTO, PALABRA UNICO DI SANTO SCRITURA

101. Pa revela su mes na hende, Dios den su bondad ta papia den


palabra humano: Pasobra palabra di Dios expresa den lenga di hende
a bira igual na e manera di papia di hende, mescos cu e Palabra di Tata
Eterno cu a tuma nos condicion humano debil mescos cu hende 68.
102. Pa medio di tur e palabranan di Santo Scritura, Dios ta bisa
un palabra, su Verbo unico, den cual e ta expresa su mes
completamente69:

65, 2763solamente

426-429

66

Boso recorda cu ta e mes palabra di Dios ta plama den henter Scritura,


cu ta e mes Verbo cu ta resona den boca di tur escritor santo, pasobra e

Ibid.,10, 1
Ibid., 8
68
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 13
69
Cf Hb 1, 1-3
67

41
palabra aki desde principio tabata cerca Dios, e no tin mester di silaba,
pasobra e no ta someti na tempo70.

103. Pa e motibo aki, semper Iglesia a venera e divino Scrituranan,


mescos cu e ta venera tambe Curpa di Cristo. E no ta stop di presenta 1100, 1184
na fielnan e Pan di Bida distribui for di mesa di Palabra di Dios y di 1378
Curpa di Cristo71.
104. Den Santo Scritura, Iglesia ta haya continuamente su alimento
y su forsa72, pasobra den dje e no ta ricibi solamente palabra humano,
pero loke realmente ta:Palabra di Dios (1 Tes 2, 13). Den e bukinan
Santo, Tata cu ta na shelo, ta sali yen di amor pa topa cu su Yiunan pa
combersa cu nan73.
II.

INSPIRACION Y BERDAD DI SANTO SCRITURA

105. Dios ta autor di Santo Scritura. E berdadnan revela pa Dios cu


Santo Scritura ta contene y manifesta ta gracia na inspiracion di
Spirito Santo. Santa Mama Iglesia, segun e fe di apostelnan ta
reconoce cu tur e bukinan di Testament Bieu y Testament Nobo, cu tur
su partinan ta Santo y canonico ya cu skirbi door di inspiracion di
Spirito Santo, nan tin Dios como autor y como tal nan a keda confia
na Iglesia74.
106. Dios a inspira e autornan humano di e bukinan santo. Pa
compone buki santo Dios a scoge hende, cu a uza tur nan facultad
y talento. Di e manera aki Dios a obra den nan y pa medio di nan
y manera berdadero autor nan a skirbi tur cos y solamente loke Dios
tabata desea75.
107. E bukinan inspira ta sia e berdad. Ya cu tur loke autor inspira
of escritor santo ta afirma, ta keda afirma tambe pa Spirito Santo, nos
mester reconoce cu e bukinan di Scritura na manera solido, fiel y sin 702
70

SAN AGUSTIN, Enarratio in Psalmos, 103, 4, 1


Cf Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 21
72
Cf ibid., 24
73
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 21
74
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 11
75
Ibid.
71

42

eror ta sia e berdad cu Dios, den interes di nos salbacion,


a desea di laga skirbi den Santo Scritura76.
108. Sinembargo, fe Cristian no ta un religion di buki.
Cristianismo ta e religion di Palabra di Dios, no di un verbo skirbi
y mudo sino e Verbo cu a bira carni y ta bibo 77. Pa e Scrituranan no
keda letter morto, ta preciso pa Cristo, Palabra eterno di Dios bibo, pa
medio di Spirito Santo, habri nos spirito pa inteligencia pa asina nos
compronde e Scrituranan78.
III.

SPIRITO SANTO, INTERPRETE DI SCRITURA

109. Den Santo Scritura Dios ta papia cu hende na manera di hende.


Pesey pa interpreta Scritura bon, ta bon pa ta atento na loke
e autornan humano di berdad kier afirma y loke Dios kier a manifesta
mediante su palabranan79.
110. Pa descubri e intencion di e autornan Santo, hende mester tene
cuenta cu e condicionnan di e tempo y di e cultura den cua hende
tabata biba, e genero literario di e tempo ey, con hende tabata sinti,
papia y conta storia. Asina ta e berdad ta presenta na diferente
manera den obra di diferente indole historico den buki di profesia
y poetico of otro tipo di genero literario80.
111. Pero como Santo Scritura ta inspira, tin otro principio
di interpretacion recto cu no ta menos importante cu loke ta menciona
ariba y sin cual Scritura lo ta letter morto: Scritura, hende mester
lesa cu e mesun Spirito cu nan a skirbie81.
E Concilio di Vaticano II, ta duna tres criterio pa un
interpretacion di Scritura, segun e Spirito cu a inspire 82.
76

Ibid.
SAN BERNADINO DI CLARAVAL, Homilia super missus est,411:
PL 183, 86 B
78
Cf Lc 24, 45
79
Cf Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 12, 1
80
Ibid., 12, 2
81
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 12, 3
82
Cf ibid.
77

43

112. 1. Pone hopi atencion na contenido y unidad di henter


Efectivamente ni con diferente e bukinan di cua e ta 368
consisti di dje ta, Scritura ta un motibo di e unidad di e plan di Dios, di
cua Cristo Hesus ta e centro y curason habri desde su Pasco 83.

128Scritura.

Cu e curason84 di Cristo ta referi na Santo Scritura, cu ta laga hende


conoce curason di Cristo. E curason aki tabata sera, prome cu Pasion,
pasobra Scritura tabata scur. Pero despues di e pasion Scritura a habri,
pasobra esnan cu ya a conoce, awo por mira y interpreta
e profecianan85.

113. 2. Lesa Scritura den Tradicion bibo di henter Iglesia. Segun


un expresion di e Tatanan di Iglesia, Sacra Scriptura principalius est
in corde Ecclesiae quam in materialibus instrumentis scripta (Santa 81
Scritura ta mas facil pa lesa den curason di Iglesia cu den materialidad
di e bukinan skirbi). Efectivamente ta pesey Iglesia ta warda den su
tradicion e recuerdo bibo di e Palabra di Dios y ta Spirito Santo ta
dune e splicacion Spiritual di Scritura86.
114. 3. Pone atencion na analogia di Fe87. Bou analogia di fe
nos ta compronde e cohesion di berdad di fe entre nan y den
e proyecto total di Revelacion.
90
Sentido di scritura
115. Segun un tradicion antiguo hende por distingui dos nificacion
di Scritura; e nificacion literal y esun spiritual; e ultimo aki ta parti
den sentido alegorico, moral y anagogico. E concordancia stricto
di e cuater sentidonan ta sigura tur su rikesa na e lectura bibo
di Scritura den Iglesia.
116. E nificacion literal. Esaki ta e nificacion cu palabra di Scritura
ta expresa y descubri pa e exegesis cu ta sigui e reglanan di
interpretacion husto. Omnes sensus (sc. sacrae Scripturae) fundentur 110-114
83

Cf Lc 24, 25-27, 44-46


Cf Sal 22, 15
85
SAN THOMAS DI AQUINO, Exposito in Psalmos, 21, 11
84

44

super litteralem. (Tur nificacion di Santo Scritura ta basa riba


nificacion literal)88.
117. E nificacion spiritual. Danki na e unidad di e diseo
di Dios, no solamente e texto di Scritura, sino tambe e realidadnan
1101y e acontecimentonan di cual e ta papia por ta sealnan.
1. E nificacion alegorico. Nos por adkiri un comprension mas
profundo di e acontecimentonan, reconociendo nan nificacion den
Cristo, asina e pasamento di Lama Cora ta un seal di victoria
di Cristo y pesey di bautismo 89.
2. E nificacion moral. E acontecementonan cu Scritura ta conta
por hiba nos na un actuacion husto. Nan ta skirbi pa instrui nos
(1 Co 10, 11)90.
3. E nificacion anagogico. Ta posibel mira realidad
y acontecemento den nan nificacion eterno, ya cu nan ta conduci
(den Griego: anagoge) nos na nos patria. Asina Iglesia na mundo
ta un seal di Herusalem celestial91.
118. Un couplet medieval ta resumi e nificacion di e cuater
sentidonan asina:
Litera gesta docet, quid credas allegoria,
Moralis quid agas, quo tendas anagogia.
(E letter ta sia e sucedidonan,
e alegoria loke hende mester kere,
e moral loke mester haci
y e anagogia, kico nos kier alcansa).

86

secundum spiritualem sensum quem Spiritus donat Ecclesiae:


ORIGEN, Homiliae in Leviticum, 5, 5
87
Cf Rm 12, 6
88
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, 1, 1, 10, ad 1
89
Cf 1 Co 10, 2
90
Cf Hb 3-4, 11
91
Cf Ap 21, 1-22, 5

45

119. Ta tarea di exegeta, segun e normanan aki, purba logra un


mas profundo comprondemento y interpretacion di e sentido di Santo
94Scritura, pa asina pa medio di estudio preparatorio laga e huicio di
Iglesia madura.
Pasobra tur loke ta referi na e metodo di splicacion di Scritura, na final
ta someti na e huicio di Iglesia, cu a ricibi di Dios e tarea di conserva
y interpreta Palabra di Dios92:
Ego vero Evangelio non crederem, nisi me catholicae Ecclesiae
commoveret auctoritas.
(Lo mi no kere Evangelio, si e autoridad di Iglesia Catolico no ta
move mi pa hacie)213.

IV.

113

CANON DI SCRITURA

120. E Tradicion apostolico a haci Iglesia distingui cua Scritura ta


pertenece na e lista di bukinan Santo 94. E lista integral aki yama
Canon di Scritura. E ta contene pa Testament Bieu 46 scritura 1117
(45, si ta conta Yer. y Lam. como un so) y 27 pa Testament Nobo 95:
Genesis, Exodo, Levitico, Numeros, Deuteronomio, Yosue, Huesnan,
Ruth, e dos bukinan di Samuel, e dos bukinan di e Reinan, e dos
bukinan di Croniconan, Esdras y Nehemias, Tobias, Judit, Ester, e dos
bukinan di e Macabeonan, Job, e Salmonan, e Proverbionan,
e Predicador, e Canto di tur Canto, e Sabiduria, e Eclesiastico, Isaias,
Jeremia, e Lamentonan, Baruc, Ezequiel, Daniel, Oscar, Joel, Amos,
Abdias, Jonas, Miqueos, Nahum, Habacuc, Sofonias, Ageo, Zacarias,
Malaquias; pa Testament Bieu;
E Evangelionan di Mateo, Marcos, Lucas y Huan, e Echonan di
Apostel, e cartanan di Pablo na Romanonan, e di prome y di dos carta
na Corintionan, carta na Galatonan, na e Colosensenan, di prome
y dos carta na Timoteo, Tito, Filemon, e carta na Hebreonan, e carta di
Santiago, di prome y di dos carta di Pedro, e tres cartanan di Huan,
e carta di Judas y e Apalipsis pa Testament Nobo.

92

Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 12, 3


SAN AGUSTIN, Contra epistulam Manichaei quam vocant fundamenti,
5, 6: PL 42, 176
94
Cf Concilio di Vaticano, Dei Verbum 8, 3
95
Cf Decretum Damasi: Ds, 179; Concilio di Florencia, aa 1442; ibid.,
1334-1336; Concilio di Trent: ibid., 1501-1504
213

1093

46

Testament Bieu
121. E Testament Bieu ta un parti inseparabel di Santo Scritura, cu
no por pensa di laga afo. Su bukinan ta inspira di manera divino y ta
conserva un balor permanente 96 pasobra nan a revoca e Aliansa
Antiguo.
122. Efectivamente, e fin principal di economia antiguo tabata pa
binimento di Cristo, Salbador di mundo. Aunke e bukinan
di Testament Bieu ta contene elementonan imperfecto y pasahero,
nan ta duna testimonio di henter pedagogia divino di amor di
708salbacion di Dios: Nan ta contene enseansa sublime di Dios y un
sabiduria di salbacion tocante di hende, nan ta encera tesoro increibel
97
2568di oracion y nan ta sconde e misterio di nos salbacion .

702, 763prepara

123. Cristian ta venera Testament Bieu como Palabra di Dios


berdadero. Iglesia a opone semper vigorosamente e idea di rechasa
Testament Bieu, bou di pretexto cu Testament Nobo a haci cu e no ta
valido mas (marcionismo).
Testament Nobo
124. E Palabra di Dios, cu ta forsa di Dios pa salbacion di esun cu
ta kere, ta fomenta y ta desplega su forsa den e forma mas maraviyoso
den Testament Nobo98. E scrituranan aki ta ofrece nos e berdad
definitivo di Revelacion Divino. Su obhetivo central ta Hesucristo,
e Yiu di Dios encarna, su obranan, su siansanan, su pasion y su
glorificacion y e cuminsamento di su Iglesia bou di accion di Spirito
Santo99.
125. E Evangelionan ta e curason di tur Scritura pasobra nan ta
e testimonio principal di e bida y doctrina di e Palabra cu a bira carni,
515nos Salbador100.
96

Cf Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 14


Ibid., 15
98
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 17
99
Cf ibid., 20
100
Ibid., 18
97

47

126. Den e formamento di e Evangelionan por distingui tres etapa:


1. Bida y siansa di Hesus. Iglesia ta mantene firmemente cu
e cuater evangelionan, di cual e ta afirma sin ningn duda nan
historicidad, ta comunica fielmente loke Hesus, Yiu di Dios, cu tabata
biba entre hende, a haci y sia realmente pa nan salbacion, te riba
e dia cu a lantE bay shelo.
2. Tradicion oral. Despues di e ascension di Seor,
e apostelnan a predica na nan oyentenan loke El a bisa y haci y esaki
cu e comprendemento mas pleno cu nan tabata gosa di dje y instrui pa
e acontecimentonan glorioso di Cristo y pa e luz di Spirito di Berdad.

76

3. E evangelionan skirbi. E autornan sagrado, ora cu nan 76


a skirbi e cuater evangelionan, a scoge algun di e hopi cosnan cu
hende tabata transmiti oralmente of por escrito; e otro cosnan nan
tabata sintetisa of splica teniendo na cuenta e condicion di
e iglesianan, mientras cu nan tabata mantene e forma di predica,
semper na tal manera cu nan tabata comunica na nos e berdad sincero
tocante Hesus101.
127. E Evangelio di cuater forma ta ocupa un luga unico den Iglesia.
Esaki ta evidente den e veneracion cu e liturgia ta dune y den
e influencia incomparabel cu e tabatin den tur tempo riba e santonan:

1154

No tin ningun doctrina cu ta miho, mas precioso y mas magnifico cu


e texto di Evangelio. Wak y corda loke nos Seor y Maestro, Cristo,
a sia mediante su palabranan y a realisa mediante su obranan102.
Pero riba tur cos ta e Evangelio cu ta ocupa mi mente durante mi
oracionnan; den dje mi ta haya tur loke ta necesario pa mi pober alma.
Den dje mi ta descubri semper luz nobo, sentido scondi
y misterioso103.

2705

101

Ibid., 19
SANTA CESAREA E HOBEN, Ste Richilde et Ste Radegonde, Sources
chrtiennes, 345, 480
103
SANTA TERESA DI NIO HESUS, Manuscrits Autobiographiques,
A, 83v.
102

48

Unidad di Testament Bieu y Nobo


Den tempo apostolico caba104 y despues constantemente den su
tradicion, Iglesia a pone cla e unidad di e plan divino den e dos
Testamentnan pa medio di tipologia. Esaki ta reconoce den e obranan 1094
di Dios den Aliansa Bieu, prefiguracion di loke Dios a realisa den
e plenitud di tempo den e persona di su Yiu encarna.

489128.

129. Pesey, Cristian ta lesa Testament Bieu den luz di Cristo morto
resucita. E lectura tipologico aki ta pone na bista e contenido
inagotabel di Testament Bieu. E no por laga nos lubida cu Testament
Bieu ta mantene su balo propio di revelacion cu nos Seor mes
2055a reafirma105. Di otro banda, mester lesa Testament Nobo tambe den
luz di esun Bieu.
1968E catekesis Cristian primitivo tabata haci uzo constante di dje 106.
Segun un expresion bieu, Testament Nobo ta scondi den esun Bieu,
mientras cu esun Bieu ta poni na bista den esun Nobo: Novum in
Vetere latet et in Novo Vetus patet107.
651y

130. Tipologia ta nifica un dinamismo dirigi na cumplimento di


e plan divino ora cu Dios ta tur cos den tur hende (1 Cor 15, 28).
Pues e vocacion di e patriarcanan y e exodo for di Egipto, por
ehempel, no ta perde nan balor propio den e plan di Dios pa e simpel
echo cu nan tabata etapa intermedio.
V.

SANTO SCRITURA DEN BIDA DI IGLESIA

131. Asina grandi ta e poder y e forsa di palabra di Dios, cu e ta


sosten y vigor di Iglesia, firmesa di fe pa su yiunan, alimento di alma,
fuente puro y continuo di bida spiritual108. E fielnan di Cristo mester
tin acceso facil na Santa Scritura109.
104

Cf 1 Co 10, 6.11; Hb 10, 1; 1 P 3, 21


Cf Mc 12, 29-31
106
Cf 1 Co 5, 6-8; 10, 1-11
107
SAN AGUSTIN, Quaestiones in Heptateuchum, 2, 73: PL 34, 623;
cf CONCILIO VATICANO II, Dei Verbum, 16
108
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 21
109
Ibid., 22
105

49
94132.

Scritura mester ta alma di teologia. E ministerio di palabra, cu


ta inclui predicashi pastoral, catekesis, tur forma di instruccion
Cristian y den un puesto privilegia, homilia, ta ricibi di e palabra di
Scritura alimento saludabel y pa medio di dje ta duna fruta di
santidad110.
133. Iglesia ta recomenda cu insistencia na tur fiel... pa lesa Scritura
frecuentemente pa nan adkiri e ciencia supremo di Hesucristo
(Flp 3,8), pasobra desconoce Scritura ta desconoce Cristo (San
Heronimo)111.
RESUMEN
134. Omnis scriptura divina unus liber est, et ille unus liber Christus
est, quia omnis Scriptura divina de Chisto loquitur, et omnis
Scriptura divina in Christo impletur Henter Santo Scritura ta
un buki y e buki aki ta Cristo, pasobra tur Scritura divino ta
papia di Cristo y tur Scritura divino ta cumpli den Cristo 112.
135. Santo Scritura ta contene e Palabra di Dios y pasobra e ta
inspira, e ta realmente Palabra di Dios113.
136. Dios ta Autor di Santa Scritura, pasobra E ta inspira su autornan
humano: E ta actua den nan y pa medio di nan. Di e manera aki,
E ta duna siguransa di cu su escritonan ta sia sin eror e berdad
cu ta salba114.
137. Interpretacion di Scritura inspira mester ta atento riba tur cos pa
loke Dios kier revela mediante e autornan sagrado pa nos
salbacion. Loke ta bini di Spirito, ta totalmente comprendibel
solamente pa accion di Spirito115.
110

Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 24


Ibid., 25
112
HUGO DI SAN VICTOR, De arca Noe, 2, 8: PL 176, 642. cf.
Ibid., 2, 9: PL 176, 642-643
113
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 24
114
Cf ibid., 11
115
Cf ORIGENES, Hom. In Ex. 4, 5
111

2653
1792

50

138. Iglesia ta acepta y venera como obra inspira e cuarentiseis


bukinan di Testament Bieu y e bintishete bukinan di Testament
Nobo.
139. E cuater evangelionan ta ocupa un luga central, pasobra Cristo
Hesus ta nan centro.
140. E unidad di e dos Testamentnan ta procedente di e unidad
di plan di Dios y di su Revelacion. Testament Bieu ta prepara
esun Nobo, mientras cu e Nobo ta cumpli cu esun Bieu;
e dos Testamentnan ta pone otro na cla; e dos Testamentnan
ta Palabra di Dios berdadero.
141. Iglesia semper a venera Santa Scritura, manera cu el a haci cu
Curpa di Cristo116: nan dos ta alimenta y dirigi henter e bida
Cristian. Bo palabra ta flambeu pa mi pianan y luz pa mi
caminda (Sal 119, 105)117.

116
117

Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 21


Cf Is 50, 4

51

CAPITULO TRES
CONTESTA DI HENDE NA DIOS
142. Pa medio di su Revelacion, Dios invisibel, den su amor grandi,
ta papia cu hende manera amigo y ta biba cu nan, pa asina invita nan
pa nan tin un comunion cu nE y ricibi nan den comunion 1. E contesta
adecua na e invitacion aki ta fe.
1102
143. Pa medio di fe, hende ta somete completamente su inteligencia
y su boluntad na Dios. Cu tur su ser, hende ta duna su asentimento na
Dios cu ta revela2. Santa Scritura ta yama e contesta aki di hende na 2087
Dios cu ta revela obediencia di fe3.
ARTICULO 1. MI TA KERE
I.

OBEDIENCIA DI FE

1814-1816

144. Obedece (ob-audire) den fe ta somete libremente na e palabra


scucha, pasobra su berdad ta garantisa pa Dios, cu ta Berdad mes.
Abraham ta e modelo di e obediencia aki cu Santo Scritura ta duna
nos di conoce. La Birgen Maria ta e realisacion di mas perfecto di
esaki.
Abraham, tata di tur creyente
145. E carta na e Hebreonan, den e gran elogio di fe di e
antepasadonan, ta pone enfasis special riba fe di Abraham: Pa fe, 59, 2570
Abraham a obedece y a sali bay na e luga cu e lo a bay ricibi como
herencia y el a sali bay sin sa na unda e tabata bay (Hb 11, 8)4. Pa fe,
el a biba manera stranhero y peregrino den e Tera priminti. Pa fe,
a duna Sara pa concebi e yiu di e promesa 5. Y pa fe, Abraham a ofrece 489
su unico yiu como sacrificio6.
1

Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 2


Cf ibid., 5
3
Cf Rm 1, 5; 16, 26
4
Cf Gn 12, 1-4
5
Cf Gn 23, 4
6
Cf Hb 11, 17
2

52

146. Di e manera aki, Abraham ta cumpli cu e definicion di fe den


carta na e Hebreonan: Fe ta e garantia di loke nos ta spera riba dje,
e prueba di e cosnan cu nos no por mira (Hb 11, 1). Abraham a kere
den Dios y Dios a mire como un hende husto (Rm 4, 3)7. Pasobra
e tabatin un fe grandi8, Abraham a bira tata di tur creyente
(Rm 4, 11. 18)9.

1819e

147. Testament Bieu ta rico den testigo di e fe aki. E carta na


Hebreonan ta proclama e elogio di e fe ehemplar di e antepasadonan,
pa cua nan a ricibi alabansa (Hb 11, 40;12, 2). Sinembargo,
Dios tabatin algo miho prepara pa nos: e gracia di kere den su Yiu
Hesus, esun cu ta duna comienso y trece perfeccion na nos fe
(Hb 11, 40;12, 2).

839e

Maria: Dichoso ta esun cu a kere


148. La Birgen Maria ta realisa na e manera di mas perfecto
obediencia di fe. Den fe, Maria ta ricibi e anuncio y e promesa cu
angel Gabriel a trece pe door di kere cu pa Dios nada ta imposibel
(Lc 1, 37)10 y door di duna su consentimento: Ata e sirbido di Seor,
506laga sosode cu mi loke bo a bisa (Lc 1, 38). Elisabeth a cuminde
di e forma aki: Dichoso ta esun cu a kere cu e cosnan cu Dios a bise,
lo keda cumpli! (Lc 1, 45). Pa e fe aki, tur generacion lo yame
feliz11.

494, 2617e

149. Durante henter su bida y te cu su ultimo prueba 12, ora cu Hesus,


969su yiu, a muri na cruz, su fe nunca no a cay. Maria nunca no a stop
di kere den e cumplimento di e palabra di Dios. Pesey, Iglesia
507, 829ta venera Maria como e realisacion di mas puro di fe.

Cf Gn 15, 6
Cf Rm 4, 20
9
Cf Gn 15, 5
10
Cf Gn 18, 14
11
Cf Lc 1, 48
12
Cf Lc 2, 35
8

53

II.

MI SA DEN KEN MI A PONE MI FE (2 Tm 1, 12)

Kere den Dios so


150. Prome cu tur cos, fe ta e adhesion personal di hende na Dios.
A la bes inseparablemente, e ta e consentimento liber na tur berdad
cu Dios a revela. En cuanto e adhesion personal na Dios y
e consentimento na e berdad cu El a revela, fe Cristian ta diferente di
fe den un persona humano. Ta corecto y husto pa pone confiansa total
den Dios y pa kere absolutamente loke E ta bisa. Lo ta inutil y robes
pa pone un fe semehante den un criatura13.

222

Kere den Hesucristo, Yiu di Dios


151. Pa un Cristian, kere den Dios ta inseparabel di kere den Esun cu
a El a manda, su Yiu stima, ken ta legria di su curason (Mc 1, 11).
Dios a bisa nos pa nos scuchE14. Seor mes a bisa su discipelnan:
Kere den Dios, kere tambe den mi (Hu 14, 1). Nos por kere den
Hesucristo, pasobra e ta Dios, e Palabra cu a bira carni: Nunca 424
ningun hende no a mira Dios, pero su unico Yiu, pega na Tata su
curason, a revela ken Dios ta (Hu 1, 18). Pasobra El a mira Tata
(Hu 6, 46), E ta e unico cu conocE y cu por revelE15.
Kere den Spirito Santo
152. Un hende no por kere den Hesucristo sin tuma parti den su
Spirito. Spirito Santo ta esun cu ta revela na hende ken ta Hesus. 243, 683
Pasobra ningun hende no por bisa: Hesus ta Seor si no ta Spirito
Santo ta guie (1 Co 12, 3). Spirito ta sondia tur cos, hasta e
pensamentonan di Dios cu ta profundamente scondi... Ta solamente
Spirito di Dios sa tur cos di Dios (1 Co 2, 10-11). Solamente Dios
conoce Dios completamente. Nos ta kere den Spirito Santo, pasobra
E ta Dios.
Iglesia nunca no ta stop di confesa su fe den un Dios so, Tata, Yiu
13

Cf Jr 17, 5-6; Sal 40, 5; 146, 3-4


Cf Mc 9, 7
15
Cf Mt 11, 27
14

232

54
y Spirito Santo.

III.

CARACTERISTICA DI FE

Fe ta un gracia
153. Ora cu San Pedro profesa cu Hesus ta e Cristo, e Yiu di Dios
552bibo, Hesus ta declara cu e revelacion aki no ta bin di carni y sanger,
sino di mi Tata cu ta na shelo (Mt 16, 17)16. Fe ta un don di Dios, un
virtud sobrenatural cu Dios ta duna nos. Pa duna e contesta di fe aki,
1814nos mester di gracia di Dios, cu ta yega pa yuda nos y esaki cu ayudo
1996interior di Spirito Santo, cu ta move e curason, ta hibe na Dios, ta
2606habri e wowonan di spirito y ta duna tur hende e gusto di acepta
y kere e berdad17.
Fe ta un acto humano
154. Ta posibel pa kere solamente pa gracia y ayudo interior di
Santo. Pero no ta menos berdad cu kere ta un acto
autenticamente humano. No ta contrario ni na libertad ni na
inteligencia di hende pa pone nan confiansa den Dios y adheri na
e berdadnan cu El a revela. Den e relacionnan humano mes no ta
contrario na nos propio dignidad pa kere loke otro hende ta bisa di nan
mes y di nan intencionnan y tampoco pa confia den nan promesanan
(manera, por ehempel, ora cu un homber cu un muhe casa), pa di
e manera aki drenta den comunion mutuo.
2126Pesey, e ta menos contrario ainda na nos dignidad pa somete
totalmente pa fe nos inteligencia y nos boluntad na Dios cu ta
revela18 y pa di e forma aki nos drenta den comunion intimo cu nE.
1749Spirito

155. Den fe, inteligencia y boluntad humano ta coopera cu gracia


divino: Credere est actus intellectus assentientis veritati divinae ex
2008imperio voluntatis a Deomotae per gratiam Kere ta un acto di
e entendimento cu ta asenti na e berdad divino riba ordo di e boluntad
cu Dios ta duna pa medio di gracia19.
16

Cf Ga 1, 15; Mt 11, 25
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 5
18
Concilio di Vaticano I: DS, 3008
19
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, II-II, 2, 9; cf
CONCILIO VATICANO I: DS, 3010
17

55

Fe y inteligencia
156. E motibo pa kere no ta den e echo cu e berdadnan revela ta
mustra berdadero y comprendibel den luz di nos entendimento natural.
Nos ta kere pa motibo di e autoridad di Dios mes cu ta revela y cu no 1063
por gaa su mes ni gaa nos. Sinembargo, pa e respet cu nos tin pa 2465
nos fe ta di acuerdo cu nos entendimento, Dios tabata kier pa
e pruebanan exterior di su revelacion ta uni cu e ayudo interior di
Spirito Santo20. E milagernan di Cristo y di e santonan 21, 548
e profesianan, e crecemento y e santidad di Iglesia, su fecundidad y su 812
stabilidad ta seal sigur di revelacion, cu ta adapta na inteligencia di
tur hende, motibo di credibilidad cu ta mustra cu asenti na fe no ta
den ningun forma un movecion ciego di spirito22.
157. Fe ta sigur, mas sigur cu tur conocemento humano, pasobra e ta
funda riba Palabra di Dios mes, cu no por gaa. Ta berdad cu
e berdadnan revela por parce cu nan no ta cla pa e entendimento
y experencia humano, pero e siguridad cu e luz divino ta duna ta mas
grandi cu e siguridad cu e luz di entendimento natural ta duna 23.
2088
Dies mil dificultad no ta forma ni un duda24.
158. Fe ta purba compronde25: ta inherente na e fe cu e creyente ta
desea di conoce miho Esun den ken el a pone su fe y di compronde 2705
miho loke El a revela. En cambio, un conocemento mas penetrante ta
fomenta un fe mas grandi, cu ta aumenta mas y masmediante candela
di amor. E gracia di fe ta habri e wowonan di curason (Ef 1, 18) pa 1827
haya un inteligencia bibo di e contenido di Revelacion, pues
e totalidad di e plan di Dios y di e misterionan di fe, di nan conexion
cu otro y cu Cristo, e centro di Misterio revela. E mesun Spirito 90
Santo ta perfecciona constantemente e fe mediante su donnan, pa di
e manera aki por compronde Revelacion mas profundamente 26.
20

Concilio di Vaticano I: DS, 3009


Cf Mc 16, 20; Ech 2, 4
22
Concilio di Vaticano I: DS, 3008-3010
23
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, II-II, 171, 5, ad 3
24
JOHN HENRY NEWMAN, Apologia pro vista sua
25
SAN ANSELMO DI CANTERBURY, Proslogion, proem: PL 153, 225A
26
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 5
21

56
2518

Segun un expresion di San Agustin 27, mi ta kere pa compronde y mi


ta compronde pa kere miho.

159. Fe y ciencia. Aunke fe ta riba entendimento, hamas no por tin


283desacuerdo entre nan. Mirando e echo cu Dios mes, cu ta revela
e misterionan y ta comunica e fe, a laga luz di entendimento baha riba
spirito humano, E no por nenga su mes ni berdad hamas por
contradeci berdad28. Pesey, e investigacion metodico den tur
2293disciplina, si e ta procede na un manera realmente cientifico y segun
e normanan moral, nunca no ta realmente contrario na fe, pasobra
e cosnan di mundo y e cosnan di fe ta bin di Dios mes. Ademas, esun
cu spirito humilde y animo constante ta persevera den investiga
e cosnan scondi, sin sa cu e ta manera guia pa man di Dios, ken ta tene
tur cos firmemente y a haci cu nan ta loke nan ta 29.
Libertad di fe
160. Ora cu un hende kere, e mester duna contesta boluntariamente
1738, 2106na Dios: ningun hende mester ta obliga contra su boluntad pa acepta
fe. E acto di fe ta boluntario di su mes naturalesa 30. Dios ta yama
hende pa sirbiE den spirito y den berdad. Pesey, nan tin un vinculo cu
nE den consenshi, pero nan no ta obliga pa sirbiE... Esaki a bira cla
specialmente den Cristo Hesus31. Di berdad, Cristo a invita hende pa
fe y conversion. E nunca no a obliga hende. El a duna testimonio di
e berdad, pero e no tabata kier impone esaki cu forsa riba esnan cu
tabata contradeciE. Pasobra su reino... ta crece pa amor cu cua Cristo,
616hisa na cruz, ta atrae hende na djE 32.
Necesidad di fe
161. Kere den Cristo y den Esun cu a mandE pa salba nos, ta
pa haya salbacion33. Pasobra sin fe... ta imposibel pa

432, 1257necesario
27

SAN AGUSTIN, Predicashi, 43, 7, 9: PL 38, 258


Concilio di Vaticano I: DS, 3017
29
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 36, 2
30
Concilio di Vaticano II, Dignitatis humanae, 10; cf CDC, 748, 2
31
Concilio di Vaticano II, Dignitatis humanae, 11
32
Ibid.
33
Cf Mc 16, 16; Jn 3, 36; 6, 40 e.a.
28

57

agrada Dios(Hb 11, 6) y pa bira su yiu, ningun hende ta hustifica sin


dje y ningun hende no lo haya bida eterno, si e no a persevera den dje 846
te na fin (Mt 10, 22; 24, 13)34.
Perseverancia den fe
162. Fe ta un don gratis cu Dios ta duna hende. Nos por perde e don
balioso aki, manera San Pablo ta adverti Timoteo di dje: Lucha e bon 2089
lucha, tene firme na bo fe y bo bon consenshi; tin cu a fracasa den nan
fe, pasobra nan no a scucha nan consenshi (1 Tm 1, 18-19). Pa nos
biba, crece y persevera te na fin den fe, nos mester alimenta nos fe cu 1037, 2016
Palabra di Dios. Nos mester pidi Seor pa hacie bira mas grandi 35. Fe 2573, 2849
mester actua pa medio di caridad (Ga 5, 6)36, e mester ta yena cu
speransa37 y e mester tin rais den fe di Iglesia.
Fe, cuminsamento di bida eterno
163. Fe ta haci nos purba di antemano e goso y e luz di e
contemplacion beatifica, e final di nos caminda akibou. E ora ey,
nos lo mira Dios cara a cara (1 Co 13, 12), manera cu E ta (1 Hu 1088
3, 2). Pues fe ta e cuminsamento di bida eterno: mientras cu awo nos
ta comtempla e bendicionnan di fe manera e refleho den un spiel, ta
manera cu nos ta posee caba e cosnan maraviyoso cu nos fe ta sigura
nos di nan38.
164. Sinembargo, awo nos ta cana pa loke nos ta kere
y no pa loke nos ta mira (2 Co 5, 7) y nos conoce Dios
manera den un spiel, pero na un manera vago...,
imperfecto (1 Co 13, 12). Apesar cu fe ta briya pa Esun 2846
cu e ta kere den dje, hopi biaha e ta biba den scuridad.
Por pone fe na prueba. E mundo cu nos ta biba den dje,
hopi biaha ta mustra hopi leu for di loke fe ta sigura
1006
34

Concilio di Vaticano I: DS, 3012; cf Concilio di Trento: ibid., 1532


Cf Mc 9, 24; Lc 17, 5; 22, 32
36
Cf Hac 2, 14-26
37
Cf Rm 15, 13
38
SAN BASILIO DI CESAREA, Liber de Spiritu Sancto, 15, 36: PG 32,
132; cf SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, II-II, 4-1
35

58

nos. E experencianan di maldad y di sufrimento, di


inhusticia y di morto ta mustra cu nan ta contradeci e
Bon Nobo, nan por sacudi nos fe y nan por ta un
tentacion pe.

309, 1502

59

165. E ora ey, nos mester bolbe cerca e testigonan di fe: Abraham, cu
2719a kere den speransa contra tur speransa (Rm 4, 18); La Birgen
Maria, cu den su peregrinacion di fe 39 a yega na e nochi di fe 40
door di tuma parti na e sufrimento di su Yiu y anochi scur di su graf,
y hopi otro testigo di fe: Pesey nos, rondona di un multitud asina
grandi di hende cu a demostra nan fe, mester benta tur peso, esta,
e picanan cu ta molestia nos asina facil, un banda y participa cu
perseverancia na e careda cu nos tin nos dilanti. Laga nos tene nos
bista fiha riba Hesus, cu a bay nos dilanti riba e caminda di fe y cu lo
hiba nos tambe na final di e caminda (Hb 12, 1-2).
ARTICULO 2. NOS TA KERE
166. Fe ta un acto personal: e contesta liber di hende riba e iniciativa
Dios cu ta revela su mes. Pero fe no ta un acto isola. Ningun hende
no por kere su so, mescos cu ningun hende no por biba su so. Ningun
hende a duna su mes fe, mescos cu ningun hende a duna su mes bida.
E creyente a ricibi fe di otro hende y na su turno e mester transmiti
esaki na otro hende. Nos amor pa Hesus y pa hende ta duna nos
e impulso pa papia cu otro hende di nos fe. Cada creyente ta manera
un enlace den e cadena grandi di creyente. Mi no por kere sin tin
e sosten di fe di otro hende y pa medio di mi fe mi ta yuda sostene fe
di otro hende.

875di

167. Mi ta kere41 ta e fe di Iglesia cu cada creyente ta profesa


1124personalmente, specialmente durante su bautismo. Nos ta kere 42 ta
e fe di Iglesia cu e obisponan reuni den Concilio, of mas den general,
2040e asamblea liturgico di creyente ta profesa. Mi ta kere ta alabes
e Iglesia, nos Mama, cu ta duna contesta na Dios pa medio di su fe
y cu ta sia nos bisa: Mi ta kere, Nos ta kere.
I. MIRA, SEOR, FE DI BO IGLESIA
168. Iglesia ta esun prome cu ta kere y asina e ta guia, alimenta
y duna sosten na mi fe. Tur caminda, Iglesia ta esun prome cu ta
39

CONCILIO VATICANO II, Lumen Gentium, 58


HUAN PABLO II, enc. Redemptoris Mater, 18
41
Simbolo di e Apostelnan
42
Simbolo di Nicea-Constantinopla, den griego original
40

60

profesa fe den Seor, rond mundo (Te per orbem terrarum sancta
confitetur Ecclesia, Na Bo, Santa Iglesia ta profesa tur caminda na
mundo, nos ta canta den Te Deum)43. Cu ne y den dje nos ta haya
e impulso pa profesa tambe: Mi ta kere, Nos ta kere. Pa medio di 1253
Iglesia nos ta ricibi fe y bida nobo den Cristo mediante e bautismo.
Den e Ritual Romano, e ministro di bautismo ta puntra e catecumeno:
Kico bo ta pidi di Iglesia di Dios? Y e contesta ta: Fe. Kico fe ta
duna bo? Bida eterno!.
169. Salbacion ta bin solamente di Dios, pero como cu nos ta ricibi
bida di fe pa medio di Iglesia, e ta nos mama: Nos ta kere den Iglesia 750
como e mama di nos nacemento nobo y no como si fuera e ta e autor
di nos salbacion44. Como cu e ta nos mama, e ta tambe e educado di 2030
nos fe.
II.

LENGUAHE DI FE

170. Nos no ta kere den formula, sino den e realidadnan cu esakinan


ta expresa y cu fe ta permiti nos mishi cu nan. E acto (di fe) di
186
e creyente no ta caba na un idea, sino na e realidadnan di e idea 45.
Sinembargo, nos ta acerca e realidadnan aki cu yudansa di
e formulacionnan di fe. Esakinan ta permiti nos expresa y transmiti
nos fe, celebre den comunidad, asimile y biba di dje cada bes mas.
171. Iglesia, cu ta pilar y fundeshi di berdad (1 Tm 3, 15), ta
conserva fielmente e fe transmiti pa e santonan unabes pa semper
(Hudas 3). E ta conserva e memoria di e palabranan di Cristo. E ta 78, 857, 84
transmiti di generacion pa generacion e confesion di fe di
e Apostelnan. Manera un mama cu ta sia su yiunan papia y asina
compronde y comunica, Iglesia, nos Mama, ta sia nos e lenguahe di 185
fe pa introduci nos na comprondemento y bida di fe.
III.

UN FE SO

172. For di hopi siglo y pa medio di hopi lenga, cultura, pueblo


813
43

Liturgia di Ora, Himno Te Deum


44
FAUSTO DI RIEZ, De Spiritu Sancto, 1, 2: CSEL 21, 104
45
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, II-II, 1, 2, ad 2

61

y nacion, Iglesia no ta stop di profesa su unico fe, cu el a ricibi di un


unico Seor, cu ta transmiti pa medio di un unico bautismo y cu ta
firme den e conviccion cu tur hende no tin mas cu un Dios y Tata 46.
San Ireneo di Lyon, testigo di e fe aki, ta declara:
173. Di berdad, Iglesia, aunke e ta plama na mundo henter te hasta
unda su limitenan ta yega, a ricibi di e apostelnan y di nan
discipelnan e fe... y ta conserva (e predicashi y e fe aki) cu cuidou,
como si fuera e ta biba den un cas so y ta kere den dje na un manera
identico, como si fuera e tin un alma y un curason so, e ta predice,
sie y transmitie cu bos unanime, como si fuera ta un boca so e tin 47.

830na

174. Apesar cu e lenganan na tur parti di mundo ta diferente,


tin un y mesun contenido. E iglesianan estableci na
Germania no tin otro fe of otro Tradicion, ni esunnan cu ta memey di e
Iberonan, ni esunnan cu ta memey di e Celtanan, ni esunnan di
Oriente, di Egipto, di Libia, ni esunnan cu ta estableci na centro di
mundo...48. E mensahe di Iglesia ta berdadero y solido, pasobra den
dje ta aparece un caminda so di salbacion den mundo henter 49.

78Tradicion

175. E fe aki cu nos a ricibi di Iglesia, nos ta conserve cu cuidou,


pasobra, e contenido di gran balor aki, comosifuera den un glas
excelente, ta wordo renoba constantemente accion di Spirito Santo
y ta renoba e proprio glas cu ta contene50.
RESUMEN
176. Fe ta e adhesion personal di e hende completo na Dios
cu ta revela su mes. E ta encera un adhesion di inteligencia
y di boluntad na e Revelacion cu Dios a haci di su mes mediante
su obranan y su palabranan.
177. Pues fe ta encera un referencia dobel: na e persona y na
46

Cf Ef 4, 4-6
SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 1, 10, 1-2
48
Ibid.
49
Ibid., 5, 20, 1
50
SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 1, 10, 1-2
47

62

e berdad; na e berdad pa medio di e confiansa den e persona cu


ta testigue.
178. Nos no mester kere den ningun otro cu no ta Dios: Tata, Yiu
y Spirito Santo.
179. Fe ta un don sobrenatural di Dios. Pa hende kere, e mester di
ayudo interior di Spirito Santo.
180. Kere ta un acto humano, consciente y liber, cu ta toca na
e dignidad di e persona humano.
181. Kere ta un acto di Iglesia. Fe di Iglesia ta antecede, forma,
guia y alimenta nos fe. Iglesia ta Mama di tur creyente. Ningun
hende por tin Dios como Tata si e no tin Iglesia como Mama 51.
182. Nos ta kere tur loke ta den e Palabra di Dios skirbi of transmiti
pa boca y cu Iglesia ta propone... pa kere den nan como realidad
revela pa Dios52.
183. Fe ta necesario pa salbacion. Seor mes ta afirma: Esun cu ta
kere y ta batisa, lo ta salba. Esun cu no ta kere, ta condena su
mes (Mc 16, 16).
184. Fe ta un gusto anticipa di conocemento cu ta bay haci nos feliz
den e bida cu ta bin53.

CREDO
Simbolo di e Apostelnan
Mi ta kere den Dios Tata
Todopoderoso Creador di shelo y
di tera

Credo di Nicea-Constantinopla
Mi ta kere den un Dios, Tata
Todopoderoso,Creador di shelo y tera,
di tur cos visibel y invisibel.

Y den Hesus Cristo, su unico Yui,

Mi ta kere den un Seor so, Hesu

51

SAN CIPRIANO DI CARTAGO, De catholicae unitate Ecclesiae:


PL 4, 503A
52
PABLO VI, Credo di Pueblo di Dios, 2C
53
SAN THOMAS DI AQUINO, Compendium theologiae, 1, 2

63
nos Seor

Cu ta concebi di Spirito Santo, a


nace di Maria Birgen,
Cu a padece bou di Poncio Pilato,
cu tabata crucufica, a muri y tabata
dera,

Cristo, unico Yui di Dios. Naci for di


Tata prome cu tur siglo: Dios di Dios,
Luz di Luz, Dios berdadero di Dios
berdadero. Engendra, no crea, un di
naturalesa cu Tata, pa kende tur cos ta
traha. Pa nos, e hende, y pa nos
salbacion El a baha for di shelo.
Pa obra di Spirito Santo El a encarna di
La Birgen Maria y a bira hende.
Crusifica tambe pa nos bao di Poncio
Pilato; El a sufri y a ser dera,

a baha na fierno, a resucita di tres


dia for di morto, cu a subi na shelo,
ta sinta na man drechi di Dios Tata
Todopedoroso. Djey lo bini pa
husga bibo y morto.

El a resucita di tres dia, segun Scritura,

Mi ta kere den Spiritu Santo,

Mi ta kere den Spirito Santo, Seor y


autor di bida, cu ta bini for di Tata y di
Yiu, kende hunto cu Tata y Yiu ta
adora y glorifica y kende a papia pa
boca di profeta.

Santa Iglesia catolica, comunion di


santo, pordon di pica, resureccion
di carni y bida eterno.
Amen.

El a subi na shelo y ta sinta na man


drechi di Tata. Lo e bolbe bini cu gloria
pa husga bibo y morto y su reino lo no
tin fin.

Mi ta kere den un Iglesia, santo,


catolico y apostolico. Mi ta profesa un
Bautismo pa pordon di pica. Mi ta
warda resureccion di morto y bida di
siglo futuro.
Amen

64

DI DOS SECCION
PROFESION DI FE CRISTIAN
SIMBOLO DI FE
185. Esun cu ta bisa: Mi ta kere, ta bisa: Mi ta acepta loke nos ta
kere. Comunion den fe tin necesidad di un lenguahe comun den fe, 171, 949
cu ta normativo pa un y tur den mesun confesion di fe.
186. Desde su origen Iglesia Apostolico a expresa y transmiti su
propio fe den formula normativo y cortico pa un y tur 1. Pero masha
lihe Iglesia tabata kier establece esencia di su fe den un resumen
specialmente organisa y structura pa candidato di bautismo.
E sintesis di e confesion di fe aki no ta traha segun opinion humano,
sino a recompila di henter e Scritura loke ta mas importante pa duna
integridad na e unico enseansa di fe. Y mescos cu e simia di mosterd,
den su simia chikito tin un gran cantidad di rama, di e mesun moda
e resumen de fe aki ta encera den poco palabra tur e conocemento di
e berdadero devocion di e Testament Bieu y di e Testament Nobo2.

187. E sintesisnan aki nos ta yama profesion di fe, pasobra nan ta


duna un resumen di e fe cu Cristian ta profesa. Nan yama
e credonan, pa motibo di loke normalmente ta nan prome palabra na
Latin: credo (Mi ta kere). Nan yama tambe e simbolonan di fe.
188. E palabra Griego symbolon ta nifica mita di un obheto, parti
den dos, (por ehempel, un stempel) cu nan ta ofrece como seal
di reconocemento. Ta pone e partinan kibra hunto pa verifica identidad
di cargado. E simbolonan di fe ta anto e signonan
di identidad y di comunion entre creyente. Symbolon ta nifica tambe
recopilacion di principal confesion di fe. Pesey ta considere e prome
punto di referencia fundamental di catekesis.

1
2

Cf Rm 10, 9; 1 Co 15, 3-5


SAN CIRILIO DI HERUSALEM, Catecheses illuminandorum, 5,12:
PG 33, 521-524

65
1237, 232

189. E prome profesion di fe ta tuma luga na bautismo. E simbolo di


fe ta na prome luga un simbolo bautismal. Como cu ta duna Bautismo
den nomber di Tata y di Yiu y di Spiritu Santo, confesion di fe
durante bautismo ta formula conforme e referencia di Tres Persona di
Santisma Trinidad.
190. E simbolo ta dividi anto den tres parti: den e prome parti ta trata
e prome Persona Divino y e admirabel obra di creacion: pa continua
den e di dos parti cu e di dos Persona Divino y di e misterio di
Redencion di hende; finalmente, di tres Persona Divino, fuente
y principio di nos santificacion3. Nan ta e tres capitulonan di nos seyo
(bautismal)4.
191. E tres partinan aki, aunke distinto ta liga na otro. Segun
comparacion frecuentemente haci pa e tatanan di Iglesia, nan ta yama
nan articulo. Di mesun manera, cu nos curpa ta consisti di partinan cu
ta distinto y cu ta separa for di otro asina efectivamente e profesion di
fe aki tambe tin articulo cu cada un riba su mes nos mester acepta
y kere como berdad na un manera distinto5.
Segun un tradicion antiguo y confirma pa San Ambrosio,
particularmente nos ta custumbra di numera diesdos articulo di Credo,
simbolisando e diesdos apostelnan hunto cu e fe apostolico 6.
192. A lo largo di siglonan, yenando e necesidad di varios epoca
tabata tin diferente profesion y simbolo di fe, simbolo di diferente
Iglesia apostolico y antiguo7, simbolo Quicumque confirma pa San
Anastasio8, e profesion di Fe di cierto Concilionan9 of di cierto Papa,
como esun di Fides Damasi 10 of e Credo di Pueblo di Dios
di Pablo VI (1968).
3

Catisashi Romano, 1, 2, 3
SAN IRENEO DI LYON, Demonstratio apostolica, 100
5
Catisashi Romano, 1, 1, 4
6
Cf SAN AMBROSIO, ExPLanatio Symboli,8: PL 17,1158D
7
Cf DS, 1-64
8
Cf Ibid., 75-76
9
Concilio di Toledo XI: DS, 525-541; Concilio di Letran IV: ibid., 800-802;
Concilio di Lyon II: ibid., 851-861; Concilio di Trento: ibid., 1862-1870
10
Cf DS, 71-72
4

66

193. Ningun di e simbolonan di e diferente etapanan di bida di


Iglesia nos por considera como supera of inutil. Awendia nan ta yuda
nos capta y profundisa nos fe di semper pa medio di diverso resumen
traha. Entre tur e simbolonan di fe tin dos cu ta hopi importante den
bida di Iglesia Catolico:
194. E simbolo di e Apostelnan, ta wordo yama asina pasobra cu
rason ta considere como e resumen autentico di fe di e apostelnan.
E ta e antiguo simbolo bautismal di Iglesia Romano. Su gran autoridad
ta bini di e siguiente echo: e ta e Simbolo di e Iglesia Romano, e sede
di Pedro, e prome bou di e apostelnan, na cual el a trece e doctrina
comun11.
195. E simbolo Nicea-Constantinopel ta debe su autoridad na e echo
cu e ta fruta di dos prome Concilionannan eucumenico (325 y 381). Te 242, 245
dia djawe Iglesianan grandi oriental y occidental tin e simbolo comun
465
aki.
196. Nos exposicion di fe lo sigui e Credo di Apostelnan, cu ta den
realidad e mas antiguo catisashi Romano. No obstante por completa
e exposicion constantemente referiendo na e Simbolo di NiceaConstantinopel, cu frecuentemente ta esun di mas explicito
y detaya.
197. Mescos cu dia di nos bautismo, ora henter nos bida a keda
confia na e reglanan di doctrina12 cu nos ta tuma como simbolo di fe 1064
bibo. Ora nos resa Credo cu fe nos ta drenta den comunion cu Dios
nos Tata, Yiu y Spiritu Santo, nos ta drenta tambe den comunion cu
henter e Iglesia cu ta transmiti pa nos e fe den cua nos ta kere.
E simbolo aki ta e seyo spiritual, ta e meditacion di nos curason y di 1274
e guardian semper presente, cu ta cu siguridad e tesoro di nos alma 13.

11

SAN AMBROSIO, Explanatio Symboli, 7: PL 17, 1158D


Cf Rm 6, 17
13
SAN AMBROSIO, Explanatio Symboli, 7: PL 17, 1158D
12

67

PROME CAPITULO
MI TA KERE DEN DIOS TATA
198. Nos profesion di fe ta cuminsa cu Dios, pasobra E ta e prome y
e ultimo (Is 44, 6) e Principio y e Fin di tur cos. E Credo ta cuminsa
cu Dios Tata, pasobra Tata ta e Prome Persona Divino di Santismo
Trinidad; nos simbolo ta cuminsa cu creacion di shelo y di tera, ya cu
e creacion ta e cuminsamento y e fundamento di tur e obranan di Dios.
ARTICULO 1. MI TA KERE DEN DIOS TATA
TODOPODEROSO CREADOR DI SHELO
Y TERA
PARAGRAF 1. MI TA KERE DEN DIOS
199. Mi ta kere den Dios: e prome afirmacion aki di profesion di
fe ta alabes esun di mas fundamental. Henter e Simbolo ta papia di
Dios y si acaso e papia tambe di hende y di e mundo, e ta haci esaki
den relacion cu Dios. Tur e articulonan di e Credo ta depende di esun
prome, mescos cu ta e caso cu e mandamentonan, tur cu ta sigui ta
2083explicita esun prome. E otro articulonan ta laga nos conoce Dios miho
na manera cu E ta revela su mes progresivamente na ser humano.
E fielnan na prome luga ta profesa cu nan ta kere den Dios 1.
I.

MI TA KERE DEN UN SOLO DIOS

200. Cu e palabranan aki ta cuminsa e Simbolo NiceoE confesion di e caracter unico di Dios, cu tin su rais
den Revelacion Divino di e Aliansa Antiguo, ta inseparabel di
e confesion di existencia di Dios y igualmente fundamental. Dios ta
e Unico: no tin mas cu un solo Dios: e fe Cristian ta confesa cu tin un
solo Dios den naturalesa, den substancia y den esencia 2.

2085Constantinopel.

1
2

Catisashi Romano, 1, 2, 6
Catisashi Romano, 1, 2, 8

68
2083201.

Na Israel, su eligido, Dios a revela su mes como e Unico:


Scucha Israel, Seor, Seor so ta nos Dios. Stima Seor, bo Dios di
henter bo curason, cu henter bo alma y cu tur bo forsa (Dt 6, 4-5).
Pa medio di profeta Dios ta yama Israel y tur nacion pa dirigi nan mes
na djE, e Unico. Bin cerca mi y boso lo ta salba, reuni for di tur parti
di mundo, pasobra ami ta Dios y ningun otro mas Dilanti di mi so
tur lo hinca rudia y tur lenga lo hura bisa: Solamente den Dios tin
forsa y victoria (Is 45, 22-24)3.
202. Hesus mes ta confirma cu Dios ta e unico Seor, cu nos mester
stimE cu henter nos curason, cu henter nos alma, cu henter nos spirito
y tur nos forsa4. Na mes momento e ta laga nos comprende cu E mes 446
ta Seor5. Profesa cu Hesus ta Seor, ta caracteristica di e fe Cristian.
Esaki no ta contrario na fe den Dios Unico. Kere den Spiritu Santo, 152
cu ta Seor y dunado di bida , no ta introduci ningun division den
Dios unico:
Nos ta kere y afirma sin ningun duda cu tin un solo Dios berdadero,
inmenso y incambiabel, incomprensibel, todopoderoso y inefable, 42
Tata, Yiu y Spiritu Santo: Tres Persona, pero un Esencia, un
Substancia of Naturalesa absolutamente simpel6.

II.

DIOS TA REVELA SU NOMBER

203. Dios ta revela su mes na su pueblo Israel lagando e conoce su


nomber. E nomber ta expresa esencia, identidad di persona y sentido
di bida. Dios tin un nomber, no ta un forsa anonimo. Revela bo 2143
nomber ta haci bo conoci cerca otronan: den cierto forma duna bo
mes, laga otro acerca bo, ofrece e oportunidad pa otro sera conoci cu
bo persona mas intimo y laga otronan invoca bo personalmente.
204. Dios ta revela su mes progresivamente y bou di diverso nomber
na su pueblo, pero e revelacion di Nomber Divino, haci na Moises den 63
e teofania di e mata cu ta kima na vispera di Exodo y di aliansa di
3

Cf Flp 2, 10-11
Cf Mc 12, 29-30
5
Cf Mc 12, 35-37
6
Concilio di Letran IV: DS, 800
4

69

Sinai, ta e revelacion fundamental di tanto e Antiguo como e Aliansa


Nobo.
Dios bibo

205. Dios ta yama Moises for di un mata di sumpia na candela sin


2575ta kimando. Dios ta bisa Moises: Mi ta Dios di bo antecesornan, Dios
di Abraham, Dios di Isaac y Dios di Jacob (Ex 3, 6). Dios ta Dios di
tatanan. Esun cu a yama y guia e patriarcanan den nan
perigrinacionnan. E ta e Dios fiel y compasivo, kende ta corda riba
nan y ta corda riba su promesa na nan; e ta bin pa libra nan
268descendientenan di sclavitud. E ta e Dios, kende mas aya di espacio
y di tempo lo por y lo kier pone den funcion su Omnipotencia pa
e proposito aki.
Ami ta Esun cu ta
Moises a bisa Dios: Si mi bay cerca e yiunan di Israel y bisa nan:
Dios di boso tatanan a manda mi cerca boso. Ora nan puntra mi:
Con su nomber ta? Kico lo mi contesta nan? Dios a bisa Moises:
Ami ta Esun cu ta. Y a aadi: Asina bo mester bisa e yiunan
di e Israelitanan: Mi ta, nan a manda mi cerca boso... Esaki ta mi
nomber pa semper, generacion tras di generacion lo invoca
Mi uzando e nomber ey (Ex 3, 13-15).

206. Revelando su nomber misterioso YHWH, Mi ta Esun cu tey


of Mi ta Esun cu ta of tambe Mi ta esun cu Mi ta, Dios ta bisa ken
e ta y con mester yamE. E Nomber Divino aki ta misterioso, mescos
cu Dios ta misterio. Ta alabes un nomber revela y algo manera rechaso
43di un nomber, pesey e ta expresa miho kico Dios ta
infinitamente riba tur loke nos por capta comprende of bisa:E ta,
E Dios scondi (Is 45, 15), su nomber ta inpronunciabel 7 y e ta
e Dios cu ta yega cerca di hende.
207. Revelando su nomber, Dios ta revela na e mesun momento su
fieldad di semper pa semper y ta conta tanto pa pasado. (Mi ta e Dios
di boso grandinan, Ex 3, 6 ) y como tambe e porvenir (Mi lo ta cu
7

Cf Jc 13, 18

70

bo, Ex 3, 12). Dios cu ta revela su nomber como Mi ta, ta revela


como e Dios cu ta semper ey presente hunto cu su pueblo pa salbe.
208. Den presencia atractivo y misterioso di Dios, hende ta descubri
con insignificante e ta. Dilanti di e mata di sumpia na candela Moises 724
ta kita su sandalia y ta tapa su cara 8 dilanti di Santidad Divino. Dilanti
di gloria di Dios tres bes santo, Isaias ta sclama: Ay di mi, cu ta
perdi, mi ta un homber cu boca impuro! (Is 6, 5). Dilanti di
e signonan cu Hesus a realisa, Pedro ta sclama: Aleha Bo di mi,
Seor, mi ta un homber pecado (Lc 5, 8). Pero pasobra Dios ta santo, 448
e por pordona hende cu ta realisa cu e ta pecado dilanti di djE: Mi no 388
lo manda vlam cayente... pasobra mi ta Dios y no hende; mi ta esun
Santo memey di boso (Os 11, 9). E apostel Huan lo bisa mescos:
Laga nos... trankilisa nos consenshi dilanti di djE, den caso cu nos
consenshi condena, ya cu Dios ta mas grandi cu nos consenshi y sa tur
cos (1 Hu 3, 19-20).
209. Pa respet pa su Santidad e pueblo di Israel no ta pronuncia
nomber di Dios. Den lectura di Sagrado Scritura ta sustitui e nomber
revela pa e titulo divino Seor (Adonai, na Griego Kyrios). 446
Cu e titulo aki lo aclama e divinidad di Hesus: Hesus ta Seor.
Dios misercordioso y clemente
210. Despues di e pica di Israel, cu a aparta nan for di Dios pa adora
e bishe di oro9, Dios ta scucha intercesion di Moises y ta acepta 2116, 2577
pa anda y biba cu e pueblo infiel, manifestando asina su amor 10.
Na Moises kende a pidi pa mira gloria di Dios, Dios a conteste:
Mi lo pasa bo dilanti y laga bo mira mi bondad den tur mi beyesa
y mi lo laga pronuncia e nomber YHWH (Ex 33, 18-19). Y Seor
a pasa dilanti di Moises y ta proclama: YHWH, YHWH, Dios
misericordioso y clemente, cu no ta reacciona riba iritacion, ta rico
na amor y fieldad (Ex 34, 5-6). Moises ta confesa e ora ey cu Seor
ta un Dios cu ta pordona11.
8

Cf Ex 3, 5-6
Cf Ex 32
10
Cf Ex 33, 12-17
11
Cf Ex 43, 9
9

71
604211.

E Nomber divino Mi ta of E ta ta expresa fieldad di Dios,


cu apesar di infidelidad di e pica di e hendenan y di e castigo cu nan
merece, ta mantene su amor pa mil generacion (Ex 34, 7). Dios ta
revela cu E ta rico na misericordia (Ef 2,4) hasta ta yega na duna
su Yiu. Hesus dunando su bida pa libera nos di pica, ta revela cu E
mes tin e Nomber divino:Ora boso halsa Yiu di Hende, boso lo sa cu
AMI TA (Hu 8, 28).
Solamente Dios TA

212. Den transcurso di siglo, fe di Israel por a desaroya y profundisa


e rikesanan conteni di revelacion di Nomber divino. Dios ta unico;
fuera di djE no tin otro dios 12. Dios ta transcende mundo y historia.
42E ta esun cu a traha shelo y tera: Nan ta muri, abo ta keda, nan tur ta
desgasta manera paa pero Abo semper ta mescos, bo aanan no tin
469, 2086fin (Sal 102, 27-28). Den djE no tin cambio ni sombra di variacion
(St 1, 17). E ta Esun cu ta, desde semper y pa semper y pesey ta
keda fiel na su mes y su promesanan.
213. Ta pesey revelacion di e Nomber inpronunciabel Mi ta Esun
cu ta, ta contene e berdad cu solamente Dios Ta. Den e mesun sentido
caba e traduccion di e Setentanan y siguiendo e Tradicion
di Iglesia nan a comprende e Nomber divino: Dios ta plenitud di Ser
41y di tur perfeccion, sin origen y sin fin. Mientras cu tur criatura a ricibi
di djE loke nan ta y loke nan tin, E ta solamente su mesun ser y pesey
mes e ta tur loke e ta.
III.

DIOS, ESUN CU TA, TA BERDAD Y AMOR

214. Dios, Esun cu ta, ta revela su mes na Israel manera esun cu ta


rico na amor y fieldad (Ex 34, 6). E terminonan aki ta expresa
den forma condensa e rikesa di e Nomber divino. Den tur su obra,
1062Dios ta mustra su benevolencia, su bondad, su gracia, su amor; pero
tambe su honestidad, su constancia, su fieldad y su berdad. Mi ta
gradici bo nomber pa bo amor y bo berdad (Sal 138, 2)13. E ta
12
13

Cf Is 44, 6
Cf Sal 85, 11

72

e berdad, pasobra Dios ta Luz, den dje no tin ningun tiniebla


(1 Hu 1, 5); e ta Amor, manera apostel Huan ta sia (1 Hu 4, 8).

73

Dios ta e berdad
215. E principio di bo palabra ta berdad, pa semper, tur bo huicio
husto (Sal 119, 160). Awor, Seor mi Dios, bo ta Dios, bo 2465
palabranan ta berdad (2 S 7, 28); pesey e promesanan di Dios
semper ta bira realidad14. Dios ta e berdad mes, su palabranan no por
gaa. Pesey den tur cos hende por entrega su mes cu tur confiansa na 1063, 156
e berdad y na e fieldad di palabra di Dios. E cuminsamento di pica
y e caida di hende tabata po motibo di un mentira di e tentado cu
a pone hende duda den palabra di Dios, den Su bondad y Su fieldad. 397
216. E berdad di Dios ta su sabiduria cu ta domina riba tur ordo
di creacion y di gobierno di mundo 15. Dios, unico Creador di shelo 295
y tera (cf Sal 115, 15), ta e unico cu por duna conocemento berdadero
di tur cos crea relaciona cu nE mes 16.
32
217. Dios ta tambe e berdadero ora E revela su mes: e enseansa
cu ta bini di Dios ta un doctrina di berdad (Ml 2, 6). Ora E manda 851
su Yiu na mundo, lo ta pa duna testimonio di e Berdad (Hu 18, 37).
Nos sa cu e yiu di Dios a bini y a duna nos inteligencia pa nos conoce
2466
esun Berdadero (I Hu 5, 20)17.
Dios ta Amor
218. A lo largo di historia, Israel por descubri cu Dios tabatin un
motibo so pa revela su mes na Israel y pa scoge den tur pueblo Israel
como su propiedad special: su amor gratuito 18. Israel a comprende, 295
danki na su profetanan, cu atrobe ta pa amor Dios no a stop di salba
nan19 y di perdona nan infieldad y nan picanan20.

14

Cf Dt 7, 9
Cf Sb 13, 1-9
16
Cf Sb 7, 17-21
17
Cf Hu 17, 3
18
Cf Dt 4, 37; 7,8; 10, 15
19
Cf Is 43, 1-7
20
Cf Os 2
15

74
239219.

Amor di Dios pa Israel ta mescos cu e amor di un tata pa su


yiu21. E amor aki ta mas fuerte cu amor di un mama pa su yiunan 22.
796Dios ta stima su pueblo mas cu un esposo ta stima su estimado
23
24
458esposa ; e amor aki ta vence hasta tur e peor infieldadnan . Ta yega
na bira e don di mas precioso: Dios a stima mundo asina tanto cu El
a duna su unico Yiu (Hu 3, 16).
220. E amor di Dios ta eterno (Is 54, 8). Pasobra maske e seronan
grandi y chikito kita un banda y tambalea, mi amor lo keda semper fiel
cu bo (Is 54, 10). Cu amor eterno mi a stima bo, pesey mi a reserva
e gracia pa bo (Jer 31, 3).
221. Pero San Huan ta bay mas leu ainda pa afirma: Dios ta amor
Hu 4, 8.16); esencia di Dios ta amor. Mandando su unico Yiu
851y Spiritu di Amor den plentitud di tempo, Dios ta revela un secreto
mas intimo25; E mes ta e eterno comunicacion di amor: Tata, Yiu
257y Spiritu Santo y a destina nos pa participa den djE.
733(1

IV.

CONSECUENCIA DI FE DEN DIOS UNICO

222. Kere den Dios, e Unico y stimE cu tur bo ser tin inmenso
consecuencia pa henter nos bida:
223. Esaki ta reconoce grandesa y mahestad di Dios: Si, Dios ta
grandi cu e ta supera nos ciencia (Jb 36, 26). Pesey mester
sirbi Dios prome26.

400asina

224. Esaki ta biba den accion di gracia: Si Dios ta e UNICO, anto


loke nos ta y loke nos tin ta bini di djE: Kico bo tin cu bo no
a haya? (1 Co 4, 7). Con mi lo por gradici Dios pa tur locual el a haci
pa mi? (Sal 116, 12).

2637tur

21

Cf Os 11, 1
Cf Is 49, 14-15
23
Ct Is 62, 4-5
24
Cf Ez 16; Os 11
25
Cf 1 Co 2, 7-16; Ef 3, 9-12
26
SANTA JUANA DI ARCO, Dictum.
22

75

225. Esaki kiermen reconoce unidad y e berdadero dignidad di tur


hende: tur hende ta traha na imagen y semehansa di Dios (Gn 1,
26).

356, 360,
1700, 1934

226. Esaki kiermen haci bon uzo di tur creacion: E fe den Dios, esun
Unico, ta laga nos uza tur loke no ta Dios, con tal cu esey ta hiba nos 339, 2402,
mas cerca na djE y pa los nos mes for di esey si e ta aparta nos for di 2415
Dios27.
Mi Seor y mi Dios, kita tur cos di mi cu ta aleha mi di Bo.
Mi Seor y mi Dios, duna mi tur loke ta pone mi yega cerca Bo.
Mi Seor y mi Dios los mi for di mi mes ya mi por duna mi mes
totalmente na Bo28.

227. Esaki kiermen confia den Dios den tur circunstancia, incluso
den ora di contratiempo. Un oracion di Santa Teresa di Hesus ta
expresa admirabelmente:
313, 2090
No laga nada stroba bo, no laga nada spanta bo.
Tur cos lo pasa, Dios no ta muda.
Pasenshi, Lo alcansa tur cos;
Esun cu tin Dios, nada lo falte:
Dios so ta suficiente29.

RESUMEN
228. Scucha, Israel, Seor nos Dios ta e Unico Seor (Dt 6, 4;
Mc 12, 29). Ta absolutamente necesario cu e Ser supremo
ta e unico, es decir sin igual Si Dios no ta unico, e no ta
Dios30.
229. E fe den Dios ta pone nos dirigi nos atencion solamente riba djE
como nos prome fuente y nos ultimo meta; y pone nada riba
djE of na su luga.

27

Cf Mt 5, 29-30; 16, 24; 19, 23-24


SAN NICOLAS DI FLE, Oracion
29
SANTA TERESA DI JESUS, Poesia, 30
30
TERTULIANO, Adversus Marcionem, 1, 3
28

2830
1723

76

230. Maske Dios a revela su mes, E ta sigui ta un misterio


insplicabel: Si lo bo por a comprende, anto lo e no ta Dios 31.
231. E Dios di nos fe a revela su mes como esun cu e ta; rico den
amor y fieldad (Ex 34, 6). Su Ser mes ta Berdad y Amor.
PARAGRAF 2.
I.

TATA

DEN NOMBER DI TATA DI YIU Y DI SPIRITU SANTO

232. Ta batisa Cristian den nomber di Tata y di Yiu y di Spiritu


(Mt 28, 19). Prome ta responde tres biaha: Mi ta kere riba
e preguntanan, cu ta pidi pa profesa nan fe den Tata y di Yiu y di
Spiritu Santo: Fides omnium christianorum in Trinitate consistit
(E fe di e Cristiannan ta funda riba e Santisima Trinidad) 32.

189, 1223Santo

233. Ta batisa Cristian na nomber di Tata y di Yiu y di Spiritu


Santo y no na nan nombernan di esakinan 33, pasobra tin un solo
Dios, e Tata Todopoderoso y su Yiu unico y Spiritu Santo:
e Santisimo Trinidad.
234. E misterio di e Santisimo Trinidad ta e misterio central di fe di
Cristian. E ta e misterio di Dios den Dios mes. E ta anto, e fuente
di tur otro misterio di fe. E ta e luz cu ta ilumina nan. E ta
e enseansa mas fundamental y esencial di e herarkia di berdad di
90fe34. Henter historia di salbacion no ta nada otro cu relato di caminda
y e medionan pa cual Dios berdadero y unico, Tata, Yiu y Spiritu
Santo, ta revela, reconcilia su mes cu e hendenan, aparta door di pica
1449y ta uni su mes cu nan35.
2157bida

235. Den e paragraf aki, lo expone den corto na ki manera ta revela


e misterio di Santisima Trinidad (II), con Iglesia a formula e doctrina
di fe a base di e misterio aki (III) y finalmente con Dios Tata ta realisa
31

SAN AGUSTIN, Sermones, 52, 6, 16: PL 38, 360


SAN CESAREO DE ARLES, Expositio symboli (sermo 9): CCL 103, 48
33
Cf Profesion de fe del Papa Vigilio en 552: DS, 415
34
CONGREGACION PA CLERO, Directorio Catequistico General, 43
35
Ibid., 47
32

77

pa medio di e misionnan divino di Yiu y di Spiritu Santo su proposito


di amor di creacion, di redencion y di santificacion (IV).
236. E tatanan di Iglesia ta distingui entre E Teologia y E
Oikonomia, e prome terminologia ta e misterio di bida intimo di Dios 1066
Trinidad, e di dos terminologia ta tur e obranan di Dios pa medio di
cualnan E ta revela y comunica su bida. Pa medio di Oikonomia nos ta
ricibi e revelacion di e Teologia; pero na su turno ta e Teologia ta
aclaria henter E Oikonomia. E obranan di Dios ta revela ken Dios su 259
ser intimo ta; y na su turno, e misterio di su Ser intimo ta ilumina nos
comprondemento di tur su obranan. Asina ta sosode analogicamente
entre e personanan humano. E persona ta mustra su mes den su
actonan y conforme cu nos conoce e persona miho, nos ta comprende
su actonan miho.
237. E Trinidad ta e misterio di fe den sentido estricto, un di 50
e misterionan scondi di Dios, cu no por sali na conocemento si no ta
Dios mes cu ta revele36. Dios si a laga su marcanan di su ser
trinitario den su obra di creacion y su revelacion den henter Testament
Bieu. Pero e bida intimo di su Ser como Trinidad Santo ta contene un
misterio cu no ta accesibel pa e rason humano so ni tampoco pa e fe di
Israel prome cu e encarnacion di Yiu di Dios y e bahamento di Spiritu
Santo.
II.

REVELACION DI DIOS COMO TRINIDAD

Tata revela pa Yiu


238. E invocacion di Dios como Tata ta conoci cerca hopi religion.
Frecuentemente ta considera e divinidad como tata di e diosnan y di
e hendenan. Na Israel nan ta yama Dios Tata, pasobra e ta Creador
di mundo37. Dios ta mas Tata ainda pa motibo di e aliansa y di e Ley
duna na Israel, su primogenito (Ex 4, 22). E yama tambe Tata di
2443

36
37

Concilio di Vaticano I: DS, 3015


Cf Dt 32, 6; Ml 2, 10

78

e Rey di Israel38. E ta particularmente Tata di pobernan y Tata di


huerfano y di viuda, cu ta bou di su proteccion amoroso 39.
239. Indentificando Dios cu e nomber Tata e lenga di fe ta indica
principalmente dos aspecto: cu Dios ta e prome origen di tur cos
y autoridad transcedente y na mes momento bondad y cuido amoroso
pa tur su yiunan. Por expresa e ternura paternal di Dios mediante
imagen di maternidad40 cu ta indica mas expresivamente e inherencia
di Dios, e intimidad entre Dios y su criatura. E lenga di fe ta haci uzo
di experencia humano di e mayornan cu ta e prome representantenen
di Dios. Pero e experiencia aki ta bisa cu e mayornan por faya y cu
nan por desfigura e imagen di paternidad y maternidad. Ta combini pa
370, 2779corda cu Dios ta transcende e distincion humano di sexo. E no ta
hende homber, ni hende muhe, e ta Dios. E ta surpasa tambe
e paternidad y e maternidad humano 41, aunke E ta nan origen y guia42:
Ningun hende ta un tata manera Dios.
240. Hesus ta revela cu Dios ta Tata den un sentido nobo: e no ta
Tata creador; e ta eternamente Tata den relacion cu su unico
Yiu, cu na su banda eternamente ta Yiu solamente den relacion cu su
441-445Tata: Ningun hende conoce e Yiu sino e Tata, y ningun hende conoce
e Tata sino e Yiu y esun na kende e Yiu kier revelE (Mt 11, 27).
2780solamente

241. Pesey e apostelnan ta profesa Hesus como e Palabra cu den


principio tabata hunto cu Dios y cu tabata Dios (Hu 1, 1), como
imagen di Dios invisibel (Col 1, 15), como e resplandor di su gloria
y refleho di su esencia (Hb 1, 3).
242. Na aa 325 Iglesia Catolico a profesa durante e prome Concilio
di Nicea cu e Yiu ta consubstancial cu Tata, esey
kiermen un solo Dios cu nan. Na e di dos Concilio Eucumenico di
Constantinopol na aa 381 a mantene e expresion aki den formulacion
di e Credo di Nicea y ta profesa na e Unico Yiu di Dios, engendra di

465Eucumenico

38

Cf 2 S 7, 14
Cf Sal 68, 6
40
Cf Is 66, 13 Sal 131, 2
41
Cf Sal 27, 10
42
Cf Ef 3, 14; Is 49, 15
39

79

Tata prome cu tur siglo, Luz di Luz, Dios berdadero di berdadero


Dios, engendra no crea, consubstancial na Tata43.

43

DS, 150

80

Tata y Yiu revela door di Spirito


243. Prome cu su Pasco, Hesus a anuncia e mandamento di otro
Paraclito (Defensor), Spirito Santo. Ya cu El a actua desde su 683
Creacion44 y a papia pa medio di profeta (Credo di Niceo- 2780
Constatinopolitano), awor lo ta hunto cu discipel y den nan 45, pa sia
nan46 y pa conduci nan na e berdad completo (Hu 16, 13). Asina ta
revela Spirito Santo como otro persona divino cu relacion cu Hesus 687
y Tata.
244. Ta revela origen eterno di Spirito den su mision temporal.
A manda Spirito Santo na e apostelnan y na Iglesia tanto door di Tata
den nomber di Yiu, como door di Yiu personalmente, unabes cu E
bolbe hunto cu Tata47. E mandamento di e persona di Spirito despues
di glorificacion di Hesus48, ta revela plenamente e misterio di
732
Santisimo Trinidad.
245. E fe apostolico pa loke ta trata Spirito Santo a profesa den e di
dos Concilio Eucumenico na Constantinopel, na aa 381: Nos ta kere 152
den Spirito Santo, Seor y dunado di bida, cu ta bini di Tata 49. Cu e
profesion aki Iglesia ta reconoce e Tata como e fuente y origen di
henter divinidad50. Sin embargo, e origen eterno di Spirito Santo, no
ta para separa for di e origen di e Yiu: Spirito Santo, cu ta di tres
persona di e Trinidad, ta Dios, uno y igual na Tata y Yiu, e ta di
e mesun substancia y tambe di e mesun naturalesa. Toch no ta yamE
e Spirito di e Tata solamente..., sino e Spirito y a la bes e Tata
y e Yiu51. E Credo di Iglesia di e Concilio di Constantinopel (aa 685
381) ta reconoce:Hunto cu e Tata y e Yiu e ta ricibi e mesun
adoracion y gloria52.
44

Cf Gn 1, 2
Cf Hu 14, 17
46
Cf Hu 14, 26
47
Cf Hu 14, 26; 15; 16, 14
48
Cf Hu 7, 39
49
DS, 150
50
Concilio di Toledo VI, aa 638: DS, 490
51
Concilio di Toledo XI, aa 675: DS, 527
52
DS, 150
45

81

246. Tradicion latino di e Credo ta profesa cu Spirito ta bini for di


e Tata y e Yiu (filioque). Concilio di Florencia, na aa 1439, ta
enfatisa: Spirito Santo ta bini eternamente for di Tata y Yiu; E tin su
naturalesa y alabes su substancia for di e Tata y e Yiu. E ta bini
eternamente for di tur dos como di un Principio y for di un Rosea...
Y pasobra tur cos cu ta pertenece na Tata, cu excepcion di su ser di
Tata, El a duna su unico Yiu, na momento di a engendrE, e Yiu tambe
tin eternamente di e Tata, for di kende El a nace eternamente, cu
Spirito Santo ta bini di e Yiu53.
247. Afirmacion di yiu (filioque) no ta aparece den e simbolo declara
na Constantinoplo na aa 381. Pero riba e base di un tradicion bieu
latino y Alejandrino, Papa San Leon dogmaticamente a confesa esaki
caba na aa 44754 inclusivo prome cu Roma a conoce y ricibi na aa
451, den Concilio di Calcedonia, e simbolo di 381. E uzo di
e formula aki den Credo poco poco a admitie den liturgia latino (entre
siglo VIII y XI). Introduccion di Filioque den Simbolo di NiceaConstantinoplo pa liturgia latino ta consistui, awe ainda, un motibo pa
no convergi cu iglesia ortodoxo.
248. Tradicion oriental ta expresa na prome luga e caracter di prome
origen di Tata relaciona cu Spirito Santo. Profesando na Spirito Santo
como sali di Tata (Hu 15, 26), e tradicion aki ta afirma cu esaki ta
bini di Tata pa medio di e Yiu55. Tradicion occidental ta expresa na
prome luga e comunion consubstancial entre Tata y Yiu bisando cu
Spirito ta procedente di Tata y di Yiu (Filioque). E ta bisa esaki den
un manera legitimo y rasonabel56, pasobra e orden eterno di persona
divino den su comunion consubstancial ta implica cu Tata lo ta prome
origen di Spirito aunke principio sin principio 57, pero tambe,
encuanto Tata di Yiu Unico, sea cu ne e unico principio for di cua
Spirito Santo ta procede58. E complementaridad legitimo, si e no sali
for di proporcion, e no ta afecta identidad di fe den realidad di
e mesun misterio profesa.
53

Concilio di Florencia: DS, 1300-1301


Cf SAN LEON MAGNO, c. Quam laudabiliter: DS, 284
55
Cf Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 2
56
Concilio di Florencia, aa 1439: DS, 1302
57
Concilio di Florencia, aa 1442: DS, 1331
58
Concilio di Lyon II, aa 1274: DS, 850
54

82

III.

SANTISIMA TRINIDAD DEN DOCTRINA DI FE

Formacion di dogma trinitario


249. E berdad revela di Santisimo Trinidad tabata desde origen den
rais di fe bibo di Iglesia, principalmente den e acto di bautismo. E ta 683
haya su expresion den regla di fe di bautismo, formula den predicashi, 189
den catisashi y den oracion di Iglesia. E formulacionnan aki ya ta den
e scrituranan apostolico, manera e saludo aki tuma foi liturgia
eucaristico: E gracia di Seor Hesucristo, e amor di Dios Tata
y e comunion di Spirito Santo sea cu boso tur (2 Co 13, 13)59.
250. Durante e prome siglonan, Iglesia ta formula mas
explicitamente su fe trinitario, tanto pa profundisa su propio 94
comprondemento di fe como pa defende contra e erornan cu tabata
deforme. Esaki tabata e obra di e Concilionan antiguo, asisti pa
e trabou teologico di e Tatanan di Iglesia y sosteni pa e sentido di fe di
e pueblo Cristian.
251. Pa e formulacion di e dogma di Trinidad, Iglesia mester a crea
su propio terminologia cu yudansa di nocion di origen filosofico:
substancia, persona of hipostatis, relacion etc. Haciendo esaki
Iglesia no a somete fe na un sabiduria humano, pero el a duna un
sentido nobo, sorprendente na e terminonan aki, destina tambe pa 170
nifica den futuro un Misterio cu hende no por expresa, infinitamente
mas aya di tur loke nos por concebi segun e midi humano 60.
252. Iglesia ta uza e termino substancia (tin biaha traduci pa
esencia of pa naturalesa) pa indica e Ser Divino den su unidad;
e termino persona of hipostasis pa indica Tata, Yiu y Spirito Santo
den su distincion real entre su mes; e termino relacion pa indica e
hecho cu su distincion ta cay den e relacion di cada un cu otro.

59
60

Cf 1 Co 12, 4-6; Ef 4, 4-6


Pablo VI, Credo di Pueblo di Dios, 2

83

Dogma di Santisimo Trinidad


253. Trinidad ta uno. Nos no ta profesa cu tin tres dios sino un solo
den tres persona: E Trinidad consubstancial 61. E personanan
divino no ta reparti e unico divinidad entre nan, sino cada un di nan ta
henteramente Dios: E Tata ta igual na e Yiu, e Yiu igual na e Tata,
590Tata y Yiu igual na Spirito Santo, kiermen, un solo Dios pa
naturalesa62. Cada un di e tres personanan ta e realidad aki, loke ta
nifica, substancia, esencia of naturalesa divino 63.

2789Dios

254. E personanan divino ta berdaderamente distinto esun for di


otro. Dios ta unico pero no solitario64. Tata, Yiu, Spirito
Santo no ta simplemente nomber cu ta indica modalidad di e ser
divino, pues nan ta realmente diferente entre nan mes: Esun cu ta Yiu
no ta Tata y esun cu ta Tata no ta Yiu, ni Spirito Santo ta Tata of Yiu 65.
Nan ta distinto entre nan mes pa nan relacion di origen: E Tata ta
esun cu ta engendra, e Yiu ta esun engendra y Spirito Santo ta esun cu
ta procede66. E Unidad divino ta Tres den Uno.

468, 689e

255. E personanan divino ta mutuamente relaciona na otro.


E distincion real di e personanan entre nan mes, ya cu nan no ta kibra
e unidad divino, ta keda unicamente den e relaciona cu ta referi nan,
240esun na e otro: Den e nombernan relaciona cu e personanan, Tata ta
referi na Yiu, Yiu na Tata y Spirito Santo ta referi na tur dos;
sinembargo ora ta papia di e tres personanan, considerando
e relacionnan, nos ta kere den un solo naturalesa of substancia 67. Di
berdad; tur ta un (den nan) unda no ta existi oposicion di relacion 68.
Pa causa di e unidad aki, e Tata ta completo den e Yiu, completo den
Spirito Santo; e Yiu ta completo den e Tata, completo den Spirito
Santo; Spirito Santo ta completo den e Tata y completo den e Yiu 69.
61

Concilio di ConstantinoPLa II, aa 553: DS, 421


Concilio di Toledo XI, ao 675: DS, 530
63
Concilio di Letran IV, ao 1215: DS, 804
64
Fides Damasi: DS, 71
65
Concilio di Toledo XI, aa 675: DS, 530
66
Concilio di Letran IV, aa 1215: DS, 804
67
Concilio di Toledo XI, aa 675: DS, 528
68
Concilio di Florencia, aa 1442: DS, 1330
69
Ibid., 1331
62

84

256. San Gregorio Nacianceno, tambe yama e Teologo, a confia 236, 684
resumen di e fe trinitario aki na e catecumenonan di Constantinopla:
Prome cu tur cos warda e bon deposito aki pa mi, pa cual mi ta biba 84
y bringa, cu cual mi kier muri cu ta haci mi soporta tur loke ta malo
y desprecia tur placer, mi kier bisa e profesion di fe den Tata, Yiu
y Spirito Santo. Mi ta confie awe na boso. Pe mi ta pone boso denter
di poco den awa y mi lo saca boso di awa. Mi ta duna boso e fe como
compae y patrono pa henter boso bida. Mi ta duna boso un solo
Divinidad y Poder, cu ta existi Uno den Tres y ta contene e Tresnan di
un manera distinto. Divinidad sin distincion di substancia of di
natularesa, sin grado superior cu ta hise of grado inferior cu ta
bahe E connaturalidad infinito di tres infinito. Cada un, considera
riba su mes, ta Dios completo Dios ta e Tresnan considera den
conhunto. Asina cu ma cuminsa pensa tocante e unidad, e Trinidad
a baa mi cu su splendor. Asina cu ma cuminsa pensa tocante
e Trinidad ya e unidad a posee mi di nobo70

IV.

OBRA DIVINO Y E MISIONNAN TRINITARIO

257. O lux beata Trinitas et principalis Unitas! (O Trinidad, luz


bienaventurado y unidad esencial!)71. Dios ta felicidad eterno, bida 221
inmortal, luz cu no ta perde su splendor. Dios ta Amor: Tata, Yiu
y Spirito Santo. Dios kier comunica libremente e Gloria di su bida
bienaventurado. Asina e diseo di su amor ta 72, cu el a concebi 758
prome cu creacion di mundo den su Yiu stima, asina el a predestina
nos pa adopcion como yiu den dje (Ef 1, 4-5), loke ta nifica
pa reproduci e imagen di su yiu (Rm 8, 29), danki na e Spirito
di adopcion di yiu (Rm 8, 15). E diseo aki ta un gracia, duna
na nos den Cristo Hesus prome cu siglonan a cuminsa (2 Tm 1, 910), naci inmediatamente for di amor trinitario. E ta desplega den obra
292

di creacion den henter e historia di salbacion despues di caymento,


den e misionnan di Yiu y di Spirito Santo, cu ta continua den e mision
di Iglesia73.
70

SAN GREGORIO NACIANCENO, Oracion 40, 41: PG 36, 417


Liturgia di ora, Himno di vispera O lux, beata Trinitas
72
Cf Ef 1, 9
73
Cf Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 2-9
71

850

85

258. Henter e economia divino ta obra comun di e tres Personanan


Pasobra mescos cu Trinidad tin solamente un y e mesun
naturalesa, asina tambe e tin solamente un y e mesun operacion. 74
Tata, Yiu y Spirito Santo no ta tres principio di creacion, pero un
principio75. Sinembargo cada Persona Divino ta realisa e obra comun
segun su caracteristica personal. Asina Iglesia ta profesa, siguiendo
e Testament Nobo76: un ta Dios y Tata, di kende tur cos ta bin, un ta
Senor Hesucristo so, pa kende tur cos ta y un ta Spirito Santo den
kende tur cos ta77. Ta principalmente e divino misionnan di
Encarnacion di Yiu y e don di Spirito Santo cu ta manifesta
e caracteristicanan di e personanan divino.

686Divino.

259. Henter economia divino, un obra comun y na mes momento


personal, ta laga nos conoce e caracteristica di e Personanan Divino
236y nan naturalesa unico. Asina cu henter e bida Cristian ta comunion cu
cada un di e personanan divino, sin ningun manera ta separa nan. Esun
cu ta duna Gloria na Tata ta hacie pa medio di e Yiu den Spirito Santo,
esun cu ta sigui Cristo ta hacie pasobra Tata ta atrae 78 y Spirito ta
move79.
260. E meta mas aya di henter e economia divino ta e acceso di
di Dios na e unidad perfecto di e Bienaventurado Trinidad 80.
Pero desde awor nos ta yama pa laga Santisimo Trinidad biba den nos:
1997Si un hende ta stima Mi, Senor ta bisa: e ta obedece mi palabra
y mi Tata lo stime y nos lo bin cerca dje y keda biba serca dje
(Hu 14, 23).

1050, 1721criatura

O mi Dios, Trinidad cu mi ta adora, yuda mi pa mi lubida mi mes


completamente pa mi establece mi mes den bo, inmobil y na paz,
manera cu ya mi alma ta den eternidad, no laga nada stroba mi paz, ni
laga mi bandona bo, O mi Dios incambiabel, pero laga cada minuut
hiba mi mas leu den e profundidad di bo Misterio. Pacifica mi alma.
74

Concilio di Constantinoplo II, aa 553: DS, 421


Concilio di Florencia, aa 1442: DS,1331
76
Cf 1 Co 8,6
77
Concilio di Conatantinoplo II: DS, 421
78
Cf Hu 6, 44
79
Cf Rm 8, 14
80
Cf Hu 17, 21-23
75

86
Haci di dje bo shelo, bo cas stima e luga unda bo ta sosega. Cu nunca
mas lo mi laga bo so eyden, sino cu lo mi tey completamente,
totalmente spierta den mi fe, den completo adoracion, entrega sin 2565
reserva na bo accion creador81.

RESUMEN
261. E misterio di Santisimo Trinidad, ta e misterio central di fe y di
bida Cristian. Solamente Dios por laga nos conocE revelando
su mes como Tata, Yiu y Spirito Santo.
262. Encarnacion di Yiu di Dios ta revela cu Dios ta e Tata eterno
y cu e Yiu ta consubstancial na e Tata, kiermen, cu e ta den dje y
cu nE mes y unico Dios.
263. E mision di Spirito Santo, manda pa Tata den nomber di e Yiu 82
y pa medio di Yiu hunto cu Tata (Hu 5, 26), ta revela cu hunto
cu nan e ta e mes Dios unico. Cu Tata y Yiu, E ta ricibi e mes
un adoracion y gloria.
264. Spirito Santo ta bin di Tata como e prome fuente y pa e don
eterno di esaki pa e Yiu, di Tata y di Yiu den comunion 83.
265. Pa gracia di bautismo den nomber di Tata di Yiu y di Spirito
Santo nos ta yama pa participa den e bida di e Bienaventurado
Trinidad akibou den scuridad di fe y despues di morto, den luz
eterno84.
266. Fe catolico ta asina aki: cu nos ta adora un Dios den e Trinidad
y e Trinidad den unidad, sin confundi e personanan, ni separa
e substancianan, un ta e persona di Tata, otro di Yiu, otro di
Spirito Santo, pero Tata, Yiu y Spirito Santo ta uno, nan Gloria
ta igual, nan mahestad coeternal85.

81

BEATA ISABEL DI TRINIDAD, Oracion


Cf Hu 14, 26
83
SAN AGUSTIN, De Trinitate, 15, 26, 47
84
Cf PABLO VI, Credo di Pueblo di Dios, 9
85
Simbolo Quicumque: DS 75
82

87

267. E personanan divino, inseparabel den nan ser, ta tambe


inseparabel den nan obra. Pero den e unico operacion divino,
cada un ta manifesta loke ta di djE personalmente den
e Trinidad, principalmente den e misionnan divino di
e Encarnacion di e Yiu y di e don di Spirito Santo.
PARAGRAF 3. E TODOPODEROSO
268. Di tur e atributonan divino, ta menciona solamente
omnipotencia di Dios den e Simbolo; reconocemento di e poder aki
tin un influencia grandi riba nos bida. Nos ta kere cu Su poder
ta universal, pasobra Dios cu a crea tur cos 86 tambe ta goberna tur
y por tur cos. Poder di Dios ta amoroso, pasobra Dios ta nos Tata87;
e poder ta misterioso, pasobra solamente cu fe por distinguie ora
e ta manifesta su mes den debilidad (2 Co 12, 9;1 Co 1, 18)88.

222e

E ta haci tur loke e ta desea (Sal 115, 3)


269. E Santo Scrituranan ta reconoce cu frecuencia e poder universal
di Dios. E ta yama E Poderoso di Jacob (Gn 49, 24; Is 1, 24), Senor
di ehercito, esun Fuerte y Poderoso (Sal 24, 8-10). Si Dios ta
Todopoderoso den shelo y na tera, (Sal 135, 6), ta pasobra El a traha
nan. Asina ta nada ta imposibel 89 pa Dios, kende ta dispone di su obra
303segun su boluntad90, e ta e Senor di universo, di cual el a establece su
orden, cu ta keda completamente someti na Dje y na su disposicion;
e ta Senor di historia; e ta goberna curason y acontecimento segun su
boluntad91: Semper ta den bo poder pa mustra fortalesa grandi.
Ken por resisti e forsa di bo brasa (Sb 11, 21)?
Bo ta compadece tur hende, pasobra bo por tur cos (Sb 11, 23)
270. Dios ta e Tata todopoderoso. Su paternidad y su poder ta manda
pa otro. E ta revela efectivamente su omnipotencia paternal pa

2777luz
86

Cf Gn 1, 1: Hu 1, 3
Cf Mt 6, 9
88
Cf 1 Co 1, 18
89
Cf Jr 32, 17; Lc 1, 37
90
Cf Jr 27, 5
91
Cf Est 4, 17b; Pr 21, 1; Tb 13, 2
87

88

e manera cu e ta percura pa nos necesidad 92, pa e adopcion como yiu


cu e ta duna nos (Lo mi ta un Tata pa bo y abo lo ta mi yiu, Dios
Todopoderoso ta bisa, (2 Co 6, 18); finalmente pa su misericordia 1441
infinito, E ta mustra su poder den e grado mas halto, pordonando
libremente pica.
271. E omnipotencia divino no ta di ningun modo arbitrario: Den
Dios, e poder y esencia, e boluntad y inteligencia, e sabiduria
y husticia ta un solo cos. Pesey nada no por ta den e poder divino si
e no ta tambe den e boluntad husto di Dios of den su inteligencia
sabio93.
Misterio di aparente impotencia di Dios
272. E fe den Dios Tata Todopoderoso por ser poni na prueba
mediante experencia di maldad y di sufrimento. Tin biaha Dios ta 309
parce ausente y incapaz pa stroba algo malo di sosode. Asina ta, Dios 412
Tata a revela su omnipotencia di e manera mas misterioso den 609
e humiliacion boluntario y e Resureccion di su Yiu, pa medio di cual
el a vence maldad. Cristo crucifica, pues ta e poder y e sabiduria
di Dios. Pasobra loke ta parce locura di Dios ta mas sabio cu sabiduria
di hende y e debilidad divino, ta mas fuerte cu forsa di hende
(1 Co 1, 24-25). Ta den Resureccion y e exaltacion di Cristo, e Tata 648
a desplega e vigor di su forsa y a manifesta e soberano grandesa
di su poder pa cu nos, e creyentenan (Ef 1, 19-22).
273. Solamente fe por laga nos brasa e camindanan misterioso di
e omnipotencia di Dios. E fe aki ta glorifica su debilidadnan, cu 148
e meta pa atrae e poder di Cristo 94. Di e fe aki, Birgen Maria ta
e modelo supremo: E tabata kere cu nada ta imposibel pa Dios
(Lc 1, 37) y e por a proclama grandesa di Seor: E Poderoso a haci
obra grandi pa medio di mi; su nomber ta santo (Lc 1, 49).
274. Pa confirma nos fe y speransa, nada ta mas apropia, cu
e conviccion fiho den nos alma, cu pa Dios nada ta imposibel. Unabes
92

Cf Mt 6, 32
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, 1, 25, 5 ad 1
94
Cf 2 Co 12; Flp 4, 13
93

1814, 1817

89

nos rasonamento a capta e concepto di e poder omnipotente di Dios,


facilmente y sin ningun basilamento e lo acepta tur loke (e Credo)
despues lo propone pa nos kere aunke si nan lo ta cosnan grandi
y maraviyoso, cu grandemente ta supera e leynan comun di
naturalesa95.
RESUMEN
275. Hunto cu Job, esun husto, nos ta confesa: Mi sa cu bo ta
todopoderoso: loke bo ta pensa, bo por realisa (Job 42, 2).
276. Fiel na testimonio di Scritura, Iglesia frecuentemente ta dirigi
su oracion na Dios todopoderoso y eterno (omnipotens
sempiterne Deus), keriendo firmemente cu nada ta
imposibel pa Dios (Gn 18, 14; Lc 1, 37; Mt 19, 26).
277. Dios ta manifesta su omnipotencia pordonando nos nos picanan
y bolbe tuma nos den su amistad pa su gracia (Deus, qui
omnipotentian tuam parcendo maxime et micerando
manifestas., O Dios, bo ta manifesta specialmente bo poder
cu pordon di misericordia)96.
278. Si no ta pa nos fe cu e amor di Dios ta todopoderoso, con kere
anto cu e Tata por a crea nos, e Yiu salba nos y e Spirito Santo
santifica nos?
PARAGRAF 4. CREADOR
279. Den principio Dios a crea shelo y tera (Gn 1, 1). Cu
e palabranan solem aki Santa Scritura ta cuminsa. Simbolo di fe ta
tuma e palabranan aki, declarando Dios Tata Todopoderoso como
Creador di Shelo y di Tera, di tur loke ta visibel y invisibel. Asina
nos lo papia prome di e Creador, despues di su Creacion, finalmente
di e caida di pica, di cual Hesucristo, Yui di Dios a bin lanta nos.

95
96

Catisashi Romano, 1, 2, 13
Misal Romano, Colecta di diadomingo XXVI

90
288280.

E creacion ta fundamento di tur e diseonan di salbacion di


Dios, e cuminsamento di e historia di salbacion 97 cu ta culmina den 1043
Cristo. Contrariamente, e Misterio di Cristo ta e luz decisivo riba
e misterio di Creacion, e ta revela e fin den bista di cual, na principio,
Dios a crea shelo y tera (Gn 1, 1): di principio Dios a premira gloria
di creacion nobo den Cristo98.
281. Pesey, e lecturanan di nochi di Pasco, celebracion di creacion
nobo den Cristo, ta cuminsa cu e relato di creacion, mescos, den 1095
liturgia Bizantino, e relato di creacion ta forma semper e prome
lectura di e vigilianan di e fiestanan grandi di Seor. Segun testigo
antiguo e instruccion di e catecumenonan pa bautismo a sigui e mes
direccion99.
I.

CATISASHI TOCANTE CREACION

282. E catisashi tocante creacion ta di un importancia sumamente


grandi. E ta referi na e fundeshi mes di bida humano y Cristian:
e ta explicita e contesta di fe Cristian riba e preguntanan basico di
hende di tur tempo: Di unda nos ta bin? Kico ta nos fin? Unda
nos ta bay? Kico ta nos origen? Di unda tur loke ta existi ta bin
y unda tur ta bay? E dos preguntanan, tocante origen y fin ta
inseparabel. Nan ta decisivo pa nificacion di nos bida y nos actuacion. 1730
283. E pregunta tocante origen di mundo y di hende ta obheto
di cantidad di investigacion cientifico cu a enrikece di manera 159
magnifico nos conocemento tocante edad y dimension di cosmo,
formacion di bida y aparicion di hende. E descubrimentonan aki
ta invita nos pa admira grandesa di Creador mas, pa gradicie pa tur
su obranan y su inteligencia y sabiduria cu e ta duna na e sabionan 341
y e investigadonan. Hunto cu Salomon, esakinan por bisa:
TE a duna mi conocemento berdadero di loke ta existi, di moda
cu mi sa con mundo ta traha y con e elementonan ta funciona...
pasobra Esun cu a traha tur cos, a sia mi sabiduria (Sb 7, 17-22).
97

CONCREGACION DI CLERO, Directorio Catichestico General, 51


Cf Rm 8, 18-23
99
Cf ETERIA, Peregrinatio ad loca sancta, 46: PLS 1, 1047;
SAN AGUSTIN, De catechizandis rudibus, 3, 5
98

91

284. E interes grandi cu e investigacionnan aki ta lanta, ta stimula


grandemente pa un pregunta di otro orden y cu ta supera e propio
tereno di ciencia natural. No ta trata solamente di sa ki tempo y con
e universo a surgi materialmente, ni ki tempo hende a aparece, sino
mas bien di descubri e nificacion di tal origen: e universo ta goberna
pa suerte, un destino ciego, un necesidad anonimo of pa un Ser
trascendente, inteligente y bon cu yama Dios? Y si mundo ta bin di
sabiduria y bondad di Dios, pakico ta existi maldad? Di unda e ta bin?
Ken ta responsabel pe? Unda e posibilidad ta pa libra nos di malo?
285. Desde su cuminsamento, fe Cristian a mire confronta cu un
contesta distinto na esun di dje tocante cuestion di origen. Asina den
religion y cultura antiguo nos ta topa cantidad di mito tocante origen.
Algun filosofo a bisa cu tur cos ta Dios, cu mundo ta Dios,
cu formacion di mundo ta formacion di Dios (panteismo). Otro a bisa
295cu mundo ta un emanacion necesario di Dios cu ta brota di e fuente
aki y ta bolbe na dje, otro a afirma incluso e existencia di dos
principio eterno, e Bon y e Malo, e Luz y Scuridad, den lucha
permanente (dualismo, manikismo); segun algun di e concepcionnan
aki, mundo (a menos e mundo material) lo ta malo, producto di un
caida y pesey mester rechase y supere (gnosis); otro ta admiti cu
Dios a traha mundo, pero na manera di un trahado di holoshi cu,
ora e ta cla, lo bandone (deismo); otro finalmente no ta acepta ningun
origen trascendente di mundo, sino cu nan ta mira den dje e puro wega
di materia, cu semper a existi (materialismo). Tur e esfuersonan aki ta
28duna testimonio di e permanencia y e universalidad di e cuestion
di origen. E buskeda ta inherente na hende.
286. Inteligencia humano sigur ya ta capaz pa haya un contesta riba
di origen. E existencia di Dios Creador nos por conoce cu
seguridad mediante su obranan, pa e luz di rason humano 100, aunke
37e conocemento aki hopi biaha ta scur y desfigura pa eror. Pesey fe ta
confirma y aclarea rason den comprendemento corecto di e berdad
aki: Pasobra nos tin fe, nos ta compronde cu Dios a crea universo pa
medio di su palabra: kiermen cu loke nos por mira a nace for di loke
nos no por mira (Hb 11, 3).
32cuestion

100

Cf Concilio di Vaticano I: DS, 3026

92
107287.

Berdaderamente den creacion ta asina importante pa tur bida


humano cu Dios, den su ternura, kier a revela na su pueblo tur loke ta
saludabel pa sa al respecto. Mas aya di conocemento natural cu tur
hende por tin di e Creador101, Dios progresivamente a revela na Israel
e misterio di creacion. Esun cu a scoge e patriarcanan, esun cu a haci
Israel sali for di Egipto y cu scogiendo Israel, a cree y forme 102,
e mesun Dios aki ta revela su mes como esun na kende tur pueblo di
mundo y mundo henter ta pertenece; e ta Esun cu su so a traha shelo
y tera (Sal 115, 15; 124, 8; 134, 3).
288. Asina e revelacion di e creacion ta inseparabel di e revelacion
y realisacion di e Aliansa di Dios unico, cu su Pueblo. E berdad di 280
creacion aki ta wordo revela como e prome paso di e Aliansa aki,
como e prome testimonio universal di e amor todopoderoso di Dios 103.
Pesey e berdad di creacion ta expresa su mes cu un vigor creciente
den e mensahe di profetanan104, den oracion di salmo 105 y di liturgia, 2569
den e reflexionnan di e sabiduria106 di e Pueblo Scogi.
289. Entre tur e textonan di Santa Scritura tocante creacion, e prome
tres Capitulonan di Genesis ta ocupa un luga unico. For di punto di 390
bista literario, e textonan aki por tabatin fuentanan diverso. E autornan
inspira a pone nan na cuminsamento di Scritura pa expresa den nan
lenguahe solem e berdadnan di creacion su origen y su fin den Dios su
orden y bondad, e vocacion di hende y finalmente e drama di pica
y e speransa di salbacion. Lesa den luz di Cristo, den unidad di Santa 111
Scritura y di e Tradicion bibo di Iglesia, e palabranan aki ta sigui ta
e fuente principal pa e catekesis di e Misterionan di comienso:
creacion, caida y promesa di salbacion.
II.

CREACION: OBRA DI SANTISIMA TRINIDAD

290. Den principio Dios a crea shelo y tera (Gen 1,1): tres cos cu
ta afirma den e prome palabranan di Scritura: Dios eterno a duna
101

Cf Hch 17, 24-29; Rm 1, 19-20


Cf Is 43, 1
103
Cf Gn 15, 5; Jr 33, 19-26
104
Cf Is 44, 24
105
Cf Sal 104
106
Cf Pr 8, 22-31
102

326

93

principio na tur loke ta existi fuera di dje. E solamente ta e creador


(e verbo crea den Hebreu bara tin semper como suheto Dios).
E totalidad di loke ta existi (expresa pa e formula shelo y tera) ta
depende di Esun cu ta dune e existencia.
291. Den principio tabata existi Verbo y e Verbo tabata Dios
cos el a traha y sin E nada no ta existi (Hu 1, 1-3).
E Testament Nobo ta revela cu Dios a crea tur cos pa medio di
331e Verbo Eterno, su Yiu stima. Den dje a crea tur cos, na shelo y tera,
tur cos el a crea door di dje y pe. E ta existi prome cu tur cos y tur cos
tin den dje su consistencia (Col 1, 16, 17). E fe di Iglesia ta afirma
107
703tambe e accion creador di Spirito Santo: e ta esun cu ta duna bida ,
108
109
e Spirito Creador , e Fuente di tur bondad .
241Tur

292. E accion creador di Yiu y di Spirito Santo, insinua den


Testament Bieu110, revela den e Aliansa Nobo, inseparablemente un cu
esun di Tata, ta claramente afirma pa e regla di fe di Iglesia:
Solamente ta existi un Dios...: e ta Tata, e ta Dios, e ta Creador, e ta
Autor y ta Ordenador. El a haci tur cos pa medio di su mes, kiermen,
pa medio di su Verbo y pa medio di su Sabiduria, pa medio di Yiu
111
699y Spirito, cu ta mescos cu su mannan . Creacion ta e obra comun
257di Santisima Trinidad.
III.

MUNDO TA CREA PA GLORIA DI DIOS

293. Scritura y Tradicion no ta caba di sia y celebra e berdad


aki:Mundo ta crea pa gloria di Dios 112. Dios a crea tur
cos, San Buenaventura ta splica, non propter gloriam augendam, sed
propte gloriam manifestandam et propter gloriam suam
1361communicandam. (No pa aumenta su Gloria, sino pa manifeste
y comunice)113. Pasobra Dios no tin otro motibo pa crea cu su amor
y su bondad:Aperta manu clave amoris creaturae prodierunt

337, 344fundamental

107

Simbolo di Nicea-Constantinopla
Liturgia di ora, Himno Veni Creator Spiritus
109
Liturgia bizantina, Tropario di vispera di Pentecoste
110
Cf Sal 33, 6; 104, 30; Gn 1, 2-3
111
SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 2, 30, 9 y 4, 20, 1
112
Concilio di Vaticano 1, DS, 3025
113
SAN BUENABENTURADO, In libros sententiarum, 2, 1, 2, 2, 1
108

94

(Cu yabi di amor a habri su man y a surgi criatura) 114. Y e Concilio


Vaticano I ta splica:
Den su bondad y pa su forsa todopoderoso, no pa aumenta su 759
bienaventuransa, ni pa adkeri su perfeccion, sino pa manifesta pa
medio di e biennan cu el a duna su criaturanan, e unico Dios
berdadero, den libertad absoluto, den cuminsamento di tempo el a crea
foi nada na mes momento un y otro criatura, esun spiritual y esun
corporal115.

294. E Gloria di Dios ta consisti den e realisacion di e manifestacion


y e comunicacion di su bondad, pa cual mundo ta crea. Dios a traha 2809
nos pa ta su yui pa medio di Hesucristo, segun e meta di su deseo,
nos por alabE pa su gracia glorioso (Ef 1, 5-6): Pasobra e Gloria 1722
di Dios ta e hende bibo y e bida di hende ta e vision di Dios: si ya
e revelacion di Dios pa medio di creacion a percura pa bida di tur ser
na mundo, cuanto mas e manifestacion di Tata pa medio di e Verbo ta
percura pa bida di esnan cu ta mira Dios 116. E fin mas aya di creacion
ta cu Dios, Creador di tur ser na final lo bira tur den tur 1992
(1 Co 15, 28), asina na mes momento sigurando su propio Gloria
y nos felicidad117.
IV.

MISTERIO DI CREACION

Dios ta crea pa sabiduria y amor


295. Nos ta kere cu Dios a crea mundo segun su sabiduria 118. Esaki
no ta producto di cualkier necesidad, di un destino ciego of pa
casualidad. Nos ta kere cu e ta bini di boluntad liber di Dios cu tabata
desea di laga criatura participa na su ser, na su sabiduria y su bondad: 216, 1951
Pasobra abo a crea tur cos; pa medio di bo boluntad a crea loke no
tabata existi (Ap 4, 11). Con hopi bo obranan ta, Seor! Tur bo
a haci cu sabiduria (Sal 104, 24). Seor ta bon pa tur hende y su
compasion ta riba tur su obranan (Sal 145, 9).
114

SAN THOMAS DI AQUINO, In libros sententiarum, 2 prol.


Concilio di Vaticano I: DS, 3002
116
SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 4, 20, 7
117
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 2
118
Cf Sb 9, 9
115

95

Dios a crea for di nada


296. Nos ta kere cu Dios no tabatin necesidad di nada ya existente ni
119
285ningun ayudo pa crea . Creacion tampoco ta un resultado necesario
di substancia divino120. Dios ta crea libremente for di nada121:
Ki di extraordinario tabatin si Dios lo a crea mundo for di un material
ya existente? Un artesano humano, si dune material, lo haci cu ne tur
loke cu e ta desea. Mientras Dios ta mustra su poder door di sali for di
nada pa traha tur loke E ta desea122.

297. Fe den creacion for di nada ta testigua den Scritura como un


yen di promesa y di speransa. Asina mama di shete yiu
Macabeo ta curasha nan pa e martirio:

338berdad

Mi no sa con boso a aparece den mi entraa, ni tami a regala boso


spirito y bida, ni tampoco tami a fiha e elementonan den cada
un di boso. Pues asina e Creador di mundo, esun cu a modela hende
den su nacemento y a disea e origen di tur cos, den su misericordia
lo debolbe boso spirito y bida, pasobra awor boso ta lubida boso mes
pa motibo di su leynan Mi ta roga bo, yiu, mira shelo y tera y na
momento di mira tur loke tin den nan reconoce cu Dios no a traha nan
for di algo cu tabata existi. Ta asina tambe genero humano ta yega na
su existencia (2 M 7, 22-23. 28).

298. Door cu Dios por crea tur cos for di nada, E, door di Spirito
Santo, por duna bida spiritual na e pecadonan creando den nan un
1375alma puro123 y bida corporal na e difuntonan mediante Resurreccion.
992E ta duna bida na mortonan y ta yama cos cu no ta pa ta (Rm 4, 17).
Y ya cu, door di su Palabra, E por a laga luz resplandece 124 den
scuridad, tambe e por a duna luz di fe na esnan cu ainda no conocE 125.
119

Cf Concilio di Vaticano I: DS, 3022


Cf ibid., 3023-3024
121
Concilio di Letran IV: DS, 800; Concilio di Vaticano I: ibid., 3025
122
SAN TEFILO DI ANTIOQUIA, Ad Autolycum, 2, 4: PG 6, 1052
123
Cf Sal 51, 12
124
Cf Gn 1, 3
125
Cf 2 Co 4, 6
120

96

Dios a crea un mundo ordena y bon


299. Pasobra Dios ta crea cu sabiduria, e creacion ta ordena: Abo
a prepara tur cos segun midi, number y peso (Sb 11, 20). Crea den 339
y pa e Palabra eterno, imagen di Dios invisibel (Col 1, 15), creacion
ta destina pa, dirigi na hende, imagen di Dios 126, yama na un relacion
personal cu Dios. Nos inteligencia, participando den e luz di 41, 1147
Entendimento divino, por comprende loke Dios ta bisa nos pa medio
di su creacion127, naturalmente no sin gran esfuerso y den un spirito di
humildad y di respet dilanti di e Creador y su obra 128. Saliendo for di
bondad divino, creacion ta participa den e bondad ey (Y Dios a mira
cu e tabata bon hopi bon: Gn 1, 4. 10. 12. 18. 21. 31). Pasobra Dios
ta stima creacion como un don dirigi, como un herencia cu ta destina 358
y confia na hende. Iglesia, na diferente ocasion, mester a defende 2415
bondad di creacion, comprendi segun mundo material 129.
Dios ta riba creacion y ta presente den dje
300. Dios ta infinitamente mas grandi cu tur su obranan 130: Su
mahestad ta mas halto cu shelo (Sal 8, 2), su grandesa no tin midi 42, 223
(Sal 145, 3). Pero pasobra E ta e Creador soberano y liber, e prome
causa di tur loke ta existi, Dios ta presente den e mas intimo di
e criaturanan: Den djE nos ta biba, nos ta move y nos ta existi
(Hch 17, 28). Segun palabra di San Agustin, E ta superior summo meo
et interior intimo meo Dios ta e punta di mas halto cu tin den mi
y E ta den e mas profundo di mi intimidad131.
Dios ta mantene y conduci creacion
301. Despues di a crea tur cos, Dios no ta laga su criaturanan pa nan
cuenta. No solamente e ta duna nan escencia y existencia, sino cu e ta
126

Cf Gn 1, 26
Cf Sal 19, 2-5
128
Cf Jb 42, 3
129
Cf SAN LEON Mago, c.Quam laudabiliter, DS, 286; Concilio di Braga I,
ibid., 455-463; Concilio di Letran IV: ibid., 800; Concilio di Florencia:
ibid., 1333; Concilio di Vaticano I: ibid., 3002
130
Cf Si 43, 28
131
SAN AGUSTIN, Confessiones, 3, 6, 11
127

97
1951, 396mantene

su mes na cada momento den nan existencia, e ta permiti


nan actua y e ta hiba nan na nan meta final. Reconocimento
di e dependencia completo aki relaciona cu Creador, ta un fuente
di sabiduria y libertad, di goso y confiansa:
Pasobra Bo ta stima tur loke ta existi y Bo no ta odia nada di loke
Bo a crea; sino, pakico lo Bo a traha nan? Con un cos lo por a keda
existi si Bo mes no tabata kier? Of algo keda conserva, si Bo no
a cree? Bo ta spaar tur cos, ya cu tur ta di Bo, o Doo y Seor di tur
loke tin bida (Sb 11, 24-26).

V.

DIOS TA REALISA SU PLAN: DIVINO PROVIDENCIA

302. Creacion tin su mesun bondad y perfeccion, pero e no a sali


completamente acaba for di man di Creador. A cree den un forma
trayectorio (in statu viae) pa yega na e ultimo perfeccion, destina
door di Dios, cu ainda mester alcansa. Ta yama divino providencia
e disposicionnan pa cual Dios a conduci e obra di su creacion pa yega
e perfeccion aki:
Pa medio di su Providencia Dios ta cuida y goberna tur loke el a crea,
moviendo poderosamente di un extremo di mundo pa otro
y ordenando tur cos bon (Sb 8, 1). Pasobra tur cos ta sunu y evidente
den su wowonan (Hb 4, 13), incluyendo loke ainda tin cu bini na
existencia pa medio di e accion liber di criaturanan 132.

303. E testimonio di Scritura ta unamine cu e preocupacion di


Divino Providencia ta concreto y inmediato; E ta tene cuenta cu tur
cos,
di
e cos di mas chikito te na e acontecimento di mas grandi di mundo y
di historia. Scritura Sagrado ta afirma firmemente soberania absoluto
269di Dios riba curso di acontecimentonan: Nos Dios ta den shelo, E ta
realisa tur loke E propone (Sal 115, 3); y di Cristo ta bisa: Si E
habri, niun hende por sera; si E sera, niun hende por habri (Ap 3, 7).
Manera e buki di Proverbio ta bisa: tin hopi proyecto den curason
di hende, pero solamente plan di Dios lo keda realisa (Pr 19, 21).

132

Concilio di Vaticano I: DS, 3003

98

304. Asina nos ta mira cu Spirito Santo, autor principal di Scritura


Sagrado, frecuentemente ta atribui accionnan na Dios accion sin
menciona ningun motibo secundario. Esaki no ta un forma di papia
primitivo, sino un moda profundo di recorda Dios su superioridad y su
Seora absoluto riba historia y mundo 133 y pa educa asina e confiansa
den djE. Oracion di salmo ta e gran scol di e confiansa aki 134.

2568

305. Hesus ta pidi un entregamento filial den Providencia di Tata


celestial cu ta cuida e necesidadnan di mas chikito di su yiunan:
Pesey no preocupa y puntra: Kico nos lo bay come? Kico nos lo bay 2115
bebe? Boso Tata den shelo sa cu boso tin mester di tur e cosnan aki.
Busca prome su Reino y su husticia y lo duna boso tur e cosnan aki
acerca (Mt 6, 31-33)135.
Providencia y motibo secundario
306. Dios ta Seor soberano di su plan. Pero pa su realisacion e ta
haci uzo tambe di asistencia di su criaturanan. Esaki no ta un seal di 1884
debilidad, sino grandesa y bondad di Dios Todopoderoso. Pasobra
Dios no ta duna solamente existencia na su criaturanan, E ta duna nan
tambe dignidad di por actua riba nan mes, di ta rason y motibo 1951
principal pa otro, cooperando asina den realisacion di su plan.
307. Inclusivamente Dios ta duna hende e poder pa comparti
libremente su providencia door di confia nan cu e responsabilidad di 106, 373
conkista mundo y di domine 136. Asina Dios ta haci posibel pa hende 1954
ta e rason inteligente y liber pa completa y perfecciona
e harmonia di e obra di Creacion, pa su mes bon di su prohimo. 2427
Hende, hopi biaha como colaboradonan inconsciente di boluntad
divino, tambe por drenta deliberadamente den e plan divino door di su 2738
actonan, su oracion, y su sufrimento 137. E ora ey berdaderamente 618, 1505
nan ta bira e coleganan trahado di Dios (1 Co 3, 9; 1 Ts 3, 2)
y colaboradonan di su Reino138.
133

Cf Is 10, 5-15; 45, 5-7; Dt 32, 39; Si 11, 14


Cf Sal 22; 32; 35; 103; 138
135
Cf Mt 10, 29-31
136
Cf Gn 1, 26-28
137
Cf Col 1, 24
138
Cf Col 4, 11
134

99

308. E berdad cu Dios ta obra den tur acto di su criaturanan ta


inseparabel di fe den Dios Creador. Dios ta e prome motibo cu ta
970opera den y pa e medio motibonan secundario: Dios ta Esun cu ta
obra den boso pa manifesta su boluntad y tambe pa obra pa su placer
husto (Flip 2, 13)139. Leu di ta haci dignidad di hende menos,
e berdad aki ta aumente. Saca for di nada pa poder, sabiduria
y bondad di Dios, e no por nada si e ta separa for di su origen, pasobra
sin e Creador e criatura ta disparce 140. Menos ainda un ser crea lo
por alcansa su meta final sin ayudo di gracia di Dios 141.
Providencia y scandal di maldad
309. Si Dios Tata Todopoderoso, Creador di un mundo ordena y bon
cuida tur su criaturanan, pakico ta existi maldad? Riba e pregunta
aki, mes tanto urgente como inevitabel, mes tanto doloroso como
misterioso, hende no por duna un contesta simpel. Solamente fe
Cristian como totalidad ta constitui e contesta riba e pregunta aki:
e bondad di creacion, e drama di pica, e amor paciente di Dios cu ta
sali pa contra hende pa medio di su Aliansanan, e Encarnacion di su
Yiu, cu ta trece salbacion, su don di Spirito Santo, su congregacion di
Iglesia, e poder di e sacramentonan, y su yamada na un bida di
bienaventuransa na cual sernan crea liber ta wordo invita pa acepta di
antemano, pero for di cual tambe, door di un misterio teribel, nan por
distancia nan mes di antemano. No tin ningun aspecto di mensahe
2805Cristian cu no ta parcialmente un contesta riba e cuestion di maldad.

164, 385ta

310. Pero pakico Dios no a crea un mundo asina perfecto cu den dje
por existi ningun maldad? Den su poder infinito, Dios lo por a crea
semper algo miho142. Sinembargo, den su sabiduria y bondad infinito,
1042-1050Dios libremente a dicidi di a crea un mundo den un estado di biahe,
na caminda pa su perfeccion final. Den e diseo di Dios e proceso di
342crecemento ta encera aparencia di cierto sernan y desaparicion di
otronan; existencia di loke ta mas perfecto banda di loke ta menos
412no

139

Cf 1 Col 12, 6
Concilio di Vaticano II, Gaudium spes, 36, 3
141
Cf Mt 19, 26; Hu 15, 5; Flp 4, 13
142
Cf SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, I, 25, 6
140

100

perfecto, tanto forsanan constructivo como forsanan destructivo di


naturalesa. Banda di loke ta fisicamente bon, ta existi tambe loke ta
fisicamente malo, tanten cu Creacion no a alcansa perfeccion 143.
311. Angel y hende, como criaturanan inteligente y liber mester
biaha pa nan destino mas aya pa medio di escogencia liber y amor 396
preferencial. Pesey nan por perde caminda. Berdadaderamente, nan
a haci pica. Y asina mal moral, disproporcionadamente mas malo cu
maldad fisico a drenta mundo e mal fisico. Dios no ta di ningun 1849
manera, ni directa ni indirectamente, e causa di mal moral. 144
Sinembargo e ta permitie, respetando libertad di su criaturanan
y misteriosamente, E sa con pa saca di dje loke ta bon:
Pasobra Dios Todopoderoso door cu e ta bon den e grado di mas
halto, lo no permiti nunca cu den su obranan ta existi nada malo,
si E no tabata asina todopoderoso y bon pa por laga surgi bondad
for di e mesun malo145.

312. Asina cu tempo hende por descubri cu Dios den su providencia


todopoderoso, por saca algo bon di e consecuencianan di algo malo,
incluso moral malo, causa pa su criaturanan: Anto no ta boso, Hose
a bisa su rumannan, kendenan a manda mi aki, sino Dios..., boso
tabatin mal intencion cu mi, pero Dios su intencion tabata bon, pa
mantene hopi pueblo na bida (Gn 45, 8; 50-20)146. For di e maldad 598-600
moral mas grandi cu hende a yega di comete, e rechaso y morto di Yiu
di Dios causa pa pica di tur hende, Dios pa su abundancia grandi di
gracia147 a saca e bondad di mas grandi, e glorificacion di Cristo y nos 1994
Salbacion. Sinembargo, a pesar di tur esey, hamas
maldad ta bira algo bon.
313. Tur cos ta coopera pa bondad di esnan cu ta stima Dios
(Rm 6, 28). E testimonio constante di santonan ta confirma e 227
berdad aki:
143

Cf SAN THOMAS DI AQUINO, Summa contra gentiles, 3, 71


Cf SAN AGUSTIN, De libero arbitrio, 1, 1, 1: PL 32, 1221-1223.
Cf SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, I-II, 79, 1
145
Cf SAN AGUSTIN, Enchiridion de fide, spe et caritate, 11, 3
146
Cf Tb 2, 12-18 Vg.
147
Cf Rm 5, 20
144

101
Asina Santa Catarina di Siena a bisa esnan scandalisa y cu ta
rebeldia contra loke ta pasa cu nan: Tur cos ta bini di amor, tur cos ta
destina pa salbacion di hende, Dios no ta haci nada cu no ta pa e meta aki148.
Y San Tomas Moro, poco prome cu su martirio, ta consola su yiu:
Nada cu Dios no kier por pasa cu mi y tur loke E ta desea, pa con
malo cu ta parce nos, den realidad ta loke ta miho149.
Y Juliana di Norwich: Mi a comprende, pues, pa gracia di Dios, cu
tabata bon pa mi mantene mi mes firmemente den fe y kere cu
no menos firrmesa, cu tur cos lo ta pa bon... Lo bo mira cu tur cos lo
ta pa bon (Thou shall see thyself that all MANNER of thing shall be
well)150.

314. Nos ta kere firmemente cu Dios ta Seor di mundo y di historia.


e camindanan di su providencia cu frecuencia ta desconoci
pa nos. Solamente na final ora nos conocemento parcial yega su fin,
ora nos mira Dios cara a cara (1 Co 13, 12), pa nos lo ta plenamente
2550conoci e camindanan pa cualnan, incluso e dramanan di maldad
y pica, Dios a conduci su creacion na e sosiego di Sabat 151 definitivo
ey, pa cual el a crea shelo y tera.
1040Pero

RESUMEN
315. Den e creacion di mundo y di hende, Dios a ofrece e prome
y universal testimonio di su amor todopoderoso y di su
sabiduria, e prome anuncio di su diseo di su bondad amoroso
cu ta haa su fin den e creacion nobo den Cristo.
316. Aunke ta atribui e obra di creacion principalmente
na
Tata,
ta igualmente un berdad di fe cu Tata, Yiu y Spirito
Santo
ta
e principio unico y indivisibel di creacion.

148

SANTA CATALINA DE SIENA, Dialogi, 4, 138


SAN THOMAS MORO, Carta di prison; cf Liturgia di ora, III,
Ofishi di lectura 22 di juni
150
JULIANA DI NORWICH, Revelation of Divine Love, 32
151
Cf Gn 2, 2
149

102

317. Dios so a crea universo, voluntariamente, directamente


y sin ningun yudansa.
318. Ningun criatura tin e poder infinito cu ta necesario pa crea
den sentido propio di palabra, esta di produci y di duna
existencia na loke di ningun manera no tabatine
(pone den existencia for ex nihilo di nada)152.
319. Dios a crea mundo pa manifesta y comunica su gloria. E
gloria pa cual Dios a crea su criaturanan ta pa nan forma
parti di su berdad, su bondad y su bunitesa.
320. Dios cu a crea universo, ta mantene den existencia mediante su
Verbo, e Yiu ta sostene tur cos mediante su palabra poderoso
(Hb 1, 3) y mediante su Spirito Creador cu ta duna bida.
321. E Divino Providencia ta consisti den e desposicionnan pa
cualnan Dios cu sabiduria y amor ta conduci tur
criatura na su meta final.
322. Dios ta invita nos pa confia manera un yiu den e
providencia di nos Tata celestial 153 y e apostel San Pedro ta
conclui: Confia na dje tur boso preocupacionnan, pues e ta
cuida boso (1P 5, 7)154.
323. Providencia Divino ta obra tambe mediante actonan di
sernan crea. Dios ta duna e ser humano e abilidad
pa coopera libremente cu su plannan .
324. E echo cu Dios ta permiti maldad fisico y te hasta malo moral ta
un misterio cu Dios ta clarifica pa medio di su Yiu Hesucristo,
kende a muri y a resucita pa vence maldad. Fe ta duna nos e
siguridad cu Dios no lo permiti maldad si E no percura pa

152

Cf CONGREGACION PA EDUCACION CATOLICO,


Decreto di 27 di juli 1914, Theses approbatae philosophiae: DS 3624
153
Cf Mt 6, 26-34
154
Cf Sal 55, 23

103

bondad sali for di e mesun malo ey, na un manera cu,


unicamente den bida eterno, nos lo compronde completamente.
PARAGRAF 5. SHELO Y TERA
325. E Credo di Apostelnan ta profesa cu Dios ta e
Creador di shelo y di tera y e Credo di Nicea ta
explicita cu e profesion aki ta inclui: ...tur loke ta
visibel y invisibel.
326. Den Santo Scritura, e expresion shelo y tera ta nifica: tur loke
ta existi, henter creacion. E ta indica tambe e vinculo, cu den interior 290
di creacion, na mes momento ta uni y distingui shelo y tera: Tera, ta
e mundo di hende155. E shelo of e shelonan por indica 1023, 2794
e firmamento156, pero tambe e luga propio di Dios: Nos Tata, cu ta
na shelo (Mt 5, 16)157, cu ta e gloria exatologico. Finalmente
e palabra shelo ta indica e luga di criaturanan spiritual e angelnan
cu ta rondona Dios.
327. E profesion di fe di e di cuater Concilio di Letran (1215)
ta afirma cu Dios, na cuminsamento di tempo, a
296simultaneamente for di nada ambos orden di criatura,
esun spiritual y esun corporal, kiermen esun angelico y
esun mundano; y despues e criatura humano cu ta
participa den ambos realidadnan, ya cu e ta consisti di
spirito
y di curpa158.
I.

E ANGELNAN

Existencia di angel, un berdad di fe


328. E existencia di ser spiritual, no corporal, normalmente
Scritura ta yama angel, ta un berdad di fe. E testimonio di

150Santo
155

Cf Sal 115, 16
Cf Sal 19, 2
157
Cf Sal 115, 16
158
Concilio di Letran IV: DS 800; cf Concilio di Vaticano I: ibid., 3002
y Pablo VI, Credo di pueblo di Dios, 8
156

104

Scritura
ta mes cla cu e unanimidad di tradicion.
Ken nan ta?
329. San Agustin ta bisa tocante nan: Angelus officu nomen est,
non naturae. Quaeris nomen huius naturae, spiritus est; quaeris
officium, angelus est: ex eo quod est, spiritus est, ex eo quod agit,
angelu (E nomber angel ta indica su ofishi, no su naturalesa. Si bo ta
puntra pa su naturalesa, lo mi bisa bo cu e ta spirito, si bo puntra kico
e ta haci, lo mi bisa bo cu e ta un angel)159. Cu tur nan ser angelnan ta
sirbido y mensahero di Dios. Pasobra nan ta contempla
constantemente cara di mi Tata cu ta na shelo (Mt 18, 10), nan ta
ehecutornan di su ordonan, scuchando e bos di su
palabranan
(Sal 103, 20).
330. Como criaturanan puramente spiritual, angelnan tin inteligencia
y boluntad: nan ta criatura personal 160 y inmortal161 y ta surpasa den
perfeccion tur criatura visibel, manera e splendor di nan gloria ta duna
testimonio162.
Cristo cu tur su angelnan
331. Cristo ta e centro di tur angel. Angelnan ta pertenece na dje:
Ora Yiu di hende bin den su gloria, compaa pa tur angel...
(Mt 25, 31). Nan ta pertenece na dje pasobra El a crea nan pE: 291
Pasobra den djE tur cos a ser crea, na shelo y na tera, e visibel
y invisibelnan, e trononan, e Dominionan, e Principadonan,
e Autoridadnan: tur cos El a crea pa medio di djE y pE (Col 1,
16). Nan ta pertenece na djE mas ainda, pasobra El a haci nan
mensahero di su plan di salbacion: Nan tur no ta spirito sirbido cu e
mision
di asisti esnan cu mester hereda salbacion? (Hb 1, 14).
159

SAN AGUSTIN, Enarratio in Psalmos, 103, 1, 15


Cf Pio XII, enc. Humani generis: DS, 3891
161
Cf Lc 20, 36
162
Cf Dn 10, 9-12
160

105

332. Desde creacion163 y den transcurso di historia di salbacion, nos


ta topa nan. anunciando di leu of di cerca e salbacion ey y sirbiendo
e realisacion di su plan divino: nan ta sera e paraiso terenal 164,
protega Lot165, salba Agar y su yiu 166, nan ta tene man di Abraham167 ta
transmiti e ley pa medio di nan ministerio (cf Hch 7, 53),
nan ta conduci e pueblo di Dios 168, nan ta anuncia nacemento 169
y vocacion170, nan ta asisti profetanan171 pa menciona solamente algun
ehempel. Finalmente, angel Gabriel ta anuncia nacemento di Esun cu
ta ta precede y di Hesus mes 172.
333. Di Encarnacion pa Ascuncion e bida di Verbo encarna ta
rondona pa adoracion y sirbishi di angelnan. Ora Dios introduci esun
prome naci na mundo, e ta bisa: Laga tur angel di Dios adore
559(Hb 1, 6). Nan cantica di alabansa cu nacemento di Cristo no ta caba
di resona den alabansa di Iglesia: Gloria na Dios... (Lc 2, 14). Nan ta
protega infancia di Hesus173, nan ta sirbi Hesus den desierto174, nan ta
console den su agonia175, mientras cu nan lo por a salbe di man di su
enemigonan176, manera a sosode cu Israel den otro tempo 177.
Ta e angelnan tambe ta evangelisa (Lc 2, 10) anunciando e Bon
Noticia di Encarnacion178 y di Resureccion179 di Cristo180. Nan lo ta
163

Cf Jb 38, 7, unda ta yama angel yiu di Dios


Cf Gn 3, 24
165
Cf Gn 19
166
Cf Gn 21, 17
167
Cf Gn 22, 11
168
Cf Ex 23, 20-23
169
Cf Jc 13
170
Cf Jc 6, 11-24; Is 6, 6
171
Cf 1 R 19, 5
172
Cf Lc 1, 11. 26
173
Cf Mt 20; 2, 13. 19
174
Cf Mc 1, 12; Mt 4, 11
175
Cf Lc 22, 43
176
Cf Mt 26, 53
177
Cf 2 M 10, 29-30; 11, 8
178
Cf Lc 2, 8-14
179
Cf Mc 16, 5-7
180
Cf Hch 1, 10-11
164

106

presente na regreso di Cristo, loke nan lo anuncia, pa


sirbi na huicio di Seor 181.
Angelnan den bida di Iglesia
334. Mientras tanto, henter e bida di Iglesia ta beneficia di e yudansa
misterioso y poderoso di angelnan182.
335. Den su liturgia, Iglesia ta uni su mes cu angelnan, pa adora Dios
biaha santo183; e ta invoca nan asistencia den Supplices te
rogamus (Nos ta roga bo humildemente) di Canon Romano of
di den In Paradisum deducant te angeli... (Den paraiso angelnan ta
hiba bo...) di liturgia di difunto of tambe den e Himno di
kerubinonan di liturgia bizantino) y ta celebra mas particularmente
e recuerdo di cierto angelnan San Miguel, San Gabriel, San Rafael
y e angelnan wardador).

1138tres

336. Desde comienso184 te na morto185, bida humano ta rondona pa


nan proteccion186 y di nan intercesion187. Cada fiel tin bandi dje un 1020
angel como protector y cuidado pa qui e na e bida 188. Ya aki na
mundo, pa medio di fe, bida Cristian ta participa den e
comunidad buenaventurado di angelnan y hendenan,
uni den Dios.
II.

MUNDO VISIBEL

337. Dios mes a crea e mundo visibel cu tur su rikesa, su diversidad


y su orden. Scritura ta presenta e obra di Creador simbolicamente 290
manera un secuencia di seis dia di trabou divino cu ta termina den
sosiego e di shete dia189. Pa loke ta creacion, e texto
181

Cf Mt 13, 41; 25, 31; Lc 12, 8-9


Cf Hch 5, 18-20; 8, 26-29; 10, 3-8; 12, 6-11; 27, 23-25
183
Cf Misal Romano, Sanctus
184
Cf Mt 18, 10
185
Cf Lc 16, 22
186
Cf Sal 34, 8; 91, 10-13
187
Cf Jb 33, 23-24; Za 1, 12; Tb 12, 12
188
SAN BASILIO DI CESAREA, Adversus Eunomium, 3, 1: PG 29, 656B
189
Cf Gn 1, 1-2, 4
182

293

107

sagrado ta sia, e berdadnan revela door di Dios pa nos


salbacion190, permitiendo nos asina pa reconoce e
naturalesa intimo, e balor y e ordenamento di
e totalidad di creacion pa alabansa di Dios191.
338. No ta existi nada cu no ta debe su existencia na Dios Creador.
Mundo a cuminsa ora Dios a sace di nada pa medio di su palabra, tur
ser existente, henter naturalesa, henter historia humano tin nan rais
den e acontecimento primordial aki: e ta e origen pa cual mundo ta
constitui y cu tempo a cuminsa192.

297

339. Tur criatura tin su bondad y su perfeccion propio. Pa cada un di


e obranan di e seis dianan nan ta bisa: Y Dios a mira cu ta bon. Pa 2501
e condicion di creacion mes, tur cos ta yena cu firmesa, berdad
y bondad propio y di un orden193. E distinto criaturanan, stima den 299
nan propio ser, ta refleha cada un na su manera, un rayo di e sabiduria
y e bondad infinito di Dios. Pesey hende mester respeta e bondad
266propio di cada criatura pa evita uzo desordena di cos cu ta desprecia
Creador y tin consecuencia desastroso pa hende y pa su ambiente.
340. E interdependencia di criaturanan ta algo cu Dios ta desea.
y luna, mata di ceder y e flor chikito, aguila y barica geel:
e bista di nan inumerabel diversidad y desigualdad ta
bisa nos cu ningun criatura ta autosuficiente, cu nan ta
existi solamente den dependencia di otro, pa
completamenta y sirbi otromutuamente.

1937Solo

341. E beyesa di universo; orden y harmonia di e mundo crea ta


deriva di e diversidad di sernan y di e relacionnan cu ta existi entre
nan. Hende ta descubri nan progresivamente como leynan di
283naturalesa cu ta causa e admiracion di sabionan. E beyesa di creacion
2500ta refleha e beyesa infinito di Creador. E mester inspira e respet
y sumision di parti di inteligencia y boluntad di hende.
190

Cf Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 11


Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 36
192
Cf SAN AGUSTIN, De Genesi contra Manichaeos, 1, 2, 4: PL 35, 175
193
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 36, 2
191

108

342. E herarkia di criaturanan ta wordo expresa pa e orden di e


dianan, cu ta bay di e menos perfecto pa lo mas perfecto. Dios ta
stima tur su criaturanan194, e ta cuida cada un, incluso e paharitonan.
Pero Hesus ta bisa: Boso ta bal mas cu hopi paharito (Lc 12, 6-7) of
tambe: Cuanto mas un hende bal compara cu un carne! (Mt 12, 12).

310seis

343. Hende ta e culminacion di e obra di creacion. E relato inspira ta


esaki distinguiendo claramente e creacion di hende for di
e otro criaturanan195.

355expresa

293, 1939344.
2416tin e

1218

Ta existi un solidaridad entre tur e criaturanan pa e echo cu tur


mesun Creador y tur ta ordena pa su Gloria:
Alaba Bo ta den tur criatura, mi Seor specialmente den ruman
solo, pa medio di cual bo ta duna nos luz durante dia; e
ta bunita den su splendor. E ta ofrece nos un simbolo di
Bo, e Altisimo... Alaba sea Abo Seor pa e ruman awa,
cu ta util, puro, humilde precioso den su candor... Alaba
sea Abo mi Seor, pa ruman tera, nos mama, cu ta pari
y alimenta nos y ta produci un variedad di fruta y
flornan
colorido
y yerba... Alaba y bendiciona Seor! GradiciE y sirbiE
den humildad. Amen196.

345. Sabat, culminacion di e obra di e seis dianan, E texto


sagrado ta bisa cu Dios a conclui riba e di shete dia e obra cu el 2168
a traha y asina shelo y tera a keda termina; Dios, riba di shete dia,
a descansa, el a santifica y bendiciona e dia ey (Gn 2, 1-3).
E palabranan inspira aki ta rico den enseansa probechoso.
346. Den creacion Dios a pone un fundeshi y a establece leynan
cu ta keda firme 197 riba cual e creyente por depende cu 2169
confiansa ya cu nan ta e signo y garantia di e fidelidad

194

Cf Sal 145, 9
Cf Gn 1, 26
196
SAN FRANCISCO DI ASISI, Cantica di e criaturanan
197
Cf Hb 4, 3-4
195

109

inkebrantabel di e Aliansa di Dios 198. Di su parti, hende lo mester keda


fiel
na
e
fundeshi
aki
y respeta e leynan cu Creador a skirbi den creacion.
347. Creacion ta traha teniendo cuenta cu Sabat y pesey na e
culto y e adoracion di Dios. E culto ta graba den e orden di creacion 199. 1145-1152
E regla di San Benito ta bisa: (Operi Dei nihil
praeponatur) Nada ta bay prome cu e dedicacion na
Dios, esey ta adoracion solem, indicando asina e orden
corecto di e preocupacionnan humano.
348. Sabat ta pertenece na e curason di e ley di Israel. Tene bo mes
na e mandamentonan ta coresponde na e sabiduria y e boluntad
di Dios, expresa den su obra di creacion.

2172

349. Di ocho dia. Pero pa nos a surgi un dia nobo: e dia di


Resureccion di Cristo. Di shete dia e prome creacion a termina. 2174
Y di ocho dia e creacion nobo ta cuminsa. Asina e obra di creacion 1046
ta culmina den un obra mas grandi ainda: Salbacion. E prome creacion
ta topa su nificacion su cumbre den e creacion nobo den Cristo,
su splendor ta sobrepasa esun di e prome 200.

198

Cf Jr 31, 35-37; 33, 19-26


Cf Gn 1, 14
200
Cf Misal Romano, Vigilia di Pasco 24: oracion despues di prome lectura
199

110

RESUMEN
350. Angelnan ta criaturanan spiritual cu ta glorifica Dios sin fin
y cu ta sirbi Su plannan di salbacion cu e otro criaturanan:
Ad omnia bona nostra cooperand tur angeli (E angelnan ta
coopera den tur bon obra cu nos ta haci)201.
351. E angelnan ta rondona Cristo, nan Seor. Nan ta yuda
particularmente den e cumplimento di su mision salbador pa
cu hende.
352. Iglesia ta venera angelnan cu ta yude den su peregrinacion na
mundo y ta proteha tur ser humano.
353. Dios a desea e diversidad di su criaturanan y nan
bondad particular, nan interdependencia y nan
orden. El a destina tur criatura material pa e bon di e rasa
humano. Hende y pa medio di dje tur creacion, ta
destina pa Gloria di Dios.
354. Respeta e leynan inscribi den creacion y den e relacionnan cu ta
surgi for di naturalesa di cosnan ta un principio di
sabiduria
y un fundeshi pa moralidad.
PARAGRAF 6. HENDE
355. Dios a crea hende segun su imagen, segun imagen di Dios el a
crea homber y muhe (Gn 1, 27). Hende ta ocupa un luga unico den
1700, 343creacion: e ta traha segun imagen di Dios (I); den su propio
naturalesa e ta uni mundo spiritual y mundo material (II); e ta crea
homber y muhe (III); Dios a accepte den Su amistad (IV).
I.

201

SEGUN IMAGEN DI DIOS

SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, I, 114, 3, ad. 3

111
1703, 2258356.

Di tur criatura visibel solamente hende ta capaz di conoce 225


y stima su creador202; e ta e unico criatura na mundo, cu Dios
a stima pa su mes 203; solamente e ta yama pa participa, pa
conocemento y amor den bida di Dios. Pa e meta aki Dios a crea
hende y esaki ta e rason fundamental di su dignidad:
Kico of kende tabata motibo cu bo a duna hende semehante dignidad?
Sigur nada cu no lo ta e amor inextinguibel cu cual Bo a contempla Bo
criatura den Bo mes. Pa amor Bo a cree, pa amor Bo a dune un ser
capaz di gusta bo Bon eterno204.

357. Pasobra e ta crea segun imagen di Dios, e ser humano tin


dignidad di persona: e no ta solamente algo, sino un hende. E ta capaz
pa conoce su mes, di posee su mes y di duna su mes libremente y
drenta den comunion cu otro persona; y e ta yama pa gracia, na un
aliansa cu su Creador, pa ofrece un contesta di fe y di amor cu ningun
otro ser por duna na su luga.

295

1935
1877

358. Dios a crea tur cos pa hende 205, pero Dios a crea hende pa sirbi
y stima Dios y pa su motibo ofrece henter creacion.
299, 901
Asina ta, cua ta e ser cu lo bin den existencia rondona cu semehante
consideracion? Ta e hende, un figura bibo, grandi y admirabel, mas
precioso den wowo di Dios cu henter creacion; ta e hende. Pe ta existi
shelo y tera y lama y e totalidad di creacion y Dios a duna tanto
importancia na su salbacion cu pesey e no a scapa bida di su unico
Yiu. Pasobra Dios no a stop di haci tur loke ta posibel pa hende lo por
alcansE y sinta na su man drechi206.

359. Realmente, e misterio di hende solamente lo bira cla den


e misterio di e Verbo cu a bira carni207:

202

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 12, 3


Ibid, 24, 3
204
Santa Catalina di Siena, Dialoghi, 4, 13
205
Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 12, 1: 24, 3; 39, 1
206
SAN HUAN CRISOSTOMO, Sermones in Genesim,
2, 1: PG 54, 587D 588A
207
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 22, 1
203

1701

112
San Pablo ta bisa nos cu dos hende a duna origen na e genero humano
esta Adam y Cristo E prome hende Adam tabata un ser anima;
e ultimo Adam, un spirito cu ta duna bida. E prome Adam ey ta esun
crea pa esun di dos, di ken el a haya e alma cu cua el a cuminsa biba...
E Segundo Adam ta esun cu ora El a crea esun di prome, a pone den
dje su imagen divino. Pesey el a ricibi su naturalesa y a adopta su
mes nomber, pa esun cu El a forma segun su propio imagen, por
desaroya. E prome Adam ta, en realidad, e Adam nobo; e prome Adam
tabatin principio, pero e ultimo Adam no tin fin. Pesey
e ultimo ta realmente esun di prome, manera e mes a afirma:Ami ta
esun di prome y ami ta e ultimo208.

360. Debi na e mesun y e comun origen, e genero humano ta forma


unidad. Pasobra Dios a crea, di un solo principio, henter e lia
209
775, 831,humano (Hch 17, 26) :
225, 404,un
842

Ki vision maraviyoso cu ta haci nos contempla e genero humano den


unidad di su origen den Dios...; den e unidad di su naturalesa,
consistiendo di igual manera den tur di un curpa material y un alma
spiritual; den e unidad di su meta inmediato y di su mision na mundo;
den e unidad di su morada: mundo, di cual su biennan, tur hende pa
derecho natural, por uza pa sostene y desaroya bida; den e unidad di
su meta sobrenatural: Dios mes, kende tur hende mester purba alcansa,
den e unidad di medio pa yega e meta aki; den e unidad di su
salbacion realisa pa tur hende pa medio di Cristo210.

361. E ley aki di solidaridad humano y di caridad 211, sin exclui


1939e variedad rico di hende, cultura y pueblo, ta sigura nos cu tur hende
di berdad mes ta ruman.
II.

COPORE ET ANIMA UNUS


UNO DEN CURPA Y ALMA

362. E ser humano, crea segun imagen di Dios ta un ser cu na mes


1146, 2332momento ta corporal y spiritual. E relato biblico ta expresa e realidad
208

SAN PEDRO CRISOLOGO, Sermones, 117: PL 52, 520B


Cf Tb 8, 6
210
Pio XII, enc. Summi Pontificatus, 3: cf Concilio di Vaticano II,
Nostra aetate, 1
211
Ibid.
209

388, 411

113

aki den un lenguahe simbolico ora e ta afirma cu Dios a forma hende


cu stof di suela y a supla den su nanishi rosea di bida y hende a resulta
un ser cu bida (Gn 2, 7). Pesey, hende den su totalidad ta keri pa
Dios.
363. Hopi bes, e palabra alma ta indica den Santa Scritura e bida
humano212 of tur ser humano213. Pero e ta indica tambe loke ta di mas 1703
intimo den hende214 y di mas balo den dje215, e loke cu ta
particularmente imagen di Dios: alma ta nifica principio spiritual
den hende.
364. E curpa di hende ta participa den dignidad di imagen di Dios:
e ta un curpa humano precisamente pasobra e ta anima pa e alma
spiritual y ta henter e ser humano cu ta destina pa bira den Curpa 1004
di Cristo, e Tempel di Spirito216:
Un den curpa y alma, hende, pa su mes condicion corporal, ta reuni
den su mes e elementonan di mundo material, di tal modo cu, pa
medio di dje, esakinan ta alcansa nan perfeccion mas halto y ta halsa
nan bos pa e liber alabansa di Creador. Pesey no ta permisibel pa
hende desprecia bida corporal, sino cu, al contrario, e mester
considera su curpa bon y digno di honra, ya cu ta Dios a cree y e
mester resucita riba e ultimo dia217.

365. E unidad di alma y curpa ta asina profundo cu hende mester


considera e alma como e forma di e curpa 218; loke ta nifica, cu
gracia na e alma spiritual, e materia di loke e curpa ta consisti ta un
curpa humano y bibo; den hende, e spirito y e materia no ta dos
naturalesa uni, sino cu su union ta constitui di un naturalesa unico.

212

Cf Mt 16, 25-26; Hu 15, 13


Cf Hch 2, 41
214
Cf Mt 26, 38; Hu 12, 27
215
Cf Mt 10, 28; 2 M 6, 30
216
Cf 1 Co 6, 19-20; 15, 44-45
217
Cf 1 Co 6, 19-20; 15, 44-45
218
Cf Concilio de Vienne, aa 1312; DS, 902
213

2289

114

366. Iglesia ta sia cu cada alma spiritual ta directamente crea pa


Dios219, no ta e mayornan a producie. Tambe iglesia ta sia cu e 1005
alma ta inmortal220: e no ta perece ora e separa di e curpa na 997
momento di morto y lo e uni di nobo cu e curpa den resureccion final.
367. Tin biaha hende ta custumbra di distingui entre alma y spirito.
San Pablo ta roga pa henter nos ser, spirito, alma y curpa sea
conserva sin mancha te na binida di Seor (1 Tes 5, 23). Iglesia ta sia
cu e distincion ey no ta introduci un dualidad den e alma 221. Spirito
ta nifica cu hende ta ordena den su creacion pa su fin sobrenatural 222
y cu su alma ta capaz pa wordo eleva gratuitamente na comunion cu
Dios223.

2083Asina

478, 582,368.

E tradicion spiritual di Iglesia tambe ta presenta curason den su


sentido biblico di lo mas profundo di e ser 224, unda persona ta scoge
2517, 2562, pa Dios of no225.
1431, 1764,

2843

2331-2336III.

EL A CREA NAN: HOMBER Y MUHE

Igualdad y diferencia gusta pa Dios


369. Homber y muhe ta crea, kiermen cu nan ta stima pa Dios:
di un banda den perfecto igualdad pa loke ta trata persona humano
y di otro banda den su ser respectivo di homber y di muhe.
Ta homber, ta muhe ta un realidad bon y desea pa Dios: homber
y muhe tin un dignidad cu nunca ta bay perdi, cu ta bin
inmediatamente di Dios su creador 226. Homber y muhe ta cu e mesun
dignidad, Imagen di Dios. Den su ser homber y ser muhe ta
refleha sabiduria y bondad di Creador.
219

Cf PIO XII, enc. Humani Generis, aa 1950: DS, 3896;


PABLO VI, Credo di e Pueblo di Dios, 8
220
Cf Concilio di Letran V, aa 1513; DS, 1440
221
Concilio di Constantinopla IV, aa 870: DS, 657
222
Concilio Vaticano I: DS, 3005; cf Concilio Vaticano II,
Gaudium et spes, 22, 5
223
Cf PIO XII, enc. Humani Generis, aa 1950: DS, 3891
224
Cf Jr 31, 33
225
Cf Dt 6, 5; 29, 3: Is 29, 13; Ez 36, 26; Mt 6, 21; Lc 8, 15; Rm 5, 5
226
Cf Gn 2, 7. 22

115

370. Dios no ta, di ningun manera, segun imagen di hende. E no


ni homber ni muhe. Dios ta spirito puro, den cual no tin luga
pa diferencia di sexo. Pero e perfeccionnan di homber y muhe
ta refleha algo di perfeccion infinito di Dios, esnan di un mama 227,
un tata y esposo228.
Un pa otro, Un unidad di dos

42, 239ta

371. Crea na mes momento hunto, Dios a desea homber y muhe un


pa otro. E palabra di Dios ta laga nos compronde pa medio di diverso 1605
parti di e texto santo. No ta bon cu hende ta su so. Mi ta bay dune un
yudansa adecuado (Gn 2, 18). Ningun animal ta yudansa adecua pa
hende229. E muhe cu Dios a forma for di e ribchi di e homber
y presenta na dje, ta lanta den dje un grito di admiracion, un
sclamacion di amor y di comunion: E ta weso di mi weso y carni di
mi carni (Gn 2, 23). E homber ta descubri den e muhe manera un otro
ami, di e mesun humanidad.
372. Homber y muhe ta traha un pa e otro: no cu Dios a traha nan
na mita ni incompleto; el a crea nan pa un comunion di persona,
den cada un por ta yudansa pa e otro pasobra nan ta na mes
momento igual como persona (weso di mi weso) y complementario
encuanto masculino y femenino. Den matrimonio Dios ta uni nan di
manera cu formando un solo carni (Gn 2, 24) nan por transmiti bida 1652, 2366
humano: Sea fertil y multiplica boso mes y yena mundo (Gn 1, 28).
Transmitiendo na nan descendientenan di bida humano, homber
y muhe ta coopera na un manera unico den e obra di Creador 230.
373. Den e plan di Dios, homber y muhe ta yama pa somete
mundo231 como administrado di Dios. E soberania aki no mester ta 307
un dominio arbitrario ni destructor. Segun imagen di e Creador, cu ta 2415
stima tur loke ta existi (Sb 11, 24), homber y muhe ta yama pa

227

Cf Is 49, 14-15; 66, 13; Sal 131, 2-3


Cf Os 11, 1-4; Jr 3, 4-19
229
Cf Gn 2, 19-20
230
Cf Concilio Vaticano II, Gaudium et spes, 50, 1
231
Cf Gn 1, 28
228

116

participa den e Divino Providencia, pa cu otro cos crea. Djey ta bin


nan responsabilidad pa e mundo cu Dios a confia na nan.
IV.

HENDE DEN PARAISO

374. E prome hende no solamente a ser crea bon, pero tambe forma
den amistad cu su Creador y den harmonia cu su mes y cu e creacion
rond di dje; amistad y harmonia di tal manera cu solamente gloria di
creacion nobo den Cristo lo supera nan.
375. Iglesia, interpretando di manera autentico e simbolismo
di e lenguahe biblico den luz di Testament Nobo y di e Tradicion,
1997ta sia cu nos prome mayornan Adam y Eva tabata forma den un
estado di santidad y di husticia original 232. E gracia aki den santidad
original tabata un participacion den bida divino233.
376. Pa e radiacion di e gracia aki, tur dimension di bida humano
a wordo fortaleci. Mientras e ta permanece den intimidad divino,
1008, 1502hende ni mester a muri 234 ni sufri235. E harmonia interior di e persona
humano, e harmonia entre homber y muhe 236 y pa ultimo e harmonia
entre e prome pareha y henter creacion tabata forma e estado yama
husticia original.
377. E dominio di mundo cu Dios a concede na hende desde
principio, a realisa su mes prome cu tur cos den e hende mes como
2514dominio propio. E hende tabata integro y ordena den henter su ser pa
ta liber di e tripel deseo pecaminoso 237, cu ta somete na e placernan
di carni, na e gana na materia mundano y na e afirmacion
propio
cu ta bay contra loke sano huicio ta dicta.

232

Concilio di Trento: DS, 1511


Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 2
234
Cf Gn 2, 17; 3, 19
235
Cf Gn 3, 16
236
Cf Gn, 2, 25
237
Cf 1, Hu 2, 16
233

54

117

Seal di e familiaridad cu Dios, ta e echo cu Dios a pon e den


e Hardin di paraiso 238. E ta biba ey pa cultiva e tera y cuide
(Gn 2, 15): e trabou no ta duro pe 239, sino cu e ta e colaboracion
di e homber y e muhe cu Dios den perfeccionamento di e creacion
visibel.

2415, 2427378.

379. Tur e harmonia di e husticia original, premira pa hende


pa medio di e plan di Dios, lo bay perdi pa pica di nos prome
mayornan.

238
239

Cf Gn, 2, 8
Cf Gn, 3, 17-19

118

RESUMEN
380. Segun bo imagen bo a crea hende y bo a encomenda na dje
henter universo, pa sirbiendo solamente abo, su Creador,
domina tur loke ta crea240.
381. Hende ta predestina pa reproduci e imagen di e Yiu di Dios cu
a bira hende imagen di e Dios invisibel (Col 1, 15), pa Cristo
lo ta e prome naci di un multitud di ruman homber y muhe 241.
382. Hende ta un unidad di curpa y alma 242. E doctrina di fe ta
afirma cu alma spiritual y inmortal ta crea di forma inmediato
pa Dios.
383. Dios no a crea hende su so, di berdad, desde principio
el a crea nan, homber y muhe 243 (Gn 1, 27). E asociacion aki
ta constitui e prome forma di comunion entre persona.
384. E revelacion ta laga nos conoce e estado di santidad y di husticia
original di e homber y e muhe prome cu nan a peca: foi amistad
cu Dios a nace e felicidad di su existencia den paraiso.
PARAGRAF 7. CAIDA
385. Dios ta infinitamente bon y tur su obranan ta bon. Sinembargo
ningun hende ta scapa e experencia di sufrimento, di e maldad den
naturalesa cu ta aparece manera liga na e limitenan propio di
e criaturanan y principalmente na e cuestion di mal moral. Di unda
e malo a bin? Quaerebam unde malum et non erat exitus (Mi a 309
busca e origin di malo y no a haya solucion) San Agustin244 ta bisa y
su propio buskeda doloroso solamente lo haya salida den su
conversion na Dios bibo. Pasobra e misterio di e maldad (2 Ts 2, 7)
solamente ta bira cla den luz di e Misterio di piedad, (1 Tm 3, 16).
457
240

Misal Romano, Plegaria eucaristico IV, 118


Cf Ef 1, 3-6; Rm 8, 29
242
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 14, 1
243
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 12, 4
244
SAN AGUSTIN, Confessiones, 7, 7. 11
241

119
1848E

revelacion di amor divino den Cristo a manifesta na mes momento


245
di
539 e e grandura di maldad y e abundancia di gracia . Pesey nos
mester samina e cuestion di e origen di e malo, fihando e mirada
di nos fe den esun cu ta su unico Vencedor246.
CAMINDA PICA A ABUNDA,
GRACIA A BINI SIN LIMITE

I.

Realidad di pica
386. Pica ta presente den historia di hende: lo ta envano pa trata di
ignora esaki of duna un otro nomber na e realidad scur aki. Pa purba
compronde kico pica ta, ta preciso na prome luga pa reconoce e
1847laso profundo di hende cu Dios, pasobra fuera di e relacion aki, e malo
di pica no ta keda desenmascara den su berdadero identidad di rechaso
y oposicion na Dios, mientras e maldad aki ta sigui pisa riba
bida di hende y riba historia.
387. E realidad di pica y mas en particular e pica original,
solamente ta bira cla den luz di e Revelacion divino. Sin e
1848conocemento cu esaki ta duna nos di Dios, hende no por reconoce pica
di manera cla y hende ta sinti e tentacion pa splice solamente como
un defecto di crecemento, como un debilidad sicologico, un eror, e
consecuencia necesario di un structura social inadecuado etc.
Solamente
den
1739e conocemento di e plan di Dios pa hende, nos por compronde cu pica
ta un abuso di e libertad cu Dios ta duna hende crea pa nan por stime
y stima nan prohimo.
Pica orginal berdad esencial di fe
388. Cu e desaroyo di e Revelacion tambe e realidad di pica lo bira
cla. Aunke e Pueblo di Dios di Testament Bieu a conoce di algun
manera e condicion humano den luz di historia di e caida conta den
208Genesis, e no por a yega na e nificacion mas aya di e historia aki, cu
431mas

245
246

Cf Rm 5, 20
Cf Lc 11, 21-22; Hu 16, 11; 1 Hu 3, 8

120

solamente ta manifesta su mes den luz di Morto y Resureccion di


Hesucristo247. Ta necesario conoce Cristo como fuente di gracia pa
conoce Adam como fuente di pica. E Spirito Santo, manda pa Cristo
resucita, ta esun cu a bin pa convence mundo loke ta referi na pica
(Hu 16, 8) revelando kende ta su Salbador.

729

359

389. E doctrina di pica original ta, na manera di papia, e contrario


di e Bon Nobo cu Hesus ta e Salbador di tur hende, cu tur hende 422
mester di salbacion y cu e salbacion ta ofreci na tur hende, danki na
Cristo. Iglesia cu tin e sentido di Cristo, 248 sa bon cu hende no por
lesiona e revelacion di e pica original, sin atenta contra Misterio di
Cristo.
Pa lesa e relato di caida
390. E relato di caida (Gn 3) ta uza un lenguahe cu ta consisti di
imagen, pero ta afirma un acontecimento primordial, un echo cu 289
a tuma luga na cuminsamento di historia di hende 249. E Revelacion
ta duna nos e seguridad di fe, cu henter e historia humano ta marca pa
e pica original, cu nos prome mayornan 250 a comete libremente.
II.

CAIDA DI ANGEL

391. Despues cu nos prome mayornan a scoge pa desobedece, tin un


bos seductor, opuesto na Dios251 cu, pa envidia a laga nan cay den 2538
morto252. E Scritura y e Tradicion di Iglesia ta mira den e ser aki un
angel cu a cay, yama Satanas of Diabel 253. Iglesia ta sia cu prome
e tabata un bon angel, crea pa Dios. (Diabel y e otro demonionan
Dios a crea cu un naturalesa bon, pero nan a haci nan mes malo) 254.
247

Cf Rm 5, 12-21
Cf 1 Co 2, 16
249
Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 13, 1
2 50
Cf Concilio di Trento: DS, 1513; Pio XII: enc. Humani generis:
ibid, 3897; PABLO VI, discurso 11 juli 1966
251
Cf Gn 3, 1-5
252
Cf Sb 2, 24
253
Cf Hu 8, 44; Ap 12, 9
254
Concilio di Letran IV, aa 1215: DS, 800
248

121

E Scritura ta papia di un pica di e angelnan aki 255. E caida aki 1850


ta consisti di e scogencia liber di e spiritonan cu na manera
radical
y irevocabel a rechasa Dios y su Reino. Nos ta topa un refleho di
e rebelion aki den e palabranan di e tentado na nos prome mayornan:
Boso lo ta manera Dios (Gn 3, 5). E diabel ta pecado desde
principio (1 Hu 3, 8), tata di mentira (Hu 6, 44).

2482392.

393. Ta e caracter irevocabel di su scogencia y no un defecto di


infinito misericordia divino loke ta haci cu e pica di e angelnan no por
haya pordon. No tin arepentimento pa nan despues di e caida, mescos
1022cu no tin arepentimento pa hende despues di morto 256.

1033-1037

394. E Scritura ta testigua e influencia desastroso di esun cu Hesus


538-540a yama un matado desde principio (Hu 8, 44), y cu incluso a trata
550di aparte di e mision cu el a ricibi di Tata 257. E yiu di Dios
2846-2849a manifesta su mes pa deshaci di e obranan di Diabel (1 Hu 3, 8).
E consecuencia mas grave di e obranan aki tabata e seduccion
mentiroso cu a pone hende desobedece Dios.
395. Sinembargo, e poder di Satanas no ta infinito. E no ta mas cu un
Criatura. E ta poderoso pa e hecho cu e ta solamente spirito puro, pero
309solamente criatura: e no por stroba e edificacion di Reino di Dios.
1673
412
2850-2854

III.
255

Aunke Satanas ta actua na mundo pa odio contra Dios y su Reino den


Hesucristo y aunke su accion ta causa dao serio, di indole
spiritual
y indirectamente tambe di indole fisico, na cada hende
individual y na sociedad den su totalidad, e actuacion
aki ta permiti pa e divino providencia, cu ta dirigi historia di hende y
di
mundo
cu
forsa
y dulsura. Cu Dios ta permiti actividad diabolico ta un gran misterio,
pero nos sa cu den tur cos Dios ta interveni pa salbacion di esnan
cu ta stime (Rm 8, 28).
PICA ORIGINAL

Cf 2 P 2, 4
SAN HUAN DAMASCENO, De fide orthodoxa, 2, 4: PG 94, 877C
257
Cf Mt 4, 1-11
256

122

Prueba di libertad
396. Dios a crea hende segun su imagen y a establec e den su
Como criatura spiritual, hende no por biba e amistad aki mas
cu den e forma di sumision liber na Dios. E prohibicion haci na 301
hende pa come di palo di conocemento di bon y di malo
ta expresa esaki, pasobra e dia cu bo come di dje lo bo
muri
(Gn
2,
17).
E palo di conocemento di bon y malo ta evoca simbolicamente
e limite impasabel cu hende como criatura mester
reconoce libremente y mester respeta cu confiansa.
Hende
ta
depende
di
Creador,
e ta somete na ley di creacion y e normanan moral cu ta regula e uzo
di libertad.

1730, 311amistad.

Prome pica di hende


397. Hende, tenta pa Diabel, a laga e confiansa den su creador 258 1707, 2541
muri den su curason y abusando di su libertad el a desobedece
mandamento di Dios. Esaki tabata e prome pica di hende 259. Djey pa 1850
dilanti tur pica lo ta un desobediencia na Dios y un falta di confiansa 215
den su bondad.
398. Den e pica aki, hende a prefera su mes na luga di Dios y pesey
desprecia Dios: el a scoge su mes riba Dios, contra e exigencianan di 2084
su estado di criatura y por lo tanto contra su mes bon. Hende, constitui
den estado di santidad, tabata destina pa ta completamente santifica
pa Dios den Gloria. Pa e seduccion di Diabel e tabata kier ta mescos 2113
cu Dios260, pero sin Dios, riba Dios y no segun Dios261.
399. Scritura ta mustra e consecuencianan dramatico di e prome
desobediencia aki. Adam y Eva ta perde inmediatamente e gracia di

258

Cf Gn 3, 1-11
Cf Rm 5, 19
260
Cf Gn 3, 5
261
SAN MAZIMO E CONFESOR, Ambiguorum liber: PG 91, 1156C
259

123

santidad original262. Nan tin miedo di Dios 263, di kende nan


tabatin un concepto robes, un Dios cu anciosamente ta
cuida su previlegionan264.
E harmonia cu nan tabata aden, danki na e husticia
original,
a keda destrui; e dominio di e facultadnan spiritual di e alma riba 1607
e curpa ta kibra265; e union entre homber y muhe ta sufri tension 266, su
relacion ta marca pa deseo y dominio 267. E harmonia cu creacion ta
602, 1008kibra; e creacion visibel a bira strao y hostil pa hende 268.
Pa causa di hende, e creacion ta someti na na sclabitud di
corupcion (Rm 8, 20). Finalmente, e consecuencia explicitamente
anuncia pa e caso di desobediencia aki 269 lo bira realidad: hende lo
bolbe
na
stof
di
cual
270
e ta forma . Morto ta haci su entrada den historia di humanidad271.
2514400.

401. Desde e prome pica, un berdadero invasion di pica a inunda


e morto di Abel, mata pa su ruman Cain 272; e corupcion
universal, na rais di pica273; den e historia di Israel, e pica ta manifesta
su mes frecuentemente, principalmente como un infidelidad na Dios di
e Aliansa y como trapamento di e ley di Moises; y incluso despues di e
Redencion di Cristo, entre e Cristiannan, pica a manifesta su mes na
hopi manera274. Scritura y Tradicion di Iglesia no ta stop di recorda
1739e presencia y e universalidad di pica den historia di hende.

1865, 2259mundo;

262

Cf Rm 3, 23
Cf Gn 3, 9-10
264
Cf Gn 3, 5
265
Cf Gn 3, 7
266
Cf Gn 3, 11-13
267
Cf Gn 3, 16
268
Cf Gn 3, 17. 19
269
Cf Gn 2, 17
270
Cf Gn 3, 19
271
Cf Rm 5, 12
272
Cf Gn 4, 3-15
273
Cf Gn 6, 5. 12; Rm 1, 18-32
274
Cf I Co 1-6; Ap 2-3
263

124
Loke revelacion ta sia nos ta coincidi cu e mes experencia. Pues
hende, saminando su curason, ta descubri cu e tambe ta inclina pa haci
malo y cu e ta hinca den hopi malo cu no por ta bin di su Creador,
kende ta bon. Nengando cu frecuencia di reconoce Dios como su
principio, el a kibra ademas e orden necesario pa loke ta
trata su meta final y na mes momento el a kibrae orden
corecto cu mester reina den su mes como tambe esun
entre e mes y otro hende y henter creacion275.

Consecuencia di pica di Adam pa humanidad


402. Tur hende ta implica den pica di Adam. San Pablo ta afirma 430, 605
esaki: Pa desobediencia di un hende so, tur a bira pecado
(Rm 5, 19): Door di un hende so pica a drenta mundo y
hunto cu pica a drenta morto y asina morto a alcansa
tur
hende,
pasobra
tur
a peca (Rm 5, 12). En contra di e universalidad di pica y di
morto,
e apostel ta pone e universalidad di e salbacion den Cristo: Como
e delito di un hende so a hiba tur hende na condenacion, mescos
e obra di husticia di uno so (Cristo) ta duna tur liberacion cu ta duna
bida (Rm 5, 19).
403. Siguiendo San Pablo, Iglesia ta sia semper cu e miseria
inmenso cu ta oprimi hende y su inclinacion na maldad y na morto 2606
no ta comprendibel si no relaciona esaki cu e pica di Adam y cu e
hecho cu el a transmiti na nos un pica cu cual nos tur ta nace afecta y
cu ta morto di e alma276. Pa e seguridad di fe aki; Iglesia ta concede 1250
bautismo pa pordon di pica, incluso na mucha cu no a haci pica
personal277.
404. Dicon pica di Adam a bira pica di tur su descendientenan?
Henter e genero humano ta den Adam sicut unum corpus unius
hominis (como e curpa unico di un homber unico) 2278. Pa e unidad 360
aki di e genero humano aki, tur hende ta implica den pica di Adam,
50
275

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 13, 1


276
Cf Concilio di Trento: DS, 1512
277
Cf Ibid, 1514
2278
SAN THOMAS DI AQUINO, Quaestiones disputatae de malo, 4, 1

125

mescos cu tur ta implica den husticia di Cristo. Sinembargo,


e transmision di pica original ta un misterio cu nos no por compronde
completamente. Pero nos sa mediante e Revelacion cu Adam
a ricibi santidad y husticia original, no pa su so, sino pa henter
naturalesa humano: sucumbiendo na e tentado, Adam y Eva a
comete un pica personal, pero e pica aki ta afecta naturalesa humano,
cu despues nan lo hinca den un estado estado di
decadencia279.
Ta un pica cu lo ser pasa pa henter humanidad pa
medio di transmision, kiermen, mediante transmision di
un naturalesa humano cu ta priva di santidad y di
husticia original. Pesey, ta yama pica original pica di manera
analogo: e ta un pica contrai, no cometi, un estado y no un acto.
405. Aunke propio di cada un280, pica original no tin, den ningun
descendiente di Adam, un caracter di falta personal. E ta e privacion di
2515santidad y husticia original, pero naturalesa humano no ta totalmente
corumpi: e ta herida den su propio forsa natural, someti na ignorancia,
na sufrimento y na e imperio di morto y inclina na pica, (e inclinacion
na maldad nos ta yama concupiscencia). Bautismo, dunando e
1264bida di gracia di Cristo, ta laba e pica original y ta
debolbe hende na Dios, pero e consecuencianan pa e
naturalesa
debilita
y
inclina
na
maldad,
ta persisti den hende y nan ta urgi hende pa
continuamente
hiba
un lucha spiritual.
406. E doctrina di Iglesia tocante transmision di pica original
a wordo precisa principalmente den siglo V, particularmente bou
di
e impulso di e reflexion di San Agustin, contra e pelagianismo y den
siglo XVI, oponiendo e Reforma Protestant. Pelagio a
pretende cu hende tabata por, pa forsa natural di su boluntad liber y sin
yudansa necesario di gracia di Dios, hiba un bida moralmente bon;
asina
a reduci e influencia di e falta di Adam na solamente mal
279
280

Cf Concilio di Trento: DS, 1511-1512


Cf Ibid, 1513

126

ehempel.
E prome reformadornan protestant, al contrario, tabata sia, cu hende
tabata radicalmente perverso y su libertad a wordo kita door di
e pica original; nan tabata identifica e pica original di
cada
hende
cu
e tendencia na maldad(concuspiscencia), cu lo no por
wordo supera. Iglesia a expresa su mes, riba e sentido
di
e
informacionnan
di Revelacion encuanto e pica original, especialmente
den
e
di
II Concilio di Oranje na aa 529 281 y den e Concilio di
Trento na aa 1546282.
Un combate duro
407. E doctrina tocante e pica original hunto cu esun di
di Cristo ta duna un bista cla y lucido di e
2852situacion di hende y di su obranan na mundo. Pa e pica di e prome
mayornan, diabel a adkiri un cierto dominio riba hende, aunke e hende
a keda liber. E pica original ta conduci na e sclabitud bou
di poder di esun cu for di e momento ey tabatin e poder
di morto, esta, e diabel283. Ignorando cu hende tin un naturalesa
1888herida, inclina na maldad, ta duna espacio na erornan serio riba
tereno di educacion, politica, accion social284 y di moral.
2015Salbacion

408. E consecuencianan di pica original y di tur pica personal di


hende ta duna mundo un condicion pecaminoso, cu por
describi
cu
e expresion di San Huan como: e pica di mundo (Hu 1, 29). Cu
1865

e expresion aki ta indica tambe e influencia negativo cu


situacion comunitario y structura social, cu ta e fruta di
e picanan di hende, ta eherce riba hende 285.
281

Cf Concilio de Orange II: DS, 371-372


Cf Concilio di Trento: DS, 1510-1516
283
Ibid 1511; cf Hb 2, 14
284
Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 25
285
Cf HUAN PABLO II, EXH. AP. Reconciliatio et paenitentia, 16
282

127

409. E situacion dramatico di mundo, cu tur cos ta completamente


den poder maligno (1 Hu 5, 19)286, ta haci di bida di hende un
2516
combate:
Henter e historia di hende ta e storia di un lucha duro
contra
poder
di tiniebla, cu a inicia ya desde origen di mundo y cu lo dura te
cu e ultimo dia segun Seor ta bisa. Hinca den e lucha aki,
hende mester bringa continuamente pa mantene su
mes
na
loke
ta
bon
y
ta
cu sacrificio grandi, y yudansa di gracia di Dios, e ta
capaz di logra integridad den su mes287.

IV.

BO NO A BANDONE NA PODER DI MORTO

410. Despues di e caida, Dios no a bandona hende. Al contrario,


Dios ta yame 288 y ta anuncie di modo misterioso e victoria riba 55,705,
e malo y e lantamento for di su caida 289. E pasahe aki di Genesis nan 1609, 2568
a yama Protoevangelio, pasobra e ta e prome anuncio di e Mesias
Salbador, anunciando un lucha entre e serpiente y e Muhe y e victoria
675
final di un descendiente di dje.
491411.

E tradicion Cristian ta mira den e pasahe aki un anuncio di


e Adam nobo290 cu pa su obediencia te na morto na Cruz 359, 615
(Flp 2, 8), ta drecha cu sobre-abundancia e desobediencia di Adam 291.
Di otro banda, hopi Pader y doctor di Iglesia ta mira den e muhe
anuncia den e Protoevangelio e Mama di Cristo, Maria manera
un Eva nobo. Maria, na prome luga y na un manera
unico, a beneficia di e victoria di Cristo riba pica: el a keda
limpi di tur mancha di pica original 292 y durante henter su bida na

286

Cf 1 P 5, 8
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 37, 2
288
Cf Gn 3, 9
289
Cf Gn 3, 15
290
Cf 1 Co 15, 21-22. 45
291
Cf Rm 5, 19-20
292
Cf PIO IX: Bulla Ineffabilis Deus: DS, 2803
287

128

mundo,
pa
gracia
di Dios e no a comete ningun clase di pica293.

special

412. Pero, pakico Dios no a stroba e prome hende di haci pica? San
Magno ta contesta: E gracia inpronunciabel di Cristo a duna
nos biennan miho cu loke e envidia di demonio a kita di nos 294.
Y San Tomas di Aquino: Nada por stroba e naturalesa
humano
272di wordo halsa na algo mas grandi, ni despues di pica;
Dios, di berdad, ta permiti cu malo ta sosode pa saca di nan un bon
1994mas grandi. Pesey e palabranan di San Pablo: Unda pica tabata
abunda, a sobre-abunda gracia (Rm 5, 20). Y e canto di Exultet: O
feliz culpa cu a merece tal y tan grandi Redentor! 295.

310, 395Leon

RESUMEN
413. No tabata Dios kende a crea morto ni tin placer den
destruccion di bida... Pa envidia di diabel morto a drenta
mundo (SB 1, 13; 2, 24).
414. Satanas of e diabel y e otro demonionan ta angel cu a cay
pasobra nan a rechasa libremente di sirbi Dios y su plan. Nan
escogencia contra Dios ta definitivo. Nan a purba haci
hende complice den nan rebelion contra Dios.
415. Forma pa Dios den husticia, hende, tenta pa esun
Maligno,
a abusa di su libertad, desde cuminsamento di historia, lantando
contra Dios y tratando di alcansa su propio meta
separa for di Dios296.
416. Pa su pica, Adam, e prome hende a perde e santidad y e husticia
original, cu el a ricibi di Dios, no pa e so, sino pa tur ser
humano.
293

Cf Concilio di Trento: DS, 1573


SAN LEON AMGNO, Sermones, 73, 4: PL 54, 396
295
SAN THOMAS DE AQUINO, Summa theologiae, III, 1 ,3, ad 3
296
CONCILIO VATICANO II, Gaudium et spes, 13, 1
294

129

417. Adam y Eva a transmiti na nan descendientenan e


naturalesa humano herida pa nan propio prome pica,
pesey e naturalesa humano ta priva di santidad y di
husticia original. E privacion aki nan ta yama pica original.
418. Como consecuencia di e pica original, e naturalesa humano
a keda debilita den su forsa, someti na ignorancia, na sufrimento
y na dominio di morto y inclina na pica (inclinacion yama
concupiscencia).
419. Laga nos mantene pues, siguiendo e Concilio di Trento, cu
e pica original ta ser transmiti hunto cu e naturalesa humano,
pa medio di propagacion, no pa imitacion y cu e
ta un pica propio den cada hende297.
420. E victoria riba pica, obteni pa Cristo a duna nos biennan miho
cu loke e pica a kita di nos: Unda pica a abunda, a sobreabunda gracia (Rm 5, 20).
421. E fielnan Cristian ta kere cu mundo a ser crea y conserva
pa amor di Creador, poni sigur bou sclavitud di pica, pero libra
pa Cristo crucifica y resucita, despues di a kibra e poder di esun
Maligno298.

297
298

PABLO VI, Credo di Pueblo di Dios, 16


CONCILIO VATICANO II, Gaudium et spes, 2, 2

130

DI DOS CAPITULO
MI TA KERE DEN HESUCRISTO
UNICO YIU DI DIOS
E Bon Nobo: Dios a manda su Yiu
422. Pero, na yegada di plenitud di tempo, Dios a manda su Yiu,
di un muhe, naci segun ley, pa salba esnan cu tabata respeta
ley
y pa asina nos por bira e yiunan adoptivo di Dios (Ga 4, 4-5). Ata aki
E Bon Nobo di Hesucristso, Yiu di Dios (Mc 1, 1): Dios a bishita su
2763pueblo1, el a cumpli cu e promesanan haci na Abraham y na su
descendencia2; el a hacie mas aya di tur loke a spera: El a manda su
Yiu stima (Mc 1, 11).
389naci

423. Nos ta kere y nos ta reconoce cu Hesus di Nazaret, naci Hudiu


di un yiu di Israel, na Belen den tempo di Rey Herodes e Grandi y di
e Emperador Cesar Augusto, di ofishi carpinte, a muri crucifica na
Herusalem, bou e procurador Poncio Pilato, durante e reinado di
Emperador Tiberio, e ta Yiu eterno di Dios cu a bira hende, cu a sali
di Dios (Hu 13, 3), el a baha di Shelo (Hu 3, 13; 6, 33) el a bin
den carni (1 Hu 4, 2), pasobra Palabra a bira carni y el a pone su cas
memey di nos y nos a mira su Gloria, Gloria cu E ta ricibi di Tata,
como Yiu unico, yen di gracia y berdad Pues di su plenitud nos tur a
ricibi tur cos, gracia y mas gracia (Hu 1, 14, 16).
424. Movi pa e gracia di Spirito Santo y atrai pa Tata, nos ta kere
Hesus y nos ta profesa: Bo ta e Cristo, e Yiu di Dios
bibo
552(Mt 16, 16). Riba e baranca di fe aki, confesa pa San Pedro, Cristo
a construi su Iglesia3.
683den

Cf Lc 1, 68
Cf Lc 1, 55
3
Cf Mt 16, 18; SAN LEON MAGNO, Sermones, 4, 3: PL 54,151, 1:
PL 54, 309B; 62, 2: PL 54, 350C-315A; 83, 3: PL 54, 432A
2

131

Anuncia e inescrutabel rikesa di Cristo (Ef 3, 8)


425. E transmision di fe Cristian ta consisti
primeramente den proclama Hesucristo pa asina guia
otronan na kere den Dje. Desde principio, e prome discipelnan
tabatin un deseo ferviente pa anuncia Cristo: Nos no por keda sin 850, 858
papia
di
loke
nos
a
mira
y
tende
(Hch 4, 20). Y nan mes ta invita hende di tur tempo pa drenta den
e alegria di nan comunion cu Cristo:
Loke tabata existi desde principio, loke nos a tende, loke nos a mira cu
nos mesun wowonan, loke nos a contempla y loke a toca nos mannan
tocante e Palabra di bida, pues e Bida a manifesta su mes y nos a
mire y nos ta duna testimonio y nos ta anuncia na boso bida eterno,
cu E tabata cu Tata y a manifesta na nos loke nos a mira y tende, nos
ta anuncia boso, pa asina boso tambe ta den comunion cu nos. Y nos ta
den comunion cu Tata y su Yiu, Hesucrito. Nos ta skirbi boso esaki pa
asina boso goso ta completo (Hu 1, 1 ,4).

Den centro di catisashi: Cristo


426. Den e centro di catisashi nos ta topa esencialmente un Persona,
Hesus di Nazaret, Yiu unico di Tata, kende a sufri y muri pa nos 1698
y kende awo, resucita, ta biba pa semper cu nos... Catekisa ta...
descubri den e persona di Cristo e plan eterno di Dios Ta trata di 513
percura pa compronde e nificacion di e actonan y di e palabranan di
Cristo, e sealnan realisa pa E mes 4. E meta di catisashi: Conduci na
e comunion cu Hesucristo: solamente E por hiba nos na e amor di Tata
den Spirito y haci nos participante di bida di Santisimo Trinidad 5.
260
427. Den catisashi nos ta sia di Cristo, e Verbo cu a bira carni 2145
y Yiu di Dios y tur e resto tocante di djE; e unico cu ta sia ta Cristo
y cualkier otro ta hacie como su portabos, permitiendo asina cu Cristo 876
ta sia pa medio di su boca Tur catekista lo mester por aplica na su
mes e misterioso palabra di Hesus: Mi doctrina no ta di mi, sino di
Esun cu a manda mi (Hu 7, 16)6.
4

HUAN PABLO II, exh. Ap. Catechesi tradendae, 5


Ibid.
6
Ibid., 6
5

132

428. Esun cu ta yama pa sia Cristo, prome cu tur cos e mester


busca e ganashi sublime aki cu ta conocemento di Cristo;
ta necesario acepta pa perde tur cos pa gana Cristo y ser haa den
djE y conocE, experencia e poder di su resureccion y comparti su
sufrimentonan; mi ke bira manera E den su morto. Anto asina ey mi ta
spera cu lo mi resucita for di morto (Fl 3, 8-11).
851429.

Di e conocemento amoroso di Cristo aki, ta brota e deseo pa


anunciE, pa evangelisa y pa hiba otro na e si di fe den
Hesucristo. Y na mes momento hende ta sinti e necesidad di conoce
e fe miho. Cu e meta aki, siguiendo e orden di e Simbolo di fe, nos lo
presenta na prome luga e titulonan principal di Hesus: Cristo, Yiu di
Dios, Seor (Articulo 2). E simbolo ta reconoce e misterionan
principal di e bida di Cristo: tocante su encarnacion (Articulo 3) di su
Pasco (Articulo 4 y 5) y pa ultimo, di su glorificacion (Articulo 6 y 7).
ARTICULO 2.
I.

Y DEN HESUCRISTO, SU UNICO YIU,


NOS SEOR

HESUS

430. Hesus ta nifica den Hebreu: Dios ta salba. Den e momento


e anunciacion, Angel Gabriel a dunE como nomber Hesus,
cu ta expresa alabes su identidad y su mision 7. Ya cu ta: Kende
por pordona pica, sino solamente Dios? 8, ta Esun kende den Hesus,
su Yiu eterno cu a bira hende, lo salba su pueblo di su picanan
(Mt 1, 21). Den Hesus, Dios ta recapacita asina henter e historia
402di e salbacion na fabor di hende.
210di

431. Den e historia di salbacion, Dios no a keda contento cu


solamente libra Israel di e cas di sclabitud (Dt 5, 6) y haci cu el
a sali di Egipto. Tambe e ta salbe di su pica. Door cu pica semper ta
1850, 1441un ofensa haci contra Dios9, E solamente por duna absolucion 10.
388
7

Cf Lc 1, 31
Cf Mc 2, 7
9
Cf Sal 51, 6
10
Cf Sal 51, 11
8

133

Pesey Israel, tumando cada bes mas consciencia di e universalidad


di pica, ya no lo por busca salbacion sino ta implora na e
Nomber
di Dios Redentor11.
432. E nomber di Hesus ta nifica cu e Nomber mes di Dios ta
presente den persona di su Yiu12, kende a bira hende pa salbacion 589, 2666
universal y definitivo di pica. E ta e Nomber divino, e unico cu ta 389
trece salbacion13 y di awo pa dilanti por ser invoca pa tur hende,
pasobra El a uni cu tur hende pa medio di Encarnacion 14, di tal forma
cu no tin bou shelo otro nomber, duna na hende door di ken
161
nos mester wordo salba (Hch 4, 12)15.
433. Nomber di Dios Salbador tabata invoca solamente un biaha pa
Aa pa e sumo sacerdote pa pordon di picanan di Israel, ora el a muha
cu sanger di e sacrificio16 e siya di misericordia di e Santo 615
di Santonan. E siya di misericordia tabata e luga di presencia di
Dios17. Ora San Pablo bisa di Hesus cu Dios a designa como
instrumento di pordon pa su mesun sanger (Rm 3, 25), e kier men cu
den humanidad di Cristo Dios tabata den Cristo reconciliando mundo
cu nE mes (2 Co 2, 19).
434. E resureccion di Hesus ta glorifica e nomber di Dios Salbador 18 2812
pasobra di awo padilanti, e nomber di Hesus ta esun cu ta manifesta
den plenitud e poder soberano di e Nomber cu ta riba tur nomber
(Flp 2, 9). Spirito malo ta teme su Nomber 19 y den su Nomber 2614
e discipelnan di Hesus ta haci milagro 20 pasobra tur loke nan pidi Tata
den su Nomber, E lo concede na nan21.
11

Cf Sal 79, 9
Cf Hch 5, 41; 3 Hu 7
13
Cf Hu 3, 18; Hch 2, 21
14
Cf Rm 10, 8-13
15
Cf Hch 9, 14; St 2, 7
16
Cf Lv 16, 15-16; Si 50, 20; Hb 9, 7
17
Cf Ex 25, 22; Lv 16, 2; Nm 7, 89; Hb 9, 5
18
Cf Hu 12, 28
19
Cf Hch 16, 16-18
20
Cf Mc 16, 17
21
Cf Hu 15, 16
12

134

435. E nomber di Hesus ta den curason di plegaria Cristian. Tur 2667-2668


e oracionnan liturgico ta caba cu e formula: Per Dominum Nostrum 2676
Jesum Christum (Pa Nos Seor Hesucristo). E Avemaria ta
culmina den y bendiciona ta e fruta di bo barica, Hesus. E oracion di
curason, den uzo na Oriente yama oracion na Hesus ta bisa: Seor
Hesucristo, Yiu di Dios, tene piedad di mi pecador. Hopi Cristian ta
muri, mescos cu San Juana di Arco, cu den nan boca un unico palabra:
Hesus.
II.

CRISTO

690, 695436.

Cristo ta bin di e traduccion Griego di e palabra Hebreu


Mesias cu ta nifica esun hunta (esun hunta cu azeta). Esaki a bira
e nomber propio di Hesus, pasobra E ta cumpli perfectamente cu
e mision divino cu e palabra ta nifica. Efectivamente, na Israel nan
tabata hunta, esnan cu den nomber di Dios tabata consagra na djE pa
un mision cu nan a ricibi di djE, cu azeta. Esaki tabata e caso cu
e reynan22, e sacerdotenan23 y, masha poco biaha, cu e
profetanan24. Esaki mester tabata pa excelencia e caso cu e Mesias cu
Dios lo manda pa inaugura su Reino definitivamente 25. E Spirito di
26
27
711-716,Seor mes mester a hunta e Mesias di biaha como rey y sacerdote y
28
783tambe como profeta . Hesus a cumpli cu e speransa mesianico di
Israel den su triple funcion di sacerdote, profeta y rey.
437. E angel a anuncia na e wardadornan e nacemento di Hesus
como esun di e Mesias priminti na Israel: A nace awe pa boso, den
525, 486e ciudad di David, un Salbador, cu ta Cristo Seor (Lc 2, 11). Desde
principio e tabata esun cu Tata a santifica y a manda na mundo
(Hu 10, 36), concebi como santo (Lc 1, 35) den e seno birgen
di Maria. Dios a yama Hose pa tuma Maria como su esposa na
estado di esun engendra den dje pa Spirito Santo (Mt 1, 20), pa
22

Cf 1 S 9, 16; 10, 1; 16, 1. 12-13; 1 R 1, 39


Cf Ex 29, 7; Lv 8, 12
24
Cf 1 R 19, 16
25
Cf Sal 2, 2; Hch 4, 26-27
26
Cf Is 11, 2
27
Cf Za 4, 14; 6, 13
28
Cf Is 61, 1; Lc 4, 16-21
23

135

asina Hesus yama Cristo nace di e esposa di Hose den


e descendencia mesianico di David (Mt 1, 16)29.
438. E consagracion mesianico di Hesus ta manifesta su mision
divino. Di otro parti esey ta loke ta nifica su mes nomber, pasobra 727
e nomber Cristo ta encera Esun cu a hunta, Esun cu nan a hunta
y e propio Uncion cu locual nan a huntE: Esun cu a hunta ta Tata,
Esun cu nan a hunta ta Yiu y el a sosode den Spirito cu ta e uncion 30.
Su consagracion mesianico eterno tabata revela durante e tempo di su 535
bida na mundo den e momento di su bautismo pa Huan ora Dios
a huntE cu Spirito Santo y cu poder. (Hch 10, 38) pa asina
e manifesta su mes na Israel (Hu 1, 31) como su Mesias. Su obra
y su palabranan a haciE conoci como e santo di Dios (Mc 1, 24;
Hu 6, 69; Hch 3, 14).
439. Numeroso Hudiu y te hasta algun pagano cu tabata
comparti nan speransa a reconoce den Hesus e calidadnan
528-529
fundamental
di
e mesianico Yiu di David priminti pa Dios na Israel 31. Hesus 547
a acepta e titulo di Mesias riba cual e tabatin derecho 32, pero no sin
reserva pasobra un parti di e hendenan di su tempo a compronde esaki
segun un concepto demasiado humano 33, esencialmente politico34.
440. Hesus a acepta e profesion di fe di Pedro, cu a reconocE 552
como Mesias, pero na mes momento El a anuncia e
venidero pasion di Yiu di hende 35. El a revela, na mes
momento, e autentico contenido di su realesa mesianico den e
identidad
transcedente
di
e
Yiu
di
hende
cu
36
a baha di Shelo (Hu 3, 13) , na mes momento cu den su mision
salbador como Siervo sufriente: E Yiu di hende no a bin pa wordo
sirbi, sino pa sirbi y duna su bida como salbacion pa hopi 550
29

Cf Rm 1, 3; 2 Tm 2, 8; Ap 22, 16
30
SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 3, 18, 3
31
Cf Mt 2, 2; 9, 27; 12, 23; 15, 22; 20, 30; 21, 9. 15
32
Cf Hu 4, 25-26; 11, 27
33
Cf Mt 22, 41-46
34
Cf Hu 6, 15; Lc 24, 21
35
Cf Mt 16, 16-23
36
Cf Hu 6, 62; Dn 7, 13

445

136

(Mt 20, 28)37. Pa e motibo aki e verdadero nificacion di su


realesa unicamente ta wordo manifesta saliendo for di e
Cruz38. Solamente despues di su resureccion Pedro por a proclama su
realesa mesianico dilanti di e pueblo di Dios: Pues, pa henter e
cas di Israel e mester ta un echo indescutibel cu Dios a
trahE
como
Seor
y
como
Cristo,
e Hesus aki cu boso a crucifica (Hch 2, 36).
III.

UNICO YIU DI DIOS

441. Yiu di Dios, den Testament Bieu, ta un titulo di e angelnan39, di


e pueblo scogi40 ,di e yiunan di Israel41 y di e reynan42. E ta nifica pues
un afiliacion adoptivo cu ta establece entre Dios y su criatura un
relacion di un intimidad particular. Ora cu e Rey-Mesias priminti ta
yama Yiu di Dios43 esaki no ta implica necesariamente, segun
e nificacion literal di e textonan aki, cu e lo ta mas cu humano. Esnan
cu a yama Hesus Yiu di Dios como e Mesias di Israel 44, kisas no
kier a bisa nada mas cu simplemente esaki45.
442. Esaki no a sosode asina cu Pedro ora e ta confesa na Hesus
como Cristo, e Yiu di Dios bibo (Mt 16, 16), pasobra esaki
552a conteste solemnemente: esaki ni carni ni sanger no a revela na Bo,
sino mi Tata cu ta na Shelo (Mt 16, 17).

424
37

Similarmente Pablo lo bisa relaciona cu su combersacion na


caminda di Damasco: Ora Esun cu a separa mi for di e pecho di mi
mama
y a yama mi pa su gracia, a dicidi di revela na mi su Yiu pa
consecuentemente ami anunciE na e pueblonan
pagano...

Cf Is 53, 10-12
Cf Hu 19, 19-22
39
Cf Dt 32, 8; Jb 1, 6
40
Cf Ex 4, 22; Os 11, 1; Jr 3, 19; Si 36, 11; Sb 18, 13
41
Cf Dt 14, 1; Os 2, 1
42
Cf 2 S 7, 14; Sal 82, 6
43
Cf 1 Cro 17, 13; Sal 2, 7
44
Cf Mt 27, 54
45
Cf Lc 23, 47
38

137
(Ga 1, 15-16). Y mesora el a cuminsa predica tocante Hesus den
sinagoga, cu e tabata e Yiu di Dios (Hch 9, 20). Esey lo ta desde
principio46 e punto central di fe apostolico 47 profesa na prome
luga pa Pedro como e fundeshi di Iglesia48.

443. Si Pedro a reconoce e caracter transcendente di e filiacion


divino di Hesus Mesias, tabata pasobra cu Hesus a lage compronde
claramente. Dilanti di Sanedrin, riba pregunta di su acusadornan:
Pues, abo ta e Yiu di Dios?, Hesus a responde: Manera bo di:
Mi ta (Lc 22, 70)49. Ya hopi prome, El a designa su mes como
e Yiu cu conoce Tata50, cu ta distinto na e sirbidonan cu Dios
a manda anteriormente na su pueblo51, superior na e propio angelnan 2786
mes52. El a distingui su filiacion for di esun di su discipelnan, nunca
papiando di nos Tata53, excepto pa ordena nan: Boso mester
resa asina: Nos Tata (Mt 6, 9); y E ta enfatisa e distincion aki: Mi
Tata
y boso Tata (Hu 20, 17).
444. E evangelionan ta conta na dos momento solem, e bautismo
y e transfiguracion di Cristo, cu e bos di Tata ta designE como su
Yiu Stima54. Hesus ta designa su mes como e Yiu Unico di Dios 536, 554
(Hu 3, 16) y e ta enfatisa pa medio di e titulo aki su pre-existencia
eterno55. E ta pidi fe den Nomber di e Unico Yiu di Dios (Hu 3, 18).
E confesion Cristian aki ya ta aparece den exclamacion di e centurion
dilanti Hesus na cruz: Di berdad mes cu e hende ey tabata Yiu
di Dios (Mc 15, 39), pasobra ta solamente den e misterio pascual
e creyente por alcansa e sentido pleno di e titulo di Yiu di Dios.

46

Cf 1 Ts 1, 10
Cf Hu 20, 31
48
Cf Mt 16, 18
49
Cf Mt 26, 64; Mc 14, 61
50
Cf Mt 11, 27; 21, 37-38
51
Cf Mt 21, 34-36
52
Cf Mt 24, 36
53
Cf Mt 5, 48; 6, 8; 7, 21 Lc 11, 13
54
Cf Mt 3, 17; 17, 5
55
Cf Hu 10, 36
47

138

445. Despues di Su Resureccion, su filiacion divino ta aparece den e 653


poder di su humanidad glorifica: Yiu constitui di Dios cu poder,
segun Spirito di santidad, pa medio di su Resureccion for di
morto
(Rm 1, 4)56. E apostelnan lo por profesa: Nos a mira su Gloria, Gloria
cu El a ricibi di Tata como Unico Yiu, yen di gracia y berdad
(Hu 1, 14).

56

Cf Hch 13, 33

139

IV. SEOR
446. Den e traduccion Griego di e bukinan di Testament Bieu,
e nomber inpronunciabel cu cual Dios a revela su mes na Moises 57,
YHWH, ta wordo describi cu Kyrios (Seor). Seor desde ey
ta bira e nomber mas normal pa designa e divinidad mes di Dios
209di Israel. E Testament Nobo ta uza den sentido stricto e titulo Seor
pa Tata, pero ta uze tambe, y aki ta algo nobo, pa Hesus,
reconociendo E como Dios58.
447. Hesus ta duna su mes e nomber aki den forma
scondi ora e ta discuti cu e fariseonan tocante e sentido di Salmo
54810959, pero tambe den forma explicito, ora e ta dirigi su mes na su
apostelnan60. A lo largo di henter su bida publico su actonan di
dominio riba naturalesa, riba malesa, riba demonio, riba morto y pica
a demostra su soberania divino.
448. Cu hopi frecuencia, den evangelio, tin hende cu ta dirigi nan
mes na Hesus, yamando E Seor. E titulo aki ta expresa e respet
y confiansa di esnan cu ta acerca Hesus y kendenan ta spera di djE
208, 683yudansa y curacion61. Bou di inspiracion di Spirito Santo ta expresa
e reconocemento di e misterio divino di Hesus 62. Den e encuentro cu
641Hesus resucita, e ta bira adoracion: Mi Seor y mi Dios (Hu 20, 28).
Asina e ta asumi un conotacion di amor y afecto cu ta
keda forma parti intrinsico di e tradicion Cristian: E ta
Seor! (Hu 21, 7).
449. Dunando Hesus e titulo divino di Seor, e prome confesionnan
di fe di Iglesia ta afirma desde principio63 cu e poder, honor y gloria cu
461mester duna na Dios Tata, mester duna Hesus tambe 64 pasobra
57

Cf Ex 3, 14
Cf 1 Co 2, 8
59
Cf Mt 22, 41-46; cf tambe Hch 2, 34-36; Hb 1, 13
60
Cf Hu 13, 13
61
Cf Mt 8; 2; 14, 30; 15, 22 etc.
62
Cf Lc 1, 43; 2, 11
63
Cf Hch 2, 34-36
64
Cf Rm 9, 5; Tt 2, 13; Ap 5, 13
58

140

E ta di condicion divino (Flp 2, 6) y Tata a manifesta e soberania di


Hesus, lantando E for di e mortonan y exaltando E na su
gloria65.

653

450. Desde cuminsamento di historia Cristian, e afirmacion di


seorio di Hesus riba mundo y historia66 ta nifica tambe cu hende no 668-672
mester somete su libertad personal di ningun manera, na ningun poder 2242
terenal sino solamente na Dios Tata y na Seor Hesucristo: Cesar no ta
e Seor67. Iglesia ta kere cu e yabi, e centro y e meta di henter
historia humano ta den su Seor y Maestro68.
451. E oracion Cristian ta marca pa e titulo Seor, ya sea den
e invitacion pa oracion Seor ta cu boso, sea den su conclusion pa 2664-2665
medio di Hesucristo nos Seor of den e sclamacion yen di
confiansa y speransa Marana atha (Seor ta bin!) of Marana tha 2817
(Bini Seor!) (1 Co 16, 22): Amen! Bini, Seor Hesus! (Ap 22,
20).
RESUMEN
452. E nomber di Hesus ta nifica Dios ta salba. E mucha naci di la
Birgen Maria yama Hesus pasobra el a salba su pueblo di
pica (Mt 1, 21). Bou di Shelo no tin otro nomber duna na
hende pa cual nos lo ta salba (Hch 4, 12).
453. E nomber di Cristo ta nifica Esun Hunta, Mesias. Hesus
ta
e Cristo pasobra Dios a huntE cu Spirito Santo y cu poder
(Hch 10, 38). Tabata E kende mester a bin 69, e obheto di
e speransa di Israel (Hch 28, 20).
454. E nomber di Yiu di Dios ta nifica e relacion unico y eterno
di Hesucristo cu Dios su Tata: E ta e unico Yiu di Tata 70
65

Cf Rm 10, 9; 1 Co 12, 3; Flp 2, 9-11


Cf Ap 11, 15
67
Cf Mc 12, 17; Hch 5, 29
68
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 10, 2; cf 45, 2
69
Cf Lc 7, 19
70
Cf Hu 1, 14. 18; 3, 16. 18
66

141

y E mes ta Dios71. Pa ta Cristian ta necesario kere cu Hesucrito


ta Yiu di Dios72.
455. E nomber Seor ta nifica soberania divino. Profesa of invoca
Hesus como Seor ta nifica kere den su divinidad. Ningun
hende por bisa: Hesus ta Seor! sino ta pa medio di Spirito
Santo (1 Co 12, 3).
ARTICULO 3.

HESUCRISTO TA CONCEBI PA OBRA


Y GRACIA DI SPIRITO SANTO Y A NACE DI
SANTA MARIA BIRGEN

PARAGRAF 1.

YIU DI DIOS A BIRA HENDE

I.

PASOBRA VERBO A BIRA CARNI

456. Cu e Credo di Nicea nos ta responde confesando: Pa nos,


hende y pa nos salbacion El a baha for di shelo y pa obra di Spirito
Santo el a bira carni for di Maria Birgen y a bira hende.
457. E palabra a bira carni pa salba nos, reconciliando nos cu Dios:
a stima nos y a manda pa nos su Yiu como sacrificio pa kita
pica di mundo (1 Hu 4, 10). Tata a manda su yiu pa ta Salbador di
mundo (1 Hu 4, 14). El a manifesta su mes pa kita pica (1 Hu 3, 5):

607Dios

385

71
72

Siendo enfermo, nos naturalesa a exigi sanacion; decai


a exigi pa lanta atrobe, siendo morto a exigi pa resucita.
Nos
a
perde
e
posesion
di loke ta bon, tabata necesario pa debolbe nos esey. Door cu nos
tabata sera den scuridad, tabata necesario pa trece e luz bek pa nos,
siendo preso nos a spera riba un Salbador, siendo prisionero nos
tabatin mester di yudansa, siendo catibo nos tabatin mester di un
libertador. E cosnan ey tabata cosnan chikito of insignificante? No ta
e cosnan aki a conmove Dios y a ponE baha y asumi nos naturalesa

Cf Hu 1, 1
Cf Hch 8, 37; 1 Hu 2, 23

142
humano y bishita nos, ya cu humanidad tabata den un estado asina
miserabel y desgraciado?73

458. Palabra a bira carni, pa asina nos conoce amor di Dios:


Den esaki amor cu Dios tin pa nos a manifesta su mes: Dios a manda 219
su Unico Yiu na mundo pa nos biba pa medio di djE (1 Hu 4, 9).
Pasobra asina tanto Dios a stima mundo cu el a duna su unico Yiu,
pa asina tur cu ta kere den djE no perece, sino cu e lo tin bida eterno
(Hu 3, 16).
459. Palabra a bira carni pa ta nos modelo di santidad: Tuma
riba boso mi yugo y sia di Mi... (Mt 11, 29) Ami ta e caminda, 520, 823
Berdad y Bida. Ningun hende no ta yega na Tata, si no ta pa medio 2012
di Mi (Hu 14, 6). Y Tata, den sero di Transfiguracion ta ordena:
Boso scuchE (Mc 9, 7)74. E ta efectivamente, e modelo di
e bienaventuransanan y e norma di e ley nobo: Boso stima otro 1717, 1965
manera mi a stima boso (Hu 15, 20). E amor aki tin como
consecuencia e ofrenda efectivo di su mes 75.
460. Palabra a bira carni pa haci nos participe di e naturalesa
divino (2 P 1, 4): Pasobra esey ta e motibo, pa cual e Palabra a bira 1265, 1391
hende y e Yiu di Dios, Yiu di hende, pa asina hende, drentando den
comunion cu Palabra y ricibiendo asina e afiliacion divino ta bira yiu
di Dios76. Pasobra Yiu di Dios a bira hende pa haci nos Dios 77. 1988
Unigenitus Dei Filius, suae divinitatis volens nos esse participes,
naturam nostrum assumpsit, ut homines deos faceret factus homo
(E unico Yiu di Dios kende kier a haci nos participe di su divinidad, a
asumi nos naturalesa pa asina, birando hende E haci hende dios) 78.
II.

ENCARNACION

461. Tumando e frase di San Huan (Palabra a bira carni: Hu 1, 14),


Iglesia ta yama Encarnacion e hecho cu Yiu di Dios a asumi un 653, 661
449
73

SAN GREGORIO DI NISA, Oratio catechetica, 15: PG 45, 48B


Cf Dt 6, 4-5
75
Cf Mc 8, 34
76
SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses 3. 19, 1
77
SAN ATANASIO DI ALEJANDRA, De incarnatione, 54, 3: PG 25, 192B
78
SAN THOMAS DI AQUINO, Opusculum 57 in festo Corporis Christi, 1
74

143

naturalesa humano pa asina logra nos salbacion. Den un himno, cita


pa San Pablo, Iglesia ta canta e misterio di Encarnacion:
Boso mester tin e mesun actitud cu Cristo Hesus tabatin: Aunke
E tabata mescos cu Dios, E no kier a para riba su derecho di keda
igual na Dios. No, El a pone esey un banda; El a bira mescos cu un
catibo y a bira igual na hende. Y ora El aparece como hende,
El a humilia su mes y a bira obedecido te na morto, si, morto na cruz.
(Flp 2, 5-8)79.

462. E carta na Hebreu ta papia di e mes misterio:


Pesey, drentando na mundo, Cristo a bisa: bo no tabata kier sacrificio
ni ofrenda, pero bo a forma un curpa pa mi. Holocausto y sacrificio
pa pica no tabata agrada bo. Despues ma bisa: Ata mi aki ma bin
pa haci bo boluntad, O Dios! (Hb 10, 5-7)80.

463. E fe den e berdadero encarnacion di Yiu di Dios ta e signo


di fe Cristian: Door di esaki boso lo por conoce e
Spirito
di Dios: Tur Spirito cu ta reconoce Hesucristo cu a bin den carni,
ta di Dios (1 Hu 4, 2). Esey ta e conviccion alegre di Iglesia desde
su cuminsamento ora e ta canta e gran misterio di piedad:
El a manifesta su mes den carni (1 Tm 3, 16).

90distintivo

III.

BERDADERO DIOS Y BERDADERO HENDE

464. E acontecimento unico y totalmente singular di Encarnacion


di Yiu di Dios no ta nifica cu Hesucristo ta pa un parti Dios y pa
un parti hende, ni cu e ta e resultado di un mescla bruha entre
divinidad y humanidad. El a bira hende di berdad, sin stop di ta
88Dios di berdad. Hesucristo ta berdadero Dios y berdadero hende.
Iglesia mester a defende y clarifica e berdad di fe aki durante e prome
siglonan contra algun desviacion cu a falsifice.
465. E prome desviacionnan no tanto a nenga e divinidad
di Hesucristo sino mas bien su humanidad berdadero
79
80

Cf Liturgia di ora, Cantico di vispera di diasabra


Hb 10, 5-7, cita di Sal 40, 7-9 (LXX)

144

(docetismo gnostico). Desde e epoca apostolico, fe Cristian a insisti


den
e berdadero encarnacion di Yiu di Dios, cu a bin den carni 81. Pero 242
desde siglo III, Iglesia mester a afirma contra Pablo di Samosata, den
un Concilio reuni na Antioquia, cu Hesucristo ta yiu di Dios
pa naturalesa y no pa adopcion. E prome Concilio Eucumenico
di Nicea, na aa 325, a reconoce den su Credo cu Yiu di Dios
ta engendra, no crea, di mes substancia (homousios) cu Tata
y a condena Arrio kende tabata afirma cu Yiu di Dios a bin di nada 82
y cu e lo ta di un substancia diferente cu di Tata83.
466. E desviacion di Nestor a mira den Cristo un persona humano,
hunto cu e persona divino di Yiu di Dios. Contra esaki San Cirito di
Alehandria y di tres Concilio Eucumenico reuni na Efeso, na aa 431,
a reconoce cu E Palabra, ora di uni den su persona cu un carni anima
pa un alma racional, a bira hende84. E humanidad di Cristo no
tin ningun otro personalidad cu e persona divino di Yiu
di
Dios
cu
a asumi e persona divino aki y a hacie di djE desde su 495
concepcion. Pesey e concilio di Efeso a proclama na aa 431 cu
Maria di berdad mes a bira Mama di Dios, mediante concepcion
humano
di
e
Yiu
di Dios den su su scochi: Mama di Dios, no pasobra e
naturalesa
di
e Verbo of su divinidad ta debe principio di su existencia
na e Birgen santo, pero pasobra su curpa santo, anima
pa un alma racional a nace for di dje. A base di esaki ta
bisa cu e Verbo, door di uni den su persona cu un curpa
anima pa un alma racional a bira hende85.
467. E monofistanan a afirma cu e naturalesa humano a stop di existi
como tal den Cristo, na momento cu el asumi e persona divino di Yiu

81

Cf 1 Hu 4, 2-3; 2 Hu 7
Concilio di Nicea 1: DS, 130
83
Ibid., 126
84
Concilio di Efeso: DS, 250
85
Ibid., 251
82

145

di Dios. Enfrentando e desviacion aki, di cuatro Concilio


Ecumenico, na Calcedonia, a reconoce na aa 451:
Siguiendo pues e santo tatanan nos ta sia unanimamente cu nos
mester reconoce un solo y mesun Yiu y nos Seor Hesucristo: perfecto
den divinidad y perfecto den humanidad, berdaderamente Dios y
berdaderamente hende, consistiendo di alma racional y curpa,
consubstancial cu Tata, segun su divinidad y consubstancial cu nos
segun humanidad, den tur cos semehante na nos, cu excepcion
di pica (Hb 4, 15) naci di Tata prome cu tur siglo segun e divinidad
y pa nos y nos salbacion, naci den e ultimo tempo di Birgen Maria,
e Mama di Dios, segun humanidad.
Nos mester reconoce un y mesun Dios Cristo Seor, Yiu unico di dos
naturalesa, sin confusion, sin cambio, sin division, sin separacion.
E diferencia di e naturalesanan, di ningun manera, ta keda aboli
pa motibo di su union, sino cu e caracteristicanan di
cada
un
di e naturalesanan ta keda preserva ora nan a bin hunto
den un solo persona (prosopon) y un solo hypostasis86.

468. Despues di e Concilio na Calcedonia, algun a mira e naturalesa


humano di Cristo como un sorto di suheto personal. Contra esaki,
e di cinco Concilio Eucumenico, na Constantinopel na aa 553
a reconoce: No tin mas cu un solo hipostasis (persona), kende ta nos
254Seor Hesucristo, un di e Trinidad87. Pesey tur cos den humanidad
di Hesuscristo nos mester atribui na su persona divino como tambe
na su mes suheto88, no solamente e milagernan, sino tambe
e sufrimentonan89 y su morto tambe: Esun cu a keda crucifica den
616carni, nos Seor Hesucristo, ta Dios di berdad, Seor di Gloria y uno
di Santisima Trinidad90.
469. Iglesia asina ta reconoce cu Hesus ta inseparablemente
berdadero Dios y berdadero hende. Di berdad mes e ta Yiu di Dios, cu
212a bira hende, nos ruman, anto esey sin laga di ta Dios, nos Seor:
86

Concilio di Calcedonia: DS, 301-302


Concilio di Constantinopla II: DS, 424
88
Cf ya Concilio di Efeso: DS, 255
89
Cf Concilio di Constantinopla II: DS, 424
90
Ibid., 432
87

146
Id qoud fuit remansit et quod non fuit assumsit (Sin laga di ta loke
E ta, el a asumi loke E no ta), asina e liturgia Romano ta canta 91.
Y e liturgia di San Huan Crisostomo ta proclama y canta: O unico
Yiu y Verbo di Dios! Abo cu ta inmortal, abo cu a digna bo mes pa
salba nos, cu a tuma carni di Santa Mama di Dios y semper Birgen
Maria. Abo, Cristo Dios, sin sufri cambio, bo a bira hende y na cruz,
cu bo morto bo a vence morto. Abo, uno di e Santisima Trinidad,
glorifica cu Tata y Spirito Santo, salba nos!92

91

Liturgia di ora, Antifona de laudes di prome di januari;


cf SAN LEON MAGNO, Sermones, 21, 2-3: PL 54,192A
92
Liturgia bizantina, Tropario O Monoghenis

147

IV. CON YIU DI DIOS TA HENDE?


470. Ya cu den e union misterioso di Encarnacion e naturalesa
humano a ser asumi, no absorbi,93 Iglesia a reconoce den transcurso di
siglo, e pleno realidad di alma humano, cu su actonan di inteligencia
y boluntad y di e curpa humano di Cristo. Pero di modo paralelo,
e mester a recorda na cada ocasion cu e naturalesa humano di Cristo ta
pertenece propiamente na e persona divino di Yiu di Dios cu el a
asumi. Tur loke e ta y ta haci ta pertenece na uno di e Trinidad. Yiu 516
di Dios ta comunica pues, na su humanidad su propio modo personal
di existi den e Trinidad. Asina den su alma y den su curpa, Cristo ta
expresa di manera humano e comportamento divino di e Trinidad 94: 626
E Yiu di Dios a traha cu man di hende, a pensa cu inteligencia di
hende, a actua cu boluntad di hende, a stima cu curason di hende. Naci
di La Birgen Maria, el a bira di berdad mes un di nos, den tur cos 2599
semehante na nos cu excepcion den pica95.
Alma y conocemento humano di Cristo
471. Apolinar di Laodicea a afirma cu den Cristo e Verbo a sustitui
e alma of spirito. Contra e eror aki Iglesia a reconoce cu e Yiu eterno
a asumi tambe un alma racional humano96.
472. E alma humano aki cu yiu di Dios a asumi ta yena di un
berdadero conocemento humano. Como tal, esaki no tabata por pa su
mes ser ilimita: el a desaroya den e condicionnan historico di su
existencia den espacio y tempo. Pesey Yiu di Dios, ora el a bira hende
kier a progresa den sabiduria, estatura y gracia (Lc 2, 52)
y igualmente adkiri loke condicion humano ta adkiri di manera
experimental97. Esaki a coresponde cu e realidad cu boluntariamente
el a tuma condicion di catibo (Flp 2, 7).

93

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 22, 2


Cf Hu 14, 9-10
95
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 22, 2
96
Cf Damaso I, carta pa Obispo oriental: DS, 149
97
Cf Mc 6, 38; 8, 27; Hu 11, 34
94

363

148

473. Pero na mesun momento, e conocemento berdaderamente


humano aki di Yiu di Dios a expresa e bida divino di su persona 98.
E naturalesa humano di e Yiu di Dios, no riba su mes, pero pa su
240union cu e Verbo, a conoce y a manifesta den dje tur loke ta bin
di Dios99. Esaki ta sosode principalmente den loke ta referi na
e conocemento intimo y inmediato cu e Yiu di Dios cu a bira hende,
tin di su Tata100. E Yiu, den su conocemento humano a mustra tambe
e poder divino cu e tabatin di por penetra den e
pensamento
secreto
di curason humano101.
474. Debi na su union cu Sabiduria divino den e persona di e Verbo
encarna, e conocemento humano di Cristo a gosa den plenitud
di conocemento di e plannan eterno cu el a bin revela 102. Loke e ta
reconoce di no sa riba e tereno aki 103, na un otro luga e ta declara di no
tin e mision pa revele104.
Boluntad humano di Cristo
475. Di manera paralelo, Iglesia a profesa den e di seis Concilio
Eucumenico105 cu Cristo ta posee dos boluntad y dos operacion
2008natural, divino y humano, no contrario di otro, sino cooperante
2824di manera cu e Palabra cu a bira carni, den su obedencia na Tata tabata
desea humanamente tur loke cu el a dicidi divinamente cu Tata
y Spirito Santo pa nos salbacion 106. E boluntad humano di Cristo ta
sigui su boluntad divino sin resisti ni opone, sino tur lo contrario
kedando subordina na boluntad omnipotente107.

98

Cf SAN GREGORIO MAGNO, c. Sicut aqua: DS, 475


SAN MAXIMO E CONFESADO, Quaestiones et dubia, 66: PG 90, 840A
100
Cf Mc 14, 36; Mt 11, 27; Hu 1, 18; 8, 55
101
Cf Mc 2, 8; Hu 2, 25; 6, 61
102
Cf Mc 8, 31; 9, 31; 10, 33-34; 14, 18-20. 26-30
103
Cf Mc 13, 32
104
Cf Hch 1, 7
105
Concilio di Constantinopla III, aa 681
106
Cf Concilio di Constantinopla III: DS, 556-559
107
Ibid., 556
99

149

Berdadero curpa di Cristo


476. Como cu e Verbo a bira carni, asumiendo un berdadero
humanidad, e curpa di Cristo tabata limita 108. Pesey hende por
pinta e cara humano di Hesus (Ga 3, 2). Den e di shete Concilio 1159-1162
Eucumenico, Iglesia a reconoce cu su representacion den imagen
2129-2132
sagrado ta legitimo109.
477. Na mes momento, Iglesia semper a admiti cu den curpa
di Hesus, Dios, cu tabata invisibel den su naturalesa a haci su mes
visibel110. Efectivamente, e particularidad individual di curpa
di Cristo ta expresa e persona divino di Yiu di Dios. El a haci
e caracteristicanan di su propio curpa humano asina tanto di dje,
cu pinta den un imagen sagrado, hende por venere, pasobra e
creyente cu ta venera su imagen, ta venera e persona cu e ta
representa111.
Curason di Verbo encarna
478. Hesus, durante su bida, su agonia y su pasion a conoce y stima
nos tur y cada un di nos y El a entrega su mes pa cada un di nos: 487
E Yiu di Dios a stima mi y a entrega su mes pa mi (Ga 2, 20). 368
El a stima nos tur cu un curason humano. Pa e motibo aki, Sagrado 2669
Curason di Hesus, traspasa pa nos picanan y pa nos salbacion 112, ta
ser considera como e principal expresion y simbolo... di amor, cu cual 766
e divino Redentor ta stima continuamente Tata eterno y tur hende 113.
RESUMEN
479. Den e momento, estableci pa Dios, e Yiu Unico di Tata,
e Palabra eterno, kiermen, e Verbo y imagen substancial di Tata,
108

Cf Concilio di Letran, aa 649: DS, 504


Concilio di Nicea II, aa 787: DS, 600-603
110
Misal Romano, Prefacio di Pasco
111
Concilio di Nicea II: DS, 601
112
Cf Hu 19, 34
113
PIO XII, enc. Haurietis aquas: DS,3924; cf ID, enc. Mystici Corporis:
ibid., 3812
109

150

a bira carni: sin perde e naturalesa divino, el a asumi


e naturalesa humano.
480. Hesucristo ta berdadero Dios y berdadero hende den e unidad di
su Persona divino, pa e motibo aki E ta e unico Mediador entre
Dios y hende.
481. Hesucristo tin dos naturalesa, divino y humano, no bruha, sino
uni den e unico Persona di e Yiu di Dios.
482. Cristo, siendo berdadero Dios y berdadero hende, tin
inteligencia y boluntad humano perfectamente di acuerdo
y someti na su inteligencia y su boluntad divino cu e tin den
comun cu Tata y Spirito Santo.
483. E encarnacion ta pues, e misterio di e admirabel union di
naturalesa divino y e naturalesa humano den e unico Persona di
e Verbo.
PARAGRAF 2.

I.

CONCEBI PA OBRA Y GRACIA DI


SPIRITO SANTO, A NACE DI MARIA
BIRGEN

CONCEBI PA OBRA Y GRACIA DI SPIRITO SANTO

484. E anuncio na Maria a inaugura e plenitud di tur tempo


(Ga 4, 4), esta, e cumplimento di promesa haci y di preparacion.
A invita Maria pa concebi esun den cual corporalmente lo biba
461e plenitud di e divinidad (Col 2, 9). Riba su pregunta: Con esey por
ta, ya cu mi no conoce ningun hende homber? (Lc 1, 34), a dune
e contesta divino, pa medio di poder di Spirito: Spirito Santo lo baha
721riba bo (Lc 1, 35).
485. E mision di Spirito Santo semper ta uni y ta poni riba orden
segun esun di e Yiu114. A manda Spirito Santo pa santifica scochi di
Birgen Maria y pa fecunde pa medio di Dios: E ta Seor cu ta
689, 723duna bida, percurando asina cu e ta ricibi e Yiu eterno for
di Tata den un naturalesa humano tuma for di dje.
114

Cf Hu 16, 14-15

151

E unico Yiu di Tata, concebi como hende den scochi


di Birgen Maria, desde principio di su existencia
humano ta Cristo, miho bisa, esun hunta pa Spirito
Santo115. Aunke su manifestacion no a tuma luga sino
progresivamente na: e wardadornan di carne 116, e
magonan117,
na Huan Bautista118 y e discipelnan119. Pesey, henter
Hesucristo
su bida lo manifesta con Dios a hunte cu Spirito Santo
y cu poder (Hch 10, 38).

437486.

II.

NACI DI BIRGEN MARIA

487. Loke fe catolico ta kere tocante Maria ta bini di loke nan ta kere
tocante Cristo, pero locual nan ta sia tocante di Maria ta ilumina na
963
mes momento e fe den Cristo.
E predestinacion di Maria
488. Dios a manda su Yiu (Ga 4, 4), pero pa forma un curpa
pe120, e tabata desea e cooperacion boluntario di un criatura. Pesey
for di tur eternidad, Dios a scoge como Mama di su Yiu, un yiu
muhe di Israel, un mohe Hudiu hoben for di Nazaret na Galilea, un
birgen cu a caba di compromete su mes cu un homber yama Hose, for
di famia di David; nomber di e birgen aki tabata Maria (Lc 1, 26-27):
Tabata boluntad di Tata misericordioso pa e Encarnacion
ta precedi pa consentimento di parti di e Mama
predestina, ya cu mescos cu un muhe ta comparti den
binimento di morto, asina tambe un muhe lo mester
contribui na binimento di bida121.
115
116

Cf Mt 1, 20; Lc 1, 35

Cf Lc 2, 8-20
Cf Mt 2, 1-12
118
Cf Hu 1, 31-34
119
Cf Hu 2, 11
120
Cf Hb 10, 5
121
Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 56; cf 61
117

152

489. A lo largo di henter Aliansa Antiguo, e mision di hopi 722


64muhe santo a prepara e mision di Maria. Na principio di tur 410
tempo tabatin Eva, cu apesar di su desobediencia ta ricibi e promesa
cu un di su descendientenan lo ta e vencedo di e Malbado 122 y di lo ta 145
Mama di tur cu ta biba123. Den virtud di e promesa aki Sara ta concebi
un yiu, apesar di su edad avansa caba 124. Contra tur expectativa
humano, Dios ta scoge esnan cu nan ta mira como impotente y
debil125, pa demostra fieldad na su promesa. Entre nan Ana, mama di
Samuel126, Debora, Ruth, Judith, Ester y hopi muhe mas. Maria a
sobresali
entre
e humildenan y e pobernan di Seor, cu ta warda cu confiansa
e salbacion for di dje y cu ta brinde hospedahe. Finalmente cu ne,
sublime yiu di Sion, despues di un wardamento largo riba e promesa,
e termino ta yega y e plan nobo di salbacion ta cuminsa 127.
Inmaculata Concepcion
490. Pa bira Mama di e Salbador, Dios a dota Maria cu un don, di
acuerdo cu un mision asina importante128. Na momento di duna
e anuncio, Angel Gabriel a salude cu e palabranan yen di gracia
2676, 2853(Lc 1, 28). Efectivamente, pa e duna su consentimento boluntario di su
2001fe na momento di haya e anuncio di su vocacion, tabata necesario pa
e tabata totalmente posei pa e gracia di Dios.
491. A lo largo di e siglonan, Iglesia a bira consciente cu Maria
di gracia129 a haya redencion di Dios desde su concepcion. Esaki
ta loke e dogma di Inmaculata Concepcion, proclama na aa 1854
door di Papa Pio IX, ta declara:

411yen

Bienaventurado Birgen Maria a preserva inmunidad di tur mancha


di pica original desde e prome instante di su concepcion pa gracia
122

Cf Gn 3, 15
Cf Gn 3, 20
124
Cf Gn 18, 10-14; 21, 1-2
125
Cf 1 Co 1, 27
126
Cf 1 S1
127
Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 55
128
Ibid., 56
129
Cf Lc 1, 28
123

153
particular y privilegio di Dios omnipotente, como atencion pa
e meritonan di Hesucristo Salbador di e genero humano130.

492. E resplandeciente santidad completamente singular aki cu 1077


a enrikecie desde prome instante di su concepcion 131, ta bin
2011completamente for di Cristo. E ta redimi di e manera mas sublime
den atencion pa merito di su Yiu132. Tata a bendicione cu tur clase di
bendicion spiritual di shelo den Cristo (Ef 1, 3), mas cu ningun otro
persona crea. El a eligie den djE, prome cu creacion di mundo pa ta
santo y inmacula den su presencia, yena cu amor (Ef 1, 4).
493. E tatanan di e tradicion oriental ta yama Mama di Dios, Esun
henteramente Santo (Panaghia). Nan ta dune culto como esun
liber di tur mancha di pica y como esun forma pa Spirito Santo
y transforma den un criatura nobo133. Pa gracia di Dios, Maria
a permanece puro di tur pica personal durante henter su bida.
Haci cu mi segun bo palabra
494. Na e anuncio cu e lo duna luz na Yiu di Haltisimo, pa virtud
di Spirito Santo134, sin conoce ningun homber, Maria a contesta cu 2617, 148
obediencia di fe (Rm 1, 5) y sigur cu pa Dios no tin nada imposibel:
Ata aki e sirbido di Seor, haci cu mi segun bo palabra
(Lc 1, 37-38). Dunando asina su consentimento na palabra di Dios,
Maria a bira Mama di Hesus y aceptando di henter su curason
e boluntad divino di salbacion y sin cu ningun pica a strobe, 968
el a entrega su mes completamente na e persona y na e obra di su Yiu,
pa sirbi den su dependencia y hunto cu nE, pa gracia di Dios,
na e misterio di Redencion135:
E, efectivamente, manera San Ireneo ta bisa: Pa su obediencia
el a logra su mesun salbacion y di henter genero humano. Pa e motibo
aki, varios Tata di antiguedad, den nan predicashi ta coincidi cu
130

PIO IX, Bulla Ineffabilis Deus: DS, 2803


Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 56
132
Ibid., 53
133
Ibid., 56
134
Cf Lc 1, 28-37
135
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 56
131

726

154
esaki afirmando cu: e conopi di desobediencia cu Eva a mara pa falta
di fe, Birgen Maria a los cu su fe. Loke e birgen Eva a mara pa
motibo di falta di fe, Birgen Maria a los cu su fe. Comparando e cu
Eva, ta yama Maria Mama di e bibonan y cu mas frecuencia ta
afirma
cu
morto
a bin door di Eva y bida door di Maria136.

136

Ibid., 56; cf SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 3, 22, 4

155

Maternidad divino di Maria


495. Yama den Evangelio como Mama di Hesus (Hu 2, 1;
19, 25)137, Maria ta aclama, bou di impulso di Spirito Santo, como
Mama di Seor, desde prome cu e nacemento di su Yiu (Lc 1, 43).
Efectivamente, esun cu el a concebi como hende pa obra di Spirito
Santo y cu berdaderamente a bira yiu segun e carni ta ningun otro
466, 2677cu e Yiu Eterno di Tata, e segundo persona di Santisimo Trinidad.
Iglesia ta profesa cu Maria, berdaderamente ta Mama di Dios
(Theotokos)138.
Birginidad di Maria
496. Desde prome formulacion di fe139, Iglesia a confesa cu a concibi
Hesus den scochi di Birgen Maria unicamente a traves di Spirito
Santo, afirmando tambe e aspecto corporal di e suceso aki: a concebi
absque semine ex Spiritu Sancto140, esaki ta nifica sin simiya
di homber pero pa obra di Spirito Santo. E padernan ta mira
e concepcion birginal como e signo cu, esun cu a bin den un
humanidad manera esun di nos, ta berdaderamente Yiu di Dios:
Asina San Ignacio di Antoquia (na cuminsamento di siglo II) a bisa:
Sea firmemente convenci encuanto cu nos Seor ta berdaderamente
di rasa di David segun carni141, cu e ta Yiu di Dios142, segun boluntad y
poder di Dios, cu berdaderamente el a nace for di un birgen...
cu berdaderamente nos a clabe den su carni bou di Poncio Pilato...
cu berdaderamente el a muri, como tambe berdaderamente
el a resucita143.

497. E relatonan Evangelico144 ta presenta e concepcion birginal


como un obra divino cu ta sobrepasa tur comprendemento
137

Cf Mt 13, 55
Cf Concilio di Efeso: DS, 251
139
Cf Ds, 10-64
140
Concilio di Letran, aa 649: DS, 503
141
Cf Rm 1, 3
142
Cf Hu 1, 13
143
San Ignacio di Antioquia, Epistula ad Smyrnaeos, 1-2
144
Cf Mt 1, 18-25; Lc 1, 26-38
138

156

y posibilidad humano145: E yiu den dje ta bin di Spirito Santo,


asina e angel a bisa Hose, su casa recien (Mt 1, 20), tocante Maria.
Iglesia
ta mira den esaki e cumplimento di e promesa divino, haci door
di profeta Isaias: Tasina cu e birgen lo keda concebi y lo duna luz
na un yiu homber146.
498. Tin biaha e silencio cu ta reina den Evangelio di San Marco
y den e cartanan di Testament Nobo, encuanto e concepcion birginal di
Maria ta desconcertante. Tambe ta keda plantea si no ta trata aki
di un leyenda of di un construccion teologico sin pretension historico.
E contesta riba esaki mester ta; cu fe den concepcion birginal
di Hesus a topa cu oposicion fuerte, cu burla of incomprension di parti
di esnan cu no ta kere, esta Hudiu y pagano 147; no a origina for di
mitologia pagano ni for di un adaptacion di e idea den su tempo. E
sentimento
90
di e misterio aki no ta accesibel mas sino pa e fe cu ta mira den esaki
e laso cu ta uni e misterionan na otro 148 denter di e conhunto di
Misterio di Cristo, desde su Encarnacion te su Pasco. San Ignacio di
Antioquia ya a duna testimonio di e vinculo aki: E Prins di e
mundo aki no a nota e birginidad di Maria y su parto, ni
tampoco e morto di Seor: e tres misterionan resonante 2717
aki cu a keda realisa den silencio di Dios149.
Maria, esun semper Birgen
499. E profundisacion di fe den maternidad birginal a hiba Iglesia na
confesa e birginidad real y perpetua di Maria 150, incluso durante
dunamento di luz di e Yiu di Dios, cu a bira hende 151. Efectivamente,
145

Cf Lc 1, 34
Is 7, 14 segun traduccion Griego di Mt 1, 23
147
Cf San Justino, Dialogus cum Tryphone Judaeo, 99, 7; Origenes, Contra
Celsum, 1, 32, 69 entre otro
148
Concilio di Vaticano 1: DS, 3016
149
SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA, Epistula ad Ephesios
150
Cf Concilio di Constantinopolo II: DS, 427
151
Cf SAN LEON MAGNO, c. Lectis dilectionis tuae: DS, 291; Pelagio 1,
c. Humani generis: Ibid., 442; Concilio di Letran, aa 649: ibid., 571;
PIO IV, con. Cum quorumdam hominum: ibid., 1880
146

157

e nacemento di Cristo leu di disminui a consagra e integridad


birginal di su Mama 152. Liturgia di Iglesia ta celebra Maria como
e Aeiparthenos, esun semper Birgen153.
500. Algun biaha tin obhecion encuanto esaki, ya cu Scritura ta
menciona algun ruman homber y muhe di Hesus 154. Iglesia semper ta
comprende bou di e pasahenan aki cu no ta referi na otro yiu di Birgen
Maria; efectivamente, Santiago y Hose rumannan di Hesus
(Mt 13, 55) ta e yiunan di un tal Maria, discipulo di Cristo, 155 cu
specificamente ta referi na dje como e otro Maria (Mt 28, 1). Ta
trata di un famia cerca di Hesus, segun expresa den Testament Bieu 156.
501. Hesus ta e unico Yiu di Maria. Pero maternidad spiritual di
ta extende157 na tur hende, cu El a bin pa salba: El a duna luz
na e Yiu cu Dios a constitui como e mayo di hopi ruman (Rm 8, 29),
970miho bisa, di e creyentenan, pa kendenan E ta colabora cu amor di
Mama den nan nacemento y educacion158.
969Maria

Maternidad birginal di Maria disea door di Dios


502. E wowo di fe, den contexto di henter e Revelacion,
descubri e motibonan misterioso di con Dios, den su
plan di salbacion, tabata desea pa Su Yiu nace for di un
birgen. E motibonan aki ta referi tanto na e persona di
Cristo y su mision redentor, como tambe na
e acceptacion cu Maria a duna na e mision ey, na
nomber di tur hende.

90por

503. E birginidad di Maria ta manifesta e iniciativa absoluto di Dios


Encarnacion. Hesus su unico Tata ta Dios159. Naturalesa humano
cu el a tuma no a alehe nunca for di su Tata... substancialmente cu su

422den

152

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 57


Cf ibid., 52
154
Cf Mc 3, 31-35; 6, 3; 1 Co 9, 5; Ga 1, 19
155
Cf Mt 27, 56
156
Cf Gn 13, 8; 14, 16; 29, 15
157
Cf Hu 19, 26-27; Ap 12, 17
158
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 63
159
Cf Lc 2, 48-49
153

158

Tata den divinidad; substancialmente cu su Mama den nos humanidad,


pero propiamente Yiu di Dios den su dos naturalesanan160.
504. A concebi Hesus door di obra di Spirito Santo, den scochi di
Birgen Maria, pasobra E ta e Adam Nobo161, cu lo inaugura e creacion 359
nobo: E prome homber tabata di mundo, un homber di
tera; di dos ta di shelo (1 Co 15, 47). E humanidad di Cristo desde su
concepcion ta yena cu Spirito Santo, pasobra Dios ta duna Spirito sin
midi
(Hu 1, 13). Di su plenitud, como Cabes di humanidad salba 162,
nos tur a ricibi gracia y mas gracia (Hu 1, 16).
505. Hesus, e Adam Nobo, pa medio di su concepcion
birginal,
ta inicia e nacemento nobo di e yiunan adoptivo den Spirito Santo pa 1265
medio di fe. Con esey por ta? (Lc 1, 34)163. Participacion den
bida divino no ta origina di sanger, ni di deseo carnal, ni di
deseo di hende, sino di Dios (Hu 1, 13). Ricibimento di e bida
aki ta birginal pasobra Spirito ta regala esaki
completamente na hende. E sentido di ta un bruid
encuanto e vocacion humano den su relaciona cu
Dios164, ta keda perfectamente cumpli den e maternidad
birginal di Maria.
506. Maria ta birgen pasobra su birginidad ta e signo di su fe, sin ta
mancha pa duda algun y di su entrega total na boluntad di Dios 165. 148, 1814
Su fe a pone cu el a bira Mama di e Salbador;Beatior est Maria
percipiendo fidem Christi quam concipiendo carnem Christi (Mas
bienaventurado Maria ta door di a ricibi Cristo pa su fe, cu pa concibi
den su scochi carni di Cristo)166.

160

Concilio di Friaul, aa 796: DS, 619


Cf 1 Co 15, 45
162
Cf Col 1, 18
163
Cf Hu 3, 9
164
Cf 2, Co 11, 2
165
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 63 y 1 Co 7, 34-35
166
SAN AGUSTIN, De sancta virginitate, 3: PL 40, 398
161

159

507. Maria ta birgen y mama alabes pasobra e ta e imagen 967


y e realisacion mas perfecto di Iglesia 167: Iglesia ta converti su mes
den Mama pa medio di palabra di Dios acepta cu fe. Ya cu pa medio di
predicashi y bautismo, e ta engendra e yiunan concebi di Spirito Santo 149
y naci di Dios pa un bida nobo y inmortal. E ta e birgen tambe
cu ta mantene integro y puro e fieldad priminti na e
Bruidegom168.
RESUMEN
508. For di descendencia di Eva, Dios a scoge Birgen Maria pa bira
Mama di su Yiu. E yen di gracia ta e fruta excelente
di redencion169; desde e prome momento di su concepcion
el a keda totalmente liber di e mancha di pica orginal y el
a permanence puro di tur pica personal, durante henter su bida.
509. Maria berdaderamente ta Mama di Dios, pasobra e ta Mama
di e Yiu eterno di Dios cu a bira hende y cu ta Dios mes.
510. Maria tabata Birgen na momento di concepcion di su yiu,
Birgen durante su embaraso, Birgen durante e parto, Birgen
despues di e parto y Birgen pa semper 170; cu henter su ser e ta
sirbido di Seor (Lc 1, 38).
511. Birgen Maria cu su fe y obediencia a colabora activamente na
salbacion di hende171. El a pronuncia su fiat loco totius
humanae natutae (ocupando e luga di henter naturalesa
humano)172. Pa su obediencia, el a converti den e Eva nobo,
mama di tur bibo.
PARAGRAF 3.

167

E MISTERIONAN DI BIDA DI CRISTO

Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 63


Ibid., 64
169
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 103
170
SAN AGUSTIN, Sermones, 186, 1: PL 38,999
171
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 56
172
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, III, 30, 1
168

160

512. Tocante bida di Cristo, e Credo (Simbolo di Fe), ta


papia solamente di e misterionan di Encarnacion (concepcion y
nacemento) y di Pasco (pasion, crucificacion, morto, deramento,
bahamento na fierno, resureccion y ascencion). No ta menciona nada
1163explicitamente di misterio di bida priva y publico di Hesus. Pero e
articulonan di fe, referente na Encarnacion y Pasion di Hesus, ta
ilumina henter bida terenal di Cristo. Tur loke Hesus a haci y a sia
desde cuminsamento te na e dia cu a hibe shelo (Hch 1,1-2),
mester
mira
den
luz
di
e misterionan di Pasco di Nacemento y Pasco di Resureccion.
513. Catisashi, segun circunstancia, mester presenta tur rikesa di
e Misterionan di Hesus. Akiden ta indica suficientemente, algun 426, 561
elemento comun di tur Misterio di bida di Cristo (1), pa delia
seguidamente e misterionan principal di e bida priva (2) y bida
publico (3) di Hesus.
I.

HENTER CRISTO SU BIDA TA UN MISTERIO

514. Hopi asunto tocante di Hesus, cu ta interesante pa curiosidad


humano, no ta aparece den Evangelio. No ta menciona casi nada di su
bida na Nazaret, tampoco no ta conta un gran parti di su bida
publico173. Loke a skirbi den Evangelio a wordo inclui pa
por kere cu Hesus ta E Cristo, e Yiu di Dios, y pa hende,
door di kere, por tin bida den su nomber (Hu 20, 31).
515. E hendenan cu a pertenece na e promenan cu
tabatin fe, a skirbi e Evangelio174 y nan tabata compartie cu e 126
otronan.
Door
di
conoce,
pa medio di nan fe, ken Hesus ta, nan por a mira y haci otro mira
e pistanan di su Misterio durante henter su bida aki na tera. Desde
e bruki di su nacemento175 te na e binager di su Pasion176 y e mortaha
di su Resureccion177, tur cos di bida di Hesus ta seal di su Misterio.
173

Cf Hu 20, 30
Cf Mc 1, 1
175
Cf Lc 2, 7
176
Cf Mt 27, 48
177
Cf Hu 20, 7

609, 774

174

477

161

Pa medio di su actonan, su milagernan y su palabranan, a revela


cu den djE, corporalmente (Col 2, 9), ta biba henter e plenitud
di Divinidad. Su humanidad a aparece como sacramento, es
decir, e seal y instrumento di su divinidad y di e
salbacion, cu e ta trece. Loke tabata visibel den su bida
terenal ta conduci na e misterio invisibel di su
descendencia divino y di su mision di redentor.
Caracteristicanan cu
Misterionan di Hesus

ta

cosnan

comun

den

516. Henter Cristo su bida ta Revelacion di Tata; su palabranan


su obranan, su silencio y su sufrimento, su manera di ta y di papia, 65
Hesus por a bisa: Esun cu ta mira mi ta mira Tata (Hu 14, 9)
y e Tata por bisa: Esaki ta mi Yiu stima; scuche (Lc 9, 35). Nos
Seor, birando hende pa cumpli cu boluntad di Tata 178, te hasta
e detayenan di mas chikito di su misterionan ta
manifesta
e
amor
di Dios pa nos (1 Hu 4, 9).

2708y

517. Henter Cristo su bida ta Misterio di Redencion. Nos ta haya


prome cu tur cos pa via di sanger di e cruz 179, pero
e misterio aki ta activo den henter bida di Cristo. Esaki ya desde
su Encarnacion, pasobra birando pober el a enrikece nos door di su
pobresa180; den su bida priva unda e ta paga pa nos
rebeldia pa medio di su sumision 181; den su palabra cu ta purifica
esnan cu ta scuche182; den su curacionnan y sacamentonan
di diabel, pa cual El a kita nos flakesa y a carga nos
enfermedadnan (Mt 8, 17)183; den su Resureccion, pa medio di
cual e ta hustifica nos184.

606, 1115Redencion

178

Cf Hb 10, 5-7
Cf Ef 1, 7; Col 1, 13-14
180
Cf 2 Co 8, 9
181
Cf Lc 2, 51
182
Cf Hu 15, 3
183
Cf Is 53, 4
184
Cf Rm 4, 25
179

162
668, 2748518.

Henter Cristo su bida ta Misterio di Recapitulacion. Tur loke


Hesus a haci, a bisa y a sufri, tabatin como meta restablece e hende cu
a cay pa e por realisa su prome vocacion:
Na momento cu Cristo a encarna y bira hende, el a recapitula den
su mes e historia largo di humanidad, y a ofrece nos salbacion den
su propio historia, ya cu loke nos a perde den Adam, es decir, ta
imagen y semehansa di Dios, nos lo por haya bek den Cristo Hesus 185.
Pa e motibo aki Cristo a biba tur etapa den bida humano, debolbiendo
asina e comunion cu Dios na tur hende186.

Nos comunion den Misterio di Hesus


519. Henter rikesa di Cristo ta pa tur hende y ta e bon di cada un 187.
793, 602Cristo no a biba su bida pa su mes, sino pa nos, desde su Encarnacion
pa nos e hendenan y pa nos salbacion te na su morto, pa nos 1085
picanan (1 Co 15, 3) y den su Resureccion pa nos hustificacion
(Rm 4, 25). Awo ainda e ta nos abogado cerca di Tata (1 Hu 2, 1), E
ta biba pa semper pa intercede pa nos serca Dios (Hb 7, 25).
El a drenta shelo mes pa aya presenta dilanti di Dios na nos fabor
(Hb 9, 24).
520. Durante henter su bida, Hesus a aparece como nos modelo 188:
E ta e hende perfecto189 cu ta invita nos pa bira su discipelnan y pa 459, 359
siguie; cu su humiliacion, el a duna nos un ehempel pa sigui 190; cu su 2607
oracion e ta atrae oracion 191; cu su pobresa, e ta haci un yamada pa
acepta libremente escasez y persecucion192.
521. Tur loke Cristo a biba ta haci cu nos por bibe den dje y cu e ta
biba den nos. Cu su encarnacion, e Yiu di Dios, a uni den cierto modo 2715
1391
185

SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 3, 18, 1


Ibid. 3, 18, 7: cf 2, 22, 4
187
HUAN PABLO II, enc. Redemptor hominis, 11
188
Cf Rm 15, 5: Flp 2, 5
189
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 38
190
Cf Hu 13, 15
191
Cf Lc 11, 1
192
Cf Mt 5, 11-12
186

163

cu tur hende193. Nos ta yama pa ta cu un cos so cu nE; e ta pone nos


bay di acuerdo, encuanto parti di su Curpa, di loke el a biba den su
carni pa nos y como nos modelo:
Nos mester sigui y nos mester cumpli cu condicion y Misterio
di Hesus y frecuentemente pidie pa realisa esaki y pa hibe den nos
plenitud y den Iglesia henter Pasobra e Yiu di Dios tin e intencion
pa haci, participa, extende y continua su Misterionan den nos y den
henter Iglesia pa gracia cu E ta desea di comunica nos y pa
e efectonan cu e kier logra den nos, danki na e Misterionan. Y pa
medio di esaki E ta desea di realiza nan den nos194.

II.

MISTERIO DI INFANCIA Y DI BIDA PRIVA DI HESUS

E Preparacionnan
522. E binimento na tera di e Yiu di Dios ta un
acontecimento asina inmenso cu Dios a dicidi pa 711, 762
prepare
durante
siglo
y
siglonan.
Tur
e rito y sacrificio, figura y simbolo di e Prome Aliansa
(Hb 9, 15), tur E ta laga convergi cu Cristo; E ta
anunciE
pa
boca
di
e profetanan, cu a sigui otro na Israel. Ademas E ta
lanta den curason di e paganonan un speransa, ainda
confuso, di e binimento di Cristo.
523. San Huan Bautista ta e precursor 195 inmediato di Seor, pa
196
712-720prepara e caminda pE . Profeta di Altisimo (Lc 1, 76), cu ta
197
sobrepasa tur profeta , di cual e ta e ultimo 198, el a inaugura
e Evangelio199; for di scochi di su mama 200 e ta saluda e binida
di Cristo y ta haya su alegria door di ta e amigo di e bruidegom
193

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes 22, 2


SAN HUAN EUDES, Tractatus de regno Iesu
195
Cf Hch 13, 24
196
Cf Mt 3, 3
197
Cf Lc 7, 26
198
Cf Mt 11, 13
199
Cf Hch 1, 22
200
Cf Lc 1, 41
194

164

(Hu 3, 29), cu e ta seala como e Lamchi di Dios cu ta kita pica


di mundo (Hu 1, 29). Precediendo Hesus cu e Spirito y poder di
Elias (Lc 1, 17), e ta duna testimonio di dje mediante su predicashi,
su bautismo di conversion y finalmente mediante su martiri o201.
524. Celebrando anualmente e liturgia di Advent, Iglesia ta actualisa
1171e wardamento riba e Mesias: participando na e preparacion largo
di e prome binimento di e Salbador, e fielnan ta renoba e deseo
ardiente di su segundo binimento202. Celebrando e nacemento
y e martirio di e Precursor, Iglesia ta uni su mes na e deseo aki:
Ta necesario pa e crece y ami disminui (Hu 3, 30).
Misterio di Pasco di Nacemento
525. Hesus a nace den un stal humilde di un famia
pober203;
437algun cuidado di bestia senciyo tabata e prome testigonan
2443di e acontecimento. Den e probesa aki gloria di shelo a manifesta
su mes204. Iglesia no ta cansa di canta e gloria di e anochi ey:
Awe La Birgen a duna luz na e Eterno,
y tera a ofrece un cueba na e Inaccesibel.
Angelnan y wardadornan ta alabE
E Magonan ta cana cu e streya;
Pasobra a nace pa nos,
e Nio chikito,
e Dios prome cu siglonan205.

526. Bira mucha relaciona cu Dios ta e condicion pa drenta


den Reino206. Pa haci esaki ta necesario pa bo rebaha bo mes 207, haci
bo mes chikito; mas ainda: ta necesario pa nace di nobo(Hu 3, 7),
nace di Dios208 pa bira yiu di Dios (Hu 1, 12). E Misterio
201

Cf Mc 6, 17-29
Cf Ap 22, 17
203
Cf Lc 2, 6-7
204
Cf Lc 2, 8-20
205
Liturgia bizantina. Traduccion di Contaquio di Romano, e cantor
206
Cf Mt 18, 3-4
207
Cf Mt 23, 12
208
Cf Hu 1, 13
202

165

di Pasco di Nacemento ta realisa su mes den nos ora Cristo haya


forma den nos209. Pasco di Nacemento ta e Misterio di e intercambio
admirabel aki:
O admirabile commercium! E Creado di genero humano, tumando
curpa y alma, a nace di un birgen y birando hende sin asistencia
di homber, ta laga nos comparti den su divininad210.
460

Misterio di infancia di Hesus


527. E circuncision di Hesus, riba di ocho dia di su nacemento 211,
ta e seal di su incorporacion den descendencia di Abraham,
den pueblo di Aliansa. E ta e seal di su sometemento na Ley212 580
y di su consagracion na e culto di Israel, na cual e lo participa 1214
durante henter su bida. E signo aki ta prefigura e
circuncision di Cristo ey, cu ta e Bautismo 213.
528. Epifania ta manifestacion di Hesus como Mesias di Israel,
Yiu di Dios y Salbador di mundo. Cu bautismo di Hesus den riu 439
Jordano y casamento di Cana214, Epifania ta celebra adoracion di
Hesus door di algun mago cu a bin for di Oriente 215. Den
e magonan aki, representantenan di religionnan pagano di
pueblonan bisia, Evangelio ta mira e prome nacionannan cu ta
acepta, pa medio di Encarnacion, e Bon Noticia di salbacion. E yegada
di e magonan na Herusalem pa rindi homenahe na e Rey di
Hudiunan216 ta demostra cu nan ta buscando, na Israel, pa medio
di
217
711-716e luz mesianico di e streya di David , na Israel, esun cu lo
bira
rey
209

Cf Ga 4, 19
Liturgia di Ora,1, Antifona di octava de Navidad
211
Cf Lc 2, 21
212
Cf Ga 4, 4
213
Cf Col 2, 11-13
214
Cf Liturgia di ora, I, Antifon di Magnificat di segundo vispera di Epifania
215
Cf Mt 2, 1
216
Cf Mt 2, 2
217
Cf Nm 24, 17; Ap 22, 16
210

166

di tur nacion218. Nan binimento ta nifica cu paganonan por


descubri Hesus y adore como Yiu di Dios y Salbador di
mundo, simplemente door di aserca Hudiunan 219 y ricibi di
nan e promesa mesianico manera ta poni den Testament
Bieu220.
Epifania
ta
manifesta
cu
e multitud di paganonan ta drenta den famia di e patriarcanan 221
y cu nan ta adkiri dignidad di e pueblo eligi di Israel 222.
529. Presentacion di Hesus den Tempel 223 ta demostre como
224
583e Primogenito cu ta pertenece na Seor . Cu Simeon y Ana
122henter Israel ta spera su encuentro cu e Salbador e
439nomber
duna
na
e evento aki den e tradicion Bizantino. Ta reconoce
Hesus
como
614e Mesias tan spera, e luz di nacion y e gloria di
Israel, pero tambe un seal di contradiccion. E spada
di
dolor
pronostica
pa
Maria,
ta anuncia otro ofrenda, perfecto y unico, esun di Cruz
cu
lo
trece
e salbacion cu Dios a prepara pa tur pueblo.
530. E Huida pa Egipto y e matansa di inocente225 ta demostra
e oposicion di scuridad contra e luz: El a bin su Cas y
574su mesun hendenan no a ricibie. Henter Hesus su bida
lo ta den luz di persecucion. Su hendenan ta comparti
esaki cu ne226. Su regreso for di Egipto 227 ta recorda e exodo228 y ta
presenta Hesus como e libertador definitivo di pueblo di Dios.
218

Cf Nm 24, 17-19
Cf Hu 4, 22
220
Cf Mt 2, 4-6
221
SAN LEON MAGNO, Sermones, 23: PL 54, 224B
222
Misal Romano, Vigilia di pasco 26: oracion despues di tercer lectura
223
Cf Lc 2, 22-39
224
Cf Ex 13, 2. 12-13
225
Cf Mt 2, 13-18
226
Cf Hu 15, 20
227
Cf Mt 2, 15
228
Cf Os 11, 1
219

167

Misterionan di bida scondi di Hesus


531. Hesus a comparti, durante mayoria parti di su bida, e condicion
di e inmenso mayoria di hende; un bida diario sin aparente
importancia, un bida di trabou manual, un bida religioso di un Hudiu
someti na ley di Dios229, un bida den e comunidad. Di henter e periodo 2427
aki a wordo conta na nos cu Hesus tabata someti na su
mayornan
y cu e tabata progresa den sabiduria, y den gracia di Dios y hende
(Lc 2, 51-52).
532. Cu sumision na su Mama y na su tata legal, Hesus ta cumpli
perfectamente cu e di cuater mandamento. E ta e imagen temporal 2214-2220
di su obediencia filial na su Tata Celestial. E sumision diario di Hesus 612
na Hose y Maria ta anuncia y anticipa e sumision di Diahuebs Santo:
No haci mi boluntad (Lc 22, 42). E obediencia di Cristo na e bida
diario priva ta inaugura ya caba e obra di restauracion di loke
e desobediencia di Adam a destrui230.
533. E bida scondi na Nazaret ta permiti tur hende di yega den
contacto cu Hesus pa medio di e caminda mas comun di bida humano:
Nazaret ta e scol na unda ta cuminsa na comprende e
2717
bida
di
Hesus.
E scol caminda ta cuminsa cu conocemento di
Evangelio E prome les ta silencio. Mare e amor pa
silencio
e
mentalidad
admirabel
y indispensabel, renoba y fortalece su mes den nos 2204
Tambe e ta ofrece nos un les den bida familiar. Mare
Nazaret
sia
nos
tambe
e nificacion di bida familiar, su comunion di amor, su
beyesa senciyo y sobrio, y su caracter sagrado y
inviolabel... Finalmente aki tambe nos ta sia e les den
trabou. Nazaret e cas di e Yiu di e Carpinte. Con nos
ta desea di comprende e sobrio, pero redentor ley di
trabou humano. Finalmente, nos ta desea desde aki di
229
230

Cf Ga 4, 4
Cf Rm 5, 19

168
2427

saluda
tur
trahado
di mundo y fiha nan atencion riba nan gran modelo, nan
ruman
cu
ta Dios231.

534. E hayamento di Hesus den Tempel232 ta e unico suceso


583, 2599cu
a kibra e silencio di Evangelio encuanto e aanan
scondi
di
Hesus.
964Cu esaki Hesus a duna un impresion di e misterio di su
consagracion total na e mision, cu ta resultado di su
filiacion
divino:
Boso
no
sa
cu mi mester haci trabou di mi Tata? Maria y Hose no
a comprende e palabranan aki, pero nan a acepta
esaki cu fe y Maria cuidadosamente a conserva tur cos
den
su
curason,
durante
tur
e aanan cu Hesus a permanece scondi den silencio di
un bida comun.
III.

MISTERIONAN DI BIDA PUBLICO DI HESUS

Bautismo di Hesus
535. Cuminsamento233 di bida publico di Hesus ta su bautismo door
234
719-720di Huan den riu Jordano . Huan tabata proclama un bautismo
di conversion pa pordon di pica (Lc 3, 3). Un multitud di pecado,
cobrado di belasting y solda235, fariseo, saduseo236 y prostituta237
a lage bautisa nan. E ora ey Hesus a aparece. E Bautista a duda.
701Hesus ta insisti y ta ricibi bautismo. E ora ey Spirito Santo, den forma
di un palomba, a baha riba Hesus y e bos di shelo a proclama cu esaki
438

231

PABLO VI, discurso di dia 5 di januari 1964 na Nazaret, cf Liturgia


di ora, 1, Ofishi di lectura di fiesta di Sagrado Famia
232
Cf Lc 2, 41-52
233
Cf Lc 3, 230
234
Cf Hch 1, 22
235
Cf Lc 3, 10-14
236
Cf Mt 3, 7
237
Cf Mt 21, 32

169

ta mi Yiu stima238. Esaki ta e manifestacion (Epifania) di Hesus


como Mesias di Israel, e Yiu di Dios.
536. Di su parti, bautismo di Hesus ta aceptacion y inauguracion
606di su mision como Sirbido sufriente di Dios. El a laga nan conte
entre e pecadornan239; ya caba e ta e Lamchi di Dios cu ta kita
1224pica
di mundo (Hu 1, 29); ya caba e ta anticipa e bautismo di 444
su morto sangriente240. Ya El a bin pa cumpli cu tur husticia (Mt 3, 727
15), miho bisa, e ta somete su mes completamente na boluntad di su 739
Tata:
pa amor E ta acepta e bautismo di morto pa pordon di nos picanan 241.
Na e aceptacion aki e bos di Tata ta contesta cu henter su
complacencia den su Yiu242. E Spirito cu Hesus ta posee den plenitud
desde su concepcion ta bin pa baha riba dje (Hu 1, 32-33)243.
Hesus lo ta e fuente di e Spirito pa henter humanidad.
Cu su bautismo shelo cu e pica di Adam a sera a habri (Mt 3, 16);
y door di bahamento di Hesus y di Spirito e awanan a
wordo santifica, como preludio di e creacion nobo.
537. Pa medio di bautismo, e Cristian ta compara su mes
sacramentalmente cu Hesus, kende, cu su bautismo, ta anticipa su 1262
morto y su resureccion; e mester drenta den e misterio di
humiliacion humilde y di arepentimento, e mester
descende den awa hunto cu Hesus pa por resucita cu
ne, pa nos renace di awa y di e Spirito pa por bira e yiu
stima di Tata, den e Yiu y biba un bida nobo (Rm 6, 4):
Laga nos dera nos mes cu Cristo pa medio di bautismo
pa resucita cu nE; laga nos baha cu nE pa resucita cu
nE; y laga nos resucita cu nE pa wordo glorifica cu nE 244.
238

Cf Mt 3, 13-17
Cf Is 53, 12
240
Cf Mc 10, 38; Lc 12, 50
241
Cf Mt 26, 39
242
Cf Lc 3, 22; Is 42, 1
243
Cf Is 11, 2
244
SAN GREGORIO NACIANCENO, Orationes, 40, 9: PG 36, 369B
239

628

170
Tur loke a pasa cu Cristo ta sia nos cu despues di e
bao cu awa, Spirito Santo ta baha riba nos for di shelo
y cu, adopta pa medio di bos di Tata, nos ta yega na
bira yiunan di Dios245.

Tentacion di Hesus
538. Evangelio ta papia di un tempo di soledad di Hesus den
desierto, inmediatamente despues di su bautismo door di Huan:
Impulsa door di Spirito pa bay desierto, Hesus a keda ey durante
cuarenta dia. El a biba memey di bestia y e angelnan a sirbie 246. Na 394
final di e temporada aki, Satanas a tentE tres biaha, tratando di pone 518
na prueba e posecion di Hesus como Yiu enfrente Dios
como Tata. Hesus ta rechasa e atakenan aki, cu ta recapitula e
tentacionnan
di Adam den Paraiso y esunnan di Israel den desierto, y diabel ta aleha
su mes for di dje te na e tempo determina (Lc 4, 13).
539. Evangelistanan ta indica e sentido di salbacion di
acontecimento misterioso aki. Hesus ta e Adam nobo cu ta
permanece fiel, caminda e prome Adam a sucumbi pa tentacion.
Hesus a cumpli perfectamente cu vocacion di Israel: contrario na
esnan cu anteriormente a provoca Dios durante cuarenta aa den
desierto247. Cristo ta revela su mes como e Sirbido di Dios,
completamente obedecido na boluntad divino. Den esaki Hesus ta
385e vencedo di diabel; el a mara e homber fuerte pa kita loke el a horta
for di dje248. Victoria di Hesus riba e Tentado den desierto ta anticipa
397e

victoria di Pasion, e supremo acto di obediencia di su amor di Yiu


pa Tata.

609e

540. Tentacion di Hesus ta revela e manera cu e Yiu di


2119Dios ta Mesias, contrario na loke Satanas ta propone na
519, 2849dje, y na loke hende249 kier atribui na dje. Ta pesey Cristo a
245

SAN HILARIO DI POITIERS, In evangelium Matthaei, 2: PL 9, 927


Cf Mc 1, 12-13
247
Cf Sal 95, 10
1438248
Cf Mc 3, 27
249
Cf Mt 16, 21-23
246

171

vence e Tentado pa nos: pasobra nos no tin un gran


sacerdote cu no ta capaz di simpatisa cu nos
debilidadnan, pero uno cu a wordo poni na prueba den
tur sentido, mescos cu ta e caso cu nos, sinembargo E
no a peca (Hb 4, 15). Iglesia ta uni su mes tur aa,
durante e cuarenta dianan solem di Cuaresma, na e
Misterio di Hesus den desierto.
Reino di Dios ta cerca
541. Despues cu nan a coge Huan preso, Hesus a bay Galilea
a proclama e Bon Noticia di Dios, bisando: A cumpli cu e tempo 669, 768,
763y Reino di Dios ta cerca; converti boso mes y kere den e Bon Noticia 865
(Mc 1, 15). Pesey Cristo, pa haci boluntad di Tata, a inaugura Reino
di shelo na tera250. Ta pesey, e boluntad di Tata ta pa eleva hende pa
participa na bida divino251. E ta haci esaki door di reuni hende
alrededor di su Yiu, Hesucristo. E reunion aki ta e Iglesia, cu na tera
ta e origen y e comienso di e Reino aki252.

2816y

542. Cristo ta e curason di e reunion aki di hende den 2233


famia
di Dios. E ta convoca esakinan alrededor di dje pa
medio
di
su palabranan, pa medio di su sealnan cu ta manifesta
e
Reino
di Dios y pa medio di su discipelnan cu El a manda. Riba 789
tur
cos,
e ta realisa e binimento di su Reino pa medio di e gran
Misterio Pascual, su morto na Cruz y su Resureccion.
Ora lanta mi for di tera, lo mi hala tur hende cerca mi
(Hu 12, 32). Den e union cu Cristo aki, tur hende ta
yama pa drenta2353.
Anuncio di Reino di Dios
250

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 3


Ibid., 2
252
Ibid., 5
2353
Cf ibid., 3
251

172

543. Un y tur ta yama pa dentra den Reino. Anuncia na prome luga


na e yiunan di Israel254, e reino mesianico aki ta destina pa ricibi hende
di tur nacion255. Pa dentra den dje ta necesario pa ricibi palabra di
764
Hesus:
Palabra di Dios ta comparabel na un simiya sembra den campo: esnan
cu ta scucha cu fe y ta uni nan mes na e manada chikito di Cristo
lo ricibi Reino; despues e simiya, di su mes, ta spruit y ta crece te na
tempo di cosecha256.

544. Reino ta pertenece na e pobernan y esnan humilde, es decir,


na esnan cu ta ricibie cu un curason humilde. A manda Hesus pa 709
anuncia e Bon Noticia na e pobernan (Lc 4, 18)257. E ta declara nan
bienaventurado, pasobra di nan Reino di shelo ta (Mt 5, 3). Ta na 2443, 2546
e humildenan Tata a duna e honor di revela na nan e
cosnan
cu
el
a tene scondi pa e sabionan y esnan prudente 258. Hesus,
for di pesebre te na cruz ta comparti bida cu e pobernan. E conoce
hamber259, sed260 y escasez261. Mas ainda: e ta identifica su
mes cu pobernan di tur clase y ta pone e amor
berdadero pa nan como condicion pa drenta den su
Reino262.
545. Hesus ta invita e pecadonan na e bankete di Reino: Mi no a bin
263
1443, 588,pa yama e hustonan sino e pecadonan (Mc 2, 17) . E ta invita nan pa
1846converti, sin esaki nan no por drenta den Reino, pero e ta mustra
264
1439cu palabra y hecho e misericordia sin limite di su Tata pa nan
254

Cf Mt 10, 5-7
Cf Mt 8, 11; 28, 19
256
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 5
257
Cf Lc 7, 22
258
Cf Mt 11, 25
259
Cf Mc 2, 23-26; Mt 21, 18
260
Cf Hu 4, 6-7;19, 28
261
Cf Lc 9, 58
262
Cf Mt 25, 31-46
263
Cf 1 Tm 1, 15
264
Cf Lc 15, 11-32
255

173

y e inmenso alegria di shelo pa un solo pecado cu ta converti


(Lc 15, 7). E prueba supremo di e amor aki lo ta e sacrificio di su
mes bida pa pordon di pica (Mt 26, 28).
546. Hesus ta haci un yamada pa drenta den Reino den
2613forma

di parabel, cu ta tipico pa su siamento265. Pa medio di


nan e ta invita pa e bankete di Reino 266, pero e ta exigi
tambe un escogencia radical: pa alcansa e Reino, ta
necesario pa duna tur cos 267; palabra so no ta bastante,
ta echonan ta necesario268. Parabelnan ta manera
spielnan pa hende. E ta ricibi e palabra manera suela
duro
of
tera
fertil?269
Kico
542e ta haci cu e talentonan cu el a ricibi? 270 Hesus y
presencia di Reino den e mundo aki di un manera
misterioso
ta
forma
e
esencia
di
e parabelnan. Hende mester drenta den Reino, es decir,
bira
discipel
di Cristo pa por conoce Misterio di Reino di shelo (Mt
13, 11). Pasobra esnan cu keda pafo 271, tur cos ta keda
enigmatico272.

265

Cf Mc 4, 33-34
Cf Mt 22, 1-14
267
Cf Mt 13, 44-45
268
Cf Mt 21, 28-32
269
Cf Mt 13, 3-9
270
Cf Mt 25, 14-30
271
Cf Mc 4, 11
272
Cf Mt 13, 10-15
266

174

Simbolo di Reino di Dios


547. Hesus ta compaa su palabranan cu hopi obranan
poderoso, milagernan y simbolonan (Hch 2, 22) cu ta 670
manifesta cu e Reino ta presente den djE. Nan ta testigua cu Hesus ta 439
e Mesias priminti273.
548. E simbolonan cu Hesus ta efectua ta testimonio cu Tata
a mande274. Nan ta invita pa kere den Hesus 275. Nan ta concede loke 156
esnan cu ta acudi na dje cu fe ta pidi 276. Asina ta, e milagernan 2616
ta fortalece e fe den Esun cu ta haci obra di su Tata; esakinan ta duna
testimonio cu e ta Yiu di Dios277. Pero e milagernan por ta 574
tambe motibonan pa scandalisa278. Nan no ta pretende di
satisface curiosidad ni deseo magico di hende. Apesar di su 447
milagernan tan evidente, algun hende ta rechasa
Hesus279;
te
hasta
nan
ta
acuse
di
ta obra mediante poder di demonionan280.
549. Na momento di libera hende for di malo di e mundo aki 281, di
inhusticia282, di enfermedad y di morto 283, Hesus a realisa algun 1503
simbolo mesianico; a pesar cu, e no a bin pa aboli tur malo akibou 284,
sino pa libera hende di e sclavitud di mas grave, pica 285, 440
cu ta stroba hende den su vocacion como yiu di Dios y
ta causa tur forma di sclabitud humano.

273

Cf Lc 7, 18-23
Cf Hu 5, 36
275
Cf Hu 10, 38
276
Cf Mc 5, 25-34
277
Cf Hu 6, 5-15
278
Cf Lc 11, 6
279
Cf Hu 11, 47-48
280
Cf Mc 3, 22
281
Cf Jn 6, 5-15
282
Cf Lc 19, 8
283
Cf Mt 11, 5
284
Cf Lc 12, 13, 14; Hu 18, 36
285
Cf Hu 8, 34-36
274

175

Binimento di Reino di Dios ta nifica e derota di 394


reino di Satanas286: Si pa Spirito di Dios mi a expulsa 1673
demonionan, anto e ora ey Reino di Dios a yega cerca boso (Mt
12, 28). E Excorcismonan di Hesus ta libera algun hende
di dominio di demonio287. Nan ta anticipa victoria grandi
di Hesus riba e monarca di e mundo aki (Hu 12, 31).
Pa medio di Cruz di Cristo lo keda definitivamente
estableci,
e Reino di Dios: Regnavit a lingo Deus, (Dios a reina
desde
e
palo
di Cruz)288.

440, 2816550.

Yabi di Reino
551. Desde cuminsamento di su bida publico Hesus a eligi algun
un total di diesdos, pa ta hunto cu nE y pa participa den su
mision289; el a laga nan participa den su autoridad y el a manda nan
765proclama e Reino di Dios y haci curacion (Lc 9, 2). Nan a keda pa
semper asocia cu Reino di Cristo, pasobra mediante nan E ta dirigi su
Iglesia:
858homber,

Ami, di mi parti, ta pone Reino disponibel pa boso, manera mi Tata


a pone disponibel pa mi, pa boso come y bebe na mi mesa den mi
Reino y pa boso sinta riba trono pa husga e diesdos tribunan di Israel
(Lc 22, 29-30).

552. Den colegio di e diesdosnan aki, Simon Pedro ta ocupa e prome


290
880, 153,luga . Hesus ta confie cu un mision unico. Danki na un revelacion
442di Tata, Pedro a profesa: Abo ta Cristo, Yiu di Dios bibo. E ora nos
Seor a declara na dje: Abo ta Pedro y riba e piedra aki mi ta construi
mi Iglesia y porta di fierno lo no podera di dje (Mt 16, 18). Cristo,
E Piedra bibo (1 P 2, 4), ta sigura su Iglesia, construi riba Pedro,
e victoria riba poder di morto. Pedro, pa motibo di e fe cu el a
424profesa, lo ta e baranca inkebrantabel di Iglesia. E tin como mision
286

Cf Mt 12, 26
Cf Lc 8, 26-39
288
Liturgia di Ora, Himno Vexilla Regis
289
Cf Mc 3, 13-19
290
Cf Mc 3, 16; 9, 2; Lc 24, 34; 1 Co 15, 5
287

176

di
proteha
e fe aki contra tur deficiencia y confirma su rumannan den
e fe ey291.
553. Hesus a confia na Pedro un autoridad specifico: Mi ta duna 1445
bo yabi di Reino di shelo; y loke bo mara na tera lo keda mara den
381shelo y loke bo los na tera lo keda gelos den shelo (Mt 16, 19).
E poder di yabi ta duna autoridad pa goberna cas di Dios, cu ta Iglesia.
Hesus e Bon Wardado (Hu 10, 11), a confirma e encargo aki
despues di su resureccion: Cuida mi carnenan (Hu 21, 15-17). 641, 881
E poder di mara y los ta nifica e autoridad pa absolve pica,
pronuncia sentencia di doctrina y tuma decision disciplinario den
Iglesia. Hesus a confia e autoridad aki na Iglesia door di ministerio di
apostelnan292 y particularmente door di ministerio di Pedro, e
unico
cu El a confia explicitamente cu yabi di Reino.
Un vision anticipa di Reino: Transfiguracion
554. Desde e dia cu Pedro a profesa cu Hesus ta Cristo,Yiu di Dios
bibo, e Maestro a cuminsa mustra su discipelnan cu e mester bay
Herusalem, sufri, ser condena na morto y resucita riba di tres dia
(Mt 16, 21): Pedro ta rechasa e anuncio293 aki y e otronan no ta
comprende esaki tampoco 294. Den e contexto aki a pone e episodio
misterioso di Transfiguracion di Hesus, 295 riba un sero, dilanti di tres 697, 2600
testigo eligi door di dje: Pedro, Santiago y Huan. E cara y paa
di Hesus a bira briyante manera luz, Moises y Elias a aparece y nan
a papia cu ne di su baymento, cu tabata a punto pa keda cumpli
na Hesuralem (Lc 9, 31). Un nubia a cubriE y por a tende un bos
for di shelo cu a bisa: Esaki ta mi Yiu, esun cu mi a eligi; scuchE 444
(Lc 9, 35).

291

Cf Lc 22, 32
Cf Mt 18, 18
293
Cf Mt 16, 22-23
294
Cf Mt 17, 23; Lc 9, 45
295
Cf Mt 17, 1-8 par.; 2 P 1, 16-18
292

177

555. Pa un instante Hesus a mustra su gloria divino, confirmando


asina e profesion di Pedro. Tambe e ta mustra cu pa drenta den su
gloria (Lc 24, 26), ta necesario pasa door di e Cruz na Herusalem. 2576, 2583
Moises y Elias a mira gloria di Dios riba e sero; Ley y profeta
a anuncia sufrimento di Mesias 296. Pasion di Cristo ta boluntad pa
excelencia di Tata; e Yiu ta actua como sirbido di Dios 297. E nubia ta 257
indica presencia di Spirito Santo: Tota Trinita apparuit: Pater in voce;
Filius in homine, Spiritus in nube clara (Henter Trinidad a aparece:
Tata, den e bos; e Yiu, den e homber; Spirito Santo, den e nubia
briyante)298.
Bo a transfigura riba sero y bo discipelnan a contempla
bo Gloria, Cristo Dios, asina leu cu nan por a compronde
esaki. Pasina, ora nan mira Bo claba na cruz, nan por
compronde cu bo a padece libremente y nan lo por
anuncia na mundo cu Abo ta di berdad e resplandor
di Tata299.

556. Na drempel di bida publico, e Bautismo; na


drempel di Pasco, e Transfiguracion. Door di Bautismo di
Hesus a manifesta e misterio di e prome
renacemento: nos bautismo. Transfiguracion ta
1003sacramento di e di dos renacemento: nos propio
resureccion300. Desde awo nos ta participa den Resureccion di
Seor pa medio di Spirito Santo, cu ta actua den sacramento di Curpa
di Cristo. Transfiguracion ta concede nos un vision anticipa di e
glorioso binimento di Cristo esun cu lo transfigura e curpa miserabel
di nos aki den un curpa glorioso di dje (Flp 3, 21). Pero e ta corda
nos tambe cu ta necesario pa nos pasa den hopi tribulacion pa drenta
den Reino di Dios (Hch 14, 22):
Pedro no a compronde esaki ora e kiera keda cu Cristo
riba
e
sero
(cf Lc 9, 33). Esaki a keda reserva pa bo, Pedro, pero pa
296

Cf Lc 24, 27
Cf Is 42, 1
298
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, III, 45, 4 ad 2
299
Version Casteyano oficial di Kontagion of Contaquio di Tranfiguracion
300
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, III, 45, 4, ad 2
297

178
despues
di morto. Pero tanten, Hesus ta bisa: Baha pa sufri na
tera,
pa
sirbi
na tera, pa wordo desprecia y crucifica na tera. E Bida
ta
baha
pa wordo mata; e Pan ta baha pa pasa hamber; e
Caminda
ta
baha
pa keda morto cansa di cana; e Fuente ta baha pa sinti
sed;
y
abo,
bo ta nenga di sufri?301

Subida di Hesus pa Herusalem


557. Manera cu e dianan di su ascencion ta bay cumpliendo, e ta
afirma su boluntad di bay Herusalem (Lc 9, 51)302. Pa motibo di
e decision aki e ta manifesta cu e ta subi bay Herusalem, dispuesto pa
muri. Durante tres ocasion el a ripiti e anuncio di su Pasion y di su
Resureccion303. Dirigiendo su mes na Herusalem e ta bisa: No ta
cuadra cu un profeta ta muri pafo di Herusalem (Lc 13, 33).
558. Hesus ta recorda e martirio di e profetanan cu a muri na
Herusalem304. Sinembargo, e ta persisti di yama Herusalem pa reuni
alrededor di dje:Cuanto biaha mi a desea di reuni boso yiunan,
manera un galia ta reuni su puyitonan bou di su halanan y boso
no tabata kier (Mt 23, 37b). Ora E ta mira Herusalem, E ta yora
pe
y ta expresa un biaha mas e deseo di su curason: Mare
abo tambe, riba e dia aki, por a realisa kico ta trece paz
pa
bo!
Pero
awo
esey
ta scondi pa bo wowonan (Lc 19, 41-42).
Entrada mesianico di Hesus na Herusalem
559. Con Herusalem lo ricibi su Mesias? Hesus semper a
huy
di
e tentacionnan popular di haciE bira rey 305, pero el a
301

SAN AGUSTIN, Sermones, 78, 6: PL 38, 492-493


Cf Hu 13, 1
303
Cf Mc 8, 31-33; 9, 31-32; 10, 32-34
304
Cf Mt 23, 37a
302

1352
333

179

scoge e momento y a prepara e detayenan di su


entrada mesianico den e ciudad di su tata David (Lc 1,
32)306. Aclama como yiu di David, esun cu ta trece
salbacion (Hosana ta nifica salba nos! of Duna nos
salbacion!), e Rey di Gloria (Sal 24, 7-10) ta drenta
den
su
ciudad
riba
un burico307. Hesus ta conkista e Yiu Muhe di Sion, un
figura
di
su Iglesia, ni pa medio di astucia ni pa medio di
violencia,
sino
door
di humildad cu ta duna testimonio di e Berdad 308. Pa e
motibo aki esnan cu ta someti na su Reino, riba e dia aki a bira e
muchanan309
y e pobernan di Dios, cu a aclame manera e
angelnan a anunciE na e cuidadonan di carne 310. Nan
aclamacion, Bendiona ta esun cu ta bin den nomber di
Seor (Sal 118, 26), Iglesia a tuma over den
e Sanctus di liturgia Eucaristico, cu ta introduci e
conmemoracion
di Pasco di Seor.
560. Entrada di Hesus den Herusalem ta manifesta e binimento di 550, 2816
cu e Rey-Mesias lo bay ehecuta pa medio di e Pasco
di su Morto y su Resureccion. Cu celebracion di e
entrada ey riba diadomingo di Rama, liturgia di Iglesia
ta habri Semana Santa.

1169Reino

RESUMEN
561. Henter Hesus su bida tabata un constante
siamento:
su silencio, su milagronan, su gestonan, su
oracion,
su
amor
306

Cf Mt 21, 1-11
Cf Za 9, 9
308
Cf Hu 18, 37
309
Cf Mt 21, 15-16; Sal 8, 3
310
Cf Lc 19 19, 38; 2, 14
307

180

pa hende, su preferencia pa e chikitonan y e


pobernan,
su aceptacion total di sacrificio na cruz pa
salbacion
di
mundo
y su resureccion, ta actualisacion di su palabra y
cumplimento
di Revelacion311.
562. E discipelnan di Cristo mester parcE te ora e crece y forma den
nan312. Ta pesey nos cu a wordo crea den Su
semehansa,
nos cu ta indentifica nos mes cu nE, cu a muri y
resucita cu nE ta integra den e misterionan di su
bida:
te
ora
cu
nos
reina
cu nE313.
563. Cuidado di bestia of mago, niun hende no por
alcansa Dios akibou sino ta door di hinca rudia
dilanti
di
pesebre
di
Belen
y adorE cu ta scondi den debilidad di un criatura
recien naci.
564. Pa medio di su sumision na Maria y Hose, como
tambe pa medio di su trabou humilde durante di
aanan largo na Nazaret, Hesus ta duna nos
ehempel di santidad den bida diario di famia y di
trabou.
565. Desde cuminsamento di su bida publico, na su bautismo, Hesus
ta e Sirbido completamente consagra na obra di salbacion cu
e lo ehecuta durante bautismo di su pasion.
566. E tentacion den desierto ta mustra Hesus, e
humilde
Mesias,
cu ta triunfa riba Santanas door cu e ta mantene
311

HUAN PABLO II, exh. ap. Catechesi tradendae, 9


Cf Ga 4, 19
313
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 7
312

181

su mes firmemente na e plan di salbacion cu


tabata boluntad di su Tata.
567. Cristo a inaugura Reino di shelo na tera. E reino
aki a keda manifesta na hende pa medio di e
palabra, den e obranan y den presencia di
Cristo314. Iglesia ta e simia y e principio di e Reino
aki. A confia Pedro cu su yabinan.
568. Transfiguracion di Cristo tin como meta fortalece fe
di apostelnan den anticipacion di Su Pasion: e
subimento
riba
un sero halto ta prepara pa subi bay Calvario.
Cristo,
Cabes
di Iglesia, ta manifesta loke su curpa ta contente y
ta
refleha
den sacramento: e speransa di gloria (Col 1, 27)315.
569. Hesus a subi boluntariamente bay Herusalem,
sabiendo perfectamente cu aya lo e muri un morto
violento causa pa oposicion di e pecadonan 316.
570. Entrada di Hesus den Herusalem ta manifesta e
binimento
di Reino cu e Rey-Mesias, ricibi di curason den su
ciudad
pa muchanan y e humildenan di curason, lo realisa
pa
medio
di e Pasco di su Morto y su Resureccion.
ARTICULO 4. HESUCRISTO A MURI BOU PODER DI
PONCIO PILATO, A CRUCIFICE, A MURI
Y SER DERA
314

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 5


Cf SAN LEON MAGNO, Sermones, 51, 3: PL 54, 310C
316
Cf Hb 12, 3
315

182

571. Misterio di Pasco di Cruz y Resureccion di Cristo ta central den 1067


e Bon Noticia cu apostel y Iglesia mester anuncia na mundo, pa
continuacion di esaki. A cumpli, unbes pa tur 317, cu e intencion di
salbacion di Dios, pa medio di morto redentor di su Yiu Hesucristo.
572. Iglesia ta keda fiel na interpretacion di tur e Scrituranan duna
door di Hesus mes, tanto prome como despues di su Pasco: No 599
tabata necesario pa e Cristo sufri pa e cosnan aki y
asina
drenta
den
su gloria? (Lc 24, 26-27, 44-45). E sufrimentonan di Hesus a tuma
un forma concreto historico door di e hecho cu El a keda rechasa pa
e ancianonan, e gran sacerdotenan y e doctornan di ley (Mc 8, 31),
cu a entrege na e paganonan, pa nan haci burla di dje, sute
y crucifice (Mt 20, 19).
por purba investiga e
di
morto
di Hesus, manera e Evangelio 318 fielmente a reproducie y
manera otro fuentenan historico a ilumine, pa por
compronde
e
nificacion
di Salbacion miho.
573.

Ta

pesey,

fe

158circunstancianan

PARAGRAF 1.

HESUS Y ISRAEL

574. Desde cuminsamento di ministerio publico di


cierto fariseonan y partidarionan di Herodes,
hunto
cu
sacerdotenan
y doctornan di ley, a bay di acuerdo pa eliminE 319. Pa
motibo di algun di su obranan 320 saca demonio,
pordona pica, cura hende riba dia di Sabat, su
interpretacion nobo di e disposicionnan di e Ley

530Hesus,

317

Cf Hb 9, 26
Cf Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 19
319
Cf Mc 3, 6
320
Expulsion di demonio, cf Mt 12, 24; perdon di pica, cf Mc 2, 7;
curacion riba diasabra, cf Mc 3, 1-6; interpretacion original di deber
di puresa di Ley, cf Mc 7, 14-23; familiaridad cu publicano y cu pecado
publico, cf Mc 2, 14, 17
318

183

encuanto puesa y su amistad cu cobradonan di


belasting
y
pecadonan
publico
algun hende cu tabatin mal intencion a sospecha
Hesus tabata posei pa diablo321. Ta acusE di blasfemia 322 y di
profetisacion falso323, crimen religioso cu Ley ta castiga cu
pena
di
morto
pa
medio
324
591di piedramento .
575. Hopi di e obranan y e palabranan di Hesus tabata
un signo cu ta wordo contradeci (Lc 2, 34) mas tanto
pa
autoridadnan
religioso
di
Herusalem,
cu
Evangelio
di
San
Huan 993
frecuentemente ta denomina como e Hudiunan 325, cu
pa e pueblo comun di Dios (cf Hu 7, 48-49).
Ciertamente, Cristo su relacion cu e fariseonan no
solamente tabata basa riba polemica. Algun fariseo a
advertiE di e peliger cu e tabata core 326. Hesus a alaba
algun di nan, manera e doctor di ley den Marco (Mc 12,
34) y a come varios biaha na cas di e fariseonan 327.
Hesus ta apoya algun di e doctrinanan cu e elite
religioso
di
pueblo
di
Dios
a predica: resureccion di morto328, cierto forma di piedad
(duna limosna, yuna y oracion) 329 e custumber di referi
na
Dios
como
Tata,
y e caracter central di e mandamento pa stima Dios y
prohimo330.

321

Cf Mc 3, 22; Hu 8, 48; 10, 20


Cf Mc 2, 7; Hu 5, 18; 10, 33
323
Cf Hu 7, 12; 7, 52
324
Cf Hu 8, 59; 10, 31
325
Cf Hu 1, 19: 2, 18; 5, 10; 7, 13; 9, 22; 18, 12; 19, 38; 20, 19
326
Cf Lc 13, 31
327
Cf Lc 7, 36; 14, 1
328
Cf Mt 22, 23-34; Lc 20, 39
329
Cf Mt 6, 2-18
330
Cf Mc 12, 28-34
322

184

576. Den wowo di hopi hende na Israel, Hesus ta parce


di ta actua contra institucionnan esencial di e Pueblo
Eligi:

contra sumision
na
Ley
integral
den
su
mandamentonan skirbi y, pa e fariseonan, den
interpretacion di historia oral.

contra e caracter central di e Tempel na Herusalem


como luga santo caminda Dios ta biba na un
manera privilegia.

contra fe den e Dios unico, den kende su gloria


ningun hende por toca parti.

I.

HESUS Y LEY

577. Na cuminsamento di e Predicashi riba Sero, Hesus


ta duna un advertencia solem presentando e Ley di 1965
Dios
duna
na
Sinai
durante
e Prome Aliansa, den luz di e gracia di e Aliansa Nobo:
No kere cu mi a bin pa aboli e Ley of e Profetanan: Mi
no
a
bin
pa aboli sino pa duna cumplimento. Si, mi ta sigura
boso
cu:
shelo
y tera lo pasa bay prome cu un punto riba i of un
punto culminante di Ley pasa, tanten cu no cumpli cu
tur cos. Ta pesey esun cu kibra un di e
mandamentonan mas insignificante aki y ta sia hende
pa haci mescos, lo bira esun menor den Reino di shelo;
a cambio esun cu observa y sia nan, lo bira grandi den
Reino di shelo (Mt 5, 17-19).

578. Hesus, e Mesias di Israel, y pesey, esun di mas grandi den


di shelo, lo a somete su mes na Ley cumpliendo totalmente cu
ne te den e detaye di mas chikito, segun su propio palabranan. Incluso

1953Reino

1967

185

e ta e unico cu por haci esaki perfectamente 331. E Hudiunan, segun nan


propio confesion, nunca por a cumpli cu e Ley den su totalidad, sin
viola e puntonan di mas chikito332. Ta pesey, durante cada fiesta anual
di Penitencia, e yiunan di Israel ta pidi Dios pordon pa nan violacion
di Ley. Efectivamente, Ley ta constitui di tur cos y manera Santiago ta
recorda: Esun cu ta respeta e Ley completo, pero ta faya den un
mandamento so, ta resulta culpabel di a faya cu tur e otro
mandamentonan (St 2, 10)333.
579. E principio di e observacion integral aki di e Ley,
no solamente den letter skirbi sino tambe den su
spirito,
tabata
wordo
aprecia
pa
e fariseonan. Dunando Israel e principio aki nan a
conduci hopi Hudiu den tempo di Hesus, na un extremo
fervor religioso334, E fervor aki, contal cu e no converti
den un moralisacion hipocrita 335, solamente por a
prepara e Pueblo pa intervencion sin precedente di
Dios, mediante e ehecucion perfecto di e Ley door di e
Unico Husto na luga di tur pecado 336.
580. E cumplimento perfecto di Ley no por ta otro sino e obra di
Divino Legislado cu a nace someti na Ley den persona di e Yiu 337.
Den Hesus ya e Ley no ta aparece mas, graba riba tablanan di piedra
sino den fondo di curason (Jr 31, 33) di e Sirbido, cu door
di a aporta fielmente na e derecho (Is 42, 3), a converti su mes den
e Aliansa di pueblo (Is 42, 6). Hesus a cumpli cu Ley hasta
tumando riba dje e maldicion di e Ley (Ga 3, 13) pa
cual
esnan
cu
no
ta respeta e cosnan skirbi den e buki di Ley y practica
nan
(Ga 3, 10), ta responsabel, pasobra su morto a tuma

527e

331

Cf Hu 8, 46
Cf Hu 7, 19; Hch 13, 38-41; 15, 10
333
Cf Ga 3, 10; 5, 3
334
Cf Rm 10, 2
335
Cf Mt 15, 3-7
336
Cf Is 53, 11; Hb 9, 15
337
Cf Ga 4, 4
332

186

luga
pa
salba
nan di e infraccionnan segun e Prome Aliansa (Hb 9, 15).
581. E pueblo Hudiu y nan lidernan spiritual a considera
Hesus un maestro rabbi338. Cu frecuencia e ta argumenta
den
cuadro
di e interpretacion rabinico di Ley339. Pero na mes momento,
Hesus no tabata por otro cu ofende e doctornan di ley,
pasobra
no
ta
cu
gusto
e tabata posiciona su interpretacion banda di esun di 2054
nan pero El a sia e pueblo como un hende cu tabatin
autoridad y no como un di nan doctornan di Ley (Mt 7,
28-29). Den Hesus, e mesun palabra di Dios, cu a
resona riba Sinai, pa duna Moises e Ley por escrito, a
bolbe
resona
di
nobo
riba
Sero
di
e
Bienaventuransanan340. E palabranan ey no a revoca e
Ley, sino a perfeccione aportando di manera divino na
su interpretacion definitivo: Boso a tende tambe cu a
bisa
esaki
na
e antepasadonan Pero Ami ta Bisa boso (Mt 5, 3334). Cu e mes un autoridad divino aki, E ta desaproba
cierto tradicionnan humano (Mc 7, 8) di e fariseonan
cu tabata anula Palabra di Dios (Mc 7, 13).
582. Bayendo te hasta mas aleu, Hesus a duna plenitud na e Ley
tocante e puresa di alimento cu ta asina importante den bida comun
Hudiu, manifestando su sentido pedagogico 341 pa medio di un
interpretacion divino: Tur loke drenta hende di pafo no por hacie
impuro asina e ta declara tur alimento puro Loke sali di
hende ta loke ta haci hende impuro. Pasobra for di paden, di curason
di hende, ta sali pensamentonan malo (Mc 7, 18-21). Hesus, 368
na momento di duna interpretacion definitivo di Ley, cu autoridad 548
divino, a haya su mes enfrenta cu algun doctor di Ley, cu no ta acepta
su interpretacion, apesar cu esaki tabata garantisa mediante
338

Cf Hu 11, 28; 3, 2; Mt 22, 23-24, 34-36


Cf Mt 12, 5; 9, 12; Mc 2, 23-27; Lc 6, 6-9; Hu 7, 22-23
340
Cf Mt 5, 1
341
Cf Ga 3, 24
339

2173

187

signonan divino cu a compaa e interpretacion...342 Esaki


a sosode, particularmente, relaciona cu leynan di sabat:
Hesus
ta
recorda
frecuentemente
usando
343
argumentonan
rabinico ,
cu
e
descanso
di sabat no ta wordo viola door di duna servicio na
Dios344
y
na
e prohimo345 cu ta loke Su propio curacionnan a haci.
II.

HESUS Y TEMPEL

583. Mescos cu e profetanan prome cu nE, Hesus a expresa e respet


mas profundo pa Tempel di Herusalem. Hose y Maria a presentE
346
534aya cuarenta dia despues di su nacemento . Na edad di diesdos aa,
el a dicidi di keda den Tempel pa recorda su mayornan cu E mester
ocupa su mes cu asuntonan di su Tata347. Durante su bida
priva, tur aa el a bay ey por lo menos, na ocasion di
Pasco348. Su ministerio publico tabata disea pa su
perigrinacionnan pa Herusalem na ocasion di e gran fiestanan
Hudiu349.
529di

584. Hesus a subi bay na e Tempel como e luga


di encuentro cu Dios. Tempel pe tabata e cas
di su Tata, un cas di oracion y el a bira indigna pasobra
a converti e plenchi pafo den un mercado 350. El a expulsa
e comerciantenan for di e Tempel pa motibo di amor
jaloers pa su Tata: No haci di e cas di mi Tata un
mercado. Su discipelnan a corda cu tabata skirbi:
Jaloezie pa bo Cas lo devora mi (Sal 69, 10). Despues

2599privilegia

342

Cf Hu 5, 36; 10, 25, 37-38


Cf Mc 2, 25-27; Hu 7, 22-24
344
Cf Mt 12, 5; Nm 28, 9
345
Cf Lc 13, 15-16; 14, 3-4
346
Cf Lc 2, 22-39
347
Cf Lc 2, 46-49
348
Cf Lc 2, 41
349
Cf Hu 2, 13-14; 5, 1. 14; 7, 1. 10. 14; 8, 2; 10, 22-23
350
Cf Mt 21, 13
343

188

di su Resureccion, e apostelnan a mantene un respet


religioso pa e Tempel351.
585. Na drempel di su Pasion, Hesus a anuncia, e futuro
destruccion di e edificio tremendo aki di cual no lo keda
niun piedra riba otro 352. Ata aki un anuncio di un seal di e ultimo
dianancu lo habri cu su propio Pasco 353. Pero e profecia aki testigo
falso por a deforme durante su interogacion na cas di e gran
sacerdote354 y a reproche como insultante ora e tabata claba na cruz 355.
586. Leu di tabata hostil contra di e Tempel 356, caminda El a expone
e esencia di su siamento 357, Hesus tabata desea di paga impuesto di
e Tempel asociando su mes cu Pedro358, kende El a caba di pone como
fundeshi di su futuro Iglesia359. El a identifica su mes mas ainda cu 797
e Tempel, presentando su mes como e cas definitivo di Dios bou di
hende360. Pa e motibo aki su morto corporal 361 ta anuncia e destruccion
di e Tempel cu ta indica e entrada di un periodo nobo di historia di
salbacion: Lo yega e momento ora cu ni riba e sero aki,
1179
ni na Herusalem lo boso adora Tata (Hu 4, 21)362.
III.

HESUS Y FE DI ISRAEL DEN DIOS UNICO Y SALBADOR

587. Si Ley y e Tempel di Herusalem lo por tabata


ocasionnan
di oposicion363 contra Hesus di parti di autoridadnan
religioso
351

Cf Hch 2, 46; 3, 1; 5, 20, 21


Cf Mt 24, 1-2
353
Cf Mt 24, 3; Lc 13, 35
354
Cf Mc 14, 57-58
355
Cf Mt 27, 39-40
356
Cf Mt 8, 4; 23, 21
357
Cf Hu 18, 20
358
Cf Mt 17, 24-27
359
Cf Mt 16, 18
360
Cf Hu 2, 21
361
Cf Hu 2, 18-22
362
Cf Hu 4, 23-24; Mt 27, 51; Hb 9, 11; Ap 21, 22
363
Cf Lc 2, 34
352

189

di Israel, su rol den redencion di pica obra divino pa


excelencia tabata e berdadero sumpia den wowo di e
autoridadnan aki364.
588. Hesus a scandalisa e fariseonan door di come, mes
familiarmente cu cobradonan di belasting y pecadonan365 cu el a
haci cu nan366. Algun bou di nan cu tabata sinti nan mes husto y
tabata desprecia otro (Lc 18, 9)367, Hesus a laga sa: Mi no a bin pa 545
yama
e hustonan pa repenti, sino e pecadonan (Lc 5, 32). El a bay
mas leu ainda door di proclama dilanti di e fariseonan cu, ya cu pica ta
un realidad universal368. esnan cu pretende cu nan no tin ningun
necesidad pa salbacion ta ciego pa loke ta trata nan mes 369.
589. Hesus a scandalisa mas tanto ora El a identifica su conducta
misericordioso en relacion cu e pecadonan cu e actitud di Dios mes
relaciona cu nan370. Te hasta el a duna di compronde cu
compartiendo mesa cu e pecadonan371 el a admiti nan na e bankete
mesianico372. Pero ta specialmente na momento di pordona
pica,
cu
Hesus
a
hinca
e autoridadnan religioso di Israel den un dilema. Nan
431, 1441consternacion no tabata hustifica nan pa puntra
asombra: Ken otro por pordona pica sino ta solamente
Dios? (Mc 2, 7) Na momento di pordona pica,
432of sea Hesus ta comete blasfemia pasobra e ta un
hende cu ta pretende di haci su mes igual na Dios 373 of
sea
e
ta
papia
berdad
y
su
persona
ta haci presente y ta revela Nomber di Dios 374.
364

Cf Lc 20, 17-18; Sal 118, 22


Cf Lc 5, 30
366
Cf Lc 7, 36; 11, 37; 14, 1
367
Cf Hu 7, 49; 9, 34
368
Cf Hu 8, 33-36
369
Cf Hu 9, 40-41
370
Cf Mt 9, 13; Os 6, 6
371
Cf Lc 15, 1-2
372
Cf Lc 15, 22-32
373
Cf Hu 5, 18; 10, 33
374
Cf Hu 17, 6. 26
365

190

590. Solamente e identidad divino di e persona di


Hesus por hustifica un exigencia asina absoluto
manera: Esun cu no ta cu Mi ta contra Mi (Mt 12, 30);
y su declaracion cu den dje tin algo mas grandi
cu Jonas mas grandi cu Salomon (Mt 12, 41-42), algo
mas grandi cu e Tempel (Mt 12,6); ora e ta recorda,
253cu David cu a yama e Mesias su Seor 375, y su
afirmacionnan: Prome cu Abraham tabata, Ami ta (Hu
8, 58); y te hasta: Ami y Tata nos ta un (Hu 10, 30).
591. Hesus a pidi e autoridadnan religioso di Herusalem 574
pa kere den djE pa motibo di e obranan di su Tata cu El
a
realisa376.
Pero
e
acto
526di fe ey mester pasa e caminda di un morto misterioso
di bo mes pa nace di nobo atrai dor di gracia divino
(Hu
3,
7)377.
Tal
exigencia
di conversion enfrente di un cumplimento asina
sorprendente
di
e promesanan378 ta permiti pa compronde e desprecio
tragico
di Sanedrin pa Hesus: nan a husga cu Hesus merece
morto pa motibo di blasfemia379. Asina pues,
miembronan di e Sanedrin pareu a actua tanto pa
ignorancia380 como pa insistencia (Mc 3, 5; Rm 11,
25) den nan falta di fe381.
RESUMEN

375

Cf Mt 12, 36-37
Cf Hu 10, 36-38
377
Cf Hu 6, 44
378
Cf Is 53, 1
379
Cf Mc 3, 6; Mt 26, 64-66
380
Cf Lc 23, 34; Hch 3, 17-18
381
Cf Rm 11, 20
376

191

592.

Hesus no a aboli e Ley di Sinai, sino cu el a


perfeccione382
di tal forma383 cu El a revela su profundo sentido 384 y a paga pa e
violacionnan contra di esaki385.

593.

Hesus a venera e Tempel bishitando esaki durante


fiestanan Hudui di peregrinacion y el a stima e cas
di
Dios
aki
bou
di hende cu amor jaloers. E Tempel ta prefigura su
Misterio. Anunciando e destruccion di Tempel, ta
manera
e
ta
anuncia
su propio morto y entrada den un era nobo di
historia
di salbacion, ora cu Su Curpa lo ta e Tempel
definitivo.

594.

Hesus a realisa obranan, manera pordon di pica cu


a revelE como e berdadero Dios Salbado 386. Cierto
Hudiunan,
cu
no
a reconocE como Dios cu a bira hende 387, a mira
den djE solamente un hende cu a haci su mes un
Dios
(Hu
10,
33)
y a husgE como un hacido di blasfemia.

382

Cf Mt 5, 17-19
Cf Hu 8, 46
384
Cf Mt 5, 33 ss
385
Cf Hb 9, 15
386
Cf Hu 5, 16-18
387
Cf Hu 1, 14
383

192

PARAGRAF 2.
.

HESUS A MURI CRUCIFICA

PROCESAMENTO DI HESUS

Division di autoridad Hudiu tocante di Hesus


595. Tabata forma parti di e autoridadnan religioso di
Herusalem, no solamente e fariseo Nicodemo 388 y e
prominente Jose di Arimatea, ambos discipelnan secreto
di Hesus389, pero tambe tabatin disidencia di hopi tempo
caba relaciona cu nE390, asina tanto cu San Huan a bisa
di e religiosonan ey na vispera di pasion di Cristo, un
gran cantidad di hende a kere den dje, aunke na un
manera imperfecto (Hu 12, 42). Esaki no tabata nada
strao si corda cu riba e mesun dia despues
di Pentecoste masha hopi di e sacerdotenan a acepta e
fe (Hch 6, 7) y cu algun creyente di e partido di
fariseonan
a
gara
e
fe
(Hch 15, 5) di manera cu San Hacobo por a bisa San
Pablo
cu
miles
y miles di Hudiu a acepta e fe y tur ta fanatico
partidarionan di e Ley (Hch 21, 20).
596. Autoridadnan religioso di Herusalem no tabatin
unanimidad encuanto ki posicion pa asumi enfrente
Hesus391.
E
fariseonan
a menasa di expulsa e siguidonan di Hesus 392. Na esnan
cu tabatin miedo cu tur lo kere den djE, y e
1753Romanonan lo bin destrui nos luga santo y nos nacion
(Hu 11, 48), e gran sacerdote Caifas a propone
profetisando: Ta miho pa un so muri pa e pueblo y no
cu
henter
388

Cf Hu 7, 50
Cf Hu 19, 38-39
390
Cf Hu 9, 16-17; 10, 19-21
391
Cf Hu 9, 16; 10, 19
392
Cf Hu 9, 22
389

193

un nacion ta disparce (Hu 11, 49-50)393. E Sanedrin cu a


declara cu Hesus ta merece pa muri como hacido di
blasfemia,
pero
door
di
a perde e derecho di por condena un hende na morto,
ta entrega Hesus na e Romanonan acusando e di
rebelion politico394, un acusacion cu ta ponE den e
mesun categoria cu Barabas, acusa di rebeldia395.
Tambe e gran sacerdotenan a menasa Pilato
politicamente,
pa
asina
e condena Hesus na morto396.
Hudiunan colectivamente no ta responsabel pa e morto di Hesus
597. Teniendo cuenta cu e complehidad historico
manifesta den naracion evangelico tocante e
procesamento
di
Hesus
y
sea
cual
sea
e pica personal di e protagonistanan di e procesamento
(Hudas, Sanedrin, Pilato), cu Dios so conoce, no por
atribui e responsabilidad di e procesamento na
Hudiunan di Herusalem den su totalidad, apesar di e
grito di un multitud manipula 397 y e acusacionnan
general conteni den e yamadanan di e apostelnan pa 1735
conversion
despues
di Pentecoste398. Hesus mes, door di pordona nan riba
Cruz399 Pedro siguiendo su ehempel, ambos ta acepta e
ignorancia400 di Hudiunan di Herusalem, incluso di nan
lidernan. Te hasta menos ainda nos por extende e
responsabilidad aki pa otro Hudiunan di diferente epoca

393

Cf Hu 18, 31
Cf Lc 23, 2
395
Cf Lc 23, 19
396
Cf Hu 19, 12. 15. 21
397
Cf Mc 15, 11
398
Cf Hch 2, 23. 36; 3, 13-14; 4, 10; 5, 30; 7, 52; 10, 39; 13, 27-28;
1 Ts 2, 14-15
399
Cf Lc 23, 34
400
Cf Hch 3, 17
394

194

y luga, basa unicamente riba e grito di e multitud: Su


sanger bini riba nos y riba nos yiunan! (Mt 27, 25) cu
ta un formula pa ratifica un sentencia hudicial 401:
Tanto asina cu Iglesia a declara den Concilio di Vaticano
II:
Loke
a perpetua durante su Pasion no por wordo atribui sin
distincion
na
tur Hudiu cu tabata biba den e tempo ey ni na
Hudiunan di awendia No mester seala Hudiunan
como
esnan
cu
Dios
a
rechasa
of
a maldiciona comosifuera por deduci esaki for di Santo
Scritura402.

Tur pecado tabata autor di e Pasion di Cristo


598. Iglesia, den e siansa di su fe y den testimonio di
su santonan, hamas a lubida cu pecadonan mes tabata
e
causantenan
y ehecutornan di tur sufrimento cu e Divino Redentor 403 a
soporta. Teniendo na cuenta cu nos picanan ta alcansa Cristo mes 404,
Iglesia no ta basila pa atribui na Cristiannan e
responsabilidad
di
mas
grave
pa
e matamento di Hesus, un responsabilidad cu masha
hopi
biaha
nan
a tira riba lomba di unicamento e Hudiunan:
1851

401

Nos mester considera esnan cu continuamente ta bolbe


cay den pica culpabel di e falta horibel aki. Ya cu ta nos
accionnan malo ta loke a haci nos Seor Hesucristo sufri
e morto na cruz, esnan cu ta sumergi den desorden y
den maldad sin duda ta bolbe crucifica e Yiu di Dios,
asina leu cu E ta den nan, y ta exponE na infamia
publico (Hb 6, 6).
Y ta necesario reconoce cu nos crimen den e caso aki ta
mas grandi cu esun di e Hudiunan. Pasobra segun

Cf Hch 5, 28; 18, 6


Concilio di Vaticano II, Nostra aetate, 4
403
Catisashi Romano, 1, 5, 11; cf Hb 12, 3
404
Cf Mt 25, 45; Hch 9, 4-5
402

839

195
testimonio
di
apostel,
si
nan
a conoce
e Seor Splendoroso, hamas nan lo a
crucificE405.
Nos,
a cambio, ta profesa di ta conocE, toch nos ta nengE
den nos accionnan, y asina den cierto forma nos ta dal
cu nos mannan criminal riba djE406.
Y no ta demonionan a crucificE; tabo hunto cu nan a
crucifice
y ta sigui crucificE, door di haya satisfaccion den vicio y
pica407.

II.

MORTO REDENTOR DI CRISTO DEN PLAN DIVINO DI


SALBACION

Hesus a wordo entrega segun disposicion fiha pa


Dios
599. Morto violento di Hesus no tabata fruta di casualidad den un
constelacion di circunstancia. E ta pertenece na misterio
di plan di Dios, manera San Pedro ta splica esaki na e Hudiunan di
Herusalem ya desde su prome discurso di Pentecoste: A entregE
segun e plan y proposito cu Dios tabatin caba (Hch 2, 23).
E lenguahe biblico no ta nifica cu esnan cu a entrega Hesus
(Hch 3, 13) tabata solamente ehecutornan pasivo di un drama skirbi
di antemano door di Dios.

517desgraciado

600. Pa Dios tur momento den tempo ta presente den su actualidad.


Ta pesey E ta establece su plan eterno di predestinacion incluyendo
den dje e contesta liber di cada hende na su gracia: Pasobra en berdad
nan a sera complot den e ciudad aki contra bo sirbido santo, Hesus, cu
Bo a scoge como Mesias, esta tanto Herodes como Poncio Pilato,
hunto cu e pueblonan pagano y e pueblo di Israel 408. Asina nan
a ehecuta tur cos cu Abo den bo poder a dicidi cu mester a sosode
312
405

Cf 1 Co 2, 8
Catisashi Romano, 1, 5, 11
407
SAN FRANCISCO DI ASIS, Admonitio, 5, 3
408
Cf Sal 2, 1-2
406

196

(Hch 4, 27-28). Dios a permiti e actonan naci for di nan cieguedad 409,
pa realisa su plan di salbacion410.
El a muri pa nos picanan segun Scritura
601. A anuncia e proposito divino di salbacion aki, atrabes di morto
di e Sirbido, esun Husto (Is 53, 11)411 prome den Scritura como
misterio di redencion universal, es decir, di e rescate cu ta libera hende
di esclavitud di pica412. San Pablo ta profesa den un confesion di fe,
cu segun e ta bisa, a ricibi (1 Co 15, 3), cu Cristo a muri pa nos
pica segun Scritura (ibid.)413. Morto redentor di Hesus ta cumpli, 652
particularmente, cu profecia di e Sirbido doliente 414. Hesus mes
a presenta e sentido di su bida y di su morto den e luz di e Sirbido 713
doliente415. Despues di su Resureccion el a duna e interpretacion aki di
Scritura na e discipelnan di Emaus 416 y despues na su propio
apostelnan417.
Pa nos Dios a hacie bira pica
602. A consecuencia, San Pedro por a formula fe
apostolico den resolucion divino di salbacion asinaki:
Boso
a
wordo
libra
di
e existencia sin sentido cu boso antepasadonan a laga
400pa
boso,
519pa medio di e sanger precioso di Cristo, e Lamchi sin
mancha of fayo cu tabata predestina prome cu
fundacion di mundo, pero cu a aparece pa boso awor
numa na final di tempo (1 P 1, 18-20). Picanan
di hende, cu ta consecuencia di e pica original, ta wordo
castiga
409

Cf Mt 26, 54; Hu 18, 36; 19, 11


Cf Hch 3, 17-18
411
Cf Hch 3, 14
412
Cf Is 53, 11-12
413
Cf tambe Hch 3, 18; 7, 52; 13, 29; 26, 22-23
414
Cf Is 53, 7-8 y Hch 8, 32-35
415
Cf Mt 20, 28
416
Cf Lc 24, 25-27
417
Cf Lc 24, 44-45
410

197

cu morto418. Door di manda su propio Yiu den forma di un


esclavo419, den forma di un humanidad cu a cay, pa
motibo
di
pica420.
Dios
a haciE pa ta pica, E cu nunca a haci pica, ya pa den
Dje nos lo por bira e husticia di Dios (2 Co 5, 21).
603. Hesus no a conoce desaprobacion comosifuera ta
e
mes
421
a peca . Pero, den amor redentor cu semper ta unificE
cu
Tata422,
el a acepta nos ora nos a aleha nos di Dios pa motibo di
pica, ya e por a bisa den nos nomber riba cruz: Mi
2572Dios,
Mi
Dios,
pakico
bo
a bandona mi? (Mc 15, 34; Sal 22, 2). Door di bira
asina
solidario
cu nos, e pecadonan, Dios no a pordona ni su propio
yiu,
pero
a entregE pa nos tur (Rm 8, 32), pa nos por a
reconcilia cu Dios pa medio di morto di su Yiu (Rm 5,
10).
Dios ta ctuma e iniciativa di amor redentor
universal
604. Door di entrega su Yiu pa nos picanan, Dios ta manifesta cu su
pa nos ta un plan di amor amabel cu ta precede tur merito di
1825nos banda: Tesaki ta amor: no ta nos a stima Dios prome, ma tE
a stima nos y a manda su Yiu pa e bira e sacrificio pa pordon di nos
picanan (1 Hu 4, 10)423. Prueba cu Dios ta stima nos ta Cristo,
mientras cu ainda nos tabata pecado, el a muri pa nos (Rm 5, 8).

211, 2009proposito

418

Cf Rm 5, 12; 1 Co 15, 56
Cf Flp 2, 7
420
Cf Rm 8, 3
421
Cf Hu 8, 46
422
Cf Hu 8, 29
423
Cf Hu 4, 19
419

198

605. Hesus ta recorda na final di e parabolo di e lamchi


perdi,
cu
e amor aki ta sin excepcion: Pues no ta boluntad di
boso Tata celestial cu un di e chikitonan aki ta bay
402perdi (Mt 18, 14). Asina E ta confirma di a bini pa
duna su bida pa rescata hopi (Mt 20, 28);
e ultimo termino aki no ta restringi: e ta contrasta e
totalidad di humanidad cu e persona unico di e
Redentor cu a entrega su mes pa salba nos 424. Iglesia,
siguiendo e apostelnan425, ta sia cu Cristo a muri pa tur hende sin
excepcion: No tin, ni tabatin, ni lo tin un ser humano cu Cristo
no a sufri pe426.

634, 2793

III. CRISTO A OFRECE SU MES NA SU TATA PA NOS


PICANAN
Henter Cristo su bida ta un ofrenda na Tata
606. Yiu di Dios cu a baha for di shelo, no pa haci su
propio boluntad, sino esun di su Tata cu a mande (Hu 517
6, 38), na momento di drenta e mundo aki, a bisa: Ata
mi
a
binpa
haci,
oh
Dios,
bo boluntad. Y mediante e boluntad aki nos a wordo
santifica, pa medio di e ofrenda di curpa di Hesucristo
un biaha y pa tur hende. (Hb 10, 5-10). Desde e prome
instante di su Encarnacion, e Yiu ta uni su mes cu e plan
divino di salbacion di Su Tata den su mision redentor:
Mi alimento ta pa haci boluntad di Esun cu a manda mi 536
y pa cumpli cu su obra (Hu 4, 34). Sacrificio di Hesus
pa
pica
di henter mundo (1 Hu 2, 2) ta expresion di su
comunion
di
amor
cu Tata: Tata ta stima mi pasobra mi a entrega mi
bida, asina Seor a bisa, pasobra mi ta haci manera
424

Cf Rm 5, 18-19
Cf 2 Co 5, 15; 1 Hu 2, 2
426
Concilio di Quiercy, aa 853: DS, 624
425

199

mi
Tata
ta
manda
(Hu
10,
pa mundo sa cu mi ta stima Tata (Hu 14, 31).

17),

607. E deseo aki di acepta e plan di amor redentor di su


Tata ta anima henter Hesus su bida 427 pasobra su Pasion 457
redentor ta e motibo primordial di su Encarnacion: Tata
libra mi di e momento aki! Pero, ta hustamente pesaki
mi a yega e momento aki! (Hu 18, 11).
E caliz cu Tata a duna mi, lo mi no bebe? Y ainda na
cruz,
prome
di a cumpli cu tur cos428, E ta bisa: Mi tin sed (Hu 19, 28).

427
428

Cf Lc 12, 50; 22, 15; Mt 16, 21-23


Cf Hu 19, 30

200

E lamchi cu ta kita pica di mundo


608. Huan Bautista, despues di a acepta di bautisE den compania di
429
a mira y a seala Hesus como Lamchi di Dios cu ta kita
523pecado,
pica di mundo (Hu 1, 29)430. Asina e ta indica cu Hesus ta alabes
e Sirbido doliente cu den silencio ta laga nan hibe na matansa 431,
ta carga cu pica di multitud432 y e ta e lamchi di pasco cu ta simbolo
433
517di salbacion di Israel na momento di celebra e prome Pasco . Henter
Cristo su bida ta expresa su mision: Esta, sirbi y duna su bida
pa rescata hopi (Mc 10, 45).
Hesus libremente ta acepta amor redentor di Tata
609. Hesus, na momento di acepta den su curason humano e amor di
pa hende, ta bisa: Mi a stima nan te den extremo (Hu 13, 1),
pasobra niun hende tin amor mas grandi cu esun cu ta duna su bida
pa su amigonan (Hu 15, 13). Tanto den su sufrimento como den
515morto, su humanidad a bira instrumento liber y perfecto di su amor
434
272, 539divino cu ta desea salbacion di hende . Efectivamente, el a acepta
libremente su pasion y su morto pa amor pa su Tata y hende cu Tata
kier salba: Ningun hende ta kita mi bida; ami ta dune
boluntariamente (Hu 10, 18). Esaki ta splica e libertad soberano
di Yiu di Dios ora e mes a bay topa cu su morto435.
478Tata

Durante cena Hesus ta anticipa ofrenda liber di


su bida
610. Hesus ta expresa den forma supremo e ofrenda liber di dje mes
e cena cu e diesdos apostelnan436, e anochi cu nan
1337a entregE (1 Co 11, 23). Na vispera di su Pasion, ainda liber, Hesus
a transforma e ultimo Cena aki cu su apostelnan den e
766durante

429

Cf Lc 3, 21; Mt 3, 14-15
Cf Hu 1, 36
431
Cf Is 53, 7; Jr 11, 19
432
Cf Is 53, 12
433
Cf Ex 12, 3-14; Hu 19, 36; 1 Co 5, 7
434
Cf Hb 2, 10. 17-18; 4, 15; 5, 7-9
435
Cf Hu 18, 4-6; Mt 26, 53
436
Cf Mt 26, 20
430

201

recuerdo di su ofrenda boluntario na Tata 437, pa salbacion di


hende: Esaki ta mi Curpa cu lo ta entrega pa boso (Lc 22, 19).
Esaki
ta
mi
Sanger
di e Aliansa cu lo ta drama pa hopi pa pordon di pica (Mt 26, 28).
611. E Eucaristia cu E ta institui na e momento ey lo ta e recuerdo 438
di su sacrificio. Hesus ta inclui e apostelnan den su propio ofrenda y 1364
e ta manda nan hacie perpetuo439. Asina Hesus ta institui e apostelnan
como sacerdote di e Aliansa Nobo: Pa nan Mi a consagra Mi mes, 1341, 1566
ya nan tambe lo ta consagra pa medio di berdad (Hu 17, 19)440.
Agonia na Getsemani
612. E caliz di Aliansa Nobo cu Hesus a anticipa na
momento
di ofrece su mes441, durante e Ultimo Cena, el a acepte 532, 2600
despues for di man di su Tata den su agonia den hofi di
Getsemani442 haciendo su mes obedecido te na morto
(Flp
2,
8)443.
Hesus
ta
resa:
Mi
Tata,
si ta posibel, laga e caliz di sufrimento aki pasa bay
(Mt 26, 39). Asina e ta expresa e horor cu morto a
representa
pa
su
naturalesa
humano.
Esaki,
efectivamente, mescos cu di nos, ta destina pa bida
eterno; pero, contrario na esun di nos, e ta
perfectamente exonera di pica444 cu ta e causa di morto 445;
pero riba tur cos su naturalesa humano a wordo
incorpora den e persona divino di e Autor di Bida (Hch 1009
3, 15), di Esun cu ta biba (Ap 1, 18)446. Ora El a acepta den
437

Cf 1Co 5, 7
Cf 1 Co 11, 25
439
Cf Lc 22, 19
440
Cf Concilio di Trento: DS 1752; 1764
441
Cf Lc 22, 20
442
Cf Mt 26, 42
443
Cf Hb 5, 7-8
444
Cf Hb 4, 15
445
Cf Rm 5, 12
446
Cf Hu 1, 4; 5, 26
438

202

su boluntad humano pa haci boluntad di Tata 447, el a acepta su


morto como Redentor pa e mes carga nos faltanan den
su curpa y hiba nan na cruz (1 P 2, 24).

447

Cf Mt 26, 42

203

Morto di Cristo ta e sacrificio unico y definitivo


613. Morto di Cristo ta alabes e sacrificio di Pasco cu ta cumpli cu
redencion definitivo di hende 448 pa medio di e Lamchi cu ta kita
449
2009pica di mundo (Hu 1, 29)
y e sacrificio di e Aliansa Nobo 450, cu ta
debolbe na hende e comunion cu Dios, 451 reconciliando nos cu nE pa
medio di sanger drama pa hopi pa pordon di nan pica (Mt 26, 28)452.
1366e

614. E sacrificio aki di Cristo ta unico, e ta den plenitud


453
529, 1330y ta sobrepasa tur sacrificio . Riba tur cos, e ta un don di Tata
2100Dios mes: ta Tata ta esun cu ta entrega su Yiu pa reconcilia nos
cu nE454. Na mes momento e ta ofrenda di Yiu di Dios cu a bira hende
y libremente y pa amor 455 a ofrece su bida456 na su Tata pa medio
di Spirito Santo457, pa reparacion nos desobediencia.
Hesus ta reemplasa nos desobediencia pa medio
di su obediencia
Mescos cu hopi hende a bira pecado como
resultado
di desobediencia di un solo hende, asina Dios ta acepta
tur hende como husto pa medio di obediencia di e otro
433hende,
Hesucristo
(Rm 5, 19). Pa su obediencia te na morto, Hesus ta
logra
substitui
411e Sirbido Sufriente cu a entrega su mes pa expiacion,
ora el a carga pica di asina tanto hende, y cu lo
percura pa hopi wordo considera husto, pasobra e lo

1850615.

448

Cf 1 Co 5, 7; Hu 8, 34-36
Cf 1 P 1, 19
450
Cf 1 Co 11, 25
451
Cf Ex 24, 8
452
Cf Lv 16, 15-16
453
Cf Hb 10, 10
454
Cf 1 Hu 4, 10
455
Cf Hu 15, 13
456
Cf Hu 10, 17-18
457
Cf Hb 9, 14
449

204

carga nan culpa458. Hesus ta drecha nos faltanan y ta


duna satisfaccion na Tata pa nos picanan 459.

458
459

Cf Is 53, 10-12
Cf Concilio di Trento: DS, 1529

205

Na cruz, Hesus ta cumpli cu su sacrificio


616. E amor te den extremo (Hu 13, 1) ta esun cu ta
duna
e sacrificio di Cristo su balor di rendencion y reparacion, 478
di expiacion y satisfaccion. El a conoce nos y a stima
nos
tur
ora
el
a
ofrece
su bida460. E amor cu Cristo tin pa nos ta determina loke
nos ta haci, pasobra nos a bira consciente cu un hende
a muri pa tur otro hende, consecuentemente tur a 468
muri (2 Co 5, 14). Ningun hende, aunke
e tabata esun di mas santo, tabata den condicion pa
519
tuma
riba
dje
e picanan di tur hende y di ofrece su mes como
sacrificio pa tur hende. Existencia den Cristo di e
persona divino di Yiu, cu na mes momento ta surpasa y
brasa tur ser humano y ta ponE na Cabes di henter
humanidad, ta haci su sacrificio di rendentor pa tur
hende posibel.
617. Sua sanctissima passione in lingo cruces nobis justificationem
meruit (Pa su santisimo pasion riba e palo di cruz e ta pone nos
merece hustificacion), Concilio di Trent461 ta sia esaki, subrayando e 1992
caracter unico di sacrifcio di Cristo como motibo di salbacion eterno
(Hb 5, 9). Y Iglesia ta venera e Cruz, cantando: O crux, ave, spes 1235
unica! (Salve, oh cruz, unico speransa!)462.
Nos participacion den sacrificio di Cristo
618. E Cruz ta e sacrificio unico di Cristo unico
mediado entre Dios y hende (1 Tm 2, 5). Pero pasobra
den
su
Persona
divino
encarna,
el a uni su mes den cierto forma cu tur hende463, e
posibilidad pa ta partner, na un manera conoci pa Dios,
1368, 1460
460

Cf Ga 2, 20; Ef 5, 2. 25
DS, 1529
462
Liturgia di ora, Himno Vexilla Regis
463
Concilio Vaticano II, Gaudium et spes, 22, 2
461

307, 2100

206

den e misterio pascual 464 ta wordo ofreci na tur


465
964hende . E ta yama su discipelnan pa tuma e cruz y
siguiE, pasobra Cristo a sufri pa nos tambe lagando
un ehempel atras pa nos por siguiE den su pasonan466.
Berdaderamente Hesus kier, pa esnan cu na prome luga
lo ta e beneficiarionan, tuma parti den su sacrificio
redentor467. Esaki E ta realisa den forma sublime den
caso di su Mama, cu tabata mas intimamente implica
cu cualkier otro persona den e misterio di su sufrimento
redentor468.
Fuera di e Cruz no tin ningun otro trapi pa subi pa por
yega shelo469.

RESUMEN
619. Segun Scritura, Cristo a muri pa nos picanan (1 Co 15, 3).
620. Nos salbacion ta origina for di e iniciativa di amor di Dios pa
nos pasobra El a stima nos y a manda su Yiu como
reconciliacion pa nos picanan (1 Hu 4, 10). Den Cristo, Dios
a reconcilia mundo cu nE (2 Co 5, 19).
621. Hesus a ofrece su mes libremente pa nos salbacion. E
sacrificio aki el a anticipa, a duna nificacion y a realisa
durante e ultimo cena: Esaki ta mi curpa cu ta entrega pa boso
(Lc 22, 19).
622. E Redencion di Cristo ta encera cu El a bin pa
duna su bida como rescate pa hopi (Mt 20, 28), es
decir,
pa
stima
su hendenan te den extremo (Hu 13, 1) pa por a
464

Ibid., 22, 5
Cf Mt 16, 24
466
Cf 1 P 2, 21
467
Cf Mc 10, 39; Jn 21, 18-19; Col 1, 24
468
Cf Lc 2, 35
469
SAN ROSA DI LIMA, cf P. Hansen, Vita mirabilis, Lovaina 1668
465

207

rescata
nan
di e bida bashi hereda di nan tatanan (1 P 1, 18).
623. Pa su obediencia amoroso na su Tata, te na morto na cruz
(Flp 2, 8), Hesus a cumpli su mision di expiacion 470 di e Sirbido
sufriente cu ta hustifica hopi hende cargando nan culpa
(Is 53, 11)471.

470
471

Cf Is 53, 10
Cf Rm 5, 19

208

PARAGRAF 3.

A DERA HESUCRISTO

624. Dios, den su bondad, tabata kier pa E muri pa nos tur


(Hb 2, 9). Den su plan di salbacion, Dios ta dispone cu su Yiu no
solamente ta muri pa nos picanan (1 Co 15, 3), sino cu El
a experencia morto tambe, esta cu E lo conoce e estado di morto, 1005, 362
e estado di separacion entre Su alma y Su curpa, incluyendo durante
e temporada entre e momento cu El a hala su ultimo rosea na Cruz
y e momento cu El a resucita. E estado aki di Cristo morto ta
e misterio di entregamento di Su Spirito, graf y bahamento den luga di
morto. Esaki ta e misterio di Diasabra Santo na unda Cristo poni den
graf472 a manifesta e gran dia di sosiego di sabat di Dios 473, despues 349
di a realisa474 salbacion di hende, cu ta establece paz na henter
universo475.
Curpa di Hesus den graf
625. E tempo cu Hesus a pasa den graf ta forma e berdadero laso
entre e estado di sufrimento di Cristo prome cu Pasco Grandi
y su estado glorioso actual di Esun Resucita. E mesun persona
di Esun cu ta bibo, por bisa Mi tabata morto, pero awo Mi ta biba
pa semper den tur siglo di siglonan (Ap 1, 18):
Dios (e Yiu) no a impedi pa morto separa e alma for di e curpa, segun
e orden inevitabel di naturalesa, pero a reuni nan na otro pa
medio
di e Resureccion, ya pa E mes por ta, den Su Persona, e punto
di encuentro di morto y bida, door di frena den su mes e
descomposicion di naturalesa cu morto ta produci y asina bira e fuente
pa reuni e partinan cu ta separa di otro476.

472

Cf Hu 19, 42
Cf Hb 4, 4-9
474
Cf Hu 19, 30
475
Cf Col 1, 18-20
476
SAN GREGORIO DI NISA, Oratio catechetica, 16: PG 45, 52B
473

209
470, 650

626. Ya cu e Autor di bida cu a wordo hiba pa morto477


ta na mesun tempo e Bibo cu a resucita478, e persona
divino e Yiu di Dios a keda mantene su alma y su curpa
humano,
separa
di
otro
door
di morto:
Pa e hecho cu na morto di Cristo su alma a keda separa di
su
carni,
su persona unico den su mes no ta dividi den dos
persona; pasobra alma y curpa di Cristo ta existi na e
mesun
manerafor
di
principio
di
su existencia na mundo, den persona divino di e Palabra;
y den morto, aunke separa for di otro, cada un a keda cu
e
mesun
y
unico
persona
di
e Palabra479.

Bo no ta laga Esun Santo mira corupcion di e


graf
627. Morto di Hesucristo tabata un morto di berdad
esaki
1683a pone un fin na su existencia humano aki na mundo.
Pero pa motibo di e union cu su curpa a conserva cu e
persona Yiu, e no tabata un cadaver manera cualkier
hende, pasobra morto no por a tene den su gara y
pesey e virtud divino a conserva e curpa di Hesucristo
pa
e no daa480. E siguiente dos declaracionnan ta
relaciona cu Cristo: Nan a rancE for di tera di e
bibonan (Is 53, 8); y: mi carni lo sosega den speransa.
Pasobra bo lo no entrega mi alma na fierno, ni lo bo
permiti Esun Santo mira corupcion (Sal 16, 9-10)481.
Resureccion di Hesucristo riba e di tres dia (1 Co 15, 4;
1009pasobra

477

Cf Hch 3, 15
Cf Lc 24, 5-6
479
SAN HUAN DAMASCENO, De fide ortodoxa, 3, 27: PG 94, 1098A
480
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, III, 51, 3
481
Cf Hch 2, 26-27
478

210

Lc 24, 46)482: tabata un prueba di esey, pasobra tabata


supone cu e corupcion ta manifesta su mes riba e di
cuater dia despues di morto483.
Dera cu Cristo
628. Bautismo, di cual e seal original y completo ta bay
den awa, ta nifica eficientemente bahada di Cristian
den graf cu ta muri pa pica manera Hesus pa haya un bida nobo:
1215Kiermen cu pa medio di nos bautismo nos tabata dera y a muri hunto
cu Cristo, pa mescos cu El a keda lanta for di morto pa medio di poder
glorioso di Tata, nos tambe lo ta lanta for di morto pa biba un bida
nobo (Rm 6, 4)484.
RESUMEN
537completamente

629. Hesus a experencia morto pa bienestar di nos tur 485. E ta


e berdadero Yiu di Dios cu a bira hende, a muri y tabata dera.
630. Durante cu Hesus a permanece den graf, Su persona divino
a sigui asumi tanto su alma como su curpa, aunke cu nan tabata
separa for di otro door di morto. Ta pesey e curpa morto
di Cristo no a conoce putrimento486.
ARTICULO 5.

HESUCRISTO A BAHA NA FIERNO,


A RESUCITA RIBA E DI TRES DIA FOR
DI MORTO

631. Hesus a baha te na e parti mas abou di tera. Esun cu a


baha
ta e mesun cu a subi hopi mas halto cu shelonan (Ef 4,
9-10).
E Credo di e Apostelnan ta profesa den e mesun articulo di Fe,
482

Cf Mt 12, 40; Jon 2, 1; Os 6, 2


Cf Hu 1, 39
484
Cf Col 2, 12
485
Cf Hb 2, 9
486
Cf Hch 13, 37
483

211

e bahamento di Cristo na fierno y Su Resureccion riba e di tres dia


for di morto, pasobra ta den Misterio di Pasco, for di profundidad
di morto, El a laga bida brota:
Christus, Filius tuus,
Qui, regressus ab inferis,
Humano generi serenus illuxit,
Et vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
(Ta Cristo, Bo Yiu resucita, a lanta for di morto,
y a manda un lus di paz riba humanidad,
bo Yiu cu ta biba y reina den tur siglo y siglonan.
Amen)487.

PARAGRAF 1.

CRISTO TA BAHA NA FIERNO

632. E afirmacionnan frecuente di Testament Nobo segun cual Hesus


a lanta for di morto (Hch 3, 15; Rm 8, 11; 1 Co 15, 20) ta supone cu
prome cu resureccion el a keda den reino di morto 488. Esaki ta e prome
splicacion for di predicashi di apostelnan tocante Hesus su
bahamento na fierno; Hesus a conoce morto manera tur hende y a
experiencia morto y Su alma a topa cu tur otro den reino di morto.
Pero El a baha ey como Salbador, proclamando e Bon Noticia na e
almanan cu tabata deteni ey489.
633. Scritura ta yama fierno, sheol of hades 490 e reino di morto
na unda Cristo a baha bay despues di morto, pasobra esnan ey ta priva
di contemplacion di Dios491. Asina ta e caso cu tur esnan morto, sea
pecado of husto492, mientras nan ta warda yegada di e Redentor, esey
no kiermen cu nan suerte ta identico na esun cu Hesus ta sia den
e parabola di pober Lazaro ricibi den seno di Abraham 493. Ta
exactamente e almanan santo aki, cu a warda nan
487

Misal Romano, Vigilia pascual 18: Exultet


Cf Hb 13, 20
489
Cf 1 P 3, 18-19
490
Cf Flp 2, 10; Hch 2, 24: Ap 1, 18; Ef 4, 9
491
Cf Sal 6, 6; 88, 11-13
492
Cf Sal 89, 49; 1 S 28, 19; Ez 32, 17-32
493
Cf Lc 16, 22-26
488

212

Salbador den seno di Abraham, esnan cu Cristo e Seor


a salba ora el a baha na fierno494. Hesus no a baha na
fierno pa libera esnan condena 495 ni pa destrui fierno di
condenacion496, sino pa libera e hustonan cu a bay Su
dilanti497.
1033634.

A predica e Bon Noticia te hasta pa mortonan (1 P 4, 6).


Bahamento na fierno ta e cumplimento completo di e mensahe di
e Palabra di Dios pa salbacion. Esaki ta e ultimo etapa di e mision
mesianico di Hesus, un etapa cu ta limita den tempo, pero
605inmensamente
amplio den su nificacion real:
plamamento di e obra redendor di Cristo pa humanidad
di tur tempo y tur luga, pasobra tur esnan salba a bira
participe den e salbacion.
635. Cristo, pesey, a baha den profundidad di morto 498 pa
e mortonan tende bos di Yiu di Dios y esnan cu a tende lo biba 499,
Hesus, Autor di bida (Hch 3, 15), a destrui, mediante su
morto,
a destrui esun cu tin e poder di morto, es decir, e
diabel,
y
a
libera
tur esnan cu door di miedo pa morto tabata someti na
sclavitud henter nan bida (Hb 2, 14-15). For di eynan
padilanti,
Cristo
resucita
tin
e yabinan di morto y di Hades (Ap 1, 18) y na nomber
di Hesus, cada rudia ta dobla, na shelo, na tera y bou di
tera (Flp 2, 10).
Un gran silencio ta reina awe riba tera, un gran silencio
y un gran abandono. Un gran silencio, pasobra e Rey ta
drumi;
e
tera
a
tembla
y ainda ta tembla pasobra Dios a pega soo de e carni y
494

Catisashi Romano, 1, 6, 3
Cf Concilio di Roma, aa 745: Ds, 587
496
Cf BENEDICTO XII, Libelo Cum dudum: Ds, 1011; CLEMENTE VI,
c. Super quibusdam: ibid., 1077
497
Cf Concilio di Toledo IV, aa 626: DS, 485; cf tambe Mt 27, 52-53
498
Cf Mt 12, 40; Rm 10, 7; Ef 4, 9
499
Cf Hu 5, 25
495

213
ta spierta esnan cu ta drumi desde cu mundo a
cuminsa E ta bay busca Adam, nos prome tata,
manera ta busca un carne perdi. Cu deseo grandi di pa
bishita esnan cu ta dwaal den tiniebla y scuridad di
morto; E ta bay libera di dolo di morto Adam , cu ta den
sclabitud, y Eva cu ta preso hunto cu ne E cu ta nan
Dios y na mes momento yiu homber di Eva Ami ta bo
Dios cu pa amor pa bo a bira bo yiu Mi ta ordena bo,
abo cu ta drumi, lanta riba; pasobra ami no a crea bo pa
bo ta preso den e region di morto. Lanta riba for di e
mortonan; pasobra Ami ta bida di esnan cu a muri500.

RESUMEN
636. Cu e expresion Hesus a baha na fierno, e Credo di
Apostelnan ta profesa cu Hesus a muri di berdad
y
cu
su
morto
pa
nos,
el a vence morto y e diabel, kende ta Seor di
morto
(Hb 2, 14).
637. E Cristo morto, den su alma uni cu su persona divino, a baha
den reino di morto. El a habri porta di shelo pa e hustonan cu
a bay su dilanti.
PARAGRAF 2.
651638.

RIBA DI TRES DIA EL A LANTA FOR DI


MORTO

Nos ta anuncia na boso e Bon Noticia, cu Dios a

991priminti

e tatanan, awe Dios a cumpli den nos, e yiunan, door di


laga Hesus resucita (Hch 13, 31-33). Resureccion di
Hesus ta e berdad culminante di nos Fe den Cristo, un 90
Fe
cu
nos
ta
kere
y
biba,
como
e berdad central pa e prome comunidad Cristian;
transmiti como fundamental door di tradicion; fiha den
e documentonan di Testament Nobo; y predica como un
500

Antiguo homilia tocante e santo y grandioso Sabat: PG 43, 440 A. 452C,


cf Liturgia di ora, II, Ofishi di Lectura di Sabat Santo

214

parti esencial
cu e Cruz:

di

Misterio

Pascual

hunto

Cristo a lanta for di morto


Cu su morto a vence morto.
Na e mortonan el a duna bida501.

I.

ACONTECEMENTO HISTORICO Y TRANSCENDENTAL

639. E misterio di Cristo su resureccion ta un evento real, cu tabatin


manifestacion historicamente comproba manera ta poni den Testament
Nobo, ya na aa 56, San Pablo por a skirbi na e Corintionan: Na
prome luga mi a pasa e siansa cu mi a ricibi na boso, esta cu Cristo
a muri pa nos picanan, manera Scritura ta bisa; cu nan a derE y cu
riba e di tres dia El a lanta for di morto, manera Scritura ta bisa; cu El
a aparece na Cefas y despues na e diesdos apostelnan (1 Co 15, 3-4).
E Apostel ta papia aki di e tradicion bibo di Resureccion cu el a ricibi
despues di su conversion na porta di Damasco 502.
E graf bashi
640. Pakico busca esun bibo entre e mortonan? E no ta
aki,
El
a resucita (Lc 24, 5-6). E prome acontecimento cu nos
ta topa den cuadro di e acontecimentonan di Pasco ta e
graf
bashi.
Riba
su
mes
e no ta un prueba directo di Resureccion. Por splica e
ausencia di curpa di Cristo den graf di otro forma 503. A
pesar di esaki, e graf bashi a forma un seal esencial pa nos tur. Su
descubrimento
door
di
e apostelnan tabata e prome paso den reconocemento di e hecho di
999Resureccion. Esaki tabata e caso, primeramente, cu e
muhenan santo504 y despues cu Pedro505. E discipel stima di
Hesus (Hu 20, 2) a afirma cu ora el a drenta den e graf bashi y a
501

Liturgia bizantino, Tropario di Pasco


Cf Hch 9, 3-18
503
Cf Hu 20, 13
504
Cf Lc 24, 3. 22-23
505
Cf Lc 24, 12
502

215

descubri e paanan poni na suela (Hu 20, 6), el a mira y a kere


(Hu 20, 8). Esaki ta nifica cu el a constata cu door di e estado di e graf
bashi506,
ausencia
di curpa di Hesus no tabata por ta obra humano y cu Hesus no a bolbe
simplemente na un bida terenal manera cu tabata den caso
di Lazaro507.
Aparicionnan di Esun Resucita
641. Maria Magdalena y e muhenan santo cu a bay pa balsama curpa
di Hesus508, dera den pura riba Bierna Santo atardi pa motibo cu sabat
tabata yegando509, tabata e promenan cu a topa cu Esun Resucita 510.
Asina ta cu e muhenan tabata e prome mensaheronan di Resureccion
di Cristo pa e propio apostelnan511. E apostelnan tabata e
siguientenan na kende Hesus a aparece: prome na Pedro, despues na 553
e Diesdosnan512. Pedro tabata yama pa fortalece fe di su
rumannan,513 y pesey ta mira Esun Resucita prome cu
nan; ta a base di su testimonio e comunidad ta sclama: 448
Ta berdad! Seor a resucita for di morto y a aparece na
Simon! (Lc 24, 34).
642. Tur cos cu a pasa durante e dianan di Pasco tabata compromete
cada apostel y particularmente Pedro den construccion di e era
nobo cu a cuminsa Pasco mainta. Como testigo di Esun Resucita,
e apostelnan ta keda piedra di fundeshi di Su Iglesia. E fe di e prome 659, 881
comunidad di creyente ta basa riba testimonio di hende concreto,
conoci pa e Cristiannan y pa mayoria cu ainda tabata biba entre nan.
E testigonan di Resureccion di Cristo514, ta na prome luga Pedro 860
y e diesdos apostelnan, pero no solamente nan ta e uniconan: Pablo ta

506

Cf Hu 20, 5-7
Cf Hu 11, 44
508
Cf Mc 16, 1; Lc 24, 1
509
Cf Hu 19, 31. 42
510
Cf Mt 28, 9-10; Hu 20, 11-18
511
Cf Lc 24, 9-10
512
Cf 1 Co 15, 5
514
Cf Hch 1, 22
507

216

papia bon cla di mas cu cinco shen persona na kende Hesus a aparece
den un solo biaha, ademas di Jacobo y di tur e otro apostelnan 515.
643. Mirando tur e testimonionan aki, ta imposibel pa
interpreta Resureccion di Cristo como algo for di e
orden fisico y ta imposibel pa no reconoce como un
hecho historico. Door di e hechonan nos sa cu e fe di e
apostelnan a wordo someti na un prueba rigoroso door
di pasion y di morto na cruz di nan Maestro, anuncia
door
di
djE
di antemano516. E shock cu e Pasion a provoca tabata
asina
grandi
cu (por lo menos algun di e apostelnan) no a kere e
noticia
di Resureccion mesora. Leu di ta mustra nos un
comunidad
yena
cu exaltacion mistico, e Evangelionan ta presenta na
nos discipelnan abati517 y spanta518. Pasobra nan no a
kere e muhernan santo cu a bolbe for dje graf y a
considera nan palabranan como un disparate
(Lc 24, 11)519. Ora Hesus a revela su mes na e diesun
apostelnan riba Pasco atardi, el a reprocha nan pa
motibo di nan falta di fe y nan curason duro, pasobra
nan no a kere esnan cu a mire despues cu El
a resucita (Mc 16, 14).
644. Esaki tabata parce nan algo asina imposibel cu
hasta
ora
nan
a keda enfrenta cu e realidad di Hesus resucita, e
discipelnan ainda520 tabata duda; nan tabata kere cu
tabata un spirito521. A pesar di nan felicidad nan no por
515

Cf 1 Co 15, 4-8
Cf Lc 22, 31-32
517
La cara sombria: Lc 24, 17
518
Cf Hu 20, 19
519
Cf Mc 16, 11. 13
520
Cf Lc 24, 38
521
Cf Lc 24, 39
516

217

a kere, y a sigui den duda (Lc 24, 41). Thomas tambe


lo experiencia e prueba di duda 522 y Mateo ta relata cu
durante
e ultimo aparicion na Galilea di e Seor resucita, algun
a kedea den duda (Mt 28, 17). Ta pesey e hipotesis cu
e
Resureccion
lo
tabata
un producto di fe (of di credulidad) di e apostelnan, no
tin
base.
Al contrario, nan fe den e Resureccion a nace pa
medio di gracia divino for di nan experiencia directo di
e realidad di Hesus resucita.
Condicion di Cristo su humanidad resucita
645. Hesus resucita ta establece un relacion directo cu 999
su discipelnan door di mishi cu nan523 y comparti
cumindacu nan524. Asina E ta invita nan pa reconoce cu E
no ta un spirito525 y mas cu tur cos pa comproba cu e
curpa resucita den cua e ta presenta su mes na nan ta
e mesun curpa cu a keda tortura y crucifica, ya cu ainda
esaki
tabatin
e marcanan di su pasion526. E curpa autentico y real aki
na mesun momento ta posee e caracteristicanan nobo
di un curpa glorioso: e no tin limitacion di espacio ni di
tempo, pero si e habilidad di por ta presente con cu E
kier y ki ora cu E kier527; pasobra ya no por retene Cristo
su humanidad na tera mas y e ta pertenece solamente
na
e dominio divino di Tata 528. Pa e motibo aki tambe Hesus
resucita ta soberanamente liber pa aparece manera e

522

Cf Hu 20, 24-27
Cf Lc 24, 39; Hu 20, 27
524
Cf Lc 24, 30. 41-43; Hu 21, 9. 13-15
525
Cf Lc 24, 39
526
Cf Lc 24, 40
527
Cf Mt 28, 9. 16-17; Lc 24, 15. 36; Hu 20, 14. 19. 26; 21, 4
528
Cf Hu 20, 17
523

218

kier: un aparencia como un hardinero529 of den un otro


figura530 diferente na cual su discipelnan a custumbra cu ne,
esaki precisamente pa spierta nan fe531.
646. Resureccion di Cristo no tabata un regreso na un
bida terenal, manera tabata e caso di resureccion for di
morto cu El a realisa prome cu Pasco cu: yiu muhe di
Jairo y e hoben di Naim, Lazaro. E hechonan aki tabata
acontecimentonan milagroso, pero e personanan lanta 934
for di morto pa medio di e poder di Hesus a bolbe haya 549
un bida terenal comun. Na cierto momento nan lo
bolbe muri. Resureccion di Cristo ta esencialmente
diferente. Den su curpa resucita, e ta pasa di estado di
morto pa un otro bida mas aya den tempo y espacio. Na
ora di Resureccion, e curpa di Hesus ta yena cu poder di
Spirito Santo; e ta participa den bida divino den su
estado di gloria, di tal manera cu San Pablo por a bisa
cu Cristo ta e homber celestial532.
Resureccion como un acontecimento trascendental
647. Ki anochi tan dichoso e Exultet di vigilia di Pasco ta canta
so a merece pa conoce e momento cu Cristo a
resucita
for
di
reino
di morto! Ningun hende tabata testigo ocular di
Resureccion di Cristo y ningun evangelista ta describi
esaki. Ningun hende por bisa con esaki a sosode
fisicamente. Menos ainda por a percibi cu e sentidonan,
e esencia di mas intimo cu ta su pasamento pa un otro
bida.
Aunke
cu e Resureccion tabata un evento historico cu por a
verifica pa medio di e seal di e graf bashi y pa e
realidad
di
e
encuentronan
di
e apostelnan cu Cristo resucita, toch e ta keda den

1000e

529

Cf Hu 20, 14-15
Cf Mc 16, 12
531
Cf Hu 20, 14. 16; 21, 4. 7
532
Cf 1 Co 15, 35-50
530

219

centro di e Misterio di Fe como algo cu ta transcende y


ta surpasa historia. Ta pesey, Cristo resucita no ta
revela su mes na mundo sino na su discipelnan 533, na
esnan cu a subi cu nE for di Galilea pa Herusalem y cu
awo ta Su testigonan pa e pueblo (Hch 13, 31).
II.

RESURECCION, UN OBRA DI SANTISIMO TRINIDAD

648. Resureccion di Cristo ta obheto di fe asina leu cu e ta un


258intervencion transcendental di Dios mes den creacion y den historia.
989Den dje, e tres Personanan divino ta actua hunto na mes momento
y ta manifesta nan propio originalidad. Ta poder di Tata
a resucita (cf Hch 2, 24) Cristo, su Yiu y di e forma aki
a introduci den un manera perfecto e humanidad di su
663Yiu incluso su curpa den Santisimo Trinidad. Hesus ta
445revela su mes definitivamente como Yiu di Dios cu
272poder, segun Spirito di santidad, door di su resureccion
for di morto (Rm 1, 3-4). San Pablo ta enfatisa
e revelacion di poder di Dios 534 pa medio di e accion di e
Spirito
cu
a duna bida na e humanidad morto di Hesus y a yamE
na e estado glorioso di Seor.
649. Pa loke ta trata e Yiu, El a realisa su propio Resureccion
den virtud di su poder divino. Hesus ta anuncia cu e Yiu di hende
mester sufri hopi, muri y despues resucita (den sentido activo di e
palabra)535. Di otro banda, E ta afirma explicitamente: Mi ta entrega
mi bida, pa despues Mi bolbe tume Mi tin poder pa entrege y
poder pa bolbe tume (Hu 10, 17-18). Nos ta kere cu Hesus a muri y
a resucita for di morto (1 Ts 4, 14).
650. E Tatanan di Iglesia ta contempla Resureccion for di e
di e persona divino di Cristo cu a keda uni na su alma y su
curpa, te hasta ora nan a wordo for di otro pa morto: Pa 1005
medio
di

626perspectiva

533

Cf Hu 14, 22
Cf Rm 6, 4; 2 Co 13, 4; Flp 3, 10; Ef 1, 19-22; Hb 7, 16
535
Cf Mc 8, 31; 9, 9-13; 10, 34
534

220

e unidad di e naturalesa divino cu ta keda presente den


cada
un
di e dos partinan di hende, nan ta wordo uni di nobo.
Pasobra mescos cu ta produci morto door di e
separacion di e componentenan humano, asina tambe
ta logra Resureccion door di union di e dos partinan536.
III.

SENTIDO Y NIFICACION DI SALBACION


DI E RESURECCION

651. Si Cristo no a resucita, anto e ora ey nos


predicashi ta sin sentido y boso fe ta sin sentido (1 Co
15, 14). Prome cu tur cos, Resureccion ta encera e
confirmacion di tur loke Cristo a haci y a sia. Tur e 129
berdadnan, te hasta esnan di mas inaccesibel pa 274
rasonamento humano, ta haya nan hustificacion, si
Cristo, pa medio di su Resureccion, a duna e prueba
definitivo
di
su
autoridad
divino
cu
El
a priminti.
652. Cristo su Resureccion ta cumplimento di promesa tanto
di Testament Bieu537 y di Cristo mes durante su bida na tera 538.
E expresion segun Scritura (cf 1 Co 15, 3-4) ta indica cu a cumpli
cu Resurreccion di Cristo segun profecia.

994
601

653. Ta confirma e berdad di e divinidad di Cristo dor di su


Resureccion. El a bisa: Ora boso halsa Yiu di Hende, boso lo sa
cu AMI TA (Hu 8, 28). Resureccion di Esun crucifica ta demostra cu 445
berdaderamente, e tabata AMI TA, Yiu di Dios y Dios mes.
San Pablo por a bisa e Hudiunan: E Promesa haci na nos
antepasadonan, Dios a cumpli den nos ora Hesus a resucita, manera
tambe ta skirbi den e prome salmo: Abo ta Mi Yiu; mi a procrea Bo
461, 422
536

SAN GREGORIO DI NISA, In Christi resurrectionem, 1: PG 46, 617;


cf tambe Statuta Ecclesiae Antiqua: DS 325; ANASTASIO II,
c. In prolixitate epistolae: ibid., 369; Concilio di Toledo XI: Ibid., 539
537
Cf Lc 24, 26-27. 44-48
538
Cf Mt 28, 6; Mc 16, 7: Lc 24, 6-7

221

awe (Hch 13, 32-33)539. Resureccion di Cristo ta


estrechamente conecta na e misterio di Encarnacion di
Yiu di Dios: ta su cumplimento segun e plan eterno di
Dios.
654. Tin un aspecto dobel den e misterio pascual: pa su morto nos
a libra di pica, pa su Resureccion ta habri pa nos e caminda pa un bida
1987nobo. E bida nobo ta, na prome luga, e hustificacion cu ta debolbe nos
den gracia di Dios540, asina cu, mescos cu Cristo a resucita for di
morto pa Gloria di Dios asina nos tambe ta biba un bida nobo
1996(Rm 6, 4). Esaki ta consisti di victoria riba morto causa pa
pica y di tuma parti di nobo den gracia 541. Ta realisa
adopcion filial pasobra hende ta bira ruman di Cristo, manera Hesus
mes a yama su discipelnan despues di Su Resureccion: Bay y bisa mi
rumannan (Mt 28, 10; Hu 20, 17). Rumannan no pa
naturalesa,
sino
pa
e
don
di gracia, pasobra e filiacion adoptivo ta trece un
participacion di berdad den bida di Yiu unico, esun cu a
keda completamente revela den su Resureccion.
655. Finalmente, Resureccion di Cristo y e Cristo
mes ta principio y fuente di nos futuro
resureccion:
Cristo
a
resucita
for
di morto como esun prome di esnan cu a bay sosega
1002di e mesun manera cu Adam a muri pa nos tur, asina
tambe nos tur lo rebiba den Cristo (1 Co 15, 20-22).
Mientras nan ta warda pa esaki keda cumpli, Cristo
resucita ta biba den curason di su fielnan. Den djE
e Cristiannan ta saborea e forsanan di mundo futuro
y
Cristo
ta hiba nan bida te den curason di bida divino 542 pa nan
no biba mas pa nan mes, sino pa Esun cu a muri pa
nan,
Esun
cu
Dios
a
lanta
for
di morto (2 Co 5, 15).
989Resucita

539

Cf Sal 2, 7
Cf Rm 4, 25
541
Cf Ef 2, 4-5
542
Cf Col 3, 1-3
540

222

RESUMEN
656. Fe den Resureccion tin como obhetivo un evento cu ta
historicamente confirma pa e discipelnan cu realmente a topa
cu esun Resucita. Na mes momento e misteriosamente
a relaciona cu entrada di humanidad di Cristo den gloria
di Dios.
657. E graf bashi y e paanan tira abou riba nan mes ta nifica cu
e curpa di Cristo a scapa door di poder di Dios di e lasonan di
morto y di perdicion. A prepara e discipelnan pa nan
encuentro cu esun Resucita.
658. Cristo, esun prome cu a lanta for di morto (Col 1, 18),
ta e principio di nos propio resureccion, for di awo caba
pa medio di hustificacion di nos alma 543, y
despues pa medio di e bida nobo cu E lo duna na
nos curpa544.
ARTICULO 6. HESUCRISTO A SUBI NA SHELO
Y TA SINTA NA MAN DRECHI DI DIOS
TATA TODOPODEROSO
659. Cu esaki, Hesus, despues di a papia cu nan, a
subi
na
shelo
645
y a sinta na man drechi di Dios (Mc 16, 19). Curpa di
Cristo a keda glorifica for di e momento di su
Resureccion
manera
ta
proba
den
e caracteristicanan nobo y sobrenatural, cu di awo
padilanti e curpa tin pa semper 545. Pero durante e
cuarenta dianan cu familiarmente El a come y bebe cu 66
su discipelnan546, El a sia nan tocante Su Reino 547
697
543

Cf Rm 6, 4
Cf Rm 8, 11
545
Cf Lc 24, 31; Hu 20, 19. 26
546
Cf Hch 10, 41
547
Cf Hch 1, 3
544

642

223

Su gloria ainda a keda tapa bou di e apariencia di


naturalesa humano comun548. E ultimo aparicion di
Hesus ta termina cu e entrada ireversibel di su
humanidad den gloria divino simbolisa pa nubia 549
y pa shelo550 na unda E ta sinta pa semper na man drechi di Dios 551.
Solamente den un forma completamente excepcional y
unico,
Hesus
ta mustra su mes na Pablo como na uno cu a nace
prematuro
(1 Co 15, 8) den un ultimo aparicion cu ta establece
como un apostel552.
660. E caracter scondi di gloria di Esun Resucita
durante di e tempo aki a keda anuncia den su
palabranan misterioso na Maria Magdalena: Ainda Mi no a
subi bay cerca mi Tata. Bay cerca mi rumannan y bisa nan
cu mi ta subi bay cerca mi Tata y bo Tata, mi Dios y bo
Dios
(Hu 20, 17). Esaki ta indica un diferencia den
manifestacion entre gloria di Cristo Resucita y esun di
Cristo halsa na man drechi di Tata. Un acontecimento
alabes historico y transcendental di Ascension ta marca
e transicion.
661. E ultimo etapa aki ta keda estrechamente liga na
prome, miho bisa, na su bahamento for di shelo
den Encarnacion. Solamente esun cu a bin di Tata por
bolbe cerca Tata: esaki ta Hesucristo 553. Ningun otro
hende a subi bay shelo cu esun cu a baha for di shelo,
esta e Yiu di hende (Hu 3, 13)554. Si humanidad mester
depende riba su propio poder natural, e no tin acceso

461esun

548

Cf Mc 16, 12; Lc 24, 15; Hu 20, 14-15; 21, 4


Cf Hch 1, 9; cf tambe Lc 9, 34-35; Ex 13, 22
550
Cf Lc 24, 51
551
Cf Mc 16, 19; Hch 2,333; 7, 56; cf tambe Sal 110, 1
552
Cf 1 Co 9, 1; Ca 1, 16
553
Cf Hu 16, 28
554
Cf Ef 4, 8-10
549

224

na e cas di Tata (Hu 14, 2), na bida y felicidad di Dios.


Solamente Cristo por habri un entrada asina pa hende, el a desea di
bay
dilanti
como
Cabes
y
nos
Fuente,
pa asina nos, su curpa, por biba cu e speransa
fervoroso di siguiE den su Reino555.
662. Ora cu halsa mi for di tera, lo mi hala tur hende
mi
792na
1545(Hu 12, 32). Halsamento na cruz ta nifica y ta anuncia
su halsamento na shelo pa medio di su Asuncion, y
realmente
esaki
ta
comienso
di esey. Hesucristo, e unico Sacerdote di e Aliansa Nobo
y
eterno,
no a drenta den un Sanctuario cu hende a traha, sino
El a drentra shelo mes pa presenta su mes
obedientemente dilanti di Dios na nos fabor (Hb 9, 24).
1137Den shelo, Cristo ta haci permanentemente trabou di
sacerdocio. For di ey E por salba perfectamente esnan
cu ta acerca Dios pa medio di djE, ya cu E ta biba pa
semper pa boga na nan fabor cerca Dios (Hb 7, 25).
Como Gran Sacerdote di e futuro biennan (Hb 9, 11),
E ta e centro y actor principal di Liturgia cu ta honra
Tata den shelo556.
663. For di e tempo ey, Cristo ta sinta na man drechi di
Dios Tata: Cu man drechi di Tata, nos ta compronde e
gloria y honor di divinidad, unda Esun cu a existi
648manera Yiu di Dios prome cu tur siglo, pues como Dios
y consubstancial cu Tata, ta sinta corporalmente
despues cu El a encarnacu y cu su curpa a keda
glorifica557.
664. Sinta na man drechi di Tata ta nifica e
541
inauguracion
di
Reino
di e Mesias, cumpliendo asina cu e vision di e profeta
555

Misal Romano, Prefacio di Asuncion


Cf Ap 4, 6-11
557
SAN HUAN DAMASCENO, De fide orthodoxa, 4, 2; PG 94, 1104C
556

225

Daniel pa loke ta trata Yiu di hende: A dune autoridad,


honor y reino pa tur pueblo, nacion y idioma sirbiE. Su
imperio ta un imperio eterno cu ta dura
pa semper y no por destrui su reino nunca (Dn 7, 14).
For
di
e momento ey, e apostelnan a converti den testigonan
di e Reino cu lo no tin fin 558.
RESUMEN
665. Asuncion di Hesucristo ta marca e entrada
definitivo
di humanidad di Hesus den poder celestial di
Dios, for di unda E lo bolbe 559 mientras tanto e
humanidad
aki
ta
sconde
for
di bista di hende560.
666. Hesucristo, Cabes di Iglesia, a bay nos dilanti den
Reino glorioso di Tata, pa asina nos, e
miembronan di su Curpa, por biba den e
speransa cu un dia nos lo ta cu nE den eternidad.
667. Unabes cu Hesucristo a drenta e santuario di shelo
pa
nos
tur,
E ta intercede constantemente pa nos, como e
mediador,
cu
ta sigura nos di dramamento permanente di
Spirito Santo.
ARTICULO 7. FOR DI EY LO E BIN PA HUSGA
BIBO Y MORTO
I.

E LO BOLBE DEN GLORIA

Cristo ya ta reina desde Iglesia


558

Simbolo di Nicea-Constantinopla, DS 150


Cf Hch 1, 11
560
Cf Col 3, 3
559

226

668. Cristo a muri y a bolbe biba pa e por ta Seor di


bibo
y morto (Rm 14, 9). Asuncion di Cristo na shelo ta
nifica su participacion como ser humano, den poder y
autoridad di Dios. Hesucristo ta Seor: e ta posee tur
518poder di shelo y di tera. E ta riba tur Imperio,
Autoridad, Poder, Dominio, pasobra Tata a pone tur
cos bou di su pia (Ef 1, 20-22). Cristo ta Seor di
Cosmo561 y di historia. Den djE historia di humanidad y
henter
creacion
ta
coincidi562,
y
ta
keda
transcendentalmente cumpli.
450tanto

669. Como Seor, Hesus ta tambe Cabez di Iglesia, cu ta su Curpa 563.


792, 1088Eleva na shelo y glorifica, cumpliendo asina cu su mision, E ta
permanece na tera y den su Iglesia. Salbacion ta fuente di autoridad cu
564
541Cristo, den virtud di Spirito Santo, ta eherce riba Iglesia . Reino di
Cristo, ya ta presente den misterio, e simia y e
cuminsamento
di
565
e Reino aki na tera .
670. Desde Asuncion, e plan di Dios a drenta den su realisacion.
Ya nos a yega na e ultimo ora (1 Hu 2, 18)566. Ya final di
1042historia
a yega cerca nos y renovacion di mundo di manera
irevocabel
ya
825ta dicidi y di algun forma realmente ya anticipa na e
547mundo aki, pasobra. Iglesia na tera, ya caba ta bisti cu
un santidad berdadero, aunke ainda imperfecto567.
Reino di Cristo ya caba ta manifesta su presencia door

561

Cf Ef 4, 10; 1 Co 15, 24. 27-28


Cf Ef 1, 10
563
Cf Ef 1, 22
564
Cf Ef 4, 11-13
565
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 3; 5
566
Cf 1 P 4, 7
567
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 48
562

227

di signonan milagroso568 cu ta acompaa su anuncio mediante


Iglesia569.
sperando te ora tur cos ta someti na djE
671. Reino di Cristo, presente caba den su Iglesia,
sinembargo ainda e mester wordo realisa cu gran 1043
poder
y
gloria
(Lc
21,
27)570
cu regreso di e Rey na tera. E Reino aki ainda ta bou di
769, 773
atake
di podernan malo571, apesar cu nan a keda venci pa
1043, 2046
medio
di
Pasion
di Cristo. Te ora tur cos ta someti na dje 572 y mientras
cu no tin un shelo y un tera nobo caminda husticia ta 2817
reina, Iglesia peregrino den su sacramentonan y
institucionnan, cu ta pertenece na e tempo aki,
ta carga e imagen di e mundo pasahero aki, y e mes ta
biba
memey
di e criaturanan cu ta sigui keha y sufri dolor di parto,
wardando riba manifestacion di e yiunan di Dios573. Pa e
motibo
aki
Cristiannan
ta pidi, mas tanto durante Eucaristia 574, pa pura e
regreso575
di Cristo door di suplica na Dje: Marana tha! Bini, Seor
Hesus!
(1 Co 16, 22; Ap 22, 17-20).
672. Prome cu su Asuncion Cristo a afirma cu ainda no tabata ora pa
establecemento glorioso di e Reino mesianico cu Israel tabata
732
568

Cf Mc 16, 17-18
Cf Mc 16, 20
570
Cf Mt 25, 31
571
Cf 2 Ts 2, 7
572
Cf 1 Co 15, 28
573
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 48
574
Cf 1 Co 11, 26
575
Cf 2 P 3, 11-12
569

2612

228

wardando riba dje576, cu segun profeta577, lo mester trece e orden


definitivo di husticia, amor y paz pa tur hende. E tempo presente,
segun Seor, ta e tempo di Spirito y di testimonio 578, pero e ta tambe
un tempo ainda marca pa dificultad (1 Co 7, 28) y prueba di
maldad579, cu ta afecta Iglesia tambe 580 y ta introduci e batayanan
di e ultimo dianan581. Ta un tempo di espera y vigilia582.
Glorioso binimento solem di Cristo, speransa di Israel
673. Desde Asencion, e binimento solemne di Cristo den gloria ta
cerca583, apesar cu no ta na nos pa conoce ni dia y ni ora 1040, 1048
cu
Tata
a fiha pa medio di su propio autoridad (Hch 1, 7)584. Por
realisa
e binimento escatologico aki na cualkier momento 585,
hasta
si
tanto
e binimento aki, como y e prueba final cu lo precede,
wordo retrasa586.
674. Binimento di e Mesias glorioso, na un momento determina den
historia,587 ta vincula cu e reconocemento di e Mesias di henter
Israel (Rm 11, 26; Mt 23, 39), cu di un parti ta endureci
(Rm 11, 25) den incredulidad588 relaciona cu Hesus. Despues di
Pentecoste San Pedro a bisa e Hudiunan di Herusalem: Pesey
converti y bira cara pa Dios, pa E por kita boso picanan. Asina ey
tempo di alivio lo bini di Dios, ora E manda Mesias, esta Hesus, Esun
576

Cf Hch 1, 6-7
Cf Is 11, 1-9
578
Cf Hch 1, 8
579
Cf Ef 5, 16
580
Cf 1 P 4, 17
581
Cf 1 Hu 2, 18; 4, 3; Tm 4, 1
582
Cf Mt 25, 1-13; Mc 13, 33-37
583
Cf Ap 22, 20
584
Cf Mc 13, 32
585
Cf Mt 24, 44; 1 Ts 5, 2
586
Cf 2 Ts 2, 3-12
587
Cf Rm 11, 31
588
Cf Rm 11, 20
577

229

cu El a destina pa boso. Shelo mester a tuma Hesus te ora


tempo pa restaura tur cos yega. Tocante esey Dios a yega di
papia for di antes caba, pa medio di su profetanan santo (Hch 3, 1921). Y cerca San Pablo e palabranan ta sigui resona: Si
nan rechaso a trece reconciliacion pa mundo, kico otro
nan aceptacion por nifica si no ta biba for di
mortonan? (Rm 11, 12). Entrada di e cantidad
completo di Hudiunan den salbacion mesianico,
despues di e cantidad completo di e pueblonan
pagano (Rm 11, 25)589, ta haci posibel pa Pueblo di Dios
840logra alcansa plenitud den Cristo den cual Dios lo ta
tur cos den nos tur (1 Co 15, 28).
Ultimo prueba di Iglesia
58

675. Prome cu binimento solem di Cristo, Iglesia mester pasa door di


prueba final cu lo sacudi fe di hopi creyente 590. Persecucion cu ta
compaa su peregrinacion na tera591 lo devela e Misterio di Maldad
den forma di un mentira religioso cu ta ofrece hende un aparente
solucion pa nan problemanan. E prijs cu nan mester paga ta
cu nan lo ta infiel na e berdad. E supremo mentira
religioso
ta
esun
di
e Anticristo, un seudo-mesianismo, door di cual hende
ta glorifica su mes, poniendo su mes na luga di Dios y di
su Mesias, cu a bin den carni592.

769un

676. E mentira di Anticristo ya ta cuminsa tuma forma


den mundo cada biaha cu ta pretende di realisa, den
cuadro di historia, e speransa mesianico, cu solamente
mas aya di historia por alcansa pa medio di
e huicio escatologico: Iglesia a rechasa te hasta
formanan modifica di e falsificacion di e futuro Reino aki
bou nomber di milenarismo593, especialmente e forma 2425
589

Cf Lc 21, 24
Cf Lc 18, 8; Mt 24, 12
591
Cf Lc 21, 12; Hu 15, 19-20
592
Cf 2 Ts 2, 4-12; Ts 5, 2-3; 2 Hu 7; 1 Hu 2, 18. 22
590

230

politico intrinsicamente perverso di un mesianismo


secularisa594.
677. Iglesia lo drenta den Reino su gloria solamente pa
medio
di
1340
e ultimo Pasco aki, ora e lo sigui su Seor den su morto
y Resureccion595. Pesey no por realisa Reino mediante
un triunfo historico di Iglesia596 den forma di un 2853
crecemento progresivo, sino solamente door di victoria
di
Dios
riba
e
ultimo
manifestacion
di maldad597. Cu e victoria aki Bruid di Cristo lo baha for
di
shelo598.
E triunfo di Dios riba rebelion di maldad lo tuma e forma
di Huicio final599 despues di e ultimo trastorno cosmico di
e mundo pasahero aki600.
II.

PA HUSGA BIBO Y MORTO

1038-1041

678. Siguiendo e profetanan601 y Huan Bautista602, Hesus a anuncia


den su predicashi e Huicio di e ultimo Dia. E ora ei conducta di 1470
cada uno y secretonan603 di curason lo sali na cla604. E ora
lo condena incredulidad culpabel di a considera e gracia
ofreci door di Dios como algo sin balor605. Actitud relaciona
593

Cf CONGREGACION PA DOCTRINA DI FE, decreto di 19 di juli 1944,


De Millenarismo: DS 3839
594
Cf PIO XI, enc. Divini Redemptoris, cu ta condena e misticismo falso
di e falisificacion di e salbacion di humilde; Concilio Vaticano II,
Gaudium et spes, 20-21
595
Cf Ap 19, 1-9
596
Cf Ap 13, 8
597
Cf Ap 20, 7-10
598
Cf Ap 21, 2-4
599
Cf Ap 20, 21
600
Cf 2 P 3, 12-13
601
Cf Dn 7, 10; Jl 3-4; Ml 3, 19
602
Cf Mt 3, 7-12
603
Cf Mc 12, 38-40
604
Cf Lc 12, 1-3; Hu 3, 20-21; Rm 2, 16; 1 Co 4, 5
605
Cf Mt 11, 20-24; 12, 41-42

231

cu e prohimo lo revela e aceptacion of e rechaso di gracia y di amor


divino606. Hesus riba e ultimo dia lo bisa: Loke bo a haci
pa un di mi rumannan di mas chikito, bo a hacie pa Mi
(Mt 25, 40).
679. Cristo ta Seor di bida eterno. E derecho completo di husga
definitivamente obra y curason di hende ta pertenece na Cristo como
e Redentor di mundo. El a adkiri e derecho aki pa medio di e Cruz.
Tata tambe a entrega tur huicio na e Yiu (Hu 5, 22)607. Asina ta,
e Yiu no a bin pa husga, sino pa salba608 y pa duna bida cu e tin den
dje609. Ta door di e rechaso di gracia durante e bida aki cu ya cada un
1021ta husga su mes 610; e ta haya su recompensa segun su obranan 611
y te hasta e por condena su mes eternamente door di
rechasa e Spirito di amor612.
RESUMEN
680. Cristo, Seor, ta reina mediante Iglesia, pero ainda no tur cos di
mundo ta someti na dje. Triunfo di Reino di Cristo lo no tuma
luga sin un ultimo atake di forsa di maldad.
681. Dia di Huicio, na final di mundo, Cristo lo bin den gloria pa
finalmente ehecuta e triunfo definitivo di bondad riba maldad
cu, mescos cu maishi y yerba malo, a crece hunto den curso di
historia.
682. Ora E bini na final di tempo pa husga bibo y morto, Cristo
glorioso lo revela e disposicion secreto di curason y lo
recompensa cada hende segun su obra y segun su aceptacion
of rechaso di gracia.

606

Cf Mt 5, 22; 7, 1-5
Cf Hu 5, 27; Mt 25, 31; Hch 10, 42; 17, 31; 2 Tm 4, 1
608
Cf Hu 3, 17
609
Cf Hu 5, 26
610
Cf Hu 3, 18; 12, 48
611
Cf 1 Co 3, 12-15
612
Cf Mt 12, 32; Hb 6, 4-6; 10, 26-31
607

232

CAPITULO TRES
MI TA KERE DEN SPIRITO SANTO
683. Niun hende por bisa: Hesus ta Seor! Si no ta
424, 2670door
152di

influencia di Spirito Santo (1 Co 12, 3). Dios a


manda Spirito di su Yiu pa nos curason, cu ta grita:
Alaba,
Tata!
(Ga
4,
6).
E conocemento di fe aki ta posibel solamente den
Spirito
Santo.
Pa drenta den contacto cu Cristo, ta primeramente
necesario keda atrai door di Spirito Santo. E ta bin topa
nos
y
ta
spierta
fe
den
nos.
Pa medio di bautismo, e prome sacramento di fe, Spirito
Santo den Iglesia, na un manera intimo y personal, ta
duna
nos
bida
cu
tin
su origen den Tata y ta wordo ofreci na nos den e Yiu:

249

Bautismo ta duna nos gracia di un nacemento nobo den


Dios Tata pa medio di su Yiu den Spirito Santo. Pasobra
lo conduci na Palabra, esnan cu ta carga Spirito di Dios,
miho bisa, na e Yiu; anto e Yiu ta presenta nan na Tata y
Tata ta concede inmortalidad na nan. Asina ta, sin
Spirito no ta posibel mira Yiu di Dios y, sin e Yiu, niun
hende lo por acerca e Tata, pasobra e conocemento di
Tata ta e Yiu y ta logra conoce e Yiu di Dios pa medio di
Spirito Santo1.

684. Spirito Santo cu su gracia ta e prome cu ta


spierta fe den nos y E ta para na inicio di e bida nobo cu
ta: conoce e Tata y esun cu El a manda, esta
Hesucristo2. Pero Spirito Santo ta e ultimo di
236e personanan di Santisimo Trinidad cu a wordo revela.
San Gregorio Nacianceno, e Teologo, ta splica e
1
2

SAN IRENEO DI LYON, Demonstratio apostolica, 7


Cf Hu 17, 3

233

desaroyo aki mediante e pedagogia di descenso


divino cerca hende:
Testament Bieu a proclama e Tata hopi cla mes , pero e Yiu mas
scondi. Testament Nobo ta revela e Yiu y ta mustra djis un swing di
e divinidad di e Spirito. Awo Spirito ta biba memey di nos y e ta duna
nos un bista mas cla di su mes. No tabata prudente, pa mientras cu
ainda no a profesa e divinidad di Tata, proclama e Yiu abiertamente,
y mientras cu divinidad di e Yiu ainda no a keda admiti, pa pone
acerca e Spirito Santo como un carga extra, pa uza un expresion un
poco atrevido Avansando y progresando di gloria pa gloria, lus di
SantisimoTrinidad lo resplandece rayonan cu ta briya cada bes mas
y mas3.

685. Pesey, kere den Spirito Santo ta, profesa cu


Spirito Santo ta un di e personanan di Santisimo
Trinidad, consubstancial na Tata y Yiu, cu hunto cu Tata
y Yiu ta ricibi e mes un adoracion y gloria (Simbolo di
Nicea-Constantinopel). Ta pesey a papia di misterio 236
divino di Spirito Santo den teologia Trinitario. Aki,
sinembargo,
ta trata di solamente Spirito Santo den e plan di
salbacion divino.
686. Spirito Santo ta coopera cu Tata y cu Yiu desde
cuminsamento di plan di nos salbacion y te na su 258
cumplimento.
Solamente
den
e ultimo tempo, inaugurando cu Encarnacion redentor
di
e
Yiu,
ta momento cu Spirito ta revela su mes y ta duna su
mes y lo reconocE y aceptE como Persona. E ora ey e
Plan Divino, realisa den Cristo, e Prome Yiu y Cabes di
creacion nobo, lo wordo encorpora den humanidad pa
medio di dramamento di e Spirito: como e Iglesia, e
comunion di santonan, e pordon di pica, e resureccion
di carni y e bida eterno.
3

SAN GREGORIO NACIANCENO, Orationes theologicae,


5, 26: PG 36, 161C

234

ARTICULO 8.

MI TA KERE DEN SPIRITO SANTO

687. Solamente Spirito di Dios sa tur cos di Dios (1 Co


2, 11). Pues anto, su Spirito, cu ta revele ta laga nos 243
conoce
Cristo,
su palabra bibo, pero e Spirito no ta bisa nada mas di su
mes.
E Spirito, cu a papia pa boca di profeta ta laga nos
tende
e
palabra
di Tata, pero E Spirito mes nos no ta tende. Nos
conocE, solamente pa medio di inspiracion cu ta releva
na
nos
e
Palabra
y
ta
haci
nos disponibel pa den fe nos aceptE. Spirito di berdad,
cu ta devela Cristo pa nos, no ta papia riba su mes4.
Tal discrecion, berdaderamente divino, ta splica pakico
mundo no por ricibiE, pasobra mundo no ta mirE ni
conocE,
mientras
esnan
cu
ta
kere
den Cristo conoce e Spirito pasobra E ta biba cerca
nan5.

4
5

Cf Hu 16, 13
Cf Hu 14, 17

235

688. Iglesia, un comunidad bibando den e fe di e


apostelnan cu e ta transmiti, ta e luga caminda nos ta
sia conoce Spirito Santo:

den e Scrituranan cu el a inspira;


den e Tradicion di cual e Tatanan di Iglesia semper
ta testigonan oportuno;
den e Magisterio di Iglesia, cu E ta asisti;
den e liturgia sacramental pa medio di su palabra
y simbolonan, pa medio di cual Spirito Santo ta
pone nos den comunion cu Cristo;
den oracion pa medio di cual E ta intercede pa

nos;

den e donnan di gracia y e ministerionan pa medio


di cual Iglesia ta construi;

den e signonan di bida apostolico y misionero;

den e testimonio di santonan, pa medio di


kendenan E ta manifesta su santidad y ta continua
e obra di salbacion.
I.

MISION CONHUNTO DI YIU Y DI SPIRITO

689. Esun cu Tata a hinca den nos curason, e Spirito di


Yiu
245su
(cf Ga 4, 6), ta realmente Dios. Uno den esencia cu Tata
y
Yiu,
e Spirito ta inseparablemente mara cu nan, tanto den
254bida intimo di Santo Trinidad como den su don di amor
485pa mundo. Sinembargo ora ta adora Santo Trinidad cu
ta
duna
bida,
cu
ta
consubstancial
y individibel, e fe di Iglesia ta profesa tambe e
distincion
di
e personanan. Ora Tata ta manda su palabra, e ta
manda semper Su Rosea; den nan mision conhunto, ta
distingui Yiu y Spirito Santo pero nan ta inseparabel.
Siguramente, ta Cristo ta esun kende ta aparece,
e imagen visibel di e Dios invisibel, pero ta Spirito Santo
ta revelE.

236

690. Hesus ta Cristo, Esun hunta, pasobra Spirito Santo ta su 788


y tur loke cu sosode for di Encarnacion en adelante, ta bini di

436uncion

e plenitud aki6. Ora por fin Cristo ta glorifica7, E na su turno, por


manda Spirito Santo for di Tata, pa nan cu ta kere den djE: e ta laga
nan tuma parti den su Gloria8, es decir, den e Spirito Santo cu ta
glorificE9. E mision conhunto aki lo keda manifesta den e yiunan
adopta pa e Tata den e Curpa di su Yiu: E mision di Spirito
di adopcion ta pa uni nan cu Cristo y pa laga nan biba den dje:
E idea di huntamento ta sugeri cu entre Yiu y Spirito
Santo no tin ningun distancia. En realidad, mescos cu ta
e caso entre e superficie corporal y e huntamento cu
azeta, ni rasonamento ni sensacion conoce ningun
intermediario, asina e contacto entre e Yiu y e Spirito ta
directo, di manera cu ken cu kier tin contacto cu e Yiu
pa medio di fe, mester tin contacto prome cu e azeta. 448
Pues, no tin ningun parti cu no ta cubri pa Spirito Santo.
Ta pesey e reconocemento cu e Yiu ta Seor ta bira
realidad den Spirito Santo door di esnan cu ta acepte, e
Spirito cu ta bini di tur banda na esnan cu ta acerca e
Yiu den fe10.

II.

NOMBER, APELATIVONAN Y SIMBOLONAN


DI SPIRITO SANTO

Nomber propio di Spirito Santo


691. Spirito Santo, esey ta nomber propio di esun cu nos ta adora
y glorifica hunto cu Tata y Yiu. Iglesia a ricibi e nomber aki di Seor y
lo profesa esaki na bautismo di su yiunan nobo11.

Cf Hu 3, 34
Cf Hu 7, 39
8
Cf Hu 17, 22
9
Cf Hu 17, 22
10
SAN GREGORIO DI NISA, De Spiritu Sancto, 3, 1: PG 45, 1321A-B
11
Cf Mt 28, 19
7

237
E palabra Spirito Santo ta un traduccion di e palabra
Hebreo Ruah, cu primeramente ta nifica rosea, aire of
biento. Hesus a uza netamente e imagen sensibel di
biento
pa
duna
Nicodemo
un
idea
di
e novedad transcendental di esun kende personalmente
ta rosea di Dios, e Spirito divino12. Di otro banda
Spirito y Santo ta atributonan divino cu ta comun pa
e tres personanan Divino. Door di uni e dos palabranan,
Santa Scritura, liturgia y lenguahe teologico ta indica e
persona inefabel di Spirito Santo, sin ningun posibel
kibocacion encuanto otro uzo di e palabranan spirito y
santo.

Apelativonan di Spirito Santo


692. Ora Hesus ta anuncia y priminti e Binimento di
1433Spirito
Santo,
E ta yame Paraclito, literalmente esun cu ta wordo
yama pa bini cerca, ad-vocatus (Hu 14, 16-26; 15,
26;
16,
7).
Normalmente
ta traduci Paraclito como Consolado, y Hesus ta e
prome consolado1313. Seor mes ta yama Spirito Santo: Spirito di
Berdad (Hu 16-13).
693. Ademas di e nomber propio Spirito Santo cu mas
tanto
ta wordo uza den Hechonan di Apostelnan y den
Cartanan, San Pablo ta uza tambe e nombernan: e
Spirito
di
promesa14,
e
Spirito
15
di adopcion , e Spirito di Cristo (Rm 8, 11),e Spirito di
Seor
(2 Co 3, 17), y e Spirito di Dios (Rm 8, 9. 14; Rm 15, 19;
1
Co
6,
11;
1 Co 7, 40) y cerca San Pedro, e Spirito di gloria (1 Pe
4, 14).
12

Cf Hu 3, 5-8
Cf 1 Hu 2, 1
14
Cf Ga 3, 14; Ef 1, 13
15
Cf Rm 8, 15; Cal 4, 6
13

238

Simbolonan di Spirito Santo


694. Awa. E simbolismo di awa ta nifica e accion di
1218Spirito Santo ora di Bautismo. Despues di invocacion di
Spirito
Santo,
awa
ta
bira
e signo sacramentalmente eficaz di renacemento:
mescos cu nos bida, prome cu nos nacemento, durante
embaraso
a
desaroya
rondona
di awa, asina e awa di bautismo realmente ta indica cu
2652nos nacemento pa e bida divino ta un regalo di Spirito
Santo. Mescos cu nos ta batisa den un Spirito so, asina
tambe
nos
a
bebe
di
un
Spirito
so
(1 Co 12, 13): Pues E Spirito ta tambe personalmente e
Awa
bibo
cu ta brota for di Cristo crucifica 16 como su fuente y cu
ta brota den nos na bida eterno 17.
695. E huntamento. E simbolismo di huntamento cu azeta tambe ta
1293nifica e Spirito Santo asina leu cu esey ta bira sinonimo di Spirito
Santo18. Den rito di introduccion Cristian e huntamento cu crisma ta
e signo sacramental di Confirmacion. Den Iglesia Oriental nan ta
yama esaki Crismacion. Nos mester bolbe sinembargo na e prome
uncion cu Spirito Santo a haci pa por comprende completamente: 1504
436e huntamento di Hesus. Cristo (Mesias den Hebreu) ta nifica Esun
cu ta hunta cu Spirito di Dios. Den Testament Bieu tabatin hende
hunta pa Seor19, entre nan especialmente, Rey David 20. Pero Hesus
di un manera unico ta Esun hunta pa Dios: e naturalesa humano cu
e Yiu a asumi den su totalidad ta hunta (crisma) door di Spirito
Santo. Hesus a bira Cristo pa medio di Spirito Santo 21. Birgen 794
Maria a concebi Cristo for di Spirito Santo, cu pa medio
16

Cf Hu 19, 34; 1 Jn 5, 8
Cf Hu 4, 10-14; 7, 38; Ex 17, 1-6; Is 55, 1; Za 14, 8; 1 Co 10, 4;
Ap 21, 6; 22, 17
18
Cf Hu 2, 20, 27; 2 Co 1, 21
19
Cf Ex 30, 22-32
20
Cf 1 S 16, 13
21
Cf Lc 4, 18-19; Is 61, 1
17

239

di e angel, na su nacemento a anunciE como Cristo 22, y


ta impulsa Simeon pa bay tempel pa mira e Cristo di Seor 23. Spirito
Santo ta esun cu a yena Cristo24 y ta Su forsa cu a sali for di Cristo ora
El
a
cura
hende
25
y a trece salbacion Finalmente ta Spirito Santo a lanta Hesus for
di morto26. Hesus, cu awo te plenamente confirma como Cristo den
su naturalesa humano victorioso riba morto, ta drama Spirito Santo na
abundancia te ora e santonan den comunion cu humanidad di Dios
Yiu e Homber perfecto aki cu ta realisa e plenitud di Cristo 27
(Ef 4, 13): ta forma e Cristo total segun un expresion di San
Agustin.
696. Candela. Mientras awa ta e nificacion di nacemento y fertilidad
di bida cu ta duna den Spirito Santo, candela ta simbolisa e forsa, 1127
e energia transformado di trabou di Spirito Santo. Profeta Elias, kende
a lanta para manera candela y kende su palabra a kima manera un
antorcha (Sir 48, 1), pa medio di su oracion ta laga candela 2586
basha for di shelo riba e sacrificio di Sero Carmel 28. E ta
un
profecia
di
e candela di Spirito Santo cu tur loke e mishi cu ne, ta cambia. Huan
Bautista, kende ta precedi Seor cu spirito y forsa di Elias (Lc 1, 17),
ta anuncia Cristo como esun, kende lo batisa cu Spirito Santo 718
y candela (Lc 3, 16), e Spirito di kende Hesus lo bisa: Mi a bini
pa cende mundo na candela y Mi tin masha gana pa e candela cuminsa
kima pa caba! (Lc 12, 49). Ta den figura di lenga, manera di
candela cu Spirito Santo a baha riba e discipelnan e mainta di
Pentecoste y a yena nan cu su mes (Ech 2, 3-4). E tradicion
spiritual lo conserva e simbolismo aki di candela como
un di e accionnan mas expresivo di Spirito Santo 29. No
paga e Spirito (1Tes 5, 19).
22

Cf Lc 2, 11
Cf Lc 2, 26-27
24
Cf Lc 4, 1
25
Cf Lc 6,19; 8,46
26
Cf Rm 1, 4; 8, 11
27
Cf Hch 2, 36
28
Cf 1 R 18, 38-39
29
Cf SAN HUAN DE LA CRUZ, Vlam di amor bibo
23

240

697. Nubia y Luz. E


dos
simbolonan
aki
ta
inseparablemente mara ora di e manifestacionnan di
Spirito Santo. Desde e diferente teofanianan den
Testament Bieu, nubia, tin biaha scur, tin biaha cla, ta
revela un Dios bibo y salbador, teniendo asina un velo
riba
e caracter transcendental di su Gloria: den caso di
Moises riba e sero Sinai30, den e tent di encuentro 31 y durante e
32
484marcha den desierto , mescos den caso di Salomon ora di dedicacion
di e tempel33. Cristo ta trece e cumplimento total di e
554figuranan aki den e Spirito Santo. Ta Spirito Santo ta
esun cu ta baha riba Birgen Maria y ta cubrie cu su
sombra di manera cu Maria ta concebi y ta duna luz na
34
659Hesus . Riba sero di transfiguracion Spirito Santo ta bini den un
nubia y ta cubri Hesus, Moises, Elias, Pedro, Jacobo y Huan cu su
sombra
y
for
di
e nubia ta zona un bos cu ta bisa:Esaki ta mi Yiu, Esun scogi,
scuchE (Lc 9, 34-35). Finalmente ta e mesun nubia cu ta kita Hesus
for di bista di e discipelnan riba dia di Ascension 35 y cu lo revelE
como Yiu di hende den gloria riba dia cu E bolbe 36.
698. E seyo ta un simbolo masha yega na uncion
Pues ta Cristo ta esun cu Dios a marca cu su
seyo (Hu 6, 27) y ta den dje cu Tata a marca nos tambe
cu su seyo37. Pasobra e imagen di seyo (sphragis) ta
1121indica e efecto cu no ta kita di e uncion cu Spirito Santo
den e sacramentonan di Bautismo, Confirmacion y
Ordenacion Sacerdotal, a uza e seyo den cierto
tradicionnan
teologico
pa
indica
e caracter cu no ta kita y cu ta wordo graba den

1295-1296(crisma).

30

Cf Ex 24, 15-18
Cf Ex 33, 9-10
32
Cf Ex 40, 36-38; 1 Cor 10, 1-2
33
Cf 1 Rey 8, 10-12
34
Cf Lc 1, 35
35
Cf Ech 1, 9
36
Cf Lc 21, 27
37
Cf 2 Co 1, 22; Ef 1, 13: Ef 4, 30
31

241

hendepa
medio
di
e tres sacramentonan aki, cu no por ripiti.
699. E Man. Pa medio di ponemento di man, Cristo ta
cura hende enfermo38 y e ta bendiciona e muchanan chikito 39. 292
Den Su nomber apostel lo haci mescos 40. Miho bisa, ta pa medio
di ponemento di man di apostelnan nos ta ricibi Spirito 1288
Santo41. Den e Carta na Hebreonan, e ponemento di
man ta figura entre e partinan fundamental di su 1300, 1573
siansa42. E signo aki di dramamento todopoderoso di 1668
Spirito Santo, Iglesia a mantene den su invocacionnan
sacramental.
700. Dede. Ta pa medio di dede di Dios cu Ami (Hesus) ta saca
demonio (Lc 11, 20). Si a skirbi ley di Dios riba tabla di piedra 2056
door di dede di Dios (Ex 31, 18), anto e carta di Cristo, confia na
cuido di e apostelnan, no ta skirbi cu inkt, sino cu Spirito di Dios
bibo; no skirbi riba tabla di piedra, pero den curason di hende bibo
(2 Cor 3, 3). E himno Bini, Spirito Creador (Veni Creator
Spiritus) ta invoca Spirito Santo como digitus paternae dexterae
(e dede di man drechi di Tata).
701. E Paloma. Na final di deluvio, (cu su simbolismo ta referi na
bautismo) e paloma cu Noe, a laga bay, ta bolbe cu un taki di olijfi 1219
fresco den su pik, un seal cu mundo ta habitabel atrobe 43. Ora Cristo
ta sali for di awa di su bautismo, Spirito Santo den figura di un
paloma, ta baha riba dje y ta keda cu nE44. Spirito Santo ta baha y ta 535
keda den curason purifica di esun batisa. Den algun misa ta conserva
Santa Eucaristia den un cahita di metal den forma di un paloma
(columbarium), cu ta colga riba altar. E figura di paloma,
representando Spirito Santo, ta un simbolo tradicional den iconografia
Cristian.
38

Cf Mc 6, 5; 8, 23
Cf Mc 10, 16
40
Cf Mc 16, 18; Ech 5, 12; 14, 3
41
Cf Ech 8, 17-19; 13, 3; 19, 6
42
Cf Hb 6, 2
43
Cf Gn 8, 8-12
44
Cf Mt 3, 16 pat.
39

242

III.

SPIRITO DI DIOS Y SU PALABRA DEN TEMPO


DI PROMESA

702. Desde cuminsamento y te na e plenitud di


122tempo
(Gal
4,
4),
e Mision conhunto di e Palabra y e Spirito di Tata ta
keda scondi pero activo. Spirito di Dios tabata prepara e
tempo di e Mesias. Niun di dos ta wordo completamente
revela, pero tur dos ya a wordo priminti,
ya pa hende por paga tino cu nan y acepta nan ora nan
107manifesta nan mes. Ta pesey ora Iglesia ta lesa e
Testament Bieu45, e ta investiga den dje 46, loke e Spirito, cu a
papia
pa
medio
di
e
profetanan,
kier bisa nos tocante di Cristo.
243

Como profetanan, fe di Iglesia ta considera aki tur


esnan cu Spirito Santo a inspira pa medio di
proclamacion
bibo
y
pa
medio
di e redaccion di e Bukinan Santo, tanto di Testament
Bieu
como
di Testament Nobo. Tradicion Hudiu ta distingui e Ley (e
prome
5 bukinan historico of Pentateuch), despues e
Profetanan
(cu
nos
ta yama e bukinan historico y profetico) y finalmente e
Scrituranan (especialmente e literatura di sabiduria,
particularmente
e Salmonan)47.

Den creacion
703. Palabra di Dios y Su rosea ta origin di existencia y bida di cada
48
292criatura :
Ta husto cu Spirito Santo ta goberna, santifica y anima creacion,
pasobra e ta Dios, un den ser hunto cu Tata y Yiu Ta na dje poder
45

Cf 2 Co 3, 14
Cf Hu 5, 39, 46
47
Cf Lc 24, 44
48
Cf Sal 33, 6; 104, 30; Gen 1, 2; 2; 7: Ecl 3, 20-21; Ez 37, 10

29146

243
riba bida ta pertenece, pasobra como Dios e ta preserva creacion den
Tata pa Medio di Yiu49.

704. Dios (esta, e Yiu y e Spirito Santo) a forma hende


cu su propio mannan, y El a forma den carni su propio
356figura, di tal forma cu hasta loke tabata visibel lo por a
carga e figura divino50.
Spirito di e Promesa
705. Desfigura pa pica y morto, hende ta keda cu e imagen di
Dios, e imagen di Yiu, pero priva di Gloria divino (Rm 3, 23), priva 410
di su semehansa. E promesa haci na Abraham ta e
principio di economia di salbacion. Na culminacion di esaki e
2809
Yiu
mes
ta
tuma
e imagen51 y lo restaure den semehansa di Tata, door
di bolbe dune su Gloria, e Spirito cu ta dunado di
bida.
706. Contrario na loke ser humano ta spera, Dios ta
priminti Abraham un descendiente, como fruta di fe y di 60
poder di Spirito Santo52. Den esaki tur nacion di tera lo ta
bendiciona53.
E descendiente aki lo ta Cristo 54, den kende e dramamento di
Spirito Santo lo trece hunto como uno e yiunan di Dios
cu ta plama tur caminda. Comprometiendo su mes cu
huramento
solem55.
Dios
ta obliga su mes pa regala su Yiu stima 56, y e Spirito
Santo priminti [cu ta] e garantia di nos herencia te
ora nos bira doo di dje (Ef 1, 13-14)57.
49

Liturgia bizantina, Troparion di Oracion di Mainta


SAN IRENO DI LYON, Demonstratio apostolica, 11 Sch 62, 48-49
51
Cf Hu 1, 14; Flp 2, 7
52
Cf Gen 18, 1-15; Lc 1, 26-38. 54-55; Hu 1,12-13; Rm 4, 16-21
53
Cf Gen 12, 13
54
Cf Ga 3, 16
55
Cf Hu 11, 52
56
Cf Gen 22, 17-19; Rm 8, 32; Hu 3, 16
57
Cf Ga 3, 14
50

244

Den teofania y e Ley


707. E teofanianan (manifestacionnan di Dios) ta
ilumina e caminda di e Promesa, for di Patriarcanan te
na
Moises
y
for
di
Joshue
te
na
e visionnan cu a inaugura misionnan di e gran
Profetanan. Tradicion Cristian semper a reconoce cu
Palabra
di
Dios
a
laga
mira
y
tende
su mes den e Teofanianan aki, den cual e nubia di
Spirito
Santo
na mesun momento a revela y a tapa Dios den su
sombra.
708. E pedagogia divino aki ta aparece specialmente
den e don di ley58, cu Dios a duna como un pedagogia 1961-1964
2585pa guia su pueblo cerca Cristo (Ga 3, 24). Pero e 122
impotencia di e ley pa salba hende, cu ta priva di e
semehansa divino y di e conocemento creciente di
pica59, cu e ta manifesta, ta lanta e deseo pa Spirito
Santo.
E
kehonan
di
e Salmonan ta duna testimonio di esaki.
Den Reino y den Exilio
709. E ley ta seal di e Promesa y Aliansa cu lo mester
a
guia
e curasonnan y e institucionnan di Pueblo, naci for di fe
di Abraham. Si boso obedece mi bos y mantene mi
aliansa, boso lo ta pa mi un reino di sacerdotenan y
un nacion santo (Ex 19,5-6)60. Pero, despues di David,
2579Israel a sucumbi pa e tentacion pa bira un reino mescos
544cu
e otro nacionnan. E reino sinembargo, e obhetivo di e
promesa haci na David61, lo ta awo e obra di Spirito
58

Cf Ex 19-20; Dt 1-11; 29-30


Cf Rm 3, 20
60
Cf 1 P 2, 9
61
Cf 2 Sam 7; Sal 89; Lc 1, 32-33
59

245

Santo; e lo pertenece na pobernan di acuerdo cu e


Spirito Santo.
710. Ponemento un banda di e Ley y infieldad na e
Aliansa
ta conduci na Morto: e ta e Exilio, aparente e fracaso di
e promesanan, cu ta en realidad e fidelidad misterioso
di
Dios
Salbador
y cuminsamento di un restoracion priminti, pero di
acuerdo
cu
e Spirito. E Pueblo di Dios mester a sufri e purificacion
aki62;
Den
e plan di Dios ya caba e Exilio tin den dje e sombra di e
Cruz
y e Resto di e pobernan cu a bolbe di Exilio, ta un di e
prefiguranan mas cla di e Iglesia.
Sperando e Mesias y su Spirito
711. Mira, mi ta bay traha algo nobo (Is 43, 19): dos
profetico lo a desaroya, uno ta dirigi riba
wardamento riba e Mesias, e otro ta indica e anuncio di
un Spirito nobo. Nan ta bini hunto den e Resto chikito, e
pueblo di pobernan63, cu ta warda cu speransa riba
consolacion di Israel y redencion di Herusalem (Lc 2,
25. 38).

64, 522lia

Nos a weita mas prome caba con Hesus ta cumpli cu e


profecianan tocante di djE. Aki nos ta limita nos mes na
esnan den cual e relacion entre e Mesias y su Spirito ta
aparece mas cla.

712. E caracteristicanan di Mesias spera ta cuminsa aparece den


e Buki di Emanuel64 particularmente den Isaias 11, 1-2:

62

Cf Lc 24-26
Cf So 2, 3
64
Cf Is 6, 12; ora Isais a haya vision di Gloria di Cristo: Hu 12, 41
63

439

246
Un steki di mata lo cuminsa spreit for di troncon di Isaias
y un taki lo crece for di su rais.
Y Spirito di Seor lo sosega riba djE,
Spirito di sabiduria y inteligencia,
Spirito di conseho y di forsa,
Spirito di conocemento y temor pa Seor.

713. E caracteristicanan di Mesias ta revela mas tanto


den Cantonan di Sirbidor65. E cantonan aki ta proclama e 601
nificacion di e Pasion di Hesus y ta mustra con e lo
drama
Spirito
Santo
pa
duna
bida
na
e multitud: no di pafo, pero door di tuma nos existencia
di un catibo66. Tumando nos morto riba dje, e por laga nos
participa den su propio Spirito di bida.
714. Ta Pesey Cristo ta inaugura e proclamacion di e
Bon Noticia haciendo e siguiente fragmento di Isaias di
Dje (Lc 4, 18-19)67:
Spirito di Seor a bini riba mi,
pasobra El a hunta mi.
El a manda mi anuncia e Bon Noticia na pobernan,
pa proclama liberacion na presonan,
y bista na ciegonan
y libertad na esnan oprimi;
pa proclama e era di Seor su gracia.
214715.

E textonan profetico cu ta referi directamente na e mandamento


Spirito Santo, ta palabranan den cual Dios ta dirigi su mes
ne curason di su pueblo den e lenguahe di Promesa, cu enfasis riba
amor y fieldad68. Segun e promesanan aki, Spirito Santo, na final
di tempo, lo renoba e curason di hende grabando den dje un Ley
nobo; e lo trece hunto y reconcilia e pueblonan plama y dividi;

1965di

65

Cf Is 42, 1-9; Cf Mt 12, 18-21; Hu 1, 32-34; anto Cf Is 49, 1-6;


Cf Mt 3, 17; Lc 2, 32; finalmente Cf Is 50, 4-10 y Is 52, 13-53, 12
66
Cf Flp 2, 7
67
Cf Is 61, 1-2
68
Cf Ez 11, 19; 36, 25-28; 37, 1-14; Yer 31, 31-34 y cf Yoel 3, 1-5; cu San
Pedro lo proclama den realisacion riba mainta di Pentecoste,
cf Ech 2, 17-21

247

lo e transforma e prome creacion, y Dios lo biba aya cu hende


na paz.
716. E pueblo di pobernan69, esnan cu den forma humilde
y manso, ta depende
unicamente di e plannan
misterioso di nan Dios, cu ta spera husticia, no di hende
sino di e Mesias- ta finalmente e gran logro di e Mision
scondi
di
Spirito
Santo,
durante
tempo
di promesanan cu ta prepara pa binimento di Cristo. Ta
368e
calidad
di curason aki , purifica y ilumina pa Spirito Santo, cu ta
wordo expresa den e Salmonan. Den e pobernan aki
Spirito
Santo
ta
forma
pa Seor un pueblo bon prepara pa Seor (Lc 1, 17).
IV.

SPIRITO DI CRISTO DEN PLENITUD DI TEMPO

Huan, Antecesor, Profeta y Bautista


717. Tabatin un homber manda door di Dios, kende su
tabata Huan (Hu 1, 6). Huan tabata yena cu
Spirito Santo ya for di den barica di su Mama (Lc 1, 15,
41)
pa
medio
di
Cristo
mes,
kende
e Birgen Maria a caba di concebi pa medio di Spirito
Santo.
E bishita di Maria na Elizabeth a bira asina un bishita
di
Dios
na
su pueblo70.

523nomber

718. Huan ta Elias kende mester bini (Mt 17, 10-13): e


di Spirito Santo ta biba den dje y ta hacie
antecesor di Seor cu ta bini. Den Huan, e antecesor,
Spirito Santo ta completa e obra di forma un pueblo
bon prepara pa Seor (Lc 1, 17).

696candela

69
70

Cf Sofr 2, 3; Sal 22, 27; 34, 3; Is 49, 13; 61,1; ete


Cf Lc 1, 68

248

719. Huan Bautista ta mas cu un profeta (Lc 7, 26). Den dje Spirito
2684Santo ta termina su comunicacion pa medio di profeta. Huan
ta completa e ciclo di profetanan di cual Elias tabata esun prome 71.
E ta proclama e yegada cercano di consuelo di Israel, e ta e bos
di e Consolado cu ta yegando (Hu 1, 23)72. Manera e Spirito di Berdad
lo haci tambe, asina Huan a bini pa duna testimonio di e luz
(Hu 1, 7)73. Segun Huan, asina e Spirito ta completa e 536
buskeda prudente di e profetanan y ta realisa e anhelo
di
e
angelnan74:
Esun riba kende bo ta mira e Spirito baha y permanece, e ta
esun kende ta batisa cu Spirito Santo. Ami mes a mira y tabata testigo
cu esaki ta e Yiu di Dios Ata aki e Lamchi di Dios (Hu 1, 33-36).
720. Finalmente, pa medio di Huan Bautista, Spirito
Santo ta inicia dunamento bek na hende esemehansa
divino, prefigurando loke E lo realisa den futuro cu
Cristo y den Cristo. E bautismo di Huan tabata pa 535
penitencia; bautismo cu awa y Spirito Santo lo ta un
nacemento di nobo75.
Sea alegre, abo cu ta yen di Gracia
721. Maria, Santisimo Mama di Dios, esun semper
Birgen, ta obra maestro di e mision di Yiu y di Spirito
Santo den plenitud di tempo. Pa di prome biaha den
plan di salbacion y pasobra su Spirito a prepara Maria, 484
Tata a haya e Vivienda na unda su Yiu y su Spirito por
biba memey di hende. Ta pesey e tradicion di Iglesia
frecuentemente
a aplica e textonan di mas bunita encuanto sabiduria
riba
Maria76:
den liturgia ta aclama y representa Maria como e Sede
71

Cf Mt 11, 13-14
Hu 1, 23; Cf Is 40, 1-3
73
Hu 1,7; Cf Hu 15, 26; 5, 35
74
Cf 1 P 1, 10-12
75
Cf Hu 3, 5
76
Cf Prov 8, 1-9, 6; Sir 24
72

249

di Sabiduria. Den Maria maraviyanan di Dios, cu


Spirito
lo
a
cumpli
den
Cristo
y Iglesia a cuminsa manifesta:
722. Spirito Santo a prepara Maria pa medio di su
gracia.
489
Ta conveniente cu e Mama di Esun den kende
naturalesa
divino
ta completamente presente den curpa fisico (Col 2, 9),
mester ta yen di gracia. El a ser concebi sin pica, pa 2676
puro gracia, como e mas humilde di tur criatura, esun
mas
capaz
pa
ricibi
e
regalo
inefabel
di Todopoderoso. Cu tur rason, Angel Gabriel a cuminde
como
Yiu muhe di Sion: Legra bo77. Cargando den su
barica e Yiu eterno, den su canto den Spirito Santo 78, e
ta
halsa
na
Dios
Tata
e gradicimento di henter e Pueblo di Dios y
consecuentemente
di Iglesia.
723. Den Maria, Spirito Santo ta realisa e plan yen di amor y bondad
Tata. Pa medio di Spirito Santo, e Birgen ta concebi y duna luz na
506e Yiu di Dios. Pa poder di Spirito Santo y Maria su fe, su virginidad
a converti den fecundidad unico79.
485di

724. Den Maria, Spirito Santo ta haci e Yiu di Tata


kende
2619a bira Yiu di e Birgen. E ta e mata di mondi kimando di
teofania definitivo; yena di Spirito Santo e ta mustra e
Palabra den humildad di su carni lagando pobernan 80 y
prome representantenan di e paganonan sera conoci 81
cu NE.
208visibel,

77

Cf So 3, 14; Zac 2, 14
Cf Lc 1, 46-55
79
Cf Lc 1, 26-38; Rm 4, 18-21; Gal 4, 26-28
80
Cf Lc 2, 15-19
81
Cf Mt 2, 11
78

250

725. Finalmente, pa medio di Maria, Spirito Santo ta


trece hende, e obhetivo di Dios su amor
misericordioso82 den contacto cu Cristo. Y e humildenan
semper ta e promenan pa ricibiE: cuidadonan di carne,
reynan mago, Simeon y Ana, e bruid y e bruidegom di
Cana y e prome discipelnan.

963cuminsa

726. Na fin di e mision aki di Spirito Santo, Maria ta bira


494, 2618e Muhe, e Eva nobo, mama di tur hende, mama di e
Cristo total83. Como tal Maria tabata presente cu e
Diesdosnan, cu uni den e mesun spirito a dedica nan
mes na oracion (Ech 1, 4), na cuminsamrnto di e fin
di tempo cu Spirito Santo lo a anuncia riba e mainta di
Pentecoste
ora Iglesia manifesta su mes.

82
83

Cf Lc 2, 14
Cf Hu 19, 25-27

251

Cristo Hesus
727. Henter e mision di Yiu y Spirito Santo, den plenitud di tempo ta
conteni den lo siguiente: cu e Yiu ta Esun Hunta pa Spirito di Tata 438, 695,
desde su Encarnacion: Hesus ta e Cristo, e Mesias.
536
Henter e di dos capitulo di Credo nos tin di lesa den e luz aki.
Henter e trabou di Cristo ta un mision conhunto di Yiu y Spirito
Santo. Aki, nos lo menciona solamente loke tin di haci cu
e promesa di Hesus di manda Spirito Santo y e regalo di dje
realisa pa e Seor glorifica.
728. Hesus no ta revela Spirito Santo completamente,
te ora cu e mes ta glorifica door di su Morto y
Resureccion. Sinembargo, poco poco e ta referi na Dje
te hasta den su siansa na e multitudnan ora e ta
revela cu su propio Carni lo ta alimento pa bida di
mundo84. E ta referi tambe na Spirito Santo ora el a
papia cu Nicodemo85, cu e muhe Samaritano86 y cu esnan cu
ta tuma parti den e fiesta di Tabernakelnan 87. Cu su 2615
discipelnan e ta papia abiertamente di Spirito Santo en
conexion cu oracion88 y cu testimonio cu nan lo mester duna89.
729. Solamente ora e momento a yega pa su glorificacion, Hesus
ta priminti e binimento di Spirito Santo, ya cu su morto y Resureccion
ta e cumplimento di e Promesa haci na e Tatanan90. E Spirito
84

Cf Hu 6, 27. 51. 62-63


Cf Hu 3, 5-8
86
Cf Hu 4, 10. 14. 23-24
87
Cf Hu 7, 37-39
88
Cf Lc 11, 13
89
Cf Hu 14, 16-17. 26; 15, 17, 26
90
Cf Hu 14, 16-17. 26; 15, 26; 16, 7-15; 17, 26
91
Cf Hu 13, 1; 17, 1
92
Cf Lc 23, 46; Hu 19, 30
85

93
94
95
9

252

di Berdad, e otro Paraclito, Tata lo duna como riba e


oracion di Hesus; Tata lo mandE na nomber di Hesus;
388, 1433Hesus lo mandE di parti di Tata, pasobra El a sali for di
Tata. Spirito Santo lo bini, nos lo reconocE
y E lo keda pa semper cerca nos, E lo tuma su biba
cerca
nos;
E lo sia nos tur cos y lo recorda nos tur loke Cristo a
bisa y E lo duna testimonio di djE; E lo guia nos na tur e
berdad
y
lo
glorifica
Cristo.
E lo mustra mundo su faltanan pa loke ta pica, husticia
y huicio.
730. Por fin Hesus Por fin Hesus su ora ta yega 91: E ta entrega
su Spirito den Tata su mannan92 di Tata na e mesun momento
cu door di su Morto e ta vence morto, asina cu, lanta
for
di
morto
pa
medio
di Gloria di Tata (Rm 6, 4), mesora e ta duna Spirito
Santo suplando riba su discipelnan 93. Desde e
850momento
aki
e
mision
di Cristo y e Spirito ta bira e mision di Iglesia: Mescos
cu
Tata
a manda mi, asina tambe mi ta manda boso (Hu 20,
21)94.
V.

E SPIRITO Y E IGLESIA DEN ULTIMO TEMPO

Pentecoste
731. Riba dia di Pentecoste (na final di e shete
di tempo di Pasco Grandi) Pasco di Cristo ta
keda cumpli den dramamento di Spirito Santo,
1302manifesta, duna y comunica como un persona divino:

2623, 767simannan

9
9
93
94

Cf Hu 20, 22
Cf Mt 28, 19; Lc 24, 47-48; Hch 1, 8

253

desde su plenitud, Cristo e Seor 95, ta drama e Spirito na


abundancia.
732. Riba e dia aki ta revela plenamente Santisimo Trinidad. Desde
dia ey, e Reino anuncia pa Cristo ta habri pa tur cu ta kere den djE:
den humildad di carni y den fe, nan ta participa caba den Comunion
672di Santisimo Trinidad. Cu su binida, cu no ta caba, Spirito Santo
ta haci su entrada na mundo den e ultimo temponan, e tempo
di Iglesia, e Reino ya hereda, pero no finalisa ainda:
244e

Nos a mira e Luz berdadero, nos a ricibi Spirito Celestial, nos a haya
e fe berdadero; nos ta adora e Trinidad indivisibel, cu a salba nos96.

95
96

Cf Hch 2, 33-36
Liturgia Bizantino, Tropario di Vispera di Pentecoste, uza tambe den
Liturgia despues di comunion

254

Spirito Santo, Regalo di Dios


733. Dios ta Amor (1 Hu 4, 8. 16) y amor ta su prome
regalo cu ta inclui tur otro. E amor aki Dios ta derama 218
den nos curason pa medio di Spirito Santo, cu a wordo
duna na nos (Rm 5, 5).
734. Pasobra nos ta morto of a lo menos herida pa pica,
e prome efecto di e regalo di amor ta pordon di nos 1987
picanan. E comunion di Spirito Santo (2 Co 13, 13) den
Iglesia ta duna bek e semehansa divino cu nos a perde
pa motibo di pica na esnan batisa.
735. E ta duna nos e promesa of e prome frutanan di nos
herencia97: e mesun Bida di Santisimo Trinidad cu ta stima 1822
manera
El a stima nos98. E amor aki99 ta e cuminsamento di e
bida nobo den Cristo, haci posibel pasobra nos a ricibi
forsa
di
Spirito
Santo
(Ech 1, 8).
736. Danki na e poder aki di Spirito Santo e yiunan di
Dios por duna hopi fruta. Esun cu a pega nos na e
1832
wendruif
verdadero
lo
laga
nos pari e fruta di Spirito Santo: amor, alegria, paz,
pasenshi, amabilidad, bondad, fieldad, mansedumbre,
dominio
propio
(Ga 5, 22-23). E Spirito ta nos bida; mas nos renuncia
nos mes, mas100 nos lo biba segun e Spirito (Ga 5, 25):
Pa medio di Spirito Santo nos ta recobra e admision na
paraiso,
pa medio di djE nos ta wordo guia atrobe na e Reino di
97

Cf Rm 8, 23; 2 Co 1, 21
Cf 1 Hu 4, 11-12
99
Caridad di 1 Co 13
100
Cf Mt 16, 24-26
101
SAN BASILIO, Liber de Spiritu Sancto, 15, 36: PG 32
98

255
shelo y adopta como yiu, duna confiansa pa yama Dios
Tata y comparti den gracia di Cristo y yama yiunan di
luz y permiti pa participa den Gloria eterno101.

256

Spirito Santo y Iglesia


737. E mision di Cristo y Spirito Santo ta yega na
787-798plenitud den Iglesia, Curpa di Cristo y Tempel di Spirito
1093-1109Santo. E mision conhunto aki ta di awo padilanti ta
trece esnan cu ta kere den Cristo pa comparti den Su
comunion cu Tata den Spirito Santo. E Spirito ta prepara
hende, ta duna nan su gracia pa hala nan na Cristo. E ta
laga nan mira Seor, E ta laga nan recorda su palabra y
ta habri nan mente pa nan compronde su Morto y
Resureccion.
E
ta
haci
nan
presencia
e Ministerio di Cristo, principalmente den Eucaristia, pa
por reconcilia nan y pa guia nan na e comunion cu
Dios, pa nan por duna hopi fruta (Hu 15, 5. 8. 16).
738. Pues, e mision di Iglesia no ta aadi nada na esun
Cristo y di Spirito Santo, sino e ta su sacramento: den
henter su alma y den tur su miembronan, Iglesia ta
manda pa anuncia y duna testimonio, pa actualisa y
plama e Misterio di Comunion di Santisimo Trinidad
(esaki lo ta e topico di e proximo articulo):

850, 777di

Nos tur cu a ricibi e unico y e mesun Spirito, esta Spirito


Santo
,
nos
a mescla bira un cu otro y cu Dios. Ni maske nos ta hopi
separa, Cristo ta haci cu e Spirito di Tata y Esun di djE,
ta bin biba den cada un di nos. E Spirito aki cu ta
individibel ta hiba na comunion esnan cu ta diferencia
for di otro y ta haci cu tur ta bira un den djE. Pasobra
mescos cu e poder di carni sagrado di Cristo ta haci cu
tur esnan den kende E ta biba ta forma un solo curpa,
mi ta pensa, cu mescos tambe Spirito di Dios, unico y
individibel, cu ta biba den nos tur, ta hiba tur na unidad
spiritual102.

739. Ya cu Spirito Santo ta e Huntamento di Cristo, ta


ta

1076Cristo
102

SAN CIRILO DI ALEJANDRINA, Commentarius in Joannem,12:


PG 74, 560-561

257

e cabes di e curpa, cu ta drama e Spirito entre e


miembronan pa alimenta, cura y organisa nan den nan
funcion mutuo, ta inspira nan, manda nan duna
testimonio, ta laga nan participa den su ofrenda
voluntario na Tata y den su intercesion pa henter
mundo.
Pa
medio
di e sacramentonan di Iglesia, Cristo ta anuncia su
Spirito
Santo
y Santificador, na e miembronan di su curpa (esaki lo ta
e
topico
di
e di Dos parti di e Catisashi).
740. E trabounan maraviyoso aki di Dios, ofreci na e
fielnan
den
e sacramentonan di Iglesia, ta duna nan fruta den e
bida nobo den Cristo, segun e Spirito. (Esaki lo ta e
topico
di
e
di
Tres
parti
di
e Catisashi).
741. E spirito ta yuda nos den nos debilidad; pasobra
nos no sa mes con nos mester resa, pero e Spirito mes
ta intercede pa nos cu suspiro inefabel (Rm 8, 26).
Spirito Santo, cu ta e artesano di obra di Dios, ta e
maestro di oracion (Esaki lo ta e topico di e di cuater
parti
di
e Catisashi).
RESUMEN
742. Pasobra boso ta yiunan, Dios a manda e Spirito di
su Yiu den nos curason, bisando: Abba! Tata!
(Gal 4, 6).
743. Desde cuminsamento te na final di tempo, ki ora
cu Dios manda su Yiu, semper E ta manda su
Spirito: nan mision ta conhunto y inseparabel.

258

744. Den plenitud di tempo Spirito Santo ta completa


den Maria tur e preparacionnan pa binimento di
Cristo cerca pueblo di Dios. Pa medio di accion di
Spirito Santo den Maria, Tata ta duna mundo e
Emanuel, Dios cu nos (Mt 1, 23).
745. Yiu di Dios a wordo consagra como Cristo (Mesias)
pa medio di huntamento di Spirito Santo na
momento di su Encarnacion103.
746. Pa medio di su Morto y su Resureccion, Hesus ta
estableci den Gloria como Seor y Cristo (Ech 2,
36).
For
di
su
plenitud,
El a drama Spirito Santo riba su apostelnan y
Iglesia.
747. Spirito Santo cu Cristo e Cabes ta drama riba su
miembronan,
ta construi, anima y santifica Iglesia. Iglesia ta e
sacramento di e Comunion entre Santisimo
Trinidad cu hende.

103

Cf Sal 2, 6-7

259

ARTICULO 9. MI TA KERE DEN SANTA IGLESIA


CATOLICA
748. Cristo ta e luz di humanidad; y pesey e ta e
deseo
ferviente
di e Concilio Sagrado aki, reuni den Spirito Santo, cu,
proclamando
su Evangelio na cada criatura, e por hiba na tur hende e
luz di Cristo cu ta briya visiblemente for di Iglesia. Cu e
palabranan
aki
e Constitucion Dogmatico di Iglesia di e II Concilio di
Vaticano
ta cuminsa. Door di scoge e punto di salida aki e
Concilio
cu
ta mustra cu e articulo di fe encuanto e Iglesia ta
depende completamente di e articulonan cu ta referi na
Cristo
Hesus.
Iglesia
no tin otro luz cu esun di Cristo; segun un imagen
preferi di e Tatanan di Iglesia, e Iglesia ta manera luna,
tur su luz ta refleho di solo.
749. E articulo encuanto Iglesia ta depende tambe
completamente di esun cu ta bini prome cu ne, esta
esun tocante Spirito Santo. Pues, despues cu nos a
demostra cu Spirito Santo ta e fuente y dunado di tur
santidad, nos ta profesa awo cu e mesun Spirito a
enrikece Iglesia cu santidad104. Iglesia, segun expresion
di e Tatanan, ta e luga Caminda e Spirito ta florece105.
750. Kere cu Iglesia ta Santo y Catolico y cu e ta
811Uno

y Apostolico (manera Credo di Nicea-Constantinopel


ta
agrega),
ta inseparabel di fe den Dios, e Tata, e Yiu y e Spirito
169Santo.
Den
e Credo di e Apostelnan nos ta profesa un Iglesia
104
105

Catisashi Romano, 1, 10, 1


SAN HIPOLITO DI ROMA, Traditio apostolico, 35

260

Santo (Credo Ecclesiam) y no cu nos ta kere den e


Iglesia,
pa
no
confundi
Dios
cu su obranan y pa claramente atribui tur e donnan cu
El
a
regala
su Iglesia na e bondad di Dios106.
PARAGRAF 1.
I.

IGLESIA DEN PLAN DI DIOS

NOMBERNAN Y IMAGENNAN DI IGLESIA

751. E palabra Iglesia (ekklsia, di Griego


ekkalein, yama pa bin pafo) ta nifica un
convocacion of un reunion. E ta indica asambleanan
di e pueblo, usualmente pa un motibo religioso 107. Ta uza
e termino Ekklesia frecuentemente den e Testament
Bieu Griego pa e asamblea di e pueblo eligi ante Dios,
principalmente pa nan asamblea riba Sero Sinai,
caminda Israel a ricibi e ley y a wordo estableci pa Dios
como su pueblo santo108. Yamando su mes Iglesia e
prome comunidad di Cristian cu tabata kere den Cristo
a reconoce cu nan ta heredero di e asamblea ey. Den
Iglesia, Dios ta yama hunto su pueblo di tur parti di
mundo. E palabra ekivalente na Griego Kyriake, di
cual a deriva e palabra na Ingles church y e palabra
Aleman Kirche, ta nifica esun cu ta Pertenece na
Seor.
752. Den e lenguahe Cristian, e palabra Iglesia no ta nifica 1140, 832
solamente e asamblea liturgico 109, sino tambe e comunidad local 110 830
of henter e comunidad universal di creyente 111. E tres
nificacionnan aki ta inseparabel. Iglesia ta e pueblo cu
Dios ta reuni den henter mundo. E Iglesia di Dios ta
106

Cf Catisashi Romano 1, 10, 22


Cf Ech 19; 39
108
Cf Ex 19
109
Cf 1 Co 11, 18; 14, 19. 28. 34. 35
110
Cf 1 Co 1, 2;16, 1
111
Cf 1 Co 15, 9; Ga 1, 13; Fil 3, 6
107

261

existi den e comunidadnan local y ta bira real como un


asamblea liturgico y mas cu tur cos un asamblea
eucaristico. E ta biba di e palabra y e Curpa di Cristo y
asina e mes ta bira Curpa di Cristo.
Simbolonan di Iglesia
753. Den Sagrado Scritura nos ta haya un multitud di
imagen y di figura relaciona cu otro, pa medio di cual
781
Revelacion
ta
papia
di
e Misterio inagotabel di Iglesia. E imagennan tuma di 789
Testament Bieu ta variacionnan di un tema profundo: e
Pueblo di Dios. Den Testament Nobo112 tur e imagennan
aki ta haya un centro nobo pasobra Cristo
a bira Cabes di su pueblo 113, cu for di e momento ey ta
su Curpa. Rond di e centro aki tin imagen agrupa tuma
for di bida di e wardado di carne, of for di agricultura,
for di e arte di construccion, of for di bida familiar y
matrimonio114.
754. Iglesia, efectivamente, ta e cura di carne di cual
857Cristo
ta
e unico y necesario entrada115. Iglesia ta tambe e trupa
di carne di cual Dios mes di antemano a anuncia cu
Cristo lo ta e wardador 116. Aunke e wardadornan ta
hende, cu ta na cabes di e trupa di e carnenan aki, toch
ta Cristo mes ta esun cu ta guia y alimenta nan
constantemente; Cristo e Bon Wardador, e Wardador
Supremo117, kende a entrega su bida pa su carnenan118.

112

Cf Ef 1, 22; Col 1, 18
Cf Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 9
114
Ibid., 6
115
Cf Hu 10, 1-10
116
Cf Is 40, 11; Ez 34, 11-31
117
Cf Hu 10, 11; 1 P 5, 4
118
Cf Hu 10, 11-15
113

262

755. Iglesia ta cuminsa cu Dios119. Den e cunucu aki ta crece


e palo di olijfi antiguo di cual e patriarcanan tabata e
rais
santo
y
den
cual
e reconciliacion entre Hudiunan y paganonan a tuma
120
795luga y lo tuma luga atrobe . E cultivado divino a planta
Iglesia como cunucu di wendruif selecta 121. E mata di
wendruif berdadero ta Cristo, kende ta duna bida y
fertilidad na e rancanan, pues na nos: cu pa medio di
Iglesia ta permanence den Cristo y sin djE nos no por
haci nada122.
756. Hopi biaha tambe ta yama Iglesia e edificio di
Dios123.
Seor
857a compara su mes cu e piedra cu e constructornan a
rechasa,
pero
cu
a bira e piedra principal124. Apostelnan a construi Iglesia riba
e fundeshi aki125, cu ta duna e solidez y unidad. E edificio aki tin hopi
797nomber pa describie: cas di Dios 126 den cual su famia ta biba;
residencia di Dios den Spirito 127, cas di Dios memey di
1045hende
(Ap 21, 3); y specialmente e tempel santo. E tempel aki,
representa pa luganan santo traha di piedra, alaba door
di e Tatanan Santo, y no sin motibo, ta wordo compara
den
liturgia,
cu
e
Ciudad
Santo,
e Herusalem Nobo. Nos aki na mundo ta anto den dje
manera
e piedranan bibo cu ta wordo hinca den e
construccion128. Ta e ciudad santo aki San Huan ta mira
bahando di shelo, for di Dios, ora mundo wordo traha di
119

Cf 1 Co 3, 9
Cf Rom 11, 13-26
121
Cf Mt 21, 33-43 par.; Is 5, 1-7
122
Cf Hu 15, 1-5
123
Cf 1 Co 3, 9
124
Cf Mt 21, 42 par., Ech 4, 11; 1 Pe 2, 7; Sal 118, 22
125
Cf 1 Co 3, 11
126
Cf 1 Co 3, 15
127
Cf Ef 2, 19-22
128
Cf 1 P 2, 5
120

263

nobo, prepara manera un bruid, dorna bunita pa su


esposo (Ap 21, 1-2).
757. Iglesia tambe yama e Herusalem di ariba y nos
mama
(Gal 4, 26)129, ta wordo describi como e bruid sin mancha 507, 796
di e lamchi sin mancha130. Ta e Cristo a stima y ta pe El 1616
a
entrega
su
mes
pa
por santifice (Ef 5, 25-26); ta cu ne El a uni su mes den
un
aliansa inkebrantabel, alimentando y cuidando e (Ef 5,
29) constantemente131.
II.

ORIGEN, FUNDACION Y MISION DI IGLESIA

758. Origen, fundacion y mision di Iglesia ta combini primeramente


pa medita riba su origin den e plan di salbacion di Santisimo Trinidad
y su realisacion progresivo den historia.

257

Un plan naci den curason di Tata


759.
Tata eterno a crea mundo pa un decision
totalmente
liber
293
y misterioso di su sabiduria y bondad. El a dicidi di
eleva hende pa comparti den su bida divino pa cual E
ta yama tur hende pa medio di su Yiu: Tata kier yama 1655
tur cu ta kere den Cristo pa forma e Iglesia Santo. E
famia di Dios aki a wordo forma gradualmente y ta
tuma forma durante e etapanan di historia humano, di
acuerdo cu e plan di Tata. Efectivamente, e Iglesia aki
cu ta prefigura ya desde principio di mundo a wordo
prepara na un manera milagroso den historia di
e pueblo di Israel y den e Aliansa Antiguo. Estableci den
e ultimo tempo aki di mundo y proclama pa medio di
129

Cf Ap 12, 17
Cf Ap 19, 7; 21, 2. 9; 22. 17
131
Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 6
130

264

dramamento di Spirito Santo, e lo yega na su plenitud


glorioso na final di siglo132.

132

Ibid., 2

265

Iglesia, premira desde cuminsamento di mundo


760. E Cristiannan di e prome siglonan tabata bisa:
Mundo a wordo crea na bienestar di Iglesia133. Dios a
294crea
mundo
pa
comunion
cu
su bida divino, un comunion realisa pa medio di e
convocacion
309di hende den Cristo y e convocacion aki ta Iglesia.
Iglesia ta e meta di tur cos 134, y Dios a permiti pa e
trastornonan
doloroso
manera
e caida di Angelnan y pica di hende solamente como
ocasionnan
y modanan di manifesta tur poder di su brasa y e midi
completo
di
e amor cu El a desea di duna mundo:
Mescos cu boluntad di Dios ta creacion y ta wordo yama
e mundo, asina su intencion ta salbacion di hende y
esaki yama Iglesia135.

Iglesia prepara den Aliansa Antiguo


761. E yamamento hunto di pueblo di Dios a cuminsa
na e momento cu pica a destrui e comunion di hende cu
55Dios
y
e
comunion
entre
e hendenan mes. Reuni hende den Iglesia, na manera di
bisa,
ta reaccion di Dios riba e caos cu pica a provoca. A
logra
e reunificacion aki secretamente den curason di tur
pueblo:
Den
tur nacion, ken cu tin temor di Dios y ta practica
husticia ta aceptabel pa Dios (Hch 10, 35)136.
133

PASTOR HERMAE, Viscon 2, 4, 1; PG 2, 899; Cf ARISTIDES,


Apol. 16, 6; ST JUSTIN, Apol. 2, 7: PG 6
134
Cf SAN EPIPHANIUS, Panarion 1, 1, 5: PG 41, 181 C
135
CLEMENTE DI ALEXANDRIA, Paedagogus, 1, 6
136
Echo 10, 35; Cf Lg. 9; 13; 16

266

762. E preparacion lehano pa reuni e pueblo di Dios ta


cu
60e yamada di Abraham, kende Dios ta priminti cu e lo
bira Tata di un gran pueblo137. E preparacion inmediato
64ta
cuminsa
cu
e
eleccion
di Israel como pueblo di Dios 138. Cu e eleccion aki, Israel
mester
ta
e signo di e futuro reunion di tur nacion 139. Pero ya e
profetanan ta acusa Israel di a kibra e aliansa y di a comporta su mes
manera
un prostituta140. Nan ta anuncia un Aliansa nobo y eterno141. Hesus
a institui e aliansa nobo aki142.

122, 522cuminsa

Iglesia, institui pa Cristo Hesus


763. Tabata tarea di e Yiu pa realisa e plan di salbacion
di Tata, Den plenitud di tempo; esaki tabata e motibo di
su mision143. Seor Hesus a cuminsa su Iglesia cu e 541
anuncio
di
e
Bon
Noticia,
esey
ta,
e binimento di Reino di Dios priminti atraves di siglonan
den Scritura144. Pa cumpli cu e boluntad di Tata, Cristo a
introduci
e Reino di shelo na tera. Iglesia ta e Reino di Cristo cu
como misterio ya ta presente145.
764. E reino aki ta bira visibel pa hende pa medio di palabra, hecho
y presencia di Cristo146. Acepta palabra di Cristo ta acepta
543
137

Cf Gn 12, 2; 15, 5-6


Cf Ex 19, 5-6; Dt 7, 6
139
Cf Is 2, 2-5; Mic 4, 1-4
140
Cf Hos 1; Is 1, 2-4; Yer 2
141
Cf Yer 31, 31-34; Is 55, 3
142
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 9
143
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 3; ID., Ad gentes, 3
144
Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 5
145
Ibid., 3
146
Ibid., 5
138

1691
2558

267

e Reino147. E simia y e cuminsamento dje Reino ta e


rebao chikito (Lc 12, 32) di esnan cu Hesus a bini pa
reuni
rond
di
djE,
148
e rebao di cual E ta e wardador . Nan ta forma e berdadero
famia
di Hesus149. Esnan cu El a reuni rond di djE, el a sia un
manera
di actua nobo, y tambe nan manera propio di resa 150.
765. Seor Hesus a duna su comunidad un structura cu
lo permanece te na e realisacion completo di e Reino.
Prome cu tur otro cos tin scogemento di e Diesdosnan
860, 551
cu
Pedro
na
cabes151;
epresentando
152
e diesdos tribunan di Israel , nan ta e piedranan di e
fundeshi
di
e Herusalem nobo153. E Diesdosnan154 y e otro discipelnan155 ta
participa den e mision di Cristo, den su poder y den su suerte 156.
Pa medio di tur e echonan aki Cristo ta prepara y
construi su Iglesia.
766. Iglesia a nace principalmente di e entrega total di
pa nos salbacion, anticipa den institucion di
y
realisa
riba
Cruz.
1340Eucaristia
617E awa y sanger cu ta brota dje custia habri di Hesus
crucifica ta simbolo di e cuminsamento y crecemento
478aki157. Ta for di e custia di Cristo, drumiendo e soo di
morto na Cruz a nace e sacramento admirabel di henter

813, 610,Cristo

147

Ibid., 5
Cf Mt 10, 16; 26, 31; Hu 10, 1-21
149
Cf Mt 12, 49
150
Cf Mt 5-6
151
Cf Mc 3, 14-15
152
Cf Mt 19, 28; Lc 22, 30
153
Cf Apoc 21, 12-14
154
Cf Mc 6, 7
155
Cf Lc 10, 1-2
156
Cf Mt 10, 25; Hu 15, 20
157
Concilio di Vaticano II, LG, 3
148

268

Iglesia158. Manera cu a forma Eva di custia di Adam na


soo, asina Iglesia a nace do di e curason traspasa di
Cristo, cu tabata colga morto na Cruz159.
Iglesia, revela pa Spirito Santo
767. Ora e trabou cu Tata a encarga Yiu pa haci na mundo tabata
a manda Spirito Santo riba dia di Pentecoste pa continuamente
santifica Iglesia160. Ta e ora ey Iglesia a manifesta su mes
publicamente dilanti di e multitud; e plamamento di Evangelio na
pueblo a cuminsa pa medio di predicamento 161. Siendo e
849convocacion di tur hende pa salbacion, Iglesia ta
misionero pa naturalesa, manda pa Cristo na tur nacion
pa haci nan su discipelnan 162.
731cumpli,

768. Pa Iglesia realisa su mision, Spirito Santo ta


otorge diverso donnan herarkico y carismatico y asina
ta
dirigie163.
For
di
e momento ey e Iglesia, enrikeci pa e donnan di su
541Fundador
y cumpliendo fielmente cu su mandamentonan di amor,
humildad
y renunciacion, ta ricibi e mision di proclama y
establece pa tur pueblo e Reino di Cristo y di Dios. Na
tera
e
Iglesia
aki
ta
e
simia
y e cuminsamento di e reino aki164.
Iglesia, perfecciona den Gloria

158

Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 5


Cf SAN AMBROSIO, Expositio Evangelio secundum Lucam, 2, 85-89:
PL 15, 1583-1586
160
Concilio di Vaticano II, LG 4; Cf Hu 17, 4
161
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 4
162
Cf Mt 28, 19-20; Concilio Vaticano II, Ad gentes, 2; 5-6
163
Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 4
164
Ibid., 5
159

269

769. Iglesia solamente lo yega na su perfeccion den 671, 2818


Gloria
di shelo165, ora Cristo bolbe den gloria. Te e dia ey, 675
Iglesia
lo progresa den su peregrinacion memey di
persecucionnan di mundo y consuelo di Dios166. Akibou,
Iglesia
sa
cu
e
ta
den
exilio,
leu
1045
di Seor167 y ta anhela e yegada den plenitud di e Reino
ora e lo ta uni den gloria cu su Rey168. Iglesia y pa
medio di dje e mundo, lo no por yega na perfeccion
Glorioso sin pruebanan grandi. Ta e ora ey numa, tur e
descendientenan husto di Adam, desde Abel, e husto
te na e di ultimo di esnan eligi, lo bini hunto den
Iglesia Universal den presencia di Tata169.
III.

E MISTERIO DI IGLESIA

770. Iglesia ta forma parti di historia, pero na e mesun


momento e ta trascende. Ta solamente cu e wowonan 812
di fe170 hende por mire den su realidad visibel y na mes
momento den su realidad spiritual como poseedo di
bida divino.
Iglesia, tanto visibel como spiritual
771. Cristo e unico Mediador, a establece y ta sostene
constantemente su Iglesia santo aki na mundo, un 827
comunidad di fe, speransa y caridad, como un
organisacion
visibel,
pa
medio
di
cual
e ta comunica berdad y gracia na tur hende. Iglesia ta
na e mesun momento:

165

Ibid., 48
SAN AGUSTIN, De civitate Dei, 18, 51; cf Concilio di Vaticano II, LG, 8
167
Cf 2 Co 5, 6; Concilio di Vaticano I, Lumen gentium, 6
168
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 5
169
Ibid., 2
170
Catisashi Romano, 1, 10, 20
166

270

954

un sociedad structura cu organo herarkico y e curpa mistico di


Cristo;
e sociedad visibel y e comunidad spiritual;
e Iglesia terenal y e Iglesia cu a ricibi hopi biennan
celestial.

E dimensionnan aki hunto ta forma un realidad


compleho, cu ta encera un elemento humano y uno
divino171:
Iglesia ta esencialmente, tanto humano como divino;
visibel y dota cu realidadnan invisibel, entusiasma den
obranan y dedica na contemplacion, presente den
mundo, pero como peregrino, constitui di manera cu
den dje loke ta humano ta dirihi y subordina na loke ta
divino, loke ta visibel na loke ta invisibel, accion na
contemplacion
y e mundo actual aki na e ciudad futuro cu nos ta
buscando172.
Oh humildad! Oh sublimidad! Tanto e tabernakel di
cedro como santuario di Dios; tanto vivienda terenal
como palacio celestial; un cas di klei y un mansion real:
un
curpa
mortal
y
un
tempel
di
luz;
y finalmente tanto un obheto desprecia pa esnan
soberbe, como bruid di Cristo! E ta preto di stofi, pero
bunita. Oh yiu muhe di Herusalem, aunke cansancio y
dolo di exilo largo a mancha su color, toch bunitesa
celestial a sigui dorne173.

Iglesia, Misterio di union di hende cu Dios


772. Ta den Iglesia, Cristo ta realisa y revela su propio
como meta di plan di Dios: pa uni tur cos den
Cristo (Ef 1, 10). San Pablo ta yama e union nupcial di
796Cristo y Iglesia un gran misterio (Ef 5, 32). Pasobra
518misterio

171

Concilio di Vaticano, Lumen gentium, 8


Concilio Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 2
173
SAN BERNARDO DI CLARAVAL, In Canticum sermones, 27, 14:
PL 183, 920D
172

1880

271

Iglesia ta mara na Cristo como su bruidegom 174, pesey


na su turno e ta bira un Misterio 175. Mirando e misterio
aki den dje, San Pablo ta sclama: Cristo ta memey di
boso, e speransa di gloria eterno (Col 1, 27).
773. Den Iglesia, e comunicacion aki di hende cu Dios
medio di amor cu nunca ta caba (1 Co 13, 8), ta e
meta cu ta fiha riba tur loke den dje ta medio
sacramental, mara na e mundo pasahero aki 176. Su
structura ta fiha completamente riba santidad di e 972
miembronan di Cristo. Y santidad ta midi di acuerdo cu
e
gran
Misterio
den
cual
e esposa ta contesta cu e don di amor riba e don di e
Bruidegom177. Maria ta surpasa nos tur den santidad cu
ta e Misterio di Iglesia como e Bruid sin mancha ni
lashi (Ef 5, 27). Pesey e dimension Mariano di Iglesia
ta prome cu e dimension di San Pedro178.

671pa

Iglesia, sacramento universal di salbacion


774. Ta traduci e palabra Griego mysterion na Latin na dos manera:
mysterium y sacramentum. Den e interpretacion mas despues, 1075
e termino sacramentum ta expresa miho e simbolo visibel di
realidad scondi di salbacion cu esun indica pa e termino mysterium.
Den e nificacion aki, Cristo mes ta e Misterio di salbacion: Non est
enim aliud Dei mysterium, nis christus (No tin otro misterio di
Dios cu excepcion di Cristo) 179. E obra di salbacion di su humanidad
santo y santificante ta e sacramento di salbacion cu ta manifesta su 515
mes y actua den e sacramentonan di Iglesia (cu e Iglesianan oriental 2014
ta yama tambe e santo misterionan). E shete sacramentonan
ta simbolonan y instrumentonan pa medio di cual
Spirito Santo ta plama e gracia di Cristo, e Cabes, den 1116
174

Cf Ef 5, 25-27
Cf Ef 3, 9-11
176
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 48
177
HUAN PABLO II, c. Ap. Mulieris dignitatem, 27
178
Ibid.
179
SAN AUGUSTIN, Epistulae, 187, 34; PL. 33, 845
175

272

henter e Iglesia, cu ta su Curpa. Iglesia ta contene anto


y ta anuncia e gracia invisibel cu e ta nifica. Ta den e
nificacion analogico aki, Iglesia ta wordo yama
sacramento.
775. Iglesia ta den Cristo manera e sacramento of seal
y instrumento di union intimo cu Dios y di unidad di henter e rasa
humano180: Ser sacramento di e union intimo di hende cu Dios ta
e prome meta di Iglesia. Pasobra e comunidad di hende cu otro tin su
rais den su union cu Dios, Iglesia ta tambe e sacramento di unidad di
rasa humano. Den dje ya e unidad aki a cuminsa caba pasobra e ta 360
reuni hende di tur nacion, rasa, pueblo y idioma (Rev 7, 9), na
mesun tempo Iglesia ta seal y instrumento di e realisacion
completo di e unidad aki cu ainda mester bini.
776. Como sacramento, Iglesia ta instrumento di Cristo.
1088Cristo ta uza Iglesia como instrumento di salbacion pa
tur hende181, sacramento universal di salbacion182, pa medio
di
cual
Cristo
ta
manifesta
y realisa na mesun tempo e misterio di amor di Dios pa
hende183. Iglesia ta e plan visibel di amor di Dios pa
humanidad184 cu Pasobra Dios ta desea cu henter e
rasa humano por bira un Pueblo di Dios, por forma un
Curpa di Cristo, y por wordo construi den un tempel
di Spirito Santo185.
RESUMEN
777. E palabra Iglesia , ta nifica yama hunto. E ta
indica
e binimento hunto di esnan, cu Palabra di Dios
ta yama hunto, pa forma e pueblo di Dios y nan

180

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 1


Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 9
182
Ibid., 48
183
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 45, 1
184
PABLO VI, discurso 22 di juni 1973
185
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 7; cf ID., Lumen gentium, 17
181

273

mes,
alimenta
cu e curpa di Cristo, ta bira e Curpa di Cristo.
778. Iglesia ta tanto e caminda como e meta di Dios su
plan
di salbacion: prefigura den creacion, prepara den
e Aliansa Bieu, funda pa palabra y obra di Cristo,
realisa pa su Cruz redentor y su Resureccion,
Iglesia
a
wordo
manifesta
como
e misterio di salbacion pa medio di dramamento
di Spirito Santo. E lo yega na perfeccion den
gloria
di
shelo
como
e asamblea di tur esnan salba di mundo186.
779. Iglesia ta tanto visibel como spiritual, un sociedad
herarkico
y e Curpa Mistico di Cristo. E ta uno, sin embargo,
forma
di dos componente, humano y divino. Esey ta su
Misterio,
cu solamente fe por acepta.
780. Iglesia ta den e mundo aki e sacramento di
salbacion,
e
seal
y e isntrumento di comunion di Dios cu hende.

186

Cf Ap 14, 4

274

PARAGRAF 2. IGLESIA, PUEBLO DI DIOS, CURPA


DI CRISTO, TEMPEL DI SPIRITO SANTO
I.

IGLESIA, PUEBLO DI DIOS

781. Den tur tempo y cerca tur pueblo esun cu teme Dios y ta
practica husticia ta na agrado di Dios. Sinembargo, Dios tabata desea
di santifica y salba hende no individualmente y aisla, sin conexion
entre nan, sino haci di nan un pueblo pa nan por a conoce di berdad
y lo por sirbiE cu un bida santo. El a eligi e pueblo di Israel como
su pueblo, El a sera un aliansa cu ne y a educe poco poco. El a revela
su persona y su plan a lo largo di su historia y el a bay santificando e.
Tur esaki, sin embargo, a sosode como preparacion pa,
y
figura
di
e Aliansa Nobo y perfecto cu lo a keda ratifica den
Cristo,
cu
e Aliansa Nobo den su sanger; El a convoca un pueblo,
consistiendo di Hudiu y Pagano, cu lo ta uni, no segun
carni, sino den e Spirito187.
Caracteristica di Pueblo di Dios
782. Pueblo di Dios tin cierto caracteristica cu ta
distingui nan masha cla for di tur otro grupo religioso, 871
etnico, politico of cultural cu tin den historia:

187

E ta e pueblo di Dios: Dios, bon mira, no ta pertenece na ningun 2787


pueblo, pero El a gana pa su mes un pueblo for di esnan cu
antes no tabata forma un pueblo; un grupo scogi, un sacerdocio
real, un nacion santo (1 P 2, 9).
Bo ta bira miembro di e pueblo aki no pa medio di 1267
nacemento fisico, pero door di nace di nobo, un
nacemento
di
awa
y e Spirito (Hu 3, 3-5), es decir, pa medio di fe den
Cristo
y Bautismo.
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium,9

275

1972
849

769

Un pueblo sacerdotal, profetico y real


783. Hesucristo ta Esun cu Tata a hunta cu Spirito Santo
cu
El
873a ordena como Sacerdote, Profeta y Rey. Henter
pueblo di Dios ta participa den e tres funcionnan aki di
Cristo y tin e reponsabilidadnan di mision y servicio cu
ta nan consecuencia192.
436y

784. Ora hende pa medio di fe y bautismo drenta den e


1268pueblo

di Dios, e ta participa tambe den e yamada unico di e


pueblo
aki;
1546den su vocacion sacerdotal: Cristo, e Seor, e
Pontifice,
tuma
for
188

Cf Hu 13, 34
Cf Rm 2; Ga 5, 25
190
Cf Mt 5, 13-16
191
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 9
192
Cf HUAN PABLO II, enc. Redemptor hominis, 18-21
189

695

E pueblo aki tin Hesus como Cabes, e Cristo (esun


Hunta,
e Mesias). Pasobra e mesun uncion, e Spirito
Santo,
ta
core
di Cabes pa Curpa, esaki ta e Pueblo mesianico.
E status di e Pueblo aki ta dignidad y libertad di 1741
yiunan di Dios, den nan curason e Spirito Santo ta
biba manera den un tempel.
Su ley ta e mandamento nobo: stima manera Cristo mes a stima
nos188. Esaki ta e ley nobo di Spirito Santo189.
Su mision ta pa ta e salo di tera y luz di mundo 190. E pueblo
aki ta un simia masha fuerte di unidad, speransa y
salbacion pa henter e rasa humano.
Su destino, finalmente ta e Reino di Dios. E Reino
cu Dios mes a inicia na e mundo y cu mester sigui
wordo extendi te ora E mes hibe na perfeccion na
final di tempo191.

276

di hende, a haci e pueblo nobo un reino di sacerdote pa


Dios su Tata. Esnan batisa, pues, pa medio di e
nacemento
nobo
y
e
huntamento
di Spirito Santo, ta keda consagra como un vivienda
spiritual
y un sacerdocio santo193.
785. E Pueblo santo di Dios ta participa tambe den e ofishi santo
Cristo. E ta haci esaki principalmente den e sentido sobrenatural
di fe di henter e pueblo; e laiconan y herarkia, ora e keda
infaliblemente fiel na e fe aki, cu pa awo y semper ta entrega na
e santonan194 y ora e profundisa su mes den comprendemento y bira
un testigo di Cristo memey di e mundo aki.

92di

786. Finalmente, Pueblo di Dios ta participa den e


reinado di Cristo. Cristo ta eherce su mahestad halando
cerca
djE
tur
hende
pa
medio
di su morto y su resureccion 195. Cristo, Rey y Seor di
universo, a haci su mes sirbidor di tur, pasobra E no a 2449
bini pa wordo sirbi, pero pa sirbi y pa duna su bida pa
rescata hopi hende (Mt 20, 28). Pa un Cristian, reina
2443
ta nifica sirbiE196, specialmente ora ta sirbi
e hendenan pober y esnan cu ta sufri, den kende
Iglesia ta reconoce e imagen di su Fundador pober y
sufriente197.
E
pueblo
di
Dios
ta realisa su dignidad real door di biba comforme su
vocacion
pa sirbi hunto cu Cristo.
E seal di cruz ta haci tur cu a renace den Cristo bira
rey
y e huntamento di Spirito Santo ta consagra nan como
sacerdote,
pa asina, fuera di e servicio special di nos ministerio, tur
193

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 10


Ibid., 12
195
Cf Hu 12, 32
196
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 36
197
Ibid., 8
194

277
Cristian spiritual y racional wordo reconoci como
miembronan di e pueblo real aki y participantenan den
e ofishi sacerdotal di Cristo. Kico, realmente, ta mas real
cu e spirito humano, cu someti na Dios ta reina riba e
curpa? Y kico ta mas sacerdotal cu dedica un consenshi
puro na Seor y ofrece e ofrendanan sin mancha di
devocion riba e altar di nos curason?198

II.

IGLESIA, CURPA DI CRISTO

Iglesia ta comunion cu Hesus


787. Desde cuminsamento Hesus a comparti su bida cu su
discipelnan199; El a revela na nan e misterio di Reino 200; El a laga nan
comparti su mision, su alegria 201 y su sufrimento202. Hesus ta papia
di un comunion mas intimo ainda entre E y esnan cu ta siguiE: Keda
cu Mi manera Ami ta keda cu boso Ami ta e mata di wendruif 755
y boso ta e ramanan (Hu 15, 4-5). E ta anuncia un
comunion misterioso y verdadero entre su mesun Curpa
y
esun
di
nos:
Esun
cu come mi Carni y bebe mi Sanger ta keda den Mi y
Ami den dje (Hu 6, 56).
788. Ora Su presencia visibel a disparce di nan bista, Hesus no a laga
su discipelnan atras como huerfano203. El a priminti nan di keda cerca
nan te na fin di tempo 204, El a manda nan su Spirito 205. Pesey
comunion cu Hesus a bira den cierto manera mas intenso: Pa medio
690di e comunicacion di su Spirito na su rumannan, kende El a reuni for

198

SAN LEO GRANDI, Papa, Predicashi, 4, 1-2; PL 54, 149;


cf Liturgia di ora, 1, Ofishi di lectura di 10 di november
199
Cf Mc 1, 16-20; 3, 13-19
200
Cf Mt 13, 10-17
201
Cf Lv 17-20
202
Cf Lc 22, 28-30
203
Cf Hu 14, 18
204
Cf Mt 28, 20
205
Cf Hu 20, 22; Ech 2, 33

278

di tur pueblo, Cristo a haci di nan Su Curpa na un manera


mistico206.
789. E comparacion di Iglesia cu un curpa ta tira un
rayo
di
luz
riba
521e relacion intimo entre Iglesia y Cristo. Iglesia no
solamente ta reuni rond di djE; e ta den djE, uni den su
curpa. Tres aspecto di Iglesia como Curpa di Cristo,
mester trece esaki specificamente padilanti;
e union di tur miembro cu otro como resultado di nan
union cu Cristo; Cristo como Cabes dje Curpa; Iglesia,
como bruid di Cristo.
Un solo curpa
790. Creyentenan cu ta responde riba Palabra di Dios y
bira miembro di Curpa di Cristo, ta bira intimamente
uni
cu
Cristo:
Den
e curpa aki e bida di Cristo ta wordo drama den e
1227creyentenan, cu pa medio di sacramentonan na manera
1329misterioso y real ta uni cu Cristo den su Pasion y
glorificacion207. Esaki ta particularmente berdad den
caso di Bautismo cu ta uni nos cu morto y Resureccion
di Cristo208 y den caso di Eucaristia, pa medio di cual,
compartiendo realmente den Curpa di Seor, nos ta
wordo eleva den comunion cu nE y cu otro209.
947ta

791. E unidad di e curpa no ta deshaci di e diversidad di


miembronan: Den e construccion di Curpa di Cristo ta existi
1937un diversidad di miembro y funcion. Ta e mesun Spirito cu, di
acuerdo cu su rikesa y necesidadnan di e ministerionan,
ta duna su diverso donnan na bienestar di Iglesia.
Unidad
di
e
Curpa
Mistico
ta
produci
y stimula caridad entre e fielnan: Consecuentemente,
814su

206

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 7


Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 7
208
Cf Rm 6, 4-5; 1 Co 12, 13
209
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 7
207

279

si un miembro ta sufri di algo, tur miembro ta sufri


hunto
cu
ne;
si
un
miembro
ta wordo honra, tur miembro hunto ta contento cu
ne210. Finalmente, e unidad di e Curpa mistico ta sali
victorioso riba tur division humano: Bon mira, tur
hende batisa den Cristo ta bisti di nobo cu Cristo. No tin
Hudiu ni Griego; ni esclavo of hende liber; no tin
homber ni muhe; ya cu boso tur ta uni den Cristo
Hesus (Ga 3, 27-28).
Cristo, ta Cabes di e Curpa aki
792. Cristo ta Cabez di e Curpa cu ta Iglesia (Col 1, 18). E ta
principio di creacion y salbacion. Eleva den gloria di Tata, den tur 669
cos E ta prome (Col 1, 18), principalmente den Iglesia pa medio di 1119
cual E ta extende su reino riba tur cos:
793. Cristo ta uni nos cu su Pasco: tur miembro mester haci esfuerso
pa imitE te ora cu Cristo ta forma den nan (Ga 4, 19). Ta pesey 661
nos ta integra den e misterionan di su bida, uni cu ne den su 519
sufrimento manera curpa cu su cabes, sufriendo cu nE,
pa nos por wordo glorifica cu nE211.
794. Cristo ta percura pa nos crecemento 212: Pa haci nos
crece pa bay cerca djE, nos Cabez 213, Cristo ta duna su curpa, e Iglesia, 872
e donnan y e ayudo mediante cual nos ta yuda otro riba
e
caminda
pa salbacion.
795. Asina Cristo y Su Iglesia hunto ta constitui e
Cristo total (Christus totus). Iglesia ta un cu Cristo. E Santonan 695
ta masha consciente di e unidad aki:
210

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 7


Ibid.
212
Cf Col 2, 19
213
Cf Ef 4, 11-16
211

280
Laga nos felicita nos mes y laga nos gradici cu nos no
solamente
a bira Cristian pero tambe nos a bira Cristo. Boso ta
compronde, rumannan, e gracia cu Dios a regala nos
dunando nos Cristo como Cabes? Mustra admiracion y
sea alegra: nos a bira Cristo; Si E ta Cabes, anto nos ta
e miembronan; E y nos hunto ta e hende completo
Plenitud di Cristo ta pues, Cabes y e miembronan: Pero
kico ta nifica e Cabes y e miembronan? Cristo y e
Iglesia214.
(Redemptor noster unam se personam cum sancta
Ecclesia, quam assumpsit, exhibuit.) Nos salbador a
mustra su mes di ta un solo persona cu e Santo Iglesia
cu El a tuma pa su mes215.

1474

(Caput et membra, quasi una persona mystica.) Cabes


y miembro ta forma, na manera di bisa, un y e mesun
persona mistico216.
Un contesta di San Huana di Arco na su huesnan ta
resumi
e
fe
di e doctornan santo y e bon sinti di e creyente:
Encuanto Hesucristo y Iglesia, simplemente mi sa cu
nan ta solamente un cos y no ta necesario pa haci un
problema di esey217.

Iglesia ta esposa di Cristo


796. E unidad di Cristo y Iglesia, Cabes y miembro di un
curpa, ta implica tambe e distincion di ambos den un
757relacion
personal.
291E aspecto aki frecuentemente ta wordo expresa pa
medio di e imagen di Bruidegom y bruid. E tema di
Cristo como Bruidegom di Iglesia, tabata prepara pa e
772
214

SAN AGUSTIN, In Evangelium Johannis tractatus, 21, 8


PAPA SAN GREGORIO MAGNO, Moralia den Job, praef., 1, 6, 4:
PL 75, 525A
216
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, III, 48, 2 ad. 1
1616217 SAN HUANA DI ARCO, en Actas del proceso
1602215

281

profetanan y anuncia pa Huan Bautista 218. Seor ta referi


na su mes como e Bruidegom (Mc 2, 19)219. E apostel ta
papia di henter Iglesia y di cada un di e creyentenan,
miembronan di su Curpa, como un bruid comprometi
cu Cristo e Seor, pa por bira cu nE solamente un
spirito220. Iglesia ta e bruid sin mancha di e Lamchi sin
mancha221. Cristo a stima Iglesia y a entrega su bida pe
pa E por a santifice (Ef 5, 25-26). El a uni Iglesia na su
mes den un Aliansa eterno y nunca E ta stop di cuide
manera e ta cuida Su mes Curpa222:
Esaki ta e Cristo total, cabes y curpa, un so, forma di
hopi
sea
cu
e Cabes of e miembronan papia, ta Cristo ta papia. E ta
papia den su papel como cabes (ex persona capitis) y
den su papel como curpa (ex persona corporis). Ta
kico esaki ta nifica? E dosnan ey lo bira un carni (Mt
19, 6). Esaki ta un misterio grandi y ami ta relate na
Cristo y e Iglesia (Ef 5, 31-32). Y Seor mes ta bisa den
Evangelio: Pues no mas nan ta dos, sino un carni so
(Mt 19, 6). Nan ta, en realidad, dos diferente persona,
sinembargo nan ta un den e union conyugal, como
cabes, e ta yama su mes bruidegom y como curpa e
ta yama su mesbruid223.

III. IGLESIA, TA E TEMPEL DI SPIRITO SANTO


797. Loke nos spirito, es decir, e alma ta pa e curpa
humano, Spirito Santo ta pa e Curpa di Cristo, cu ta e 813
Iglesia224. Na e Spirito di Cristo aki, manera un
principio invisibel, mester atribui e hecho cu tur e
partinan di e curpa ta conecta un na otro y na nan
cabes glorifica; pasobra e henter Spirito di Cristo ta den 586
e cabes, y henter e Spirito ta den e curpa, y e henter
218

Cf Hu 3, 29
Cf Mt 22, 1-14; 25, 1-13
220
Cf 1 Co 6, 15-17; 2 Co 11, 2
221
Cf Ap 22, 17; Ef 1, 4; 5, 27
222
Cf Ef 5, 29
223
SAN AGUSTIN, Enarratio in Psalmos, 74, 4
224
SAN AGUSTIN, Predicashi, 267, 4: PL 38, 1231D
219

282

Spirito ta den cada un di e miembronan225. Spirito Santo


ta haci Iglesia e Tempel di e Dios bibo (2 Co 6, 16)226:
En berdad, ta na e mesun Iglesia a confia e Don di Dios Ta den dje
a deposita e comunion cu Cristo, es decir, Spirito Santo, e garantia pa
incoruptibilidad, e fortificacion di nos fe y e trapi pa nos subi bay
cerca Dios Pasobra caminda e Iglesia ta, ey Spirito di Dios tambe
ta; caminda Spirito di Dios ta, ey Iglesia ta y tur gracia227.

798. Spirito Santo ta e principio di tur accion vital


y berdaderamente salbatorio den cada parti di e 737,
1091-1109
curpa228.
E
ta
actua
791na hopi manera pa halsa henter e Curpa den caridad229:
pa
medio
di Palabra di Dios, cu tin e poder pa halsa bo;(Ech 20,
32)
door
di Bautismo mediante cual e (Spirito Santo) ta forma e
Curpa
di Cristo230; pa medio di e sacramentonan, cu ta duna e
miembronan
di Cristo crecemento y curacion; pa medio di e gracia
concedi
na
e apostelnan cu ta destaca entre su donnan 231, pa
medio
di
e virtudnan cu ta pone nos actua di acuerdo cu loke ta
bon; finalmente, pa medio di e hopi gracianan special
(yama Carismanan), mediante cual e ta haci cu e
fielnan ta keda prepara y dispuesto pa asumi diferente
tarea of ministerio cu ta contribui na renobacion
y halsamento di e Iglesia232.
225

PIO XII, enc. Mystici Corporis: DS, 3808


Cf 1 Co 3, 16-17; Ef 2, 21
227
SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 3, 24, 1
228
PIO XII, enc. Mystici Corporis: DS, 3808
229
Cf Ef 4, 16
230
Cf 1 Co 12, 13
231
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 7
232
Ibid., 12; cf ID., Apostolicam actuositatem, 3
226

283

Carisma

951, 2003

799. Sea
extraordinario
of
simpel
y
humilde,
carismanan ta gracianan di Spirito Santo cu
directamente of indirectamente ta beneficia e Iglesia,
pasobra nan ta destina pa edifica Iglesia, na bienestar
di hende y pa e necesidadnan di mundo.
800. E persona cu ta ricibi carismanan, y tambe tur
miembro di Iglesia, mester acepta nan cu gratitud.
Berdaderamente nan ta un rikesa maraviyoso di gracia
pa e vitalidad apostolico y pa e santidad di henter e
Curpa di Cristo; con tal cu ta trata di donnan cu en
berdad ta bini di Spirito Santo y con tal cu esakinan ta
wordo uza na un manera cu ta completamente di
acuerdo
cu
e
inspiracionnan
autentico
di
e mesun Spiriro ey, esta, di acuerdo cu caridad, e
berdadero midi pa tur carisma233.

801. Ta den e sentido aki distincion di carismanan ta


semper necesario. Ningun carisma ta dispensa di e
894deber
di
referencia
y sumision na e wardadonan di Iglesia. Nan tin e tarea
special di no paga e candela di e Spirito, pero di
1905investiga tur cos y mantene loke ta bon234, pa tur
carisma den nan diversidad y complementaridad por
coopera pa e bienestar comun (1 Co 12, 7)235.

233

Cf 1 Co 13
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 12
235
Ibid., 30, Huan Pablo II, exh. Ap., Christifideles laici, 24
234

284

RESUMEN
802. Cristo Hesus a entrega su mes pa nos, pa libra nos
di tur inhusticia y pa purifica nos di pica y haci di nos
Su pueblo (Ti 2, 14).
803. Boso ta un generacion eligi, un sacerdocio real, un nacion
santo, Dios su mesun pueblo (1 P 2, 9).
804. Hende ta drenta den Pueblo di Dios pa medio di fe y Bautismo.
Tur hende ta invita pa pertenece na e Pueblo nobo di Dios 236,
asina cu den Cristo, hende lo por forma un solo famia y un
Pueblo di Dios237.
805. Iglesia ta Curpa di Cristo. Pa medio di Spirito Santo
y su accion den e sacramentonan, principalmente
den Eucaristia, Cristo, kende un biaha a muri y a
resucita, ta establece e comunidad di creyente
como su mesun Curpa.
806. Den e unidad di e Curpa aki, tin diversidad di
miembro y di funcion. Tur miembro tin laso cu otro,
particularmente cu esnan cu ta sufri, cu esnan
pober y esnan persigui.
807. Iglesia ta e Curpa aki di cual Cristo ta e Cabez: Iglesia ta biba di
djE, den djE y pa medio di djE; Cristo ta biba cu Iglesia y den
Iglesia.
808. Iglesia ta Bruid di Cristo: El a stime y El a entrega
su mes pe. El a purifice pa medio di su sanger. El
a hacie mama fructifero di e yiunan di Dios.
809. Iglesia ta Tempel di Spirito Santo. E Spirito ta
manera
alma
di e Curpa Mistico, fuente di su bida, di su unidad
236
237

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 13


Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 1

285

den diversidad y di e rikesa di su donnan y


carismanan.
810. Asina anto e Iglesia universal ta wordo considera
un pueblo uni for di unidad di Tata, Yiu y Spirito
Santo (San Cipriano)238.
PARAGRAF 3. IGLESIA TA UNO, SANTO, CATOLICO
Y APOSTOLICO
811. Esaki ta e unico Iglesia di Cristo, di cua den Credo nos
profesa cu ta uno, santo, catolico y apostolico 239. E cuater
cualidadnan aki, inseparablemente uni cu otro 240, ta indica
e caracteristica esencial di Iglesia y di su mision. Iglesia
no
tin
nan
832, 865di su mes; ta Cristo, pa medio di Spirito Santo, ta haci
Iglesia uno, santo, catolico y apostolico y E ta tambe ta
haci
un
yamada
riba Iglesia pa realisa cada un di e cualidadnan aki.
750ta

812. Solamente fe por reconoce cu Iglesia tin e


aki
pa motibo di su origen divino. Pero su manifestacionnan
historico
ta
e sealnan cu tambe ta apela masha cla na e
rasonamento humano. Concilio di Vaticano I ta corda
nos cu: Iglesia riba su mes ta un motibo grandi y
eterno di credibilidad y un testimonio irefutabel di su
mision divino pa motibo di su propagacion admirabel,
su divino testimonio, su fertilidad inagotabel den tur
loke ta bon, su unidad catolico y di su stabilidad
invencibel241.

156, 770cualidadnan

I. IGLESIA TA UNO
238

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 4


Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 8
240
Cf CONGREGACION PA DOCTRINO DI FE, Carta na Obispo
di Inglatera di 16 di september 1864: DS, 2888
241
Concilio di Vaticano I: DS, 3013
239

286

Misterio sagrado di Unidad di Iglesia242


813. Iglesia ta uno debi na su origen: E modelo y
supremo di e misterio aki ta e unidad, den e
766Trinidad
di Personanan243, di un Dios, e Tata y e Yiu den Spirito
Santo. Iglesia ta uno debi na su Fundador: Pasobra e
mesun
Yiu
cu
a
bira
carni,
797e Prins di paz, a reconcilia tur hende cu Dios pa medio
di su cruz restaurando asina e unidad di tur hende
den un pueblo y un solo curpa244. Iglesia ta uno debi na
su alma: Ta Spirito Santo, cu ta biba den esnan cu ta
kere y cu ta yena y ta goberna henter Iglesia, ta esun
cu ta realisa e comunion admirabel aki di fielnan y ta
uni nan tur asina intimamente den Cristo, cu E ta e
Principio
di
e
unidad
di Iglesia245. Unidad ta esencial pa e Iglesia:
172principio

Ki un misterio milagroso! Tin un solo Tata di universo, un solo


Palabra di universo y tambe un solo Spirito Santo, identico tur
caminda; tin tambe solamente un Birgen cu a bira Mama y mi lo kier
yame Iglesia246.

814. Desde cuminsamento, esun Iglesia aki tabata


marca pa un gran diversidad cu ta bini tanto di e 791, 873
variedad di e donnan di Dios como di
e diversidad di esnan cu ta ricibi nan. Denter di e 1202
unidad
di
Pueblo
di Dios un cantidad di pueblo y cultura ta bini hunto. 832
Entre
e miembronan di Iglesia tin diferente don, encargo,
condicion
y manera di biba; denter di comunion di Iglesia tin
242

Conciliod I Vaticano II, Unitatis redintegratio, 2


Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 2
244
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 78, 3
245
Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 2
246
CLEMENTE DI ALEXANDRIA, Paedagogus, 1, 6
243

287

tambe Iglesianan particular cu legitamamente a


mantene
nan
propio
tradicionnan247.
E gran rikesa di tal diversidad no ta opuesto na e
unidad di Iglesia. Toch pica y e peso di su
consecuencianan,
constantemente
ta
menasa
e don di unidad. Ta pesey e Apostel mester stimula
Cristiannan
pa mantene e unidad di e Spirito pa medio di e laso di
paz (Ef 4, 3).
815. Ta cua ta e lasonan aki di unidad? Riba tur cos,
amor ta mara tur cos na otro den un harmonia 1827
perfecto (Col 3, 14). Pero e unidad di Iglesia peregrino 830, 837
tambe ta sigura pa medio di lasonan visibel di
comunion:

247
248

profesion di e mesun fe ricibi di e apostelnan;


173
celebracion hunto di e adoracion divino;
especialmente
di e sacramentonan;
sucesion apostolico pa medio di e sacramento di
Ordenacion
Sacerdotal,
manteniendo
e
concordancia
fraternal
di
e
famia
di Dios248.

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 13


Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 2; ID., Lumen gentium,
14; CDC, 205

288

816. Esaki ta e unico Iglesia di Cristo, Nos Salbador,


cu despues di su resureccion, a entrege na Pedro y a
confie na cuido pastoral di Pedro y a encarga Pedro y e
otro apostelnan pa extende y goberne E iglesia aki,
consititui y organisa manera un sociedad den mundo
presente, ta realisa su mes (subsisti in) den Iglesia
catolico, dirigi pa e sucesor di Pedro y pa e obisponan
den comunion cu ne249.

830

E decreto encuanto Eucumenismo di Segundo CONCILIO


DI VATICANO, ta splica: Solamente pa medio di Iglesia
Catolico
di Cristo cu ta e medio universal di salbacion, por
alcansa
e
plenitud
di e medionan di salbacion. Nos ta kere cu Seor a
confia
tur
gracia
di e Aliansa Nobo na un colegio unico apostolico, presidi
pa
Pedro,
pa constitui un Curpa so di Cristo aki na mundo, na cual
mester incorpora completamente, tur cu di un of otro
manera
ta
pertenece
na
e Pueblo di Dios250.

Heridanan di unidad
817. En realidad, den e Iglesia di Dios cu ta uno y
unico, ya for di cuminsamento tabatin cierto kiebronan,
cu e Apostel ta desaproba fuertemente como
condenabel; y den e siglonan cu a sigui a surgi
diferencianan di opinion mucho mas serio y
comunidadnan
grandi
a separa for di e comunion pleno cu Iglesia Catolico y
2089hopi biaha, hende di ambos banda tabatin culpa di e
diferencianan
aki251.
E kiebronan aki cu ta herida e unidad den Curpa di Cristo, (aki nos
249

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 8


Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 3
251
Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 3
250

289

mester distingui: herehia, apostasia y e cisma) 252 no ta sosode sin pica


humano:
(Ubi, peccata sunt, ibi est multitudo, ibi schismata, ibi haeress, ibi
discussiones. Ubi autem virtus, ibi singularitas, ibi unio, ex quo
ominium credentium erat cor unum et anima una.) Caminda tin pica,
ey tambe tin division, cisma, herihia y discusion. Sinembargo,
caminda tin virtud, ey tambe tin harmonia y union, for di cual ta surgi
e solo curason y e solo alma di tur creyente 253.

818. Sinembargo, no por carga cu e pica di separacion


esnan cu awo ta nace den e comunidadnan ey (cu
tabata resultado di tal separacion) y a crece den fe di
Cristo den e comunidadnan ey, y Iglesia catolico ta
acepta nan cu respet y amor como ruman Tur esnan, 1271
hustifica
pa medio di fe den bautismo, lo wordo incorpora den
Cristo. Pesey nan tin derecho di wordo yama Cristian, y
cu
hopi
rason
e
yiunan
di Iglesia Catolico ta reconoce nan como rumannan den
Seor254.
819. Ademas, hopi elemento di santificacion y di berdad 255
ta existi pafo di e limitenan visibel di Iglesia Catolico: e
palabra skirbi di Dios; e bida di gracia; fe, speransa y
caridad y otro donnan interno di Spirito Santo y tambe
elementonan
visibel256.
E
Spirito
di Cristo ta uza e iglesianan y e comunidadnan eclesialnan aki como
medio di salbacion cua forsa ta bin di e plenitud di gracia y di berdad
cu Cristo a confia Iglesia Catolica. Tur e bendicionnan ey ta bini

252

Cf CDC,751
ORIGENES, Homiliae in Ezechielem, 9, 1
254
Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 3;
cf ID., Lumen gentium, 15
255
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 8
256
Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 3;
cf ID., Lumen gentium, 15
253

290

di Cristo y ta conduci na djE257 y nan ta riba nan mes yamada cu ta


hiba pa e unidad catolico258.
Na caminda pa unidad
820. Cristo a regala desde cuminsamento e unidad
aki na su Iglesia. E unidad aki ta existi den Iglesia
Catolico nos ta kere, como algo cu e no por perde
nunca y nos ta spera cu e lo continua y crece
te na fin di tempo259, Cristo semper ta duna su Iglesia e
don
di unidad, pero Iglesia semper mester resa y traha pa 2748
mantene, reforsa y perfecciona e unidad cu Cristo ta
desea pa Iglesia. Ta pesaki Cristo mes a roga na e ora
di su Pasion y no ta caba di roga na su Tata pa
e unidad entre su discipelnan: Cu nan por ta uno
manera Abo, Tata, ta den mi y ami ta den Bo, pa nan
tambe ta uno den nos, pasina mundo por kere cu Abo a
manda mi (Hu 17, 21). E anhelo pa recobra e unidad di
tur Cristian ta un don di Cristo y un yamada di Spirito
Santo260.
821. Pa responde adecuadamente na e yamada aki ta
exigi:

827

257

un renobacion permanente di Iglesia den un lealtad mas grandi


di su vocacion. E renobacion aki ta e alma di e
movecion pa unidad261;
e conversion di curason pa hiba un bida mas puro, segun
Evangelio262, pasobra e infieldad di e miembronan na e don
di Cristo ta e causa di e divisionnan;

Cf Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 3


Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 8
259
Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 4
260
Cf ibid., 1
261
Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 6
262
Ibid., 7
258

291
2791

e oracion hunto, pasobra e conversion di curason y santidad


di bida aki, hunto cu e oracionnan priva y publico pa e unidad di
Cristian mester ser considera manera e alma di tur movemento
eucumenico y cu tur rason merece e nomber di eucumenismo
spiritual263;

e conocemento fraternal di un pa otro264;

e formacion eucumenico di e fielnan y specialmente di


sacerdotenan265;

e dialogo entre teologonan y encuentronan entre


Cristiannan di diferente iglesia y comunidad266;

e colaboracion entre Cristiannan den diferente area di servicio


na humanidad267.
822. E preocupacion pa realisa e unidad ta toca henter Iglesia, tanto
laiconan y clero268. Pero nos mester realisa cu e santo proposito aki
di reconcilia tur Cristian den unidad di e unico Iglesia di Hesucristo ta
surpasa forsa y capacidad humano. Ta pesey nos ta pone tur nos
speransa den e oracion di Cristo pa Iglesia, den amor di Tata pa nos
y den poder di Spirito Santo269.
II.

IGLESIA TA SANTO

823. Nos fe ta bisa nos cu Iglesia ta inagotablemente


459
santo.
Esaki tasina pasobra Cristo, Yiu di Dios, kende cu Tata y 796
Spirito
ta proclama como Unico Santo, a stima Iglesia manera
su
bruid.
El a entrega su mes pe pasina santifice; El a bira uno
cu
ne
como
su curpa mes y a yene cu e don di Spirito Santo pa
263

Ibid., 8
Cf ibid., 9
265
Cf ibid., 10
266
Ibid., 4; 9; 11
267
Cf ibid., 12
268
Ibid., 24
269
Ibid., 24
264

292

gloria
di Dios270. Iglesia, consecuentemente, ta Pueblo santo
di
Dios271,
y su miembronan ta wordo yama santonan272.
824. Uni cu Cristo, Iglesia ta santifica pE; pa medio di 946
djE y cu nE Iglesia tambe ta bira santificador. Tur
actividad di Iglesia ta dirigi riba nan meta e
santificacion di hende den Cristo y e glorificacion 816
di Dios273. Ta den Iglesia ta deposita e plenitud di e
medionan
di salbacion274. Ta den dje, pa medio di gracia di Dios,
nos ta haya santidad275.
825. Iglesia aki na mundo caba ta caracterisa pa un
berdadero santidad, aunke ainda imperfecto276. Den su 670
miembronan, e santidad perfecto ainda mester wordo
adkeri: Reforsa pa asina tanto y asina gran medio di 2013
salbacion, tur fielnan, sin importa nan situacion of
condicion, cada un na su mes manera, ta yama door di
Seor na tal perfeccion di santidad door di cual Tata
mes ta perfecto277.
826. Caridad ta e alma di santidad pa cua tur hende ta yama:
E ta dirigi, forma y perfecciona tur medio di santificacion 278:

270

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 39


Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 12
272
Ibid., 12
273
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum concillium, 10
274
Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 3
275
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 48
276
Ibid.
277
Ibid., 11
278
Ibid., 42
271

1827, 2658

293

864

Si Iglesia tabatin un curpa cu ta consisti di diferente


miembro,
e no por a laga di tin loke ta di mas noble di tur cos; e
mester tin un Curason, y e curason aki lo ta KIMANDO
DI AMOR. Ma compronde cu e Amor aki so ta e
berdadero motibo y forsa cu ta pone e otro miembronan
di Iglesia actua; si el a stop di funciona; e Apostelnan lo
a lubida di predica e Evangelio, e Martirnan lo a nenga
di drama nan sanger AMOR, REALMENTE TA E
VOCACION CU TA INCLUI TUR OTRO; CU E TA ABARCA
TUR TEMPO Y TUR ESPACIO DEN UN PALABRA, CU E TA
ETERNO!279

827. Cristo, santo, inocente, y sin mancha, no a conoce


sino El a bini solamente pa kita pica di mundo.
Iglesia,sinembargo, brasando e pecadonan, na mesun
821Momento ta santo
y semper den necesidad di
purificacion, ta busca constantemente conversion y
renovacion280. Tur miembro di Iglesia, incluso su
sacerdotenan, mester reconoce cu nan ta pecado 281. Den
tur, e yerba shimaron di pica ta mescla ainda cu e bon
simia di Evangelio te na fin di tempo282. Iglesia, anto, ta
trece pecadonan hunto cu ya ta alcansa pa e salbacion
di Cristo, pero cu ainda ta na caminda pa santidad:

1425, 1429pica,

Pesey Iglesia ta, santo aunke e tin pecado den su seno,


pasobra e no ta gosa di otro bida cu e bida di gracia; si
su miembronan berdaderamente ta alimenta nan mes
cu e bida aki, nan lo wordo santifica; si nan aleha nan
mes di dje, anto nan ta cay den pica
y desorden cu ta impedi e radiacion di santidad. Ta
pesey Iglesia ta sufri y ta haci penitencia pa e picanan
ey. Mientras Iglesia na mes momento tin e poder pa

279

SANTA TERESITA DI NIO HESUS, Manuscrits autobiograhique,


B 3v.
280
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 8;
cf ID., Unitatis redintegratio, 3; 6
281
Cf 1 Hu 1, 8-10
282
Cf Mt 13, 24-30

294
libera su yiunan pa medio di sanger di Cristo y e don di
Spirito Santo283.

828. Declarando cierto fielnan santo, miho bisa,


solemnemente cu e fielnan aki na un
2045
manera
heroico
a
practica
e virtudnan y a biba fielmente den Dios su gracia,
Iglesia
ta
reconoce
e forsa di Spirito di santidad den dje y ta sostene e
speransa di esnan cu ta kere door di ofrece e santonan
como
ehempel
y
intercesor 284.
E santonan semper tabata e fuente y origen di
renobacion
den
e momentonan mas dificil den historia di Iglesia285.
Berdaderamente, e santonan di Iglesia ta e fuento
secreto y e midi infalibel di su actividad apostolico y
zelo misionero286.

1173proclamando

829. Iglesia den e Santisimo Birgen a yega na 1172


perfeccion, mientras cu e ta existi sin mancha ni lashi, e
fielnan ainda ta haci esfuerso pa vence pica y crece den
santidad. Pesey nan ta halsa nan wowo na Maria287: 972
den dje, Iglesia ya ta henteramente santo.
III.

IGLESIA TA CATOLICO

Kico kiermen catolico?


830. E palabra catolico ta nifica universal den e
nificacion
di
di acuerdo cu e totalidad of integralmente. Na
prome luga, Iglesia ta catolico den dos nificacion:

283

PABLO VI, Credo di Pueblo di Dios, 19


Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 40; 48-51
285
HUAN PABLO II, exh. ap. Christifideles laici, 16, 3
286
Ibid., 17, 3
287
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 65
284

295

E ta catolico, pasobra Cristo ta presente den dje. Caminda 795


Cristo Hesus ta, ey Iglesia Catolico ta288. Den dje ta biba e plenitud di 815-816
Curpa di Cristo uni cu su Cabez 289, loke ta implica cu Iglesia ta
ricibi di djE e plenitud di e medionan di salbacion290 cu
tabata Su boluntad pa ofrece: profesion di fe directo y
completo, bida sacramental integro y ministerio pa
medio di e ordenacion den e sucesion apostolico.
Iglesia, den e sentido fundamental aki, tabata catolico
dia di Pentecoste 291 y e lo tey pa semper te na dia di
Parousia
(binimento
di Seor pa di dos biaha).
831. Na di dos luga, Iglesia ta catolico pasobra Cristo a 849
mande cu un mision pa henter e rasa humano 292:

360

518

Tur hende ta invita pa pertenece na e Pueblo Nobo di


Dios.
Pesey
e pueblo aki, kedando uno y unico, mester plama den
henter
mundo
y durante tur siglo, pa asina e plan di Dios sea cumpli,
cu na cuminsamento El a crea un naturalesa humano
unico y a dicidi di finalmente reuni como uno, su yiunan
cu tabata plama E caracter aki di universalidad cu ta
distingui e pueblo di Dios, ta un don di Seor mes. Danki
na e caracter aki, Iglesia Catolico constantemente
y eficazmente ta reuni henter humanidad cu tur su
balornan bou di Cristo e Cabes y den unidad cu Su
Spirito293.

Cada un Iglesia particular ta catolico


832. E Iglesia di Cristo aki ta berdaderamente presente
tur grupo local di fielnan, legitimamente organisa,
cu, asina leu cu nan ta uni cu nan pastornan,

814den

288

SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA, Epistula ad Smyrnaeos, 8, 2


Cf Ef 1, 22-23
290
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 6
291
Cf ibid., 4
292
Cf Mt 28, 19
293
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 13

811289

296

apropiadamente yama Iglesianan den Testament Nobo


Den nan e fielnan ta reuni pa medio di predicamento
di
e Evangelio di Cristo y caminda ta celebra e misterio di
Cena di Seor Den e comunidadnan aki, aunke hopi
biaha chikito y pober, of plama, Cristo ta presente, y pa
medio
di
Su
poder
y
influencia
e Iglesia uno, santo, catolico y apostolico ta wordo
estableci294.
833. Nos ta compronde bou Iglesia particular na
prome
luga
e diocesis (of eparkia), un comunidad di fielnan Cristian
den comunion di fe y di sacramentonan cu nan obispo
886ordena
den sucesion apostolico 295. E Iglesianan
particular aki ta forma segun e modelo
di Iglesia Universal. Den nan y forma for di nan, e
Iglesia
Catolico,
296
uno y unico ta existi .
834. Iglesianan particular ta completamente catolico pa
di nan comunion cu un di nan, cu ta e Iglesia di
Roma, cu ta presidi den caridad297. Pasobra cu e
Iglesia aki, pa motibo di su origen excelente, henter e
Iglesia,
cu
ta
e
fielnan
di
henter
mundo,
necesariamente mester concorda 298. Efectivamente, for
di
tempo
cu
e Palabra encarna a baha bini cerca nos, tur Iglesianan
Cristian di tur parti di mundo a tuma y ta tuma e gran
Iglesia aki (na Roma) como nan unico base y fundeshi

882, 1369medio

294

Ibid., 26
Cf Concilio di Vaticano II, Christus Dominus, II; CDC, 368-369
296
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 23
297
SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA, Epistula ad Romanos, 1, 1
298
SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 3, 3, 2;
cita pa Concilio di Vaticano I: DS, 3057
295

297

pasobra, segun e promesanan di e Salbador, nunca e


portanan di fierno tabatin dominio riba dje299.
835. Laga nos ta masha prudente pa no mira e Iglesia
universal como e simpel suma total of federacion di
iglesianan particular cu esencialmente ta diferente. Den
e pensamento di Seor, Iglesia ta universal pa medio di
vocacion y mision, pero ora e tira su reisnan den un
variedad di tereno cultural, social y humano, el ta asumi
diferente expresion y aparencia externo den cada parti
di mundo300. E variedad rico di disciplinanan
eclesiastico, ritonan liturgico y herencianan teologico y 1202
spiritual tipico di e iglesianan local uni den un esfuerso
comun, ta demonstra hasta cu mas claridad e
catolicidad di e Iglesia individibel301.
Kende ta pertenece na Iglesia Catolico
836. Tur hende ta invita pa e unidad catolico aki di
Pueblo di Dios Na e unidad aki ta pertenece of ta fiha, 831
na
diferente
manera;
e fielnan Catolico, otro hende cu ta kere den Cristo y
finalmente henter humanidad, yama na salbacion pa
medio di gracia di Dios302.
837. Completamente incorpora den sociedad di Iglesia
ta esnan cu, den posesion di Spirito di Cristo, ta acepta 771
integralmente
tur
815
e medionan di salbacion ofreci na Iglesia hunto cu su
organisacion completo y esnan cu pa medio di e
lasonan forma pa profesion di fe, e sacramentonan, e 882
direccion eclesiastico, y comunion ta uni den
e structura visibel di e Iglesia di Cristo, cu ta dirigie, pa
299

SAN MAXIMO E CONFESADO, Opuscula theological et polemica:


PG 91, 137-140
300
PABLO IV, exh. Ap. Evangelii nuntiandi, 62
301
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 23
302
Ibid., 13

298

medio
di e Sumo Pontifice y e obisponan. Aunke incorpora den
Iglesia,
si un hende, sin embargo, no ta persevera den amor no
lo
ta
salba.
E ta keda, berdaderamente, den seno di Iglesia, pero
den curpa, y no den curason303.
838. Iglesia ta sinti su mes uni na hopi manera cu,
818esnan cu ta honra nan mes cu e nomber Cristian pa
medio di bautismo, aunke nan no ta profesa e fe
1271Catolico den su totalidad of no ta conserva e unidad di
comunion bou di sucesor di Pedro304. Esnan cu ta kere
den
Cristo
1399y a ricibi bautismo na e manera corecto, ta, aunke na
un manera imperfecto, den comunion cu Iglesia
Catolico305. Cu e iglesianan ortodoxo, e comunion aki ta
asina profundo cu ta falta masha poco pa alcansa e
plenitud cu lo por a permiti un celebracion comun di
Eucaristia di Seor306.
Iglesia y esnan no-Cristian
839. Esnan cu ainda no a ricibi Evangelio ta relaciona cu e Pueblo
Dios na varios manera307:
E relacion di Iglesia cu e pueblo Hudiu. E Iglesia,
Pueblo
63di Dios den e Aliansa Nobo, ora e investiga su propio
147misterio,
ta descubri su vinculo cu e pueblo Hudiu 308 cu kende Dios
a papia prome309. Contrario na otro religionnan no-Cristian,
856di

303

Ibid., 14
Ibid., 15
305
Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 3
306
PABLO VI, discurso di 14 di december 1975; cf Concilio di Vaticano II,
Unitatis redeintegratio, 13-18
307
Concilio di Vaticano II, Nostra aetate, 4
308
Cf concilio di Vaticano II, Nostra aetate, 4
309
Misal Romano, Liturgia di Diabierne Santo 13: oracion universal VI
304

299

e fe Hudiu ya ta un contesta na e revelacion di Dios den


Aliansa Antiguo. Na e pueblo Hudiu ta pertenece e
adopcion
filial,
e
gloria,
e
aliansanan,
e legislacion, e culto di adoracion y e promesanan; na
nan ta pertenece e patriarcanan, y di nan rasa, di
acuerdo
cu
e
carni,
e
Cristo
ta
(Rm 9, 4-5); pasobra e donnan y e yamada di Dios ta
irevocabel
(Rm 11, 29).
840. Di otro banda, ora considera e futuro, e Pueblo di 597
674Dios

di Aliansa Antiguo y Pueblo nobo di Dios ta inclina na e


mesun metanan: e wardamento riba binimente (of
regreso) di e Mesias; sinembargo pa esun, ta e
speramento
riba
e
regreso
di
e
Mesias,
cu a muri y a resucita, y cu ta reconoci como Seor y
Yiu
di
Dios;
pa e otro, ta e binimento di e Mesias kende su
caracteristicanan
ta permanece scondi te na fin di tempo, e speramento
aki ta compaa pa e drama di ignorancia of di concepto
eroneo di Cristo Hesus.
841. Relacion di Iglesia cu e moslimnan. E plan di
salbacion tambe ta inclui esnan kende ta reconoce e
Creador,
na
prome
luga
e moslimnan cu ta mantene nan profesion di e fe di
Abraham y ta adora mescos cu nos e Dios unico y
misericordioso kende lo husga hende na fin di
mundo310.
842. E vinculo di Iglesia cu religionnan no-Cristian ta na
prome luga e origen y e fin comun di e rasa humano:
360
Tur pueblo ta forma solamente un comunidad y tin
mesun origen, pasobra Dios a haci henter e rasa
310

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 16 cf ID, Nostra aetate, 3

300
humano biba riba henter e superficie di tera; nan tin
tambe e mesun meta final, cu ta Dios. Su providencia,
bondad evidente, y plannan di salbacion ta extende pa
tur te ora cu esnan scogi louni den e Ciudad Santo 311.

843. Iglesia ta reconoce den otro religionnan e buskeda,


entre sombranan y imagennan, di e Dios desconoci, 28
pero sinembargo asina cerca, ya cu ta E ta duna bida y
rosea y tur cos y E ta desea cu tur hende ta salba. 856
Asina, Iglesia ta aprecia tur loke ta bon y berdadero, cu
por haya den e diverso religionnan, como un
preparacion pa Evangelio y como un don di esun cu ta
ilumina tur hende, pa nan porfin por tin e bida312.
844. Pero den nan comportacion religioso hende ta
mustra tambe limitacionnan y erornan cu ta desfigura 29
den nan e imagen di Dios:
Hopi biaha hende, gaa pa Esun Maligno ta bruha den
nan pensamento y a intercambia e berdad di Dios pa e
mentira di un idolo falso, sirbiendo e criatura en bes di
e Creador. Of bibando y muriendo sin Dios den e mundo
aki, nan ta exponi na e desesperacion di mas extremo313.

845. Tata kier a invita henter humanidad hunto den


30Iglesia di su Yiu pa reuni di nobo tur su yiunan cu pica a
plama y haci nan perde caminda. Iglesia ta e luga
953caminda humanidad mester recobra su unidad y
salbacion. E ta e mundo reconcilia314. E ta ademas e
barco cu e bela grandi di e cruz di Cristo, supla door di
rosea di Spirito Santo, ta nabega sigur den e mundo
1219aki315; segun otro imagen stima pa e Tatanan di Iglesia,

311

Concilio di Vaticano II, Nostra aetate, 1


Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 16; cf ID., Nostra aetate, 2;
PABLO VI, exh. Ap. Evagelii nuntiandi, 53
313
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 16
314
SAN AGUSTIN, Predicashi, 96, 7, 9: PL 38, 588
315
SAN AMBROSIO, De virginitate, 18, 188: PL16, 297B
312

301

Iglesia ta prefigura pa e arca


e unico cu ta salba di e diluvio316.

di

Noe

cu

ta

Pafo di Iglesia no tin salbacion


846. Con mester compronde e afirmacion aki, asina
tanto biaha ripiti door di e Tatanan di Iglesia? Esaki
formula
di
manera
positivo
ta nifica cu tur salbacion ta bini di Cristo e Cabes,
mediante e Iglesia cu ta su Curpa:

161, 1257

316
317

E santo Concilio basa riba Sagrado Scritura y den


Tradicion ta sia cu e Iglesia peregrino aki ta necesario
pa salbacion. Cristo, efectivamente, ta e unico Mediador
y caminda di salbacion; E ta presenta pa nos den su
curpa cu ta Iglesia. E mes a sigura masha cla,
e necesidad di fe y bautismo y di e manera ey a
confirma na mesun tempo e necesidad di Iglesia, den
cua
hende
ta
drenta
pa
medio
di bautismo manera door di un porta. Pesey, no por
salba
esnan
cu sabiendo cu Iglesia Catolico, como necesario, a
wordo
funda
pa Dios, pa medio di Hesucristo ta nenga, sea pa drenta
den
dje,
of pa permanece den dje317.

Cf 1 P 3,20-21
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 14

302

847. E afirmacion aki no ta referi na esnan cu, sin tin


culpa, no conoce Cristo ni su Iglesia:
Esnan cu, fuera di nan culpa, no conoce Evangelio di
Cristo ni su Iglesia, pero ta busca Dios cu un curason
sincero y ta purba den nan actonan, cu ayudo di gracia,
pa haci boluntad di Dios, segun nan consenshi ta dicta,
nan tambe por haya salbacion eterno318.

848. Aunke Dios, na manera cu solamente E conoce,


por hiba esnan, cu fuera di nan culpa, no conoce e 1260
Evangelio,
na
e
fe
ey,
319
sin cual ta imposibel pa agradE , toch Iglesia tin e
obligacion
y e derecho sagrado di evangelisa tur hende320.
Mision, un exigencia di catolicidad di Iglesia
849. E tarea misionero. Iglesia, manda door di Dios na
nacionnan pa por ta e sacramento universal di 738, 767
salbacion,
Iglesia,
obedeciendo
e tarea di su fundador y pasobra su propio
universalidad esencial ta exigi esey, ta haci esfuerso pa
predica e Evangelio na tur hende321: Bay anto y haci e
hendenan di tur nacion mi discipelnan, batisando nan
na nomber di Tata y di Yiu y di Spirito Santo, siando
nan pa cumpli cu tur loke Mi a manda boso; y sea
consciente cu Mi ta cu boso tur dia te na fin di mundo
(Mt 28, 19-20).
850. Origen y meta di mision. Mandato misionero di
Seor tin finalmente su fuente den e amor eterno di 257
Santisimo Trinidad: Iglesia durante su biahe di
3

18

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 16, cf CONGREGACION PA


E DOCTRINA DI FE, Carta na Arsobispo di Boston, 8 di augustus 1949;
DS, 3866-3872
319
Cf Hb 11
320
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 7
321
Ibid., 1

730

303

peregrinacion aki na tera, ta di naturalesa misionero


pasobra, di acuerdo cu e plan di Tata, e tin como su
origen e mision di Yiu y Spirito Santo322. E meta final di
e mision no ta otro cu laga hende participa den e
comunion entre Tata y Yiu den nan Spirito di amor 323.
851. Motibo di e mision. Ta for di amor di Dios pa tur
hende, Iglesia den tur epoca ta ricibi e obligacion y e
221, 429vigor di su impulso misionero, pasobra amor di Cristo
ta sigui stimula nos (2 Co 5, 14)324. Di berdad, Dios kier
74, 217,pa tur hende wordo salba y yega na conocemento
2104completo di e berdad(1 Tm 2, 4). Dios kier salbacion di
tur pa medio di conocemento di e berdad. Salbacion ta
890ser haya den e berdad. Esnan cu ta obedece e Spirito di
Berdad, ya caba ta na caminda pa salbacion. Pero
Iglesia, na kende a confia e berdad aki, mester sali pa
topa e deseo di esnan cu ta busce, pa ofrece nan e
berdad.
Pasobra
e ta kere den e plan universal di salbacion, Iglesia
mester ta misionero.
852. Caminda di mision. Spirito Santo ta en berdad e
protagonista di henter e mision eclesiastico325. E ta
esun
cu
ta
guia
Iglesia
riba
e camindanan di mision. E ta continua y ta desaroya
den
curso
2044di historia e mision di Cristo mes; kende a mande pa
evangelisa
2473e pobernan; pues Iglesia, impulsa pa Spirito Santo,
mester avansa riba mesun caminda riba cual Cristo a
avansa;
esey
ta
e
caminda
di pobresa, obediencia, sirbishi y sacrificio propio te na
morto, di cual El a surgi victorioso pa medio di su
322

Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 2


Cf HUAN PABLO II, enc. Redemptoris missio, 11
324
Cf Concilio di Vaticano II, Apostolicum actuositatem, 6;
HUAN PABLO II, enc. Redemptoris missio, 11
325
HUAN PABLO II, enc. Redemptorio missio, 21
323

304

resurreccion326.
Ta
asina
ta
cu
e sanger di martirnan ta simia di Cristiannan327.
853. Pero den su peregrinacion, Iglesia a experiencia
tambe
ki distancia tin entre e mensahe cu e ta proclama y e
debilidad humano di esnan na kende a confia e
1428Evangelio328. Solamente avansando riba caminda di
conversion
y
renovacion329
y
riba
2443e berea smal di e Cruz330 e Pueblo di Dios por extende e
reino
di Cristo331. En berdad, manera Cristo a realisa e obra di
salbacion den pobresa y persecucion, Iglesia tambe ta
yama pa sigui e mesun caminda pa anuncia na hende e
frutonan di salbacion332.
854. Simplemente pa medio di su mision, Iglesia ta
avansa hunto cu henter humanidad y ta comparti e
mesun
suerte
terenal
cu
mundo
y ta existi manera yeast y, comosifuera, e alma di
sociedad humano, den su renobacion door di Cristo y 2105
transformacion
den
famia
di Dios333. E esfuerso misionero ta exigi pasenshi. E ta
cuminsa
cu
e anuncio di e Evangelio na e pueblonan y na e 204
gruponan cu ainda no ta kere den Cristo 334; ta continua
cu establecimento di comunidadnan Cristian, cu ta un
seal di presencia di Dios den mundo335,
y ta conduci na fundacion di Iglesianan local 336; E mester
326

Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 5


TERTULIANO, Apologeticus, 50
328
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 43, 6
329
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 8; cf 15
330
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 1
331
Cf HUAN PABLO II, enc. Redemptoris missio, 12-20
332
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 8
333
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 40, 2
334
Cf HUAN PABLO II, enc. Redemptoris missio, 42-47
335
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 15
336
Cf HUAN PABLO II, enc. Redemptoris missio, 48-49
327

305

implica un proceso di enculturacion pa e Evangelio por


encarna
den
e
cultura
di cada pueblo337, den e proceso aki no lo falta fracaso
tampoco.
Pa loke ta trata hende, gruponan y pueblonan, ta
solamente den un forma gradual Iglesia ta mishi cu nan
y
ta
penetra
den
nan
y
asina
ta incorpora nan den e plenitud cu ta Catolico338.
855. E mision di Iglesia ta stimula esfuersonan pa yega
na e unidad Cristian339. Siguramente, e divisionnan bou 821
di e Cristiannan ta stroba Iglesia di yega den practica
na plenitud di su catolicidad peculiar cerca su yiunan
cu, aunke liga cu ne pa medio di bautismo, toch ta
separa di comunion completo cu ne. Ademas, pa Iglesia
mes ta mas dificil pa expresa den e realidad actual di
bida su catolicidad pleno den tur su aspectonan340.
856. E tarea misionero ta implica un dialogo respetuoso cu esnan cu
ainda no ta acepta e Evangelio341. E creyentenan por saca probecho pa 839
nan mes di e dialogo aki, siando di conoce miho cuanto di berdad
y di gracia tabatin caba entre e nacionnan, danki na un presencia
secreto di Dios342. Nan ta proclama e Bon Noticia na esnan
kende no conoce, pa consolida, completa y eleva e 843
berdad
y
e
bondad
cu
Dios
a reparti entre hendenan y nacionnan y pa purifica nan
di
eror
y maldad pa gloria di Dios, berguensa di diabel y
felicidad
di hende343.

337

Cf HUAN PABLO II, enc. Rdemptoris missio, 52-54


Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 6
339
Cf HUAN PABLO II, enc. Resemptoris missio, 50
340
Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 4
341
Cf HUAN PABLO II, enc. Redemptoris missio, 55
342
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 9
343
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 9
338

306

IV. IGLESIA TA APOSTOLICO


857. Iglesia ta apostolico pasobra e ta funda riba e
75apostelnan den tres sentido:

171

880, 1575

a construie riba fundeshi di e apostelnan (Ef 2, 20)344,


e testigonan scogi y manda cu mision door di Cristo mes 345;
cu yudansa di Spirito Santo kende ta biba cerca
dje,
Iglesia
ta warda y ta transmiti e siansa,346 e tesoro di fe, e
palabranan saludabel cu el a tende di
apostelnan347;
e ta sigui wordo sia, santifica y dirigi door di e
apostelnan
te na regreso di Cristo pa medio di nan sucesornan
den tarea pastoral: e colegio di obisponan, asisti
pa sacerdotenan, den union cu e sucesor di Pedro,
e Pastor Supremo di Iglesia348.
Abo ta nos pastor eterno kende nunca ta bandona su
pueblo,
pero ta keda cuida y proteha nos pa medio di e santo
apostelnan. Asina ta guia Bo Iglesia pa e wardadornan
cu Abo a nombra pa tuma e luga di Bo yiu y comparti e
trabou di Bo Yiu349.

Mision di apostelnan
858. Hesus ta esun manda door di Tata. For di
di su ministerio, el a yama cerca Dje
esnan cu El a desea; El a nombra diesdos, cu El a
yama apostelnan, pa compae y a manda nan bay
predica (Mc 3, 13-14). For di e momento ey nan lo ta

551cuminsamento

425, 1086

344

Cf Ap 21, 14
Cf Mt 28, 16-20; Ech 1, 8; 1 Co 9, 1; 15, 7-8; Ga 1, 1; etc.
346
Cf Ech 2,42
347
Cf 2 Tim 1,13-14
348
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 5
349
Misal Romano, Prefacio di e Apostelnan
345

307

su emisarionan (na Griego apostoloi). Den nan Cristo


ta continua cu sy propio mision: Manera Tata a manda
Mi, Mi ta manda boso tambe (Hu 20, 21)350. Asina nan
ministerio
ta
e
continuacion
di
e mision di Cristo: Esun cu ricibi boso, tAmi e ta
ricibi, Hesus ta bisa e Diesdosnan (Mt 10, 40)351.
859. Hesus ta uni nan cu e mision cu El a ricibi di Tata.
Mescos
cu e Yiu no por haci nada riba su mes (Hu 5; 19, 30),
pero ta ricibi tur cos for di Tata, kende a mandE, asina
esnan cu Cristo ta manda, no por haci nada sin djE 352 for 876
di kende nan ta ricibi tanto e mandato pa nan mision
como e poder pa cumpli cu ne. E apostelnan di Cristo
tabata sa cu Dios a yama nan como ministronan di e
aliansa
n
(2 Co 3, 6); sirbidonan di Dios (2 Co 6, 4),
embahadornan
pa Cristo (2 Co 6, 4), sirbidonan di Cristo y
administradornan
di e misterionan di Dios (1 Co 4, 1).
860. Den e encargo duna na e aspostelnan tin un
aspecto cu no por wordo transmiti: esta, di ta e
testigonan
di
e
resureccion
di
Seor
642
y asina e piedranan di e fundeshi di Iglesia. Pero nan
encargo tambe tin un aspecto permanente. Cristo a
765
priminti
di
keda
cu
nan
te
na
fin
353
di tempo . E mision divino aki, confia door di Cristo na 1536
su apostelnan lo dura te na fin di tempo, ya cu e
Evangelio
cu
nan
a transmiti ta e fuente duradero di tur bida pa Iglesia.

350

Cf Hu 13, 20; 17, 18


Cf Lc 10, 16
352
Cf Hu 15, 5
353
Cf Mt 28, 20
351

308

Ta
pesey
e apostelnan a percura pa nombra sucesornan354.
E obisponan, sucesornan di e apostelnan
861. Pa e mision confia na nan lo por continua despues
di nan morto, e apostelnan, comosifuera pa medio di 77
testament,
a
duna
e encargo na nan colaboradornan mas yega pa termina
y
consolida
1087
e obra cu nan a cuminsa, urgiendo nan pa percura pa
henter e rebao, di cual Spirito Santo a nombra nan pa
duna guia na e Iglesia di Dios. Pesey, nan a nombra
algun hende homber y despues a duna nan
e encargo pa percura pa despues di nan morto otro
hombernan
cu
a proba nan mes tuma encargo di nan ministerio355.
862. Mescos cu e ministerio cu Seor a confia na
880solamente Pedro, como prome di e apostelnan, destina
pa wordo transmiti na su sucesornan, ta uno
permanente, asina tambe e encargo, cu e apostelnan a
1556ricibi, di duna guia na Iglesia, un encargo destina pa
wordo eherce sin interupcion pa medio di e sagrado
orden di obisponan lo perdura. Ta pesey Iglesia ta sia
cu obisponan, pa medio di institucion divino a tuma e
luga di e apostelnan como wardadornan di Iglesia, di tal
manera cu ken cu scucha nan ta scucha Cristo y ken cu
desprecia nan, ta desprecia Cristo y esun cu a manda
Cristo356.
E apostolado

354

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 20


Concilio di Vaticano II, 20; cf SAN CLEMENTE DI ROMA, Epistula
ad Corinthios, 42; 44
356
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 20
355

309

Henter Iglesia ta apostolico, asina e ta keda pa


medio
di
e
sucesornan
di
San
Pedro
y
e otro apostelnan, den
2472
comunion
di
fe
y bida cu su origen y asina el a wordo manda den
henter mundo. Tur miembro di Iglesia ta comparti e
mision aki aunke na diferente manera. E vocacion
Cristian ta, pa naturalesa, un vocacion apostolico
tambe. En berdad, nos ta yama un apostolado cada
actividad
di
e Curpa Mistico cu tin como meta plama e Reino di
Cristo riba henter mundo357.
900863.

864. Cristo manda door di Tata, ta e fuente di henter e


apostolado di Iglesia; asina ta masha cla cu e fertilidad
828di
e
apostolado,
tanto
di e sirbidonan consagra como esun di laiconan, ta
824depende di nan union vital cu Cristo 358. Di acuerdo cu
nan
vocacionnan,
1324e demandanan di tur tempo y e diferente donnan di
Spirito
Santo,
e apostolado ta asumi e formanan di mas varia. Pero
semper ta caridad, di cual Eucaristia ta e fuente
principal, ta semper comosifuera, e alma di e
apostolado completo359.
865. Iglesia ta uno, santo, catolico y apostolico den su
identidad mas profundo y definitivo, pasobra den dje e 811, 541
Reino
di
shelo,
e
Reino
di Dios360, ta existi caba y lo wordo realisa na fin di
tempo.
E
reino
a bini den persona di Cristo y ta crece misteriosamente
den
curason
di esnan cu ta incorpora den Dje te na su completo
357

Concilio di Vaticano II, Apostolicam actuositatem, 2


Cf Hu 15, 5; Concilio di Vaticano II, Apostolicam actuositatem, 4
359
Concilio di Vaticano II, Apostolicam actuositatem, 3
360
Cf Rev 19, 6
358

310

manifestacion escatologico. E ora ey tur hende cu El a


salba
(Ef
1,
4)
y
den
Dje
a haci santo y puro lo wordo reuni su dilanti como e
unico
Pueblo
di Dios, e Bruid di e Lamchi (Rev 21, 9), e Ciudad
Santo Herusalem cu mientras tanto ta baha di shelo for
di
Dios
cu
gloria
di Dios (Rev 21, 10-11); Pasobra e muraya di e ciudad
tabatin diesdos fundeshi, y riba nan e diesdos
nombernan di e diesdos apostelnan di e Lamchi (Rev 21,
14).
RESUMEN
866. Iglesia ta uno: E tin un Seor so; e ta profesa un fe
so; e ta naci di un Bautismo so; no ta forma mas
cu
solamente
un
Curpa,
e ta ricibi bida mediante e unico Spirito, cu bista
riba un speransa361. Si e speransa aki keda cumpli,
tur division lo ta supera.
867. Iglesia ta santo: Dios Santisimo ta su autor; Cristo,
su Bruidegom, a entrega su mes pe pa santifice;
e Spirito di santidad ta dune bida. Aunke ainda e
tin pecadornan memey di dje, e ta (ex maculatis
immaculata) e inmaculada cu ta consisti di
pecadornan. Den e santonan ta briya su
santidad; den Maria ya caba e ta henteramente
santo.
868. Iglesia ta catolico: E ta anuncia e totalidad di fe; ta
hiba
den
su mes y ta administra e plenitud di e medionan
di salbacion; el a ser manda na tur pueblo; e ta
misionero di naturalesa362.
361
362

Cf Ef 4, 3-5
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 2

311

869. Iglesia ta apostolico: E ta construi riba piedra


solido; e diesdos apostelnan di e Lamchi (Rev
21,
14);
e
ta
indestructibel363;
e ta mantene su mes infaliblemente den e
berdad: Cristo ta goberne mediante Pedro y e
demas apostelnan, cu ta presente den nan
sucesornan, e Papa y e colegio di obisponan.
870. E unico Iglesia di Cristo, cu den e Credo nos ta
profesa cu e ta uno, santo, catolico y apostolico
tin su existencia den Iglesia catolico, cu ta wordo
goberna
pa
e
sucesor
di
Pedro
y pa e obisponan den comunion cu ne.
Sinembargo, ta haya hopi elemento di
santificacion y di berdad pafo di su limitenan
visibel364.
PARAGRAF 4.

FIELNAN DI CRISTO: HERARKIA,


ESTADO DI LAICO, BIDA CONSAGRA

871. E fielnan Cristian ta esnan cu, asina leu cu nan ta


den Cristo pa medio di bautismo, a wordo
constitui como e Pueblo di Dios; pa e motibo aki, ya cu
nan, na nan propio manera, a bira participantenan den
782-786e funcion sacerdotal, profetico y real di Cristo, nan ta
wordo yama pa ehecuta e funcion cu Dios a confia na
Iglesia pa realisa den mundo, di acuerdo cu e condicion
propio di cada uno365.

1268-1269incorpora

872. Den virtud di nan renacemento den Cristo, ta


entre tur fiel Cristian un berdadero igualdad
794encuanto dignidad y accion, door di cual nan tur, segun
cada uno su condicion y funcion, ta coopera den e
construccion di e Curpa di Cristo366.

1934existi

363

Cf Mt 16, 18
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 8
365
CDC, 204, 1: cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 31
366
CDC, 208; cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 32
364

312

873. E diferencianan mes cu Seor a dicidi di pone


814, 1937entre

e miembronan di su Curpa ta sirbi pa su unidad y su


mision. Pasobra den Iglesia tin diversidad di ministerio
pero
unidad
di
mision.
Na e apostelnan y nan sucesornan Cristo a confia e
ministerio di sia, santifica y goberna den su nomber y
pa
medio
di
su
poder.
Pero
e laiconan tambe a haya e encargo pa participa den e
ministerio sacerdotal, profetico y real di Cristo; ta
pesey den Iglesia y den mundo nan tin nan propio
tarea den e mision di henter e Pueblo
di Dios367. Finalmente, den ambos grupo (herakia y
laiconan) tin fielnan Cristian cu ta consagra na Dios, na
nan propio manera special, y cu ta sirbi e mision di
salbacion di Iglesia pa medio di e profesion
di conseheronan evangelico368.
I.

CONSTITUCION HERARKICO DI IGLESIA

Rason di ministerio eclesial


874. Cristo mes ta e fuente di e ministerio di Igleisa. El a instituie, el
a dune autoridad y mision, orientacion y finalidad:
1544
Cristo Seor, pa dirigi e Pueblo di Dios y hacie progresa
semper,
a institui den su Iglesia, diferente funcion cu tin como
meta e bienestar di henter e Curpa. Esnan cu tin
funcion, esnan cu ta bisti cu poder sagrado ta, en
efecto, dedica na promove e interesnan di nan
rumannan, pa asina tur hende cu ta pertenece na e
Pueblo di Dios por yega na salbacion369.

367

Concilio di Vaticano II, Apostolicam actuositatem, 2


CDC, 207, 2
369
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 18
368

313

875. Con nan por kere den esun di kende nan no a


tende
nunca?
166
Y con nan por tende di dje sin un predicado? Y con un
hende por predica sin cu e ta manda pa Dios? (Rm 10,
14-15). Ningun hende, ningun individuo, ni ningun
comunidad, por proclama e Evangelio na su mes. Fe ta
bini di predicashi (Rm 10, 17). Ningun hende por duna
su mes e mandato ni e mision di anuncia e Evangelio.
Esun manda pa Seor ta papia y traha no cu su mesun
autoridad,
sino
den
virtud
di
e autoridad di Cristo; no como miembro di e comunidad,
sino papiando cu e comunidad na nomber di Cristo. 1548
Ningun hende por duna su mes gracia, e mester wordo
duna y ofreci. Esey ta implica ministronan di gracia,
autorisa di parti di Cristo. Di djE obispo
y sacerdotenan ta ricibi e mision y e facultad (e
poder
sagrado)
di actua in persona Christi Capitis, e diacononan tin e 1536
autoridad
pa sirbi e Pueblo di Dios den e diaconia di liturgia, di
palabra
y di caridad, den comunion cu obispo y su
sacerdotenan.
E
ministerio
aki,
den
cual
e
embahadornan di Cristo, pa gracia di Dios, ta haci
y ta duna loke nan no por haci ni duna, pa medio di nan
propio podernan, e tradicion di Igleisa ta yama
sacramento. E ministerio aki di Iglesia ta wordo duna
pa medio di un sacramento specifico.
876. E caracter di sirbishi di e ministerio eclesiastico ta
fundamentalmente liga na e naturalesa sacramental. En
1551berdad, eternamente dependiente di Cristo, kende ta
duna mision y autoridad, e sacerdotenan ta berdadero
sirbidornan di Cristo370, imagen diCristo, kende
427libremente a tuma pa nos e condicion di catibo
(Fil 2, 7). Como cu e palabra y e gracia, di cual nan ta e
ministronan, no ta di nan mes, sino duna na nan door di
370

Cf Rm 1, 1

314

Cristo,
na
bienestar
di otronan, nan lo haci nan mes boluntariamente
esclavo di tur371.
877. Asina

tambe ta inherente na e naturalesa


di ministerio eclesiastico cu e tin un
caracter
colegial.
Berdaderamente,
desde
cuminsamento di su trabou di sirbishi, Seor Hesus a
nombra
e Diesdosnan, e simianan di e Israel Nobo y e origen di
e herarkia sagrado372. Eligi hunto, tambe nan a wordo
manda hunto y nan unidad fraternal lo ta na sirbishi di e
comunion
fraternal
di
tur
e fielnan; nan lo ta un refleho y un testimonio di e
comunion di e tres Personanan divino 373. Pesey, tur
obispo ta eherce su funcion saliendo for di seno di e
colegio episcopal, den comunion cu e obispo di Roma,
sucesor di San Pedro y hefe di e colegio. Pues e
sacerdotenan tambe ta eherce nan funcion saliendo for
di seno di e presbiterio di e diocesis, bou direccion di
nan obispo.

1559sacramental

878. Por ultimo, ta inherente tambe na e naturalesa


sacramental
di
e ministerio eclesiastico cu e tin un caracter personal.
Ora
e ministronan di Cristo ta actua den comunion, nan ta
actua semper tambe na un manera personal. A yama
cada
un
personalmente
1484(Abo sigui mi, Hu 21, 22)374 pa por ta un testigo personal
dentro
di e mision comun, pa carga responsabilidad personal
dilanti Esun, cu ta concede e mision, actuando in
persona Christi y na fabor di otro personanan: Mi ta
371

Cf 1 Co 9, 19
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 5
373
Cf Hu 17, 21-23
374
Cf Mt 4, 9, 21; Hu 1, 43
372

315

batisa bo na nomber di Tata y di Yiu y di Spirito


Santo; Mi ta pordona bo
879. Asina anto, den Iglesia, e ministerio sacramental
ta un sirbishi haci na nomber di Cristo y ta di indole
personal y cu forma colegial. Esaki ta bira evidente den
e lasonan entre e colegio episcopal y su cabesante, e
sucesor di San Pedro y den e relacion entre
e responsabilidad pastoral di e obispo pa su Iglesia
particular y e cuido comun di e colegio di obisponan pa
e Iglesia universal.
Colegio episcopal y su cabez, Papa
880. Ora Cristo a nombra e Diesdosnan, El a haci di
nan
un
sorto
552, 862
di colegio of asamblea permanente y for di nan El a eligi
Pedro
y a pone na cabes375. Mescos cu, pa disposicion di
Seor, San Pedro y e otro apostelnan ta forma un
colegio apostolico unico, asina tambe e Pontifice
Romano, sucesor di Pedro, y e obisponan, sucesornan
di e apostelnan ta vincula y uni cu otro376.
881. Seor a haci solamente di Simon, kende El a yama
553
Pedro,
e baranca di su Iglesia. El a entrega na dje e yabinan
di su Iglesia377 y a nombre wardador di henter e grupo 378. Ta
642
masha
cla
cu
tambe
e Colegio di su apostelnan, uni cu su Cabez, a ricibi e funcion di mara
y los, duna na Pedro379. E tarea pastoral di Pedro y di e otro
apostelnan ta pertenece na e fundeshi di Iglesia y e
375

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 19


Ibid., 22; cf CDC, 330
377
Cf Mt 16, 18-19
378
Cf Hu 21, 15-17
379
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 22
376

316

obisponan bou di e primaciao di Papa ta continua cu


ne.
882. E Papa, Obispo di Roma y sucesor di San Pedro, ta
e
fuente
834, 1369
y fundeshi perpetuo y visibel di e unidad, tanto di e 837
apostelnan como di e grupo completo di fielnan380. E
Pontifice
Romano,
pa
medio
di su encargo como Vicario di Cristo y Wardador di
henter
Iglesia,
tin poder completo, supremo y universal riba Iglesia
den su totalidad, un poder cu semper e por eherce cu
tur libertad381.
883. E Colegio of curpa episcopal no tin ningun
autoridad si e no ta uni cu e Pontifice Romano, sucesor
di Pedro, como su cabesante. Como tal, e Colegio aki
tin
autoridad
supremo
y
completo
riba
e Iglesia universal; pero no por eherce e poder aki sin
consentimento di e Pontifice Romano382.
884. Colegio di Obisponan ta eherce autoridad riba e
Iglesia universal di manera solem den un concilio
eucumenico383. Pero no ta existi un concilio
eucumenico cu no ta aproba of por lo menos reconoci
como tal door di e sucesor di Pedro384.
885. Asina leu cu e Colegio aki ta consisti di hopi
miembro, e ta expresa e diversidad y e universalidad di
e Pueblo di Dios; y asina leu cu e ta uni bou un cabes, e
ta expresa e unidad di e grupo di Cristo385.
380

Concielio di Vaticano II, Lumen gentium, 22


Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 22;
cf ID., Christus Dominus, 2; 9
382
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 22; cf CDC, can. 336
383
Cf CDC, 337, 1
384
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 22
385
Ibid.,
381

317

886. E obisponan individualmente ta e fuente y


visibel
di unidad den nan Iglesianan particular386. Como tal,
nan ta eherce nan tarea pastoral riba e parti di e
Pueblo di Dios, confia na nan387, asisti pa sacerdotenan
y diacononan. Pero, como miembro di e colegio
episcopal, cada obispo ta comparti e cuido pa tur e
Iglesianan388.
E obisponan ta eherce e cuido aki primeramente door
2448di
dirigi
na
un bon manera, nan propio Iglesianan, cu ta partinan di
Iglesia universal, contribuyendo asina na bienestar di
henter e Curpa Mistico, cu, for di otro punto di bista, ta
tambe
e
Curpa
di e Iglesianan389. E cuido aki nan ta encera
particularmente pobernan390, esnan persigui pa motibo
di
nan
fe
y
tambe
e misioneronan cu ta traha rond di mundo.

1560, 833fundeshi

887. E Iglesianan particular den bisindario cu tin e


mesun cultura, ta forma provincianan eclesiastico of
gruponan mas grandi yama teritorio patriarcal of
regionnan391. E obisponan di e teritorionan aki por reuni
den sinodonan of Concilionan provincial. Di mesun
manera, awendia e conferencianan episcopal por duna
ayudo
di manera multiple y fructifero pa asina realisa
concretamente
e colegialidad392.

386

Ibid., 23
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 23
388
Concilio di Vaticano II, Christus Dominus, 3
389
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 23
390
Cf Ga 2, 10
391
Cf Canon di Apostel, 34
392
Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 4
387

318

E ministerio di enseansa

85-87,
2032-2040

888. Obisponan cu e sacerdotenan como nan


colaboradonan,
tin como nan prome tarea anuncia na tur hende e 2068
Evangelio
di Dios393, segun e mandato di Seor394. Nan ta
proclamadornan di fe, cu a hala discipelnan nobo cerca
Cristo. Nan ta tambe maestronan autentico di e fe
apostolico dota cu autoridad di Cristo395.
889. Pa mantene Iglesia den e puresa di fe entrega pa e
apostelnan, Cristo, cu ta e Berdad, a dispone pa laga
Iglesia tuma parti den su propio infalibilidad. Pa medio 92
di
un
sentido
sobrenatural
di
fe
e Pueblo di Dios ta tene su mes firmemente na e fe
aki,
bou
guia
di e Magisterio bibo di Iglesia396.
890. E mision di e Magisterio ta liga na e caracter
definitivo
851
di e Aliansa, estableci pa Dios cu su pueblo den Cristo.
Ta
e
tarea
di e Magisterio aki pa proteha Dios su Pueblo di
desviacion y di apostasia y pa garantisa nan e
posibilidad obhetivo di profesa, sin eror, e fe berdadero. 1785
Pesey e tarea pastoral di e Magisterio tin como meta
pa percura pa e Pueblo di Dios tene su mes na e berdad
cu ta libera hende. Pa cumpli cu e sirbishi aki, Cristo a
yena
e
wardadornan
di Iglesia cu carisma di infalibilidad den asuntonan di fe
y
moral.
Por eherce e carisma aki na diferente manera:
393

Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 4


Cf Mc 16, 15
395
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 25
396
Cf ibid., 12: Id, Dei Verbum, 10
394

319

891. E Pontifice Romano, cabes di e colegio di


obisponan, ta gosa di e infalibilidad aki den virtud di su
funcion, ora, cu como wardador supremo y maestro di
tur e fielnan cu ta confirma su rumannan den fe e ta
proclama pa medio di un acto definitivo e doctrina
perteneciente na fe of moral E infalibilidad priminti na
Iglesia ta presente tambe den e cuerpo di obisponan
ora, hunto cu e sucesor di Pedro, nan ta eherce e
Magisterio supremo, principalmente den un Concilio
Eucumenico397. Ora Iglesia pa medio di su Magisterio
supremo, propone un doctrina pa fe siendo revela pa
Dios398 y como siansa di Cristo, mester acepta su
definicion cu obediencia di fe399. E infalibilidad aki ta
abarca henter e tesoro di e Revelacion Divino400.
892. Tambe ta concede asistencia divino na e
sucesornan
di e apostelnan, ora nan ta duna siansa den comunion
cu
e
sucesor
di Pedro y, di un manera particular, na e obispo di
Roma,
wardador
di henter Iglesia, ora, sin yega na un definicion infalibel
y sin haci pronunciacion di manera definitivo, nan,
eherciendo e magisterio ordinario, ta propone, un
siansa cu ta conduci na un miho comprondemento di e
Revelacion den asuntonan di fe y di moral.
Na e siansa ordinario aki, e fielnan mester acepte cu
aprobacion religioso401 cu, aunke diferente na
aprobacion
di
fe,
ta
un
extension
di dje.

397

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 25; cf Concilio di Vaticano I:


DS, 3074
398
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 10
399
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 25
400
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 25
401
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 25

320

Mision santificador
893. E obispo ta e administrado di e gracia di
supremo402, particularmente den Eucaristia
cu
e
mes
ta
ofrece;
of e Eucaristia cu e ta percura pa e sacerdotenan, su
colaboradonan, ofrece. Pasobra Eucaristia ta e centro di
bida di Iglesia particular. Obispo y e sacerdotenan ta
santifica Iglesia cu nan oracion y nan trabou, pa medio
di nan ministerio di palabra y di e sacramentonan. Nan
ta santifice cu nan ehempel, no tiranisa esnan cu ta
confia
na bo, pero sea un modelo pa nan (1 P 5, 3). Asina
anto,
hunto
cu e rebao cu ta confia na nan, nan por logra bida
eterno403.

1561sacerdocio

402
403

Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 26


Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 26

321

Mision di goberna
894. Obisponan, como vicarionan y delegadonan di
Cristo ta goberna e Iglesianan particular confia na nan
cu nan consehonani, estimulonan, y ehempel, pero mas
tanto
cu
esey
tambe
pa
medio
di e autoridad y poder sagrado404, cu, sin duda nan 801
eherce pa por construi cu spirito di sirbishi cu ta
inherente na nan Maestro 405.
895. E poder aki cu nan ta desempea personalmento
1558
na
nomber
di Cristo, ta propio, comun y inmediato, su practica sin
embargo, den ultimo instante ta wordo regla pa e
autoridad supremo di Iglesia406. Pero no mester
considera e obisponan como vicarionan di Papa, kende
su autoridad comun y inmediato riba henter Iglesia no
ta
anula
esun
di nan, sino cu, al contrario, e ta confirma y proteha e
autoridad
di e obisponan. Nan autoridad mester wordo
desempea den comunion cu henter Iglesia bou guia di
e Papa.
896. E Bon Wardador mester ta e modelo y ehempel
di e mision pastoral di obispo. Consciente di su mesun 1550
debilidad
e
obispo
por tene compasion di esnan ignorante y esnan
kibocando.
E no mester nenga nunca di scucha su fielnan, sino
cuida nan bienestar comosifuera ta trata su yiunan
berdadero
E
fielnan
di nan parti, mester ta liga estrechamente na e obispo

404

Ibid., 27
Cf Lc 22, 26-27
406
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 27
405

322

manera
Iglesia
ta na Cristo y manera Hesucristo ta na Tata407:
Boso tur sigui e obispo manera Hesucristo ta sigui su
Tata
y
sigui
e colegio di sacerdotenan manera Su apostelnan;
respeta e diacononan manera boso ta respeta ley di
Dios. Laga ningun hende haci algo cu ta concerni Iglesia
den desacuerdo cu e obispo408.

407
408

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 27


SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA, Epistula ad Smyrnaeos, 8, 1

323

II. E LAICONAN FIEL


897. Cu e palabra laico nos kier meen aki tur e
873fielnan,

cu excepcion di esnan den Ordennan Sagrado y esnan


den un estado religioso reconoci pa Iglesia. Nan ta,
anto,
e
fielnan
cu,
pa
medio
di Bautismo ta incorpora den Cristo y integra den e
Pueblo
di
Dios,
na nan manera particular ta wordo haci participantenan
den
e ministerio sacerdotal, profetico, y real di Cristo, y cu
tin nan propio papel di hunga den e mision di henter e
pueblo
Cristian
den
Iglesia
409
y den mundo .
Vocacion di laiconan
898. Pa motibo di nan vocacion special laiconan
2105mester busca Reino di Dios door di ocupa nan mes cu e
realidadnan temporal, dirigiendo esakinan di acuerdo cu
boluntad di Dios Na nan, di un manera special, ta
coresponde pa ilumina y ordena tur cos temporal cu
cual nan tin vinculonan intimo pa esakinan semper
tuma luga y crece di acuerdo cu Cristo y pa nan por ta
pa
gloria
di
e
Creador
y Salbador410.
899. E

iniciativa
di
e
laiconan
Cristian
necesario ora ta trata di descubri
inventa
medionan
pa
penetra
den
e realidadnan social, politico y economico cu
exigencianan
di e doctrina y di bida Cristian. E iniciativa aki ta
elemento normal di e bida di Iglesia:

2442particularmente

409
410

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 31


Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 31

ta
of
e
un

324
Creyentenan laico ta para den e lia mas dilanti di e
bida
di
Iglesia;
pa nan Iglesia ta e principio vital di sociedad humano.
Pesey, specialmente nan, mester ta consciente, cada
bes
mas,
cu
nan
no solamente ta pertenece na Iglesia, sino cu nan ta e
Iglesia; na moda di bisa, nan ta e comunidad di fielnan
riba mundo bou guia di e Papa, e Hefe comun, y di e
obisponan
den
comunion
cu
ne.
Nan
ta
e Iglesia411.

900. Manera tur fiel, laico ta encarga door di Dios di e apostolado pa


medio di bautismo y di confirmacion y pesey nan tin e obligacion y ta
gosa di e derecho, individualmente of den grupo di asociacion pa traha
pa asina e mensahe divino di salbacion sea conoci y ricibi pa tur hende
y den henter mundo; e obligacion aki ta mas urgente ora solamente pa
medio di nan e resto di hende por tende e Evangelio y conoce Cristo.
Den e comunidadnan celestial, nan accion ta asina necesario cu sin
nan, e apostolado di e wardadornan no por obtene den mayoria di
biaha, su eficacia completo412.

863

Participacion di laico den mision sacerdotal di Cristo


901. Pesey e laiconan, pa motibo di nan dedicacion na
784, 1268
Cristo
y hunta pa Spirito Santo, ta maraviyosamente yama y
prepara di manera cu frutanan di Spirito Santo wordo
produci te hasta mas abundantemente den nan.
Pasobra tur nan obranan, oracionnan, iniciativanan
apostolico, bida matrimonial y familiar, trabounan
diario, sosiego spiritual y corporal, si realisa nan den e
Spirito, si te hasta sufrimentonan di bida, con tal cu nan
ta carga cu pasenshi, tur esakinan ta bira sacrificionan
spiritual cu ta agradabel na Dios door di Hesuristo. Den
e celebracion di e Eucaristia, na manera sumamente
digno, hunto cu e di curpa di Seor nan por wordo ofreci 358
411

PIO XII, discurso di 20 februari 1946; cita pa HUAN PABLO II,


exh. Ap. Christifideles laici, 9
412
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 33

325

na Tata. Anto asina tambe, e laiconan, ofreciendo


adoracion tur caminda pa medio di nan accionnan
santo, ta consagra e mundo mes na Dios, ofreciendo tur
caminda adoracion na Dios pa medio di un bida
santo413.
902. Na un manera particular mayornan ta participa
den e mision di santificacion door di hiba un bida
conyugal di acuerdo cu e spirito Cristian y percurando
pa educacion Cristian di nan yiunan414.
903. Por admiti laiconan, cu tin e cualificacionnan
rekeri, permanentemente na e ministerionan di lector y 1143
acolito415. Si necesidad surgi den Iglesia y si no tin
miembronan di clero, por permiti laiconan tambe, aunke
nan no ta ni lector ni acolito, pa eherce cierto funcion,
es decir, eherce e ministerio di palabra, presidi
oracionnan liturgico, batisa hende y parti Santa
Comunion, di acuerdo cu loke ley di Iglesia ta
prescribi416.
Participacion den e mision profetico di Cristo
904. Cristo... ta realisa e funcion profetico aki... no
785solamente mediante e herarkia... sino tambe pa medio
92di e laiconan. E ta haci nan su testigonan y E ta duna
nan e sentido di e fe y e gracia di palabra417:
Duna siansa, pa hiba hende na fe, ta tarea di tur
predicado y di cada creyente418.

413

Ibid., 34; cf 10
CDC, 835, 4
415
Cf ibid., 230, 1
416
CDC, 230, 3
417
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 35
418
SAN TOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, III, 71, 4, ad 3
414

326

Laiconan tambe ta cumpli cu nan mision profetico


door
di evangelisacion, cu ta e proclamacion di Cristo pa
medio di palabra y e testimonio di bida. Cerca laiconan
e evangelisacion aki... ta haya un indole specifico y un
eficacia particular, pasobra esaki ta wordo realisa den e
circunstancianan comun di e mundo419:

2044905.

2472

E apostolado no ta consisti solamente den testimonio di


bida;
e berdadero apostel ta en busca di ocasionnan pa
anuncia Cristo pa medio di palabra, sea na no- creyente
como na fielnan420.

906. Laico fiel cu ta capaz y forma tambe por duna nan colaboracion
den formacion cateketico421, den duna instruccion den
2495ciencianan sagrado422 y den uzo di medionan di
comunicacion423.
907. Laiconan tin e derecho y de bes en cuando hasta
e
deber,
conforme
nan
propio
conocemento,
competencia y prestigio, di laga pastor sagrado sa nan
opinion encuanto asuntonan cu ta na bienestar di
Iglesia y nan tin e derecho pa vocifera na e otro fielnan
Cristian, teniendo na cuenta e integridad di fe y moral y
respet pa nan pastornan, y teniendo cuenta cu
bienestar
general
y
e
dignidad
di personanan424.
Participacion den e mision real di Cristo

419

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 35


Concilio di Vaticano II, Apostolicam actuositatem, 6; cf Id., Ad gentes, 15
421
Cf CDC, 774; 776; 780
422
Cf ibid., 229
423
Cf ibid., 823, I
424
Ibid., 212, 3
420

327

908. Pa su obediencia te na morto 2425, Cristo a duna su 786


discipelnan
e don di libertad real pa den nan mes, pa medio di
sacrificio
propio
y un bida santo, nan por vence e reino di pica426:
Esun cu somete su propio curpa y domina su alma, sin
cay pa pasion ta doo di su mes: e por yama su mes
rey, pasobra e ta capaz di dirigi su propio persona; e ta
liber y independiente y e no ta bira catibo
di pica y maldad427.

909. Ademas, uniendo nan forsa, laga e laiconan asina


sanea
e institucionnan y condicionnan di mundo, ora cu 1887
esakinan ta un incentivo pa haci pica, pa nan por
ta conforme cu e normanan di husticia,
faboreciendo embes di impediendo e practica di
virtud. Haciendo esaki nan ta penetra cultura y
labor humano cu un balor moral428.
910. Laiconan tambe por sinti nan mes yama of por
wordo yama efectivamente pa colabora cu nan 799
pastornan
den
sirbishi
di e comunidad eclesiastico, pa su crecemento y
su vida. Esaki por wordo haci door di eherce
diferente sorto di ministerio segun e gracia y
carismanan cu a complace Seor pa concede na
nan429.
911. Den Iglesia, laiconan miembronan di e fielnan
Cristian por coopera den eherce e poder (di
gobernacion)
aki
di
acuerdo
cu
2425

Cf Flp 2, 8-9
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 36
427
SAN AMBROSIO, Expositio Psalmi, 118, 14, 30: PL 15, 1403A
428
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 36
429
PABLO VI, exh. Ap. Evangelii nuntiandi, 73
426

328

e norma di ley430. Y asina Iglesia ta percura pa nan


presencia den concilionan particular431, sinodonan
diocesano432,
e consehonan pastoral 433; den ehercicio di e tarea
pastoral di un parokia434; e colaboracion den e
comisionnan
financiero435;
y participacion den cortenan eclesiastico 436 etc.
912. E fielnan mester sia distingui cuidadosamente
entre e derecho y debernan cu nan tin como
miembro di Iglesia y loke ta coresponde na nan
como miembro di comunidad humano. Nan mester
haci esfuerso pa integra e dosnan aki
harmoniosamente, cordando cu den tur asunto
temporal nan mester ta guia pa un consenshi
Cristian, ya cu ningun actividad humano, ni uno di
indole temporal, por wordo kita for di e dominio di
Dios437.

2245

913. Pues, tur persona, pa medio di e donnan duna na


dje, ta na mes momento e testigo y e instrumento
bibo di e mision di Iglesia mes, di acuerdo cu e
tamao di e don di Cristo (Ef 4, 7)438.
III.

BIDA CONSAGRA

914. E estado di bida cu ta basa riba e profesion di e


consehonani envangelico, aunke cu e no ta
2103
relaciona na e structura herarkico di Iglesia, toch

430

CDC, 129, 2
Cf ibid., 443, 4
432
Cf ibid., 463, 1 y 2
433
Cf ibid., 511; 536
434
Cf ibid., 517, 2
435
Cf ibid., 492, 1; 536
436
Cf ibid., 1421, 2
437
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 36
438
Ibid., 33
431

329

ta pertenece indiscutiblemente, na su bida y su


santidad439.
Consehonani evangelico, bida consagra
915. Cristo ta propone e consehonani envangelico, cu
grandemente varia, na cada discipel di Cristo. E
perfeccion di caridad, cu tur fiel ta yama pa alcansa, ta
encera, pa esnan cu libremente kier sigui e yamada pa
vida consagra, e obligacion pa practica castidad
den celibato pa e Reino, pa pobresa y pa obediencia. Ta
e
profesion
di e consehonani aki, denter di un estado di bida
permanente reconoci pa Iglesia, cu ta caracterisa e
bida consagra na Dios440.

1973-1974ta

916. E estado di bida consagra ta pues un manera di


experiencia un consagracion mas intimo, cu tin su 2687
rais den bautismo y cu ta totalmente dedica na Dios 441.
Den e bida consagra, e fielnan di Cristio, inspira pa
Spirito Santo, ta propone pa sigui Cristo mas di cerca,
pa entrega nan mes na Dios cu nan ta stima riba tur cos 933
y, purbando di alcansa e perfection di caridad den
servicio di Reino pa duna nificacion y pa proclama den
Iglesia e gloria di e mundo futuro 442.
Un mata grandi cu hopi rama
917. For di e simia di e consehonani duna pa Dios, a
nace un mata maraviyoso y hopi grandi den cura di 2684
Seor, cu a rama den varios forma di bida religioso, sea
solitario of den comunidad. Diferente comunidad
religioso a keda forma den cual recursonan spiritual ta
wordo multiplica pa e progreso di santidad di su
439

Ibid., 44
Cf ibid., 42-43; Id., Perfectae caritatis, 1
441
Cf Concilio di Vaticano II, Perfectae caritatis, 5
442
Cf CDC, 573
440

330

miembronan y na bienestar di henter e Curpa di


Cristo443.
918. For di principio di Iglesia tabatin homber y muhe
cu a cuminsa sigui Cristo cu mas libertad y pa imite
mas,
dor
di
practica
e consehonani evangelico. Cada un, na su manera, a
biba un bida dedica na Dios. Hopi di nan, bou di
inspiracion di Spirito Santo, a biba den soledad of a
funda comunidadnan religioso. Iglesia, pa medio
di su autoridad, gustosamente a acepta y a aproba
esakinan444.
919. Obispo semper lo haci esfuerso pa distingui
donnan
nobo
di bida Consagra, ofreci na Iglesia pa medio di Spirito
Santo;
e aprobacion di formanan nobo di bida consagra ta
reserva pa e Cede Apostolico 445.

443

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 43


Concilio di Vaticano II, Perfectae caritatis, 1
445
Cf CDC, 605
444

331

Bida di un eremita
920. Sin semper ta profesa e tres consehonani
evangelico publicamente, eremitanan, ta dedica nan
bida
na
alabansa
di
Dios
y salbacion di mundo pa medio di un separacion mas
stricto
for
di mundo, e silencio di soledad y continuo oracion y
penitencia446.
921. Eremitanan ta manifesta na tur hende e aspecto
2719interior

di e misterio di Iglesia, cu ta e intimidad personal cu


Cristo.
Scondi
2015pa wowo di hende e bida di e eremita ta un predicashi
den
silencio
di Seor, na kende el a somete su bida simplemente
pasobra E ta tur cos pe. Aki ta trata di un yamada
particular pa haya den desierto, memey di e lucha
spiritual, e gloria di Esun Crucifica.
Birgennan y viudanan consagra
922. Desde e temponan apostolico, birgennan y
1618-1620viudanan Cristian, yama door di Seor pa consagra nan
mes totalmente447 na Dje cu un libertad mayor di
curason, curpa y alma, a dicidi cu aprobacion
di Iglesia, pa biba respectivamente den e estado di
virginidad
of
di castidad perpetua pa causa di reino di Shelo (Mt 19,
12).
923. Birgennan cu, comprometi na e plan divino di
Cristo
mas di cerca, ta consagra na Dios door di e obispo
diocesano
segun

1537sigui

1672

446
447

Ibid., 603, 1
Cf 1 Co, 7, 34-36

332

e rito liturgico aproba, ta bruidnan mistico di Cristo, e


yiu
di
Dios
y ta dedica na e servicio di Iglesia448. Pa medio di e
ritmo solem aki449, e birgen ta nombra un persona
sagrado, un seal transcendente di amor di Iglesia pa
Cristo, y un imagen escatologico di e Bruid celestial di
Cristo y di e bida cu lo bini450.
924. Igual cu otro forma di bida consagra 451, e orden di
birgennan ta establece e muhe (of soeur) bibando na
mundo den oracion, penitencia, servicio na prohimo y
actividad
apostolico,
di
acuerdo
cu e estado di bida y donnan spiritual duna na dje452.
Birgennan consagra por forma nan mes den
asociacionnan pa cumpli cu nan proposito cu mayor
fieldad453.
Bida Religioso
925. Bida religioso a cuminsa na Oriente durante e
prome
siglonan
di Cristianismo454 Biba dentro di institucionnan
canonicamente lanta pa Iglesia455, e ta distingui su mes 1672
for di otro formanan di bida consagra pa su caracter
liturgico, profesion publico di e consehonani evangelico,
bida fraternal den comunidad y e testimonio duna na
e union cu Cristo cu Iglesia456.

448

CDC, 604, 1
Consecratio virginum, Consagracion di birgen
450
Ritual Romano, Ordo Consecrationis virginum, Praenotanda, 1
451
CDC, 604, 1
452
Ritual Romano, Ordo Consecrationis virginum, Paenotanda, 2
453
Cf CDC, 604, 2
454
Cf Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 15
455
Cf CDC, 573
456
Cf CDC, 573
449

333

926. E bida religioso ta bini for di e misterio di Iglesia. E


ta un don cu Iglesia a ricibi di su Seor, un don cu e ta
ofrece como un manera stabil di bida na e fielnan yama
pa Dios pa profesa e consehonan. Asina Iglesia por 796
manifesta Cristo y reconoce su mes como Bruid
di e Salbador. Bida religioso den su diferente formanan
ta
yama
pa expresa e berdadero caridad di Dios den lenguahe di
nos tempo.
927. Tur religioso, sea dispensa of no457, ta tuma nan luga
bou
di
e coloboradornan di obispo diocesano den su mision pastoral 458.
For di cuminsamento di e trabou di evangelisacion, e 854
fundacion
y expansion misionero di Iglesia ta rekeri presencia di
bida religioso den tur su formanan459. Historia ta duna
testimonio di e servicio excelente ofreci pa
comunidadnan religioso den e propagacion di fe
y den e formacion di Iglesianan nobo; desde e antiguo
institucionnan monastico y e ordonan medieval te na e
congregacionnan moderno460.

457

Ibid., 591
Cf Concilio di Vaticano II, Christus Dominus, 33-35
459
Cf Concilio di Vaticano II, Ad gentes,18; 40
460
HUAN PABLO II, enc. Redemptoris missio, 69
458

334

Institutonan secular
928. Un instituto secular ta un instituto di bida
consagra
den
cual
e fielnan Cristian bibando na mundo ta aspira e
perfeccion
di
caridad
y trabou pa santificacion di mundo specialmente di
paden461.
929. Pa medio di un bida perfectamente y completamente consagra
na e santificacion aki462, miembronan di e institutonan aki ta
comparti e tarea di evangelisacion di Iglesia, den
901mundo y for di den e mundo, caminda nan presencia
ta traha manera yeast den mundo463. Nan testimonio
di un bida Cristian ta trata di ordena realidadnan
temporal di acuerdo cu Dios y di inspira mundo cu forsa
di Evangelio. Mediante lasonan sagrado, nan ta
compromete nan mes na e consehonani evangelico y ta
cumpli
entre
nan
cu
e
comunion
y fraternidad cu ta cuadra cu nan forma particular di
bida secular464.
Sociedadnan di bida apostolico
930. Banda di e diferente formanan di bida consagra tin
sociedadnan di vida apostolico di cual nan
miembronan, cu no a haci un promesa religioso, ta
purba logra e meta particular apostolico di nan
asociacion, bibando un bida como ruman den comunion
segun un moda di bida particular, aspirando perfeccion
di
caridad
pa
medio
di
observacion
di
e
constitucionnan. Entre nan tin asociacionnan den cual e

461

CDC, 710
PIO XII, const. Ap. Provida Mater
463
Concilio di Vaticano II, Perfectae caritatis, 11
464
CDC, 713, 2
462

335

miembronan ta adopta e consehonani evangelico di


acuerdo cu nan constitucionnan 465.
Consagracion y mision: anunciando e Rey cu ta bini
931. E persona cu pa medio di bautismo ya caba ta
dedica
na
Dios
y cu ta somete su mes na e Dios cu e ta stima riba tur
cos, na mes momento ta consagra su mes mas
intimamente na sirbishi di Dios y na bienestar di Iglesia.
Door di ta consagra na Dios, Iglesia ta manifesta Cristo
y ta mustra nos con Spirito Santo ta obra den dje di un
manera maraviyoso. Y asina e prome mision di esnan
cu
ta
profesa
e consehonani evangelico ta di biba nan consagracion
intensamente. Ademas, ya cu miembronan di
institutonan
di
bida
consagra,
ta dedica nan mes, pa medio di nan consegracion, na
servicio
di Iglesia, nan ta obliga na un manera special di envolve
nan mes den trabou misionero, di acuerdo cu e
naturalesa di e instituto466.
932. Den Iglesia, cu ta manera un sacramento e signo
775

y e instrumento di Dios su propio bida, e bida


consagra
ta
manera
un seal special di e misterio di Redencion. Pa sigui y
imita Cristo mas di cerca y pa manifesta mas cla su
sacrificio propio ta igual na ser mas profundamente
presente
cerca
bo
contemporaneonan
den curason di Cristo. Pasobra esnan cu ta riba e
caminda mas smal aki ta curasha nan rumannan cu nan
ehempel y nan ta duna testimonio briyante cu sin e

465
466

CDC, 731, 1 y 2
Ibid., 783; cf HUAN PABLO II, enc. Redemptoris missio, 69

336

spirito di e bienaventuransanan no por cambia


e mundo aki y ofrece na Dios467.
933. Sea cu nan testimonio ta publico, manera den e
estado religioso, of mas discreto of te hasta secreto, 672
Cristo
su
binimento
ta
keda,
pa tur esnan consagra, e origin y solo saliente di nan
bida:
Ya cu e Pueblo di Dios, en realidad, no tin un ciudad 769
permanente
aki, pero ta en busca di esun futuro... pesey e estado
religioso
no solamente ta manifesta hopi cla na tur creyente e
bienestar di shelo cu ta presente den mundo , pero
tambe e ta duna testimonio di e bida nobo y eterno
adkeri pa nos pa medio di e Redencion di Cristo
y ta anuncia tambe e futuro resureccion y Gloria di
Reino di Shelo468.

RESUMEN
934. Pa medio di institucion divino tin entre e fielnan
Cristian den Iglesia, ministronan sagrado, cu pa
ley tambe ta wordo yama miembronan di clero, e
otro fielnan Cristian ca tambe ta wordo yama
laiconan. Den tur dos grupo tin e fielnan Cristian
cu, door di profesa e consehonani evangelico,
ta consagra na Dios y asina ta sirbi e mision di
salbacion
di Iglesia469.
935. Cristo a manda su apostelnan y nan sucesornan pa
anuncia
e fe y pa implanta su Reino. E ta laga nan
comparti
den
467

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 31


Ibid., 44
469
CDC, 207, 1. 2
468

337

su propio mision. Di djE nan ta ricibi e poder pa


actua
den
Su persona.
936. Seor a haci San Pedro e fundeshi visibel di su
Iglesia.
El
a confie cu e yabinan di Iglesia. E obispo di
Iglesia di Roma, sucesor di San Pedro, ta
cabesante di e colegio di Obisponan, Vicario di
Cristo y Pastor di Iglesia universal riba mundo470.
937. E Papa, pa institucion divino, ta gosa di un
autoridad supremo, pleno, inmediato y universal
pa
loke
ta
trata
e
cuido
471
di e almanan .
938. E obisponan, institui pa Spirito Santo, ta e
sucesornan
di
e apostelnan. Nan ta e fuente y fundeshi visibel
di
unidad
den nan propio Iglesianan particular472.
939. E

obisponan, asisti pa e sacerdotenan, nan


colaboradornan,
y pa e diacononan, tin e mision di sia e fe
autenticamente,
di celebra e culto divino, riba tur cos e Eucaristia
y
di
guia
nan Iglesianan como pastornan berdadero. Nan
mision tambe ta encera e cuido di tur e
Iglesianan cu ta bou di e Papa.

940. E caracteristica di e estado di laico, siendo un


bida hiba memey di mundo y di asuntonan
temporal, laiconan ta yama pa Dios pa haci di
470

Ibid., 331
Concilio di Vaticano II, Christus Dominus, 2
472
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 23
471

338

nan apostolado, pa medio di e vigor di nan spirito


Cristian, e yeast den e mundo473.
941. E laiconan ta participa den e sacerdocio di Cristo:
cada
bes
mas uni cu nE, nan ta desplega e gracia di
Bautismo
y di Confirmacion den tur e dimensionnan di nan
vida personal, familiar, social y eclesiastico y
asina
nan
ta
realisa
e yamada pa santidad dirigi na tur cu ta batisa.
942. Gracia na nan mision profetico, laiconan ta yama
pa ta testigo di Cristo den tur circunstancia, y te
hasta
den
curason
di comunidad humano474.
943. Debi na nan mision real, laiconan tin poder pa
deshaci
di e dominio di pica cerca nan mes y di e mundo,
pa
medio
di nan abnegacion y santidad di bida475.
944. E

bida consagra na Dios ta caracterisa pa


profesion
publico
di e consehonan evangelico di pobresa, castidad
y obediencia den un estado di bida stabiel
reconoci pa Iglesia.

945. Si ya caba door di bautismo e ta consagra na Dios,


e
persona
cu ta entrega su mes na e Dios cu e ta stima mas
cu
tur
cos,
ta consagra su mes ainda mas intimamente na
servicio di Dios y na bienestar di henter Iglesia.
473

Concilio di Vaticano II, Apostolicam actuositatem, 2


Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 43, 4
475
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 36
474

339
1474-1477

PARAGRAF 5.

E COMUNION DI SANTONAN

946. Despues di a profesa fe den Iglesia Santo


Catolico,
823e Profesion di Fe di Apostelnan a aadi e comunion di
santonan.
E articulo aki den cierto sentido ta un splicacion mas
profundo cu esun cu e ta precede: Kico otro Iglesia ta,
cu e asamblea di tur santo?476. E comunion di santonan
ta e Iglesia.
947. Como cu tur e fielnan ta forma un solo curpa, e
bondad di cada un ta pasa pa e otronan. Pesey ta
necesario
pa
kere
cu
ta
existi
un comunion di biennan di Iglesia. Pero e miembro mas
790importante
ta Cristo, ya cu E ta e Cabes. Pesey, e bondad di Cristo
ta pasa pa tur e miembronan pa medio di e
sacramentonan
di
Iglesia477.
Como
cu
e Iglesia aki ta wordo goberna pa un solo y unico
Spirito,
tur
e biennan cu el a ricibi, inevitablemente ta forma un
fondo comun478.
948. E expresion comunion di santonan tin pues dos
estrechamente liga cu otro: comunion di
cosnan
santo
(sancta)
y comunion entre personanan santo (sancti).

1331nificacion

Sancta sanctis (Biennan santo di Dios, pa pueblo


santo
di
Dios)
ta loke e celebrante ta proclama den mayoria di
liturgianan
oriental
na momento di halsamento di e Donnan santo prome cu
partimento
di comunion. E fielnan (sancti) ta alimenta nan mes
476

NICETAS, Explanatio symboli, 10: PL 52, 871B


SAN THOMAS DI AQUINO, Expositio in Symbolum Apostolicum, 10
478
Catisashi Romano, 1, 10, 24
477

340
cu
e
Curpa
y Sanger Santo di Cristo (sancta) pa crece den e
comunion
cu Spirito Santo (Koinnia) y pa comunica esaki na
mundo.

I.

COMUNION DI BIENNAN SPIRITUAL

949. Den e comunidad primitivo di Herusalem, e


discipelnan
a dedica nan mes na e siansa y confraternidad di e
apostelnan
y na kibramento di pan y na oracion (Hch 2, 42).
Comunion den fe. E fe di e fielnan ta e fe di Iglesia,
ricibi
for
di e apostelnan. Fe ta un tesoro di bida cu ta wordo
enrikeci
ora compartie.
950. Comunion di sacramentonan. E fruta di tur e
1130
sacramentonan
ta pertenece na tur esnan fiel. Tur e sacramentonan ta
vinculonan sagrado cu ta uni e fielnan cu otro y ta mara
nan
na
Hesus
Cristo
y particularmente e Bautismo, cu ta e porta door di cual
nos ta drenta den Iglesia Mester mira e comunion di 1131
santonan como e comunion di e sacramentonan. Por
aplica e nomber comunion na tur di nan, pasobra nan
ta uni nos na Dios... Pero e nomber aki ta mas apropia
pa e Eucaristia cu pa cualkier otro, pasobra ta
principalmente e Eucaristia cu ta efectua e comunion
aki479.

185

951. Comunion di carismanan: Denter di e comunion di


Iglesia, Spirito Santo ta parti gracia special entre e 799
fielnan
di
tur
rango
pa edificacion di Iglesia480. Pues, na cada un a wordo
479
480

Ibid.
Concilio di Vatcano II, Lumen gentium, 12

341

duna
e manifestacion di e Spirito pa e bienestar comun (1 Co
12, 7).
952. Nan tabata comparti tur cos cu otro (Hch 4, 32):
Tur
loke
2402
e berdadero Cristian tin, mester considera un bien cu e
ta posee hunto cu tur otro hende. Tur Cristian mester ta
prepara y ancioso pa yuda esnan den necesidad y e
prohimo den miseria481. Un Cristian ta un administrador
di Seor su biennan482.
953. Comunion den caridad: Den e comunion di
santonan, ningun di nos ta biba pa su mes ni tampoco 1827
ta
muri
pa
su
mes
(Rm
14,
7).
Si un miembro ta sufri, tur otro tambe ta sufri cu ne.
Si un miembro ta honra, tur otro tambe ta comparti den
su goso. Pues, boso ta curpa di Cristo y miembro 2011
individual di djE (1 Co 12, 26-27). Caridad
no ta existi pa su propio interes (1 Co 13, 5)483. Den e
solidaridad
845, 1469
aki cu tur hende, bibo of morto, cual ta funda riba
comunion
di santonan, e minimo di nos actonan haci den caridad,
ta
beneficia
tur hende. Tur pica ta daa e comunion aki.

481

Catisashi Romano, 1, 10, 27


Cf Lc 16, 1ss
483
Cf 1 Cor 10, 24
482

342

II.

E COMUNION DI IGLESIA DI SHELO Y DI TERA

954. E tres estadonan di Iglesia. Ora cu Seor bini den su gloria cu


su angelnan, lo no tin morto mas y tur cos lo ta someti na djE. Pero
den e tempo presente algun di Su discipelnan ta peregrino riba mundo.
1031, 1023Otronan a muri caba y nan purificacion ta tumando luga, mientras tin
otronan cu ta den gloria, contemplando claramente Dios mes como
Trinidad y como Unico, exactamente manera E ta484:
771tur

Nos tur, sin embargo, den varios grado y nadiferente manera


ta participa den e mesun amor pa Dios y pa nos prohimo, y nos
ta canta e mesun himno di alabansa pa nos Dios. Berdaderamente,
tur cu ta di Cristo y tin su Spirito ta forma un Iglesia y ta uni cu otro
den Dje485.

955. E union di e miembronan di Iglesia peregrino cu e rumannan


cu ta drumi den paz di Cristo no por wordo interumpi di ningun
manera, al contrario, segun e fe constante di Iglesia e union aki ta
wordo reforsa door di intercambio di biennan spiritual486.
956.

Intercesion di e santonan. Door cu esnan den shelo ta mas


uni cu Cristo, nan ta consolida henter e Iglesia mas
1683firmemente den santidad Nan no ta laga di intercede pa nos cerca
Tata, ya cu nan ta ofrece pa medio di e unico Mediador entre Dios
y hende, Cristo Hesus, e meritonan cu nan a adkeri na mundo. Asina
nan cuido fraternal ta yuda nos debilidad masha hopi mes487:
1370intimamente

No yora, pasobra mi lo ta mas util pa boso despues di mi morto y mi


lo yuda boso mas eficazmente cu durante mi bida488.
Lo mi pasa tur tempo den shelo haciendo bon pa mundo489.

484

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 49


Ibid.
486
Ibid.
487
Ibid.
488
SAN DOMINGO DI GUZMAN, moribundo, na su rumannan,
cf JORDAN DI SAJONIA, Libellus de principiis Ordinis praedicatorum, 93
489
SAN TERESA DI NIO HESUS, Novissima verba
485

343

957. Comunion cu santonan. Nos no ta celebra e recuerdo di esnan 1173


cu ta den shelo solamente pasobra nan ta nos modelo, sino pa e union
di henter Iglesia den Spirito keda reforsa door di e practica di e amor
fraternal. Pasobra, manera e union entre e Cristiannan cu ainda ta
na caminda ta hiba nos mas cerca di Cristo, asina e comunion
cu e santonan ta uni nos cu Cristo for di kende, como for di un fuente
y Cabes, ta bini tur gracia y bida di pueblo di Dios490:
Nos ta adora Cristo, pasobra E ta Yiu di Dios; nos ta stima
e martirnan, como alumnonan y siguidonan di Seor y hustamente
pa motibo di nan devocion incomparabel pa nan rey y maestro. Mare
nos tambe por ta nan compaeronan y nan co-discipelnan491.

958. Comunion cu difuntonan. Iglesia peregrino cu ta perfectamente


consciente di e comunion cu henter e Curpa mistico di Hesucristo, 1371
for di e prome temponan di Cristianismo a honra cu gran piedad
e recuerdo di e difuntonan y tambe pasobra cu ta un idea santo
y provechoso pa resa pa e difuntonan, pa nan haya liberacion di nan
picanan, Iglesia ta ofrece oracion pa nan (2 M 12, 45)492. Nos 1032, 1689
oracion pa nan no solamente por yuda nan, sino tambe por haci nan
interseccion eficaz na nos fabor.
959. den e unico famia di Dios. Si nos sigui stima otro y uni den
alabansa na Santisima Trinidad nos tur cu ta e yiunan di Dios 1027
y ta forma un solo famia den Cristo lo ta fiel na e intimo vocacion
di Iglesia493.
RESUMEN
960. Iglesia ta comunion di santonan. E expresion aki ta nifica
primeramente e cosnan santo (sancta) y mas cu tur cos
e Eucaristia, mediante cual e unidad di e creyentenan cu
ta forma un solo curpa den Cristo, ta na mesun momento
ta wordo representa realisa494.
490

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 50


SAN POLICARPO DI ESMIRNA, Martyrium Polycarpi, 17
492
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 50
493
Ibid., 51
494
Ibid.
491

344

961. E termino aki tambe ta referi na e comunion entre


e personanan santo (sancti) den Cristo cu a muri pa
tur hende, di manera cu loke cada hende haci den of sufri
pa Cristo ta duna fruta pa tur hende.
962. Nos ta kere den e comunion di tur fiel Cristian, esaki kiermen,
esnan cu ainda ta peregrinando den e mundo aki, esnan
cu ta purificando despues di nan morto y den esnan cu ta
gosa di e bienaventuransanan celestial y tur esnan cu ta uni
den un solo Iglesia; y nos ta kere cu den e comunion aki,
e amor misericordioso di Dios y Su santonan semper ta scucha
nos oracionnan495.
PARAGRAF 6.

MARIA, MAMA DI CRISTO,


MAMA DI IGLESIA

963. Despues di a papia di e funcion di Birgen Maria den e Misterio


Cristo y di Spirito, ta bon awo pa considera su luga den e Misterio
721-726di Iglesia. Ta reconoce y ta venera Birgen Maria como e berdadero
Mama di Dios y di e Redentor... Mas ainda e ta berdaderamente
e mama di e miembronan di Cristo pasobra el a colabora cu su
amor pa realisa e nacemento di creyentenan den Iglesia, cu ta
miembronan di su cabes496. Maria, Mama di Cristo, Mama
di Iglesia497.
484-507di

I.

MATERNIDAD DI MARIA EN CONEXION CU IGLESIA


COMPLETAMENTE UNI NA SU YIU

Completamente uni cu su Yiu


964. E papel di Maria den Iglesia ta inseparabel di su union cu Cristo
y ta resulta directamente for di dje. E union aki di e Mama cu
e Yiu den e obra di salbacion a wordo manifesta desde e momento

495

PABLO VI, Credo di Pueblo di Dios, 30


SAN AGUSTIN, De sancta virginitate, 6: PL 40, 399, cit. den Concilio
di Vaticano II, Lumen gentium, 53
497
PABLO VI, Discurso di 21 di november 1964
496

345

di e concepcion birginal di Cristo te na su morto498; e ta wordo


manifesta specialmente na ora di su pasion:
E Birgen Bienaventura a avansa den e peregrinacion di fe y a mantene
fielmente e union cu Su yiu te na cruz. Ey, di acuerdo cu e plan divino,
el a para sufri inmensamente cu su unico yiu y a uni cu su sacrificio
den su curason di mama y yen di amor el a duna su consentimento
na e sacrificio di su yiu como victima. Finalmente, agonisando
na cruz, Hesucristo a dune como mama na su discipelnan cu
e palabranan aki: Muhe, mira bo yiu ey (Hu 19, 26-27)499.

534

618

965. Despues di Asuncion di su Yiu, Maria tabata presente cu


su oracionnan den cuminsamento di Iglesia500. Reuni cu e apostelnan
y algun muhe, Maria a pidi cu su oracionnan e don di Spirito, cu ya
den e Anunciacion a cubrie cu su sombra501.
tambe den su Asuncion
966. Finalmente e Birgen Inmaculada, conserva di tur mancha
di pica original, ora curso di su bida na tera a termina, a wordo halsa 491
na shelo cu curpa y alma y corona door di Dios como Reina
di universo pasina e ta plenamente conforma na su Yiu, Seor di
tur Seornan y vencedo di pica y morto502. E Asuncion di e Birgen
Bendiciona ta un participacion special den Resureccion di su Yiu
y un anticipacion di Resureccion di tur otro Cristian:
Na bo parto bo a mantene bo Birginidad; na bo Asuncion bo no a laga
mundo, o Mama di Dios, pero a wordo uni cu e fuente di Bida.
Bo a concebi e Dios bibo y, pa medio di bo intersecionnan bo ta salba
nos alma for di morto503.

498

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 57


Ibid., 58
500
Ibid., 69
501
Ibid., 59
502
Ibid., 59
503
Liturgia bizantina, Traduccion oficial di Tropario di Dormicion
499

346

E ta nos Mama den orden di gracia


967. Door di su entrega total na e boluntad di Tata, na e trabou di
di su Yiu y na cada inspiracion di Spirito Santo, Birgen
Maria ta e modelo di fe y caridad pa Iglesia. Pesey e ta e miembro
504
507mas halsa y mas particular di Iglesia , e ta e realisacion ehemplar
505
(typus) di Iglesia .

2679salbacion

968. Pero su papel relaciona cu iglesia y cu henter humanidad ta bay


mas leu. El a colabora na un manera totalmente singular cu
e obra di Salbador door di su fe, speransa y amor ardiente pa
restablece e bida sobrenatural di hende. Pesey el a bira nos mama den
e orden di gracia506.

494ainda

969. Maternidad di Maria den orden di gracia ta perdura sin


desde e consentimento cu el a duna fielmente den
Anunciacion y cu el a mantene sin basila bou di cruz, te na e pleno
1370realisacion definitivo di tur esnan scogi. Despues di su Asuncion, e no
a stop cu su mision di salbacion, sino pa medio di su multiple
intersecionnan ta sigui trece pa nos e donnan di salbacion eterno
Pesey e Birgen Bendiciona ta wordo invoca den Iglesia cu e titulonan
di Abogada, Auxiliadora, Beneficiaria, Mediadora507.

149, 501interupcion,

970. Funcion di Maria como mama di hende di ningun manera


oscurece of disminui e mediacion unico aki di Cristo, pero mas bien
ta demonstra su poder. Henter e influencia di e Santisimo Birgen riba
salbacion di hende ta brota for di e abundancia pleno di e meritonan
di Cristo, ta basa riba Su mediacion, ta depende totalmente
di e mediacion aki y ta for di dje ta saca tur su poder508. Nunca por
conta ningun ser crea hunto cu e Verbo Encarna y Redentor; pero
1545mescos cu tanto e ministronan como e pueblo creyente ta participa na
diferente manera den sacerdocio di Cristo y mescos cu e bondad
di Dios realmente ta briya na diferente manera bou di su criaturanan,
2008ta

308
504

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 53


Ibid., 63
506
Ibid., 61
507
Ibid., 62
508
Ibid., 60
505

347

asina tambe e mediacion unico di e Salbador no ta exclui, sino


e ta crea un cooperacion multiple, cu ta solamente tuma parti den
e unico fuente aki509.
II.

DEVOCION NA BIRGEN BENDICIONA

2673-2679

971. Tur generacion lo yama mi bendiciona (Lc 1, 48). E devocion


di Iglesia na e Birgen Bendiciona ta intrinsico na culto Cristian510. 1172
E Birgen Bendiciona cu rason ta wordo honra pa Iglesia cu
un veneracion special. Y efectivamente desde tempo antiguo ta venera
e Birgen Bendiciona cu e titulo di Mama di Dios, y ta cerca dje
e fielnan ta busca refugio den tur nan peliger y necesidad
E veneracion aki, aunke di caracter singular, ta esencialmente
diferente for di e culto di adoracion di e Verbo encarna y mescos
na e Tata y e Spirito Santo, y ta faborece grandemente511;
E fiestanan liturgico dedica na e Mama di Dios 512 y oracionnan 2678
Mariano, manera e Santo Rosario, sintesis di henter e Evangelio,
ta expresa e devocion aki na e Birgen Maria513.
III.

MARIA, ICONO ESCATOLOGICO DI IGLESIA

972. Despues di a papia di Iglesia, di su origen, di su mision y di su


destino, no tin un miho manera pa conclui cu fiha nos mirada na 773
Maria. Den Maria nos ta contempla loke ya e Iglesia ta den su
ministerio, den su propio peregrinacion di fe, y loke Iglesia lo ta na
final di su marcha. Aya, den Gloria di Santisimo y Individibel
Trinidad, den comunion cu tur santo 514, esun cu Iglesia ta venera
como Mama di su Seor y como su mes Mama lo ta wardando riba
829
e Iglesia:
Mientras tanto e Mama di Hesus, den e Gloria cu e tin den curpa
y alma den shelo, ta e imagen y principio di Iglesia cu lo yega na su
plenitud den e siglo futuro. Di mes manera e ta sigui briya aki na
509

Ibid., 62
PABLO VI, exh. Ap. Marialis cultus, 56
511
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 66
512
Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 103
513
Cf PABLO VI, exh. Ap. Marialis cultus, 42
514
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 69
510

348
2853

mundo, te ora cu yega e dia di Seor, como un seal di speransa


y consuelo berdadero pa e pueblo di Dios515.

RESUMEN
973. Door di duna su fiat na e Anunciacion y su consentimento
na Misterio di Encarnacion, Maria ya a colabora den e obra
cu su Yiu tin cu cumpli cu ne. E ta Mama tur caminda
cu Cristo ta Salbador y Cabes di e Curpa mistico.
974. A hiba Santisimo Birgen Maria, kende a cumpli cu su curso
di bida terenal, cu curpa y alma den gloria di shelo caminda
ya e ta participa den gloria di resureccion di su Yiu,
anticipando e resureccion di tur miembro di su Curpa.
975. Nos ta kere cu Santa Mama di Dios, e Eva nobo, Mama
di Iglesia, ta continua eherciendo su rol materno den shelo
pa probecho di e miembronan di Cristo516.
ARTICULO 10.

MI TA KERE DEN PORDON DI PICA

976. E Credo di Apostel ta asocia e fe den pordon di pica


no solamente cu fe den Spirito Santo, pero tambe cu fe den Iglesia
y den comunion di santonan. Door di duna e Spirito Santo na
su apostelnan, Cristo resucita a yena nan cu su propio poder
pa pordona pica: Ricibi Spirito Santo. Si boso pordona un hende
su picanan, nan ta keda pordona; si boso no pordona e picanan, nan no
ta keda pordona (Hu 20, 22-23).
(E di dos parti di Catisashi lo trata explicitamente pordon di pica door
di bautismo y door di sacramento di penitencia y otro sacramentonan,
specialmente e Eucaristia. Na e momento aki, ta suficiente
pa menciona brevemente algun informacion fundamental).

515
516

Ibid., 68
PABLO VI, Credo di Pueblo di Dios, 15

349

I. UN BAUTISMO SO PA PORDON DI PICA

1263

977. Nos Seor a mara e pordon di pica na e fe y e bautismo: Bay


y proclama e Bon noticia na henter creacion. Esun cu kere y ta batisa,
lo ta salba (Mc 16, 15-16). E bautismo ta e prome y principal
sacramento di pordon di pica, pasobra e ta uni nos cu Cristo, kende
a muri pa nos picanan y a resucita pa nos hustificacion (cf Rm 4, 25)
pasina nos tambe biba un bida nobo (Rm 6, 4).
978. Na momento cu nos ta haci nos prome profesion di fe,
ricibiendo e santo Bautismo cu ta purifica nos, e pordon cu nos ta
ricibi ta asina completo, cu no ta keda nos absolutamente nada pa
deshaci di dje, ni pica original ni picanan cometi di nos propio
boluntad, tampoco a keda ningun castigo pa nos sufri pa paga pa
nan Sin embargo, e gracia di bautismo no ta libra ningun hende di
tur e debilidadnan di naturalesa. Al contrario, ainda nos mester
combati e impulsonan di deseo cu nunca ta stop di hiba nos na 1264
maldad517.
979. Ken lo ta suficientemente balente y vigilante pa evita tur herida
di pica den e bataya contra nos inclinacion pa comete maldad?
Si Iglesia tin e poder di pordona pica, anto Bautismo no por ta
e unico manera pa uza e yabinan ricibi di Reino di shelo for
di Hesucristo. Iglesia mester por pordona ofensanan di tur penitente,
te hasta si nan sigui haci pica te na e ultimo momento di nan bida518.
980. Ta pa medio di e sacramento di Penitencia, cu esnan batisa
por reconcilia nan mes cu Dios y cu Iglesia:
E Tatanan santo di Iglesia tabatin rason pa yama e penitencia
un bautismo laborioso519. Pa esnan cu a cay despues di bautismo,
e sacramento di penitencia aki ta necesario pa salbacion, di esnan
cu a cay despues di Bautismo, mescos cu Bautismo ta necesario
pa salbacion di esnan cu ainda no a renace520.
517

Catisashi Romano, 1, 11, 3


Ibid., 1, 11, 4
519
SAN GREGORIO NACIANCENO, Orationes, 39, 17: PG 36, 356A
520
Concilio di Trento: DS, 1672
518

1446

1422-1484

350

II.

E PODER DI E YABINAN

981. Despues di su Resureccion, Cristo a manda su apostelnan


predica den su nomber e arepentimento y pordon di tur pica na
tur nacion (Lc 24, 47). E apostelnan y nan sucesornan a cumpli
cu e Ministerio di reconciliacion aki (2 Co 5, 18), no solamente
door di anuncia na hende e pordon di Dios cu Cristo a realisa pa nos
y door di haci un apelacion pa nan converti y tene fe, sino tambe door
1444di comunica na nan e pordon di pica pa medio di Bautismo y door
di reconcilia nan cu Dios y cu Iglesia pa medio di e poder di e yabinan
ricibi for di Cristo:
553

Iglesia a ricibi e yabinan di Reino di shelo, pa di e manera ey, den dje,


por pordona pica pa medio di sanger di Cristo y e accion di Spirito
Santo. Den e Iglesia aki e alma cu tabata morto pa motibo di pica ta
haya bida atrobe, pa por biba cu Cristo, kende su gracia a salba nos521.

982. No tin ningun pica, con grave cu e por ta, cu Iglesia no por
No tin ningun hende, ni maske con perverso y culpabel, cu
no ta spera cu confiansa pa haya pordon, basta su arepentimento ta
605sincero522. Cristo cu a muri pa tur hende ta desea pa, den su Iglesia e
portanan di pordon semper ta habri pa ken cu ta bira lomba pa pica 523.

1463pordona.

983. E catekesis ta haci esfuerso pa lanta y nutri e fe den e grandesa


di e don cu Cristo Resucita a duna na su Iglesia:
e mision y e poder pa pordona pica pa medio di e ministerio
di e apostelnan y di su sucesornan:

1442incomparabel

1465

521

Ta boluntad di Seor pa su discipelnan tin un poder inmenso: E kier pa


su pober sirbidonan cumpli den su nomber cu tur cos cu El a haci
tempo E tabata na mundo524.

SAN AGUSTIN, Sermones, 214, 11: PL 38, 1071, 1072


Catisashi Romano, 1, 11, 5
523
Cf Mt 18, 21-22
524
SAN AMBROSIO, De poenitentia,134: PL 16, 477A
522

351
E sacerdotenan a ricibi un poder di Dios cu E no a duna ni na su
angelnan, ni na su arcangelnan Dios ta sanciona aya ariba tur loke
e sacerdotenan ta haci akibou525.
Si den Iglesia no tabatin pordon di pica, lo no tabatin ningun speransa,
ningun espectativa di un bida eterno y di un liberacion eterno. Laga
nos duna Dios danki cu El a duna Iglesia un don asina526.

RESUMEN
984. E Credo ta relaciona e pordon di pica cu e profesion di fe
y Spirito Santo. Efectivamente, Cristo resucita a confia na
e apostelnan e poder di pordona e picanan ora El a duna nan
e Spirito Santo.
985. Bautismo ta e prome y principal Sacramento pa pordon di pica:
e ta uni nos cu Cristo cu a muri y resucita y ta duna nos Spirito
Santo.
986. Door di Cristo su boluntad, Iglesia tin e poder di pordona pica
di esnan batisa y e ta eherce e poder ey pa medio di obisponan
y sacerdotenan normalmente den e sacramento di Penitencia.
987. Den e pordon di pica, e sacerdotenan y e sacramentonan
ta instrumentonan cu nos Seor Hesucristo, e unico autor
y dunado generoso di salbacion, ta hiba di gusto di uza pa kita
nos picanan y duna nos e gracia di hustificacion527.
ARTICULO 11. MI TA KERE DEN RESURECCION
DI CARNI
988. E Credo Cristian profesion di nos fe den Dios Tata, Yiu
y Spirito Santo y den su accion creador, salbador y santificador ta
culmina den proclamacion di resureccion di esnan cu a muri na final
di tempo y den bida eterno.

525

SAN HUAN CRISOSTOMO, De sacerdotio, 3, 5: PG 48, 643A


SAN AGUSTIN, Sermones, 213, 8: PL 38, 1064
527
Catisashi Romano, 1, 11, 6
526

352
648989.

Nos ta kere firmemente y nos ta spera, cu mescos cu Cristo 655


berdaderamente a resucita for di morto y ta biba pa semper, mescos
e hustonan lo biba pa semper cu e Cristo resucita y E lo lanta nan for
di morto riba e ultimo dia528. Nos resureccion, mescos cu di djE,
lo ta obra di Santisimo Trinidad:
Si Spiritodi Esun cu a lanta Hesus for di morto ta biba memey di boso,
Esun cu a resucita Hesus for di morto tambe lo duna bida na
boso curpanan mortal pa medio di su Spirito cu ta biba den boso
(Rm 8, 11)529.

990. E palabra carni ta referi na hende den su condicion debil


y mortal530. E resureccion di carni no solamente ta nifica cu e alma
inmortal lo sigui biba despues di morto, pero cu te hasta nos curpa
364mortallo bolbe haya bida.
991. Creencia den resureccion di morto for di su cuminsamento
un elemento esencial di fe Cristian. E resureccion for di morto
ta e speransa di Cristiannan; door di kere den esaki nos ta biba531:

638tabata

Con por ta posibel cu algun di boso ta bisa cu no tin resureccion


for di morto? Si no tin resureccion for di morto anto Cristo tampoco
no a resucita. Y si Cristo no a resucita, nos predicashi ta envano
y bo fe ta envano Pero no! Cristo a resucita for di morto como
e prome di esnan cu a bay drumi (1 Co 15, 12-14; 20).

I.

RESURECCION DI HESUS Y ESUN DI NOS

E revelacion progresivo di Resureccion


992. Progresivamente Dios a revela e lantamento for di morto na su
pueblo. E speransa riba e lantamento corporal for di morto a establece
297su mes como consecuencia intrinsico na fe den Dios como creador
di hende completo, alma y curpa. E creador di shelo y di tera tambe
ta Esun cu fielmente ta mantene su Aliansa cu Abraham y su
528

Cf Hu 6, 39-40
Cf 1 Ts 4, 14; 1 Co 6, 14; 2 Co 4, 14; Flp 3, 10-11
530
Cf Gn 6, 3; Sal 56, 5; Is 40, 6
531
TERTULIANO, De resurrectione carnis, 1, 1
529

353

descendencia. Ta den e perspectiva dobel aki cu fe den e resureccion


a cuminsa haya forma. E martirnan Macabeo a profesa den nan
penanan:
E Rey di mundo lo lanta nos, cu a muri pa su leynan, na un eterno
renobacion di vida, pasobra nos a muri pa su leynan. (2 M 7, 9).
Ta deseabel muri na man di hende debi na e speransa cu Dios
ta otorga nos cu E lo bolbe lanta nos for di morto (2 M 7, 14)532.

993. E fariseonan533 y hopi cu a biba den tempo di Seor534 a spera


riba resureccion. Hesus ta sia esaki firmemente. E ta contesta 575
e Saduceonan cu ta nenga resureccion: Boso no conoce ni
e Scrituranan ni e poder di Dios, n ta pesey boso ta ekiboca?
(Mc 12, 24). E fe den resureccion ta basa riba fe den Dios cu no ta 205
Dios di esnan morto sino di bibonan (Mc 12, 27).
994. Pero tin mas: Hesus ta mara e fe den resureccion na su mesun
persona: Ami ta resureccion y bida (Hu 11, 25). Ta Hesus mes,
riba e ultimo dia, lo lanta for di morto esnan cu a kere den djE 535, riba
e ultimo dia for di morto y cu a come su curpa y a bebe su sanger 536. 646
Di awor caba e ta duna un seal y garantia di resureccion, door
di debolbe bida537 na algun cu tabata morto, anunciando asina su
propio Resureccion, aunke cu e lo tabata di un otro orden.
Di e acontecimento unico aki E ta papia di e seal di Jonas
(Mt 12, 39), di seal di e Tempel538; E ta anuncia su Resureccion 652
riba e di tres dia despues di su morto 539.
995. Ser un testigo di Cristo ta ser un testigo di su Resureccion
(Hch 1, 22)540, di a come y bebe cu NE despues cu El a resucita for 860
di morto (Hch 10, 41). E encuentronan cu Cristo resucita ta caraterisa
655
532

Cf 2 M 7, 29: Dn 12, 1-13


Cf Hch 23, 6
534
Cf Hu 11, 24
535
Cf Hu 5, 24-25; 6, 40
536
Cf Hu 6, 54
537
Cf Mc 5, 21-42
538
Cf Hu 2, 19-22
539
Cf Mc 10, 34
540
Cf Hch 4, 33
533

354

e speransa Cristian den resureccion. Nos lo resucita mescos cu Cristo,


cu Ne y door di djE.
996. For di cuminsamento fe Cristian den resureccion a confronta
541
643incomprension y oposicion . Riba ningun punto e fe Cristian ta
confronta mas oposicion cu riba resureccion di e carni542.
Generalmente, hende ta acepta cu e bida di hende despues di morto
lo sigui den un forma spiritual. Pero, con nos por kere cu e curpa aki,
cu obviamente ta asina mortal, por por resucita den bida eterno?
Con morto ta resucita?
997. Kico ta resureccion? Den morto, cu ta separacion di e alma
di e curpa, e curpa humano ta putri, mientras su alma ta bay topa
cu Dios, sperando riba e union di nobo cu su curpa glorifica. Dios den
su omnipotencia, definitivamente lo garantisa bida incoruptibel pa nos
curpa, door di uni nan di nobo cu nos alma, pa medio di e poder di
Resureccion di Hesus.

366for

998. Ken lo lanta for di morto? Tur hende cu muri lo lanta: esnan
a haci bon pa e resureccion di bida y esnan cu a haci malo pa
resureccion di Huicio (Hu 5, 29)543.

1038cu

999. Con? Cristo a resucita cu su propio curpa: Mira mi mannan


mi pianan; ta ami mes (Lc 24, 39); pero E no a bolbe na un bida
645terenal. Pues, den djE, tur di nan lo resucita cu nan propio curpa
cu nan tin awo544, pero Cristo lo cambia nos curpa humilde pa e bira
manera Su curpa glorioso545, un curpa spiritual (1 Co 15, 44).
640y

Pero algun lo bisa: Con e defuntonan lo lanta for di morto? Ki sorto


di curpa nan lo tin? Hende bobo! Ora bo sembra un simia den tera,
e simia no por spreit si e no muri prome! Ora bo sembra, no ta e mata
cu ta bay sali bo ta sembra, pero simia so, loke dera ta pasa bay
y loke lanta for di morto ta algo incoruptibel... Pues, nos naturalesa cu
541

Cf Hch 17, 32; Co 15, 12-13


SAN AGUSTIN, Enarratio in Psalmos, 88, 2, 5
543
Cf Dn 12, 2
544
Concilio di Letran IV: DS, 801
545
Cf Flp 3, 21
542

355
ta pasa bay, ta transforma bira uno cu ta permanece pa semper y nos
curpa mortal lo bira inmortal! (1 Co 15, 35-37. 42. 53).

1000. E con aki ta sobrepasa nos imaginacion y nos entendimento;


ta solamente den fe e ta accesibel. Pero nos participacion den 647
Eucaristia ta duna nos caba un prueba di e transfiguracion di nos curpa
door di Cristo:
Pesey manera pan cu ta bin di tera, despues di a invoca Dios, ya no ta
pan ordinario mas sino Eucaristia, cu tin un aspecto terenal y celestial,
asina tambe nos curpa cu ta participa den Eucaristia ya no ta
coruptibel mas, ya e tin speransa di resureccion546.

1405

1001. Ki tempo? Indudablemente riba e ultimo dia (Hu 6, 39-40;


44-54; 11-24); na fin di mundo547. Efectivamente, resureccion di 1038
morto ta intimamente asocia cu Parusia di Cristo:
673
Seor mes lo baha for di shelo, segun orden atrabes di bos di un
arcangel y e trompet di Dios y esnan cu a muri den Cristo lo resucita
na prome luga (1 Ts 4, 16).

Resucita cu Cristo
1002. Si ta berdad cu Cristo lo resucita nos for di morto riba e ultimo
dia, anto tambe ta berdad, den cierto modo, cu nos a resucita cu
Cristo caba. Efectivamente, danki na Spirito Santo, bida Cristian na
tera ta, desde awo, un participacion den morto y den Resureccion di
Cristo:

655

Dera cu nE den bautismo, cu nE tambe lo bo resucita door di fe den


poder di Dios, cu lo resucita bo for di morto... Asina pues, si bo
a resucita cu Cristo, busca loke tin ariba, aya unda Cristo ta sinta na
man drechi di Tata (1 Col 2, 12; 3; 1).

1003. Uni cu Cristo door di bautismo, e creyentenan realmente ta


participa caba na bida celestial di Cristo resucita 548, pero e bida ta 1227
permanece scondi cu Cristo den Dios (Col 3, 3). Tata ya a resucita 2796
546

SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 4, 18, 4-3


Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 48
548
Cf Flp 3, 20
547

356

nos cu nE, y a pone nos sinta cu nE den luganan celestial den Cristo
Hesus (Ef 2, 6). Alimenta den Eucaristia cu su curpa, nos ta pertenece
caba na Curpa di Cristo. Ora nos resucita riba e ultimo dia nos tambe
lo manifesta cu nE yen di gloria (Col 3, 4).
1004. Sperando riba e dia ey, e curpa y e alma di e creyente
participa caba den dignidad di ta pertenece na Cristo. E dignidad aki
encera e exigencia pa su propio curpa wordo trata cu respet y tambe
e curpa di cada otro persona, particularmente si e ta sufri:

364ta
1397ta

E curpa ta pa Seor y Seor ta provee pa e curpa: manera Dios a lanta


Seor foi morto, E lo resucita nos tambe pa medio di su poder. Bo no
sa cu bo curpa ta parti di Cristo? E no ta pertenece na bo
Glorifica anto Dios cu bo curpa (1 Co 6, 13-15; 19-20).

II.

MURI DEN CRISTO HESUS

1005. Pa resucita cu Cristo ta necesario pa muri cu Cristo, ta necesario


pa laga e curpa aki pa bay biba cerca Seor (2 Co 5, 8). Den
624e baymento aki (Flp 1, 23), cu ta morto, e alma ta separa di e curpa.
549
650E lo reuni cu su curpa atrobe riba dia di resureccion di morto .
Morto
1006. Niun caminda e enigma di hende su existencia ta asina grandi
den e luz di morto 550. Den un sentido, morto corporal ta natural,
pero pa fe nos sa cu realmente e ta e consecuencia di pica
(Rm 6, 23)551. Y pa esnan cu muri den gracia di Cristo, esaki ta un
participacion den morto di Seor pa por participa tambe den su
Resureccion552.

164, 1500cu

1007. Morto ta final di bida terenal. Nos bida ta midi pa tempo, den
curso di cual nos ta cambia, nos ta bira bieu y mescos cu tur ser bibo
riba mundo, morto ta aparece como desaroyo normal di bida.
E aspecto di morto aki ta duna nos bida un caracter di urgencia;
549

Cf PABLO VI, Credo di Pueblo di Dios, 28


Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 18
551
Cf Gn 2, 17
552
Cf Rm 6, 3-9
550

357

e recuerdo di nos mortalidad ta sirbi tambe pa pone nos pensa cu nos


tempo ta limita pa realisa nos bida:
Corda riba bo Creador den bo dianan hoben, prome bo cambia den
stof di tera, loke bo tabata y e spirito bolbe cerca Dios, kende a dune
(Qo 12, 1. 7).

1008. Morto ta consecuencia di pica. Interpretacion autentico


di afirmacion di Santo Scritura553 y di Tradicion, e Magisterio di 401
Iglesia ta sia cu morto a drenta mundo pa motibo di pica di hende 554.
Maske cu hende tin un naturalesa mortal, Dios no a destine pa muri.
Asina ta, morto tabata contrario na e plannan di Dios Creador 376
y a drenta mundo como consecuencia di pica 555. Morto temporal di
cua hende lo a libra su mes si e no a comete pica556, pues morto
corporal ta e ultimo enemigo di hende cu e tin di vence 557.
1009. Morto a keda transforma pa Cristo. Hesus, Yiu di Dios, tambe a
sufri e morto cu ta parti di e condicion humano. Pero apesar di su 612
angustia pa morto558, El a acepte den un acto di sumision total y liber
na boluntad di Tata. Obediencia di Hesus a transforma e maldicion di
morto den un bendicion559.
Sentido di morto Cristian

1681-1690

1010. Danki na Cristo, morto Cristian tin un sentido positivo.


Pasobra pa mi, biba ta Cristo y muri ta un ganashi (Flp 1, 21).
E afirmacion aki ta berdadero; si nos a muri cu nE, nos ta biba
cu nE tambe (2 Tm 2, 11). E novedad esencial di morto Cristian ta: 1220
pa medio di Bautismo, e Cristian ya a muri cu Cristo
sacramentalmente, pa biba un bida nobo; y si nos muri den gracia
di Cristo, morto fisico ta completa e muri cu Cristo aki, y ta
perfecciona asina nos incorporacion den djE den su acto redentor:
553

Cf Gn 2, 17; 3, 3; 3, 19; Sb 1, 13; Rm 5, 12; 6, 23


Cf Concilio di Trento; DS, 1511
555
Cf Sb 2, 23-24
556
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 18
557
Cf 1 Co 15, 26
558
Cf Mc 14, 33-34; Hb 5, 7-8
559
Cf Rm 5, 19-21
554

358
Pa mi ta miho muri den (eis) Cristo Hesus cu reina di un extremo pa
otro riba mundo. Lo mi buscE, esun cu a muri pa nos; mi ta stimE,
esun cu a resucita pa nos. Mi ta na punto di nace Laga mi ricibi luz
puro; ora mi yega ey, e ora ey numa lo mi ta un hende560.

1011. Den morto, Dios a yama hende cerca djE. Pesey e Cristian por
experiencia den morto e mesun deseo cu San Pablo: Mi ta desea di
1025bay y ta cu Cristo (Flp 1, 23); y e por transforma su propio morto den
un acto di obediencia y amor na Tata, segun ehempel di Cristo 561:
A crucifica mi deseo terenal; den mi tin awa bibo cu ta murmura
y cu ta bisa for di paden di mi bini cerca Tata562.
Mi ta desea di mira Dios y pa mire ta necesario muri563.
Ami no ta muriendo, mi ta drentando bida564.

1012. E vision Cristian di morto565 ta expresa den un moda privilegia


den e liturgia di Iglesia:
E bida di esnan cu ta kere den Bo, Seor, no ta caba, ma e ta
transforma; y ora nos cas terenal cay aden, nos ta obtene un mansion
eterno den shelo566.

1013. Morto ta fin di peregrinacion terenal di hende, di tempo di


gracia y di misericordia cu Dios ta ofrece pa realisa su bida terenal
segun e diseo divino y pa dicidi su ultimo destino. Ora nos tin cu
yega e unico curso di nos bida terenal 567, nos no ta bolbe na otro
bida terenal mas. Ta un hecho cu hende ta muri un biaha so
(Hb 9, 27). No tin reencar nacion despues di morto.

560

SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA, Epistula ad Romanos, 6, 1-2


Cf Lc 23, 46
562
SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA, Epistula ad Romanos, 7, 2
563
SANTA TERESA DI HESUS, Buki di bida, 1
564
SANTA TERESA DI NIO HESUS, Novissima verba
565
Cf 1 Ts 4, 13-14
566
Misal Romano, Prefacio di difunto
567
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 48
561

359

1014. Iglesia ta anima nos pa nos prepara nos mes pa ora di nos 2676-2677
morto. (Di morto repentino y imprevisto, libra nos Seor: Letania di
tur Santo), ta pidi Mama di Dios pa intercede pa nos na ora di nos
morto (Avemaria) y ta confia nos na San Hose, patrono di bon morto:
Cada accion, cada pensamento di nos mester ta prepara comosifuera
nos ta muri prome cu dia caba. Si un hende tin bon consenshi e no
mester tin miedo di morto. Miho ta pa hui di pica cu di morto. Si awe
bo no ta cla pa enfrenta morto, con lo bo ta cla maan?568
Y pa mi ruman morto, mi ta alaba bo, Seor! Ningun no ta scapa di su
persecucion; Ay, si den pica grave e sorprende e pecador! Dichoso ta
esnan cu ta cumpli cu boluntad di Dios!569

RESUMEN
1015. Caro salutis est cardo. (Carni ta e sosten di salbacion) 570. Nos
ta kere den Dios cu ta creador di carni, nos ta kere den
e Palabra cu a bira carni pa rescata e carni; nos ta kere den
resureccion di carni, den perfeccion di creacion y den
redencion di carni.
1016. Door di morto e alma ta separa for di curpa, pero den
resureccion Dios a debolbe e bida incoruptibel na nos curpa
transforma, reuniendo e cu nos alma. Manera Cristo a resucita
y ta biba pa semper, asina nos tambe lo resucita riba e ultimo
dia.
1017. Nos ta kere den berdadero resureccion di e carni cu nos tin
awo571. No obstante cu nos a dera un curpa coruptibel,
un curpa incoruptibel ta resucita, 572 un curpa spiritual
(1 Co 15, 44).

568

Imitacion di Cristo, 1, 23, 1


SAN FRANCISCO DI ASIS, Cantica di criatura
570
TERTULIANO, De resurrectione carnis, 8, 2
571
Concilio di Lyon II: DS, 854
572
Cf 1 Co 15, 42
569

360

1018. Como consecuencia di pica original, hende mester sufri


e morto corporal, di cual e hende lo a keda libra, si e no
a haci pica573.
1019. Hesus, e Yiu di Dios, a sufri y muri pa nos libremente
sometiendo su mes totalmente na boluntad di Dios, su Tata.
A vence morto door di su morto, dunando asina e posibilidad
di salbacion na tur hende.
ARTICULO 12.

MI TA KERE DEN BIDA ETERNO

1020. E Cristian cu ta uni su propio morto na esun di Hesus ta mira


como un baymento cerca djE y un entrada den bida eterno.
Ora Iglesia papia pa ultimo biaha palabra di pordon di absolucion
di Cristo riba e muribundo Cristian, seye pa ultimo biaha cu un
uncion fortificante y ta duna Cristo in viaticum como alimento
pa e biahe, e ta papia cu un siguridad suave:

1523-1525morto

2677, 336

I.

Bay alma Cristian, for di e mundo aki na nomber di Dios Tata


Todopoderoso, cu a crea bo na nomber di Hesucristo, Yiu di Dios
bibo, cu a muri pa bo, na nomber di Spirito Santo, cu a baha riba bo.
Bay Cristian fiel! Drenta den e luga di paz awe, bo cas sea hunto
cu Dios den Sion, e ciudad santo, cu Santa Birgen Maria, Mama
di Dios, cu San Hose y tur e angelnan y e santonan. Bolbe cerca
bo Creador cu a forma bo di stof di mundo. Mare santa Maria,
tur e angelnan y e santonan lo sali na bo encuentro ora bo sali for
di e bida aki Mare bo por contempla bo Redentor cara cara574

HUICIO PARTICULAR

1021. Morto ta pone fin na bida di hende como e tempo habri pa sea
aceptacion of rechaso di gracia divino manifesta den Cristo 575.
1038E Testament Nobo ta papia di e huicio principalmente den perspectiva
di encuentro final cu Cristo den su di dos binimento; pero tambe
ta sigura cada bes cu cada ken lo ricibi recompensa inmediato despues
679di morto di acuerdo cu su obranan y su fe. E parabola di e pober
573

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 18


Ritual Romano, Ordo exsequiarum, Commendatio animae
575
Cf 2 Tm 1, 9-10
574

361

Lazaro576 y e palabranan di Cristo na Cruz na e bon ladron 577, como


tambe otro textonan di e Testament Nobo 578 ta papia di e destino final
di e alma579 cu por ta diferente pa cada un di nos.
1022. Cada hende despues di morto, ta ricibi den su alma inmortal
su retribucion eterno den un huicio particular cu ta referi su bida 393
na Cristo, pa medio di un purificacion580 pa drenta inmediatamente den
e bienaventuransa di shelo581 of pa inmediatamente condene
pa semper582.
E atardi di bida lo husga bo amor583.

II.

1470

SHELO

1023. Esnan cu a muri den gracia y amistad di Dios y a purifica nan,


ta biba pa semper cu Cristo. Pa semper nan lo ta semehante na Dios, 954
pasobra nan ta mirE manera cu E ta (1 Hu 3, 2), cara cara584:
Cu autoridad apostolico nos ta defini: cu segun disposicion general
di Dios, e almanan di tur santo y di tur fiel cu a muri despues
di a ricibi bautismo di Cristo (A menos cu nan no tabatin mester
di purificacion ora nan a muri, of den caso cu na e momento ey nan
tabatin, of lo tin algo pa purifica, y a cumpli cu esaki,) ya prome cu
nan tuma nan curpa atrobe y prome cu huicio final pues desde
e Asuncion na shelo di nos Seor y Salbador Hesucristo nan tabata,
na ta y nan lo ta den shelo, den Reino di shelo y den paraiso celestial
cu Cristo, hunto den compania di e angelnan santo. Desde morto
y pasion di nos Seor Hesucristo e almanan aki a contempla

576

Cf Lc 16,22
Cf Lc 23,43
578
Cf 2 Co 5, 8; Flp 1, 23; Hb 9, 27; 12, 23
579
Cf Mt 16, 26
580
Cf Concilio di Lyon II: DS, 857-858: Concilio di Florencia II:
ibid., 1304-1306; Concilio di Trento: ibid., 1820
581
Cf BENEDICTO XII: const. Benedictus Deus: DS, 1000-1001;
HUAN XXII: Bulla Ne super his: DS,990
582
Cf BENEDICTO XII: const. Benedictus Deus: DS, 1002
583
SAN HUAN DI CRUZ, Dichos de amor y luz, 64
584
Cf 1 Co 13, 12; Ap 22, 4
577

362
y ta contempla e divino esencia cu un vision intuitivo y te hasta cara
cara, sin mediacion di ningun criatura585.

1024. E bida perfecto aki cu Santisimo Trinidad, e comunion di bida


aki y amor cu e Trinidad, cu Birgen Maria, e angelnan y tur
260, 326,e bienaventuradonan ta wordo yama shelo. E shelo ta e ultimo fin
2734, 1718y e realisacion di e aspiracionnan mas profundo di hende, e estado
supremo y definitivo di dicha.
1025. Biba den shelo ta nifica: ta cu Cristo 586. Esnan eligi ta biba
1011den Cristo, pero nan ta retene, of miho bisa ey nan ta haya nan
berdadero identidad, nan propio nomber 587:
Pues bida ta cu Cristo; unda Cristo ta, ey bida ta, ey reino ta588.

1026. Pa medio di su morto y Resureccion, Hesucristo a habri shelo


pa nos. E bida di e bienaventuradonan ta consisti den e pleno posicion
di e frutanan di e redencion realisa pa Cristo. Den su glorificacion
celestial E ta asocia cu esnan cu a kere den djE y a keda fiel na
793Su boluntad. Shelo ta e comunidad bienaventurado pa tur cu
ta perfectamente encorpora den Cristo.
1027. E misterio di comunion bienaventura cu Dios y cu tur cu ta cu
Cristo, ta surpasa tur comprension y representacion. Scritura ta papia
959, 1720di dje den imagen; bida, luz, paz, bankete di boda, bia di reino, cas di
Tata, Herusalem celestial, paraiso: Loke ni e wowo a mira, ni e horea
a tende, ni a yena e curason di hende, loke Dios a prepara pa esnan cu
ta stimE (1 Co 2, 9).
1028. Pa motibo di su transcendencia no por mira Dios manera e ta,
1722si E mes no habri su Misterio pa contemplacion inmediato di hende
y si e no duna hende e capacidad pa esey. E contemplacion di Dios
163den su Gloria celestial, Iglesia ta yame e contemplacion beatifica:
585

BENEDICTO XII: const. Benedictus Deus: DS, 1000;


cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 49
586
Cf Hu 14, 3; Flp 1, 23; 1 Ts 4, 17
587
Cf Ap 2, 17
588
SAN AMBROSIO, Expositio Evangelii secundum Lucam, 10, 121:
PL 15, 1834A

363
Ki grandi bo gloria y felicidad lo ta, ora bo ta permiti pa mira Dios
y tin e honor pa comparti e alegria di salbacion y e luz eterno cu
Cristo, Seor bo Dios, pa disfruta di e alegria di inmortalidad den
e Reino di shelo hunto cu esnan husto y amigonan di Dios589.

1029. Den gloria di shelo e bienaventuradonan lo continua


cumpliendo cu alegria e boluntad di Dios den relacion cu e otro
hendenan y cu henter creacion. Ya nan ta reina cu Cristo; cu ne nan lo
reina pa siglo y siglonan (Ap 22, 5)590.
III.

956
668

PURIFICACION FINAL OF PURGATORIO

1030. Esnan cu muri den gracia y den amistad cu Dios, pero


imperfectamente purifica, aunke cu nan ta sigur di nan salbacion
eterno, ta sufri despues di nan morto un purificacion pasina obtene
santidad necesario pa drenta den e alegria di shelo.
1031. Iglesia ta yama e purifacion final aki di esnan scogi, Purgatorio,
cu ta completamente distinto for di esnan condena. Iglesia a formula 954, 1472
e doctrina di fe relaciona cu Purgatorio specialmente den Concilio di
Florencia591 y di Trento592. E tradicion di Iglesia ta papia di un candela
purificante, haciendo referencia na cierto textonan di Scritura 593:
En conexion cu cierto falta leve, ta necesario kere cu prome cu Huicio
Final, ta existi un candela purificante. Esun cu ta Berdad, ta bisa cu
ken cu comete blasfemia contra Spirito Santo, lo no wordo pordona ni
den e mundo aki ni den futuro mundo (Mt 12, 31). Den e frase aki nos
ta compronde cu por pordona cierto ofensa den e mundo aki, pero
cierto otro ofensa den e mundo futuro594.

1032. E enseansa aki tambe ta basa riba e practica pa haci


oracion pa e difuntonan, loke Santa Scritura ya ta bisa: Ta pesey
a manda (Hudas Macabeo) haci e sacrificio expiatorio aki na fabor
di e mortonan, pasina nan por ta libra di pica (2 M 12, 46).

958

589

SAN CIPRIANO DI GARTAGO, Epistulae 56, 10, 1: PL 4, 357B


Cf Mt 25, 21. 23
591
Cf DS, 1304
592
Cf ibid., 1820
593
Cf p.e, 1 Co 3, 15; 1 P 1, 7
594
SAN GREGORIO MAGNO, Dialogi, 4, 39
590

1371

364
1479For

di principio, Iglesia a honra memoria di e difuntonan y a ofrece


intercesionnan na nan favor, particularmente e sacrificio Eucaristico 595,
pa,
unabes
purifica,
nan
lo
por
logra
obtene
e contemplacion beatifica di Dios. Iglesia tambe ta recomenda pa
duna limosna, indulgencia y obra di penitencia na fabor di difunto:
Laga nos yuda nan y conmemora nan. Si e yiunan di Job a keda
purifica door di sacrificio di nan Tata 596; dicon anto nos tin duda cu
nos ofrendanan pa e mortonan lo duna nan cierto consuelo? Laga nos
no keda sin yuda esnan cu a bay y no keda sin ofrece nos plegaria pa
nan597.

IV.

FIERNO

1033. Nos por ta uni cu Dios solamente ora nos scoge libremente pa
stimE. Pero nos no por stima Dios si nos ta peca gravemente contra
djE, contra nos prohimo of contra nos mes: Ken cu no ta stima ta
keda den morto. Ken cu ta odia su ruman ta un asesino; y bo sa cu
ningun asesino tin bida eterno bibando den dje. (1 Hu 3, 15). Nos
Seor ta adverti nos cu nos lo ta separa for di djE si nos no yuda den
1861necesidad grave di esnan pober y di esnan chikito cu ta Su
rumannan598. Muri den pica mortal sin ta arepenti y no acepta Dios su
misericordia ta nifica keda separa di djE pa semper door di nos propio
393escogencia liber. E estado aki di auto-exclusion definitivo di
633comunion cu Dios y cu bienaventuradonan ta loke ta yama fierno.
1034. Hesus ta papia cu frecuencia di Gehenna y di candela
cu no ta paga nunca599, cu ta reserva pa esnan cu te na fin di nan bida
ta nenga di kere y di converti, caminda por perde alma y curpa
alabes600. Hesus ta anuncia solemnemente cu E lo manda su angelnan
cu lo recoge tur e autornan di inhusticia, y lo benta nan den e forno
595

Cf Concilio di Lyon II: DS, 856


Cf Jb 1, 5
597
SAN HUAN CRISOSTOMO, Homiliae in primam ad Corinthios,
41, 5: PG 61, 594-595
598
Cf Mt 25, 31-46
599
Cf Mt 5, 22. 29; 13, 42. 50; Mc 9, 43-48
600
Cf Mt 10, 28
596

365

di candela, (Mt 13, 41-42) y cu E lo pronuncia e condenacion:


Bay for di mi malvadonan den e candela eterno (Mt 25, 41).
1035. Enseansa di Iglesia ta afirma existencia di fierno y su
eternidad. E almanan cu ta muri den estado di pica mortal ta baha na 393
fierno inmediatamente despues di morto y ey nan ta sufri pena di
fierno, e candela eterno601. E pena principal di fierno ta consisti den
separacion eterno for di Dios den kende unicamente hende por tin vida
y felicidad pa cual el a keda crea y cual e ta aspira.
1036. E afirmacionnan di Santa Scritura y enseansa di Iglesia tocante
fierno ta un yamamento riba e responsabilidad cu cual hende ta haci 1734
uzo di su libertad relaciona cu su destino eterno. Na e mesun momento
e ta un yamamento urgente pa converti: Drenta pa e porta smal; 1428
pasobra hancho e porta ta y espacioso e caminda cu ta hiba bo
na perdicion y ta hopi ta esnan cu ta drenta ey; ki smal e porta
y e caminda ta cu ta dirigi pa Bida; y ta poco ta esnan cu ta haye
(Mt 7, 13 -14):
Como cu nos no sa ni e dia ni e ora, ta necesario, pa sigui e conseho di
Seor, pa ta continuamente alerta, pa ora e unico rumbo di nos bida na
tera yega na su fin, nos por merece di drenta cu nE den fiesta di
casamento y di por wordo conta entre esnan bendiciona y no, manera
e crianan malo y floho, nos wordo ordena pa bay den candela, den
scuridad pafo, caminda lo tin yoramento y mordemento di djente602.

1037. Dios no ta predestina ningun hende pa bay fierno 603; pesaki


sosode ta necesario un aversion boluntario contra Dios (un pica 162
mortal) y persisti den dje te na final. Den liturgia eucaristico y den
e plegarianan diario di e fielnan, Iglesia ta implora e misericordia di
1014, 1821
601

Cf Simbolo Quicumque: DS 76; Sinodo di Constantinopla: ibid., 409; 411;

Concilio di Letran IV: ibid., 801; Concilio di Lyon II: ibid., 858;
BENEDICTO XII, const. Benedictus Deus: DS 1002;
Concilio di Florencia, aa 1442: ibid., 1351; Concilio di Trento:
ibid., 1575; PABLO VI, Credo di Pueblo di Dios, 12
602
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 48
603
Cf Concilio di Orange II: DS 397; Concilio di Trento: ibid., 1567

366

Dios, cu no kier pa ningun hende bay perdi, sino cu tur hende ta


converti (2 P 3, 9):
Acepta Seor, den bo bondad, e ofrenda aki di bo sirbidornan
y di tur bo famianan santo, duna nos bo paz den e dianan aki, libra
nos di e condenacion eterno y conta nos bou di bo escogidonan 604.
678-679V.

HUICIO FINAL

1038. E resureccion di tur morto, di e hustonan y di e pecadonan


24, 15), lo precede e huicio final. Esaki ta e ora cu tur cu ta den
sepulcro lo scucha su bos y esnan cu a haci bon lo resucita pa bida
y esnan cu a haci malo pa condenacion (Hu 5, 28-29). E ora ey Cristo
lo bini den su Gloria acompaa pa tur su angelnan... Tur nacion lo
bini hunto su dilanti y e lo separa un for di otro, manera e cuidado di
carne ta separa e carnenan for di e chubatonan. E lo pone e carnenan
na su banda drechi y e chubatonan na su banda robes Y nan lo haya
castigo eterno y e hustonan lo haya bida eterno (Mt 25, 31, 32, 46).

1001, 998(Hch

1039. Dilanti di Cristo, kende ta e Berdad, lo pone berdad di cada


su relacion cu Dios sunu 605. E huicio final lo revela hasta na
su ultimo consecuencia loke cada hende a haci bon of a keda sin haci
durante su bida terenal:

678persona

Ta registra tur loke hende malo haci y ningun hende sa. Ora nos Dios
bini, E lo no keda keto (Sal 50, 3) E lo dirigi su mes na esnan na su
man robes: Mi a pone mi pobernan chikito na mundo, pa boso. Ami,
como nan cabes, tabata sinta den shelo na banda drechi di mi Tata,
pero na mundo mi miembronan tabata sufri hamber. Si boso a duna
algo di come na mi miembronan, esaki lo a yega cerca nan Cabes. Ora
mi a pone esnan di mi di balor di mas chikito na mundo, cu tabata
sufri hamber, pa boso, mi a nombra nan como boso representantenan
pa trece boso bon obranan pa mi tesoreria: como cu boso no a pone
nada den nan man, boso no a haya nada cerca Mi606.

1040. E huicio final lo tuma luga ora Cristo bini den su Gloria.
Tata conoce e dia y e ora cu esaki lo sosode; E so lo dicidi

637Solamente
604

Misal Romano, Canon romano 88


Cf Hu 12, 49
606
SAN AGUSTIN, Sermones, 18, 4, 4: PL 38, 130-131
605

367

su binimento. E ora ey E lo anuncia, pa medio di su Yiu Hesucristo,


su ultimo palabra riba henter e historia. Nos lo conoce e ultimo
sentido di tur e obranan di creacion y di tur e economia di salbacion
y nos lo compronde e maneranan admirabel cu su Providencia a guia
tur cos te na e final ultimo. E huicio final lo revela cu Dios su husticia
lo triunfa riba tur inhusticia cometi door di su criaturanan y cu su
amor ta mas fuerte cu morto607.

314

1041. E mensahe di e Huicio final ta yama pa conversion, mientras


cu Dios ainda ta duna tempo favorabel, tempo di salbacion na hende 1432
(2 Co 6, 2). E ta inspira temor santo pa Dios, y ta compromete nan na
e husticia di Reino di Dios. E ta anuncia e speransa bienaventura.
(Tt 2, 13) di e regreso di Seor cu lo bini pa ta glorifica entre 2854
su santonan y pa ta admira pa tur cu a kere (2 Ts 1, 10).
IV.

SPERANSA DI SHELO NOBO Y DI TERA NOBO

1042. Na fin di tempo, Reino di Dios lo yega na su plenitud. Despues


di e Huicio final, e hustonan lo reina cu Cristo pa semper glorifica na 769
alma y curpa y universo mes lo keda renoba:
670
Iglesia lo yega na su perfeccion solamente den Gloria
di shelo, ora yega tempo di restauracion universal y ora
humanidad tambe drenta den henter e universo, cu ta
intimamente uni cu hende y cu ta alcansa su meta pa 310
medio di Dje, lo ta perfectamente reestableci den
Cristo608.

1043. E Sagrado Scritura ta yama e renobacion misterioso aki cu lo


transforma humanidad y mundo (2 P 3, 13) shelo nobo y tera
nobo609. Esaki lo ta e realisacion definitivo di e diseo di Dios cu lo 671
haci cu tur cos lo tin Cristo como Cabes, loke ta den shelo y loke cu ta 280
na tera (Ef 1, 10).
518

607

Cf Ct 8, 6
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 48
609
Cf Ap 21, 1
608

368

1044. Den e universo nobo aki610, e Herusalem celestial, Dios lo tin


su existencia den hende. E lo kita tur lagrima for di nan wowo y lo no
tin morto ni yoramento, ni grito, ni dolor mas, pasobra e universo bieu
lo no tey mas (Ap 21, 4)611.
1045. Pa hende e conclusion aki lo ta e realisacion final di e unidad di
rasa humano, stima pa Dios desde e creacion y di kende e Iglesia
Peregrino tabata manera e sacramento612. Esnan cu ta uni cu Cristo
1404lo forma e comunidad di esnan salba, e Ciudad di Dios (Ap 21, 2),
e Esposa di e Lamchi (Ap 21, 9). Iglesia ya lo no ta herida mas pa
pica, pa mancha613, amor propio, cu ta destrui of herida e comunidad
terenal di hende. E contemplacion beatifica, den cual Dios lo
manifesta su mes di un manera inagotabel na e escogidonan, lo ta un
fuente eterno di felicidad inmenso, di paz y di comunion mutuo.
775e

1046. Encuanto di e cosmos, e Revelacion ta afirma e profundo


destino comun di e mundo material y hende:
349

Cu un deseo fervoroso creacion ta spera riba e revelacion di kende ta


e yiunan di Dios... sperando pa libra nan di sclavitud di corupcion...
Nos sa cu henter e creacion te dia di awe ta keha y ta sufri cu dolor di
parto. Y no solamente creacion, sino nos mes, cu tin e prome frutanan
di e Spirito, ta keha di paden mientras nos ta warda cu anhelo pa Dios
adopta nos como su yiu, pa di e manera ey nos curpa keda salba
(Rm 8, 19-23).

1047. Asina pues, e universo visibel tambe tabata destina pa


transforme cu e fin cu e mundo mes lo restora su estado primitivo ya
cu ningun obstaculo ta sirbi e hustonan cu ta participando den
Hesucristo resucita su glorificacion614.
1048. Nos ta ignorante di e momento di consumacion di tera
di humanidad, nos no sa tampoco con e universo lo transforma su
mes. E forma di e mundo aki, deforma pa pica, ta pasa bay, pero

673y

610

Cf Ap 21, 5
Cf Ap 21, 27
612
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 1
613
Cf Ap 21, 27
614
SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 5, 32, 1
611

369

nos a sia cu Dios a prepara husticia y su bienaventuransa lo yena


y lo supera tur deseo di paz cu lo lanta den curason di hende615.
1049. E wardamento riba un tera nobo, absolutamente no mester 2820
mengua, sino mas bien e mester stimula nos preocupacion pa cultiva
e tera aki, pasobra ta aki e curpa di e famia humano nobo ta crece,
anunciando di un forma of otro e siglo nobo. Pesey, maske cu nos
mester ta cauteloso pa distingui claramente e progreso terenal for di
e crecemento di e Reino di Cristo, tal progreso ta di vital importancia
pa e reino di Dios asina leu cu e por contribui den ordena e sociedad
humano miho616.
1050. Tur fruta bon di nos naturalesa aki y di nos deligencia cu nos a
plama riba mundo den Spirito di Dios, nos lo bolbe haya despues 1709
limpi di tur mancha, ilumina y transfigura ora Cristo entrega e reino
eterno y universal na Tata 617. Dios lo ta e ora tur den tur den bida
260
eterno (1 Co 15, 22).
Bida subsistente y berdadero ta consisti di Tata, cu
door di Yiu y Spirito Santo, ta drama for di shelo e
donnan celestial riba tur cos sin excepcion. Danki na su
misericordia, tambe nos, hende, a ricibi e promesa
inevitabel di bida eterno618.

RESUMEN
1051. Cada persona ta ricibi den su alma inmortal na ora di su morto
su retribucion eterno den un huicio particular for di Cristo,
e hues di bibo y morto. Nos ta kere cu tur alma di esnan
cu a muri den gracia di Cristo lo ta e Pueblo di Dios despues
di morto, cual lo keda destrui totalmente riba e dia di
Resureccion, ora cu e almanan aki bolbe reuni cu nan
curpa619.
615

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 39, 1


Concilio di Vaticano II, 39, 2
617
Ibid., 39, 3: cf Id., Lumen gentium, 2
618
SAN CIRILO DI HERUSALEM, Catecheses illuminandorum, 18, 29:
PG 33, 1049
619
PABLO IV, Credo di Pueblo di Dios, 28
616

370

1053. Nos ta kere cu e multitud di e almanan aki cu a congrega cu


Hesus y Maria den paraiso, ta forma e Iglesia celestial,
caminda nan ta gosa e bienaventuransa eterno, ta mira Dios
manera E ta y ta participa tambe, den diverso grado, hunto cu
e angelnan santo, den e gobernacion divino di tur cos, cu
Cristo ta eherce den Gloria, comokiera nan ta intercede pa nos
y cu nan solicitud fraternal ta yuda nos flakesa
grandemente620.
1054. Esnan cu ta muri den gracia y amistad di Dios, pero
imperfectamente purifica, aunke cu nan ta sigur di nan
salbacion eterno, ta sufri un purificacion despues di nan
morto, pasina nan por obtene e santidad necesario pa drenta
den e goso di Dios.
1055. Den virtud di e comunion di santonan, Iglesia ta recomenda
e difuntonan na e misericordia di Dios y ta ofrece oracion
particularmente e santo sacrificio di Misa, na nan fabor.
1056. Siguiendo e enseansa di Cristo, Iglesia ta adverti e fielnan
di e tristo y lamentabel realidad di morto eterno 621, yama
tambe fierno.
1057. E pena principal di fierno ta consisti di separacion eterno
di Dios den kende solamente hende por tin bida y felicidad
pa cual el a wordo crea y cual e ta desea.
1058. Iglesia ta roga pa ningun hende no bay perdi: Seor, no permiti
pa hamas mi separa for di bo. Si ta berdad cu ningun hende
no por salba su mes, ta berdad tambe cu Dios ta desea cu
tur hende ta salba (1 Tm 2, 4) y pE tur cos ta posibel
(Mt 19, 26).
1059. Iglesia Catolico Romano mes ta kere firmemente y ta profesa
cu tur hende lo aparece den su propio curpa dilanti Cristo
620
621

Ibid., 29
CONGREGACION DI CLERO, Directorio Catequistico General, 69

371

su tribunal pa duna cuenta di su propio actonan riba e dia


di huicio622.
1060. Na fin di tempo, Reino di Dios lo yega na su plenitud. E ora,
e hustonan glorifica den curpa y alma lo reina cu Cristo pa
semper y e universo material mes lo ta transforma. Dios lo ta
e ora ey tur den tur (1 Co 15, 28) den bida eterno.

622

Concilio di Lyon II: DS, 859; cf Concilio di Trent: ibid., 1549

372

AMEN
1061. E Credo, como e ultimo buki di Sagrado Scritura623, ta caba cu e
palabra Hebreu Amen. E palabra aki frecuentemente ta aparece na 2856
final di e oracionnan di Testament Nobo. Iglesia igualmente ta caba su
oracionnan cu un Amen.
1062. Na Hebreu, Amen ta bini di e mesun rais cu e palabra kere.
E rais aki ta expresa e solides, e confiabilidad y fieldad. Y pesey nos
por compronde di con e Amen por expresa tanto e fidelidad di Dios 214
na nos como nos confiansa den djE.
1063. Den e buki di profeta Isaias, nos ta haya e expresion Dios di
berdad literalmente: Dios di Amen kiermen, e Dios fiel na su 215
promesa: Esun cu kier haya bendicion na mundo, ta desea di ta den
e Dios di Amen (Is 65, 16). Nos Seor hopi bes ta uza e palabra
Amen624, tin biaha den forma duplica 625 pa accentua e fiabilidad di 156
su enseansa, su autoridad funda den e Berdad di Dios.
1064. Asina pues e Amen: final di Credo ta recoge y confirma
su prome palabra:Mi ta kere. Kere ta nifica Amen na palabra,
na promesa y na e mandamentonan di Dios, ta confia totalmente den
djE cu ta e Amen di amor infinito y di fieldad perfecto. E bida Cristian 197, 2101
di cada dia tambe lo ta e Amen na e Mi ta kere di profesion
di fe di nos Bautismo:
Mare bo credo por ta un spil pa bo. Mira bo mes den dje, si bo ta kere
den tur cos cu bo ta bisa. Y alegra den bo fe tur dia626.

1065. Hesucristo mes ta e Amen (Ap 3, 14). E ta e Amen


definitivo di Amor di Tata pa nos; e ta asumi y completa nos Amen
na e Tata: Tur e promesanan haci pa Dios tin su si den dje;
y pesey pa medio di djE nos ta bisa Amen na Gloria di Dios
(2 Col, 20):
623

Cf Ap 22, 21
Cf Mt 6,2.5.16
625
Cf Hu 5,19
626
SAN AGUSTIN, Sermones,58,11,13; PL 38,399
624

373
Pa medio di djE
hunto cunE y den djE,
tur honor y gloria ta toca na Bo,
Dios tata Todopoderoso,
den unidad di Spirito Santo,
den tur siglo di siglonan.
Amen.

374

DI DOS PARTI
CELEBRACION DI E MISTERIO CRISTIAN
E pakico di liturgia
1066. Den e simbolo di fe, Iglesia ta profesa e misterio di Santisimo
Trinidad y di e designo benevolento di Dios pa tur creacion: Tata 50
a realisa misterio di su boluntad dunando su Yiu stima y e Spirito
Santo pa salbacion di mundo y pa gloria di su Nomber 1. Asina ta,
e Misterio di Cristo 2, revela y realisa den e historia segun e plan
huiciosamente ordena, cu San Pablo ta yama e plan secreto3 y cu
e tradicion patristico lo yama e economia di e Palabra encarna of 236
e economia di salbacion.
1067. Cristo e Seor a realisa e obra aki di redencion humano y di
perfecto glorificacion di Dios, prepara pa e maraviyanan cu Dios
a haci den e pueblo di Antigua Aliansa, principalmente pa e misterio
pascual di su bienaventurado pasion, di su resureccion di morto y di su
glorioso ascencion. Door di e misterio aki, cu su morto el a destrui
nos morto y cu su resureccion el a restaura nos bida. Pues for di
curason traspasa di Cristo drumi na cruz, a nace e sacramento
admirabel di henter Iglesia 4. Pesey den liturgia, Iglesia ta celebra
principalmente e misterio pascual cu Cristo a completa den e trabou di 571
nos salbacion.
1068. Ta e misterio di Cristo aki cu Iglesia ta proclama y ta celebra
den su liturgia di manera cu e fielnan por biba di dje y duna testimonio
di dje den mundo:
Pasobra ta den e liturgia, special den divino sacramento di Eucaristia,
cu e trabou di nos redencion a keda cumpli y ta special door di
1

Cf Ef 1, 9
Cf Ef 3, 4
3
Cf Ef 3, 9
4
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 5
2

375
e liturgia cu e fielnan por expresa den nan bida y manifesta e misterio
di Cristo na otro y e naturalesa real di e berdadero Iglesia5.

Nificacion di e palabra Liturgia


1069. E palabra Liturgia ta nifica originalmente e obra publico of
servicio den nomber di y na fabor di e pueblo. Den e tradicion
Cristian e ta nifica e participacion di e Pueblo di Dios den e obra di
Dios6. Pa medio di e liturgia, Cristo, nos Redentor y Sumo Sacerdote
ta continua e trabou di nos redencion den, cu y door di su Iglesia.
1070. Den Testament Nobo e palabra Liturgia ta referi no solamente
na e celebracion di e culto divino7, pero tambe na e proclamacion di
e Evangelio8 y na e acto di caridad 9. Den tur e situacionnan aki ta trata
di e servicio di Dios y di hende. Den e celebracion liturgico, Iglesia
783ta sirbido, segun e imagen di su Seor, e unico Liturgo 10, di cual
e ta participa den su sacerdocio, kiermen den e culto, anuncio
y servicio di caridad:
Cu rason ta considera e liturgia como e ehercicio di e funcion
saderdotal di Hesucristo den dje, mediante seal sensibel, cu ta nifica
y ta realisa, segun manera propio di cada uno, e sanctificacion di
hende y asina, e Curpa mistico di Hesus, esta Cabez y su miembronan,
ta eherce e culto publico integral. Di esaki, tur celebracion liturgico,
como obra di Cristo sacerdote y di su Curpa, cu ta Iglesia, ta accion
sagrado pa excelencia, cual cu su eficacia, cu e mesun titulo y den
e mesun grado, ningun otro accion di Iglesia no ta iguale11.

Liturgia como fuente di bida


1071. E liturgia, obra di Cristo, ta tambe un accion di su Iglesia. E ta
realisa y manifesta e Iglesia como signo visibel di e comunion entre
1692Dios y e hende pa Cristo. E ta introduci e fielnan den e bida nobo di
5

Ibid., 2
Cf Hu 17, 4
7
Cf Hch 13, 2; Lc 1, 23
8
Cf Rm 15, 16; Flp 2, 14-17; 30
9
Cf Rm 15, 27; 2 Co 9, 12; Flp 2, 25
10
Cf Hb 8, 2 y 6
11
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 7
6

376

e comunidad. E ta implica un participacion consciente, activo


y fructifero di tur hende12.
1072. E liturgia sagrado no ta agota tur accion di Iglesia 13:
e evangelisacion mester precedi e fe y e conversion; asina so e por
duna fruta den bida di e fielnan; Bida nobo segun e Spirito,
e compromiso den e mision di Iglesia y e servicio di su unidad.
Oracion y liturgia
1073. Liturgia tambe ta participacion den oracion di Cristo,
dirigi na Tata den Spirito Santo. Den liturgia tur oracion Cristian
ta haya su fuente y su meta. E hende interior tin su rais y ta mara 14
na amor grandi cu e Tata ta stima nos (Ef 2, 4) den su Yiu Stima.
E ta e mesun trabou maraviyoso di Dios cu ta biba y internalisa
pa tur oracion na tur momento den Spirito (Ef 6, 18).

2558

Catekesis y Liturgia
1074. E Liturgia ta e cumbre riba cual e actividad di
Iglesia ta dirigi, e ta tambe e fuente for di unda tur su
forsa
ta
sali15.
Pesey
tambe
e ta e luga privilegia di e catekesis di e Pueblo di Dios. E catekesis
ta uni di su mes naturalesa cu tur e accion liturgico y sacramental,
pasobra ta den e sacramentonan y specialmente den Eucaristia,
caminda Hesucristo ta actua den plenitud pa e transformacion
di hende16.
1075. Catekesis liturgico ta introduci den e Misterio di Cristo
(mistagogia) procediendo di loke ta visibel pa loke ta invisibel,
di signo pa e nificado, di e sacramentonan pa e misterionan.
E modalidad di catekesis aki ta representa den e catekesis local
y regional. E catekesis aki kier ta un servicio pa henter Iglesia,
12

Ibid., 11
Ibid., 9
14
Cf Ef 3, 16-17
15
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 10
16
HUAN PABLO II, exh. Ap. Catechesi tradendae, 23
13

426
774

377

den e diversidad di su ritonan y su culturanan 17, ta sia henter Iglesia


kico ta fundamental y comun den loke ta referi na e liturgia en cuanto
misterio y celebracion. (Prome seccion) y e shete sacramentonan
y e sacramentalnan (di Dos seccion).

17

Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 3-4

378

SECCION UNO
ECONOMIA SACRAMENTAL
1076. Riba dia di Pentecoste Iglesia a keda manifesta na mundo 1 door
di bahamento di Spirito Santo riba dje. E don di Spirito Santo ta
inaugura un tempo nobo den e dispensacion di e Misterio: e tempo
di Iglesia, durante cu Cristo ta manifesta, ta presente y ta comunica su
obra di salbacion pa medio di Liturgia di su Iglesia, te ora E bini
(1 Co 11, 26). Durante e tempo aki di Iglesia, Cristo ta biba y actua
den su Iglesia y cu ne di un manera nobo, apropia na e tempo nobo. 739
E ta actua den e sacramentonan; esaki ta loke e Tradicion comun di
Oriente y Occidente ta yama: Economia Sacramental y e ta consisti
den e comunicacion (of dispensacion) di e frutanan di e misterio
pascual di Cristo den e celebracion di liturgia sacramental di Iglesia.
Pesey ta bon pa splica prome e dispensacion sacramental (Capitulo
uno). Asina e caracter natural y esencial di e celebracion liturgico lo
sali mas cla (Capitulo dos).

CAPITULO UNO
MISTERIO PASCUAL
DEN TEMPO DI IGLESIA
ARTICULO 1.
I.

LITURGIA TRABOU DI SANTISIMA


TRINIDAD

TATA FUENTE Y FIN DI LITURGIA

1077. Bendiciona sea Dios y Tata di nos Seor Hesucristo!


El a bendiciona nos, pa medio di nos union cu Cristo, cu tur beneficio 492
spiritual di e regionnan celestial. Pasobra den Cristo El a scoge nos
foi prome cu El a crea mundo, pa nos ta santo y sin fayo dilanti di
1

Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 6: Id.,


Lumen gentium, 2

379

djE, yena cu amor. El a dicidi di antemano cu lo E adopta nos como su


yiunan pa medio di Hesu Cristo. Esey tabata cuadra cu loke tabata
agradE y cu loke E mes kier a haci. El a hacie pa nos por alabE pa su
gracia glorioso, cu cual El a bendiciona nos pa medio di su Yiu Stima
(Ef 1, 3-6).
1078. Bendiciona ta un accion divino cu ta duna bida y su fuente ta e
Su bendicion ta alabes palabra y don (bene-dictio, eu-logia).
Aplica riba hende, e termino aki ta nifica e adoracion y e entrega na su
Creador den accion di gracia.

2626Tata.

1079. For di cuminsamento y te na conclusion di tempo,


tur
obra
di Dios ta bendicion. For di e poema liturgico di e prome
creacion te na e canticanan di e Herusalem celestial, e
autornan inspira ta anuncia e diseo di salbacion como
un bendicion divino inmenso.
1080. For di cuminsamento, Dios a bendiciona e sernan bibo,
specialmente e homber y muhe. E aliansa cu Noe y cu tur e sernan
anima cu ta renoba e bendicion di fecundidad, apesar di pica di hende,
pa cual mundo a keda maldiciona. Pero ta cu Abraham e bendicion
divino a penetra den historia humano, cu tabata riba caminda di morto,
cu a hacie bolbe biba, bolbe na su fuente; door di e fe di tata di
creyente, cu a brasa e bendicion cu ta inaugura e historia di
salbacion.
1081. E bendicionnan divino ta manifesta den e
acontecimentonan maraviyoso y salbado: e nacemento
di Isaac, e salida for di Egipto. (Pasco y Exodo), e regalo
di e Tera priminti, e scogemento di David,
e Presencia di Dios den tempel, e exilio purificado y e
retorno
di
e resto chikito. E ley, e Profetanan, e Salmonan cu ta
hinca
den
e liturgia di e Pueblo eligi, ta recorda nos alabes di e
bendicionnan divino y ta responde cu e bendicionnan di

380

alabansa
di gracia.

accionnan

1082. Den e Liturgia di Iglesia, e bendicion divino ta


plenamente revela y comunica; e Tata ta reconoci y
adora
como
e
fuente
y
e
fin
di tur e bendicionnan di e Creacion y di e Salbacion; den
su Palabra, cu a encarna, muri y resucita pa nos, E ta
colma nos cu su bendicionnan. Pa medio di Su Palabra,
E
ta
drama
den
nos
curason
e Don cu ta contene tur don: e Spirito Santo.
1083. Bo por comprende cu tocanto e contesta di fe y di amor na
e bendicionnan spiritual cu e Tata ta enrikece nos, e liturgia Cristian 2627
tin un dimension dobel. Di un banda, Iglesia uni cu su Seor y bou di
accion di Spirito Santo2, ta bendiciona e Tata pa su don inefabel
(2 Co 9, 15) mediante e adoracion, e alabansa y e accion di gracia. Na
e otro banda y hasta e consumacion di e diseo di Dios,
Iglesia no ta cansa di presenta na e Tata e ofrenda di
su propio donnan y di implora Spirito Santo pa baha 1360
riba e ofrenda, riba e mes, riba e fielnan y riba mundo
henter y tambe pa, mediante comunion den morto
y resureccion di Cristo e Sacerdote y pa medio di e
poder
di
Spirito,
e bendicionnan divino aki por produci frutanan di bida
pa
alabansa
di su gracia glorioso (Ef 1, 6).
II.

E OBRA DI CRISTO DEN LITURGIA

Cristo Glorifica
1084. Sinta na man drechi di Tata y dramando e Spirito Santo riba
su Curpa cu ta Iglesia, Cristo ta actua awo pa comunica su gracia. 662
E sacramentonan ta signo sensibel (palabra y accion), accesibel pa nos
humanidad actual. Nan ta realisa eficazmente e gracia cu nan ta nifica 1127
door di e accion di Cristo y pa e poder di Spirito Santo.
2

Cf Lc 10, 21

381

1085. Den Liturgia di Iglesia, Cristo ta nifica y ta realisa


principalmente su misterio pascual. Durante su bida
Hesus
1165terenal
a anuncia cu su enseansa y a anticipa misterio pascual
cu su actonan. Ora yega su ora 3, E ta biba e unico
acontecimento
den
historia
cu
no
a pasa: Hesus a muri, e tabata dera, resucita for di
morto
y
ta
sinta
na man drechi di Tata unbes pa semper (Rm 6, 10; Hb
7, 27; 9, 12). E sucedido den nos historia ta un
acontecimento real, pero absolutamente singular: tur e 519
otro acontecimentonan a sosode un biaha so y a pasa y
a keda absorba pa e pasado. E misterio pascual di
Cristo al contrario, no por keda permanece solamente
den
pasado,
pues
pa
su morto a destrui e morto y tur loke Cristo ta y tur loke
El
a
haci
y a sufri pa hende ta participa den e eternidad divino y
asina
ta transcende tur tempo manteniendo sinembargo Su
presencia den tur. E acontecimento di Cruz y di
Resureccion
ta
permanece
y
ta
atrae
tur cos na Bida.
for di tempo di e Iglesia di e apostelnan
1086. Pa e motibo aki, como cu Tata a manda Cristo, E
a manda tambe e apostelnan, yena cu Spirito
Santo,
no
solamente
pa
predica
e Evangelio na tur criatura, anunciando cu e Yiu di Dios,
pa su morto y resureccion, a libera nos di e poder di
Satanas y di morto y a conduci nos na e reino di Tata,
sino tambe pa realisa e obra di salbacion cu nan a
predica mediante e Sacrificio y e sacramentonan cu ta e

858mes

Cf Hu 13, 1; 17, 1

382

centro
di henter e bida litrgico4.
1087. Asina Cristo resucita ta duna Spirito Santo na e
apostelnan, E ta confia nan cu su poder di santificacion 5;
nan a bira Cristo su signonan sacramental. Pa e mesun forsa di Spirito
861Santo e ta confia e poder aki na su sucesornan. E sucesion apostolico
aki ta structura henter e bida liturgico di Iglesia. E mes ta sacramental,
1536transmiti
pa
e
sacramento
di Ordenacion Santo.
ta presente den e Liturgia terenal
1088. Pa cumpli cu un obra asina grandi e dispensacion of
di su obra di salbacion Cristo semper ta presente den
669su Iglesia, specialmente den e celebracionnan liturgico. E ta presente
den sacrificio di misa, no solamente den e persona di e ministro,
ofreciendo su mes pa medio di e ministerio di sacerdote cu e tempo
aya a ofrece su mes na cruz, pero tambe riba tur cos bou di figuranan
1373eucaristico. E ta presente cu su virtud den e sacramentonan di manera
cu ora un hende ta batisa, ta Cristo ta esun cu ta batisa. E ta presente
den su palabra, asina ta cu E mes ta papia ora ta lesa Sagrado Scritura
den Iglesia. Finalmente, E ta presente ora Iglesia ta haci su suplica y ta
canta salmo, e mes a priminti: Unda dos of tres ta reuni den mi
nomber, ey Mi ta memey di nan (Mt 18, 20)6.
1089. Realmente, den un obra asina grandi den cual
Dios
ta perfectamente glorifica y hende ta salba, Cristo mes 796
semper
ta asocia cu Iglesia, su Bruid stima, cu ta invoca su
Seor y pa medio di djE ta adora e Tata Eterno7.
776comunicacion

cu ta participa den e Liturgia celestial

Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 6


Cf Hu 20, 21-23
6
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 7
7
Ibid.
5

383

1090. Den e liturgia terenal nos ta sinti gana caba y ta 1137-1139


participa
den
e liturgia celestial aya cu ta celebra den e ciudad santo
Herusalem,
na cual nos ta distingui nos como peregrino, caminda
Hesus ta sinta na man drechi di Tata, como minister di
santuario y di e berdadero tabernakel. Nos ta canta un
himno
di
Gloria
pa
Seor
hunto
cu
e ehercito celestial, venerando e memoria di tur santo,
nos
ta
spera
di coparticipacion y compaerismo cu nan; cu fervor
nos ta warda riba e Salbador, nos Seor Hesucristo, te
ora E, nos bida, aparece y nos tambe aparece cu Ne
den Gloria8.
III.

SPIRITO SANTO Y IGLESIA DEN LITURGIA

1091. Den Liturgia Spirito Santo ta e maestro di fe di Pueblo di Dios,


e ta e artesano di Dios su obranan maraviyoso cu ta 798
e sacramentonan di e Aliansa Nobo. E deseo y e obra di Spirito den
e curason di Iglesia ta pa nos hiba e bida di Cristo resucita. Ora nos
haya e contesta di fe cu El a duna nos e ora ey un berdadero
cooperacion ta keda realisa. Pa medio di dje Liturgia ta bira un obra
comun di Spirito Santo y di Iglesia.
1092. Den e dispensacion sacramental di e misterio di Cristo aki
Spirito Santo ta actua di e mesun manera cu den e otro temponan di 737
e economia di salbacion: E ta prepara Iglesia pa topa cu su Seor, ta
recorda y ta manifesta Cristo na e fe di e asamblea; E ta haci presente
y actualisa e misterio di Cristo pa su poder transforma; finalmente
e Spirito di comunion ta uni Iglesia na bida y na e mision di Cristo.

Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 8 cf Id.,


Lumen gentium, 50

384

Spirito Santo ta prepara pa ricibi Cristo


1093. Spirito Santo ta realisa den e economia sacramental e figuranan
e Aliansa Antiguo. Door cu Iglesia di Cristo tabata
maraviyosamente prepara den historia di e pueblo di Israel y den
e Aliansa Antiguo9, Liturgia di Iglesia a conserva como un parti
integral y no por wordo reemplasa, adoptando nan como di dje:

762di

121
2585
1081

principalmente e lectura di Testament Bieu;


oracion di e Salmonan;
primordialmente, recordando e acontecimentonan di salbacion
y realidadnan significativo cu ta haya nan realisacion pleno
den e misterio di Cristo (e Promesa y e Aliansa; Exodo y Pasco;
e Reino y e Tempel; e Exilio y e Regreso).

1094. Ta riba e harmonia di e dos Testamentnan aki 10 e


catekesis pascual di Seor11 ta basa y despues, esun di e
128-130apostelnan
y
di
e Tatanan di Iglesia. E catekesis aki ta revela loke
tabata scondi bou di e letter di Testament Bieu, e
misterio
di
Cristo.
E
ta
wordo
yama
e catekesis tipologico, pasobra e ta revela e novedad
di Cristo a base di e figuranan cu ta anunciE den e
hechonan,
palabra
y e simbolonan di e prome Aliansa. Door di e lesamento
di
nobo
den
e Spirito di berdad cuminsando cu Cristo, ta revela e
figuranan12. Asina e diluvio y e arca di Noe ta prefigura e salbacion
door di Bautismo13 y e nubia mes y e pasada den lama Cora, e awa cu
tabata sali for di baranca, tabata figura di e donnan spiritual di
Cristo14;
e mana den desierto tabata prefigura e Eucaristia, e
9

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 2


Cf Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 14-16
11
Cf Lc 24, 13-49
12
Cf 2 Co 3, 14-16
13
Cf 1 P 3, 21
14
Cf Co 10, 1-6
10

385

berdadero
di Shelo15.

pan

1095. Pesey Iglesia, specialmente durante e temponan


Advent, Cuaresma y especialmente e anochi di Pasco, 117
ta bolbe lesa y rebiba tur e acontecimentonan di
historia di salbacion den e awe di su liturgia. Pero esaki
ta exigi tambe cu e catekesis ta yuda e fielnan habri nan mes pa e
inteligencia spiritual di economia di salbacion, manera cu Liturgia
di Iglesia ta manifesta y ta haci nos bibe.

281di

1096. Liturgia Hudiu y Liturgia Cristian. Un miho


conocemento di fe y di bida religioso di e pueblo Hudiu
manera
cu
nan
ta
profesa
y ta biba awe ainda, por yuda compronde miho cierto
aspectonan
di Liturgia Cristian. Pa e Hudiunan y e Cristiannan,
Sagrado Scritura ta un parti esencial di su respectivo
liturgianan:
pa
e
proclamacion
di e Palabra di Dios, e contesta di e Palabra aki, e 1174
adoracion
di alabansa y di intercesion pa e bibonan y pa e
difuntonan, e recurso di e misericordia divino. E liturgia 1352
di e Palabra, den su propio structura tin su origen den e
oracion Hudiu. E oracion di Ora y otro texto y
formulanan liturgico tin nan parti bon tambe den dje, 840
mescos cu e mesun formula di nos oracionnan mas
venerabel,
por
ehempel
e Nos Tata. E plegarianan eucaristico tambe ta saca nan
inspiracion for di e tradicion Hudiu. E relacion entre
liturgia Hudiu y liturgia Cristian, pero tambe e diferencia
di su contenido, ta particularmente visibel den fiestanan
grandi
di
e
aa
liturgico
manera
Pasco.
E Cristiannan y Hudiunan ta celebra Pasco. Pa Hudiunan
e
ta
Pasco
di historia, orienta riba e futuro; Pa Cristiannan, e ta
Pasco realisa den morto y resureccion di Cristo, aunke
15

Cf Hu 6, 32

386

semper
wardando
e consumacion definitivo.

riba

1097. Den e liturgia di e Aliansa Nobo, tur accion liturgico,


specialmente e celebracion di e Eucaristia y di e sacramentonan ta un
encuentro entre Cristo y Iglesia. E asamblea liturgico ta ricibi su
unidad den e comunion di Spirito Santo cu ta reuni e yiunan di Dios
den e unico Curpa di Cristo. E reunion aki ta transcende
afinidadnan racial, cultural, social, pues tur afinidad
humano.
1098. E asamblea tin cu prepara su mes pa un encuentro cu su Seor,
e mester ta un pueblo bon dispuesto. E preparacion di e curasonnan
aki ta e obra comun di Spirito Santo y di e asamblea, particularmente
di su ministernan. E gracia di Spirito Santo ta rondia pa lanta fe, 1430
conversion di curason y adhesion na e boluntad di Tata.
E disposicionnan aki ta pre-condicion pa ricibi otro
gracianan ofreci den e celebracion mes y tambe pa
ricibi
e
frutanan
di
bida
nobo
cu
e celebracion tin intencion pa produci despues.
Spirito Santo ta corda riba Misterio di Cristo
1099. Spirito y Iglesia ta coopera den e manifestacion di
Cristo y di su obra di salbacion den e Liturgia.
Principalmente
den
Eucaristia
91y analogicamente den e otro sacramentonan. Liturgia ta
Recuerdo
di e Misterio di salbacion, Spirito Santo ta e memoria
bibo di Iglesia16.
1100. Palabra di Dios. Spirito Santo ta corda e asamblea
primeramente
riba
e
sentido
di
e
acontecimento di e salbacion, dunando bida na e
Palabra di Dios, anuncia pa e por wordo ricibi
y biba:

1134liturgico

16

Cf Hu 14, 26

387
103, 131

E importancia di Sagrado Scritura den e celebracion di e


liturgia
ta maximo. For di dje ta sali e lecturanan lesa y splica
den
e
homilia
y e salmonan canta. Ta for di Scrituranan, e
intersecionnan,
e oracionnan y e himnonan liturgico ta saca nan
inspiracion y nan forsa; di dje e accionnan y signonan ta
saca nan nificacion17.

1101. Spirito Santo ta esun cu ta duna inteligencia spiritual di


Palabra di Dios na e lectornan y na e oyentenan segun e disposicion
di nan curason. Atrabes di e Palabranan, e accionnan y e simbolonan
cu ta forma e structura di e celebracion, Spirito ta pone e fielnan
y e ministernan den un relacion bibo cu Cristo, e Palabra y Imagen di
Tata, di manera cu nan por biba e nificacion di loke nan ta tende,
contempla y haci den e celebracion.

117e

1102. Ta lanta fe den curason di e no creyentenan y ta alimenta cu


e palabra di salbacion e curason di e creyentenan 18. E anuncio
di e Palabra di Dios no ta stop cu un enseansa: e ta
143exigi un contesta di fe, como consentimento y
compromiso, cu mirada riba e Aliansa entre Dios y su
pueblo. Spirito Santo tambe ta esun cu ta duna gracia
di fe, cu ta fortalece y ta hacie crece den e comunidad.
E asamblea liturgico prome cu tur cos ta comunion den
fe.
1103. Anamnesis. E celebracion liturgico semper ta referi
1362na

e intervencionnan di salbacion di Dios den historia. E


plan
di revelacion ta realisa den e obranan y palabranan cu
ta intrinsicamente mara cu otro; e palabranan ta
proclama
e
obranan
19
y ta splica e misterio . Den e liturgia di Palabra, Spirito
17

Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 24


Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 4
19
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 2
18

388

Santo ta recorda e asamblea tur loke Cristo a haci pa


nos. Segun e naturalesa di e accionnan liturgico y e
tradicionnan ritual di Iglesia, un celebracion ta haci
memoria di e maraviyanan di Dios den un Anamnesis
mas of menos desaroya. Spirito Santo cu asina ta
spierta
e memoria di Iglesia, despues ta inspira e accion di
gracia y alabansa (Doxologia).
Spirito Santo ta actualisa Misterio di Cristo
1104. Liturgia Cristian no solamente ta recorda e acontecementonan
cu a salba nos, pero tambe ta actualisa nan, e ta haci nan presente.
E Misterio Pascual di Cristo ta celebra, no ta ripiti; ta ripiti
e celebracionnan, den cada un di nan tin e lugar di e dramamento di
Spirito cu ta actualisa e unico Misterio.
1085
1105. Epiclesis (invocacion riba) ta e intercesion mediante cual
e sacerdote ta suplica Tata pa manda e Spirito Sanctificado pa converti
e ofrendanan den e Curpa y e Sanger di Cristo y pa e fielnan, ora di
ricibi, converti nan mes den ofrenda bibo pa Dios.

1153

1106. Hunto cu e Anamnesis, e Epiclesis ta e centro di tur celebracion


sacramental y muy particularmente di Eucaristia:
Bo ta puntra con e pan ta converti den Curpa di Cristo y e bia den
e Sanger di Cristo. Mi ta contesta bo: Spirito Santo ta baha riba nan
y ta realisa loke ta sobrepasa tur palabra y tur pensamento Laga ta
suficiente pa tende cu ta pa accion di Spirito Santo, di e mesun manera
cu gracia na Santa Birgen y e mesun Spirito Santo, Seor, pa su mes
y den su mes a tuma carni humano20.

1375

1107. E poder transforma di Spirito Santo den e Liturgia ta pura


e binida di e Reino y e consumacion di Misterio di Salbacion. Den 2816
espera y den speransa ta haci nos anticipa realmente e comunion pleno
cu e Trinidad Santo. Manda pa Tata, cu ta scucha e epiclesis di Iglesia,

20

SAN HUAN DAMASCENO, De fide ortodoxa, 413: PG 94, 1142A

389

Spirito ta duna bida na esnan cu ta acepte y for di awo caba E ta


garantia di su herencia21.
Comunion di Spirito Santo
1108. Den cada accion liturgico Spirito Santo ta manda
trece nos den comunion cu Cristo pa asina forma su
Curpa. Spirito Santo ta manera e juice di bia di Tata cu
1091ta duna su fruta for di e takinan 22. Den e Liturgia ta
realisa e cooperacion mas intimo entre Spirito Santo y
775Iglesia.
E spirito di comunion ta permanece
incesantemente den Iglesia y pesey Iglesia ta e gran
sacramento di comunion divino cu ta reuni e yiunan
separa di Dios. Comunion cu Spirito Santo y comunion
fraternal ta e fruta di Spirito Santo den liturgia
inseparabel23.
788pa

1109. Epiclesis ta oracion tambe pa e pleno efecto di comunion di


e asamblea cu e Misterio di Cristo. E gracia di nos Seor Hesucristo,
e amor di Dios Tata y e comunion di Spirito Santo (2 Co 13, 15) tin
cu keda cu nos semper y duna fruto mas aya di e celebracion
1368eucaristico. Pesey Iglesia ta pidi Tata pa manda e Spirito Santo pa
haci bida di e fielnan un ofrenda bibo pa Dios mediante
e transformacion spiritual den imagen di Cristo, e preocupacion pa
e unidad di Iglesia y e participacion den su mision door di testimonio
y sirbishi di caridad.
RESUMEN
1110. Den liturgia di Iglesia, Dios Tata ta bendiciona y adora como
e fuente di tur e bendicionnan di e creacion y di salbacion, cu
cual El a bendiciona nos den su Yiu pa duna nos e Spirito di
adopcion filial.

21

Cf Ef 1, 14; 2 Co 1, 22
Cf Hu 1-17, Ga 5, 22
23
Cf 1 Hu 1, 3-7
22

390

1111. E obra di Cristo den e liturgia ta sacramental,


pasobra eynan su Misterio di salbacion ta
manifesta pa medio di e poder di Spirito Santo;
pasobra Su Curpa, cu ta Iglesia, ta manera un
sacramento (signo y instrumento) den cual e
Spirito Santo ta administra e Misterio di e
salbacion; pasobra atrabes di su accionnan
liturgico, Iglesia peregrino ya caba ta participa,
como muestra, den e liturgia celestial.
1112. E mision di Spirito Santo den liturgia di Iglesia ta
pa
prepara
e asamblea pa e encuentro cu Cristo; recorda y
manifesta Cristo na e fe di e asamblea di
creyente;
manifesta
y
activa
pa medio di su poder transformado; y pa laga e
don
di
e comunion duna fruta den Iglesia.
ARTICULO 2.

MISTERIO PASCUAL DEN E


SACRAMENTO DI IGLESIA

1113. Henter e bida liturgico di iglesia ta drey rond di e sacrificio di


eucaristia y di e sacramentonan 24. Den Iglesia tin shete sacramento: 1210
Bautismo, Confirmacion (of Huntamento cu Crisma), Eucaristia,
Confesion, SantOleo, Orden Sacerdotal y Matrimonio 25. Den
e articulo aki ta trata loke e shete sacramentonan di Iglesia tin igual
saliendo for di e punto di bista di doctrina. Loke nan tin mescos segun
e aspecto di celebracion ta splica den e di dos Capitulo y loke cada un
tin di nan mes, lo trata den e di dos seccion.
I.

24
25

SACRAMENTONAN DI CRISTO

Cf Concilio Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 6


Cf Concilio di Lyon II: DS, 860; Concilio di Florencia: ibid., 1310;
Concilio di Trento: ibid., 1601

391

1114. Di acuerdo cu e doctrina di Santo Scritura, cu e tradicion di


e apostelnan y cu e sintimento unanime di e Papanan, nos ta profesa
cu e sacramentonan di Ley nobo ta institui pa nos Seor Hesucristo 26.
1115. E palabranan y e hechonan di Hesus durante su bida scondi y su
ministerio publico ya tabata tin e poder di salba. Nan tabata anticipa 512-560
e forsa di su misterio di pasco. Nan tabata anuncia y prepara locual
E lo a duna Iglesia ora tur cos lo keda cumpli. E misterionan di e bida
di Cristo ta e fundeshi di loke djawo en adelante, pa medio di
e ministronan di su Iglesia, Cristo ta duna den e sacramentonan
pasobra loke tabata visibel den nos Salbador a pasa pa su
sacramentonan27.
1116. E sacramentonan ta forsa cu ta sali di Curpa di Cristo 28
1504, 774cu semper ta bibo y cu ta duna bida. Nan ta e accionnan di Spirito
Santo cu ta actua den su Curpa cu ta Iglesia. Nan ta e obranan
maestro di Dios den e aliansa nobo y eterno.
II.

SACRAMENTONAN DI IGLESIA

1117. Pa medio di e Spirito cu ta hibe na e berdad completo


(Hu 16, 13), Iglesia poco poco a bin descubri e tesoro aki ricibi di
Cristo. Anto como fiel wardador di e misterionan divino el a pone bon
cla con pa haci uzo di nan, mescos cu el a haci cu e canon di e Santo
29
120Scrituranan y cu e doctrina di fe . Asina Iglesia a precisa den curso di
siglo, cu entre su celebracionnan liturgico tin shete sacramento cual,
den e sentido propio di palabra, ta sacramentonan institui pa Seor.
1118. E sacramentonan ta di Iglesia den un forma dobel: nan ta
existi pe y dor di dje. Nan ta existi pa medio di Iglesia y pa
Iglesia. Nan ta existi pa medio di Iglesia pasobra Iglesia ta
e sacramento di Cristo su accionnan cu ta actua den dje danki na
e mision di Spirito Santo. Nan ta pa Iglesia den e sentido cu ta
1396
26

Concilio di Trento: DS, 1600-1601


SAN LEON MAGNO, Sermones, 74, 2: PL 54, 398A
28
Cf Lc 5, 17; 6, 19; 8, 46
29
Cf Mt 13, 52; 1 Co 4, 1
27

392

e sacramentonan ta forma Iglesia 30 como cu ta nan ta manifesta


y comunica na hende, specialmente den e Santa Eucaristia, e misterio
di e comunion cu Dios, kende ta Amor, uno den tres Persona.
1119. Formando cu Cristo, e Cabes, un solo persona mistico 31,
792Iglesia ta actua den e sacramentonan como un comunidad sacerdotal
structura organicamente32. Bautismo y Confirmacion ta haci cu
e pueblo sacerdotal por celebra e liturgia, mientras cu esnan entre
e creyentenan kendenan a ricibi e sacramento di Ordenacion, ta keda
nombra pa guia Iglesia, den nomber di Cristo, pa medio di palabra
y gracia di Dios33.
1120. E ministerio di ordenacion of e sacerdocio ministerial34 ta
na servicio di sacerdocio di bautismo. E ta garantisa cu, 1547
den
e sacramentonan, ta Cristo ta actua pa medio di Spirito
Santo na fabor di Iglesia. E mision di salbacion cu Tata a
confia na su Yiu ta ser confia na e apostelnan como
sucesor y pa medio di nan como su sucesornan: ta ricibi
e Spirito di Hesus pa actua den su nomber y den su
persona35. Asina, e ministro kende a haya ordenacion, ta e vinculo
sacramental cu ta uni e accion liturgico na loke e apostelnan a bisa
y a haci y pa medio di nan na loke Cristo, e fuente y e fundeshi
di e sacramentonan, a bisa y a haci.
1121. E tres sacramentonan di Bautismo, Confirmacion y Ordenacion 1272, 1304
sacerdotal, ta duna banda di gracia tambe un marca sacramental of un 1582
seyo, cual ta haci cu e Cristian ta participa den e sacerdocio di
Cristo y ta forma parti di Iglesia segun diferente estado y funcion.
E configuracion aki cu Cristo y cu Iglesia, realisa pa e Spirito, no por
kita mas36; pa semper e ta keda existi den e Cristian como un
30

SAN AGUSTIN, De civitate Dei, 22, 17: PL 41, 779; cf SAN TOMAS
DI AQUINO, Sum. Th., III, 64, 2 ad 3
31
PIUS XII, enc. Mystici Corporis
32
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 11
33
Ibid., 10
34
Cf ibid., 10
35
Cf Hu 20, 21-23; Lc 24, 47; Mt 28, 18-20
36
Concilio di Trent: DS, 1609

393

disposicion positivo pa e gracia, como promesa y garantia di


e proteccion divino, como vocacion na e adoracion di Dios y na
servicio di Iglesia. Pesey nunca por ripiti e sacramentonan aki.
III.

SACRAMENTO DI FE

1122. Cristo a manda su apostelnan bay predica pa nan den su


nomber proclama na tur nacion arepentimento y pordon di pica
(Lc 24, 47). Laga tur nacion bira mi discipel y batisa nan den nomber
di Tata di Yiu y di Spirito Santo (Mt 28, 19). E mision pa batisa, pues
e mision sacramental, ta encera den e mision pa evangelisa, pasobra 849
e sacramento ta prepara pa medio di Palabra di Dios y pa medio di Fe
1236
cu ta di acuerdo cu e Palabra aki:
E pueblo di Dios ta reuni na prome luga pa medio di palabra di Dios
bibo E proclamacion di e Palabra ta indispensabel pa e ministerio
di e sacramentonan, como cu nan ta sacramento di fe cu ta nace
y ta haya bida pa medio di Palabra37.

1123. E meta di e sacramentonan ta pa santifica hende, pa edifica


e Curpa di Cristo y finalmente, pa duna gloria na Dios; pasobra nan ta
seal y nan ta instrui tambe. No solamente ta supone fe, pero nan ta
alimente, nan ta fortifice y nan ta exprese den palabra y den hecho.
1154Ta pesey tambe ta yama nan sacramentonan di fe38.
1124. E fe di Iglesia ta prome cu e fe di creyente, kende ta ser invita
bay di acuerdo cu ne. Ora Iglesia ta celebra e sacramentonan,
e ta profesa e fe ricibi di e apostelnan y ta pesey e dicho bieu:
39
1327Lex orandi, lex credendi. E ley di oracion ta e ley di fe , Iglesia ta
kere manera cu e ta resa. Liturgia ta un elemento constitucional
40
78di e Tradicion santo y bibo .
166pa

1125. Pesey tambe no por cambia of manipula ningun rito


na boluntad di e ministro of di comunidad. Hasta

1205sacramental
37

Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 4


Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 59
39
Legem credendi lex statuat supplicandi, segun PROSPERO
DI AQUITANIA, Epistula, 217 (siglo 5): PL 45, 1031
40
Cf Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 8
38

394

e autoridad di mas halto den Iglesia no por cambia e liturgia na un


manera arbitrario. E por haci esaki solamente den obediencia di fe
y cu respet religioso pa e misterio di liturgia.
1126. Di otro banda, como cu e sacramentonan ta expresa y ta desaroya
comunion di fe den Iglesia, e lex orandi ta un di e criterionan esencial
den e dialogo cu ta purba drecha e union entre e Cristiannan 41.

815e

IV.

SACRAMENTONAN DI SALBACION

1127. Si ta celebra e sacramentonan na un manera digno den fe, nan ta


e gracia cu nan ta indica42. Nan ta eficaz pasobra den nan Cristo
mes ta actua; ta E ta esun cu ta batisa, E ta esun cu ta actua, pa asina
comunica e gracia cu cada sacramento ta nifica. Tata semper ta scucha 1105
e oracion di Iglesia di Su Yiu cu, den e epiclesis di cada sacramento, ta 696
expresa su fe den e poder di e Spirito. Mescos cu candela ta
transforma tur cos cu e mishi, asina Spirito Santo ta transforma den
bida divino loke ta someti na su poder.

1084duna

1128. Esaki tambe ta e nificacion di e siguiente expresion di Iglesia 43:


e sacramentonan ta obra ex opera operato (literalmente: pa e mero
hecho cu e accion ta haci), esaki kiermen, pa e virtud di e trabou di
salbacion di Cristo realisa di un biaha pa semper. Esaki ta haci cu no
ta realisa e sacramento dependiente di husticia di e dunado of di
e ricibido, pero pa forsa di Dios 44. Na momento cu ta celebra un 1584
sacramento di acuerdo cu e intencion di Iglesia, e forsa di Cristo y di
su Spirito ta obra den dje y pa medio di dje, independiente di
e santidad personal di e sacerdote. Pero e frutanan di e sacramentonan
si ta depende di e disposicion di esun cu ta ricibi nan.
1129. Iglesia ta declara cu sacramento di Aliansa Nobo ta necesario pa
salbacion di creyente. E gracia sacramental ta gracia di Spirito
Santo, duna pa Cristo y propio den cada sacramento. Spirito ta sana
esun cu ricibi sacramento y ta transforme haciendo e parecido na
41

Cf Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 2 y 15


Cf Concilio di Trent: DS, 1605 y 1606
43
Cf Concilio di Trent: DS, 1608
44
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, III, 68, 8
42

1257, 2003

460

395

e Yiu di Dios. E fruta di bida sacramental ta, cu e Spirito di


adopcion ta haci di e creyentenan, participantenan den
naturalesa divino, door di uni nan den un union bibo cu
unico Yiu, e Salbador.
V.

SACRAMENTONAN DI BIDA ETERNO

1130. Iglesia ta celebra e Misterio di su Seor te ora cu E bin


pa Dios ta tur cos den tur hende (1 Co 11, 26: 15, 28). For di 2817
e tempo apostolico, liturgia ta dirigi riba su meta pa medio di e suspiro
di e Spirito den Iglesia: Maranatha! (1 Co 16, 22). Asina liturgia
ta participa den e deseo di Hesus: Apasionadamente mi a desea di por
a parti e cena di Pasco aki cu boso te ora e haya su cumplimento
den e reino di Dios (Lc 22, 15-16). Den e sacramentonan di Cristo,
Iglesia ya ta ricibi e siguransa di su parti di e herencia, ya e ta 950
participa den e bida eterno, mientras nos ta wardando riba
e cumplimento santo di nos speransa, esta e revelacion di e grandesa
di nos Dios grandi di nos Salbador Hesucristo (Tit 2; 13).
E Spirito di Dios y e bruid ta bisa: Bini!... Bini Seor Hesus!
(Ap 22, 17-20).
San Tomas ta resumi e varios aspectonan di e sealnan sacramental:
Unde sacramentum est signurememorativum eius quod praecessit,
scilicet passionis Christi; et demonstrativum eius quod in nobis
efficitur per Christi passionem, scilicet gratiae; et pronosticum,
id est, praenuntiativum futurae gloriae (Pesey un sacramento ta un
seal cu ta conmemora loke a pasa, Cristo su pasion: ta demostra kico
ta logra den nos pa medio di Cristo su Pasion esta gracia;
y ta prefigura loke e Pasion ey ta pidi pa nos gloria den futuro)47.

RESUMEN
1131. E sacramentonan ta seal di gracia eficaz, institui pa Cristo
y confia na Iglesia, pa medio di cual nos ta ricibi bida divino.
E ritonan visibel cu cual ta celebra e sacramentonan, ta indica
e gracia propio na cada sacramento y ta realisa esaki. Nan ta
carga fruta den esnan cu ta ricibi nan den e disposicion rekeri.
47

SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, III, 60, 3

396

1132. Iglesia ta celebra e sacramentonan manera un comunidad


pastoral structura pa e sacerdocio comun di esnan batisa y dje
sacerdocio di su ministronan consagra.
1133. Spirito Santo ta prepara e creyente pa e sacramentonan pa
medio di Palabra di Dios y pa medio di fe, cu cual ta acepta
e palabra ey den curason bon prepara. Asina ey sacramento ta
fortalece e fe y ta exprese.
1134. E fruto di bida sacramental ta tanto personal como eclesiastico.
Di un banda, e fruta aki, pa cada creyente, ta consisti den bida
pa Dios den Cristo; pa Iglesia di otro banda, e ta un aumento
den caridad y den su mision di duna testimonio.

397

CAPITULO II
CELEBRACION SACRAMENTAL
DI MISTERIO DI PASCO
1135. Catekesis liturgico na prome luga tin cu tuma na cuenta
comprendemento di economia sacramental (Capitulo uno). Den luz di
esaki, e inovacion di e celebracion di e liturgia lo revela su mes.
E capitulo aki pues lo trata e celebracion di e sacramentonan di
Iglesia. Lo trata loke ta comun den e celebracion di e shete
sacramentonan, dentro di e diversidad di e tradicionnan liturgico
y despues loke ta pertenece na cada un di e sacramentonan. E catisashi
fundamental aki tocante e celebracionnan sacramental kier duna un
contesta riba e preguntanan mas principal di e creyentenan al respecto:

Ken ta celebra e liturgia?


Con ta celebra e liturgia?
Ki ora ta celebra e liturgia?
Na unda ta celebra e liturgia?

ARTICULO 1.
I.

CELEBRACION DI LITURGIA DI IGLESIA

KEN TA CELEBRA?

1136. Liturgia ta un accion di Cristo completo (Christus totus).


Tur esnan cu di awo caba ta celebrando e liturgia door di e sealnan, 795, 1090
ya ta den liturgia celestial, na unda e celebracion ta un Comunion total
y un Fiesta.
Celebrantenan di Liturgia celestial
1137. E buki di Revelacion di San Huan, lesa den e liturgia di Iglesia,
na prome luga ta revela na nos un trono den shelo y riba e trono tin
un persona sinta (Ap 4, 2): Seor Dios (Is 6, 1)1. Despues e ta
1

Cf Ez 1, 26-28

2642

398
662

mustra: e Lamchi, para y comosifuera sacrifica (Ap 5, 6)2: Cristo


crucifica y resucita, e unico Gran Sacerdote di e sanctuario berdadero 3,
e mesun cu ta sacrifica y cu ta ser sacrifica, cu ta duna
y ta ser duna4. Por ultimo e riu cu awa di bida coriendo di trono
di Dios y di e Lamchi (Ap 22, 1), un di e simbolonan mas bunita
di Spirito Santo5.

1138. Poni bou di un cabez, esta di Cristo, esnan aki lo participa


e servicio di alabansa di Dios y den e cumplimento di su plan:
e Podernan celestial6, henter creacion (e cuater Sernan Bibo),
e sirbidonan di e Aliansa Bieu y Nobo (e binticuater ancianonan),
e Pueblo Nobo di Dios (e shen y cuarenticuater mil) 7, specialmente
e martirnan asesina pa motibo di Palabra di Dios (Ap 6, 9-11)
1370y e Santisimo Mama di Dios (e Muhe, e Bruid di e Lamchi) 8, por
ultimo un multitud grandi, cu niun hende no por conta, di tur nacion,
di tur tribu, di tur rasa y di tur lenga (Ap 7, 9).
335den

1139. Ta den e liturgia eterno aki Spirito Santo y Iglesia ta laga


nos participa ora cu nos ta celebra den e sacramentonan e Misterio
di salbacion.
Celebrantenan di liturgia sacramental
1140. Ta henter comunidad, Curpa di Cristo den union cu su Cabez
ta celebra. Sirbishi liturgico no ta un accion priva, pero ta un
celebracion di Iglesia cu ta e sacramento di unidad, esta, e pueblo
santo uni y organisa bou di autoridad di obispo. Ta pesey, sirbishi
liturgico ta toca henter Curpa di Iglesia. E ta manifesta y e tin efecto
riba dje. Pero e ta toca cada miembro di Iglesia individualmente y na
1372diferente manera, dependiendo di nan rango, nan papel den servicio
liturgico y di nan participacion activo eyden. Ta pesey cu e ritonan
cu segun nan naturalesa ta poni pa ta celebra den presencia di un

752, 1348cu

Cf Hu 1, 29
Cf Hb 4, 14-15; 10, 19-21
4
Liturgia DI SAN HUAN CRISOSTOMO ANAFORA
5
Cf Hu 4, 10-14; Ap 21, 6
6
Cf Ap 4-5; Is 6, 2-3
7
Cf Ap 7, 1-8; 14, 1
8
Cf Ap 12 y Ap 21, 9
3

399

grupo grandi di creyente, tin preferencia riba celebracion individual


y casi priva10.
1141. E comunidad di fe cu ta celebra, ta e comunidad di esnan batisa,
kendenan pa medio di e nacemento nobo y e huntamento di Spirito
Santo ta consagra manera un cas spiritual y un sacerdocio santo pa
ofrece, door di obra propio di un Cristian, sacrificio spiritual 11.
E sacerdocio comun aki ta esun di Cristo, e unico Sacerdote, na cual 1120
tur miembro di e curpa ta participa12:
Nos Mama Iglesia ta desea masha hopi mes cu tur creyente por yega
na e participacion completo, consciente y activo aki di
e celebracionnan liturgico, cu esencia di liturgia mes ta exigi y riba
cual e pueblo Cristian, un rasa escogi, un sacerdocio real, un nacion
santo, Dios Su propio Pueblo (1 P 2, 9)13, pa via di bautismo tin 1268
derecho y obligacion.14

1142. Pero mescos cu e curpa humano tin hopi parti cu tin diferente
funcion (Rm 12, 4), asina cierto miembro ta yama pa Dios, den y pa
medio di Iglesia, pa un tarea special pa comunidad. E sirbidornan aki
ta eligi y consagra pa sacramento di Sacerdocio, anto asina Spirito
Santo ta capacita nan pa den persona di Cristo, e Cabez, nan actua na
sirbishi di tur e miembronan di iglesia. E sirbidor consagra ta como
e icono di Cristo-Sacerdote. Ya cu e sacramento di Iglesia 1549
ta manifesta su mes completamente den eucharistia; e posicion di 1561
obispo como esun cu ta presidi y hunto cu ne esnan di e sacerdotenan
y di e diacononan, ta bira bisto, primeramente den e celebracion
di eucharistia.
1143. Cu e meta pa participa den funcion di e sacerdocio comun di
fiel, tambe ta existi otro ministerionan particular, cu no ta consagra 903
door di sacramento di Sacerdocio; nan funcion ta determina pa
e obisponan segun e tradicionnan liturgico y e necesidadnan pastoral.
10

Ibid., 27
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 10
12
Cf ibid., 10; 34; Id., Presbyterorum ordinis, 2
13
Cf 1 P 2, 4-5
14
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 14
11

400
1672E

acolitnan, e lectornan, e comentaristanan y e cantantenan schola


cantorum tambe ta eherce un funcion liturgico berdadero 16.
1144. Pues den e celebracion di sacramento e asamblea completo
ta liturgo, cada un segun su propio funcion, pero den unidad
di Spirito, kende ta actua den tur. Den e celebracionnan liturgico
cada persona, clero of creyente, cu tin un funcion di eherce, mester
haci tur y solamente loke ta pertenece na su funcion segun e naturalesa
di e rito y di e normanan di liturgia17.
II.

1333-1340Seal

CON TA CELEBRA LITURGIA?


y simbolo

1145. E celebracion sacramental ta tehi

cu

signonan

53simbolonan.

Di acuerdo cu e pedagogia divino di salbacion, nan nificacion tin rais


den e obra di creacion y den cultura humano, specifica pa evento
di Aliansa Bieu y completamente revela den persona y den obra
di Cristo.
1146. Seal di mundo humano. Den bida humano, signonan
y simbolonan ta ocupa un luga importante. Como un ser humano
cu ta alabes curpa y spirito, ta expresa y ta percibi realidad spiritual pa
362, 2702medio di seal y simbolo fisico. Como ser social, hende mester
1879di seal y simbolo pa comunica cu otro, pa medio di idioma, gesto
y accion. Esaki tambe ta conta pa su relacion cu Dios.
1147. Dios ta papia cu hende pa medio di e creacion visibel. E cosmos
ta presenta na hende su inteligencia di tal forma, cu eyden
e por mira e marcanan di su Creador18. Luz y scuridad, biento
y candela, awa y tera, mata y su fruta ta papia di Dios y ta simbolisa
tanto su grandesa como su cercania.

299material

16

Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 29


Ibid., 28
18
Cf Sab 13, 1; Rm 1, 19-20; Hch 14, 17
17

401

1148. Como ser crea, e realidadnan sensibel aki por bira e moda di
expresa di e accion di Dios cu ta santifica hende y di accion di hende
cu ta ofrece alabansa na Dios. Esaki tambe ta conta pa e sealnan
y e simbolonan den bida social di hende: laba y hunta, kibra pan
y comparti e caliz, por expresa e presencia santifica di Dios
y di gratitud di hende na su Creador.
1149. E religionnan grandi di humanidad, hopi biaha na un manera
Impresionante, ta duna testimonio di e nificacion cosmico y simbolico 843
aki di rito religioso. E liturgia di Iglesia ta presupone, ta integra y ta
santifica elementonan di creacion y di cultura humano, dunando nan
dignidad di ta e signonan di gracia, di e creacion nobo den
Hesucristo.
1150. Signonan di e Aliansa. E Pueblo scogi a ricibi di
1334
Dios
signo
y simbolo distinto cu ta marca su bida liturgico.
Esakinan ya no ta solamente celebracion di ciclo
cosmico y di gesto social, pero ta signo di Aliansa,
simbolo di obranan grandi di Dios pa su pueblo. Bou di
e signonan liturgico aki di e Aliansa Bieu ta cay:
circuncision, huntamento y consagracion di rey y di
sacerdote, ponemento di man, sacrificio y riba tur cos:
e Pasco. Iglesia den e signonan aki ta mira
e prefiguracion di sacramento di Aliansa Nobo.
1151. Signonan uza pa Cristo. Den su predicashi Seor
Hesus hopi biaha ta haci uzo di signonan di creacion pa 1335
revela misterio di Reino di Dios 19. E ta realisa sanacion
of ta ilustra su predicashi cu signonan fisico y cu
gestonan simbolico20. E ta duna un nificacion nobo na e
hechonan y na e signonan di e Aliansa Bieu,
specialmente na e Exodo y na Fiesta di Pasco 21, pasobra
e mes ta e nificacion di tur e signonan aki.
19

Cf Lc 8, 10
Cf Hu 9, 6; Mc 7, 33-35; 8, 22-25
21
Cf Lc 9, 31; 22, 7-20
20

402

1152. Signonan sacramental. Desde Pentecoste, Spirito


Santo ta realisa Su trabou di santificacion pa medio di
signonan
sacramental.
E sacramentonan di Iglesia no ta aboli, ma nan ta
purifica y ta integra tur rikesa di e signonan y di e
simbolonan di e cosmo y di bida social. Ademas cu nan
ta laga e tiponan y e figuranan di e Aliansa Bieu keda
cumpli, nan ta indica e salbacion logra pa Cristo y nan
ta hacie activamente presente, nan ta prefigura y ta
anticipa e gloria di shelo.

403

Palabra y accion
1153. E celebracion sacramental ta un encuentro di e
yiunan di Dios cu nan Tata, den Cristo y den Spirito
53Santo;
e
encuentro
aki
ta
tuma
e forma di un dialogo, pa medio di accion y palabra. E
accionnan simbolico ta di berdad riba nan mes ya caba
un
idioma,
pero
asina
mes ta necesario cu e Palabra di Dios y e contesta di fe
ta
compaa
e accionnan aki y ta duna nan bida, pa asina e simia di
e Reino por carga fruta den bon tera. E accionnan
liturgico ta indica kico e Palabra di Dios ta expresa tanto
e iniciativa di Dios sin mas, como e contesta di fe di Su
Pueblo.
1154. E liturgia di Palabra ta un parti integro di
liturgico. Pa alimenta e fe di e creyente,
enfatisa
e
signonan
cu
103mester
ta compaa e Palabra di Dios: e buki di Palabra
(lectionarium
of evangeliarium), su adoracion (prosecion, sensia,
bela), luga di su proclamacion (ambo), su lectura cu
mester ta bon cla pa scucha y pa compronde, e homilia
di e ministro, kende ta prolonga e proclamacion di
Palabra di Dios; e contesta di e asamblea (aclamacion,
salmo
di meditacion, litania, credo).

1100celebracion

1155. Mescos cu e Palabra y e accionnan liturgico ta


na otro na un manera inkebrantabel como signo y
como instruccion, nan ta asina tambe te na unda cu
nan ta realisa loke nan ta nifica. Ora Spirito Santo ta
spierta fe, no solamente E ta duna un comprondemento
di
Palabra
di Dios, sino tambe pa medio di e sacramentonan E ta
realisa
e maraviyanan di Dios cu e ta anuncia. Spirito Santo

1127mara

404

ta
presenta
y ta anuncia e obra di e Tata, realisa pa Su Yiu stima.
Canto y musica
1156. E tradicion musical di Iglesia universal a crea un tesoro di un
balor incomparabel, cu ta surpasa e otro expresionnan di arte,
principalmente pasobra e melodianan sagrado ta uni na e palabranan
y asina ta forma un parti esencial y integral di e liturgia solem 22.
Trahando poema y cantando salmo inspira, hopi biaha acompaa pa
instrumento musical, ya caba tabata bon liga na e celebracionnan
liturgico di Aliansa Bieu. Iglesia ta continua y ta desaroya e tradicion
aki: Papia cu otro den salmo, den himno y den cantica inspira pa
e Spirito. Canta y toca pa Seor di henter bo curason (Ef 5, 10)23.
Esun cu canta, ta resa dos biaha24.
1157. Canto y musica ta cumpli cu nan funcion como seal na un
manera mas nificativo ora nan ta mas tanto liga na e accion
liturgico25, segun tres criterio principal: e expresion di beyesa di 2502
oracion, e participacion unanime di e asamblea na e momentonan
stipula y e caracter solemne di celebracion. Na e manera aki nan ta
tuma parti na e palabranan y na e accionnan liturgico: alabansa di Dios
y santificacion di creyente 26:
Con mi a yora profundamente conmovi pa boso himnonan, boso
canticanan y pa boso bosnan cu tabata resona den boso Iglesia! Ki un
emocion mi a experencia den nan! E zonidonan ey a penetra den mi
horeanan y a laga e berdad destila den mi curason. Un sentimento di
devocion a brota bin halto den mi y awa di wowo a basha bin afo,
lagrima cu a laga mi sinti bon!27

1158. E harmonia di e sealnan (canto, musica, palabra y accion) aki 1201


ta lo mas expresivo y fructifero ora nan ta expresa den e rikesa 1674
22

Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 112


Cf Col 3, 16-17
24
SAN AGUSTIN, Enarratio in Psalmos, 72, 1
25
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 112
26
Cf ibid.
27
SAN AGUSTIN, Confessiones, 9, 6, 14: PL 32, 769-770
23

405

cultural di e Pueblo di Dios cu ta celebrando 28. Pesey tambe mester


promove e canto religioso di e pueblo na un manera adecua cu asina
tanto den e ehercicionan devoto y religioso como den e servicionan
liturgico, conforme e normanan di Iglesia, e bos di e creyente por
resona29. Pero e textonan cu ta scogi pa canta semper
mester
ta
di acuerdo cu fe catolico. Hasta nan mester ta saca
specialmente
for
di Santa Scritura y for di fuente liturgico30.

28

Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 119


Ibid., 118
30
Ibid., 121
29

406
476-477,

Imagen sagrado

2129-2132

1159. E imagen sagrado, e icono liturgico, primeramente ta representa


Cristo. E no por representa e Dios invisibel y incomprensibel; pa
medio di e incarnacion di Yiu di Dios e imagennan a haya un funcion
nobo den e plan di salbacion di Dios:
Prome aya Dios, kende no tin ni curpa ni cara, no por a ser representa
pa un imagen den ningun forma. Pero awo cu El a haci su mes visibel
den carni y a biba memey di hende, por traha un imagen di loke a mira
di Dios y ta contempla e gloria di Dios cu Su cara desvela 31.

1160. E iconografia Cristian den imagen ta expresa e mesun mensahe


evangelico cu Santa Scritura ta comunica cu palabra. Imagen y
palabra ta aclarea otro:
Nos ta declara cu nos ta preserva na un manera intacto tur tradicion di
Iglesia skirbi y no skirbi cual a ser confia na nos. Un di e tradicionnan
aki ta consisti di e produccion di trabou di arte representativo cu ta
acorda e historia di e predicashi di Evangelio. Pasobra e ta confirma
cu e incarnacion di Palabra di Dios tabata real y no imaginario, locual
pa nos tambe ta util y beneficioso, pasobra realidad cu ta ilustra otro
sin duda ta refleha otro su nificacion 32.

1161. Tur seal den celebracion liturgico ta relaciona cu Cristo:


mescos tambe e imagennan santo di Santisimo Mama di Dios como
esunnan di santo. Nan berdaderamente ta nifica Cristo, Kende ta ser
glorifica den nan. Nan ta manifesta e nubia di testigo (Hbr 12, 1)
kende ta sigui participa den e salbacion di mundo y cu kende nos ta
uni, specialmente den e celebracion sacramental. Pa medio di icono ta
hende ta esun, kende ta ser revela den nos fe, kende segun imagen
di Dios, finalmente ta transfigura na Su semehansa 33. Esaki tambe
ta sosode cu e angelnan, kendenan ta recapitula den Cristo:
Siguiendo e siansa inspira divinamente di nos santo Tatanan y
e tradicion di Iglesia Catolico (pasobra nos sa cu e tradicion aki ta bin
31

SAN HUAN DAMASCENO, De sacris imaginibus orationes, 1, 16:


PG 96, 1245A
32
Concilio di Nicea II, aa 787: Conciliorum aecumenicorum decreta, 111
33
Cf Rm 8, 29; 1 Jn 3, 2

407
di Spirito Santo, kende ta biba den dje) nos ta dicidi cu tur siguransa
y exactitud, mescos cu pintura di cruz precioso cu ta duna bida, tambe
e venerabel imagen santo, si nan ta pinta of den mosaico poni of na un
otro manera traha, mester ta buta den iglesia santo, riba vaas santo of
riba paa, riba muraya y riba cuadra, den cas of na canto di caminda;
tanto e imagen di nos Seor, Dios y Salbador, Hesucristo, como esun
di nos inmaculada y santa Mama di Dios y esun di angel y di tur santo
y di husto34.

1162. E beyesa y e colonan di imagen ta stimula mi haci un oracion.


E ta un fiesta pa mi wowo, mescos cu e bista di un campo espectacular 2502
ta laga mi curason duna gloria na Seor 35. E contemplacion
di imagen sagrado, uni cu meditacion di Palabra di Dios y cu canto
di himno liturgico, ta forma un harmonia cu e sealnan
di e celebracion. Di e modo aki e misterio celebra ta keda imprimi den
memoria di curason y despues ta keda expresa den bida nobo di fiel.
III.

KI ORA CELEBRA LITURGIA?

Tempo liturgico
1163. Nos santo Mama Iglesia ta considera cu ta su
deber pa celebra e obra di salbacion di su Esposo divino
cu un conmemoracion sagrado riba cierto dia durante
aa. Un biaha cada siman, riba e dia cu El
a yama Dia di Seor, Iglesia ta conmemora e
resureccion di Seor. Esaki Iglesia ta celebra tambe un
biaha pa aa hunto cu Su santo Pasion durante e fiesta 512
di mas solem y di mas grandi esta, Pasco Grandi.
Ademas, den curso di aa Iglesia ta desaroya henter
Misterio di Cristo Recordando e misterionan di e
redencion di e manera aki, Iglesia ta habri pa su
creyentenan e rikesa di virtud y di merito
di Seor; di modo cu e misterionan aki den cierto
sentido
semper
ta presente pa asina e fielnan por bin den contacto cu
34
35

Concilio di Nicea II: DS 600


SAN HUAN DAMASCENO, De sacr. im. orationes, 1, 27: PG 94, 1268B

408

nan
y
di gracia di salbacion36.

yena

1164. Desde tempo di legislacion di Moises, Pueblo di


Dios a conoce fiestanan fiho, cuminsando cu fiesta di
Pesag
(Pasco),
pa
recorda
e hechonan maraviyoso di Dios Salbador, pa gradiciE pa
nan, pa haci su recuerdo eterno y pa sia
generacionnan nobo pa comporta nan mes conforme na
nan. Den e epoca di Iglesia, entre Pasco di Cristo,
ya caba cumpli pa Semper, y su consumacion den Reino
di
Dios,
e liturgia celebra riba dianan fiho ta carga e seyo di e
novedad
di
e Misterio di Cristo
1165. Ora Iglesia ta celebra e Misterio di Cristo, tin un
cu ta marca su oracion: Awe! un palabra cu ta
resona e oracion cu su Seor a sie, y e yamada di
Spirito Santo37. E awe aki di Dios bibo cu hende ta
1085yama pa drenta aden, ta e Ora di Pasco di Hesus cu ta
recore y ta carga henter historia:

2659, 2836palabra

Bida a cubri tur ser crea y ta yena nan cu un luz sin


limite:
e
Oriente
di tur oriente ta inunda universo y esun cu tabata existi
prome
cu e strea di mainta y prome cu tur astro, cu ta
inmortal
y
inmenso,
e gran Cristo, ta briya mas fuerte cu solo riba tur ser.
Pesey,
pa
nos
cu ta kere den djE, un dia di luz, duradero y eterno ta
wordo introduci, un dia cu no ta caba nunca: e Pasco
mistico39.
2174-2188Dia
36

di Seor

Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 102


Cf. Mt 6,11; Hb 3, 7-4; 11; Ps 95, 7
39
SAN HIPOLITO DI ROMA, In sanctum Pascha, 1-2: PG 59, 755
37

409

1166. Pa medio di un tradicion cu e apostelnan a pasa


pa
posteridad
1343y cu a origina for di e dia di Cristo su Resureccion mes,
Iglesia
ta celebra e misterio pascual riba cada di ocho dia, cu
apropiadamente ta wordo yama dia di Seor of
diadomingo40.
E
dia
di
Cristo
su Resureccion ta alabes e prome dia di siman, e
recuerdo
di e prome dia di creacion y e di ocho dia, riba cual
Cristo, despues di su sosiego riba e sabat grandi, a
naugura e Dia cu Seor a traha, e dia cu no conoce
anochi41. E cena di Seor ta e centro di e dia aki,
pasobra ta aki e asamblea completo di fielnan ta topa
cu Seor resucita, cu ta combida nan na su bankete 42:
E dia di Seor, e dia di resureccion, e dia di Cristiannan, ta nos dia.
Pesey ta yame dia di Seor: riba e dia ey Seor a subi bay cerca Tata
victoriosamente. Si e paganonan ta yame dia di solo, nos tambe
lo haci esaki gustosamente; pasobra awe e luz di mundo ta
halsa splendorosamente, awe e solo di husticia ta keda
revela cu sanacion den su rayonan43.

1167. Diadomingo ta e dia pa excelencia pa asamblea liturgico, ora cu


e fielnan ta reuni pa scucha Palabra di Dios y pa participa na
e Eucaristia, recordando asina e Pasion, e Resureccion y e gloria di
Seor Hesus y pa duna danki na Dios kende pa medio di Resureccion
di Hesucristo a laga nan renace for di e mortonan den un speransa
nobo44:
Ora nos medita, o Cristo, riba tur maraviya cu a keda realisa riba
e diadomingo di Bo Resureccion santo aki, nos ta bisa: Bendiciona sea

40

Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 106


Liturgia bizantino
42
Cf Hu 21, 12; Lc 24, 30
43
SAN HERONIMO, In die dominica Paschae homilia: CCL 78, 550, 52
44
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 106
41

410
e diadomingo, pasobra riba e dia aki a cuminsa e Creacion salbacion
di mundo e renobacion di rasa humano. Riba e dia aki shelo y tera
a alegra y henter universo tabata yena cu luz. Bendiciona sea
e diadomingo, pasobra riba e dia aki e portanan di Paraiso a keda
habri, pa asina Adam y su exiliadonan por a drenta sin miedo45.

Aa liturgico
1168. Cuminsando desde Triduo Pascual, como su fuente di luz,
tempo nobo di Resureccion ta yena henter aa liturgico cu su splendor. 2698
Saliendo di e fuente aki henter e aa prome y despues
di Pasco Grandi ta keda gradualmente transfigura pa liturgia.
Realmente e ta un aa di gracia di Seor (Lc 4, 19). E trabou
di salbacion ta actua den cuadro di tempo, pero desde
su realisacion den Pasco di Hesus y e dramamento di
Spirito
Santo,
e
culminacion
di historia ta keda anticipa como un muestra, anto
Reino
di
Dios
ta drenta den nos tempo.
5601169.

Pesey Pasco Grandi no ta simplemente un fiesta entre e otro


fiestanan: pero e ta e Fiesta di tur fiesta, e Solemnidad di tur
solemnidad, mescos cu Eucaristia ta e Sacramento di tur
sacramento (e gran Sacramento). San Atanasio ta yama Pasco Grandi 1330
e gran Diadomingo 46, mescos cu na Oriente nan ta yama Semana
Santa e gran Siman. Misterio di Resureccion, den cual
Cristo
a aplasta morto, ta penetra nos tempo bieu cu su
energia
poderoso,
te ora tur cos ta someti na djE.
1170. Na Concilio di Nicea (na aa 325) tur iglesia a bay
di acuerdo pa Pasco Cristian keda celebra riba e
diadomingo despues di e prome luna yen (di 14 dia di
Nisan) despues di e cambio pa primavera.
Pa motibo di e diferente metodonan pa calcula e di 14
dia
di
e
luna
45
46

Fanqith, Oficio siriaco di Antioquia, Vol. 6, prome verano, p. 193b


SAN ATANASIO, Epistula festivalis, 329: PG 26, 1366A

411

di Nisan, e fecha di Pasco Grandi no ta e mesun fecha


den iglesianan di Occidente y di Oriente. Ta pa e motibo
aki
cu
awendia
Iglesia
ta buscando pa yega na un acuerdo pa un biaha mas
por celebra e dia di Seor su Resureccion riba e mesun
fecha.
1171. Den e aa liturgico varios aspecto di e misterio unico Pascual ta
desaroya. Esaki ta e caso tambe cu e ciclo di fiestanan (Anunciacion,
524Pasco di Nacemento, Epifania) cu ta rondona misterio di encarnacion.
Nan ta conmemora comienso di nos salbacion y ta anuncia na nos
e prome frutanan di e misterio di Pasco Grandi.
Santoral den aa liturgico (Sanctorale)
1172. Den e celebracion anual aki di e ciclo di misterionan di Cristo,
Iglesia ta venera e bienaventurado Mama di Dios, Maria, cu un
2030amor special. Maria ta inkebrantablemente mara na e trabou
di salbacion di su Yiu. Den Maria, Iglesia ta admira y ta exalta e fruta
mas excelente di redencion y ta contempla cu goso, manera un imagen
puro, locual e mes ta desea y ta spera di ta completamente 47.
971Santa

1173. Ora Iglesia ta conmemora martirnan y santonan


ciclo anual, e ta proclama e misterio di Pasco
Grandi den esnan kendenan a sufri y a glorifica cu
Cristo; Iglesia ta recomenda nan na e fielnan como
ehempelnan, cu ta hala tur hende cerca Tata pa medio
di Cristo y pa medio di nan meritonan Iglesia ta implora
pa fabornan di Dios48.

957den

47
48

Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 103


Ibid., 106; cf 108 y 111

412

Liturgia di oranan
1174. E misterio di Cristo, Su Encarnacion, Su Pasco Grandi, cu nos
ta celebra den Eucaristia, specialmente den asamblea dominical,
ta penetra y ta transfigura tempo di cada dia mediante e celebracion
di Liturgia di Ora, esta e oficio divino49. E celebracion aki, fiel na 2698
e recomendacionnan apostolico di resa sin stop 50, ta structura di tal
manera, cu ta consagra e curso di henter dia y anochi na alabansa
di Dios51. Den e oracion publico di Iglesia 52 aki e fielnan (clero,
religioso y laico) ta eherce sacerdocio real di esnan batisa. Celebra den
forma aproba pa Iglesia, Liturgia di Ora, realmente ta e bos
di e Esposa mes cu ta papia cu su Esposo; mas ainda e ta e oracion
di Cristo mes, hunto cu Su Curpa na Su Tata53.
1175. E Liturgia di oranan ta yama pa ta e oracion di
henter e Pueblo di Dios. Den dje, Cristo mes ta sigui
eherce su funcion di sacerdote atrabes di Su Iglesia54;
cada un di su miembronan ta participa segun su mesun
luga den Iglesia y su circumstancia di bida: e
sacerdotenan dedica na nan ministerio pastoral,
pasobra nan ta yama pa permanece den oracion y den
servicio di e Palabra55; e religiosonan, pa e carisma di nan bida
consagra56; tur e fielnan mas tanto posibel: E
cuidadornan di alma mester percura cu e oranan
principal, specialmente e Vespers, ta wordo celebra
hunto den misa riba diadomingo y riba e fiestanan mas
solem. Ta recomendabel pa laiconan tambe resa e
Oficio divino, sea hunto cu sacerdotenan, como entre
nan mes, of hasta nan so57.
49

Cf ibid., 83-101
Cf 1 Ts, 5, 17; Ef 6, 18
51
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 84
52
Ibid., 98
53
Ibid., 84
54
Ibid., 83
55
Cf ibid., 86 y 96; Id., Presbyterorum ordinis, 5
56
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 98
57
Ibid., 100
50

413

1176. E celebracion di e Liturgia di oranan ta exigi no 2700


solamente un harmonia entre e bos y e curason cu ta
resando, pero tambe un comprondemento mas
profundo di liturgia y di Biblia, specialmente di e
salmonan58.
1177. E himno y e litanianan di Liturgia di Ora ta integra e oracion
e salmonan den e tempo di Iglesia, expresando e simbolismo
di e tempo di dia, di e temporada liturgico of di e fiesta cu
ta celebrando. Ademas, e lectura di e Palabra di Dios na cada ora
(cu nan respectivo respons of troparia) y e lecturanan di e Tatanan y di
e Maestronan spiritual na cierto ora, ta revela mas profundamente
e nificacion di e misterio cu ta celebrando, ta yuda na compronde
e salmonan y ta prepara pa e oracion den silencio. E lectio divina,
den cual ta lesa y ta medita e Palabra di Dios ta di tal forma cu
e ta bira un oracion, asina e ta haya su rais den celebracion liturgico.

2586di

1178. Liturgia di Ora, cu ta manera un extension di e Celebracion


Eucaristico, no ta exclui, pero mas bien na un forma complementario
ta mustra riba varios devocion di Pueblo di Dios, specialmente
1378e adoracion y e veneracion di Santisimo Sacramento.
IV.

UNDA TA CELEBRA LITURGIA?

1179. E celebracion den spirito y di berdad (Hu 4, 24)


di Aliansa Nobo no ta mara exclusivamente na un luga
particular. Mundo henter ta sagrado y ta confia na
yiunan di hende. Loke ta mas importante
586ta cu ora e fielnan reuni na un cierto luga, nan ta e
piedranan bibo, treci hunto pa e construccion di e
cas spiritual (1 P 2, 4-5). Pasobra e Curpa Resucita di
Cristo ta e tempel spiritual di unda ta brota
e fuente di awa bibo; incorpora den Cristo pa medio di
Spirito Santo, nos ta e tempel di Dios bibo (2 Co 6, 16).

58

Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 90

414

Si e practica di libertad religioso no ta wordo


impedi59, Cristiannan ta construi edificionan pa
celebracion divino. E Iglesianan visibel aki no
simplemente ta luga pa bini hunto, pero ta nifica
y ta manifesta e Iglesia cu ta biba na e luga aki, e
presencia
di
Dios
cu e hendenan reconcilia y uni den Cristo.

21061180.

1181. Na misa, e cas di oracion den cual ta celebra y ta warda santo


Eucaristia, na unda e fielnan ta bini hunto y na unda ta venera 2691
e presencia di e Yiu di Dios, nos Salbador, sacrifica pa nos riba e altar
di sacrificio pa yudansa y consuelo di e fielnan. E cas aki mester ta
nechi y un luga digno pa oracion y ceremonia sagrado 60. Den e cas
di Dios aki e berdad y e harmonia di e sealnan riba cua e ta basa,
mester manifesta cu Cristo ta presente y ta actua den e
luga aki61.
1182. E altar di Aliansa Nobo ta e Cruz di Seor 62, for di unda
e sacramentonan di misterio di Pasco ta sali. Riba e 617, 1383
altar,
cu
ta
e centro di e Iglesia, ta presenta e sacrificio di e Cruz
bou
di e signonan sacramental. E altar ta tambe e mesa di
Seor
na
cual
e Pueblo di Seor ta invita 63. Den cierto liturgia Oriental,
e
altar
ta tambe e simbolo di e graf (Cristo berdasderamente a
muri
y a resucita berdaderamente).

59

Cf Concilio di Vaticano II, Dignitatis humanae, 4


Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 5; Id.,
Sacrosanctum Concilium, 122-127
61
Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 7
62
Cf Heb 13, 10
63
Cf Misal Romano, Ord. gen., 259
60

415

1183. E tabernakel mester ta poni den iglesianan na un 1379, 2120


luga di mas digno y di e mayor respet64. E dignidad, e
posicion
y
e
seguridad
di
65
e tabernakel Eucaristico mester provoca e adoracion di
Seor, kende ta realmente presente den e Santisimo
Sacramento di altar.
E Crisma Santo (Myron) pa uza den huntamento 1241
como e signo sacramental di e seyo di e don di Spirito
Santo,
tradicionalmente
ta warde y venere na un luga segura den e sanctuario.
E
zeta
di
e catecumenonan y esun di e enfermonan tambe por ta
warda eynan.
1184. E stoel (catedra) di obispo of di e sacerdote mester 1348
expresa
e funcion di esun cu ta dirigi e reunion di e fielnan y kende ta guia
e oracion66.

64

PABLO VI, enc. Mysterium fidei


Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 128
66
Misal Romano., Ord. gen., 271
65

416
103

E luga pa predica (ambo): E dignidad di e Palabra di Dios ta


exigi cu den iglesia mester tin un luga reserva di unda ta proclama
esaki asina cu e atencion di pueblo facilmente por ta dirigi na tal luga
durante Liturgia di Palabra67.
1185. E reunion di Pueblo
Bautismo;
e tempel mester tin un luga
bautismo y cu mester invita
di Bautismo (awa bendita).

di Dios ta cuminsa cu
pesey
apropia pa celebracion di
pa recorda e promesanan

E renobacion di bida batisa ta exigi penitencia.


Pesey misa mester presta su mes pa expresion di
arepentimento y ricibimento di pordon, locual ta exigi
un luga apropia pa por ricibi hende penitente.
E misa tambe mester tin un espacio cu ta invita pa
oracion devoto y den silencio, cu ta prolonga y ta
internalisa
e
gran
plegaria
di Eucaristia.

2717

1186. Por

ultimo, misa mester tin un nificacion


Pa drenta e cas di Dios, mester crusa un
drempel, simbolo di e traspaso for di e mundo herida pa
pica, pa e mundo di Bida nobo, na cual tur hende ta
yama. E Iglesia visibel ta simbolo di Tata su cas na unda

1130escatologico.

e Pueblo di Dios ta travesa y na unda Tata lo seca tur


lagrima di nan wowo (Ap 21, 4). Pesey tambe misa ta
e cas di tur Yiu di Dios, hancho habri y cordial.
RESUMEN
1187. Liturgia ta e trabou di e Cristo completo, Cabez y Curpa.
Nos Gran Sacerdote, ta celebre sin stop den liturgia celestial,
hunto cu Mama santo di Dios, e apostelnan, tur santo y cu
e multitud di hende cu ya a drenta e Reino.
67

Ibid., 272

417

1188. Den un celebracion liturgico, henter e asamblea ta liturgico,


cada un segun su propio funcion. E sacerdocio di bautismo ta
e sacerdocio di henter Curpa di Cristo. Pero a hunta algun fiel
cu Orden di Sacerdocio pa representa Cristo como Cabez di
e Curpa.
1189. E celebracion liturgico ta encera seal y simbolo cu ta referi na
e creacion (luz, awa, candela), na e bida humano (laba, hunta
cu zeta, kibra pan) y na e historia di salbacion (e ritonan
di Pasco). Integra den e mundo di fe y yena cu e poder
di Spirito Santo, e elementonan cosmico aki, e ritonan
humano y e gestonan pa recorda Dios, ta bira portado di
e accion di Cristo pa salba y pa santifica.
1190. E Liturgia di Palabra ta un parti integral di e
celebracion.
Ta expresa nificacion di celebracion pa medio di e
Palabra
di Dios cu ta wordo anuncia y pa medio di e
compromiso di fe na e Palabra aki.
1191. Canto y musica ta estrechamente pega na e
accion
liturgico.
E criterionan pa nan uzo debido di nan ta: e
beyesa expresivo di oracion, participacion
unanime di asamblea y di e caracter sagrado di e
celebracion.
1192. E imagennan sagrado den nos misa y den nos hogar ta destina
pa lanta y pa alimenta nos fe den Misterio di Cristo. Pa medio
di e icono di Cristo y di su obra di salbacion, ta E ta Esun cu
nos ta adora. Pa media di imagen sagrado di Mama Santisimo
di Dios, di angel y di santo, nos ta venera e personanan cu nan
ta representa.
1193. Diadomingo, e Dia di Seor, ta e dia principal pa celebra
Eucaristia pasobra e ta e dia di Resureccion. E ta e dia

418

primordial di e asamblea liturgico, e dia di famia Cristian


y e dia di goso y di descanso di trabou. Diadomingo ta
e fundeshi y esencia di henter e aa liturgico 68.
1194. Iglesia, den e curso di aa, ta desaroya henter Misterio
di Cristo, desde su Incarnacion y Nacemento te na su
Asuncion, di Pentecoste te na expectativa di speransa sagrado
di binimento di Seor69.
1195. Recordando e santonan, na prome luga e Mama Santo di Dios,
despues e apostelnan, e martirnan y tur otro santo, riba dia
fiho den a aa liturgico, Iglesia na mundo ta mustra cu e ta uni
cu liturgia di shelo. E ta duna gloria na Cristo di por a cumpli
cu su Salbacion den su miembronan glorifica; nan ehempel
ta encurasha Iglesia den su caminda pa Tata.
1196. E fielnan cu ta celebra Liturgia di oranan ta uni cu
Cristo, nos Gran Sacerdote, pa medio di oracion,
di salmo, di meditacion, di Palabra di Dios y di
cantica y bendicion, pa asina nan por ta uni cu Su
oracion continuo y universal cu ta duna gloria na
Tata y ta implora pa e don di Spirito Santo riba
henter mundo.
1197. Cristo ta e tempel berdadero di Dios, e luga unda
su
gloria
ta biba; pa gracia di Dios, Cristiannan tambe ta
bira
tempel
di Spirito Santo, piedranan bibo cu cualnan
Iglesia ta construi.
1198. Den su condicion terenal, Iglesia mester di un luga
na unda comunidad por bin hunto. Nos misanan
visibel, luganan sagrado, ta imagennan di e
Ciudad Santo, e Herusalem celestial, pa unda nos
ta na caminda como peregrino.
68
69

Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 106


Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 102

419

1199. Ta den e misanan aki Iglesia ta celebra su


adoracion publico pa gloria di Santisimo Trinidad,
ta scucha Palabra di Dios y ta alabE, ta halsa su
oracion y ta ofrece sacrificio di Cristo presente
den sacramento memey di e asamblea. E
misanan tambe ta e luganan di reconciliacion y di
oracion personal.
ARTICULO 2. DIVERSIDAD LITURGICO Y UNIDAD
DI E MISTERIO
Tradicion liturgico y catolicismo di Iglesia
1200. Desde prome comunidad di Herusalem te na Parusia,
e Iglesianan di Dios, fiel na e fe apostolico, ta celebra tur caminda
2625e mesun misterio di Pasco. E misterio celebra den liturgia ta uno, pero
e forma di su celebracion ta diferente.
1201. E misterio di Cristo tin un rikesa asina insondiabel
2663
cu
no
por agote door di exprese den ningun solo tradicion
liturgico.
E historia di nacemento y desaroyo di e ritonan aki ta
1158
mustra
con,
na un manera asombroso, nan ta complementa otro.
Ora
Iglesianan
a biba nan respectivo tradicionnan liturgico den
comunion
di
fe
y e sacramentonan di fe, nan a enrikece otro y nan a
crece den fieldad na Tradicion y na e mision comun di
henter Iglesia70.
1202. E diferente tradicionnan liturgico a surgi pa via di e
814
mision
di Iglesia mes. E iglesianan di mesun region geografico
1674
y
cultural
a bin ta celebra e misterio di Cristo pa medio di
70

Cf PABLO VI, exh. Ap. Evangelii muntiandi, 63-64


835
1937

420

expresionnan particular caracterisa pa nan cultura; den


tradicion di deposito di fe (2 Tim 1, 14), den
simbolismo litrgico, den organisacion di comunion
fraternal, den inteligencia teologico di misterio y den
diferente
tipo
di santidad. Asina Cristo, Luz y Salbacion di tur pueblo,
pa
medio
di un bida liturgico di un Iglesia, ta manifesta Su mes na
e
pueblo
y na cultura pa cual e Iglesia ey ta manda y den cual e
ta
tira
rais.
E Iglesia ta catolico; e ta capaz di integra tur rikesa di
cultura autentico den su unidad, mientras cu e ta
purifica nan71.
1203. E tradicionnan liturgico, of e ritonan cu
actualmente
ta
uza
den Iglesia, ta ritonan latino (principalmente rito
Romano,
pero
tambe rito di algun iglesia local manera rito
Ambrosiano, rito Hispanico-visigotico of esnan di cierto
ordennan religioso) y rito Bizantino, Alehandrino of
Copto,
Siriaco,
Armenio,
Maronito
y Caldeo. Den fiel obediencia na Tradicion, e sagrado
Concilio
ta declara cu Santo Mama Iglesia ta concede igual
derecho
y
honor
na tur e ritonan legitimamente reconoci y kier pa den
futuro nan ta conserve y fomente den tur forma72.
Liturgia y cultura
1204. Pesey celebracion di liturgia mester coresponde
cu e genio y na e cultura di diferente pueblo 73. Pa 2684
71

Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 23; Id. Unitatis


redintegratio, 4
72
Concilio di Vaticano II, Sacrosantum Concilium, 4
73
Cf ibid., 37-40

421
854, 1232anuncia

Misterio di Cristo na tur nacion pagano, pa


trece nan na obediencia di Fe (Rm 16, 26), mester
proclame, celebre y bibe den tur cultura di tal manera
2527cu
e culturanan mes no ta wordo aboli, sino cu e Misterio
ta wordo rescata y realisa den nan 74. E multitud di
yiunan di Dios, mediante nan propio cultura humano,
tuma y transfigura pa Cristo, por yega na Tata, pa asina
nan por glorificE den un Spirito.
1205. Den liturgia, specialmente den sacramentonan, ta
un parti cu ta incambiabel, pasobra e ta institui
divinamente, y di cual Iglesia ta su wardador, y un parti
cu por ta cambiabel, cual Iglesia tin poder y tin biaha
tambe e deber, di adapta nan na cultura di e pueblo
recien evangelisa75.

1125existi

1206. E diversidad liturgico por ta fuente di


enrikecemento, pero tambe por provoca tension,
malentendimento mutuo y hasta di kiebro (cisma). Den
e caso aki ta claro cu diversidad no por daa unidad.
E mester expresa solamente fieldad na fe comun, na
signonan sacramental cu Iglesia a ricibi di Cristo, y na e
comunion hirarkico. Adaptacion cultural ta rekeri tambe
conversion di curason y hasta, unda ta necesario, un
kibramento cu custumbernan hereditario, incompatibel
cu fe Catolico76.
RESUMEN
1207. Ta apropia cu celebracion liturgico tin tendencia di
expresa
su mes den e cultura di e pueblo caminda e
Iglesia ta, pero sin cu e ta someti na dje. Di otro
74

Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. Catechesi tradendae, 53


HUAN PABLO II, c. Ap. Vicesimus quintus annus,16; cf Concilio
di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 21
76
Ibid.
75

422

banda, liturgia mes ta genera cultura y ta


moldie.
1208. Diferente tradicion of rito liturgico, cu ta legitimamente
reconoci, ta manifesta e catolicismo di Iglesia, pasobra nan
ta nifica y ta comunica e mesun misterio di Cristo.
1209. E criterio cu ta segura unidad memey di diversidad
di tradicionnan liturgico ta fieldad na Tradicion
apostolico, kiermen e comunion den fe y
sacramento
ricibi
di
e apostelnan, un comunion cu ta tanto
significativo como garantisa pa medio di sucesion
apostolico.

423

SECCION DOS
E SHETE SACRAMENTONAN
DI IGLESIA
1210. Cristo a institui sacramento di Ley Nobo. Tin shete di nan, esta:
Conformacion, Eucaristia, Confesion, SantOleo,
Ordenacion Sacerdotal y Matrimonio. E shete sacramentonan ta toca
tur fasenan y tur momento importante di bida Cristian: nan ta duna
bida y ta aumenta sanacion y mision na bida di fe Cristian. Tin anto un
cierto parecido entre e fasenan di bida natural y di esnan di bida
spiritual1.

1113Bautismo,

1211. Siguiendo e analogia aki, lo splica na prome luga e tres


sacramentonan di iniciacion Cristian (prome Capitulo), despues
sacramento di curacion (di dos Capitulo), por ultimo e sacramento cu
ta na servicio di e comunion y na e mision di creyente (di tres
Capitulo). Maske e orden aki no ta e unico posibel, toch e ta laga nos
mira cu e sacramentonan ta forma un organismo completo den
iniciacion Cristian; cu cual cada sacramento particular tin su mesun
luga vital. Den e organismo completo aki, Eucaristia ta ocupa un luga
1374unico como e sacramento di tur sacramento: tur e otro
sacramentonan ta ordena na dje como nan fin2.

CAPITULO UNO
SACRAMENTO DI INICIACION
CRISTIAN
1212. E sacramentonan di iniciacion Cristian; Bautismo,
Confirmacion y Eucaristia, ta pone e fundeshi di cada bida Cristian.
E participacion den naturalesa divino, duna na hende pa medio
di gracia di Cristo, tin cierto parecido na origen, na e desaroyo y na
1
2

Cf SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, III, 65, 1


Ibid., 65, 3

424

cuido di bida natural. E fielnan ta nace di nobo pa medio di Bautismo,


ta haya forsa pa medio di sacramento di Confirmacion y ta ricibi den
Eucaristia e cuminda di bida eterno. Mediante e sacramentonan aki
di iniciacion Cristian, nan ta ricibi asina, cada bes cu mas abundancia
e tesoronan di e bida divino y ta avansa na perfeccion di caridad 3.
ARTICULO 1. SACRAMENTO DI BAUTISMO
1213. E Santo Bautismo ta e fundeshi di henter bida Cristian,
e entrada pa bida den Spirito (vitae spiritualis ianua) y e porta cu
ta duna acceso na e otro sacramentonan. Pa medio di Bautismo nos
ta libra di pica y ta nace di nobo como yiu di Dios; nos ta bira
miembro di Cristo, nos ta incorpora den Iglesia y ta bira participante
den Su mision4: Baptismus est sacramentum regenerationis per
aquam in verbo (Bautismo ta e sacramento di e nacemento nobo pa
medio di e awa den e Palabra)5.
I.

CON YAMA E SACRAMENTO AKI?

1214. E sacramento aki yama Bautismo, na e rito central pa medio


di cual e ta efectue: batisa (den Griego baptizein) ta nifica sumergi
of pone bou awa: e sumergimento den awa ta simbolisa e miembro 628
nobo su deramento den Cristo su morto, for di cual e ta lanta pa medio
di resureccion hunto cu Cristo 6, como un criatura nobo (2 Co 5, 7;
Gal 6, 15).
1215. Ta yama e sacramento aki tambe e labamento di regeneracion
y renobacion pa Spirito Santo (Tt 3, 5), pasobra e ta nifica y por cierto
ta trece cu ne e nacemento di awa y di Spirito cu sin nan niun hende 1257
no por drenta e reino di Dios (Hu 3, 5).

PABLO VI, c. Ap., Divinas consortium naturae; AAS 63 (1971)


657-664; cf Ritual Romano, Ordo initiationis Christianae adultorum,
Praenotanda, 1-2
4
Cf Concilio di Florencia: DS 1314; CDC, 204, 1: 849; CCEO, 675, 1
5
Catisashi Romano, 2, 2, 5
6
Cf Rm 6, 3-4; Col 2, 12

425

1216. E bao aki yama iluminacion, pasobra esnan cu ricibi


e instruccion (cataketico) aki ta ser ilumina pa nan por compronde 7.
1243Ricibiendo den Bautismo e Palabra, e luz berdadero cu ta lusa cada
hende (Hu 1, 9), despues di lusa e persona batisa (Hb 10, 32), e ta
bira un yiu di luz (1 Ts 5, 5), en berdad e mes ta bira luz (Ef 5, 8):
Bautismo ta Dios Su regalo di mas bunita y magnifico ta yame
e regalo, gracia, huntamento, lusamento, bisti di incoruptibilidad, bao
di renacemento y seyo. E regalo di mas precioso. Nan ta yame don,
pasobra e ta duna na esnan cu di nan mes no ta aporta cu nada; gracia
como cu e ta duna hasta na esun cu ta culpabel; bautismo pasobra ta
dera pica bou awa; huntamento, pasobra e ta sagrado y real (mescos cu
esnan cu ta hunta cu crisma); iluminacion, pasobra e ta briyo di luz;
bisti como cu e ta tapa nos berguensa; bao pasobra e ta laba; y seyo
como cu e ta nos guardia y e seal di soberania di Dios8.

II.

BAUTISMO DEN ECONOMIA DI SALBACION

Prefiguracion di Bautismo den e Aliansa Bieu


1217. Den liturgia di Vigilia di Pasco Grandi, durante bendicion
di awa di bautismo, Iglesia solemnemente ta conmemora e gran
eventonan den historia di salbacion cu ya caba tabata prefigura
e misterio di Bautismo:
O Dios, na un manera milagroso bo poder invisibel ta traha den
sacramento di bo Iglesia; den curso di historia di salbacion Bo kier
a haci uzo di bo criatura awa pa demostra e gracianan abundante di
bautismo9.

1218. Desde comienso di mundo, awa, un creacion humilde


y admirabel, tabata e fuente di bida y di fertilidad. Santo Scritura
344, 694ta bisa cu Spirito di Dios tabata tape cu su sombra 10:

SAN JUSTIN, Apologiae, 1, 61, 12


SAN GRIGORIO DI NIAZANSUS, Oraciones, 40, 3-4: PG 36, 361C
9
Misal Romano, Vigilia Pascual, 142: bendicion di awa di bautismo
10
Cf Gen 1, 2
8

426
Tata, na e manice mes di creacion Bo Spirito a supla riba awa,
transformando e den fuente di tur santidad11.

1219. Iglesia a mira den e Arca di Noe un prefiguracion di salbacion


pa medio di Bautismo, pasobra ta pa medio di dje algun, es decir, 701, 845
ocho persona a salba atraves di awa (1 P 3, 20):
Tata, di e awanan di e gran diluvio Abo a haci un seal pa awa
di Bautismo, cu ta pone un fin na pica y ta pone un cumisamento nobo
di bondad12.

1220. Si awa cu ta sali for di tera ta simbolisa bida, awa di lama ta


un simbolo di morto y asina por representa e misterio di e cruz.
Cu e simbolismo aki bautismo ta nifica comunion cu morto di Cristo.

1010

1221. Pero mas cu tur, e crusamento di Lama Cora, literalmente,


e liberacion di Israel for di e sclavitud di Egipto, ta anuncia e libertad
gana door di bautismo:
Tata, Abo a libera e yiunan di Abraham for di e sclavitud di farao,
lagando nan crusa awa di Lama Cora sin muha, pa asina nan ta un
imagen di e famia di esnan cu lo ta batisa13.

1222. Finalmente, Bautismo ta prefigura den crusamento di Riu


Jordano pa medio di cual Pueblo di Dios ta ricibi e regalo di e tera
priminti na e descendientenan di Abraham, un imagen di bida eterno.
E promesa di e herencia aki ta cumpli den e Aliansa Nobo.
Bautismo di Cristo
1223. Tur e prefiguracionnan di Aliansa Bieu ta haya nan
cumplimento den Hesucristo. El a cuminsa Su bida publico despues
cu San Huan Bautista a batisE den e Riu Jordano 14. Despues di su
Resureccion Cristo ta duna Su apostelnan e mision aki: Bay anto
y di tur nacion haci nan discipelnan, batisando nan den nomber di Tata
232
11

Misal Romano, Vigilia Pascau,1 42: bendicion di awa di bautismo


Ibid.
13
Ibid.
14
Cf Mt 3, 13
12

427

y di Yiu y di Spirito Santo, siando nan pa warda tur loke Mi a manda


boso haci (Mt 28, 19-20)15.
5361224. Nos Seor a somete Su mes boluntariamente na bautismo
di San Huan, destina pa pecado, pa asina cumpli cu tur husticia 16.
Hesus Su gesto ta un manifestacion di haci Su mes sunu 17. E Spirito
cu a colga riba awa di e prome creacion, a baha e ora ey riba Cristo
como un preludio di e creacion nobo y Tata a revela Hesus como
Su Yiu stima18.
1225. Den Su Pasco Cristo a habri e fuente di Bautismo pa tur hende.
Ya caba El a papia di Su Pasion, cu E tabata cla pa sufri
na Herusalem, como un Bautismo pa cual E mester a keda batisa 19.
766E sanger y e awa cu a basha for di e custia perfora di Hesus crucifica 20
ta e figuranan di Bautismo y di Eucaristia, e sacramentonan di bida
nobo21. desde e momento ey, a bira posibel pa nace di awa y di
Spirito pa asina drenta e reino di Dios22.
Mira unda bo ta batisa, mira di unda Bautismo ta bin, si no ta di e cruz
di Cristo, di Su morto. Esey ta tur e misterio: El a muri pa bo. Den djE
bo ta rescata, den djE bo ta salba23.

Bautismo den Iglesia


1226. Desde dia di Pentecoste Iglesia a celebra y a administra Santo
Bautismo. Di berdad San Pedro a declara na e multitud conmovi pa su
849predicashi: Arepenti y sea batisa cada un di boso den nomber di Hesu
Cristo pa pordon di boso picanan; y boso lo ricibi e don di Spirito
Santo (Actonan 2, 38). E apostelnan y nan ayudantenan ta ofrece
Bautismo na ken cu a kere den Hesus: na e Hudiunan, na esnan cu ta
15

Cf Mc 16, 15-16
Cf Mt 3, 15
17
Cf Fil 2, 7
18
Cf Mat 3, 16-17
19
Cf Mc 10, 38; Lc 12, 50
20
Cf Hu 19, 34
21
Cf Hu 5, 6-8
22
Cf Hu 3, 5
23
SAN AMBROSIO, De sacramentis, 2, 6; PL 16, 425C
16

428

teme Dios, na e paganonan24. Semper ta mira Bautismo conecta cu fe:


Kere den Seor Hesus y lo bo ta salba, abo y tur hende den bo cas,
San Pablo a declara na su cuidado di preso na Philipi. Y e storia ta
continua: y mesora a batisa e cuidado di preso cu henter su famia
(Act. 16, 31-33).
1227. Di acuerdo cu San Pablo, creyente pa medio di Bautismo
ta drenta den comunion cu Cristo Su morto, ta dere cu nE y ta
resucita cu nE:
790
Of ta lubida boso a lubida cu esnan cu a uni cu Cristo Hesus pa medio
di bautismo, a uni cu nE den su morto? Kiermen cu pa medio di nos
bautismo nos tabata dera y a muri hunto cu Cristo, pa mescos cu El
a keda lanta for di morto pa medio di e poder glorioso di Tata, nos
tambe lo ta lanta for di morto pa biba un bida nobo (Rm 6, 3-4)25.
A rebisti cu Cristo esnan batisa (Gal 3, 27). Mediante Spirito Santo
Bautismo ta un bao cu ta purifica, ta hustifica y ta santifica26.

1228. Pesey Bautismo ta un bao di awa den cual e simia inmortal


di Palabra di Dios ta produci su efecto di duna bida 27. San Agustin ta
bisa di Bautismo: Accedit verbum ad elementum, et fit sacramentum
(Ta uni palabra na elemento material y e ta bira un sacramento) 28.
III.

CON TA CELEBRA SACRAMENTO DI BAUTISMO?

Iniciacion Cristian
1229. Desde tempo apostolico, pa bira un Cristian por logra esey
haciendo un biahe y un iniciacion den diferente etapa. E caminda aki
por hacie lihe of poco poco, pero cierto elemento esencial semper
mester ta presente: proclamacion di Palabra, aceptacion di Evangelio
cu tin como consecuencia conversion, profesamento di fe, Bautismo

24

Cf Act. 2, 41; 8, 12-13; 10, 48; 16, 15


Cf Col 2, 12
26
Cf 1 Co 6, 11; 12, 13
27
Cf 1 P 1, 23; Ef 5, 26
28
SAN AGUSTIN, In Evangelium Johannis tractatus, 80, 3
25

429

mes, dramamento di Spirito Santo y admision na comunion


Eucaristico.
1230. E iniciacion aki a varia masha hopi durante siglo segun
circunstancia. Den e prome siglonan di Iglesia, e iniciacion Cristian
a mira un desaroyo considerabel. Un periodo largo di catecumenado 1248
tabata inclui un serie di rito preparativo, cual tabata marca logro
liturgico, na e caminda di e preparacion catecumenal y tabata culmina
den celebracion di sacramento di iniciacion Cristian.
1231. Awo cu Bautismo di mucha chikito a bira e forma den cual ta
celebra e sacramento aki normalmente, esaki a bira un acto unico cu ta
integra na un manera masha corto e etapanan prome cu iniciacion
Cristian. Pa su mesun naturalesa batisamento di mucha chikito ta exigi
un catecumenado despues di bautismo. No solamente tin un necesidad
pa instruccion despues di Bautismo, pero tambe esaki ta necesario pa
gracia di bautismo por florece den crecemento personal. Esaki ta
13momento propio di catisashi.
1232. Concilio Vaticano II a restaura pa Iglesia Latin
e catecumenado pa adulto, parti den diferente etapa 29. Por haya
e ritonan pa e etapanan aki den e Ordo initiationis christianae
adultorum (1972). E Concilio tambe ta duna permiso pa: den pais
misionero, adicional na locual ta prescribi pa tradicion Cristian, por
1204admiti elemento di rito di iniciacion, cual ya ta den uzo entre cierto
pueblo, basta cu por adapte na ritual Cristian30.
1233. Awendia den tur rito, latino y oriental, iniciacion Cristian di
adulto ta cuminsa cu entrada den e catecumenado y ta culmina den un
solo celebracion di e tres sacramentonan di iniciacion: Bautismo,
Confirmacion y Eucaristia31. Den rito oriental iniciacion di mucha
1290chikito tambe ta cuminsa cu Bautismo inmediatamente sigui pa
Confirmacion y Eucaristia, mientras cu den rito Romano ta sigui

29

Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 64


Ibid., 65; cf 37-40
31
Cf Concilio di Vaticano, Ad gentes, 14; CDC, 851; 865; 866
30

430

aanan di catisashi prome cu complete mas despues pa Eucaristia,


culminacion di iniciacion Cristian32.
Mistagogia di celebracion
1234. Por mira sentido y gracia di sacramento di Bautismo claramente
den rito di su celebracion. Siguiendo gesto y palabra di e celebracion
aki cu un participacion atento, ta inicia e creyentenan den rikesa cu
e sacramento aki ta nifica y berdaderamente ta efectua den cada
persona nobo batisa.
1235. E seal di cruz, na cuminsamento di celebracion, ta marca cu 617
imprenta di Cristo, esun cu ta bay pertenece na djE y ta nifica gracia 2157
y redencion cu Cristo a gana pa nos pa medio di Su cruz.
1236. E proclamacion di Palabra di Dios ta ilumina candidato
y asamblea cu e berdad revela y ta causa aclamacion di fe, cual ta
inseparabel di Bautismo. En berdad, Bautismo ta sacramento di fe
den un forma particular, ya cu e ta entrada sacramental den bida di fe.

1122

1237. Ya cu Bautismo ta nifica liberacion di pica y di su instigado,


diabel, ta pronuncia un of mas exorcismo riba e candidato. 1673
E celebrante despues ta hunte cu azeta di catecumeno, of ta pone
su man riba dje y explicitamente e ta renuncia satanas. Di e manera
aki prepara, e por profesa e fe di Iglesia, na cual ta confie pa medio di
Bautismo33.
189
1238. E awa di bautismo e ora ta consagra pa un oracion di epiclecis
(sea na e momento aki mes of na Vigilia di Pasco Grandi). Iglesia ta 1217
pidi Dios si pa medio di Su Yiu e poder di Spirito Santo por baha riba
e awa, pa asina esnan cu batisa den dje por nace di awa y di Spirito
(Hu 3, 5).
1239. E rito esencial di sacramento ta sigui: miho bisa: Bautismo.
E ta nifica y berdaderamente ta efectua morto pa pica y entrada den
bida di Santisimo Trinidad pa medio di configuracion na Misterio 1214
32
33

Cf CIC, cann 851, di 2; 868


Cf Rm 6, 17

431

Pascual di Cristo. Ta efectua Bautismo den su manera mas expresivo


pa un tripel baymento bou awa. Pero ya desde tempo antiguo por
a realise bashando awa tres biaha riba cabez di e candidato.
1240. Den Iglesia Latin ta acompaa e tripel bashamento di awa aki
pa e sacerdote su palabranan: N., mi ta batisa bo den nomber di Tata
y di Yiu y di Spirito Santo. Den liturgia oriental e catecumeno ta bira
cara pa oriente y e sacerdote ta bisa: E sirbido di Dios, N., ta batisa
den nomber di Tata y di Yiu y di Spirito Santo. Mientras e ta invoca
cada persona na Santisimo Trinidad, sacerdote ta hinca e candidato
bou awa y ta sace atrobe.
1241. E huntamento cu crisma sagrado, azeta perfuma y consagra pa
ta nifica regalo di Spirito Santo na esun cu a caba di batisa,
783kende a bira un Cristian, esta, uno hunta pa Spirito Santo, incorpora
den Cristo, kende ta hunta como sacerdote, profeta y rey34.

1294, 1574obispo,

1242. Den liturgia di Iglesia oriental, huntamento despues


di Bautismo ta e sacramento di Crismacion (Confirmacion).
Den liturgia Romano huntamento despues di Bautismo ta anuncia
1291e di dos huntamento cu crisma sagrado cu mas despues obispo lo
efectua: Confirmacion, cual lo confirma y completa e huntamento
di bautismo.
1243. E paa blanco ta un simbolo cu e persona batisa a rebisti su
mes cu Cristo (Gal 3, 27): el a resucita cu Cristo. E bela, sendi for di
bela di Pasco, ta nifica cu Cristo a ilumina esun cu a caba di acepta fe.
1216Den djE esnan batisa ta luz di mundo (Mt 5, 14)35. Esun recien
batisa awo ta den e unico Yiu, un yiu di Dios cu tin derecho di resa
2769e oracion di yiunan di Dios: Nos Tata.
1244. Prome Santa Comunion. Awo cu neofito (esun cu a caba
di acepta fe) a bira yiu di Dios rebisti cu e paa di casamento,
e ta admiti na e cena di casamento di e Lamchi y e ta ricibi
1292e cuminda di bida nobo, Curpa y Sanger di Cristo. Iglesia oriental ta
mantene un conscientisacion bibo di union di iniciacion Cristian
34
35

Cf Ritual Romano, Ordo baptismi pavulorum, Praenotanda, 62


Cf Phil 2, 15

432

dunando Santo Comunion na tur esnan recien batisa y confirma, hasta


na mucha chikito, recordando palabra di Seor: Laga mucha bini
cerca mi, no stroba nan (Mc 10, 14). Iglesia Latin, cu ta reserva
admision na Santo Comunion, na esnan cu a yega edad
di razonamento, ta expresa orientacion di Bautismo na Eucaristia door
di laga nan trece chikitin recien batisa na altar pa oracion di Nos Tata.
1245. E bendicion solemne ta conclui e celebracion di Bautismo.
Na Bautismo di esnan recien naci e bendicion di mama ta ocupa un
luga special.
IV.

KEN POR RICIBI BAUTISMO?

1246. Por batisa solamente tur persona cu no ta batisa ainda 36.


Bautismo di adulto
1247. Desde cuminsamento di Iglesia, Bautismo di hende grandi ta un
practica comun na unda e proclamacion di Evangelio ainda tabata
nobo. Pesey e catecumenado (preparacion pa Bautismo) tin un luga
importante. E iniciacion aki den fe y den bida Cristian lo mester haci
capaz pa ricibi e regalo di Dios den Bautismo, den Confirmacion
y den Eucaristia.
1248. E catecumenado of formacion di catecumenonan, tin como meta
pa laga nan conversion y nan fe madura, como contesta na iniciativo 1230
divino y den union cu un comunidad eclesiastico. Ta trata di un
formacion den bida Cristian completo durante cual discipel lo uni
cu Cristo su maestro. E catecumenonan mester ta bon prepara den
misterio di salbacion y den practica dje virtud evangelico y mester
ta introduci den bida di fe, di liturgia y di caridad di Pueblo di Dios, pa
medio di rito sagrado consecutivamente 37.
1249. E catecumenonan ya caba a uni nan mes na Iglesia, ya nan
ta pertenece na hogar di Cristo y hopi biaha ya caba nan ta bibando
36
37

CDC, 864; CCEO, 679


Concilio di Vaticano II, Ad gentes,14; cf Ritual Romano, Ordo
initiationis christianae, 19 y 98

1259

433

un bida di fe, di speransa y di caridad 38. Cu amor y preocupacion


mama Iglesia ya caba ta brasa nan como su mesun yiunan 39.
Bautismo di mucha chikito
19961250.

Naci cu un naturalesa humano cu a cay y mancha door di pica


original, mucha chikito tambe mester nace di nobo den Bautismo 40, 403
pa asina libra nan di poder di scuridad y trece nan den reino di libertad
di yiu di Dios41, na cual ta yama tur ser humano. Cu ta ricibi e gracia
di salbacion completamente pornada ta sali na cla particularmente den
Bautismo di mucha chikito. Iglesia y e mayornan lo ta nengando un
mucha e gracia precioso di por bira un yiu di Dios, si nan no batisa
e mucha djis despues di su nacemento 42.
1251. Mayornan Cristian lo reconoce cu e practica aki ta di acuerdo
tambe cu nan papel como cuidado di bida cu Dios a confia den nan
man43.
1252. E practica di Bautismo di mucha ta un tradicion di Iglesia. Tin
testimonio explicito di e practica aki desde siglo II y por ta bien
posibel cu, desde cuminsamento di predicamento apostolico, na unda
hogarnan completo a ricibi Bautismo 44, lo a batisa mucha chikito
tambe45.
Fe y Bautismo
Bautismo ta sacramento di fe46. Pero fe mester di un comunidad
di creyente. Ta solamente den fe di Iglesia cada fiel por kere.

11231253.

16838

Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 14


Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 14; CDC, cann. 206; 788, 3
40
Cf Concilio di Trente: DS 1514
41
Cf Col 1, 12-14
42
Cf CDC, 867; CCEO, 681; 686, 1
43
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 11; 41; Id., Gaudium
et spes, 48; CDC cann. 868
44
Cf Hch 16, 15. 33; 18, 8; 1 Co 1, 16
45
Cf CONGREGACION PA DOCTRINA DI FE, instr. Pastoralis actio,
AAS 72 (1980), 1137-1156
46
Cf Mc 16, 16
39

434

Fe rekeri pa Bautismo no ta un fe perfecto y madura, ma e ta un


comienso cu ta yama pa bay desaroya. Ta puntra e catecumeno of
e padrino: Kico bo ta pidi Iglesia di Dios? E contesta ta: Fe!
1254. Pa tur esnan batisa, sea mucha of adulto, fe tin di crece despues
di Bautismo. Pa e motibo aki Iglesia cada aa ta celebra durante
2101Vigilia di Pasco Grandi, renobacion di e promesanan di bautismo.
E preparacion pa Bautismo solamente ta duna guia te na drempel
di bida nobo. Bautismo ta fuente di bida nobo den Cristo, for di kende
henter e bida Cristian ta brota.
1255. Pa gracia di Bautismo por desaroya ayudo di e mayornan ta 1311
masha importante. Mescos tambe e papel di padrino of madrina,
kende mester ta creyente firme, apto y cla pa yuda esun recien batisa,
tanto mucha como adulto, riba e caminda di bida Cristian 47. Nan tarea
ta un berdadero funcion eclesiastico (officium)48. Henter comunidad
eclesiastico ta carga cierto responsabilidad pa desaroyo y seguridad
di gracia duna dia di Bautismo.
V.

KEN POR BATISA?

1256. administradonan comun di Bautismo ta obispo y pastor y 1239-1240


den Iglesia Latin, tambe diacono 49. Den caso di urgencia, cada ken,
hasta un persona cu no ta batisa, ma cu tin e intencion rekeri, por 1752
batisa hende uzando formula di Bautismo di Santisimo Trinidad. E
intencion rekeri ta: kier haci loke Iglesia ta haci na ora di batisamento.
Iglesia ta busca e rason di e posibilidad aki den e boluntad universal di
Dios pa salba50 y e necesidad di Bautismo pa salbacion51.
VI.

47

NECESIDAD DI BAUTISMO

Cf CDC, 872-874
Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 67
49
Cf CIC, 861, 1; CCEO, 677, 1
50
Cf 1 Tm 2, 4
51
Cf Mc 16, 16; Concilio di Florencia: DS,1315; NICOLAS I, Contesta
Ad consulta vestra: ibid., 646; CDC, 861, 2
48

435

1257. Seor mes ta afirma cu Bautismo ta necesario pa salbacion 52. 1129


Pesey tambe El a manda Su discipelnan bay proclama Evangelio 161, 846
na tur nacion y pa batisa nan 53. Bautismo ta necesario pa salbacion
di esnan na kende a proclama Evangelio y kende tabata tin
e posibilidad di pidi pa e sacramento aki 54. Iglesia no conoce niun otro
manera sino Bautismo cu ta sigura entrada den felicidad eterno: pesey
Iglesia ta cuida pa e no neglisha e mision cu el a ricibi di Seor, esta
pa percura pa tur esnan cu por batisa ta renaci di awa y
Spirito. Dios a mara salbacion na sacramento di Bautismo, pero su
salbacion no ta mara na Su sacramentonan.
1258. Iglesia semper a tene firmemente na e conviccion cu esnan cu
pa causa di nan fe sin cu nan a ricibi Bautismo ta batisa pa nan
morto pa y cu Cristo. E Bautismo di sanger aki, mescos cu e deseo pa
haya Bautismo, ta produci fruta di Bautismo sin cu e ta un sacramento.

2473muri

1259. E catecumenonan cu muri prome cu nan Bautismo, nan deseo


pa ricibi esaki, hunto cu nan arepentimento pa nan picanan
y nan caridad, ta sigura nan cu nan ta haya salbacion cu nan no por
a ricibi pa medio di sacramento.

1249ferviente

1260. Desde cu Cristo a muri pa tur hende e vocacion ultimo


di hende ta e mesun, esta e vocacion divino. Nos ta kere cu Spirito
Santo ta ofrece na tur hende e posibilidad di ta participe, na un manera
55
848conoci pa Dios so, na e misterio Pascual . Cualkier hende cu no
conoce Evangelio di Cristo y di Su Iglesia, pero ta busca e berdad
y ta haci e boluntad di Dios di acuerdo cu su conocemento di dje,
por salba. Por supone cu un persona asina lo a desea Bautismo sigur
si e tabata conoce su necesidad.
1261. Loke ta trata e muchanan kende nan a muri sin haya Bautismo,
Iglesia unicamente por confia nan na misericordia di Dios, manera
Iglesia ta haci den su rito di entiero pa nan. En berdad, e gran
52

Cf Hu 3, 5
Cf Mt 28, 19-20; cf Concilio di Trent: DS 1618; Concilio di Vaticano II,
Lumen gentium 14; Id., Ad gentes, 5
54
Cf Mc 16, 16
125055
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 22; cf Id., Lumen gentium 16;
Id., Ad gentes, 7
53

436

misericordia di Dios kende ta desea pa tur hende ta salba 56


y Hesucristo Su ternura pa mucha, loke a ponE bisa: Laga
e muchanan bin cerca Mi, no stroba nan (Marc 10, 14), ta permiti nos
confia cu tin un manera di salbacion pa mucha cu muri sin cu nan
a batisa. Ta pesey ta mas urgente ainda e yamada di Iglesia pa no
preveni mucha chikito di bin cerca Cristo pa medio di e don di santo
Bautismo.

56

Cf 1 Tm 2, 4

437

VII. GRACIA DI BAUTISMO


1262. Ta aclarea diferente efecto di Bautismo door di elemento
sensibel di rito sacramental. Sakmento bou awa ta simbolisa no
solamente morto y purificacion, sino tambe regeneracion
y renobacion. Pues e dos efectonan principal ta purificacion di pica
y nacemento nobo den Spirito Santo57.

1234

Pa pordon di pica
1263. Pa medio di Bautismo tur pica ta pordona, e pica original
y e picanan personal, mescos tambe tur castigo pa causa di pica 58. 977
Den esnan cu a renace nada no ta resta cu por impedi nan entrada den 1425
e Reino di Dios, ni Adam su pica, ni pica personal, tampoco
consecuencia di pica, di cual esun mas pio ta separacion di Dios.
1264. Mester bisa si cu cierto consecuencia di pica temporalmente ta
keda den esun batisa, esta por ehempel sufrimento, malesa, morto
y debilidad inherente na bida manera, esun di caracter etc., como
tambe inclinacion pa peca cu Tradicion ta yama concupiscencia, 976, 2514,
of fomes peccati (e tendencia pa haci pica): ya cu concupiscencia 1426
ta poni pa nos lucha cu ne, e no por causa dao na esun cu no
ta consenti, pero cu fuertemente ta resistie pa gracia di Hesucristo.
En berdad, no por corona un atleta, si e no competi segun regla 405
(2 Tim 2, 5)59.
Un criatura nobo
1265. Bautismo no solamente ta purifica e recien batisa di tur pica,
pero tambe e ta hacie un criatura nobo, un yiu adopta di Dios 60, 505
kende a bira un participe den naturalesa divino 61 (2 Co 5, 17), 460

57

Cf Hch 2, 38; Hu 3, 5
Cf Concilio di Florencia: DS 1316
59
Concilio di Trent: ibid., 1515
60
Cf Ga 4, 5-7
61
Cf 2 P 1, 4
58

438

un miembro di Cristo62 y co-heredero cu nE 63 y un tempel di Spirito


Santo64.
1266. Santisimo Trinidad ta duna esun batisa e gracia santificante,
1992e gracia di hustificacion cu:

1812

1831
1810

ta hacie kere den Dios, carga speransa den djE, stimE pa


medio di virtud teologal;
ta dune e poder pa biba y actua bou guia di Spirito Santo
mediante don di Spirito Santo;
ta permitie crece den bondad pa medio di virtud moral;

Asina henter organismo di bida spiritual Cristian tin su rais den


Bautismo.
Incorpora den Iglesia, e Curpa di Cristo
1267. Bautismo ta haci nos miembro di Curpa di Cristo: Pesey
782nos ta miembro di otro (Ef 4, 25). Bautismo ta incorpora nos den
Iglesia. Di fuente di Bautismo ta nace un Pueblo di Dios di Aliansa
Nobo, cu ta surpasa tur limite tanto natural como humano di tur
nacion, cultura, rasa y sexo; Pasobra nos tur ta batisa pa un Spirito
y den un Curpa (1 Co 12, 13).
1268. Esnan batisa a bira piedra bibo pa traha un cas spiritual cu
nan, pa nan ta un sacerdocio santo (1 P 2, 5). Pa medio di Bautismo
nan ta comparti den sacerdocio di Cristo, den Su mision profetico
1141y real. Nan ta un rasa scogi, un sacerdocio real, un nacion santo,
Dios Su mesun pueblo, cu por declara hecho milagroso di djE
kende a yama nan for di scuridad pa drenta den Su luz maraviyoso
(1 P 2, 9). Bautismo ta laga esun batisa participa den sacerdocio
784comun di fiel.
1269. Awo cu el a bira miembro di Iglesia, e persona batisa no ta
pertenece na su mes mas 65, ma na Esun kende a muri y a resucita pa
62

Cf 1 Co 6, 15; 12,27
Cf Rm 8, 17
64
Cf 1 Co 6, 19
65
Ibid.
63

439

nos66. Djawo pa dilanti e ta yama pa ta na ordo di e otronan 67, pa sirbi


nan68 den e comunidad di Iglesia y pa obedece y ta someti na lider
di Iglesia,69 tratando nan cu respet y afeccion 70. Mescos cu Bautismo 871
ta fuente di responsabilidad y di tarea, esun batisa tambe ta disfruta
di derecho den Iglesia; pa ricibi e otro sacramentonan; pa alimenta nan
pa Palabra di Dios y pa ta sosteni pa e otro ayudonan spiritual
di Iglesia71.
1270. Renaci como yiu di Dios, esnan batisa mester profesa dilanti
tur hende e fe cu nan a ricibi di Dios pa medio di Iglesia 72 y participa 2472
den actividad apostolico y misionero di Pueblo di Dios73.
Laso sacramental di union dje Cristian
1271. Bautismo ta constitui dje fundeshi di e union entre tur Cristian,
incluso esnan kende ainda no ta den comunion completo cu Iglesia 818, 838
Catolico: Pasobra hende cu ta kere den Cristo y a batisa na un
manera apropia ta den un cierto comunion, aunke imperfecto, cu
Iglesia Catolico hustifica pa fe den Bautismo nan ta incorpora den
Cristo; pesey nan a haya derecho pa ta yama Cristian y cu rason nan
ta acepta como ruman pa yui di Iglesia Catolico 74. Pesey Bautismo
ta constitui convenio sacramental dje union cu ta existi entre tur esnan
kende pa medio di dje ta renaci75.
Un marca spiritual cu no por kita

66

Cf 2 Co 5, 15
Cf Ef 5, 21; 1 Co 15-16
68
Cf Hu 13, 12-15
69
Cf Hb 13, 17
70
Cf 1 Ts 5, 12-13
71
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium 37; CIC, cann. 208-223;
CCEO, cann. 675, 2
72
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 11
73
Cf ibid., 17; ID., Ad gentes, 7; 23
74
Concilio di Vaticano II, Unitatis redeintegratio, 3
75
Ibid., 22
67

440

1272. Incorpora den Cristo pa medio di Bautismo, esun batisa ta 1121


configura cu Cristo. Bautismo ta seya e Cristian cu marca 76 (caracter)
spiritual cu no por kita mas, di su pertenencia na Cristo. Ningun pica
por kita e marca aki, ni maske cu pica impedi Bautismo di carga fruta
di salbacion77. Duna un biaha pa semper, no por ripiti Bautismo.
1273. Incorpora den Iglesia pa Bautismo, fielnan a ricibi e caracter
sacramental cu ta consagra nan pa culto religioso Cristian 78. Seyo
di Bautismo ta haci Cristian capaz y ta compromete pa sirbi Dios
pa medio di un participacion vital den santo Liturgia di Iglesia
1070y pa eherce sacerdocio di bautismo mediante testimonio di un bida
santo y di un caridad eficiente79.
1274. Spirito Santo a marca nos cu seyo di Seor (Dominicus
character)80, pa dia di redencion (Ef 4, 30)81. Bautismo
82
197berdaderamente ta seyo di bida eterno . E fiel kende a tene e seyo
2016te na fin, kiermen, kedando fiel na exigencia di su Bautismo lo por sali
di e bida aki marca cu e seal di fe 83, cu su fe di bautismo, den
expectativa di e vision feliz di Dios e cumplimento di fe y den
speransa di resureccion.
RESUMEN
1275. Ta realisa iniciacion Cristian door di tres sacramento hunto:
Bautismo cual ta e comienso di un bida nobo; Confirmacion
cual ta su forsa y Eucaristia cual ta alimenta e discipel
cu Cristo Su Curpa y Sanger pa su transformacion den Cristo.
1276. Bay anto y haci e hendenan den tur nacion mi discipel: batisa
nan den nomber di Tata, di Yiu y di Spirito Santo y sia nan
cumpli cu tur loke Mi a manda boso (Mt 28, 19-20).
76

Cf Rm 8, 29
Cf Concilio di Trent: DS 1609-1619
78
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 11
79
Ibid.
80
SAN AGUSTIN, Epistulae, 98, 5: PL 33, 362
81
Cf Ef 1, 13-14; 2 Cor 1, 21-22
82
SAN IRENEO DI LYON, Demonstratio apostolica, 3
83
Misal Romano, Canon romano, 97
77

441

1277. Bautismo ta e nacemento den bida nobo den Cristo. Segun


Seor Su boluntad, e ta necesario pa salbacion, mescos
cu Iglesia mes, den cual nos ta drenta pa medio di Bautismo.
1278. Rito esencial di Bautismo ta consisti di baymento bou awa
di e candidato of di basha awa riba su cabez, pronunciando
alabes invocacion di Santisimo Trinidad; Tata, Yiu y Spirito
Santo.
1279. E fruta di Bautismo, of e gracia di Bautismo, ta un realidad rico
cu ta inclui; pordon di pica original y di tur pica personal;
nacemento den e bida nobo, loke ta haci esun batisa bira
un yiu adopta di Tata, un miembro di Cristo y un tempel
di Spirito Santo. Pa e simpel hecho aki e persona batisa
ta keda incorpora den Iglesia, e Curpa di Cristo y ta bira
un participante den e sacerdocio di Cristo.
1280. Bautismo ta imprimi riba alma un seal spiritual cu no por kita
mas, e marca (caracter), cual ta consagra e persona batisa pa
culto Cristian. Pa via di e marca aki no por ripiti Bautismo 84.
1281. Esnan cu muri pa motibo di fe, esnan cu ta catecumeno y tur
esnan cu, sin conoce Iglesia, pero ta actua bou inspiracion
di gracia, cu ta busca Dios sinceramente y ta trata na cumpli
cu Su boluntad, por salba maske cu nan no a batisa85.
1282. Desde e tempo antiguo, Bautismo a ser duna na mucha chikito,
pasobra e ta un gracia y un regalo di Dios cu di antemano
no ta rekeri niun merito humano; ta batisa mucha den e fe
di Iglesia. Entrada den e bida Cristian ta duna acceso na
libertad berdadero.
1283. Cu respet pa e muchanan cu a muri sin a haya Bautismo,
e liturgia di Iglesia ta combida nos pa confia nan den Dios Su
misericordia y pa resa pa nan salbacion.

84
85

Cf Concilio di Trent: DS 1609 y 1624


Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 16

442

1284. Den caso di emergencia, cualkier persona por batisa un otro


basta cu e tin e intencion di haci loke Iglesia ta haci y basta cu
e basha e awa riba e cabez di e candidato bisando: Mi ta
batisa bo den nomber di Tata, di Yiu y di Spirito Santo.

443

ARTICULO 2.

SACRAMENTO DI CONFIRMACION

1285. Cu Bautismo y Eucaristia, sacramento di Confirmacion hunto ta


forma e sacramento di iniciacion Cristian, di cual e union mester
keda salbaguardia. Mester keda bon splica na fiel cu ricibimento
di sacramento di Confirmacion ta necesario pa completa gracia
di Bautismo86. Pasobra pa medio di sacramento di Confirmacion,
esnan batisa ta mara na Iglesia na un manera mas perfecto y ta
enrikece cu un forsa special di Spirito Santo. Tambe, como testigo
berdadero di Cristo, nan ta mas fuertemente obliga na extende
y defende fe pa palabra y hecho87.
I.

CONFIRMACION DEN PLAN DI SALBACION

702-7161286.

Den Testament Bieu profeta a anuncia cu Spirito di Seor lo ta


descansa riba esun cu ta sperando riba e Mesias 88 Su mision di
salbacion89. Bahamento di Spirito Santo riba Hesus na Su bautismo
door di San Huan Bautista tabata e seal cu esaki tabata Esun kende
mester a bin, E Mesias, e Yiu di Dios 90. E tabata concebi pa Spirito
Santo; Su bida completo y henter Su mision ta keda realisa den un
union total cu Spirito Santo, cual Tata a dunE sin midi (Hu 3, 34).
1287. Asina ta, e plenitud aki di Spirito no tabata pa keda unicamente
Mesias, sino tabata pa comunice na henter e pueblo Mesianico91.
Na diferente ocasion Cristo a priminti e bashamento aki di Spirito 92,
un promesa cu cual El a cumpli riba e prome diadomingo di Pasco 93
y despues na un manera mas impresionante riba dia di Pentecoste 94.
Yena di Spirito Santo e apostelnan a cuminsa proclama e obranan
maraviyoso di Dios (Hch 2, 11) y Pedro a declara e dramamento

739den

86

Cf Ritual romano, Ordo confirmationis, Praenotanda 1


Concilio di Vaticano II, Lumen gentium,11; cf Ritual romano, Ordo
confirmationis, Praenotanda 2
88
Cf Is 11, 2
89
Cf Lc 4, 16-22; Is 61, 1
90
Cf Mt 3, 13-17; Hu 1, 33-34
91
Cf Ez 36, 25-27; Jl 3, 1-2
92
Cf Lc 12, 12; Hu 3, 5-8; 7, 37-39; 16, 7-15; Hch 1, 8
93
Cf Hu 20, 22
94
Cf Hch 2, 1-4
87

444

di Spirito aki como un seal di era mesianico 95. Esnan cu a kere den
e predicashi apostolico y a keda batisa a ricibi na nan turno don di
Spirito Santo (Act 2, 38).
1288. Desde e tempo ey e apostelnan, cumpliendo cu Cristo Su
boluntad, a traspasa na esnan recien batisa mediante e ponemento di 699
man, e don di Spirito Santo cual ta completa e gracia di Bautismo 96. Ta
pa e motibo aki den e carta na e Hebreunan e doctrina concerniendo
Bautismo y ponemento di man ta poni entre e prome elementonan di e
iniciacion Cristian97. E ponemento di man ta hustamente reconoci pa
tradicion Catolico como origin di sacramento di Confirmacion, cual
den cierto forma ta haci gracia di Pentecoste keda pa semper den
Iglesia98.
1289. Masha tempran, pa profundisa mas miho e nificacion di e don
di Spirito Santo, a agrega un huntamento cu azeta perfuma (crisma) na 695
e ponemento di man. E huntamento aki ta ilustra e nomber Cristian, 436
cu ta nifica esun hunta y cu ta deriva di Cristo mes kende Dios
a hunta cu Spirito Santo (Act 10, 38). E rito dje huntamento aki
desde e tempo ey a continua, tanto na oriente como na occidente. Pa 1297
e motibo aki Iglesia Oriental ta yama e sacramento aki crismacion,
hunta cu crisma of cu myron loke ta nifica crisma. Na occidente,
e terminologia Confirmacion ta sugeri cu e sacramento aki na mesun
instante ta confirma Bautismo y ta fortifica gracia di Bautismo.
Dos tradicion: Oriente y Occidente
1290. Den e prome siglonan Confirmacion generalmente tabata
consisti di un solo celebracion hunto cu Bautismo, formando un
sacramento dobel, segun expresion di San Cipriano. Pa diferente
motibo, multiplicacion di batisamento di mucha durante henter aa,
aumento di parokia pafo di ciudad y crecemento di diocesis hopi biaha
a impedi obispo di por ta presente na tur celebracion di bautismo. Na
95

Cf Hch 2, 17-18
Cf Hch 8, 15-17; 19, 5-6
97
Cf Hb 6, 2
98
PABLO VI, c. Ap. Divinae consortium naturae
96

445
1233

occidente e deseo pa reserva na Obispo e acto di duna plenitud na


Bautismo, a causa un separacion temporario di e dos sacramentonan.
Oriente a tene nan uni, asina ta cu ta duna Confirmacion dor di
e pastor kende ta batisa tambe. Ma e por haci esaki solamente cu
e myron consagra door di Obispo99.
1291. Un custumber di Iglesia Romano a facilita desaroyo di practica
esta un huntamento dobel cu crisma sagrado despues
di Bautismo. Tabata haci prome huntamento di nobato converti
saliendo for di bao di bautismo door di sacerdote; tabata complete
pa un di dos huntamento riba frenta di e recien batisa door
di obispo100. E prome huntamento cu crisma santo door di sacerdote,
a keda mara na ritual di Bautismo: e ta nifica e participacion di esun
batisa den funcion di Cristo como profeta, sacerdote y rey. Si a duna
Bautismo na un adulto, ta un huntamento despues di Bautismo so tin,
esta esun di Confirmacion.

1242occidental;

1292. E practica di Iglesia Oriental ta duna un enfasis mayor na union


iniciacion Cristian. Esun di Iglesia Latino ta expresa mas cla
e comunion di e Cristian nobo cu obispo como wardado y sirbido di
unidad di Iglesia, di catolicismo y apostolado di su Iglesia y den
e consecuencia cu origen apostolico di Iglesia di Cristo.

1244di

II.

SEAL Y RITUAL DI CONFIRMACION

1293. Den tratamento di ritual di confirmacion, ta conveni pa


considera seal di huntamento y kico e ta nifica y ta imprimi: esta
seyo spiritual.
Huntamento, den simbolismo biblico y den esun antiguo, ta yen
695
di nificacion: azeta ta un seal di abundancia 101 y di alegria102; e ta haci
limpi (huntamento prome y despues di un bao) y e ta haci capaz
(huntamento di atleta y di luchado): ta un seal di curamento, como cu

99

Cf CCEO, can. 695, 1; 696, 1


Cf SAN HIPOLITO, Traditio apostolico, 21
101
Cf Dt 11, 14
102
Cf Sal 23, 5; 104, 15
100

446

e ta suavisa golpi y herida103 y e ta haci hende radia di beyesa, salud


y di forsa.
1294. Huntamento cu azeta tin tur e nificacionnan aki den bida
sacramental. E huntamento prome cu Bautismo cu azeta 1152
di catecumenonan ta nifica limpiesa y fortificacion: huntamento
di esnan malo ta expresa sanacion y consuelo. Huntamento despues
di Bautismo cu e crisma sagrado durante Confirmacion y Ordenacion
ta seal di consagracion. Pa medio di Confirmacion Cristian, esey ta,
esnan cu ta hunta, ta comparti na un manera mas completo den
e mision di Hesucristo y den plenitud di Spirito Santo di cual e ta
yena, pa asina nan bida por plama e aroma di Cristo (2 Co 2, 15).
1295. Mediante e huntamento aki confirmante ta ricibi e marca,
seyo di Spirito Santo. Un seyo ta simbolo di un persona 104, un seal105 698
di autoridad personal, of di ta doo di un obheto 106. Pesey antes
e soldanan tabata marca cu seyo di nan lider y esclavo cu esun
di su doo. E seyo ta haci cu un acto 107 of un documento huridico
ta autentico108 y si tin mester ta lage bira secreto109.
1296. Cristo mes a declara cu E tabata marca cu seyo di Su Tata 110.
Cristian tambe ta marca cu un seyo: Ta Dios mes ta sigura tanto 1121
nos como boso di e bida cu nos tur tin den union cu Cristo. TE mes
a consagra nos, seya nos como su propiedad y pone Spirito Santo
den nos curason como garantia di tur loke E lo bay duna nos
(2 Co 1, 21-22)111. E seyo aki di Spirito Santo ta marca cu nos
ta pertenece totalmente tanto na Cristo, na nos drentamento den Su
servicio pa semper, como na e promesa di proteccion divino na
e husgamento final112.
103

Cf Is 1, 6; Lc 10, 34
Cf Gn 38, 18; Ct 8, 6
105
Cf Gn 41, 42
106
Cf Dt 32, 34
107
Cf 1 R 21, 8
108
Cf Jr 32, 10
109
Cf Is 29, 11
110
Cf Hu 6, 27
111
Cf Ef 1, 13; 4, 30
112
Cf Rev 7, 2-3; 9,4; Ezek 9, 4-6
104

447

Celebracion di confirmacion
1297. Consagracion di crisma santo ta un acto importante cual ta
luga prome cu e celebracion di Confirmacion, cu den cierto
sentido ta forma parti di dje. Ta obsipo ta esun, kende durante di Misa
1241Crismal di Diahuebs Santo, ta consagra crisma santo pa henter su
diocesis. Den algun Iglesia Oriental e consagracion aki ta reserva pa
e patriarca:
1183tuma

E liturgia di Antioquia ta expresa e epiclesis di consagracion di crisma


santo (myron) di e forma aki: (Tata manda Bo Spirito Santo)
riba nos y riba e azeta aki cual ta nos dilanti y consagre, pa asina
e por ta pa tur cu lo ta hunta y marca cu ne, e myron sagrado, e myron
sacerdotal, e myron di rey, uncion di alegria, bisti di luz, e trahe
di salbacion, e don spiritual, e santificacion di alma y di curpa,
e felicidad cu no ta caba nunca, e seyo cu no por kita, e escudo di fe,
e escudo fuerte contra tur trabou di enemigo113.

1298. Ora celebra confirmacion separa di bautismo, manera ta e caso


den Ritual Romano, Liturgia di Confirmacion ta cuminsa
cu renobacion di promesa di Bautismo y primintimento di fe
pa confirmante. Esaki ta mustra claramente cu confirmacion ta bin
despues di Bautismo114. Ora ta batisa adulto, inmediatamente
e ta ricibi Confirmacion y e ta participa den Eucaristia 115.
1299. Den Ritual Romano obispo ta extende su mannan riba henter
e grupo dje confirmantenan. Desde e tempo dje apostelnan e gesto
aki a nifica e don di Spirito Santo. Obispo ta invoca e dramamento
di Spirito Santo cu e siguiente palabranan:

1831

113

Dios Todopoderoso, Tata di nos Seor Hesucristo,


Pa medio di awa y di Spirito Santo
Bo a libra bo sirbidonan aki di pica
Y a duna nan bida nobo.
Manda Bo Spirito Santo riba nan
Pa E ta nan ayudo y guia.

Liturgia Siriaco di Antioquia, Epiclesis di consagracion di crisma santo


Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 71
115
Cf CDC, 866
114

448
Duna nan e spirito di sabiduria y di inteligencia
E spirito di conseho y di fortalesa,
E spirito di conocemento y di temor di Dios.
Esaki nos ta pidi pa medio di Cristo nos Seor116.

1300. Awo ta sigui e rito esencial di sacramento. Den e


rito
Latin,
e sacramento di Confirmacion ta wordo administra
door di hunta crisma riba e frenta, esaki ta wordo haci 699
cu ponemento di man riba cabes y pa medio di e
palabranan: Accipe signaculum doni Spiritus Sancti
(Ricibi pa e seal aki e don di Spirito Santo)117. Den
Iglesia Oriental di rito Bizantino, despues di oracion di
epiclesis,
ta
hunta
e partinan mas significativo di e curpa cu myron: frenta,
wowo, nanishi, horea, lip, pecho, lomba, man y pia.
Cada
huntamento
ta acompaa pa e formula (Signaculum doni Spiritus
Sancti): E seyo di don di Spirito Santo.
1301. E seal di paz cu cual ta conclui e ritual di e sacramento ta
nifica y ta demostra e comunion eclesiastico cu obispo y cu tur fiel 118.
III.

EFECTONAN DI CONFIRMACION

1302. Di e celebracion por deduci cu e efecto di sacramento di


confirmacion ta dramamento di Spirito Santo, manera prome aya,
riba dia di Pentecoste Spirito a baha riba e Apostelnan.
731
1303. Pa e motibo aki, confirmacion ta duna crecemento
y profundidad na e gracia di bautismo:

116

e ta haci cu nos ta ancra nos mes mas profundo den filiacion


divino cu ta pone nos bisa Abba, Tata (Rm 8, 15);
e ta uni nos mas firme cu Cristo;
e ta aumenta donnan di Spirito Santo den nos;

Ritual romano, Ordo confirmationis, 25


PABLO IV, c. Ap. Divinae consortium naturae
118
Cf SAN HIPOLITO, Traditio apostolica, 21
117

1262-1274

449

2044

e ta perfecciona nos laso cu Iglesia119;


e ta concede na nos un forsa special di Spirito Santo pa plama
y defende nos fe pa medio di palabra y hecho como testigo
berdadero di Cristo, pa profesa cu balentia Nomber di Cristo,
pa nunca sinti berguensa di e cruz120.
Corda pues, cu abo a ricibi e signo spiritual, e
Spirito
di sabiduria y inteligencia, e Spirito di conseho y di
fortalesa,
e Spirito di conocemento y di piedad, e Spirito di
un temor santo. Cuida loke bo a ricibi. Tata Dios a
marca bo cu su signo, Cristo Seor a confirma bo y
a
pone
den
bo
curason
e
prenda
di Spirito121.

1304. Ta duna Confirmacion, mescos cu Bautismo, solamente un


so. Confirmacion indudablemente ta imprimi un marca spiritual
den alma cu hamas por kita, e caracter122, cu ta mustra cu
Hesucristo a marca e Cristian aki cu e signo di su Spirito door di yene
cu forsa cu ta bin djariba pa ta su testigo123.

1121biaha

1305. E caracter ta perfecciona e sacerdocio comun di


cu el a ricibi pa medio di Bautismo y esun cu
a confirma ta ricibi poder di profesa fe den Cristo
publicamente y comosifuera oficialmente (quasi ex
officio)124.

1268creyente

IV.

119

KEN POR RICIBI E SACRAMENTO AKI?

Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 11


Cf Concilio di Florencia: DS 1319; Concilio di Vaticano II,
Lumen gentium, 11; 12
121
SAN AMBROSIO, De mysteriis, 7, 42: PL 16, 402-403
122
Cf Concilio di Trent: DS, 1609
123
Cf Lc 24, 48-49
124
SAN TOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, III, 72, 5 ad 2
120

450

Tur persona batisa y cu ainda no a confirma por y


mester ricibi sacramento di Confirmacion 125. Ya cu
Bautismo,
Confirmacion
y Eucaristia ta forma un union, consecuentemente e
creyentenan
tin e deber di ricibi e sacramento aki na e momento
apropia126, pasobra sin Confirmacion y Eucaristia,
sacramento di Bautismo sigur ta valido y eficaz, pero
iniciacion Cristian ta keda incompleto.

12121306.

125
126

CF CDC, 889, 1
CDC, 890

451

1307. E tradicion Latin for di siglo caba ta indica e edad cu hende


por rasona como punto di referencia pa ricibi sacramento di
Confirmacion. Sinembargo, si tin peliger di morto, mester confirma
mucha tambe, ni maske e no a alcansa edad cu e mes por rasona 127.
1308. Aunke tin biaha ta yama Confirmacion e
sacramento
di madurez Cristian, nos no mester confundi fe adulto 1250
cu e edad adulto di crecemento natural. Tampoco por
lubida
cu
gracia
di Bautismo ta un gracia a base di a eligi libremente y
sin
merito,
cu no tin mester di un ratificacion pa e bira efectivo.
San
Tomas
ta recorda nos di esaki:
Edad di curpa no ta consisti di un prehuicio di alma.
Edad di curpa riba su mes no ta determinante pa e
alma. Tasina cu hende, hasta den su infancia, por ricibi
perfeccion di edad spiritual cu Sabiduria (4, 8) ta papia
di dje: behes no ta honra pa largura di tempo, tampoco
midi na cantidad di aa. Cantidad di mucha, pa medio
di forsa di Spirito Santo cu nan a ricibi, a lucha
balentemente y hasta a drama nan sanger pa Cristo128.

1309. Preparacion pa Confirmacion mester tin como


meta,
conduci
e Cristian na un union mas intimo cu Cristo, y un
confidencialidad mas bibo cu Spirito Santo su
accionnan, su donnan y su yamadanan pa por asumi
miho e responsabilidadnan apostolico di bida Cristian.
Pa logra esaki catakesis pa Confirmacion mester haci
esfuerzo pal anta un sentido di ta pertenece tanto na
Iglesia di Hesucristo, e Iglesia universal como tambe na
e comunidad parokial. E ultimo aki tin un

127
128

Cf ibid., 891; 883, 3


SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, 111, 72, 8, ad 2

452

responsabilidad particular den preparacion di esnan c


uta bay confirma129.
1310. Pa ricibi Confirmacion mester ta den estado di
gracia.
Ta
bon
pa confesa pa keda limpi di pica, pa ricibi e don di 2670
Spirito
Santo.
Un bida di oracion mas intenso mester prepara e
Cristian pa ricibi forsa y gracia di Spirito Santo cu
mansedumbre
y
dispuesto
pa actua130.
1311. Ta apropia cu candidatonan pa Confirmacion ta
sosten spiritual di un padrino of madrina, manera
ta den caso ora di Bautismo. Lo ta bon si esaki ta un di
e padrinonan di Bautismo pa mustra bon cla e unidad di
tur dos sacramento131.

1255busca

V.

E ADMINISTRADO DI CONFIRMACION

1312. E

administrado

original

di

Confirmacion

ta

1233obispo132.

Na oriente ta custumber cu mesun pastor cu ta batisa tambe ta


confirma, di biaha durante mesun celebracion. Sinembargo e ta haci
esaki cu e crisma sagrado cu patriarca of obispo a bendiciona, loke ta
expresa unidad apostolico di Iglesia di cual e lasonan ta reforsa pa
sacramento di Confirmacion. Den Iglesia Latin ta aplica
mesun disciplina durante Bautismo di adulto of ora un
persona batisa den un otro comunidad Cristian cu no tin
Confirmacion valido wordo admiti den comunion pleno
cu Iglesia133.

129

Cf Ritual romano, Ordo confirmationis, Praenotanda, 3


Cf Hch 1, 14
131
Cf Ritual Romano, Ordo confirmationis, Praenotanda 5; 6; CDC 893, 1. 2
132
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 26
133
Cf CDC 883, 2
130

453

Den rito Latin, e administrado normal di


Confirmacion ta obispo134. Aunke obispo por, pa motibo grave,
duna un sacerdote autoridad pa duna sacramento di Confirmacion 135,
lo ta mucho mas na su luga pa e mes efectua e sacramento aki, pa
motibo
di
nificacion
di e sacramento aki. Mester corda cu ta netamente pa e
motibo
aki
a
separa
Confirmacion
for
di
Bautismo.
Obispo ta e sucesor
1285
di apostel y a ricibi e mandato total pa efectua sacramento. Ora cu
efectua
e confirmacion aki claramente ta keda expresa cu e acto sagrado aki
tin como efecto un laso mas estrecho cu Iglesia, cu su origen
apostolico y cu su mision pa duna testimonio di Cristo.
12901313.

1314. Si un Cristian ta den peliger di morto cualkier sacerdote


136
1307por confirme . Por cierto Iglesia no kier pa niun di su
yiunan,
con chikito cu e por ta, despedi di e mundo aki sin
wordo perfecciona door di Spirito Santo cu e don di
plenitud di Cristo.

134

Cf Ibid., 882
Cf Ibid., 884, 2
136
Cf Ibid., 883, 3
135

454

RESUMEN
1315. Ora e apostelnan, cu tabata na Herusalem, a tende cu Samaria
a acepta palabra di Dios, nan a manda Pedro y Huan cerca
nan, cu despues cu nan yegada a resa un oracion pa pidi
Spirito Santo baha riba nan. Pasobra ainda Spirito Santo no
a baha riba ningun di nan; solamente nan a batisa den nomber
di Seor Hesus. Nan a pone man riba nan y nan a ricibi Spirito
Santo (Hch 8, 14-17).
1316. Confirmacion ta perfecciona gracia di Bautismo; e ta
e sacramento cu ta duna Spirito Santo pa ancra nos mas
profundo den filiacion divino, incorpora nos mas estrecho cu
Cristo, haci nos laso cu Iglesia mas firme, mara nos mas ainda
na su mision y yuda nos duna testimonio di nos fe no
solamente cu palabra pero tambe cu hechonan.
1317.

Confirmacion mescos cu Bautismo ta imprimi den alma


di e Cristian un signo spiritual of marca cu no por kita mas;
ta pesey un biaha so por ricibi e sacramentonan aki.

1318.

Na Oriente ta duna e sacramento aki pareu cu


Bautismo, sigui pa participacion na Eucaristia. E
tradicion aki ta expresa unidad di e tres
sacramentonan
di
iniciacion
Cristian.
Den Iglesia Latin ta efectua e sacramento aki ora
cu a alcansa e edad caminda e persona por
rasona
pa
su
mes
y normalmente ta obispo ta haci e celebacion aki
y esey ta nifica cu e sacramento aki ta reforsa e
laso eclesiastico.

1319. E candidato pa Confirmacion cu por rasona mester por profesa


su fe, mester ta den estado di gracia, tin intencion pa ricibi
sacramento y prepara pa asumi e papel di discipel y testigo
di Cristo den comunidad eclestial y den asunto temporal.

455

1320. E rito esencial di Confirmacion ta huntamento cu


Crisma Santo riba frenta di e candidato (na
Oriente
tambe
riba
otro
parti
di curpa y e sentidonan), cu ponemento di man
door
di e administrado di Confirmacion y e
palabranan: Accipe signaculum doni Spiritus
Sancti (Ricibi pa e seal aki e don di Spirito
Santo), den rito Romano: Seal di don di Spirito
Santo, den rito bizantino.
1321. Ora ta celebra Confirmacion separa di Bautismo, e conexion
cu Bautismo ta keda expresa den renobacion di compromiso
di Bautismo. Celebracion di confirmacion durante Eucaristia
ta contribui na subraya unidad di sacrarmentonan di iniciacion
Cristian.

456

ARTICULO 3.

SACRAMENTO DI EUCARISTIA

1322. Santo Eucaristia ta culmina e iniciacion Cristian.


1212
Esun
cu
pa medio di Bautismo a wordo eleva na dignidad di
sacerdocio
real
y pa medio di Confirmacion a conforma su mes mas cu
Cristo
pa medio di Confirmacion, ta participa pa medio di
Eucaristia hunto cu henter comunidad na e Sacrificio
propio di Seor.
1323. Den e ultimo Cena, durante e anochi cu nan a
entregE, nos Salbador a institui e sacrificio eucaristico
di su curpa y su sanger pa perpetua e sacrificio di cruz
durante tur siglo te ora E bolbe, y asina confia su Bruid
stima, Iglesia, cu un recuerdo di su morto
y resurreccion: un sacramento di piedad, signo di 1402
unidad, laso di amor, bankete di Pasco, den cual nos ta
ricibi
Cristo,
nos
alma
ta
yena
di gracia y nos ta haya un tesoro di gloria cu ta spera
nos den futuro137.
I.

EUCARISTIA, FUENTE Y CULMINACION


DI BIDA ECLESIAL

1324. Eucaristia ta fuente y culminacion di henter bida Cristian 138.


E otro sacramentonan, mescos cu tur ministerio eclesial y trabou 864
apostolico ta uni y mara na Santo Eucaristia. Pasobra Santo
Eucaristia ta contene tur tesoro spiritual di Iglesia cu ta Cristo mes,
nos Lamchi di Pasco139.
1325. Eucaristia ta nifica y ta realisa comunion di bida
775
cu
Dios
y e unidad di Pueblo di Dios door di cual Iglesia ta keda
137

Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 47


Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 11
139
Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 5
138

457

existi.
E ta e culminacion di tanto e accion di Dios santificando
e
mundo
den Cristo, como di e adoracion cu hende ta ofrece na
Cristo
y pa medio di djE na Tata den Spirito Santo140.
1326. Finalmente ya caba nos ta uni nos mes pa medio di celebracion
Eucaristia cu liturgia celestial y nos ta anticipa bida eterno, ora
Dios ta tur cos den nos tur141.

1090di

1327. Brevemente Eucaristia ta resumen y totalidad di nos fe:


manera di pensa ta den harmonia cu Eucaristia y na su turno
Eucaristia ta confirma nos manera di pensa142.

1124Nos

II. NOMBER DI E SACRAMENTO AKI


1328. E rikesa inagotabel di e Sacramento aki ta keda expresa den
diferente nomber cu a dune. Cada un di e nombernan aki ta demostra
algun di su aspectonan. El a haya e nomber di:
Eucaristia, pasobra e ta un accion di gracia na Dios.
2637
1082E palabranan eucharistein (Lc 22, 19; 1 Co 11, 24) y eulogein
1359(Mt 26, 26; Mc 14, 22) ta recorda riba e bendicionnan Hudiu cu
specialmente durante cena ta anuncia obra di Dios: creacion, salbacion
y santidad.
1329. Cena di Seor143 pasobra ta trata di e Cena cu Seor a celebra
1382cu su discipelnan riba e anochi prome cu su pasion y di anticipacion
di e cena di boda di e Lamchi144 den Herusalem celestial.
Kibramento di pan pasobra e rito aki, propio na e cena Hudiu
Hesus a utilise ora El a bendiciona y parti e pan como cabez di

140

Congregacion pa culto divino, inst. Eucharisticum mysterium, 6,


AAS 59 (1967), 539-573
141
Cf 1 Co 15, 28
142
SAN IRENO DI LYON, Adversus haereses, 4, 18, 5
143
Cf 1 Co 11, 20
144
Cf Ap 19, 9

458

famia145, specialmente durante e ultimo Cena 146. Den e gesto aki su


discipelnan lo reconoce despues di su resurreccion 147 y cu e expresion
aki e prome Cristiannan lo designa nan asambleanan eucaristico 148.
Esaki ta nifica cu tur cu come di e pan kibra unico aki, cu ta Cristo, ta
149
790uni nan mes cu nE y ta forma un solo curpa cu nE .
Asamblea eucaristico (synaxis), pasobra ta celebra Eucaristia
den e asamblea di creyentenan, expresion visibel di Iglesia 150.
1348
1330. E recuerdo di pasion y resureccion di Seor.
1341
Santo Sacrificio, pasobra e ta actualisa e unico sacrificio di
Cristo, nos Salbador y ta inclui e ofrenda di Iglesia of tambe Santo
Sacrificio di misa, sacrificio di alabansa (Hch 13, 15)151, sacrificio 2643
spiritual152, sacrificio puro153 y santo, como cu e ta completa y supera 614
tur sacrificio di Aliansa Antiguo.
E Liturgia santo y divino, pasobra henter liturgia di Iglesia
ta haya su centro y su expresion mas cera den celebracion
di e Sacramento aki; den mesun sentido ta yame tambe celebracion
di misterio santo. Ta papia tambe di Santisimo Sacramento pasobra 1169
e ta e Sacramento di tur Sacramento. Cu e nomber aki tambe
ta designa e especienan eucaristico warda den tabernakel.
1331. Comunion pasobra nos ta uni nos mes cu Cristo pa medio
di e Sacramento aki cu ta laga nos participa na Su Curpa y Su Sanger 950
pa forma un solo curpa154. E ta carga e nomber tambe di cos santo
(ta hagia; sancta)155 esaki ta e prome nificacion di
comunion di santo den Simbolo di Apostelnan e pan 948
1405

145

Cf Mt 14, 19; 15, 36; Mc 8, 6, 19


Cf Mt 26,26; 1 Co 11,24
147
Cf Lc 24, 13-35
148
Cf Hch 2, 42. 46; 20, 7. 11
149
Cf 1 Co, 16-17
150
Cf 1 Co 11, 17-34
151
Cf Sal 116, 13. 17
152
Cf 1 P 2, 5
153
Cf Ml 1, 11
154
Cf 1 Co 10, 16-17
155
Constitutiones Apostolorum, 813, 12; Didache, 9, 5; 10, 6
146

459

di
angelnan,
pan
di shelo, remedi di inmortalidad156, viatico

for

1332. Santa Misa pasobra liturgia den cua misterio di


849
salbacion
ta keda realisa ta termina cu manda e fielnan bay
(missio) pa nan cumpli cu Dios su boluntad den nan bida diario.

156

SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA, Epsitula ad Ephesios, 20, 2

460

III.

EUCARISTIA DEN PLAN DI SALBACION

Signonan di pan y bia


1333. Den curason di celebracion Eucaristico tin pan y bia cualnan,
palabra di Cristo y pa invocacion di Spirito Santo, ta bira Cristo Su
Curpa y Sanger. Fiel na Seor Su encargo, Iglesia ta sigui haci, na Su
memoria y te na Su bolbemento glorioso, loke El a haci riba e dia
prome cu Su pasion: El a tuma pan y El a tuma e caliz yen
di bia. E signonan di pan y bia ta bira, na un manera
misterioso, Curpa y Sanger di Cristo, tambe nan ta sigui
1147nifica
e
bondad
1148di creacion. Pues, durante di ofrenda, nos ta gradici
Creador
pa
pan
y bia157, fruta di trabou di hende, pero mas cu tur cos, fruta
di tera y di mata di wijndruif, don di Creador. Iglesia ta mira
den e rey y sacerdote Melkizedek, kende a ofrece pan y bia
(Gn 14, 18), un prefiguracion di su mesun ofrenda158.
1350pa

1334. Den Aliansa Bieu, tabata ofrece pan y bia den


entre
1150sacrificio
1363e
prome frutanan di tera como un signo di
reconocemento na Creador. Pero tambe nan ta ricibi un
nificacion nobo den contexto di e Exodo: pan sin yist cu
Israel ta come cada aa riba Pasco ta conmemora
e salimento pura cu a libra nan for di Egipto. E recuerdo
di mana den desierto, semper lo corda Israel cu e ta
biba
di
pan
di
Palabra
di Dios159. nan pan di cada dia ta fruta di Tera Priminti,
garantia di fieldad di Dios na Su promesa. E caliz di
bendicion (1 Co 10, 16), na final di e comemento di
Pasco Hudiu ta aadi un dimension escatologico na e
alegria festivo di bia, e espera Mesianico riba
restablecemento di Herusalem. Ora Hesus a institui
Eucaristia
El
157

Cf Sal 104, 13-15


Cf Misal Romano, Canon Romano 95
159
Cf Dt 8, 3
158

461

a duna un nificacion nobo y definitivo na bendicion di


pan y di e caliz.
1335. E milagro di multiplicacion di pan, ora Seor a duna bendicion,
1151kibre y repartie pa medio di su discipelnan, pa nan alimenta
e multitud, ta prefigura e sobreabundancia di e pan unico aki di Su
Eucaristia160. E seal di awa cambia den bia na Kana ya caba ta
anuncia e Ora di glorificacion di Hesus. E ta manifesta e cumplimento
di e fiesta di casamento den Reino di Tata, unda creyentenan lo bebe
bia nobo cu a bira Sanger di Cristo.
1336. E prome anuncio di Eucaristia a dividi e
discipelnan, mescos cu e anuncio di Pasion a scandalisa
nan: E lenguahe aki ta dificil pa traga, ta ken por
scuche? (Hu 6, 60). Eucaristia y e cruz ta baranca riba
caminda. E ta mesun misterio y semper e ta forma un
ocasion pa division. Boso tambe kier bay? (Hu 6, 67).
Semper e pregunta aki ta resona den transcurso di 1327
siglonan, como un invitacion di amor pa descubri cu
solamente E tin palabra di bida eterno (Hu 6, 68) y cu
ricibiendo den fe e don di Su Eucaristia ta nifica ricibi E
mes.
Institucion di Eucaristia
1337. Seor, stimando esnan cu tabata cerca di djE a stima nan te na
final. Sabiendo cu e ora a yega pa despedi di e mundo aki y bolbe 610
cerca Su Tata, durante un cena a laba nan pia y a duna nan
e mandamento di amor163. Pa laga na nan un prenda di e amor aki, pa
nunca nan bandone y pa haci nan participe den Su Pasco, El a institui
Eucaristia y a manda Su apostelnan pa celebra esaki te dia E bolbe,
e ora ey El a constitui nan como sacerdote di Testament Nobo 164.
611
1338. E tres evangelionan sinoptico y San Pablo, a pasa pa nos
e relato di e institucion di Eucaristia; di su parti San Huan
160

CF Mt 14, 13-21; 15, 32-39


Cf Hu 13, 1-17
164
Concilio di Trent: DS, 1740
163

462

a relata den sinagoga di Cafarnaum e palabranan di Cristo cu ta


prepara institucion di Eucaristia: Cristo ta yama Su mes e pan di bida
cu a baha for di shelo165.
1339. Hesus a scoge e tempo di Pasco pa cumpli cu loke El a anuncia
na Cafarnaum: duna Su Curpa y Su Sanger na discipel.
1169
E temporada di fiesta di Pesag, dia cu ta mata e lamchinan pa cena
di Pesag, a yega. Hesus a manda Pedro y Huan cu e encargo aki:
Bay y prepara e cena di Pesag pa nos come Nan a bay y a prepara
cena di Pesag. Ora momento a yega, Hesus a sinta pa come hunto cu
e apostelnan. El a bisa nan:Mi tabatin masha gana di comparti e cena
di Pesag aki hunto cu boso, prome cu Mi sufri. Pasobra laga Mi bisa
boso: Lo Mi no tuma parti ne atrobe, te ora e haya su nificacion
completo den reino di Dios Despues Hesus a cohe pan, gradici
Dios, kibre, duna nan y bisa: Esaki ta Mi Curpa cu ta entrega pa
boso. Haci esaki pa boso corda riba Mi. Di mesun forma, El a cohe
e copa despues di cena y a bisa:Esaki ta e copa di e aliansa nobo
confirma cu mi sanger, cu lo ta drama pa boso (Lc 22, 7-20)166.

1340. Celebrando e Ultimo Cena cu Su apostelnan den


1151transcurso

di e comemento di Pasco, Hesus a duna Pasco Hudiu un


nificacion definitivo. Hesus Su baymento cerca Su Tata
677pa
medio
di
Su
morto
y Resureccion, e Pasco Nobo ta anticipa den e Cena y ta
celebra den Eucaristia, cual ta duna plenitud na e Pasco
Hudiu
y
ta
anticipa
e Pasco final di Iglesia den gloria di e Reino.
Haci esaki pa keda corda riba Mi
1341. E ordo di Cristo pa ripiti su actonan y su
te
ora
E bolbe, no solamente ta pidi pa nos keda recorda
Hesus
y
locual
1363cu El a haci. Pa medio di apostelnan y nan sucesornan E
611palabranan

165
166

Cf Hu 6
Cf Mt 26, 17-29; Mc 14, 12-25; 1 Co 11, 23-26

463

ta
dirigi
na e celebracion liturgico, di recuerdo (memorial) di
Cristo, di Su bida, di Su morto, di Su Resureccion y di Su
intercesion den presencia di Tata (1 Co 11, 26).
1342. Desde cuminsamento, Iglesia a keda fiel na e
2624mandamento

di Seor. Di Iglesia di Herusalem tin skirbi:


Nan a dedica nan mes na enseansa y fraternidad
di apostelnan, na kibramento di pan y na oracion
Dia pa dia, cu perseverancia nan tabata bay
tempel y cu e mesun animo nan tabata kibra pan
den nan hogar y nan tabata comparti cuminda cu
alegria y cu un curason generoso (Ech 2, 42. 46).
1343. Tabata specialmente riba prome dia di siman, esta
dia di Resurreccion di Hesus, cu Cristiannan tabata topa
cu otro pa parti pan (Ech 20, 7). Desde e tempo ey te cu awendia
e celebracion di Eucaristia a continua asina te cu awe nos ta haya
esaki tur caminda den Iglesia cu e mesun structura fundamental. E ta
keda
e centro di Iglesia su bida.

1166, 2177diadomingo,

1344. Pues di celebracion pa celebracion, proclamando misterio


Pascual di Hesus te ora e bini (1 Co 11, 26), pueblo peregrino 1404
di Dios ta avansa, siguiendo e caminda smal di cruz 167, rumbo pa
e bankete celestial, unda tur esnan eligi lo ta sinta na mesa di Reino.
IV.

CELEBRACION LITURGICO DI EUCARISTIA

Misa di tur siglo


1345. Ya den di dos siglo nos tin testimonio di San Hustin, martir,
pa e lianan grandi di e desaroyo di celebracion eucaristico.
Esakinan a keda mescos, sin cambio te den nos tempo,
pa tur e gran famianan liturgico. Alrededor di aa 155,
167

Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 1

464

San
Hustin
a
skirbi
un
carta
na
e emperador pagano Antonino Pio (138-161), splicando loke
Cristian tabata haci:
Riba dia cu nos ta yama dia di solo, tur esnan cu ta biba den ciudad
of den cunucu ta bin hunto na un luga fiho. Ei, asina leu cu tempo
ta permiti, nan ta lesa e memorianan di e apostelnan y scrituranan
di e profetanan.
Ora e lesado caba, esun cu ta presidi e reunion ta adverti y ta urgi nan
pa imita e ehempelnan bunita aki.
Despues nos tur ta lanta para y ta ofrece oracion pa nos mes... y pa tur
otro hende, na unda cu nan por ta, pa nos bida y nos actonan por
wordo considera husto y cu virtud, y fiel na e mandamentonan, pa nos
por ricibi salbacion eterno.
Ora caba cu oracion nos ta duna otro sunchi y ta desea otro paz.
Despues, ta ofrece pan y un beker di awa mescla cu
bia
na
esun
cu ta presidi e hermandad. E ta tuma nan y ta ofrece
alabansa y gloria na Tata di universo, pa medio di
nomber
di
Yiu
y
Spirito
Santo
y ta haci un accion di gracia largo, pa gradici pa a haya
nos
digno
di e regalonan aki.
Y ora cu e termina cu oracion y gradicimento, tur presente den un solo
bos ta haci un aclamacion bisando: Amen.
Y ora esun cu ta presidi a yama danki y e pueblo a responde, esnan cu
nos ta yama diacono ta duna esnan presente e pan eucaristico, bia
y awa riba cual a haci accion di gracia y ta hiba tambe pa esnan
ausente168.

1346. Liturgia di Eucaristia a desaroya di acuerdo cu un structura


fundamental cual a preserva durante siglo te awo. E ta desplega dos
gran parti cu ta forma un union fundamental:

168

SAN HUSTIN, Apologia, 1, 65; 67

465

e reunion, liturgia di Palabra, cu lesamento, predicashi


y intercesion general;

liturgia eucaristico, cu presentacion di pan y bia, accion


di gracias di consagracion y comunion.

Liturgia di Palabra y liturgia di Eucaristia hunto ta forma un solo acto


alabansa169; e mesa prepara pa nos den Eucaristia ta na mesun
momento Palabra di Dios y Curpa di Seor170.

103di

1347. Esaki ta mesun dinamismo di bankete pascual di Hesus resucita


cu Su discipelnan: canando cu nan el a splica nan e Santo Scritura
despues sintando cu nan na mesa, El a tuma pan, a bendicione,
a kibre y a dune na nan171.
Desaroyo di celebracion
1348. Tur ta reuni. Cristian ta bin hunto na un luga pa asamblea
1140eucaristico. Na cabes di esaki ta Cristo mes, e persona principal
di Eucaristia. E ta e gran sacerdote di Aliansa Nobo; ta E mes ta Esun
cu ta presidi invisiblemente cada celebracion eucaristico. Obispo
1548of sacerdote ta representE actuando den persona di Cristo na Cabez
(in persona Christi Capitis), ta presidi asamblea, ta papia despues
di lesamento, ta ricibi ofrenda y ta bisa oracion Eucaristico. Cada
ken tin di cumpli su propio papel activo den
celebracion, cada un na su manera: lectornan, esnan cu
ta trece ofrendanan, esnan cu ta parti comunion y
henter pueblo cual cu nan Amen ta manifesta nan
participacion.
1349. Liturgia di Palabra ta inclui scritura di profeta
esta Testament Bieu y memoria di apostel es decir, 1184
nan
cartanan
y Evangelio. Despues di predicashi, den cual ta hala
atencion pa acepta e Palabra aki locual e ta
169

Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 56


Cf Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 21
171
Cf Lc 24,13-35
170

466

berdaderamente,
Palabra
di
Dios
(1 Ts 2, 13) y pa pone den practica, ta bin
intercesionnan pa tur hende, di acuerdo cu palabranan
di e apostel: Prome cu tur cos mi ta haci un apelacion
serio na e creyentenan pa ofrece suplicanan, oracion,
intersecionnan y gradicimento na Dios pa tur hende,
pa reynan, y tur den posicionnan halto (1 Tm 2, 1-2).
1350. Presentacion di ofrenda (ofertorio): e ora ta hiba,
tin biaha den procesion, e pan y bia na altar; nan lo
wordo
ofreci
door
di e sacerdote na nomber di Cristo den sacrificio
Eucaristico den cual nan lo converti den Su Curpa y Su 1359
Sanger. Esaki ta e accion di Cristo mes durante e Ultimo
Cena, tumando pan y un caliz. Ta Iglesia so ta ofrece
e ofrenda puro aki na nos Creador, ora e ta ofrece cu
accion di gracia loke ta bini for di Su creacion172. 614
Presentacion di ofrenda na altar ta asumi e gesto di
Melchizedek y ta pone Creador su donnan den man di
Cristo, kende Su sacrificio ta perfecciona tur intento
humano pa ofrece sacrificio.
1351. Desde cuminsamento, hunto cu pan y bia pa Eucaristia,
Cristian ta trece tambe regalonan pa comparti cu esnan den necesidad. 1397
E custumber aki di colecta173, semper apropia, ta inspira door di 2186
ehempel di Cristo, kende a bira pober pa haci nos rico 174: Esnan cu ta
bon para y esnan cu tambe kier, ta duna locual nan kier:
Esnan cu ta bon para y esnan cu tambe ta dispuesto, ta
duna locual nan kier: Ta duna loke ta colecta na esun cu
ta precidi pa yuda huerfano, viuda, esnan cu pa via di
malesa of pa otro motibo a perde nan entrada, na
presonan, imigrantenan y den un solo palabra na tur
esnan den necesidad175.
172

SAN IRENO DI LYON, Adversus haereses, 4, 18, 4; cf Ml 1,11


Cf 1 Co 16, 1
174
Cf 2 Co 8, 9
175
SAN HUSTIN, Apologiae, 1, 67, 6
173

467

1352. E Anafora: cu oracion Eucaristico, oracion di accion di gracia


y consagracion ta yega na curason y culminacion di e celebracion:
Den prefacio; Iglesia ta gradici Tata pa medio di Cristo, den
Spirito Santo, pa tur Su obranan, pa creacion, redencion
y santificacion. Asina henter comunidad ta uni den alabansa sin fin cu
559Iglesia celestial, angel y tur santo ta canta na Dios tres bes santo.
1353. Den epiclesis, Iglesia ta pidi Tata pa manda Su Spirito Santo
e poder di Su bendicion)176 riba pan y bia pa asina pa
medio
di Su Poder nan converti den Curpa y Sanger di
Hesucristo y pa asina esnan cu ta participa na
Eucaristia por ta un Curpa y un Spirito
(algun tradicion liturgico ta pone epiclesis despues di anamnesis):
Den relato di institucion, poder di palabra y di
1375
accion
di Cristo y poder di Spirito Santo, sacramentalmente
presente
bou di e figuranan di pan y bia, Cristo Su Curpa y
Sanger,
Su sacrificio ofreci na cruz un bes y pa semper.
1105(of

1354. Den anamnesis cu ta sigui, Iglesia ta recorda Pasion,


y e bolbemento glorioso di Hesucristo; e ta presenta na
Tata e ofrenda di Su Yiu kende ta reconcilia nos cu nE.
Den intercesion, Iglesia ta expresa cu ta celebra
954Eucaristia
den comunion cu henter Iglesia di shelo y di tera, cu
esnan
bibo
y morto; y den comunion cu wardado di Iglesia, e Papa,
obispo
di diocesis, su clero y diacononan y cu tur obispo di
henter mundo hunto cu nan Iglesia.

1103Resureccion

1355. Den Santo Comunion, cu ta sigui despues di Seor Su oracion


1382y kibramento di pan, fielnan ta ricibi pan di shelo y e caliz
176

Cf Misal Romano, Canon romano 90

468

di salbacion, Curpa y Sanger di Cristo, kende a entrega Su mes pa


bida di mundo (Hu 6, 51):
Nos ta yama e cuminda aki Eucaristia y niun hende no por tuma parti
na dje, si e no ta kere cu loke nos ta sia ta berdad, a ricibi bautismo
pa pordon di su picanan, renacemento y ta biba conforme cu loke
Cristo a sia nos177.

1327

V.

SACRIFICIO SACRAMENTAL: ACCION DI GRACIA,


MEMORIAL Y PRESENCIA

1356. Desde cuminsamento Cristian ta celebra Eucaristia den un


forma cu den transcurso di tempo y atrabes di diversidad di liturgia no
a cambia esencialmente. Esey ta pasobra nos ta sinti nos mara na
mandamento cu Seor a duna nos riba e anochi prome cu Su pasion:
Haci esaki pa keda corda riba Mi (1 Co 11, 24-25).
1357. Nos ta mantene e mandamento aki di Seor door di celebra
recuerdo (memorial) di Su sacrificio. Di e moda aki nos ta ofrece Tata
loke Su Yiu mes a duna nos: e donnan di Su creacion, pan y bia, cu
pa medio di poder di Spirito Santo y door di palabra di Cristo, a bira
Curpa y Sanger di Cristo: asina Cristo ta berdaderamente
y misteriosamente presente.
1358.

Ta pesey nos mester considera Eucaristia:


como accion di gracia y alabansa na Tata;
como recuerdo (memorial) di sacrificio di Cristo y di Su Curpa;
como presencia di Cristo pa poder di Su Palabra y di Su Spirito.

Accion di gracia y alabansa na Tata


1359. Eucaristia, sacramento di nos salbacion cu Cristo a realisa riba
cruz, ta tambe un sacrificio di alabansa como accion di gracia pa 293
e obra di creacion. Den sacrificio eucaristico ta ofrece henter creacion,
stima pa Dios, na Tata pa medio di morto y resureccion di Cristo.
Pa medio di Cristo Iglesia por ofrece Sacrificio di alabansa como

177

SAN HUSTIN, Apologia, 1, 66, 1

469

gradicimento pa tur bondad, tur loke ta bunita y tur loke cu ta husto


cu Dios a realisa den creacion y den humanidad.
1360. Eucaristia ta un sacrificio di accion di gracia na Tata, e ta
un bendicion door di cua Iglesia ta expresa su reconocemento na Dios, 1083
pa tur su beneficionan, pa tur loke El a realisa pa medio di Su
creacion, salbacion y santificacion. Eucaristia na prome luga ta
nifica accion di gracia.
1361. Eucaristia ta tambe sacrificio di alabansa pa cual Iglesia,
nomber di henter creacion ta canta gloria di Dios. E sacrificio
di alabansa ta solamente posibel atrabes di Cristo: E ta uni fielnan cu
Su persona, cu Su alabansa y Su intercesion, di manera cu sacrificio
di alabansa na Tata ta ofreci door di djE y cu nE pa ta acepta den djE.

294den

Recuerdo (memorial) di Sacrificio di Cristo y di Su Curpa,


cu ta Iglesia
1362. Eucaristia ta recuerdo (memorial) di Pasco di Cristo,
actualisacion y ofrenda sacramental di Su unico sacrificio den liturgia
di Iglesia, cu ta Su Curpa. Den tur oracion eucaristico ta haya, despues
di e palabranan di institucion, un oracion cu ta carga e nomber
1103di anamnesis of recuerdo.
1363. Santo Scritura no ta splica e memorial solamente como un
di e acontecemento di den pasado, sino tambe como
proclamacion di e obranan maraviyoso cu Dios a haci pa hende 178.
Den celebracion liturgico e acontecementonan aki, den cierto sentido,
ta presente y actual. Di e manera aki Israel ta interpreta su
liberacion di Egipto; cada bes cu celebra Pasco,
acontecimento di Exodo ta bira presente den memoria
di creyentenan, pa asina nan conforma nan bida cu e
acontecimentonan aki.

1099recuerdo

1364. Den Testament Nobo e recuerdo aki ta haya, un


nobo. Ora Iglesia ta celebra eucaristia e ta
recorda e Pasco di Cristo, anto esaki ta bira presente: e

611nificacion

178

1085

Cf Ex 13, 3

470

sacrificio cu Cristo a sufri riba cruz pa awo y semper, ta


permanece pa semper actual (un realidad bibo)179: Cada
bes cu celebra riba altar e Sacrificio di cruz, riba cual
nos Lamchi di Pasco, Cristo, a keda sacrifica, obra di nos
salbacion
ta keda realisa180.
1365. Pasobra e ta e memorial di misterio di Pasco di Cristo,
Eucaristia ta tambe un sacrificio. Caracter sacrificial di Eucaristia ta 2100
manifesta su mes den palabra di institucion: Esaki ta Mi Curpa
entrega na boso y e caliz aki ta e Aliansa Nobo di Mi sanger cu lo ta
drama pa boso (Lc 22, 19-20). Den Eucaristia Cristo ta ofrece
e mesun curpa cu El a entrega nan nos riba cruz y e mesun sanger cu 1846
pa hopi a keda drama pa pordon di pica (Mt 26, 28).
1366. Ta pesey Eucaristia ta un sacrificio, pasobra e ta representa
(ta haci presente) sacrificio di cruz, pasobra e ta su memorial y e ta
aplica su frutanan:
613
Cristo, nos Dios y Seor, a ofrece Su mes na Dios Tata
un
bes
pa semper, muriendo riba altar di cruz como
intermediario,
con
tal
di realisa pa hende un pordon eterno. Sinembargo,
como Su morto no mester a pone un fin na Su
sacerdocio (Hch 7, 24. 27), durante Ultimo Cena e
anochi cu a entregE (1 Co 11, 23), El a desea di laga
na Iglesia, Su Esposa stima, un sacrificio visibel
(manera naturalesa humano ta exigi), door di cual lo
representa e sacrificio sangriento cu El a realisa un
biaha so na cruz, su memoria perpetua te na fin
di mundo (1 Co 11, 23) y su efecto saludabel sea aplica
pa
pordon
di e picanan cu nos ta comete tur dia181.

179

Cf Hb 7, 25-27
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 3
181
Concilio di Trent, DS, 1740
180

471

1367. Sacrificio di Cristo y Sacrificio di Eucaristia ta forma un solo 1554


sacrificio: E ta e mesun victima cu a sacrifica Su mes na cruz pa nos
y awo E ta sacrifica Su mes pa medio di e ministerio di sacerdotenan.
Solamente tin un diferencia den e forma di sacrifica. Den
e sacrificio divino cu ta tuma luga durante di misa, e mesun Cristo cu
a sacrifica Su mes tur na sanger riba altar di cruz, ta presente y awo ta
keda entrega y sacrifica sin crueldad182.
1368. Eucaristia ta tambe e sacrificio di Iglesia. Iglesia ta e Curpa
di Cristo y ta participa den sacrificio di Su Cabez. Cu nE Iglesia ta
ofrece su mes totalmente. E ta uni su mes na Su intercesion cerca Tata
pa tur hende. Den Eucaristia e sacrificio di Cristo ta bira tambe 618, 2031
sacrificio di miembronan di Su Curpa. E bida di fielnan, nan alabansa,
nan sufrimento, nan oracion y nan trabou ta keda uni cu esun di Cristo 1109
y cu su ofrenda total y di e manera aki nan ta adkeri un balor nobo.
E sacrificio di Cristo, cu ta presente riba altar, ta duna tur generacion
Cristian, e posibilidad pa uni nan mes cu Su Sacrificio.
Den e catacumbanan, frecuentemente ta representa
Iglesia
manera
un hende muhe resando, cu su brasanan hancho habri.
Manera Cristo cu a habri su brasanan riba cruz, pa
medio di djE, cu nE y den djE, Iglesia ta sacrifica su mes
y ta intercede pa tur hende.

1369. Henter Iglesia ta uni cu sacrificio y intercesion di


Encarga cu e ministerio di Pedro den Iglesia,
Papa ta asocia cu tur celebracion di Eucaristia den cual
1561el
a
keda
nombra
como
signo
1566y sirbido di unidad di Iglesia universal. Obispo di e luga,
semper ta keda responsabel pa Eucaristia, tambe ora
un sacerdote ta haci misa, nomber di obispo ta keda
menciona pa mustra cu te ta na cabes
di Iglesia particular, memey di sacerdotenan y cu
sosten di diacononan. Comunidad ta intercede tambe
pa
tur
sacerdote
cu,
pa e comunidad y cu ne ta ofrece e sacrificio
Eucaristico.

834, 882Cristo.

182

Concilio di Trent, DS, 1743

472
Solamente Eucaristia precidi pa un obispo of esun cu el
a
nombra
ta wordo considera como legitimo183.
Pa medio di ministerio di sacerdocio, ta realisa sacrificio
spiritual di fielnan den union cu sacrificio di Cristo, e
nico Mediador, cu den Eucaristia ta wordo ofreci
mediante e mannan di sacerdotenan na nomber di
henter Iglesia, na manera sacramental y sin drama
sanger, te ora Seor mes bolbe184.

1370. Hunto cu Sacrificio di Cristo e miembronan cu ta biba riba


e mundo aki y tambe esnan cu ya ta den gloria di shelo ta uni nan
956mes: Iglesia ta ofrece Sacrificio Eucaristico den Comunion cu
969Santisimo Birgen Maria, cordando riba dje y na memoria di tur Santo.
Den tur Eucaristia ta manera cu Iglesia hunto cu Maria, ta para na pia
di cruz uni cu Sacrificio y intercesion di Cristo.
1371. Ta ofrece sacrificio Eucaristico tambe pa tur difunto cu a muri
185
958, 1689,den Seor y no ta plenamente glorifica ainda , pa nan por drenta
1032den luz y paz di Cristo:
Dera e curpa aki na unda bo ta desea; no preocupa pa e cuido di dje.
Un cos so mi ta pidi di bo; na unda bo por ta encontra bo mes, corda
riba mi dilanti altar di Seor186.
Despues nos ta resa tambe pa nos difunto Papanan, obisponan,
santonan y pa tur hende sin distincion cu a bay nos dilanti den morto
den confiansa cu e almanan pa kendenan ta ofrece e oracion aki,
mientras e Santo y adorabel victima ta nos dilanti, tin gran probecho
di dje.

183

SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA, Epistula ad Smyrnaeos, 8, 1


Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 2
185
Concilio di Trent, DS, 1743
186
SANTA MONICA, prome cu su morto na San Agustin y su ruman;
SAN AGUSTIN, Confessiones, 9, 9, 27
184

473
Mientras nos ta resa pa difunto, aunke nan ta pecado, nos ta ofrece
Cristo crucifica y di e manera aki nos ta drecha e lasonan amoroso
entre nos Dios bondadoso amigo di hende y nos187.

1372. San Agustin a resumi admirablemente e doctrina aki cu ta apoya


nos pa participa cada bes atrobe mas profundamente na Sacrificio
di nos Redentor cu nos ta celebra den Eucaristia:
E ciudad plenamente rescata aki, kiermen e asamblea y
e
comunion
di Santo, ta ofrece na Dios como un Sacrificio universal
door
di e sumo Sacerdote, como cu el a sacrifica Su mes pa
nos den Su pasion pa haci di nos e curpa di un Cabes
asina
halsa...
Esaki
ta
e sacrificio di Cristiannan: Nan tur hunto a forma un
solo Curpa den Cristo (Rm 12, 5). Y e sacrificio aki
Iglesia no ta stop di celebra den Sacramento di altar cu
ta bon conoci pa fielnan y caminda ta keda demonstra
cu ta e mes ta keda sacrifica den locual cu e ta ofrece 188.

Presencia di Cristo pa medio di poder di Su Palabra


y di Spirito Santo
1373. Cristo Hesus, cu a muri, a resucita y ta sinta na man drechi
Dios Tata pa intercede pa nos (Rm 8, 34), ta presente den Su
Iglesia na diferente manera 189: den Su palabra, den oracion di
Su Iglesia, caminda dos of tres ta reuni den mi nomber
(Mt 18, 20), cerca pober, enfermo, preso 190, den Sacramento
di cual E ta e autor, den sacrificio di misa y den persona di ministro.
Pero mas cu tur cos E ta presente bou di figuranan Eucaristico191.

1088di

1374. E manera cu Cristo ta presente bou di figuranan


1211Eucaristico,
187

SAN CIRILO DI HERUSALEM, Catecheses mistagogicae, 5, 9, 10;


PG 33, 1116B 1117A
188
SAN AGUSTIN, De civitate Dei, 10, 6
189
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 48
190
Cf Mt 25, 31-46
191
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 7

1140

474

ta unico. E ta eleva Eucaristia riba tur otro sacramento


como
e perfeccion total di bida spiritual y e meta cu tur
sacramento
kier logra192. Den Santisimo Sacramento di Eucaristia
Curpa
y Sanger di nos Seor Hesucristo ta berdaderamente,
realmente
y substancialmente, presente hunto cu Su alma y Su
divinidad y asina tambe consecuentemente Cristo ta
completamente
presente193.
Ta yama e presencia aki real no pa exclui otro forma
di presencia, pasobra e ta presencia den sentido
completo: kiermen, e ta un presencia substancial pa
cual Cristo, Dios y hende ta haci su mes henteramente
y totalmente presente194.
1375. Ta door di trocamento di pan y bia den Curpa y
Sanger
di Cristo, cu Cristo ta keda presente den e Sacramento
1105aki.
Tatanan
di Iglesia fuertemente a afirma fe di Iglesia den eficacia
di
Palabra
di Cristo y den accion di Spirito Santo pa realisa e
conversion aki. Asina San Huan Crisostomo ta declara
cu:

1128

No ta hende ta haci cu loke cu nos sacrifica ta converti den Curpa


y Sanger di Cristo, sino Cristo mes cu ta Esun cu a wordo crucifica pa
nos. Sacerdote cu ta representa Cristo, ta pronuncia e palabranan aki,
pero nan forsa di gracia ta bin di Dios. Esaki ta mi Curpa, e ta bisa.
E palabranan aki ta transforma loke ta sacrifica195.
Y San Ambrosio ta bisa di e conversion aki:

192

SAN THOMAS Di AQUINO, Summa theologiae, III, 73, 3


Concilio di Trent: DS, 1651
194
PABLO VI, enc. Mysterium fidei, 39
195
SAN HUAN CRISOSTOMO, De proditione Judae, 1, 6: PG 49, 380 C
193

475

298

Laga nos ta convenci cu esaki no ta loke naturalesa a forma, pero loke


e bendicion a consagra y cu e forsa di e bendicion ta mas fuerte cu
e forsa di naturalesa, pasobra ta door di e bendicion e naturalesa mes
a cambia... Mester ta posibel cu Palabra di Dios for di nada por a traha
algo cu nunca a existi, cu tin e poder di cambia algo cu ta existi den
loke e no tabata. Pasobra no ta un logro menor pa duna
cosnan nan nan naturalesa original cu pa cambia nan
naturalesa196.

1376. Concilio di Trent ta duna e siguiente resumen di fe catolico:


Pasobra Cristo cu ta nos Salbador a bisa cu loke El a ofrece bou
di figura di pan ta berdaderamente Su Curpa, esaki semper a keda
e conviccion di Iglesia di Dios y ta pesey e Concilio Santo aki ta
declara esaki atrobe: Door di consagracion di pan y bia e cambio ta
tuma luga di henter e substancia di pan den substancia di Curpa
di Cristo nos Seor y tur substancia di bia den substancia di Su
Sanger; Iglesia Catolico hustamente y apropiadamente a yama
e cambio aki transsubstanciacion197.
1377. E presencia Eucaristico di Cristo ta cuminsa na momento
di consagracion y ta dura tanten cu forma Eucaristico ta keda existi:
Cristo ta henteramente presente den cada un di tur dos e figuranan
aki y henteramente den cada parti, di tal manera cu e kibramento di
pan no ta dividi Cristo198.
1378. Adoracion di Eucaristia. Den liturgia di Misa nos ta
expresa nos fe den presencia real di Cristo bou di figura 1178
di pan y bia, entre otro door di hinca rudia of sak
cabes
profundamente
como
seal
di adoracion. Iglesia Catolico a duna y ta sigui duna e 103, 2628
culto
aki
di adoracion na Sacramento di Eucaristia, no solamente
durante
di sacrificio di misa, pero tambe despues di e
celebracion: cu hopi cuidou Iglesia ta warda e hostianan
196

SAN AMBROSIO, De mysteriis, 9, 50. 52: PL 16, 405-406


Concilio di Trent: DS, 1642
198
Cf ibid., 1641
197

476

consagra, ta ofrece nan pa adoracion solem na e


fielnan,y ta carga nan den procesion199.
1379. E tabernakel primeramente tabata destina pa
warda e Eucaristia na un luga digno, di manera cu 1183
despues di Misa por hibE pa enfermonan y esnan
ausente. Door di profundisacion di fe den presencia real
di Cristo den su Eucaristia, Iglesia a bin compronde
e sentido di adoracion silencioso di Seor presente bou 2691
di
figura
di Eucaristia. Ta pesey e tabernakel mester haya un luga cu ta hopi
digno den Iglesia, e mester ta construi di tal forma cu e ta subraya
y manifesta berdad di presencia real di Cristo den Santisimo
Sacramento.
1380. Realmente ta conveniente cu Cristo kier a keda presente pa Su
Iglesia den un manera asina unico. Pasobra Cristo a aleha su mes di un
manera visibel for di su hendenan, E kier a duna nos Su presencia
669Sacramental; como cu E lo a sacrifica Su mes riba cruz pa nos
salbacion. E kier pa nos tin e memorial di su amor grandi pa nos te na
final (Hu 13, 1), hasta dunando Su bida pa nos. Den su presencia
Eucaristico E ta keda berdaderamente cerca nos na un manera
misterioso como E Persona cu ta stima nos y cu a sacrifica Su mes pa
478nos200 y E ta keda cerca nos bou di signonan cu ta expresa y comunica
amor:

2715

Iglesia y mundo tin hopi mester di adoracion di Eucaristia. Hesus ta


warda riba nos den e Sacramento di amor aki. Laga nos tuma tempo
suficiente ora nos mester bay cerca djE pa adore den un oracion
contemplativo yen di fe y habri pa expia pica y delito grave di mundo.
Laga nos no termina nos adoracion nunca 201.

1381. Presencia di berdadero Curpa y di Sanger di Cristo den


e sacramento aki, no por wordo capta cu e sentidonan,
156segun San Tomas, pero solamente cu fe, cual ta
depende di autoridad divino. Pesey, segun texto di San Lucas
199

PABLO VI, enc. Mysterium fidei, 56


Cf Ga 2, 20
215201
HUAN PABLO II, c. Dominicae cenae, 3
200

477

(22, 19): Esaki ta mi Curpa cu ta entrega pa boso, San Cirilo ta


declara: No puntra bo mes si esaki ta berdad, sino mas bien acepta cu
fe palabra di Seor, pasobra E, cu ta e Berdad, no ta gaa 202:
(Adoro te devote, latens deitas,
Quae sub his figuris vere latitas:
Tibi se cor meum totum subjicit,
Quia te contemplans totum deficit.
Visus, gustus tactus in te fallitur,
Sed auditu solo tuto creditur;
Credo quidquid dixit Dei Filius:
Nil hoc Veritatis verbo verius.)
Divinidad scondi, cu mi ta adora,
Cu berdaramente ta scondi bou di tur loke
ta sagrado;
Na bo mi ta entrega mi curason totalmente,
pasobra na momento di contempla bo, mi ta
sinti mi debilidad completamente.
Bista, sintimento, gusto, aki ta faya cu Bo,
solamente cu oido por yega na fe sigur;
Mi ta kere tur loke Yiu di Dios a bisa:
No tin nada mas berdad cu e palabra di
Berdad aki.

VI.

E BANKETE PASCUAL

1382. Santo Sacrificio di Misa ta na mesun momento,


y inseparablemente, e recuerdo sacrificial den cual
sacrificio
di
cruz
ta perpetua y tambe e bankete sagrado di comunion
den
Curpa
y Sanger di Seor. Pero celebracion di sacrificio 950
Eucaristico
ta completamente dirigi na union intimo di creyentenan
cu
Cristo
pa medio di Santo Comunion. Ricibiendo Santo
202

SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, III, 75, 1, cita dor


di PABLO IV, Mysterium fidei, 18; cf SAN CIRILO DI ALEJANDRIA,
Commemtarius in Lucam, 22, 19: PG 72, 921 B

478

Comunion ta nifica ricibi Cristo mes kende a sacrifica Su


mes pa nos.
1383. Altar, rond di cual Iglesia ta reuni den celebracion di Eucaristia,
ta representa e dos aspectonan di mesun misterio: altar di sacrificio 1182
y mesa di Seor. Esaki sigur ta asina ya cu altar Cristian ta simbolo di
Cristo mes presente memey di asamblea di Su fielnan, tanto como
e victima ofreci pa nos reconciliacion y como e cuminda celestial
duna na nos. Pasobra kico altar di Cristo ta si no ta e imagen di Curpa
di Cristo?, San Ambrosio ta puntra 203, y na un otro caminda e ta bisa:
Altar ta representa Curpa di Cristo y Curpa di Cristo ta ariba altar 204.
Liturgia ta expresa e union aki di sacrificio y comunion den cantidad
di oracion. Asina Iglesia Romano ta resa den su anafora:
Dios Todopoderoso, nos ta pidi: laga bo angel hiba e sacrificio aki na
bo altar den shelo. Anto yena nos cu bo gracia y bendicion, awor cu
nos ta ricibi for di e altar aki, Curpa y Sanger sagrado di bo Yiu205.

Boso tur tuma y come esaki: Santa comunion


1384. Seor ta manda un invitacion pa nos y ta urgi nos pa ricibiE den
di Eucaristia: Berdaderamente, Mi ta bisa boso, si boso
no come carni di Yiu di hende y bebe Su Sanger, bo no tin bida den
boso (Hu 6, 53).

2835sacramento

1385. Pa responde na e invitacion aki nos mester


prepara nos mes pa un momento asina grandi y asina
santo. San Pablo ta urgi nos pa nos samina nos
consenshi: Kiermen, ken cu come for di e pan of bebe
for di e caliz di Seor, na un manera cu ta deshonra
Seor,
ta
culpabel:
1457e ta haci pica contra Curpa y Sanger di Seor. Pesey
tur hende mester samina su mes prome cu e come for
di
e
pan
y
bebe
for
di
e
caliz
(1 Co 11, 27-29). Esun cu ta consciente di tin pica
203

SAN AMBROSIO, De sacramentis, 5, 7: PL 16, 447 C


Ibid.
205
Misal Romano, Canon romano 96: Supplices Te rogamus
204

479

grave, mester ricibi Sacramento di


prome cu e bay ricibi Santa Comunion.

Reconciliacion

1386 Dilanti di un sacramento asina grandi, creyentenan solamente


por repiti humildemente y cu fe ardiente e palabranan di e Centurion 206:
Domini, niun sum dignus ut itus sub tectum meam sed tantum tie
verbo, et sanabitus anima mea (Seor mi no ta digno pa Bo bini serca
mi, ma papia un palabra so y lo mi ta cura). Anto den e Liturgia
Divino di San Huan Cristomo creyentenan ta resa den e mesun spirito:
732

Oh, Yiu di Dios, pone mi awe den comunion cu Bo cena


mistico. Mi lo no conta bo enemigonan e secreto, ni
sunchi Bo cu sunchi di Hudas, pero como e bon ladron
mi ta sclama: Hesus, corda riba mi ora bo drenta Bo
reino!207.

1387. Pa prepara pa un ricibimento digno di e Sacramento aki,


creyentenan mester tene cuenta cu e abstinencia rekeri den Iglesia 208.
Actitud corporal (gesto, bistimento) mester transmiti respet,
solemnidad y alegria di e momento aki ora Cristo ta bira nos
bishita.

2043e

1388. Di acuerdo cu e sentido mes di Eucaristia,


creyentenan, si nan tin e inclinacion rekeri, ta ricibi
Santo Comunion ora nan participa den Santo Sacrificio
di Misa209. Manera Concilio Vaticano II ta bisa:
E forma mas perfecto di participacion na Santo
Sacrificio di Misa na unda creyentenan, despues di
comunion di e sacerdote, ta ricibi Seor Su Curpa den e
mesun sacrificio, ta altamente recomenda210.
1389. Iglesia ta obliga creyentenan pa participa den Liturgia Divino
riba diadomingo y riba dia di fiesta 211 y prepara pa sacramento di 2042
206

Cf Mt 8, 8
Liturgia di SAN HUAN CRISOSTOMO, Preparacion pa comunion
208
Cf CDC, cann. 919
209
Cf CIC, cann. 917; 1 AAS 76, 746
210
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 55
211
Concilio di Vaticano II, Orientalium ecclesiarum, 15
207

2837

480

Reconciliacion, ta ricibi Eucaristia por lo menos un biaha pa aa, si ta


posibel durante temporada di Pasco Grandi 212. Pero Iglesia
firmemente ta encurasha creyentenan pa ricibi Santo
Comunion
riba
diadomingo
y riba dianan di fiesta of hasta cu mas frecuencia, te
hasta diariamente.
1390. Ya cu Cristo sacramentalmente ta presente den
cada
un
di e figuranan, ricibimento den forma di pan so ya ta
haci
posibel
pa ricibi tur fruta di e gracia Eucaristico. Pa motibo
pastoral e manera aki di ricibi Santo Comunion a keda
estableci
legitimamente
como
e forma mas comun den e rito Latin. Pero e expresion
di Santo Comunion ta mas completo como signo, ora e
ta duna den e dos figuranan, como cu den e forma ey
signo di cena Eucaristico ta sali mas na cla213. Esaki ta e
forma usual di ricibi Santa Comunion den
e ritonan oriental.
Fruta di Santa Comunion
5211391. Santa

Comunion ta aumenta nos union cu Cristo. E fruta


principal di ricibi Eucaristia den Santa Comunion ta un union intimo 460
cu Hesucristo. Berdaderamente, Seor a bisa: Esun cu come mi Carni
y bebe mi Sanger ta biba den Mi y Ami den Dje (Hu 6, 56). Bida den
Cristo tin su fundeshi den e bankete Eucarisitco: Pasobra Tata cu
a manda Mi tin bida y Ami ta biba, pasobra E ta biba
(Hu 6, 57).
Riba dianan di fiesta di Seor, ora creyentenan ricibi e Curpa di e Yiu,
nan ta proclama na otro e Bon Noticia cu a duna e prome frutanan
di bida mescos cu ora e angel a bisa Maria Magdalena: Cristo
a resucita! Awo tambe ta duna bida y resureccion na esun cu ricibi
Cristo214.
212

Cf AE 15; CIC cann. 920


Misal Romano, Germ 240
214
Fan, Syr. Off. di Antiocia, Vol I, Com. 237 a-b
213

481

1392. Loke cuminda material ta produci den nos bida


Santa Comunion milagrosamente ta logra den
nos bida spiritual. Comunion cu Carni di Cristo Resucita,
un carni cu a haya bida y ta duna bida
pa medio di Spirito Santo215, ta preserva, ta aumenta, ta
renoba bida di gracia ricibi den Bautisno. E crecemento
aki den bida Cristian mester di e alimentacion di e
1524Comunion Eucaristico, e pan pa nos peregrinacion te na
e momento di morto, ora cu e lo wordo duna na nos
como viaticum (cuminda pa durante e biahe).
1212fisico,

1393. Santo Comunion ta separa nos di pica. E Curpa di Cristo cu nos


ta ricibi den Santo Comunion ta entrega pa nos y e sanger cu nos
613ta bebe ta drama pa hopi pa pordon di pica. Pesey Eucaristia no
por uni nos cu Cristo sin limpia nos na mes momento di nos picanan
di pasado y preserva nos di e picanan den futuro:
Pasobra cada biaha cu nos come e pan aki y nos bebe di e caliz,
nos ta proclama morto di Seor 216. Si nos proclama Seor Su morto,
nos ta proclama pordon di pica.
Si cada biaha cu Su Sanger ta drama, e ta drama pa pordon di pica,
ami semper mester ricibi pa asina semper e por pordona mi picanan.
Pasobra ami cu semper ta peca, semper lo mester tin un remedi217.

1394. Manera nutricion corporal ta recupera forsa perdi, asina 1436


ta reforsa nos caridad, cual tin e tendencia di bira debil den
bida diario y e caridad cu a haya bida aki, ta kita pica di tur dia218.
Dunando Su mes na nos, Cristo ta rebiba nos amor y ta haci nos apto
pa kibra nos lasonan desordena cu criaturanan y ta planta nos mes den
djE:

1863Eucaristia

215

Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 5


Cf 1 Co 11, 26
217
SAN AMBROSIO, De sacramentis, 4, 6, 28: PL 16, 446; Cf 1
Co 11, 26
218
Cf Concilio di Trent; DS, 1638
216

482
Como cu Cristo pa amor a muri pa nos, ora nos celebra
e
recuerdo
di Su morto na e momento di sacrificio nos ta pidi pa
amor sea duna na nos mediante e binimento di Spirito
Santo.
Humildemente
nos
ta resa cu den e forsa di e amor aki pa cual Cristo
tabata
dispuesto
pa muri pa nos, nos, ricibiendo e don di Spirito Santo,
por
ta
apto
pa considera e mundo crucifica pa nos y nos mes
crucifica
na
e mundo. Ya cu nos a ricibi e regalo di amor, laga nos
muri
pa
pica
y biba pa Dios219.

1395. Cu mesun caridad cu e ta cende den nos,


Eucaristia ta proteha nos di pica mortal den futuro. Mas 1855
nos
comparti
bida
di
Cristo
y progresa den Su amistad, mas dificil ta pa kibra bay
for
di
djE
pa motibo di pica mortal. Eucarisitia no ta pa pordona 1446
pica mortal, esey ta propio di sacramento di
Reconciliacion. Eucarisita ta mas bien e sacramento pa
esun cu ta den comunion total cu Iglesia.
1396. Union cu e Curpa Mistico: Eucaristia ta haci Iglesia.
Esnan
1118
cu ricibi Eucaristia ta uni mas cerca cu Cristo. Pa medio
di Eucaristia Cristo ta uni nan na tur creyente den un 1267
solo curpa: Iglesia. Comunion ta renoba, ta reforsa y ta
profundisa e incorporacion aki den Iglesia,
ya caba logra pa Bautismo. Den Bautismo a yama nos
pa forma un solo curpa220. Eucaristia ta cumpli cu e
yamada aki: Ora nos ta bebe for di e caliz di bendicion
790
pa cual nos ta yama Dios danki, nos no
ta participa na e Sanger cu Cristo a drama pa nos? Ora
219

SAN FULGENIO DI RUSPE, Contra gesta Fabiani, 28, 16-19:


CCI 19A, 813-814
220
Cf 1 Cor 12, 13

483

nos come e pan cu nos kibra, no ta nos tur ta participa


hunto
na
Curpa
di
Cristo?
Ta
un pan so tin; pesey aunke nos ta hopi, nos ta un
Curpa, pasobra nos ta participa na e mesun pan (1 Co
10, 16-17):
Si boso mes ta e curpa y e miembronan di Cristo, anto ta boso
sacramento ta poni riba mesa di Seor; anto ta boso sacramento boso
ta ricibi. Ta na locual boso ta responde Amen (es decir Si, ta 1064
berdad!) y respondiendo na dje boso ta bay di acuerdo cu ne. Pasobra
boso ta tende e palabranan E Curpa di Cristo y ta responde Amen.
Sea anto un miembro di Curpa di Cristo pa boso Amen por ta
berdadero221.

1397. Eucarisita ta compromete nos na fabor di esnan pober. Pa


berdaderamente ricibi Curpa y Sanger di Cristo entrega pa nos, nos
222
2449mester reconoce Cristo den esnan di mas pober, su rumannan :
Boso a gusta Sanger di Seor, anto asina mes boso no
ta reconoce boso ruman. Boso ta deshonra e mesa aki
ora boso no ta husga digno pa comparti boso cuminda
cu un hende cu a keda husga digno pa tuma parti na e
cena aki. Dios a libra boso di tur boso pica y a invita
boso aki, pero boso no a bira mas misericordioso223.

1398. Eucaristia y e union di Cristiannan. Dilanti di


grandesa
817di e misterio aki. San Agustin a sclama: Oh, sacramento
di devocion! Oh, signo di union! Oh, vinculo di caridad! 2
24
.
Mas
doloroso
e experiencia di division den Iglesia, cu ta kibra e
participacion conhunto na mesa di Seor ta, mas
urgente
nos
oracionnan
na
Seor
ta pa e tempo di union completo entre tur esnan cu ta
221

SAN AGUSTIN, Sermones, 272: PL 38, 1247


Cf Mt 25, 40
223
SAN HUAN CRISOSTOMO, Homiliae in primam ad Corinthios,
27, 4: PG 61, 229-230
224
SAN AGUSTIN, In Evagelium Johannis tractatus, 26, 613;
cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 47
222

484

kere
por bolbe.

den

djE

1399. Iglesia Oriental cu no ta den comunion completo


838cu Iglesia Catolico ta celebra Eucaristia cu gran amor.
E Iglesianan aki, aunke separa di nos, toch ta posee
sacramentonan berdadero y mas cu tur cos, pa medio
di sucesion apostolico, sacerdocio y Eucaristia, caminda
ainda nan ta estrechamente uni na nos225. Un cierto
comunion
in sacris y di e forma ey den Eucaristia, con tal cu ta
den circunstancianan apropia y cu aprobacion di
autoridad
di
Iglesia,
no solamente ta posibel pero ta wordo encurasha226.
1400. Comunidadnan eclesiastico cu a sali for di e
1536Reformacion

y a separa for di Iglesia Catolico, no a preserva e


realidad
debido
di e misterio Eucaristico den su plenitud, specialmente
pa e ausencia di sacramento di Ordenacion227. Ta pa e
motibo aki, pa Iglesia Catolico e intercomunion
Eucaristico
cu
e
comunidadnan
aki
no
ta posibel. Sinembargo e comunidadnan eclesiastico
aki,
ora
nan
ta conmemora Seor Su Morto y Resureccion den Cena
Santo nan ta profesa cu esey ta nifica bida den
comunion cu Cristo y warda riba Su binimento den
gloria228.
1401. Ora, segun huicio di Obispado, un caso urgente
presenta,
sacerdotenan
Catolico
por
duna 1483
sacramentonan di Eucaristia, Confesion y Santa Oleo na
otro Cristiannan cu no ta den pleno comunion cu Iglesia
225

Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 15


Ibid., cf CDC, 844, 3
227
Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 22
228
Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 22
226

1385

485

Catolico, pero cu ta pidi esaki cu deseo y rectitud, den


tal caso nan tin cu profesa e fe Catolico den e
Sacramentonan aki y nan mester tin e disposicion
rekeri229.
VII. EUCARISTIA SIGURANSA DI GLORIA CU LO BIN
1402. Den un oracion antiguo, Iglesia ta aclama e
misterio
di Eucaristia: Oh bankete sagrado den cual Cristo ta
1323
nosalimento,
den cual e recuerdo di Su Pasion ta wordo renoba; den
cual
gracia
ta yena nos alma y den cual nos ta ricibi e garantia di e
bida futuro. Si Eucaristia ta e recuerdo di Pasco di Seor 1130
Hesus
y
si
mediante
nos comunion na altar nos ta yena cu tur gracia y
bendicion celestial230, anto e Eucaristia ta tambe un
anticipacion di gloria celestial.
6711403.

Na e Ultimo Cena, Seor mes a dirigi atencion di su discipelnan


na cumplimento di e Pasco den reino di Dios: Mi ta bisa boso:
for di awe, lo Mi no bebe bia mas, te dia Mi bebe bia nobo cu boso
den reino di mi Tata (Mt 26, 29)231. Cada bes cu Iglesia ta celebra
Eucaristia, Iglesia ta recorda e promesa aki y ta fiha su mirada na
esun cu lo bini232. Den su oracion Iglesia ta pidi Su
binimento: Marana tha (1 Co 16, 22), Bini, Seor
Hesus! (Ap 22, 20); Mare Bo gracia bini y e mundo aki
pasa bay!233.

1404. Iglesia sa cu Seor ta bini, awo caba, den su


Eucaristia y cu E ta memey di nos. Sinembargo, Su
1041presencia ta tapa. Pesey nos ta celebra Eucaristia
229

Cf CDC, 844, 4
Misal Romano, Canon romano 96, Supplices Te rogamus
231
Cf Lc 22, 18; Mc 14, 25
232
Cf Ap 1, 4
233
Ded 10; 6: Sch 248, 180

1028230

486

wardando riba e speransa bendiciona y riba binimento


di nos Salbador, Hesucristo234, pidiendo pa por
comparti Bo Gloria ora tur lagrima lo ta seca. Riba e dia
ey nos lo mira Bo, nos Dios, manera Bo ta. Nos lo bira
manera Bo y lo alaba Bo pa semper pa medio di Cristo
nos Seor235.
1405. No tin siguransa mas grandi of seal mas cla di e gran speransa
den shelo nobo y tera nobo den cual husticia ta reina
(2 P 3, 13), cu Eucaristia. Cada biaha cu ta celebra e misterio aki,
ta realisa e obra di nos redencion 236 y nos ta kibra e unico pan cu ta
1000duna remedi di inmortalidad, antidote di morto y alimento cu ta laga
nos biba pa semper den Hesucristo237.
1042aki

RESUMEN
1406. Hesus a bisa: Ami ta e pan bibo cu a baha di shelo. Ken cu
come di e pan aki, lo biba pa semper esun cu come Mi
Carni y bebe Mi Sanger lo tin bida eterno y lo biba den Mi
y Ami den dje (Hu 6, 51, 54, 56).
1407. Eucaristia ta curason y culminacion di bida di Iglesia, pasobra
ta den dje Cristo ta asocia Su Iglesia y tur su miembronan cu
Su Sacrificio di albansa y di gratitud ofreci di un solo biaha pa
semper riba cruz na Su Tata. Pa medio di e sacrificio aki E ta
basha e gracianan di salbacion riba Su Curpa cual ta Iglesia.
1408. E celebracion Eucaristico semper ta inclui: proclamacion
di Palabra di Dios; accion di gracia na Dios Tata pa tur Su
beneficionan, mas cu tur cos e regalo di Su Yiu; consagracion
di pan y bia y participacion den bankete liturgico pa ricibi
su Curpa y Sanger. E elementonan aki ta constitui un solo acto
di alabansa.

234

Misal Romano 126; cf Tirus 2, 13


Misal Romano, EP III,116; oracion pa morto
236
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 3
237
SAN IGNACION DI ANTIOQUIA, Epistula ad Ephesios, 20, 2
235

487

1409. Eucaristia ta e recordatorio di Cristo Su Pasco,


esta,
e
obra
di salbacion logra pa medio di bida, morto, y
resureccion
di Cristo, obra cu ta bira presente pa medio di
accion liturgico.
1410. Ta Cristo mes, e gran Sacerdote eterno di Aliansa
Nobo, kende pa ministerio di sacerdotenan ta
ofrece sacrificio Eucaristico. Y ta e mesun Cristo,
realmente presente bou figura di pan
y bia, kende ta e ofrenda di sacrificio
Eucaristico.
1411. Solamente sacerdotenan legitimamente ordena,
por presidi Eucaristia y por consagra pan y bia
pa
nan
por
bira
Curpa
y Sanger di Seor.
1412. E signonan esencial di sacramento Eucaristico ta
pan
di
trigo
y bia di wijndruif, riba cual ta invoca bendicion
di Spirito Santo y sacerdote ta pronuncia e
palabranan di consagracion expresa door di
Hesus durante e Ultimo Cena: Esaki ta Mi Curpa
cu lo ta entrega pa boso Esaki ta e caliz di mi
sanger
1413. Pa medio di consagracion e transfiguracion di pan y bia den
Curpa y Sanger di Cristo ta sosode. Bou e figuranan consagra
di pan y bia Cristo mes, bibo y glorioso, ta presente na un
manera berdadero, real y substancial cu Su Curpa y Sanger,
cu Su alma y Su divinidad238.
1414. Como sacrificio, Eucaristia tambe ta ofrece pa reparacion di
pica di esnan bibo y di esnan morto y pa obtene beneficio
spiritual of temporal di Dios.
238

Cf Concilio di Trent: DS; 1640; 1651

488

1415. Esun cu ta desea di ricibi Cristo den Comunion


Eucaristico mester ta den un estado di gracia. Si
un persona ta consciente cu e tin pica mortal e
no por ricibi Santo Comunion sin cu el
a ricibi absolucion den Sacramento di Confesion.
1416. Ricibi Curpa y Sanger di Cristo ta aumenta esun cu
ricibi su union cu Seor, ta pordona su picanan di
tur dia y ta protehe di pica grave. Como cu
ricibimento di e sacramento aki ta reforsa e
lasonan di caridad entre esun cu ta ricibi y Cristo,
e ta fortalece tambe union di Iglesia como e
Curpa
Mistico
di Cristo.
1417. Iglesia ta recomenda calurosamente pa fielnan
ricibi Santo Comunion cada biaha cu nan ta
participa
den
celebracion
di Eucaristia y Iglesia ta obliga nan pa haci esaki
por lo menos un biaha pa aa.
1418. Como cu Cristo mes ta presente den Sacramento di Altar,
E mester honrE cu alabansa di adoracion. Bishitando
Santisimo Sacramento ta un muestra di gratitud, un expresion
di amor y un deber di adoracion na Cristo nos Seor239.
1419. Cristo, cu a pasa di e mundo aki pa bay cerca Su
Tata, den Eucaristia ta duna nos garantia di gloria
cu nos lo tin hunto cu nE. Participacion na Santo
Sacrificio di Misa ta identifica nos cu Su Curason
y ta sostene nos forsa durante peregrinacion
largo di e bida aki, ta hasi nos desea bida eterno
y ta uni nos desde awo caba cu Iglesia celestial,
Santisimo
Birgen
Maria
y tur santo.
239

PABLO VI, enc. Mysterium fidei

489

CAPITULO DOS
E SACRAMENTONAN DI CURACION
1420. Door di sacramentonan di iniciacion Cristian,
hende
ta
ricibi
e bida nobo di Cristo. Pesey e bida aki nos ta carge
den pochinan di klei (2 Co 4, 7), y e ta keda scondi
cu Cristo den Dios (Col 3, 3). Nos ta ainda den nos cas
mundano,
someti
na
sufrimento,
malesa
y morto. E bida nobo di yiu di Dios por bira zwak y hasta
bay
perdi
pa motibo di pica.
1421. Nos Seor Hesucristo, dokter di nos alma y di nos
curpa,
cu a pordona pica di e paralitico y a debolbe su salud 1,
kier pa su Iglesia continua, cu forsa di Spirito Santo, cu
Su obra di cura y salba, tambe den su mesun
miembronan. Esaki ta e meta di e dos sacramentonan
di curacion: e sacramento di Penitencia y sacramento di
Santa Oleo.
ARTICULO 4.

SACRAMENTO DI PENITENCIA
Y DI RECONCILIACION

1422. Esnan cu yega na sacramento di Penitencia ta


ricibi misericordia di Dios, pordon di pica cu nan a 980
comete contra djE y na mesun momento nan ta haci
bon cu Iglesia, cual nan a ofende cu pica. Cu su amor,
su ehempel y su oracionnan Iglesia ta anima nan pa
converti2.
I.
1
2

NOMBER DI E SACRAMENTO AKI

Cf Mc 2, 1-12
Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 11

490

1423. Nan ta yame sacramento di conversion pasobra 1989


sacramentalmente e ta realisa e yamada di Hesus pa
converti3, e prome paso pa bolbe na e Tata 4 for di kende
hende a aleha su mes pa motibo di pica.
Ta yame sacramento di Penitencia pasobra e ta
1440consagra
e prome pasonan personal y eclesiastico di e pecador
Cristian pa yega na conversion, penitencia y expiacion.
1424. Ta yame sacramento di confesion pasobra e
1456revelacion

of confesion di pica cerca un sacerdote, ta un elemento


esencial
di e sacramento aki. Na un manera profundo e sacramento aki ta
tambe un confesion, un reconocemento y un alabansa di santidad
di Dios y di su misericordia pa hende pecado.
1449
Ta yame tambe sacramento di pordon pasobra door di pordon
sacramental di sacerdote, Dios ta duna hende penitente pordon
y paz5.
Ta yame sacramento di Reconciliacion pasobra e
1442
ta
duna
e pecado e amor di Dios cu ta reconcilia: Boso, haci
bon
cu
Dios
(2 Co 5, 20). Esun cu biba di amor misericordioso di
Dios pronto lo responde na yamada di Seor: Bay y
reconcilia cu bo ruman prome (Mt 5, 24).
II.

PAKICO UN SACRAMENTO DI RECONCILIACION


DESPUES DI BAUTISMO

1425. A laba Boso, a santifica Boso, a hustifica Boso na


1263nomber

di Seor Hesucristo y door di Spirito di nos Dios (1 Co


6, 11). Hende mester aprecia e grandesa di don cu Dios
a duna nos den sacramentonan di iniciacion Cristian pa
3

Cf Mc 1, 15
2838 Cf Lc 15, 18
5
Ritual Romano, Ordo poenitentiae, Formula de la absolucion
4

491

por compronde te na ki grado pica ta exclui pa esun cu


a bisti su mes cu Cristo (Ga 3, 27). Apostel Huan ta
bisa tambe: Si nos bisa cu nos no tin pica, nos ta gaa
nos mes y e berdad no ta den nos (1 Hu 1, 8). Y Seor
mes a sia nos resa: Pordona nos nos debenan (Lc 11,
4), uniendo asina e pordon mutuo di nos ofensanan cu e
pordon
pa
nos
picanan
cu
Dios
ta concede nos.
1426. Conversion na Cristo, nacemento di nobo door di 1264
Bautismo, don di Spirito Santo, Curpa y Sanger di Cristo
ricibi
como
alimento
a haci nos santo y sin mancha (Ef 1, 4), mescos cu
Iglesia mes, Bruid di Cristo, ta santo y sin mancha (Ef 5,
405, 97827). Sinembargo, e bida nobo cu a ricibi den iniciacion
Cristian,
no
a
aboli
fragilidad
y debilidad di naturalesa humano, ni e inclinacion na
pica cu tradicion ta yama concupiscencia y cu ta keda
den esnan batisa pa asina sirbi pa nan, cu yudansa di
gracia di Dios, por pasa e prueba den e lucha
di bida Cristian6. Esaki ta e lucha di conversion cu bista
riba santidad y vida eterno na cual Seor no ta cansa di
yama nos7.
III.

CONVERSION DI ESNAN BATISA

1427. Hesus ta yama nos pa converti. E yamada aki ta


un parti esencial di anuncio di Reino: E tempo ta 541
cumpli y Reino di Dios ta cerca; Boso converti y kere
den e Bon Noticia (Mc 1, 15). Den predicashi di Iglesia,
e yamada aki ta dirigi na prome luga na esnan cu ainda
no conoce Cristo y su Evangelio. Pesey Bautismo ta
luga principal pa prome conversion y e ta fundamental. 1226
Door
di
fe
den
8
e Bon Noticia y door di Bautismo nos ta renuncia
6

Cf Concilio de Trento: DS, 1515


Cf ibid., 1545; Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 40
8
Cf Hch 2, 38
7

492

maldad y nos ta alcansa salbacion, miho bisa, pordon di


tur pica y don di bida nobo.
1428. Asina ta, e yamada di Cristo pa converti ta sigui
resona den bida di Cristiannan. E di dos conversion aki 1036
ta un tarea sin interumpi pa henter Iglesia cu ta ricibi
pecado den su propio seno y cu siendo santo na 853
mesun momento cu e mester di purificacion constante,
ta busca penitencia y renobacion constantemente9. E
1996
esfuerso
di conversion aki no ta solamente un obra humano. E ta
emocion di un curason arepenti (Sal 51, 19), atrai y
anima pa gracia10 pa responde na e amor misericordioso
di Dios cu a stima nos prome11.
1429. Di esey e conversion di San Pedro ta duna
testimonio despues di a nenga su Maestro tres biaha. E
mirada di misericordia infinito di Hesus, a causa cerca
Pedro lagrimanan di arepentimento (Lc 22, 61),
y despues di resureccion di Seor, Pedro a afirma tres
biaha su amor pa Cristo 12. E di dos conversion tin tambe
un dimension comunitario. Esaki ta aparece den
yamada di Seor na henter Iglesia: Arepenti! (Ap 2, 5.
16).
Tocante e dos conversionnan San Ambrosio ta bisa cu,
den
Iglesia
ta existi awa y lagrima: e awa di Bautismo y e
lagrimanan
di Penitencia13.

IV.

PENITENCIA INTERIOR

1430. Manera ya cerca e profeta prome cu Ne, e yamada


di Hesus pa converti y pa haci penitencia no tin como
9

Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 8


Cf Hu 6, 44; 12, 32
11
Cf 1 Hu 4, 10
12
Cf Hu 21, 15-17
13
SAN AMBROSIO, Epistulae, 41, 12: PL 16, 1116 B

109810

493

meta,
na
prome
luga,
e obranan exterior saco cu shinishi, ayuno y
mortificacion,
sino
e conversion di curason, penitencia interior. Sin dje,
obra
di penitencia ta keda steriel y engaoso; sinembargo,
conversion interior ta stimula expresion den signonan
visibel, gestonan y obranan di penitencia14.
1431. E penitencia interior ta un reorientacion radical di
henter un bida, un bolbemento, un conversion na Dios
1451di
henter
nos
curason,
un kibramento cu pica, un baymento contra malo, cu
repudio
pa
e actonan malo cu nos a comete. Na e mesun
momento,
e
ta
encera
e deseo y decision pa cambia vida, cu speransa pa ricibi
368misericordia divino y confiansa den yudansa di Su
gracia.
E
conversion
di e curason aki ta bay compaa cu dolor y tristesa
saludabel
cu
e Tatanan di Iglesia a yama animi cruciatus (tormento
di
alma),
y compunctio cordis (arepentimento di curason)15.
1432. Curason di hende ta bruto y duro. Lo ta bon pa Dios duna hende
curason nobo16. E conversion ta na prome luga un obra
di
gracia
di Dios cu ta laga nos curasonnan bolbe na Dje:
Converti nos, Seor y lo nos converti nos mes (Lm 5,
21). Dios ta esun cu ta duna nos forsa pa cuminsa di
nobo. Ta ora nos descubri grandesa di amor
di Dios, nos curason ta tembla di horor y peso di pica y
e ta cuminsa haya miedo pa ofende Dios pa medio di

1989un

14

Cf Jl 2, 12-13; Is 1, 16-17; Mt 6, 1-6. 16-18


Cf Concilio de Trento: Ds, 1676-1678; 1705; Catecismo
romano, 2, 5, 4
16
Cf Ez 36, 26-27
15

494

pica y di wordo separa di djE. E curason humano ta


converti door di mira esun kende nos picanan
a bora17.
Laga nos tene nos wowonan fiha riba sanger di Cristo y
laga nos compronde con precioso e ta pa su Tata,
pasobra, drama pa nos salbacion, el a logra pa mundo
henter e gracia di arepentimento18.

1433. For di Pasco Grandi, ta Spirito Santo a duna


mundo e prueba di loke ta pica pica (Hu 16, 8-9), es 729
decir cu mundo no a kere den Esun cu Tata a manda.
Pero e mesun Spirito aki, cu ta devela pica, tambe ta e 692, 1848
Consolador19 cu ta duna gracia di arepentimento
y conversion na curason di hende20.
V.

DIFERENTE FORMA DI PENITENCIA DEN BIDA


CRISTIAN

1434. Penitencia interior di e Cristian por wordo expresa


na diferente manera. Scritura y Tata ta insisti 1969
principalmente riba tres forma: yuna, oracion y
dunamento di limosna21, cu ta expresa conversion di
hende relaciona cu su mes, cu Dios y relaciona cu otro.
Hunto
cu
e purificacion radical efectua door di bautismo of door
di martirio, nan ta menciona, como medio pa ricibi
pordon
di
pica:
esfuersonan
pa reconcilia cu e prohimo, lagrima di penitencia, cuido
pa e salbacion di prohimo 22, intercesion di santonan y
practica di caridad cu ta cubri un multitud di pica (1 P
4, 8).
17

Cf Hu 19, 37; Za 12, 10


SAN CLEMENTE DE ROMA, Epistula ad Corinthios, 7, 4
19
Cf Hu 15, 26
20
Cf Hch 2, 36-38; HUAN PABLO II, enc. Dominum et
Vivificantem, 27-48
21
Cf Tb 12,8; Mt 6, 1-18
22
Cf St 5, 20
18

495

1435. Ta logra conversion den bida di tur dia door di


gestonan
di reconciliacion, cuido pa pober, practica y defensa di
husticia
y derecho23, door di reconocemento di nos faltanan
contra
nos rumannan, coreccion fraternal, revision di bida,
saminacion
di consenshi, direccion spiritual, aceptacion di
sufrimento,
door
di soporta persecucion pa motibo di husticia. Cargando
nos cruz tur dia y siguiendo Hesus, ta e manera mas
sigur di haci penitencia24.

23
24

Cf Am 5, 24; Is 1, 17
Cf Lc 9, 23

496

1436. Eucaristia y Penitencia. Conversion y penitencia di


tur dia ta tin nan fuente y nan alimento den Eucaristia,
pasobra den dje ta wordo poni presente e sacrificio di
cu
a
reconcilia
nos
cu
Dios.
1394Cristo,
Pa medio di Eucaristia esnan cu ta biba for di bida di
Cristo ta wordo alimenta y fortifica. E ta un remedi cu
ta
libra
nos
di
nos
fayonan
di tur dia y ta proteha nos contra pica mortal25.
1437. Lesamento di Scritura Santo, oracion di Liturgia di Ora y di Nos
Tata, tur accion sincero di alabansa of di piedad ta rebiba den nos
spirito di conversion y di penitencia y ta contribui na pordon di nos
picanan.
1438. Tempo y dia di Penitencia durante aa liturgico (den tempo
Cuaresma, tur diabierna den memoria di morto di nos Seor)
ta momento fuerte pa practica di penitencia di Iglesia 26. E
temponan aki ta apropia particularmente pa haci
ehercicio
spiritual,
pa
liturgia
penitencial,
pa
peregrinacion como signo di penitencia, pa priva bo
2043mes boluntariamente door di tene yuna, duna limosna y
comparti
fraternalmente
(obranan
caritativo
y
misionero).
540di

1439. Hesus a describi proceso di conversion y di


545penitencia maraviyosamente den e parabel yama E yiu
perdi, di cual e tata misericordioso (Lc 15, 11-24) ta
central): fascinacion di un libertad yen di ilusion,
abandono di cas paternal; miseria extremo den cual
e yiu ta haya su mes despues di a drispidi su fortuna; e
humiyacion profundo cu el a sinti door di haya su mes
obliga di cuida porco y pio ainda e deseo pa alimenta su
mes cu e restonan cu porco tawata come; e reflexion
riba tur loke el a perde, e arepentimento y e decision
di declara su mes culpabel dilanti di su tata, e caminda
25
26

Concilio di Trento: Ds, 1638


Cf Concilio Vaticano II, Sacrosanctum Concilium,109-110;
CDC,1249-1253; CCEO, 880-883.

497

di
regreso;
e acogido generoso di su tata; alegria di e tata: tur
esakinan ta caracteristicanan di proceso di convesion. E
bunita
bisti,
e
renchi,
y e bankete festivo ta simbolonan di e bida nobo ey,
puro, digno, yen di alegria di tur hende cu ta regresa na
Dios y den seno di su famia, cu ta Iglesia. Solamente
curason
di
Cristo,
cu
conoce
profundidad
di amor di su Tata, por a revela na nos e abismo di su
misericordia
na un manera asina yen di simplesa y beyesa.

498

VI.

SACRAMENTO DI PENITENCIA Y DI RECONCILIACION

1440. Pica ta, prome cu tur cos, un ofensa contra Dios,


un
kiebra
1850
di comunion cu nE. Na mes momento e ta un atentado
contra comunion cu Iglesia. Pesey conversion ta nifica
e
pordon
di
Dios
y alabes e reconciliacion cu Iglesia, loke ta wordo
expresa
y realisa liturgicamente pa medio di sacramento di
Penitencia
y Reconciliacion27.
Solamente Dios ta pordona pica
1441. Solamente Dios ta pordona pica28. Pasobra Hesus ta yiu di Dios,
e ta bisa di su mes: E Yiu di hende tin poder pa pordona pica na 270, 431
mundo (Mc 2, 10) y E ta eherce e poder divino ey: Bo picanan ta 589
pordona (Mc 2, 5; Lc 7, 48). Mas ainda den virtud di su autoridad
divino, Hesus ta duna e poder aki na hende 29 pa nan eherce den su
nomber.
1442. Cristo tawata kier pa henter su Iglesia, tanto den oracion como
den su bida y su obra, ta simbolo y instrumento di pordon
y di reconciliacion cu a cumpra nos cu prijs di su sanger. Sinembargo, 983
el a confia e trabou di eherce poder di absolucion na ministerio
apostolico, cu ta esun encarga cu e ministerio di reconciliacion
(2 Co 5, 18). E apostel ta manda na nomber di Cristo y
ta
Dios mes a traves di Dje, ta pidi y suplica: Boso
reconcilia
cu Dios (2 Co 5, 20).
Reconciliacion cu Iglesia
27

Cf Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 11


Cf Mc 2, 7
29
Cf Hu 20, 21-23
28

499

1443. Durante su bida publico, Hesus no solamente a


pordona pica, pero tambe El a manifesta efecto di e
pordon aki: El a reentegra pecadonan pordona den e
comunidad di pueblo di Dios, cu a bira lomba pa y te 545
hasta a exclui pica. Un signo remarcabel di esaki ta
e hecho cu Hesus ta admiti pecadonan na su mesa, un
gesto cu ta expresa na un manera asombroso tanto e
pordon
di
Dios30
como
31
e regreso den seno di pueblo di Dios .
1444. Ora Hesus a participa na apostel cu nan tin poder pa pordona
El a duna nan autoridad tambe pa reconcilia pecado cu Iglesia.
Ta expresa e dimension eclesial aki di su tarea particularmente den
e palabranan solem cu Cristo a bisa Simon Pedro: Nabo Mi ta duna
e yabinan di Reino di shelo y loke Abo mara na tera ta keda mara den
shelo y loke Bo los na tera, lo keda gelos den shelo (Mt 16, 19). Ta
cla cu colegio di Apostel tambe, uni na Su Cabez (cf Mt 18, 18; 28,
16-20) a ricibi funcion di mara y los duna na Pedro (cf Mt 16, 19)32.

981pica,

1445. E palabranan mara y los ta nifica: esun cu bo a


553exclui di bo comunion, lo ta exclui di comunion cu Dios;
esun cu bo ricibi di nobo den bo comunion, Dios tambe
lo acepte den Su comunion. Reconciliacion cu Iglesia ta
inseparabel di reconciliacion cu Dios.
E sacramento di pordon
1446. Cristo a institui sacramento di Penitencia pa tur
pecado di su Iglesia, especialmente pa esnan,
1856cu despues di Bautismo, a cay den pica grave y asina a
1990perde
e
gracia
cu
nan
a
haya
ora
di bautismo y a herida comunion eclesiastico.
Sacramento
di Penitencia ta ofrece na nan un posibilidad nobo pa
converti y pa recupera gracia di hustificacion. E Tatanan
979miembro

30

Cf Lc 15
Cf Lc 19, 9
32
Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 22
31

500

di
Iglesia
ta
presenta
e sacramento aki como e di dos salbabida (salbacion)
despues
di e naufragio cu ta perdida di gracia33.
1447. Den transcurso di siglonan e forma concreto segun
cual Iglesia a eherce e poder aki cu el a ricibi di Seor, a
varia
hopi.
Durante
e prome siglonan, reconciliacion di Cristiannan cu a
comete pica particularmente grave, despues di nan
Bautismo (por ehempel idolatria, homicidio of adulterio)
tawata mara na un disciplina hopi rigoroso, segun cual
e penitente mester a haci penitencia publico pa su pica,
hopi biaha durante aanan largo, prome cu e ricibi
reconciliacion. Na e orden di penitentenan aki (cu
solamente ta concerni cierto picanan grave) masha
poco e pecado tabata wordo admiti y den cierto
regionnan, solamente un biaha den bida. Den siglo VII,
misioneronan Irlandes inspira pa e tradicion monastico
Oriental,
a trece e practica priva di Penitencia na e continente
Europeo, cu no a exigi realisacion publico y prolonga di
obranan penitencial prome cu ricibi reconciliacion cu
Iglesia.
For
di
e
tempo
ey,
ta
realisa
e sacramento den secreto entre penitente y sacerdote.
E practica nobo aki a crea e posibilidad pa ripiticion, y
asina a habri e caminda pa ricibi e Sacramento aki
regularmente.
El
a
permiti
integracion
di pordon pa pica grave y pica regular den un solo
celebracion sacramenental. Den lianan grandi esaki ta
e forma di penitencia cu Iglesia a sigui practica te dia di
awe.
1448. Bou di e cambionan den disciplina y celebracion cu
e sacramento aki a experiencia den transcurso di
33

TERTULIANO, De poenitentia, 4, 2; cf Concilio de Trento: DS,


1542

501

siglonan, por distingui e mesun structura fundamental.


E ta consisti den dos elemento egualmente esencial: di
un banda e actonan di esun cu ta converti pa medio di
accion di Spirito Santo: cu ta, contricion, confesion y
satisfaccion; di otro banda, accion di Dios pa medio
di intervencion di Iglesia. Iglesia, cu pa medio di obispo
y su sacerdotenan ta pordona pica na nomber di
Hesucristo, y ta determina e forma di satisfaccion, ta
resa tambe pa e pecado y ta haci penitencia hunto cu
ne. Asina ta cura e pecado y ta restablece den
comunion
di Iglesia.
1449. Formula di absolucion uza den Iglesia Latin ta expresa
elemento esencial di e sacramento aki: e Tata di misericordia ta fuente 1481
di tur pordon. E ta realisa reconciliacion di pecado door di Pasco di su 234
Yiu y don di su Spirito, pa medio di oracion y ministerio di Iglesia:
Dios, Tata misericordioso, cu a reconcilia mundo door di
morto
y resurreccion di su Yiu y a manda Spririto Santo pa
pordon
di
pica,
ta concede, door di ministerio di Iglesia, pordon y paz. Y
mi ta absolve bo di bo picanan na nomber di Tata y di
Yiu y di Spirito Santo34.

34

Ritual Romano, Ordo poenitentiae, Formula di absolucion

502

VII. E ACTONAN DI E PENITENTE


1450. Penitencia ta exigi pa e pecado sufri tur cos
boluntariamente; den su curason, pa e tin contricion
den su curason, pa e confesa cu boca, y practica
humildad completo y satisfaccion fructifero35.
Contricion
1451. Entre e actonan di penitente, contricion ta aparece
prome luga. E ta un duele den e alma y un rechaso
di
pica
hunto
cu
e resolucion pa no peca mas36.

431na

1452. Si e brota for di un amor c uta stima Dios mas cu


cos, ta yama e contricion, perfecto (contricion di
caridad). Un contricion asina ta pordona faltanan
chikito; pecado ta ricibi tambe pordon pa pica mortal si
e ta encera tambe e decision firme pa acudi mas lihe
posibel na sacramento di confesin37.

1822tur

1453. E contricion yama imperfecto (of atricion)


tambe ta un don di Dios, un impulso di Spirito Santo. E
ta nace door di realisa conscientemente e horor di pica
of
e
miedo
pa
condenacion
eterno
y otro castigo cu ta menasa e pecado (contricion di
miedo).
E
shock
di e consenshi aki por ta cuminsamento di un evolucion
interior cu ta culmina, door di accion di gracia, den
absolucion den sacramento. Sinembargo riba su mes e
contricion imperfecto, no ta alcansa pa haya e pordon
pa picanan cu ta grave, pero e ta haci posibel pa
pecado haya pordon den sacramento di Penitencia 38.
35

Catecismo Romano, 2, 5, 21; cf Concilio di Trento: DS, 1673


Concilio di Trento: DS, 1676
37
Cf ibid., 1677
38
Cf ibid., 1677; 1705
36

503

1454. Mester prepara pa ricibi e sacramento aki pa


medio di un saminacion di consenshi haci den luz di e
Palabra di Dios. E textonan mas apropia den e caso aki
ta den e Dies Mandamentonan, e catekesis moral di e
Evangelionan y e Cartanan apostolico, manera e
Predicashi riba Sero y enseanza apostolico 39.
Confesion di pica
1455. Confesion di pica, incluso mira for di punta di bista
simplemente humano, ta libra nos y ta facilita nos reconciliacion cu
otro. Door di confesion, hende ta enfrenta pica di cual e ta sinti su mes 1424
culpabel; e ta asumi su responsabilidad y door di esey e ta habri su 1734
mes pa Dios atrobe y pa comunion di Iglesia cu e meta pa haci un
futuro nobo posibel.
1456. Confesion cerca un sacerdote ta un parti
importante
1855
di sacramento di Penitencia: Den confesion e penitente
mester revela tur pica mortal cu e ta consciente di dje,
despues di a samina su mes seriamente, te hasta si e
picanan
aki
ta
sumamente
secreto
y
si
a comete nan contra e ultimo dos di e Dies
Mandamentonan40;
pues
tin ora e picanan ey ta herida e alma mas grave y nan
ta mas peligroso cu esnan cu a comete den bista di tur
hende41:
Ora fielnan na Cristo ta haci esfuerso pa confesa tur
pica cu e ta corda, lo no por duda cu e ta presenta 1505
dilanti di misericordia divino pa pordon di tur su picanan
cu el a comete. Esnan cu ta actua di otro manera y
conscientemente ta sconde algun pica, no ta
presentando dilanti di bondad divino nada cu por
pordone door di intermediacion di sacerdote. Pasobra

39

Cf Rm 12-15; 1 Co 12-13; Ga 5; Ef 4-6


Cf Ex 20, 17; Mt 5, 28
41
Concilio di Trento: DS, 1680
40

504
si esun enfermo tin berguensa di mustra su yaga na
dokter, e remedi no ta cura loke e no sa42.

1457. Segun mandamento di Iglesia tur fiel cu tin edad


di discrecion mester confesa por lo menos un bes pa 2042
aa
e
picanan
grave43.
1385
Esun cu ta consciente cu e ta den pica grave, no por celebra misa
ni comulga curpa di Seor sin acudi prome na sacramento
di confesion a no sea pasobra tin un motibo grave y no tin posibilidad
di confesa; y den e caso aki, tene na mente cu e ta obliga pa haci un
acto di contricion perfecto, cu ta inclui proposito di confesa mas
pronto posibel44. Mucha mester bay sacramento di
Penitencia prome cu ricibi Santa Comunion pa prome
biaha45.
1458. Sin cu e ta strictamente necesario, Iglesia ta recomenda masha
hopi e confesion di pica chikito46. Confesion di pica chikito pa
1783custumber ta yuda forma consenshi, ta yuda lucha contra inclinacion
malo y ta laga e hende cura door di Cristo y asina progresa den bida di
Spirito. Door di ricibi don di misericordia di Tata cu mas
frecuencia, mediante e sacramento aki, nos ta wordo
impulsa
pa
ta
misericordioso
manera
E
ta
misericordioso47.
Esun cu confesa su picanan ya ta coopera cu Dios.
Dios ta acusa bo picanan, si abo tambe ta acusa bo
mes, bo ta uni bo mes cu Dios. Hende y pecado, ta, na
moda di bisa, dos realidad: Si papia di hende esaki ta
Dios a traha; si ta papia papia di pecado esaki ta
loke hende mes a traha. Destrui loke abo a traha pa
Dios
salba
loke
El
2468
42

SAN HERONIMO, Commentarii in Ecclesiastem, 10, 11: PL


23,
1096;
cf Concilio di Trento ; Ds 1680
43
CDC, 989; cf Concilio di Trento: DS, 1683; 1708
44
Cf CDC, 916; cf Concilio di Trento: DS, 1647; 1661; CCEO,
711
45
Cf CDC, 914
46
Cf Concilio di Trento; DS, 1680; CDC, 988, 2
47
Cf Lc 6, 36

505
a traha Ora bo cuminsa detesta loke abo a traha, e
ora bo bon obranan ta cuminsa, pasobra bo ta reconoce
bo
obranan
malo.
E cuminsamento di obra bon ta confesion di obra malo.
Haci e berdad y bo ta bin na Luz48.

Satisfaccion
Hopi pica ta haci dao na prohimo. Ta bon pa haci
posibel
pa dreche (por ehempel debolbe cos horta, drecha
reputacion
malo
di esun di kende bo a lastra y paga compensacion pa
heridanan. Husticia riba su mes ya caba ta exigi esaki.
Pica ta herida y ta debilita e pecado mes tambe, asina
1473tambe su relacion cu Dios y su prohimo. Absolucion ta
kita pica, pero e no ta drecha tur desorden cu pica
a causa49. Libra di pica, pecado mester recobra ainda
pleno salud spiritual. E mester haci algo mas pa drecha
su picanan: e mester satisface na un manera apropia
of
paga
pa
su
picanan.
Ta
yama
e satisfaccion aki tambe penitencia.
24121459.
2487lo

1460. E penitencia cu confesor ta impone mester tene


cuenta
cu situacion personal di e penitente y mester considera
su bienestar spiritual. E mester cuadra mas tanto
posibel cu gravedad y naturalesa di e picanan cometi. E 2447
por
consisti
di
oracion,
ofrenda,
obra
di misericordia, sirbishi na prohimo, priva bo mes 618
boluntariamente
di algo, sacrificio y mas cu tur cos, acepta cu pasenshi e
cruz cu nos mester carga. Penitencia asina ta yuda nos
bira
conforme
na
Cristo,
e Unico cu a kita nos picanan 50 di un bes pa semper. Nan
48
49
50

SAN AGUSTIN, In Evangelium Johannis tractatus, 12, 13


CF Concilio di Trento: DS, 1712
Cf Rm 3, 25; 1 Hu 2, 1-2

506

ta permiti nos di yega na ta co-heredero di Cristo


resucita,
ya
cu
nos
ta
sufri
cu nE (Rm 8, 17)51:
Pero nos satisfaccion, esun cu nos ta realisa pa motibo
di nos picanan, solamente ta posibel pa medio di
Hesucristo: nos, riba nos mes, no por nada. Cu ayudo
di Esun cu ta fortalece nos, nos por tur cos52. Pues 2011
hende no tin nada cu e por gaba cu ne, pero tur nos
gabamento ta den Cristo den kende nos ta duna
satisfaccion door di pruduci fruta digno di penitencia53
cu ta ricibi su forsa di djE, door di djE ta ofrece nan na Tata y danki na
djE nan ta acepta pa Tata54.

VIII. MINISTER DI E SACRAMENTO AKI


1461. Door cu Cristo a confia su apostelnan cu ministerio
981

di reconciliacion,55 obisponan, cu ta nan sucesornan, y


sacerdotenan, esnan cu ta colabora cu obispo, ta sigui
ehere e ministerio aki. Berdaderamente, obispo y
sacerdotenan,
debi
na
e
sacramento
di Ordenacion Santo, tin e poder pa pordona tur pica
na
nomber
di Tata y di Yiu y di Spirito Santo.
1462. Pordon di pica ta reconcilia hende cu Dios y tambe
cu Iglesia. Ya for temponan antiguo ta considera obispo, 886
e cabes visibel di un Iglesia particular, hustamente a
wordo considera di ta esun cu principalmente tin e
poder y e ministerio di reconciliacion: E ta regla 1567
e administracion di e sacramento di Penitencia 56.
Sacerdotenan,
su colaboradornan, ta eherce asina leu cu nan a ricibi e
51
52
53
54
56

51 Cf Concilio di Trento : DS 1690


Cf Flp 4, 13
Cf Lc 3, 8
Concilio di Trento: DS, 1691
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 26

507

tarea aki sea for di nan obispo (of di un superior


religioso),
of
for
di
e
Papa,
di acuerdo cu ley di Iglesia57.
1463. Ta sanciona cierto pica cu ta particularmente grave
cu excomunicacion e castigo eclesiastico di mas
severo, cu ta impedi pa ricibi e sacramentonan y pa
eherce cierto actonan eclesiastico y pa cual
consecuentemente, cu excepcion di e Papa, e obispo di
e luga of sacerdotenan autorisa door di nan, no por
duna absolucion, segun ley canonico 58. Den caso di peliger di
982morto, tur sacerdote, incluso esnan priva di nan facultad pa scucha
confesion, por absolve cualkier pica59 y tur excomunicacion.
1464. Sacerdotenan mester encurasha e fielnan pa acudi
na sacramento di Penitencia y nan mester ta disponibel
pa
celebra
e sacramento aki cada bes cu Cristiannan pidi esaki na
un manera rasonabel60.
1465. Ora

cu

sacerdote

ta

celebra

sacramento

di

983Penitencia,

e ta eherce ministerio di e Bon Wardado cu ta busca


carne perdi, esun di e Bon Samaritano cu ta trata e
heridanan,
esun
di
Tata
cu
ta
warda
e yiu perdi y cu ta acepte ora cu el a bolbe, esun di e
Hues husto cu no ta haci distincion den persona y
kende
su
huicio
ta
alabes
husto
y misericordioso. Den un palabra, e sacerdote ta marca
y instrumento di Dios Su amor pa e pecado.

57

Cf CDC, 844; 967-969; 972; CCEO, 722, 3-4


Cf CDC, 1331; 1354-1357; CCEO, 1431; 1434; 1420
59
Cf CDC, 976; CCEO, 725
60
Cf CDC, 986; CCEO, 735; Concilio Vaticano II,
Presbyterorum
ordinis, 13
58

508

E confesor no ta doo, sino sirbido di pordon di


Dios.
2690
E administrado di e sacramento aki mester uni su mes
na
intencion
y caridad di Cristo61. E mester tin un conocemento proba
15511466.

di comportacion Cristian, experiencia di asuntonan


humano,
respet
y delicadesa pa esun cu a cay; e mester stima e
berdad, e mester ta fiel na magisterio di Iglesia y
mester conduci e penitente cu pasenshi na curacion y
madurez completo. E mester resa y haci penitencia pa
e penitente, confiando e na misericordia di Seor.
1467. Mirando delicadesa y grandesa di e ministerio aki
y e respet debido na personanan, Iglesia ta declara cu
tur sacerdote cu ta scucha confesion ta obliga pa warda
secreto absoluto di pica cu su penitentenan a confesa 2490
cerca dje, bou di castigo hopi severo 62. Tampoco e no
por uza conocemento cu confesion a dune di bida
di e penitentenan. Ta yama e secreto aki, cu no tin
excepcion seyo sacramental, pasobra loke e
penitente
a
manifesta
na
sacerdote
ta keda seya door di e sacramento.
IX.

EFECTONAN DI E SACRAMENTO AKI

1468. Tur poder di penitencia ta consisti den e hecho cu


e ta restaura nos den gracia di Dios y e ta uni nos cu nE
cu un amistad profundo63. Meta y efecto di e
sacramento aki ta pues, reconciliacion cu Dios.
Pa esnan cu ricibi sacramento di Penitencia cu un 2305
curason
arepenti
y
cu
un
disposicion
religioso,
reconciliacionnormalmente ta sigui pa paz y serenidad
61
62
63

Cf Concilio Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 13


Cf CDC, 1388, 1; CCEO 1456
Catecismo Romano, 2, 5, 18

509

di consenshi cu consuelo spiritual profundo64. Como


resultado, e sacramento di reconciliacion cu Dios ta
produci un resureccion spiritual berdadero, un
restauracion
di
dignidad
y bendicionnan di bida di yiunan di Dios, di cual esun di
mas precioso ta amistad cu Dios65.
1469. E sacramento aki ta reconcilia nos cu Iglesia. Pica
ta
daa
953
of te hasta kibra comunion fraternal. Sacramento di
Penitencia
ta dreche of rehabilite. Den e sentido aki, e no ta cura
solamente esun cu ta bolbe integra su mes na
comunion di Iglesia, pero e tin tambe un efecto di haci
bida di Iglesia mas bibo, ya cu el a sufri door di pica di 949
un di su miembronan66. Restableci of fortifica den
comunion di santonan, e pecador ta fortifica door di
intercambio di bienes spiritual entre tur miembro bibo
di Curpa di Cristo, sea ainda peregrinando of ya caba
den patria celestial67:
Nos mester corda cu e reconciliacion aki cu Dios,
comosifuera ta conduci na mas reconciliacion, cu ta
drecha e otro kiebronan causa pa pica: E penitente
pordona a reconcilia cu su mes den profundidad
absoluto di su ser, caminda e ta recupera su berdad di
mas profundo. El a reconcilia cu su rumannan, cu el a
ofende y herida di un manera of otro. El a reconcilia cu
Iglesia; el a reconcilia cu henter creacion 68.

1470. Den e sacramento aki, e pecado, confiando den


misericordioso di Dios, ta anticipa na cierto
manera e huicio na cual e lo ta someti na final di su
bida terenal. Pasobra ta awo, den e bida aki, cu nos ta

678, 1039huicio

64
65
66
67
68

Concilio di Trento: DS, 1674


Cf Lc 15, 32
Cf 1 Co 12, 26
Cf Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 48-50
HUAN PABLO II, exh. Ap. Reconciliatio et paenitentia, 31

510

wordo ofreci e escogencia entre bida y morto y ta


solamente pa medio di conversion cu nos por drenta
den e Reino, di cual hende ta exclui door di pica grave 69.
Convertiendo
na
Cristo
door
di penitencia y fe, e pecado ta pasa di morto pa bida y
no ta someti na huicio (Hu 5, 24).
X.

INDULGENCIA

1471. Doctrina y practica di indulgencianan den Iglesia


ta hopi pega na efectonan di e sacramento di
Penitencia.
Kico ta indulgencia
Un indulgencia ta un dispensacion dilanti di Dios
di castigo temporal debi na picanan ya pordona caba pa
loke ta culpa. Fielnan Cristian cu tin e disposicion
apropia ta adkiri, bou di cierto condicionnan prescribi,
door di mediacion di Iglesia, cu, como administrado di
redencion, ta distribui y aplica cu autoridad e tesoro
di satisfaccion di Cristo y e santonan.
Un indulgencia ta parcial of completo segun cu e
ta kita sea parcialmente of totalmente e castigo
temporal debi na pica70.
Tur fiel por adkiri indulgencia pa su mes of por
aplica nan pa difuntonan.

69
70

Cf 1 Co 5, 11; Ga 5, 19-21; Ap 22, 15


CDC, 992-994; cf PABLO VI , c. Ap. Indulgentiarum doctrina,
Mormae 1-3, AAS (1967), 5-24

511

Castigonan pa pica
1472. Pa compronde e doctrina y practica aki di Iglesia ta
bon
1861
pa realisa cu pica tin un consecuencia dobel. E pica
grave ta priva nos di comunion cu Dios y pesey ta haci
nos
incapaz
pa
bida
eterno.
E carencia di vida eterno nos ta yama pena eterno di
pica. Di otro banda tur pica, incluso esun chikito, ta 1031
encera un pegamento insano na sernan crea cu mester
wordo purifica, sea aki na mundo, sea despues di
morto, den e estado cu yama Purgatorio. E purificacion
aki ta libra nos di loke nos ta yama pena temporario
di
pica.
No
mester
mira
e dos penanan aki como un sorto di vengansa, duna
door
di
Dios
for
di pafo, sino como algo cu ta brota for di naturalesa di
pica
mes.
Un conversion cu ta sali for di un caridad ferviente por
yega
na purificacion total di e pecado di manera cu no ta
resta
nada
di castigo71.
1473. Pordon di pica y restauracion di comunion cu Dios
ta encera dispensacion di pena eterno di pica. Pero e
pena
temporal
di
pica
ta keda. Soportando cu pasenshi e sufrimento y tur
sorto
di
prueba
y enfrentando morto cu calmo ora e dia yega, e Cristian 2447
mester haci esfuerso pa acepta, como un gracia, e pena
temporario
aki
di
pica.
E mester empea, pa medio di obra di misericordia y di
caridad, como tambe pa medio di oracion y varios
practica di penitencia, pa deshaci completamente di e
hende bieu y bisti su mes cu e hende nobo72.
71
72

Cf Concilio di Trento: DS, 1712-1713; 1820


Cf Ef 4, 24

512

Den comunion di santonan


1474. E Cristian cu kier purifica su mes di pica y santifica
su
mes
946-959
cu ayudo di gracia di Dios no ta para su so. E bida di
795
cada
un
di e yiunan di Dios ta liga na Cristo y door di Cristo, na
un manera admirabel, na bida di tur otro ruman
Cristian, den union sobrenatural di Curpa Mistico di
Cristo, como na un solo persona mistico73.
1475. Den comunion di santonan, ta existi entre fielnan
cu ya ta bienaventura den nan cas celestial, esnan cu
ta pagando nan castigo den purgatorio y esnan cu
ainda ta peregrina na tera, un laso duradero di amor.
Tambe tin entre nan un intercambio abundante di
cosnan bon74. Den e intercambio admirabel aki,
santidad
di
un
ta
resulta
den probecho pa otro, hopi mas cu e dao cu pica di
uno
por
causa
na otronan. Asina, e pecado penitente, door di haci un
apelacion
na comunion di santonan, por wordo purifica mas lihe y
mas
eficaz
di e castigonan pa pica.
1476. E biennan spiritual aki di comunion di santonan,
nos ta yama tambe e tesoro di Iglesia cu no ta e
cantidad
total
di
bienes
cu
a acumula den transcurso di siglo. Al contrario e tesoro
617di Iglesia ta e valor infinito y inagotabel cu e meritonan
di Cristo tin pa Dios. Nan a wordo ofreci pa libra henter
humanidad di pica y logra comunion cu Tata. Den
Cristo, e Redentor mes, e satisfaccionnan y meritonan
73
74

PABLO VI, const. Ap. Indulgentiarum doctrina, 5


Ibid.

513

di su Redencion ta perdura y tin balor (cf Hb 7, 23-25; 9,


11-28)75.
1477. Igualmente ta pertenece na e tesoro aki e prijs berdaderamente
inmenso, sin midi y semper nobo cu oracion tin dilanti di Dios y bon
obra di Birgen Maria Bienaventura y di tur santo cu a santifica pa
969gracia di Cristo, siguiendo su pasonan y realisando un obra agradabel
na Tata, di manera cu trahando pa nan salbacion propio, a coopera
tambe na salbacion di nan ruman den unidad di Curpa mistico76.
Ricibi indulgencia di Dios pa medio di Iglesia
1478. Ta ricibi indulgencia pa medio di Iglesia, cu, pa
di e poder di por mara y los cu Cristo Hesus a
concede na dje, ta interveni na fabor di Cristiannan
individualmente y ta habri pa nan e tesoro
di meritonan di Cristo y e santonan, pa haya di e Tata di
misericordia e dispensacion di castigonan temporal debi
na nan picanan. Pesey Iglesia no solamente kier yuda e
Cristiannan aki, pero ta encurasha nan tambe pa haci
obra di piedad, di penitencia y di caridad 77.

981forsa

1479. Door cu fielnan difunto na caminda pa purificacion


tambe miembronan di mesun comunion di santonan,
nos por yuda nan entre otro door di haya
indulgencianan pa nan, di manera cu e pena temporal
cu nan a merece door di nan picanan por wordo
dispensa.

1032 ta

XI.

CELEBRACION DI SACRAMENTO DI PENITENCIA

1480. Manera tur sacramento, Penitencia ta un accion liturgico.


Normalmente su elementonan di celebracion ta: saludo y bendicion di
sacerdote, lectura di palabra di Dios pa ilumina consenshi y pa lanta
contricion y yamada pa arepenti; confesion cu ta reconoce pica y ta
75

PABLO VI, c. Ap. Indulgentarium doctrina, 5


Ibid.
77
Cf Ibid 8; Concilio di Trento: DS, 1835
76

514

manifeste na sacerdote; imposicion y aceptacion di penitencia;


absolucion di sacerdote; alabansa di accion di gracia y despedida cu
bendicion di sacerdote.
1481. Liturgia Bizantino ta reconoce diferente formula di
absolucion, den forma di invocacion, cu ta expresa 1449
admirablemente
e
misterio
di pordon: Cu e mesun Dios cu mediante profeta
Nathan a pordona David ora cu el a confesa su picanan,
cu
a
pordona
Pedro
ora
cu
el
a Yora Amargamente, e prostituta ora cu el a laba Su
pianan
cu lagrima, e publicano y e yiu perdi, cu e mesun Dios
aki, pa medio di ami, un pecado, pordona boso den e
bida aki y den e otro y laga boso presenta dilanti di su
temibel
tribunal
sin
condenacin,
Esun
cu ta bendiciona den tur siglo di siglonan. Amen.
1482. Por celebra sacramento di Penitencia tambe den cuadro di un
celebracion comunitaria, den cua penitente ta prepara pa confesion
y hunto nan ta gradici pa pordon ricibi. Asina confesion personal di
pica y absolucion individual ta hinca den un liturgia di Palabra di
Dios, cu lectura y homilia, examen di consenshi dirigi hunto, peticion
comunitario di pordon, resa Nos Tata y accion di gracia hunto.
E celebracion comunitario aki ta expresa mas cla e caracter eclesial di
penitencia. Den todo caso, cualkier cu ta e forma di su celebracion,
sacramento di Penitencia ta semper, door di su naturalesa mes, un 1140
accion liturgico, pesey eclesial y publico78.
1483. Den caso di necesidad grave por recuri na
celebracion comunitario di reconciliacion cu confesion 1401
general y absolucion general. Un necesidad grave asina
por presenta ora cu tin un peliger inminente di morto
sin cu e sacerdote(nan) tin suficiente tempo pa scucha
confesion di cada penitente. Necesidad urgente por
existi tambe ora cu teniendo na cuenta cantidad di
penitente, no tin suficiente confesor, pa scucha
78

Cf Concilio Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 26-27

515

debidamente e confesion individual den un tempo


rasonabel, di manera cu penitentenan, sin cu nan tin
culpa, ta wak nan mes priva, durante un tempo largo, di
gracia di sacramento of di santa comunion. Den e caso
aki,
fielnan
mester
tin,
pa
validez
di absolucion, e proposito di confesa individualmente
nan picanan na su debido tempo79. Na obispo diocesano
ta
coresponde
pa
husga
si ta existi e condicionnan rekeri pa absolucion
general80. Un gran concurencia di fielnan na ocasion di
fiestanan
grandi
of peregrinacionnan no ta un caso di necesidad
urgente81.
1484. Confesion indiviual, integro y absolucion ta
continua
di
ta
e unico manera normal pa fielnan reconcilia cu Dios y
Iglesia,
a menos cu e manera di confesa aki ta fisicamente of
878moralmente imposibel82. Pa e regla aki tin motibonan
profundo. Cristo ta actua den cada un di e
sacramentonan. E ta dirigi su mes personalmente na
cada un di e pecadonan: Mi yiu, bo picanan ta
pordona
(Mc
2,
5).
E ta e medico cu ta atende cada un di e enfermonan cu
tin
mester
di djE83 pa cura nan. E ta restaura nan y ta reintegra nan
den comunion fraternal. Pesey confesion personal ta e
forma
mas
significante
di reconciliacion cu Dios y cu Iglesia.
RESUMEN
79

Cf CDC, 962, 1
CF ibid., 961, 2
81
Cf ibid., 961, 1
82
Ritual Romano, Ordo poenitentiae, 31
83
Cf Mc 2, 17
80

516

1485. Riba e atardi di e dia ey, e prome dia di siman,


Hesus a aparece na Su apostelnan. El a hala rosea
riba nan, y a bisa nan: Ricibi Spirito Santo. Esnan
cu boso pordona nan picanan, nan lo keda
pordona; Esnan cu boso no pordona, nan lo no ta
pordona
(Hu 20, 19. 22-23).
1486. Ta concede pordon di pica cometi despues di
Bautismo
pa medio di un sacramento particular yama e
sacramento
di
conversion,
confesion,
penitencia
of
reconciliacion.
1487. Esun cu peca ta herida honor y amor di Dios, su
mesun dignidad como un hende yama pa ta un yiu
di Dios, y bienestar spiritual di Iglesia, di cual cada
Cristian mester ta un piedra bibo.
1488. Pa wowo di fe, ningun maldad ta mas grave cu pica
y nada tin consecuencia pio pa e pecadonan mes,
pa Iglesia y pa mundo henter.
1489. Pa bolbe den comunion cu Dios, despues di a
perde pa motibo di pica, ta un proceso, naci for di
gracia di Dios, cu ta rico na misericordia y masha
preocupa pa salbacion di hende. Ta bon pa pidi pa
e don precioso aki pa Bo mes y pa otro.
1490. E movimento di bolbe na Dios, yama conversion y
contricion, ta contene duele y disgusto pa picanan
cometi, y e proposito firme di no bolbe peca den
futuro. Pesey conversion ta mira den pasado y den
futuro y e ta nutri su mes pa medio di speransa
den misericordia di Dios

517

1491. E sacramento di Penitencia ta un totalidad


consistiendo den tres acto di e penitente y e
absolucion
di
sacerdote.
E
actonan
di e penitente ta: contricion, confesion of
manifestacion
di picanan na sacerdote y e proposito di drecha e
malo y haci obra di reparacion.
1492. E arepentimento (tambe yama contricion) mester
ta
inspira
pa motibonan cu ta brota for di fe. Si
arepentimento ta concebi door di amor di caridad
pa Dios, ta yame contricion perfecto; si e ta
basa riba otro motibonan ta yame imperfecto.
1493. Esun cu kier haya reconciliacion cu Dios y cu
Iglesia mester confesa cerca un sacerdote tur pica
grave cu e no a confesa ainda y esnan cu e ta
corda despues di a samina su consenshi
cuidadosamente. Confesion di picanan chikito, sin
cu esey ta necesario riba su mes, ta altamente
recomenda door di Iglesia.
1494. E confesor ta propone pa e penitente haci cierto
actonan
di satisfaccion of di penitencia, pa drecha dao
causa door di pica y pa reestablece custumbernan
cu ta cuadra cu un discipel di Cristo.
1495. Solamente sacerdotenan cu a ricibi e autorisacion
pa duna absolucion for di autoridad di Iglesia por
pordona pica na nomber di Cristo.
1496. E efectonan spiritual di sacramento di Penitencia
ta:

518

reconciliacion cu Dios door di cual e penitente ta recupera


gracia;

reconciliacion cu Iglesia;

dispensacion di pena eterno contrai door di pica mortal;

dispensacion, por lo menos un parti, di pena temporal, cu ta


pica;

paz y serenidad di consenshi y consuelo spiritual;

crecemento di forsa spiritual pa e bataya Cristian.

1497. Confesion individual y integro di pica grave sigui pa absolucion


ta e unico medio normal pa e reconciliacion cu Dios y cu
Iglesia.
1498. Door di indulgencia e fielnan por alcansa pa nan
mes y tambe pa e almanan di Purgatorio
dispensacion di pena temporal, cu ta consecuencia
di pica.
ARTICULO 5.

UNCION DI ENFERMONAN

1499. Cu e uncion sagrado di e enfermonan y cu e


oracion
di
e sacerdotenan, henter Iglesia ta encomenda e
enfermonan na Seor sufriente y glorifica pa E alivia
nan y pa E salba nan. Y sigur Iglesia ta encurasha nan
pa contribui na bienestar di e Pueblo di Dios door
di uni libremente na e Pasion y morto di Cristo84.
I.

FUNDAMENTO DEN ECONOMIA DI SALBACION

Enfermedad den bida humano


84

Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 11

519

1500. Semper a conta enfermedad y sufrimento entre e


problemanan mas grave cu ta molestia e bida humano.
Den
enfermedad,
e
hende
ta experiencia su impotencia, su limitenan y su 1006
finalidad. Tur enfermedad por haci nos premira morto.
1501. Enfermedad por conduci nos na angustia, na aleha
nos di nos mes, tin ora hasta na desesperacion y na
rebeldia contra Dios. E por haci e persona mas madura
tambe, yude pa haci distincion den su bida entre loke
no ta esencial pa bolbe na loke si ta. Hopi biaha
enfermedad ta pusha nos pa busca Dios, pa bolbe na
djE.
E enfermo dilanti di Dios
1502. E hende di Testament Bieu ta biba enfermedad den
presencia
di Dios. Dilanti di Dios e ta lamenta su enfermedad 85 y ta
di Dios, Seor di bida y di morto, e ta implora curacion 86.
Enfermedad ta bira un caminda pa conversion 87; pordon 164
di Dios ta cuminsa e curacion88. Israel ta experiencia cu 376
enfermedad,
di
un
manera
misterioso,
ta vincula cu pica y cu maldad; y cu fieldad na Dios,
segun
su
Ley
ta debolbe bida: Ami, Seor, ta esun cu ta cura bo (Ex
15, 26). Profeta ta premira cu sufrimento por tin tambe
un
sentido
redentor
89
pa pica di otro . Finalmente, Isaias ta anuncia cu Dios lo
laga un tempo bin pa Sion den cual e lo pordona tur
falta y E lo cura tur enfermedad90.
85

Cf Sal 38
Cf Sal 6, 3; Is 38
87
Cf Sal 38, 5; 39, 9, 12
88
Cf Sal 32, 5; 107, 20; Mc 2, 5-12
89
Cf Is 53, 11
90
Cf Is 33, 24
86

520

Cristo, e dokter
Compasion di Cristo pa enfermo y su numeroso
curacionnan
di tur clase di enfermedad91 ta un signo maraviyoso di
1421cu
Dios
a bishita su pueblo (Lc 7, 16) y cu Reino di Dios ta hopi
cerca. Hesus no tin solamente poder pa cura, sino
tambe
pa
pordona
pica92:
El a bini pa cura e hende completo, alma y curpa; e ta e
2288dokter cu esnan enfermo tin mester93. Su compasion pa
tur esnan cu ta sufri ta yega asina leu, cu E ta identifica
su
mes
cu
nan:
Mi
tawata
enfermo
y bo a bishita mi. (Mt 25, 36) Su amor special pa esnan
enfermo
no
a stop, atraves di siglonan, di yama e atencion masha
particular
di Cristiannan pa tur cu ta sufri di curpa y di alma. E
atencion
aki
ta fuente di esfuerso incansabel pa alivia esnan cu ta
sufri.
5491503.

1504. Hopi biaha Hesus ta pidi esnan enfermo pa nan


kere94. E ta uza signonan pa cura: scupi y ponemento di
95
96
695man , lodo y baamento . Esnan enfermo ta purba mishi cu
97
1116nE , pasobra for di djE tawata sali un forsa cu ta cura
tur hende (Lc 6, 19). Asina, den sacramento Cristo ta
sigui mishi cu nos pa cura nos.

91

Cf Mt 4, 24
Cf Mc 2, 5-12
93
Cf Mc 2, 17
94
Cf Mc 5, 34. 36; 9, 23
95
Cf Mc 7, 32-36; 8, 22-25
96
Cf Hu 9, 6 s.
97
Cf Mc 1, 41; 3, 10; 6, 56
92

521

1505. Conmovi pa tanto sufrimento, Cristo no solamente


a laga esnan enfermo mishi cu nE, sino cu El a haci nan
miseria di djE: El a tuma nos flakesa y a carga nos
98
440malesa (Mt 8, 17) . Pero E no a cura tur enfermo. Su
curacionnan tabata sealnan di binimento di Reino
di Dios. Nan a anuncia un curamento mas radical:
victoria
riba
pica
y riba morto door di Su Pasco. Na Cruz Hesus a tuma
riba djE tur peso di maldad99 y El a kita pica di mundo
(Hu 1, 29), di cual enfermedad ta nada mas cu un
consecuencia. Door di su pasion y su morto na Cruz,
Cristo a duna un nificacion nobo na sufrimento; for di e
tempo ey padilanti esaki por haci nos conforme cu nE y
ta uni nos cu Su Pasion redentor.

307

Cura esnan enfermo...


1506. Cristo ta invita su discipelnan pa siguiE y na nan
turno tuma su cruz100. Door di siguiE nan ta adkiri un
859
bista
nobo
riba
enfermedad
y esnan enfermo. Hesus ta asocia nan cu Su propio bida
pober
y humilde. E ta laga nan participa den su ministerio di
compasion
y di curacion: Y, nan a sali bay y a predica cu hende
mester converti. Y nan a saca hopi demoo y a hunta
hopi enfermo cu azeta y a cura nan (Mc 6, 12-13).
1507. Seor resucita ta renoba e mision aki (Na mi
nomber... nan lo pone man riba esnan enfermo y nan lo
bira
bon;
Mc
16,
17-18)
y ta confirme pa medio di e signonan cu Iglesia ta 430
realisa invocando su nomber101. E signonan aki ta
98

Cf Is 53, 4
Cf Is 53, 4-6
100
Cf Mt 10, 38
101
Cf Hch 9, 34; 14, 3
99

522

demonstra
na
un
manera
special
cu Hesus ta berdaderamente Dios cu ta salva hende102.
1508. Spirito Santo ta duna algun hende un carisma
special
798
di curacion103 pa manifesta e poder di gracia di Cristo
resucita. Sinembargo, ni e oracionnan di mas fervoroso
no semper ta haya cura pa tur enfermedad. Asina San 618
Pablo
ta
haya
tende
di
Seor
cu
Mi gracia ta suficiente pa bo, pasobra Mi poder ta bira
perfecto
den debilidad, (2 Co 12, 9) y cu sufrimento cu mester
wanta,
por nifica cu den mi curpa Mi ta completa loke ta falta
ainda
na afliccionnan di e Cristo pa motibo di su Curpa, esta e
Iglesia
(Col 1, 24).
Cura esnan enfermo! (Mt 10, 8) Iglesia a ricibi e
tarea
aki
di Seor y ta purba realise tanto pa medio di cuida
esnan enfermo como tambe door di compaa nan cu su
oracion
of
intercesion.
E ta kere den e presencia vitalisante di Cristo, e dokter
di
alma
y di curpa. E presencia aki ta particularmente activo pa
medio
di e sacramentonan y di un manera completamente
special, pa medio di Eucaristia, e pan cu ta duna bida
eterno104 y cual, segun San Pablo, ta relaciona cu salud
corporal105.

14051509.

102

Cf Mt 1, 21; Hch 4, 12
Cf 1 Co 12, 9. 28, 30
104
Cf Hu 6, 54-58
105
Cf 1 Co 11, 30
103

523

1510. No obstante, Iglesia apostolico tin su propio rito pa


esnan enfermo, di cual Santiago ta testigua: Tin algun
di boso cu ta malo? Yama e sacerdotenan di Iglesia, pa
1117nan resa cu ne, hunte cu azeta na nomber di Seor; y e
oracion di fe lo salba esun enfermo y Seor lo lante; y
si el a yega di comete pica, nan lo ta pordona (St 5,
14-15). Tradicion ta reconoce den e rito aki un di e
shete sacramentonan106.
Un sacramento pa enfermo
1511. Iglesia ta kere y ta profesa cu, den e shete
sacramentonan,
ta existi un sacramento cu ta specialmente destina pa
reforsa esnan cu ta sufri di un enfermedad: Huntamento
di enfermonan cu azeta:
Cristo nos Seor a institui e santo huntamento aki di
esnan enfermo como un sacramento verdadero y propio
di
Testament
Nobo.
San Marco a indice, pero ta Santiago, e apostel y
ruman
di
Seor,
a recomende na fielnan y a propage 107.

1512. Desde antigedad, den e tradicionnan liturgico,


tanto na oriente como occidente, tin testimonio di
huntamento di enfermonan cu Santa Oleo. Den
transcurso di siglonan, mas y mas exclusivamente a
duna Santa Oleo solamente na esnan cu tawata na
punto
di
muri.
Pa e motibo aki, el a haya e nomber di Ultimo
Sacramento. A pesar di e evolucion aki, liturgia nunca

106

di

Cf INOCENCIO I, c Si instituta ecclesiastica, DS, 216; Concilio

Florencia: ibid., 1324-1325; Concilio di Trento, ibid., 16951696; 1716-1717


107
Cf Concilio di Trento: DS 1695; Mc 6, 13; St 5, 14-15

524

a stop di roga Seor pa e enfermo recupera su salud, si


esey lo conduci na su salbacion 108.
1513. E Constitucion apostolico Sacram Unctionem
infirmorum
di 30 di november di 1972, conforme e Concilio
Vaticano
II109,
a determina cu di awo padilanti, den rito Romano, lo
observa loke ta sigui:
Lo administra e ultimo sacramento na esnan cu ta
grave, huntando nan frenta y mannan cu azeta
debidamente bendiciona di olijfi of di otro mata,
pronunciando un biaha so e palabranan aki: Pa medio
di e huntamento santo aki, cu Seor, den Su amor y
misericordia, yuda bo cu gracia di Spirito Santo. Cu
Seor, cu ta libra bo di pica, concede bo salbacion y
lanta bo110.

II.

KEN TA RICIBI Y KEN TA ADMINISTRA


E SACRAMENTO AKI?

Den caso di enfermedad grave...


1514. E Huntamento di Enfermo no ta un sacramento
solamente pa esnan cu ta na punto di muri. Pesey, ta
considera tempo oportuno pa ricibie ora cu un fiel ta
den peliger di morto pa motibo di enfermedad of
behes111.
1515. Si un enfermo cu a ricibi huntamento cu azeta,
recupera
108

Cf Concilio di Trento: DS 1696


Cf Concilio Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 73
110
PABLO VI, c. Ap. Sacram unctionem infirmorum; cf CDC,
847, 1
111
Concilio Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 73; cf CDC,
1004, 1;
1005; 1007; CCEO, 738
109

525

su salud, den caso di un otro enfermedad grave, e por


ricibi
e sacramento aki atrobe. Si durante e mesun
enfermedad
condicion
di e persona bira mas grave, por ripiti e sacramento
aki.
Ta
apropia
pa ricibi Huntamento di Enfermo prome cu un operacion
importante. Y por aplica esaki na un persona di edad
avansa
di
kende
su
forsa
ta debilitando.
...Yama sacerdotenan di Iglesia
1516. Solamente sacerdotenan (obispo y presbiteronan)
ta administradonan di Huntamento di Enfermo 112. Ta
deber di pastoornan pa instrui e fielnan riba
beneficionan di e sacramento aki. Fielnan mester
encurasha enfermonan pa yama un sacerdote pa ricibi
e sacramento aki. E enfermonan mester prepara nan
mes
pa
ricibie
den bon disposicion, cu ayudo di su pastoor y henter e
comunidad eclesiastico, cu ta invita pa rondona e
enfermonan na un manera special. Pa medio di nan
oracion y nan atencion fraternal.
III.

CON TA CELEBRA E SACRAMENTO AKI?

1517. Manera tur sacramento, Huntamento di Enfermo ta


celebracion liturgico y comunitario113, sea cu e ta
tuma
luga
den
cas
di famia, den hospital of misa, pa un enfermo so, of pa
un
grupo
di enfermo. Ta masha apropia pa celebre den
Eucaristia, cu ta memoria di Pasco di Seor. Si
1524 circunstancia
ta
permiti,
celebracion
1140 un

112

Cf Concilio di Trento: DS, 1697; 1719; CDC, 1003; CCEO,


739, 1
113
Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 27

526

di e sacramento por bini despues di e sacramento di


Penitencia, sigui pa e sacramento di Eucaristia. Manera
e
sacramento
di
Pasco
di Cristo, Eucaristia mester ta semper e ultimo
sacramento
di peregrinacion riba tera, e alimento pa durante di
biahe pa pasa pa bida eterno.
1518. Palabra y sacramento ta forma un totalidad
inseparabel. Liturgia di Palabra, anticipa pa un acto di
penitencia, ta habri e celebracion. Palabranan di Cristo,
testimonio
di
apostelnan,
ta
lanta
e
fe
di e enfermo y di e comunidad pa pidi Seor pa forsa di
Su Spirito.
1519. E celebracion di e sacramento ta contene
principalmente
e elementonan aki: e sacerdotenan di Iglesia (St 5,
14) den silencio ta pone nan mannan riba esnan
enfermo;
nan
ta
resa
pa
e enfermonan den fe di Iglesia; esaki ta e epiclesis
propio
di e sacramento aki; despues nan ta hunta esnan
enfermo cu azeta bendiciona, si ta posibel, door di
obispo.
E accionnan liturgico aki ta indica
sacramento aki ta duna esnan enfermo.

IV.

ki

gracia

EFECTONAN DI CELEBRACION
DI E SACRAMENTO AKI

1520. Un don particular di Spirito Santo. E prome gracia


e sacramento aki ta gracia di consuelo, di paz y di
animo
pa
vence
e dificultadnan cu enfermedad grave of fragilidad di
behes
ta
trece
cu nan. E gracia aki ta un don di Spirito Santo cu ta

733 di

527

renoba confiansa y fe den Dios y ta fortalece contra


tentacion di esun maligno, specialmente tentacion di
desaliento y angustia enfrente di morto 115.
E asistencia aki for di Seor pa medio di forsa di Su
Spirito kier conduci e persona enfermo na curacion di
su alma, pero tambe di su curpa, si esey ta boluntad di
Dios116.
Ademas,
si
el
a
comete
pica,
lo perdona nan (St 5, 15)117.
1521. Union cu Pasion di Cristo. Pa gracia di e
sacramento
aki,
e persona enfermo ta ricibi forsa y don pa uni su mes 1535
mas
intimo
cu Pasion di Cristo: na cierto manera e ta consagra pa
duna fruta door di conforma cu e Pasion redentor di e 1499
Salbador.
Sufrimento,
un consecuencia di pica original, ta haya un nificacion
nobo; e ta bira participacion den obra salbador di
Hesus.
1522. Un gracia eclesiastico. Enfermo cu ricibi e
sacramento aki uniendo nan mes libremente na pasion
y
morto
di
Cristo,
ta contribui na bienestar di Pueblo di Dios118. Door di
celebra
953
e sacramento aki, Iglesia, den comunion di santonan, ta
intercede
na beneficio di e persona enfermo, y e, na su turno, pa
gracia
di e sacramento aki, ta contribui na santificacion di
Iglesia
y na bienestar di tur hende pa kende Iglesia ta sufri y ta
ofrece su mes na Dios Tata, pa medio di Cristo.
115

Cf Hb 2, 15
Cf Concilio di Florencia: DS 1325
117
Cf Concilio di Trento: DS 1717
118
Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 11
116

528

Un preparacion pa e ultimo transito. Si duna e 1020


sacramento
di huntamento di esnan enfermo na tur cu ta sufri
malesa y dolor grave, tin ainda mas motivo pa dune
na
esnan
cu
ta
na
punta
1294
di bandona e bida aki; pesey ta yame tambe
sacramentum exeuntium (e sacramento di esnan cu ta
bay)119.
Huntamento
di Enfermo ta termina di conforma nos cu morto y
resureccion
di Cristo, mescos cu Bautismo a cuminsa hacie. E ta e
ultimo
di e uncionnan sagrado cu ta marca henter bida
Cristian;
esun
di Bautismo a seya den nos e bida nobo; esun di
Confirmacion
a fortalece nos pa bataya di e bida aki. E ultimo uncion
aki ta ofrece na final di nos bida terenal un escudo pa
defende nos durante e ultimo batayanan prome cu
drenta den Cas di Nos Tata120.

10201523.

V.

VIATICO, ULTIMO SACRAMENTO, DI E CRISTIAN

1524. Na esnan cu ta bay for di e bida aki, Iglesia ta


ademas
di e Huntamento di Enfermo, Eucaristia como viatico
(alimento
pa durante e biahe). Ricibi na momento di pasa bay
cerca Tata, Comunion di Curpa y Sanger di Cristo tin un
nificacion y un importancia particular. E ta simiya di
bida
eterno
y
poder
di resureccion, segun palabra di Seor: Esun cu come
mi
carni
y bebe mi sanger, tin bida eterno y lo Mi resucite riba e
ultimo dia (Hu 6, 54). E sacramento di Cristo, cu un
biaha a muri y awo resucita, aki Eucaristia ta e

1392 ofrece

119
120

Cf Concilio di Trento: DS 1698


Cf ibid., 1694

529

sacramento di pasa di morto pa bida, di e mundo aki pa


Tata121.
1525. Pesey, mescos cu e sacramentonan di Bautismo,
Confirmacion y di Eucaristia ta constitui un unidad
yama
e sacramentonan di iniciacion Cristian, nos por bisa
2299cu Penitencia, Santa Oleo y Eucaristia como viatico
(alimento
pa
durante
biahe),
ta constitui, ora cu e bida Cristian ta yega na su fin, e
sacramentonan cu ta prepara pa drenta den patria
celestial
of
e
sacramentonan
cu
ta clausura e peregrinacin terenal.
1680di

RESUMEN
1526. Tin algun entre Boso cu ta enfermo? Yama
sacerdotenan
di Iglesia, pa nan resa cu ne y hunte cu oleo na
nomber
di Seor. Y oracion di fe lo salba esun enfermo y
Seor lo lage lanta y si el a comete pica, e lo haya
pordon (St 5, 14-15).
1527. E sacramento di Huntamento di Enfermo tin como
meta, duna un gracia special na e Cristian cu ta
pasando den dificultadnan cu enfermedad grave of
behes ta trece cu nan.
1528. E tempo oportuno pa ricibi e huntamento santo
(Santa Oleo) seguramente a yega ora cu e fiel ta
na
comienso
di
peliger
di morto pa motivo di malesa of behes.

121

Cf Hu 13, 1

530

1529. Solamente sacerdote (presbitero y obispo) por


administra sacramento di Huntamento di Enfermo;
uzando oleo bendiciona door di obispo, of si ta
necesario, door di sacerdote mes cu ta haci e
celebracion.
1530. E celebracion di Huntamento di Enfermo ta consisti
esencialmente den huntamento di frenta y mannan
di e persona enfermo (den rito Romano) of di otro
parti di curpa (den e rito Oriental), e huntamento
compaa
pa
e
oracion
liturgico
di e sacerdote celebrante cu ta pidi e gracia
special
di e sacramento aki.
1531. E celebracion di Huntamento di Enfermo ta consisti
esencialmente den huntamento di frenta y mannan
di e persona enfermo (den rito Romano) of di otro
parti di curpa (den e rito Oriental), e huntamento
compaa
pa
e
oracion
liturgico
di e sacerdote celebrante cu ta pidi e gracia
special
di e sacramento aki.
1532. E gracia special di sacramento di Huntamento di
Enfermo tin como efecto:

union di e persona enfermo cu Pasion di


Cristo,
pa
su
bon
y esun di henter Iglesia;

consuelo,
paz
y
animo
pa
soporta
Cristianamente
sufrimento di enfermedad of di behes;

pordon di pica si e enfermo no por a haye


door
di e sacramento di Penitencia;

restauracion di salud, si esaki ta beneficia


salbacion
di su alma;

531

preparacion pa transicion pa bida eterno.

532

DI TRES CAPITULO
SACRAMENTO NA SIRBISHI
DI COMUNIDAD
1533. Bautismo,

Confirmacion

Eucaristia

ta

1212sacramentonan

di iniciacion Cristian. Nan ta fundeshi di vocacion


comun di tur Cristo Su discipelnan, un vocacion pa
santidad y pa e mision pa evangelisa mundo. Nan ta
duna gracia necesario pa biba di acuerdo cu Spirito
Santo durante e bida aki como peregrino na caminda pa
e patria.
1534. Otro dos sacramento, esta Ordenacion Santo y
Matrimonio,
ta dirigi na salbacion di otronan; si nan ta contribui
tambe na salbacion propio, pero esaki nan ta haci pa
medio
di
sirbishi
duna
na
otro.
Nan
ta duna un mision particular den Iglesia y nan ta sirbi
na
edifica
e Pueblo di Dios.
1535. Den e sacramentonan aki, esnan cu ya tawata consagra
Bautismo y Confirmacion pa sacerdocio comun di tur fiel 1,
por ricibi consagracionnan particular. Esnan cu ricibi e
sacramento
di Ordenacion Santo ta consagra na nomber di Cristo
pa alimenta Iglesia pa medio di palabra y gracia di
Dios2. Di nan parti partnernan Cristian ta fortifica y,
comosifuera,
consagra
pa
e tareanan y dignidad di nan estado pa medio di un
sacramento special3.

784pa

Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 10


Ibid., 11
3
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 48, 2
2

533

ARTICULO 6.

SACRAMENTO DI ORDENACION

1536. Ordenacion ta e sacramento door di cual e mision


door
860confia
di Cristo na Su apostelnan ta sigui tuma luga den Iglesia
te
na
fin
di tempo: pues e ta e sacramento di e ministerio apostolico.
E ta consisti di tres grado: episcopal, presbiteral y diaconal.
(Tocante institucion y mision di ministerio apostolico pa Cristo, nan
a trate caba den prome parti. Aki ta trata solamente di realidad
sacramental pa medio di cual ta transmiti e ministerio aki).

I.

DI CON E SACRAMENTO AKI YAMA ORDENACION?

1537. Palabra orden den antiguedad Romano a indica un


entidad civil estableci, specialmente un entidad
gubernamental. Ordinatio ta nifica integracion den un
orden. Den Iglesia tin entidadnan estableci caminda
Tradicion, no sin un base den Santo Scritura 4, desde
temponan antiguo yama taxeis (den Griego) of ordines
(den
Latin).
Y pesey liturgia ta papia di e ordo episcoporum, di e 922, 923,
ordo presbyterorum, di e ordo diaconorum. Tambe tin 1631
otro gruponan cu ta haya e nomber di ordo aki:
catecumenonan,
birgennan,
partnernan
den
matrimonio, viudanan...
1538. . Integracion den un di e entidadnan aki di Iglesia
tawata sosode pa medio di un rito yama ordinatio
(ordenacion),
un
acto
religioso
y liturgico, cu tabata un consagracion, un bendicion of
un sacramento. Awendia e palabra ordinacion ta
reserva pa e acto sacramental cu ta incorpora un
homber den orden di obispo, di presbitero, of diacono
y ta surpasa un simpel eleccion, designacion, 875
4

Cf Hb 5, 6; 7,11; Ps 110, 4
699

534

delegacion of institucion door di e comunidad, pasobra


e ta ofrece un don di Spirito Santo cu ta permiti pa
eherce un poder sagrado (sacra potestas)5, cu solamente
por bini di Cristo mes, pa medio di Su Iglesia. Nan ta
yama ordenacion tambe consecratio, pasobra e ta un
separacion y un investidura den un encargo door di
Cristo
mes
pa
Su
Iglesia.
E ponemento di man door di e obispo, hunto cu oracion
di consagracion, ta forma e signo visibel di e ordencion
aki.

Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 10

535

II.

E SACRAMENTO DI ORDENACION SANTO DEN PLAN


DI SALBACION

Sacerdocio di e Aliansa Bieu


1539. Pueblo scogi a wordo institui pa Dios como un
reino di sacerdotenan y un nacion santo (Ex 19, 6)6. Pero
bou di e Pueblo di Israel, Dios a scoge un di e diesdos
tribunan, esun di Levi y a aparte pa sirbishi liturgico 7;
Dios mes ta su herencia8. Un rito special
a consagra principio di e sacerdocio di e Aliansa Bieu 9. A
nombra
e sacerdotenan pa actua na fabor di hende relaciona
cu
Dios,
pa ofrece donnan y sacrificionan pa pica10.
1540. Institui pa anuncia Palabra di Dios 11 y pa restablece
2099comunion cu Dios, pa medio di sacrificio y oracion, e
sacerdocio aki di e Aliansa Bieu, sinembargo, no tabata
capaz
pa
realisa
salbacion.
Cerca
e sacerdocio aki mester a ripiti e sacrificionan sin stop,
sin
cu
esaki
ta conduci na un santificacion definitivo 12, cu solamente
pa
medio
di e sacrificio di Cristo por wordo logra.
1541. No obstante, liturgia di Iglesia ta mira den sacerdocio di Aaron
y den sirbishi di Levitanan, tambe den institucion di setenta
anciano13, un prefiguracion di ministerio di ordenacion di Aliansa
Nobo. Pesey, den rito Latin Iglesia ta dirigi su mes na Dios den
6

Cf Is 61, 6
Cf Nm 1, 48-53
8
Cf Jos 13, 33
9
Cf Ex 29, 1-30; Lv 8
10
Cf Hb 5, 1
11
Cf Ml 2, 7-9
12
Cf Hb 5, 3; 7, 27; 10, 1-4
13
Cf Nm 11, 24-25
7

536

oracion di consagracion di ordenacion di obispo na e siguiente


manera:
Dios e Tata di nos Seor Hesu Cristo... pa medio di bo
palabra
di gracia bo a establece e plan di bo Iglesia. Desde
cuminsamento
bo
a eligi e descendientenan di Abraham pa ta bo pueblo
santo.
Bo a establece rey y sacerdotenan y no a laga bo
santuario sin ministro pa sirbi Bo14

1542. Na ordenacion di sacerdote, Iglesia ta resa:


Seor, Tata santo..., dia Bo a apunta sumo pontifice pa goberna
bo pueblo, Bo a scoge otro homber cu ta bou di nan den rango
y dignidad pa ta hunto cu nan y pa yuda nan den nan tarea
Bo a extende spirito di Moises na setenta homber sabio
Bo a parti entre e yiu hombernan di Aaron plenitud
di
poder
di nan tata15.
1543. Den oracion consagratorio pa
diacononan, Iglesia ta profesa:

ordenacion

di

Dios Todopoderoso Bo ta laga Iglesia, Curpa di Cristo,


crece na su plenitud como un tempel nobo y mas
grandi. Bo ta enrikece cu tur sorto di gracia y ta
perfeccione cu un diversidad di miembro pa sirbi e
curpa completo den un ehempel maraviyoso di unidad.
Bo a establece tres sorto di ministerio di alabansa y
sirbishi, pa Gloria di Bo nomber. Como ministernan di Bo
tabernakel Bo a scoge e yiu hombernan di Levi y a duna
nan Bo bendicion como nan herencia eterno16.

14

Rito Romano, De ordenatione episcope, presbyterorium


et diacononorum, 52
15
Ibid., 177
16
Ibid., 230

537

E sacerdocio unico di Cristo


1544. Tur loke e sacerdocio di Aliansa Bieu a prefigura ta
haya
su plenitud den Cristo Hesus, e unico mediador entre
Dios y hende. (1 Tm 2, 5) Tradicion Cristian ta 874
considera
Melchizedek,
sacerdote
di Dios Altisimo, como un prefiguracion di sacerdocio di
Cristo, Sumo Sacerdote unico despues di e orden di
Melkizedek (Hb 5, 10; cf 6, 20), santo, inocente, sin
mancha
(Hb
7,
26),
cu
pa
medio
di un solo sacrificio a perfecciona pa semper tur esnan
santifica
(Hb 10, 14), esta, pa medio di e sacrificio unico di e
cruz.
1545. E sacrificio redentor di Cristo ta algo unico, realisa
un bes pa semper: ta pesey e ta presente den
662sacrificio eucaristico di Iglesia. Esaki tambe ta sosode
cu sacerdocio unico di Cristo; e ta presente pa medio di
sacerdocio ministerial sin desminui e sacerdocio unico
di Cristo; Ta Cristo so ta E berdadero sacerdote, e
otronan
ta solamente su ministernan)17.

1367di

Dos manera pa participa den e unico sacerdocio di Cristo


1546. Cristo, sumo sacerdote y mediador unico, a haci di Iglesia
un reino di sacerdote pa su Dios y Tata (Ap 1, 6)18. Henter
1268e comunidad di creyente, como tal, ta sacerdotal. E
fielnan ta eherce su sacerdocio bautismal pa medio di
nan participacion, cada un segun su propio vocacion,
den mision di Cristo como, sacerdote, profeta,
y rey. Mediante e sacramentonan di Bautismo y

17
18

SAN THOMAS DI AQUINO, In ad Hebraeos, 7, 4


Cf Ap 5, 9-10; 1 P 2, 5, 9

538

Confirmacion fielnan ta wordo consagra pa ta un


sacerdocio santo19.
1547. Sacerdocio ministerial of herarkico di obispo y
1142sacerdotenan
y sacerdocio comun di tur fiel ta participa, cada un na
su manera den unico sacerdocio di Cristo.Aunke un ta
depende riba e otro, esencialmente nan ta diferencia
di
otro20.
Den
ki
sentido?
Mientras
1120e sacerdocio comun di fielnan ta wordo realisa pa medio
di e desaroyo di gracia bautismal un bida di fe,
speransa
y
caridad,
un
bida
segun
e Spirito e sacerdocio ministerial ta na sirbishi di e
sacerdocio comun. E ta relaciona na e desaroyo di e
gracia bautismal di tur Cristian. E sacerdocio ministerial
ta
un
medio
door
di
cual
Cristo
ta edifica y guia Su Iglesia. Pesey e ta wordo transmiti
pa
medio
di su propio sacramento, e sacramento di Ordenacion.
Den persona di Cristo e Cabes (In persona Christi Capitis)
1548. Den sirbishi eclesiastico di e sacerdote ordena
mes
875, 792Cristo
ta presente den Su Iglesia como Cabes di su Curpa,
Wardado di su rebao, Sumo Sacerdote di sacrificio
redentor, Maestro di Berdad. Esaki ta loke Iglesia ta
expresa ora e ta bisa cu sacerdote, den virtud
di sacramento di Ordenacion ta actua in persona
Christi Capitis21:
E minister berdaderamente ta representa e persona
sagrado, e mesun sacerdote, Cristo Hesus. Awo e
minister, mediante e consagracion sacerdotal cu el a
19

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 10


Ibid., 10
21
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 10; 28; Id., Sacrosanctum
Concilium, 33; Id., Christus Dominus, 11; Id., Presbyterorum ordinis, 2; 6
20

539
ricibi, ta berdaderamente traha pa ta igual na e Sumo
Sacerdote, y ta posee e autoridad pa actua cu poder y
na
luga
di e persona di Cristo mes cu e ta representa (virtute
ac persona ipsius Christi)22.
Cristo ta fuente di tur sacerdocio: e sacerdote di e ley
antiguo tabata un figura di Cristo, y e sacerdote di ley
nobo ta actua como representante di Cristo)23.

1549. Pa ministerio di ordenacion, specialmente esun di obispo y di


sacerdotenan, presencia di Cristo como Cabez di Iglesia, ta bira visibel
memey di comunidad di creyente 24. Segun e bunita expresion di San
Ignacio di Antioquia, obispo ta typos tou Patros: e ta manera imagen 1142
bibo di Dios Tata25.
1550. E presencia aki di Cristo den e sirbido, no mester
wordo comprendi den e sentido cu e ultimo aki ta scapa 896
di tur dificultad humano, di ambicion pa poder, di eror,
hasta
di
pica.
E
poder
di Spirito Santo no ta garantisa tur acto di e sirbidonan 1128
na e mesun forma. Mientras cu den e sacramentonan si 1584
ta haya e garantia aki, asina ta cu ni pica di e sirbido
por stroba e fruta di gracia, ta existi hopi otro acto den
cual e condicion humano di e sirbido ta laga marcanan
cu no tur ora ta signonan di fieldad na Evangelio
y consecuentemente por daa e fertilidad apostolico di
Iglesia.
1551. E sacerdocio ta un trabou di sirbishi. E funcion
ey cu Seor a confia na wardadonan di su pueblo, ta 876
un
berdadero
sirbishi26.
22

PIO XII, enc. Mediator Dei


SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, III, 22, 4
24
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 21
25
San Ignacio di Antioquia, Epistula as Trallianos, 3, 1; cf ID.,
Epistula
ad Magnesios, 6, 1
26
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 24
23

540

E ta referi completamente na Cristo y na hende. E ta


depende totalmente di Cristo y di su sacerdocio unico y
ta
institui
1538e
na bienestar di hende y di e comunidad di Iglesia.
608Sacramento
di Ordenacion Santo ta concede un poder sagrado, cu
no ta nada otro cu esun di Cristo. Pesey ehercicio di e
autoridad aki, mester wordo midi segun e modelo di
Cristo, cu pa medio di amor a haci su mes esun di mas
simpel y sirbido di tur hende27. Seor a bisa bon cla, cu
cuido duna na su rebao, ta prueba di amor pE28.
na nomber di henter Iglesia
1552. Sacerdocio di ministerio no tin solamente como
tarea representa Cristo, Cabes di Iglesia, dilanti di
asamblea di fielnan, e ta actua tambe na nomber di
henter Iglesia ora e ta presenta na Dios e oracion di
Iglesia29 y principalmente ora e ofrece sacrificio
Eucaristico30.
1553. Na nomber di henter Iglesia, no kiermen cu
sacerdotenan
ta delegadonan di comunidad. Oracion y ofrenda di
Iglesia
ta inseparabel di oracion y ofrenda di Cristo, su Cabes.
Semper ta trata di culto di Cristo den y pa su Iglesia. Ta
795henter
Iglesia,
Curpa
di Cristo, ta resa y ta ofrece su mes, pa medio di djE,
cu nE y den djE, den unidad cu Spirito Santo, na Dios
Tata. Henter e curpa caput et membra, (cabes y
miembro), ta resa y ta ofrece su mes, y pesey esnan,
cu den e Curpa aki, ta wordo yama sirbidonan no
27

Cf Mc 10, 43-45
Cf SAN HUAN CRISOSTOMO, De sacerdotio, 2, 4: PG 48, 636D;
cf Hu 21, 15-17
29
Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 33
30
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 10
28

541

solamente
di Cristo, pero tambe di Iglesia. Ta pasobra sacerdocio di
ministerio
ta representa Cristo pesey e por representa Iglesia.
III.

E TRES RANGONAN DI SACRAMENTO


DI ORDENACION SANTO

1554. Ministerio eclesiastico divinamente institui pa Dios, ta eherce


den diferente grado cu ya desde tempo antiguo a haya nomber di
31
1536obispo, presbitero y diacono . Doctrina Catolico, expresa den
liturgia, magisterio y practica constante di Iglesia, ta
reconoce cu ta existi dos rango di participacion di
sirbishi den sacerdocio di Cristo: episcopado y
presbiteriado. E diaconado ta destina pa yuda y sirbi
nan. Pesey e palabra sacerdos den su uzo actual, ta
indica, obisponan y presbiteronan, pero no diacononan. 1538
Sinembargo, doctrina Catolico ta sia cu rango di
participacion
sacerdotal
(episcopado
y presbiterado) y e rango di sirbishi (diaconado) tur tres
ta wordo concedi pa medio di un acto sacramental
yama ordenacion, esta pa medio di e sacramento di
Ordenacion Santo:
Laga tur hende honra e diacononan manera ta honra
Hesucristo,
e obispo cu ta imagen di Tata, y presbiteronan como
senado
di
Dios
y asamblea di apostelnan. Pasobra sin nan no por papia
di Iglesia32.

Ordenacion Episcopal, plenitud di sacramento di Ordenacion


1555. Entre e diferente ministerionan cu, desde
comienso
di
tempo,
a wordo eherci den Iglesia, e puesto di mas halto, di
31
32

Ibid., 28
SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA. Epistula ad Trallianos, 3, 1

861

542

acuerdo
cu testimonio di tradicion, ta wordo ocupa door di e
funcion di esnan cu, pa medio di nan nombracion na e
dignidad
y
responsabilidad
di obispo, y cu consecuentemente a base di e sucesion
sin interupcion, cu ta bay bek te na principio, ta ser
considera
e
cargadonan
di e stengelnan apostolico33.
1556. Pa realisa nan mision sublime, Cristo a dota e
apostelnan cu un binimento special di Spirito Santo cu a
baha riba nan y mediante ponemento di man riba 862
cabes, a pasa don di Spirito Santo pa
nan colaboradornan, cual te dia di awe ta wordo
transmiti
door
di e consagracion episcopal34.
1557. Concilio Vaticano II ta sia cu, pa medio di
consagracion episcopal, hende ta ricibi plenitud di
sacramento di Ordenacion Santo, pues tal plenitud cu,
tanto den tradicion liturgico di Iglesia como den idioma
di Tatanan Santo di Iglesia, ta yama sumo sacerdocio,
e acme (summa) di e ministerio sagrado35.
1558. Consagracion episcopal ta ofrece, hunto cu
895funcion
di santificacion, tambe e funcionnan di educacion y
gobernacion Berdaderamente door di ponemento di
man
y
pa
medio
1121di e palabranan di consagracion, e gracia di Spirito
Santo ta wordo duna y un marca sagrado ta keda
imprimi di tal forma cu obisponan, na un manera
eminente y visibel, ta tuma e luga di Cristo mes, como
maestro, wardador y sacerdote y ta actua como su
representante
33

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 20


Ibid., 21
35
Ibid.
34

543

(in eius persona agant)36. Ta Pesey, pa forsa di Spirito


Santo,
cu nan a ricibi, e obisponan ta nombra como berdadero
y autentico maestronan di fe y a haci nan pontifice y
wardadornan37.
1559. Un persona ta keda nombra como miembro di
Colegio Episcopal pa forsa di consagracion sacramental
877y pa comunion herarkico cu cabes y miembro di tal
Colegio38. Caracter y naturalesa colegial di orden
Episcopal ta manifesta su mes entre otro, den practica
antiguo di Iglesia cu kier pa durante consagracion di un
882obispo nobo varios obispo participa 39. Pa ordenacion
legitimo di un obispo awendia ta rekeri un intervencion
special di Obispo di Roma, pasobra e ta e laso supremo
y visibel di comunion di Iglesianan particular den e
Iglesia unico y e garantia di nan libertad.
1560. Como vicario di Cristo, cada obispo tin e cuido
833, 886pastoral

di e Iglesia particular cu a confia na dje, pero na mes


momento
e ta carga colegialmente hunto cu tur su rumannan di e
episcopado
e cuido pa tur Iglesia: Aunke cada obispo ta solamente
wardador
di e grupo confia na su cuido, como un sucesor legitimo
di apostelnan, pa institucion divino e ta, hunto cu otro
obisponan,
responsabel
pa mision apostolico di Iglesia40.

36

Ibid.
Concilio di Vaticano II, Christus Dominus, 2
38
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 22
39
Cf ibid.
40
Pio XII, enc. Fidei donum, 11; cf Concilio di Vaticano II, Lumen
gentium, 23 ID., Christus Dominus, 4; 36-37; ID., Ad gentes, 5; 6; 38
37

544

Tur loke cu a caba di bisa, ta splica pakico


Eucaristia, celebra pa e Obispo, tin un nificacion asina
special como expresion di Iglesia reuni rond di altar
presidi pa esun cu visiblemente ta representa Cristo, e
Bon Wardado y Cabes di su Iglesia41.

13691561.

Ordenacion di sacerdotenan, cooperadornan di e


obisponan
1562. Cristo, kende Tata a santifica y a manda na
mundo, a haci, mediante su apostelnan, nan
sucesornan,
esta
e
obisponan,
e participantenan den su consagracion y mision; anto
esakinan,
na nan turno, a confia consecuentemente, den diverso
grado, diferente miembro di Iglesia cu e funcion di nan
ministerio42.
A
pasa
e funcion di ministerio di e obispo, na un nivel
subordina,
den
man
di sacerdotenan, pa asina nan por wordo nombra den
orden
di sacerdocio y pa nan ta colaboradornan di e orden
episcopal
pa e realisacion apropia di e mision apostolico cu Cristo
a
confia
na dje43.
1563. Pa motibo cu e ta uni na orden Episcopal, e
ministerio
di sacerdotenan, ta comparti e autoridad pa medio di
cual
Cristo
ta construi, santifica y goberna su Curpa. Pesey aunke
e
sacerdocio
di e sarcedotenan ta presupone e sacramentonan di 1121
41

Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 41; ID., Lumen


gentium, 26C 41
42
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 28
43
Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 2

545

iniciacion,
toch
e sacerdocio ey ta concedi door di su propio
sacramento
particular.
Pa medio di e sacramento particular aki, sacerdotenan,
door
cu
nan
a wordo hunta pa Spirito Santo ta marca cu un caracter
special y asina nan ta conforma na Cristo, e sacerdote,
di tal manera cu nan por actua den persona di Cristo e
Cabes44.
1564. Sacerdotenan, aunke nan no tin e funcion di sumo
pontifice,
y a pesar di e hecho cu nan ta depende di obispo den
ehercecio di nan propio poder, toch nan ta uni cu e
obispo pa motivo di nan dignidad sacerdotal; y pa poder 611
di sacramento di Ordenacion Santo traha segn imagen
di Cristo, e sumo y eterno Sacerdote 45, nan ta consagra
pa nan predica e Evangelio y duna guia na e fielnan
como
tambe
celebra
e culto divino como berdadero sacerdotenan di e
Testament Nobo46.
1565. Pa medio di sacramento di Ordenacion Santo, e
849sarcedotenan ta participa den e dimension universal di
e mision cu cual Cristo a confia e apostelnan. E don
spiritual cu nan a ricibi cu nan ordenacion ta prepara
nan, no pa un mision limita y restringi, sino pa un
mision hopi amplio y universal di salbacion te na limite
di tera47, prepara spiritualmente pa predica e
Evangelio tur caminda48.
1566. Nan berdadero funcion sagrado nan ta eherce, na
grado Supremo, den culto eucaristico of sinaxis. Den

1369un
44

Ibid.
Cf Hb 5, 1-10; 7, 24; 9, 11-28
46
611 Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 28
47
Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 10
48
Concilio di Vaticano II, Optatam totius, 20
45

546

dje, actuando den persona di Cristo y proclamando Su


misterio,
nan
ta
uni
ofrendanan
di e fielnan na sacrificio di Cristo nan Cabes; nan ta
actualisa y aplica den sacrificio di Misa, te ora Seor
bini, e sacrificio unico di Aliansa Nobo: esun di Cristo,
ofreciendo Su mes un bes y pa semper
un victima sin mancha, na Tata49. Di e sacrificio unico
aki
henter
nan ministerio sacerdotal ta saca su forsa 50.
1567. Sacerdotenan, como colaboradornan prudente di
colegio episcopal y tambe su sosten y instrumento,
yama
pa
sirbi
Pueblo
2179di Dios, ta forma, hunto cu nan obispo, un colegio
sacerdotal unico, berdaderamente dedica pa cumpli cu
diferente tarea. Den cada un asamblea local di fielnan
nan
ta
representa,
den
cierto
sentido,
e obispo, na kende nan ta uni den tur confianza y
generosidad; parcialmente nan ta ocupa nan mes cu su
tareanan y su cuido y ta cumpli cu nan durante nan
trabounan di tur dia51. Sacerdotenan por eherce nan
ministerio solamente dependiendo riba e obispo y den
comunion cu ne. E promesa di obediencia cu nan ta
haci
na
obispo
na momento di ordenacion y e sunchi di paz di obispo
na
final
di e ordenacion liturgico, ta nifica cu e obispo ta
considera
nan
su colaboradornan, su yiunan, su rumannan y su
amigonan
y
cu
nan
na nan turno ta debe amor y obediencia.
1568. Tur sacerdote, institui den orden di sarcedocio pa
sacramento di Ordenacion, ta mara hunto pa medio di 1537
un
fraternidad
intimo
y sacramental, pero na un manera special nan ta forma
1462e

49

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 28


Cf Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 2
51
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 28
50

547

un entidad sacerdotal den e diocesis den cual nan ta


dedica
nan
sirbishi
bou
guia di nan obispo52. Union di e presbiterio ta haya un
expresion liturgico den e custumber di ponemento di
man
pa
parti
di e presbiteronan, despues di e obispo, durante e rito
di ordenacion.
Ordenacion di diacono, pa ta na sirbishi
1569. Den rango di mas abou di herarkia ta bin e
diacononan, kende ta ricibi ponemento di man no pa
eherce sacerdocio, sino pa realisa sirbishi53. Na un
ordenacion di un diacono, solamente obispo ta pone
man, riba e candidato, esaki ta nifica cu e diacono ta
specialmente liga na obispo den e obligacionnan di su
diaconia54.
1570. Diacono ta participa di un manera special den mision y gracia di
Cristo55. Sacramento di Ordenacion a marca nan cu un seyo 1121
(caracter) cu niun hende por kita y cu ta configura nan cu Cristo, cu
a bira diacono esta, sirbido di tur hende 56. Ta toca diacono entre otro
pa asisti obispo y sacerdote den celebracion di divino misterio,
principalmente Eucaristia y den su distribucion, asisti na celebracion
di matrimonio y bendicione, proclama Evangelio y predica, presidi
ora di entiero y dedica nan mes na diferente sirbishi di caridad 57.
1571. Desde Concilio di Vaticano II, Iglesia Latin a restablece
diaconado como un grado particular den e herarkia 58, mientras cu
52

Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 8


53
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 29; cf ID., Christus Dominus, 15
54
Cf SAN HIPOLITO DI ROMA, Traditio apostolica, 8
55
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 41: ID., Apostolicam
actuositatem, 16
56
Cf Mc 10, 45; Lc 22, 27; SAN POLICARPIO DE ESMIRNA, Epistula
ad Philippenses, 5, 2
57
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 29; ID., Sacrosanctum
Concilium, 35, 4; ID., Ad gentes, 16
58
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 29

1579

548

Iglesia di Oriente semper a mantene e diaconado aki. E


diaconado permanente aki, cu por concede na
hombernan casa, ta forma un enrikecemento
importante pa mision di Iglesia. Berdaderamente e ta
apropia y util pa esnan cu den Iglesia ta realisa un
ministerio realmente diaconal, sea den vida liturgico y
pastoral, of den su obranan social y caritativo, wordo
fortalesi
pa
medio
di
ponemento
di man, transmiti for di tempo di e Apostelnan. Nan lo ta
uni mas estrechamente na sirbishi di altar, y nan
ministerio lo ta mas fructifero pa medio di e gracia
sacramental di diaconado59.
IV.

CELEBRACION DI E SACRAMENTO AKI

1572. Considerando e importancia cu ordenacion di un


obispo,
un sacerdote of un diacono, tin pa bida di e Iglesia
particular,
su celebracion ta exigi pa mas tanto fiel posibel atende.
E lo mester tuma luga, preferiblemente riba un
diadomingo
y
den
catedral,
cu un solemnidad cu ta apropia pa e ocasion. Tur tres
ordenacion,
di obispo, di sacerdote, y di diacono tin e mesun
structura. E luga apropia pa nan celebracion ta durante
liturgia Eucaristico.
1573. E rito esencial di sacramento di Ordenacion Santo
699ta constitui pa tur tres rango den ponemento di man di
parti di e obispo riba cabes di esun cu ta wordo ordena,
1585pidiendo
Dios,
den
oracion
specifico
di consagracion di e obispo, pa dramamento di Spirito
Santo y su donnan inherente riba e ministerio, pa cual
ta ordena e candidato60.
59
60

Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 16


Cf PIO XII, const. Ap. Sacramentum ordinis: DS, 3858

549

1574. Mescos cu den tur sacramento, rito complementario ta rondona


celebracion. Esaki ta varia masha hopi mes entre distinto tradicion
liturgico, pero tur tin expresion di aspecto multiple di gracia
sacramental den comun. Asina den Iglesia Latin, rito inicial
presentacion y eleccion di esun cu ta bay ricibi ordenacion,
instruccion pa medio di obispo, interogacion di candidato, litania
di santo ta comproba cu escogencia di candidato ta bay segun uzo
di Iglesia y nan ta prepara pa acto solemne di consagracion; despues
di cual varios rito ta expresa y completa den un manera simbolico
1294misterio cumpli; pa obispo y sacerdote, huntamento cu crisma santo,
marca di huntamento special di Spirito Santo cu ta haci ministerio
796fructifero; entrega di buki di Evangelio, renchi, mitra y staf na obispo,
como seal di su mision apostolico di anuncia Palabra di Dios;
di su fieldad na Iglesia, esposa di Cristo, di su encargo como pastor
di rebao di Seor; presentacion na sacerdote di scoter di hostia
y di caliz, e ofrenda di pueblo santo cu ta yama pa presente na Dios;
e entrega di buki di Evangelio na diacono, kende a caba di ricibi
e mision di anuncia Evangelio di Cristo.
V.

KEN POR CONCEDE E SACRAMENTO AKI?

1575. Tabata Cristo mes kende a eligi e apostelnan y a


duna
nan
un parti den Su mision y autoridad. Halsa na man drechi 857
di
Tata,
E no a bandona su rebao pero e ta cuide pa medio di
Su apostelnan bou di Su proteccion constante y E ta
guie tambe mediante e mesun wardadornan, cu awe ta
continua cu Su obra61. Pues ta Cristo, kende Su regalo
ta, pa algun hende ta apostel y pa otro ta wardador 62.
E ta sigui actua pa medio di obisponan 63.
1576. Ya cu sacramento di Ordenacion ta sacramento di ministerio
apostolico, ta keda na obispo como sucesor di apostel, pa transmiti 1536
61

Cf Misal Romano, Prefacio di Apostel


Cf Ef 4, 11
63
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 21
62

550

don di Spirito Santo64, e simia apostolico65. Obisponan


legitimamente ordena, loke ta nifica, den linea di
sucesion apostolico, ta concede legitimamente e tres
rangonan di sacramento di Ordenacion Santo 66.
VI.

KENDE POR RICIBI E SACRAMENTO AKI?

8621577.

Solamente un homber (vir) batisa ta ricibi legitimamente


Ordencion sagrado67. Seor Hesus a scoge hombernan (viri) 551
pa forma colegio di e diesdos apostelnan68 y apostelnan a haci
mescos ora nan a scoge colaboradornan 69 pa sigui den 861
nan ministerio70. Colegio di obisponan, cu kende
sacerdotenan
ta
uni
den
sacerdocio,
ta haci e colegio di Diesdos un realidad semper
presente y semper activo, te dia cu Cristo bolbe. Iglesia
ta
considera
su
mes
mara
door
di e decision aki, tuma pa Seor mes. Pa e motibo aki
ordenacion
di hende muhe no ta posibel71.
1578. Niun hende tin derecho di ricibi sacramento di Ordenacion.
berdad, ningun hende ta tuma e ofishi aki pa su mes; ta Dios
ta yame 72. Cada ken cu ta pensa cu e ta reconoce seal di
yamada
di Dios pa ministerio ordena, mester somete su mes
humildemente
na autoridad di Iglesia, cu tin e responsabilidad y e

2121Di

64

Ibid.
Ibid., 20
66
Cf INOCENCIO III, c. Eius exemplo: DS 794; Concilio di Letran IV:
ibid., 802; CDC, 1012; CCEO, 744; 747
67
CIC, 1024
68
Cf Mc 3, 14-19; Lc 6, 12-16
69
Cf 1 Tm 3, 1-13; 2 Tm 1, 6;Tt 1, 5-9
70
SAN CLEMENTE DI ROMA, Epistula ad Corinthios, 42, 4; 44, 3
71
Cf HUAN PABLO II, c. Ap. Mulieris dignitatem, 26-27;
CONGREGACION PA DOCTRINA DI FE,
decl. Inter insigniores, AAS 69 (1977), 98-116
72
Cf Hb 5, 4
65

551

derecho pa invita un persona pa ricibi e sacramento aki.


Manera
tur
gracia,
un
hende
por ricibi e sacramento aki solamente como un don no
mereci.
1579. Ta elegi tur ministro di Iglesia Latin ordena, normalmente entre
homber creyente cu ta biba como soltero y cu tin intencion pa keda
celibe (sin casa pa causa di reino di Dios) pa bienestar di Reino
1618di Shelo (Mt 19, 12). Yama pa consagra nan mes di henter nan
curason na Seor y na Su asuntonan 73, nan ta entrega nan mes
completamente na Dios y na hende. Celibato ta un seal di e bida
nobo aki na sirbishi na cual ministro di Iglesia ta consagra; acepta
2233cu un curason contento celibato ta anuncia radiantemente Reino
di Dios74.
1580. Den Iglesia Oriental, ya pa hopi siglo, un disciplina
distinto ta na vigor: mientras cu ta eligi un obispo
unicamente entre esnan celibato, hombernan casa por
haya ordenacion como diacono y como sacerdote. Ya pa
basta tempo ta considera e practica aki como legitimo;
e sacerdotenan aki ta eherce un ministerio fructifero
den seno di nan comunidad75. Di otro banda celibato
sacerdotal
ta
gosa
di gran honor den Iglesia Oriental y hopi sacerdote
libremente a scoge pa esaki pa causa di e Reino di Dios.
Tanto
na
Oriente
como
na Occidente ta asina, cu un homber cu ya a ricibi
sacramento
di Ordenacion Santo, no por casa mas.
VII. EFECTONAN DI SACRAMENTO DI ORDENACION
SANTO
Marca indelibel
73

Cf 1 Co 7, 32
Cf Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 16
75
Cf ibid.
74

552

1581. E sacramento aki ta conforma esun cu ricibie na 1548


Cristo, mediante un gracia special di Spirito Santo, pa
asina e por sirbi como instrumento di Cristo pa su
Iglesia. Pa medio di ordenacion e por actua como un
representante di Cristo, Cabes di Iglesia, den Su tripel
funcion di sacerdote, profeta y rey.
1582. Mescos cu ta e caso cu Bautismo y Confirmacion
e participacion aki den Cristo Su mision ta wordo 1121
concedi solamente un biaha y pa semper. Sacramento
di
Ordenacion
Santo,
mescos
cu
e dos otronan, ta concede un marca spiritual cu no por
kita mas y cu no por ripiti ni concede temporalmente 76.
1583. Ta berdad cu, pa motibonan grave, por kita e
obligacionnan
y funcionnan vincula cu ordenacion for un persona
ordena legitimamente, of por prohibie di eherce nan 77;
pero e no por bira un laico di nobo den e sentido
stricto78,
pasobra
e
marca
imprimi
door
di ordenacion ta pa semper. E vocacion y mision ricibi
riba
dia
di su ordenacion ta marca e persona permanentemente.
1584. E hecho cu na final ta Cristo ta Esun cu ta actua y cu ta salba pa
medio di ministro ordena, e indignidad di e ultimo aki no ta stroba 1128
Cristo di actua79. San Agustin a bisa esaki cu firmesa:
Pa loke ta trata e sirbido orguyoso, mester considere
igual na diabel. Cristo Su don no ta wordo profana pa tal 1550
motibo:
loke
ta
brota
door
di dje ta mantene su puresa y loke ta pasa pa medio di
dje ta keda limpi y ta drenta tera fertil
Berdaderamente, por
compara poder spiritual di
sacramento cu luz: esnan cu mester haya iluminacion
76

Cf Concilio di Trent: DS, 1774


Cf CDC, 290-293; 1336, 1, 3 y 5; 1338, 2
78
Cf Concilio di Trent: DS, 1774
79
Cf ibid., 1612; Concilio di Constanza: DS, 1154
77

553
ta ricibie den su puresa y si e lo mester pasa mes via
hende
mancha,
e mes no ta mancha80.

Gracia di Spirito Santo


1585. Gracia di Spirito Santo inherente na e sacramento
aki ta conformacion na Cristo como Sacerdote, Maestro
y
Wardador,
di kende esun ordena a bira sirbido.
1586. Pa obispo, esaki ta na prome luga un gracia di fortalesa
(Spirito di Soberania: Oracion di consagracion di obispo den rito
Latin): gracia pa guia y defende su Iglesia cu forsa y prudencia como
2448tata y wardador, cu amor gratuito pa tur hende y cu amor preferencial
pa esnan pober, esnan enfermo y esnan den necesidad 81. E gracia
aki ta pushe pa anuncia Evangelio na tur hende, pa e
ta un ehempel pa su rebao, pa e bay dilanti riba
caminda di santificacion, identificando su mes den
Eucaristia cu Cristo, e sacerdote y victima, cu no tin
miedo pa duna su bida pa su carnenan:
1558

Tata, Abo conoce tur curason. Bo a scoge bo sirbidor pa oficio


di obispo. Laga pa e ta un wardador di bo rebao santo y un sacerdote
supremo sin reproche den bo bista sirbiendo Bo dia y nochi; laga pa
semper e gana e bendicion di bo fabor y ofrece e ofrendanan di Bo
Iglesia santo. Pa medio di Spirito cu ta duna gracia di Sacerdocio
supremo dune e poder pa pordona pica manera Abo a manda,
pa asigna e ministerionan manera Abo a decreta y pa e libra su mes
di tur laso den virtud di poder cu Abo a duna na Bo apostelnan. Laga
pa e ta agrada Bo pa su cario y su curason puro, ofreciendo Bo
un ofrenda perfuma, pa medio di Hesucristo, Bo Yiu...82

1587. E oracion aki di Rito Byzantino ta expresa e don


concedi door di ordenacion presbiteral. E
obispo, mientras e ta pone man, ta Bisa entre otro:

1564spiritual

80

SAN AGUSTIN, In Evangelium Johannis tractatus, 5, 15


Cf Concilio di Vaticano II, Christus Dominus, 13-16
82
SAN HIPOLITO DI ROMA, Traditio apostolica, 3
81

554
Seor, yena cu don di Spirito Santo esun cu Bo a haya
digno pa eleva na rango di sacerdocio pa e por ta digno
di presenta sin reproche dilanti bo altar, pa proclama
Evangelio
di
Bo
Reino,
pa
cumpli
cu ministerio di Bo palabra di berdad, pa ofrece Bo
donnan y Bo sacrificionan spiritual, pa renoba Bo pueblo
pa
medio
di
e
bao
di renacemento, pa asina e por sali na encuentro di nos
gran
Dios
y Salbador Hesu Cristo, Bo unico Yiu, riba dia di Su
segundo binimento y pa e por ricibi di Bo bondad
inmenso, e recompensa pa un administracion fiel di su
orden83.

1588. Encuanto
diacononan,
fortaleci
pa gracia
sacramental
nan
ta dedica na E Pueblo di Dios, den comunion cu obispo 1569
y su sacerdotenan, den sirbishi di liturgia, di Evangelio y
di
trabou
di caridad84.
1589. Pa motibo di eminencia di e gracia y tarea
sacerdotal,
e doctornan santo a sinti un yamada urgente pa
converti, pa asina conforma henter nan bida na Esun di
kende su sacramento a haci nan sirbido. Asina San
Gregorio Nacianceno, siendo un sacerdote hoben
a sclama:
Ta bon pa nos cuminsa purifica nos mes, prome cu nos
purifica otro; nos mester ta instrui pa nos mes por
instrui, bira luz pa nos por ilumina, acerca Dios mas pa
trecE mas cerca di otro, sea santifica pa por santifica,
guia na man pa por conseha cu prudencia 85. Mi sa
di kende Su sirbido nos ta, unda nos ta y na unda nos
kier
bay.
83

Liturgia bizantina, Euchologion


Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 29
85
SAN GREGORIO NACIANCENO, Orationes, 2, 71: PG 35, 480 B
84

460

555
Mi conoce Dios Su grandesa y e debilidad di hende, pero
tambe
su potencial86. (Kende anto ta e sacerdote? E ta) e
defensor di berdad, cu ta para hunto cu angelnan, cu ta
duna
gloria
hunto
cu
rcangelnan,
cu ta laga sacrificio subi te na altar na halto aya, ta
comparti den sacerdocio di Cristo, ta remodela e
creacion,
ta
restaure
den
imagen
di Dios, ta trahe di nobo pa e mundo ayariba y, hasta
loke ta mas grandi, el a wordo haci divino y na su turno
e ta haci otronan divino87.

1551

Y e santo Cura di Ars ta bisa: Sacerdote ta continua cu


obra
di redencion na mundo Si berdaderamente nos a
compronde sacerdote na mundo nos lo muri no di miedo
sino di amor Sacerdocio ta e amor di curason di
Hesus88.

RESUMEN
1590. San Pablo ta bisa su discipel Timoteo: Mi ta
recomenda bo pa bo rebiba carisma di Dios, cu ta
den
bo
pa
medio
di ponemento di mi mannan riba bo cabes (2
Tm
1,
6),
y si algun hende ta aspira e encargo di obispo, e
ta
desea
un tarea noble (1 Tm 3, 10). Na Tito el a bisa:
Esaki
ta motibo pakico mi a laga bo na Creta, tabata pa
bo drecha loke tabatin defecto y pa bo nombra
presbiteronan den cada ciudad, manera mi a
encarga bo (Tit 1, 5).
1591. Henter Iglesia ta un pueblo
Bautismo tur creyente ta
86

Ibid., 2, 74: PG 46 481B


Ibid., 2, 73: PG 35, 481A
88
B. Nodet, Jean-Marie Vianney, Cur dArs, 100
87

sacerdotal. Pa
participa den

556

sacerdocio di Cristo. E participacion aki yama


sacerdocio comun di e fielnan. Basa riba e
sacerdocio comun aki y encarga cu su sirbishi, ta
existi un otro participacion den mision di Cristo:
esun di ministerio concedi pa medio di e
sacramento di Ordenacion Santo, caminda
e tarea ta pa sirbi na nomber y den Persona di
Cristo, e Cabes den centro di e comunidad.
1592. Sacerdocio
di
ministerio
ta
diferencia
esencialmente di esun comun di fielnan, pa
motibo cu e ta otorga un poder sagrado pa
sirbishi na fielnan. E sirbidonan ordena ta eherce
nan sirbishi na Pueblo di Dios mediante
enseansa (munus docendi), culto divino (munus
liturgicum), y gobernacion pastoral (munus
regendi).
1593. Desde principio, a concede y a eherce ministerio
ordena
den
tres rango: esun di obispo, esun di presbitero y
esun
di diacono. E ministerionan concedi pa medio di
ordenacion
ta ireemplasabel pa e structura organico di
Iglesia: sin obispo, sin presbitero y sin diacono,
no por papia di Iglesia89.
1594. E obispo ta ricibi plenitud di sacramento di
Ordenacion Santo, cu ta incorpore den e colegio
episcopal y cu ta hacie e cabes visibel di Iglesia
particular confia na dje. Como sucesornan
di apostelnan y miembronan di e colegio, e
obisponan
ta participa den e responsabilidad apostolico y
den
mision

89

Cf SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA, Epistula ad Trallianos, 3, 1

557

di henter Iglesia, bou di e autoridad di e Papa,


sucesor di San Pedro.
1595. Sacerdotenan ta uni cu obispo den dignidad
sacerdotal y na mes momento nan ta depende di
dje den ehercicio di nan funcion pastoral; nan ta
yama pa ta colaboradonan prudente di obispo.
Rond di nan obispo nan ta forma e presbiterio cu,
hunto cu ne, ta carga responsabilidad pa e Iglesia
particular.
Nan
ta
ricibi
di obispo e encargo di un comunidad parokial of
un funcion eclesiastico determina.
1596. Diacononan ta sirbidonan ordena pa desplega
tareanan
di sirbishi pa Iglesia; nan no ta ricibi sacerdocio di
ministerio, pero ordenacion ta duna nan
funcionnan
importante
den ministerio di Palabra, di culto divino, di
gobernacion pastoral, y di sirbishi di caridad,
tareanan cu nan mester desplega bou di e
autoridad pastoral di nan obispo.
1597. Ta otorga Sacramento di Ordenacion Santo door di
ponemento di man, sigui pa oracion di
consagracion solem, pidiendo Dios pa duna esun
cu ta wordo ordena e gracianan di Spirito Santo,
rekeri pa su ministerio. Ordenacion ta imprimi un
marca sacramental cu no ta kita mas.
1598. Iglesia ta concede e sacramento di Ordenacion
Santo solamente na hende homber (viri) batisa,
kende
su
habilidad
pa
eherce
e ministerio a wordo debidamente reconoci.
Solamente
autoridad
di
Iglesia
tin
e
responsabilidad y e derecho pa invita un hende
pa ricibi e sacramento di Ordenacion Santo.

558

1599. Den Iglesia Latin normalmente ta concede,


sacramento
di Ordenacion Santo pa presbiteronan solamente
na candidatonan cu ta dispuesto pa brasa e
estado celibato libremente y cu publicamente ta
manifesta
nan
intencion
di keda celibato pa amor di Reino di Dios y
sirbishi na hende.
1600. Ta obisponan ta concede e sacramento
Ordenacion Santo den e tres rangonan.
ARTICULO 7.

di

SACRAMENTO DI MATRIMONIO

1601. Aliansa matrimonial, pa medio di cual homber y


muhe ta sera entre nan un convenio di pareha pa
henter nan bida, pa su mesun indole natural ta dirigi na
bienestar di pareha, na procreacion di yiu
y nan educacion. A eleva e convenio aki entre dos
persona batisa na dignidad di sacramento door di Cristo
nos Seor90.
I.

MATRIMONIO DEN PLAN DI DIOS

1602. Santo Scritura ta habri cu relato di creacion di


homber y muhe segun imagen y semehansa di Dios 91 y
369, 796ta
sera
cu
vision
di
e
boda
di Lamchi (Rev 19, 7. 9). Santo Scritura ta papia di
matrimonio henter ora bay y di su misterio, di su
institucion y di sentido cu Dios a duna na dje, di su
origen y di su fin, di su diferente realisacionnan den
transcurso di historia di salbacion, di su dificultadnan
naci di pica y di su renobacion den Seor (1 Co 7, 39),
den
Aliansa
Nobo
92
di Cristo y di Iglesia .
90

CDC, 1055, 1
Cf Gn 1, 26-27
92
Cf Ef 5, 31-32
91

559

Matrimonio den orden di creacion


1603. Comunidad intimo di bida y di amor conyugal, ta
371funda pa Creador y enrikeci door di Dje cu leynan
apropia... Dios mes ta autor di matrimonio...93 un vinculo
sagrado... no ta depende di husgamento humano. E 2210
vocacion pa matrimonio ta inscribi den propio
2331naturalesa di homber y muhe como cu nan a bin di e
man di Creador. Matrimonio no ta un institucion
netamente
humano,
apesar
di diferente variacion cu e por a sufri den transcurso di
siglo den diferente cultura, structura social y actitud
spiritual. E diferencianan aki no mester laga nos lubida
su caracteristican comun y permanente. Maske
dignidad di e institucion aki no ta mes transparente y
cla tur caminda94, ta existi den tur cultura un sentido di
grandesa di union matrimonial. Pasobra bienestar di
persona
y
di
sociedad
humano
y Cristian ta estrechamente liga na prosperidad di bida
conyugal
y familiar95.
1604. Dios kende a crea hende pa amor, ta yame tambe pa amor,
vocacion fundamental y for di nacemento mes di tur ser humano. 355
Pasobra hende ta crea segun imagen y semehansa di Dios 96, cu ta
Amor97. Como Dios a crea homber y muhe, amor entre nan ta bira
e imagen di amor absoluto y cu no sa faya nunca, manera Dios ta
stima hende. E amor aki ta bon, masha bon mes den wowo di nos
Creador98. Anto e amor aki cu Dios ta bendiciona, ta destina pa carga
fruta y pa realisa su mes den trabou comun di cuido di creacion:

93

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 48, 1


Cf ibid., 47, 2
95
Ibid., 47, 1
96
Cf Gn 1, 27
97
Cf 1 Hu 4, 8. 16
98
Cf Gn 1, 31
94

560

Y Dios a bendiciona nan y Dios a bisa nan: Sea fructifero


y multiplica boso y yena mundo y somete na boso (Gn 1, 28).
1605. Santo Scritura ta afirma cu homber y muhe tawata crea un pa
otro: No ta bon pa homber keda so. Muhe, carni di su carni, 372
es decir, su igual, e ser mas semehante na dje, Dios a dune como un
ayudante, muhe asina ta representa Dios di kende ta bin nos
yudansa99. Pesey un homber ta laga su tata y su mama y ta uni cu
su esposa, pa nan bira un solo carni (Gn 2, 24)100. Seor mes ta 1614
mustra cu esaki ta nifica un union di dos bida cu no por kibra,
recordando kico plan di Creador tawata den cumisamento:
Di manera cu ya nan no ta dos sino un solo carni (Mt 19, 6).
Matrimonio bou sclavitud di pica
1606. Tur hende ta experiencia maldad rond di dje y den
su
mes.
E experiencia aki hende ta sinti tambe den relacion
entre
homber
y muhe. Den tur tempo union entre homber y muhe a
ser
menasa
pa discordia, pa dominio, pa infieldad, pa jaloezie y pa
conflicto
cu por escala te yega na odio y separacion. E desorden
aki
por manifesta su mes na un manera hopi of menos
grave
y
mas
of menos por supere dependiendo di e cultura, e
epoca, e individuo, pero semper e ta parce di ta algo
universal.
1607. Segun fe, e desorden aki cu nos ta constata, no ta
for
di naturalesa di homber y muhe, ni for di naturalesa di
nan relacion, sino for di pica. E prome pica, e
cu Dios, tawata tin como prome
400kibramento

1849origina

99

Cf Sal 121, 2
Cf Gn 2, 18-25

100

561

consecuencia kiebro di comunion original entre homber


y muhe. Nan relacion a keda perturba pa atake di tur
dos banda101; nan atraccion mutuo, Creador Su mesun don 102, a
cambia den un relacion di dominio y di deseo sexual 103; anto e
vocacion
bunita
di
homber
y muhe pa ta fertil, pa multiplica y somete mundo a keda someti na
dolor di parto y na esfuerso pa gana su pan di cada dia 104.
1608. Sinembargo, e orden di Creacion ta sobrevivi
55aunke seriamente perturba. Pa sana herida di pica,
homber
y
muhe
mester
di
yudansa
di gracia cu Dios den Su misericordia infinito, nunca ta
nenga nan106. Sin Su ayudo, homber y muhe no por logra
realisa e union di nan bida pa cual Dios a crea nan den
principio.
Matrimonio bou pedagogia di Ley Antiguo
1609. Den Su misericordia Dios no a bandona hende
410pecado.

E penanan cu ta consecuencia di pica, e dolor di parto


y e trabou cu sodo di bo frenta (Gen 3, 16, 19), tin
tambe remedi cu ta limita dao di pica. Despues di
caida, matrimonio ta yuda vence cu hende ta concentra
den su mes, egoismo, e buscamento di placer propio, y
pa habri nos mes pa prohimo, pa yudansa mutuo y pa
sacrificio propio.
1610. Consenshi moral pa loke ta concerni unidad y
1963, 2387indisolucion

di matrimonio, a desaroya bou di pedagogia di Ley


Antiguo. Poligamia di patriarcanan y reynan te ainda no
ta completamente rechasa. Asina mes ley poni pa
101

Cf Gn 3, 12
Cf Gn 2, 22
103
Cf Gn 3, 16b
104
Cf Gn 1, 28
106
Cf Gn 3, 21
102

562

Moises ta intenta pa proteha hende muhe contra


dominio arbitrario di homber, aunke segun palabra
di Seor, ley ainda tin indicacionnan di duresa di
curason
di hombre, motibo pa cual Moises a permiti homber pa
divorcia
di su esposa107.
1611. Contemplando Dios su Aliansa cu Israel bou imagen di un
amor conyugal exclusivo y fiel 108, profetanan a prepara e 219, 2380
Pueblo
scogi
su consenshi pa un comprension mas profundo di
2361
unidad
y di indisolucion di matrimonio109. E bukinan di Ruth y
Tobias ta duna testimonio conmovedor di un sentido
eleva
di
matrimonio,
di
fieldad
y ternura di parehanan. Tradicion semper a considera
Canto
di Salomon como un expresion unico di amor humano,
asina
leu
cu esaki ta un refleho di Dios su amor, un amor fuerte
manera morto cu awanan grandi mes no por paga
(Cantica 8, 6-7).
Matrimonio den Seor
1612. Aliansa nupcial entre Dios y su Pueblo Israel a prepara aliansa
nobo y eterno den cual Yiu di Dios, encarnando y dunado su Bida, 521
a uni su mes den cierto sentido cu henter humanidad cu El 110
a salba, preparando asina pa e fiesta di casamento di e Lamchi
(Rev 19, 7. 9).

107

Cf Mt 19, 8; Dt 24, 1
Cf Os 1-3; Is 54; 62; Jr 2-3. 31; Ez 16, 62; 23
109
Cf Mt 2, 13-17
110
Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 22
108

563

1613. Na drempel di su bida publico, Hesus ta realisa su prome seal


riba peticion di su Mama durante un fiesta di casamento 111.
Iglesia ta duna importancia grandi na presencia di
Hesus na boda di Cana. Iglesia ta mira den esey
confirmacion
di
bondad
di
matrimonio
y e proclamacion cu di ey pa dilanti matrimonio lo ta un
signo eficaz di Cristo su presencia.
Den su predicashi, Hesus a sia bon cla e
nificacion
original
2336
di union di homber y muhe, manera nos Creador tawata
desea
for
di comienso: permiso duna door di Moises pa divorcia di
e esposa tawata un concesion na e duresa di curason 112;
Union
matrimonial
di homber y muher no por disolve: Dios mes a
determina esey: Pesey loke Dios a uni, hende no por
separa (Mt 19, 6).

23821614.

1615. E

insistencia,

inekibocabel

aki

encuanto

2364indisolubilidad

di e laso matrimonial por a laga algun hende asombra y


por
parce
un exigencia imposibel pa realisa 113. Sinembargo, Hesus
no
a
pone
un peso riba parehanan cu ta imposibel pa nan carga of
cu ta demasiado pisa114, mas pisa cu Ley di Moises.
Biniendo pa restablece e orden original di creacion
1642perturba pa pica, Hesus mes ta duna forsa y gracia pa
biba e matrimonio den e dimension nobo di Reino di
Dios. Ta door di sigui Cristo, renunciando nan mes,
cargando nan cruz115, parehanan lo por compronde 116 e
111

Cf Hu 2, 1-11
Cf Mt 19, 8
113
Cf Mt 19, 10
114
Cf Mt 11, 29-10
115
Cf Mc 8, 34
116
Cf Mt 19, 11
112

564

nificacion
original
di
matrimonio
y bibe cu yudansa di Cristo. E gracia aki di matrimonio
Cristian
ta fruta di Cristo su Cruz, e fuente di tur bida Cristian.
1616. Esaki ta loke apostel Pablo ta laga hende compronde bisando:
Esposonan stima boso casa, mescos cu Cristo a stima Iglesia
y a entrega su mes pe, pa e por a santifice (Ef 5, 25-26) y ta aadi
mesora: Pa e motibo aki un homber ta bandona su tata y su mama
y ta uni su mes cu su casa y nan dos ta bira un. Esaki ta un misterio
grandi y mi kiermen pa loke ta trata Cristo y Iglesia (Ef 5, 25-26,
31-32).
1617. Henter bida Cristian tin e marca di e amor di
di
Cristo
y Iglesia. Ya Bautismo, cu ta entrada den e Pueblo di
Dios, ta un misterio nupcial; miho bisa ainda, manera
un bao nupcial117 prome cu bankete di boda, esta
Eucaristia.
Matrimonio
Cristian
di
su
parti
ta bira un signo eficaz, sacramento di aliansa di Cristo y
di Iglesia. Ya cu e ta signo y comunicacion di gracia,
matrimonio entre personanan batisa ta un berdadero
sacramento di Aliansa Nobo118.
Birginidad pa Reino di Dios

796pareha

1618. Cristo ta centro di tur bida Cristian. Laso cu ne ta


bin prome cu tur otro laso, sea familiar of social 119. 2232
Desde cuminsamento di Iglesia tawata tin homber y
muhe cu a renuncia gran bondad di matrimonio, pa 1579
sigui e Lamchi na unda cu e bay (Ap 14, 4), pa ocupa
su mes cu asuntonan di Seor, pa trata di complace 120, y
pa bay topa cu Esposo cu ta biniendo121. Cristo mes a invita algun

117

Cf Ef 5, 26-27
Cf Concilio di Trent; DS, 1800; CDC, 1055, 2
119
Cf Lc 14, 26; Mc 10, 28-31
120
Cf 1 Co 7, 32
121
Cf Mt 25, 6
118

565

persona
pa
siguiE
e moda di biba aki di cual E ta modelo:

den

Pasobra tin diferente motibo pa cual hende no ta casa;


tin hende cu ta incapaz pa casa, pasobra nan a nace
asina; otro hende no por casa pasobra hende a haci nan
incapaz; y otro a haci nan mes incapaz pa motibo di e
reino di Dios. Esun cu por comprode esaki, e
compronde numa! (Mt 19, 12).

1619. Birginidad pa motibo di e Reino di shelo ta un


desaroyo
922-924
di gracia di bautismo, un signo poderoso di e
supremacia
di
e
laso
cu Cristo, di e espera ardiente di Su bolbemento, un
signo
cu
ta recorda tambe cu matrimonio ta un realidad cu ta
manifesta
e caracter pasahero di e mundo aki122.
1620. Tanto e sacramento di Matrimonio y birginidad pa
e
Reino
di Dios, ta bini di Seor mes. Ta E ta esun cu ta duna
nan
sentido
2349
y ta duna nan e gracia indispensabel pa por biba nan di
acuerdo
cu
su boluntad123. E aprecio pa birginidad pa Reino 124 y sentido
Cristian di Matrimonio ta inseparabel y ta sostene otro mutuamente:
Ken cu menosprecia matrimonio ta reduci gloriadi
birginidad tambe. Esun cu admire ta haci birginidad mas
admirabel y resplandeciente. Locual ta parce di ta bon solamente
compara cu maldad, lo no ta bon en realidad. Lo mas excelente lo

122

Cf 1 Co 7, 31; Mc 12, 25
Cf Mt 19, 3-12
124
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 42; ID., Perfectae
caritatis, 12; ID., Optatam totius, 10
123

566
mester
ta
algo
mucho
cu loke ta considera di ta bon125

II.

mas

miho

CELEBRACION DI MATRIMONIO

1621. Den Rito Latin, celebracion di matrimonio entre dos creyente


normalmente ta tuma luga durante Santo sacrificio di Misa,
pa motibo di conexion di tur sacramento cu misterio Pascual
di Cristo126. Den Eucaristia conmemoracion di Aliansa Nobo ta keda
realisa, e Aliansa Nobo den cual Cristo a uni su mes pa semper
cu Iglesia, Su bruid stima pa kende El a entrega su mes 127. Pesey
ta apropia pa e partnernan seya nan consentimento pa
duna
nan
mes
1368na otro mediante ofrenda di nan bida, uniendo esakinan
cu
ofrenda
di Cristo pa Su Iglesia presenta den sacrificio di
Eucaristico
y recibiendo Eucaristia pa asina, door di drenta den
comunion
cu Curpa y Sanger di Cristo, nan por forma solamente
un curpa den Cristo128.
1323Catolico

1622. Como cu e ta un accion sacramental di


santificacion,
e celebracion liturgico di matrimonio mester ta, pa su
1422mes, valido, digno y fructifero129. Pesey ta apropia pa e bruid
y e bruidegom prepara nan mes pa celebracion di nan matrimonio pa
medio
di sacramento di confesion.
1623. Segun e tradicion Latin, esposo y esposa como
ministernan
di Cristo Su gracia mutuamente ta duna na otro
125

SAN HUAN CRISOSTOMO, De virginitate, 10, 1, PG 48, 540 A;


cf HUAN PABLO II, exh. Ap. Familiaris consortio, 16
126
Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 61
127
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 6
128
Cf 1 Co 10, 17
129
HUAN PABLO II, exh. Ap. Familiaris consortio, 67

567

sacramento
di matrimonio expresando nan consentimento dilanti
Iglesia.
Den tradicion di Iglesianan Oriental, sacerdotenan
(obisponan
of presbiterionan) tey como testigonan na e
consentimento
mutuo
di esposo y esposa, pero pa validez di e sacramento aki
yama Coronacion, nan bendicion tambe ta necesario.
1624. E diferente liturgianan ta yen yen di oracion di bendicion
y di epiclesis implorando Dios pa Su gracia y bendicion basha riba
e pareha nobo, specialmente riba e bruid. Den e epiclesis 736
di e sacramento aki e esposo y esposa ta ricibi Spirito Santo como
comunion di amor di Cristo y di Iglesia 130. Spirito Santo ta seyo di nan
aliansa, fuente di nan amor cual semper lo tey y e forsa pa renoba nan
fieldad.
III.

CONSENTIMENTO MATRIMONIAL

1625. Participantenan den un aliansa matrimonial ta un


homber y un muhe batisa, liber pa contrae matrimonio, 1734
cu ta expresa nan consentimento libremente: siendo
liber kiermen:

no bou di presion;

no stroba door di ningun ley natural of di iglesia.


1626. Iglesia ta considera intercambio di consentimento
entre
esposo y esposa como e elemento indispensabel cu ta 2201
realisa
e matrimonio131. Si no tin consentimento, no tin matrimonio.
1627. Consentimento ta consisti di un acto humano pa cual e pareha
mutuamente132: ta entrega nan mes na otro: Mi ta ricibi bo como 1735
130

Cf Ef 5, 32
CIC, 1057, 1
132
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 48, 1; cf CDC, 1057, 2
131

568

mi esposa Mi ta ricibi bo como mi esposo 133. E


consentimento aki cu ta mara esposo y esposa na otro,
ta haya su realisacion ora nan dos bira un carni134.
1628. Consentimento mester ta un acto di boluntad di
cada
un di e participantenan, liber di violencia of di miedo
externo
grave135. Ningun poder humano por subsistui e consentimento aki 136.
Si e libertad aki falta, matrimonio no ta valido.
1629. Pa e motibo aki (of pa otro rasonnan cu por haci e
matrimonio nulo y invalido)137; Iglesia, despues di un
investigacion di e situacion pa un tribunal competente y
di Iglesia, por declara e matrimonio nulo, miho bisa,
cu e matrimonio nunca a existi. Den e caso aki
participantenan ta liber pa bolbe casa, basta cu ta
cumpli
cu
e obligacionnan natural di un union anterior 138.
1630. E sacerdote (of diacono) kende ta asisti na
celebracion
di un matrimonio ta ricibi consentimento di esposo y
esposa na nomber di Iglesia y ta duna bendicion di
Iglesia.
Presencia
di e ministro di Iglesia (y tambe di e testigo)
visiblemente
ta
expresa
e hecho cu matrimonio ta un realidad di Iglesia.
1631. Esaki ta e motibo pakico, Iglesia normalmente ta
exigi pa creyentenan contrae matrimonio segun

133

Ritual Romano, Ordo celebrandi Matrimonium, 45


Cf Gn 2, 24; Mc 10, 8; Ef 5, 31
135
Cf CDC, 1103
136
Cf ibid., 1057, 1
137
Cf ibid., 1095-1107
138
Cf ibid., 1071
134

569

formula di Iglesia139. Diferente motibo ta uni pa splica e rekisito


aki:
Matrimonio sacramental ta un acto liturgico. Pesey
1069
ta na su luga pa celebre den liturgia publico di
Iglesia;
Matrimonio ta introduci un hende den un orden
1537
eclesiastico y ta crea derechonan y obligacionnan
den
Iglesia
entre
esposo
y esposa y pa nan yiunan;

Ya cu matrimonio ta un estado di bida den Iglesia,


mester tin siguridad encuanto e matrimonio
(Pesey e obligacion di tin testigonan presente);
2365
E caracter publico di e consentimento ta proteha e
Si di esposo y esposa unabes expresa y ta yuda
nan keda fiel na dje.
1632. Pa e Si di e partnernan por ta un acto liber y
responsabel
y pa e aliansa di matrimonio por tin un fundeshi
humano y Cristian solido y duradero, preparacion pa
matrimonio ta di sumo importancia.
2206

Ehempel y enseansa di mayornan y famia ta keda e


forma
special
di e preparacion aki.
Papel di sacerdote y di comunidad Cristian como famia di Dios ta
indispensabel pa transmision di balor humano y Cristian di
matrimonio y di famia140, mas ainda den nos tempo caminda
hopi hende hoben ta experiencia hogarnan kibra cu ya
no
por
sigura
e iniciacion aki suficientemente:
Ta necesario pa duna instruccion valioso tocante
dignidad di e amor matrimonial na su debido tempo na
hende hoben, na prome luga den curason di nan propio
famianan, encuanto e dignidad di amor matrimonial, su
2350

139
140

Cf Concilio di Trent: DS, 1813-1816: CDC, 1108


Cf CDC, 1063

570
papel y su funcion, pa asina, unabes cu a sia e balor di
castidad, nan por ta apto pa na un edad adecuado
cuminsa cu un noviasgo honorabel pa despues nan mes
drenta un matrimonio141.

Matrimonionan mixto y diferencia di culto


1633. Den hopi pais situacion di un matrimonio mixto
(matrimonio entre un catolico y un no-catolico batisa) ta
aparece. E ta exigi atencion particular di parti di
parehanan y di nan pastornan. Un caso di un
matrimonio cu diferencia di culto (matrimonio di un
catolico
y un persona no batisa) ta exigi un trato mas cauteloso
ainda.
1634. Diferencia di religion entre esposo y esposa no ta
forma un obstaculo insuperabel pa matrimonio, ora nan
logra pone hunto loke nan a ricibi di nan respectivo
comunidadnan
y
nan
sia
di
otro
e manera con cada un ta biba den fieldad pa Cristo.
Pero no mester subestima e dificultadnan di
matrimonionan
mixto.
Nan
ta
surgi
for
di e hecho cu e discordia bou di Cristiannan ainda no a 817
keda
supera.
E partnernan ta risca experiencia e tragedia di desunion
Cristian hasta den curason di nan mes hogar.
Diferencian
di
culto
por
empeora
e dificultadnan aki ainda mas. Diferencianan encuanto
fe
y
e
nocion
di
matrimonio
mes,
pero
tambe
diferente
mentalidadnan
religioso,
por bira fuente di tension den matrimonio,
specialmente en conexion cu educacion di yiunan.
Tentacion pa indiferencia religioso por surgi
e ora ey.

141

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 49, 3

571

1635. Di acuerdo cu e ley cu ta vigente den e Iglesia


Latin, un matrimonio mixto, pa e ta legal, mester di
permiso formal di autoridad di Iglesia 142. Den caso di
diferencia di culto, ta rekeri un dispensacion formal di e
impedimento aki pa e matrimonio por ta valido 143.
E permiso of dispensacion aki tin como condicion cu
ambos participante sa y no ta exclui e metanan y
caracteristicanan esencial di matrimonio; y tambe cu
partner Catolico ta confirma e obligacionnan cu a pone
na conocemento di e partner no-Catolico, di keda cu su
mes fe y di sigura bautismo y educacion di e yiunan den
Iglesia Catolico144.
1636. Pa medio di dialogo eucumenico den hopi region
comunidadnan Cristian por a logra di efectua un
821practica
pastoral
comun
pa matrimonio mixto. Su tarea ta pa yuda e parehanan
aki biba nan situacion particular den luz di fe, pa
surpasa
e
tensionnan
entre
e partnernan su obligacionnan pa otro y pa nan
comunidadnan eclesiastico y pa encurasha crecemento
di loke nan dos tin comun den fe y ta respeta loke ta
separa nan.
1637. Den matrimonionan cu diferencia di culto e partner
Catolico tin un tarea particular: Ya cu e esposo nocreyente
ta
keda
consagra
pa medio di su esposa y e esposa no-creyente ta keda
consagra
pa medio di su esposo creyente (1 Co 7, 14). E lo ta un
alegria grandi pa e partner Cristian y pa Iglesia si e
consagracion aki por conduci na e conversion liber di
e otro partner pa e fe Cristian 145. Amor matrimonial
sincero, e practica humilde y paciente di virtudnan
142

Cf CDC, 1124
Cf ibid., 1086
144
Cf ibid., 1125
145
Cf 1 Co 7, 16
143

572

familiar, y perseverancia den oracion por prepara e


partner
no-creyente pa acepta e gracia di conversion.
IV.

E EFECTONAN DI SACRAMENTO DI MATRIMONIO

1638. Di un matrimonio valido ta crece un laso entre


esposo y esposa cual, di naturalesa, ta perpetuo y
exclusivo; ademas, den un matrimonio Cristian e
partnernan ta haya forsa, y comosifuera; nan
ta wordo consagra pa e tareanan y e dignidad di nan
estado pa medio di un sacramento special146.

146

CDC, 1134

573

E laso matrimonial
1639. Consentimento pa medio di cual esposo y esposa
mutuamente
a duna y ta ricibi otro ta seya pa Dios mes 147. Di nan
aliansa ta nace un institucion, estableci pa ley divino,
te
hasta
den
wowo
di sociedad148. E aliansa entre esposo y esposa ta
integra den alianza di Dios cu hende: Amor
matrimonial autentico ta wordo inclui den amor
divino149.
1640. Pues laso matrimonial a keda estableci pa Dios
mes di tal manera cu un matrimonio contrai y completa
entre dos persona batisa nunca mas por wordo disolve.
E laso aki, cu ta resulta di e acto humano liber di esposo
y esposa y nan completacion di e matrimonio, ta un
realidad, pesey e ta irevocabel y ta forma e aliansa 2365
garantisa
pa fieldad di Dios. Iglesia no tin poder pa contradeci e
disposicion
di sabiduria divino aki150.
Gracia di e sacramento di Matrimonio
1641. Den nan manera y estado di bida, (partnernan
Cristian) tin nan propio donnan special den e Pueblo di
Dios151.
E
gracia
aki,
propio
di sacramento di Matrimonio, tin como meta
perfecciona
e
amor
di e pareha y fortalece nan union cu no por desolve
nunca.
Mediante
e gracia aki nan ta yuda otro pa obtene santidad den
147

Cf Mc 10, 9
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 48, 1
149
Ibid., 48, 2
150
Cf CDC, 1141
151
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 11
148

574

nan bida matrimonial y den acepta y educa nan


yiunan152.
1642. Cristo ta fuente di e gracia aki. Mescos cu den
pasado,
Dios
1615
a sali na encuentro di Su pueblo cu aliansa di amor y 796
fieldad, awor Salbador di hende y esposo di Iglesia, ta
sali
na
encuentro
di partnernan Cristian pa medio di sacramento di
Matrimonio153. Cristo ta biba cu nan, ta duna nan forsa
pa nan carga nan cruz y asna siguiE, di lanta atrobe
despues cu nan a cay, di pordona otro, di carga otro su
peso, di ta sirbido di otro pa reverencia pa Cristo (Ef
5, 21), y di stima otro cu amor sobrenatural, delicado y
fructifero. Den goso di nan amor y di nan bida familiar E
ta
laga
nan
sinti
aki
na
tera
un sabor adelanta di e fiesta di boda di e Lamchi:
Con lo mi por expresa e felicidad di un matrimonio
contrai pa Iglesia, fortaleci pa un ofrenda, seya pa un
bendicion,
anuncia
pa
angelnan
y ratifica pa Tata?... Ki maraviyoso ta e laso entre dos
creyente,
cu awo ta uno den speransa, uno den deseo, uno den
disciplina, uno den e mesun sirbishi! Nan tur dos ta yiu
di
un
Tata
y
sirbidonan
di e mesun Seor, uno den spirito y carni,
berdaderamente
dos
den
un carni. Caminda e carni ta uno, uno tambe ta e
spirito155.

V.

BIENES Y EXIGENCIANAN DI AMOR MATRIMONIAL

1643. Amor matrimonial ta encera un totalidad, den


tur elemento di e persona ta drenta atraccion di

2361cual
152

Ibid., cf 41
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 48, 2
155
TERTULIANO, Ad uxorem, 2, 9; cf HUAN PABLO II, exh. Ap.
Familiaris consortio, 13
153

575

curpa y instinto, poder di sintimento y afeccion,


aspiracion di e spirito y di boluntad. E ta busca un union
personal profundo, un union cu, fuera di union den un
carni, ta conduci na forma un curason y alma; e ta exigi
indisolucion
y fieldad den un entrega mutuo definitivo; y e ta habri
pa
fertilidad.
Ta trata di caracteristicanan normal di tur amor
matrimonial natural, pero cu un nificacion nobo cu no
solamente ta purifica y ta fortalece nan, sino ta halsa
nan te haci di nan e expresion di balornan Cristian
specifico156.
E union y indisolubilidad di matrimonio
1644. Amor di esposo y esposa ta rekeri, di naturalesa,
union
y indisolubilidad di e comunidad di persona di e
partnernan, cu ta encera henter nan bida: pa asina
nan no ta dos mas, pero un den carni (Mt 19, 6)157. Nan ta
yama pa crece continuamente den nan comunion pa
medio di un fieldad diario na nan promesa matrimonial
di un entrega total y mutuo158. E comunion humano aki
ta confirma, purifica y completa pa comunion den
Hesucristo,
duna
pa
medio
di sacramento di Matrimonio. E ta wordo profundisa
door di bidanan den fe comun y pa Eucaristia cu ta
ricibi hunto.
1645. Union di matrimonio, ampliamente reconoci pa
nos
Seor,
369
ta wordo clarifica den e dignidad igual di persona, cu
mester ta acorda door di esposo y esposa den un amor
mutuo y sin reserva159. Poligamia ta contrario na e
156

HUAN PABLO II, exh. Ap. Familiaris consortio, 13


Cf Gn 2, 24
158
HUAN APBLO II, exh. Ap. Familiaris consortio, 13
159
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 49, 2
157

576

dignidad igual aki y na amor matrimonial cu ta unico y


exclusivo160.
Fieldad di amor matrimonial
1646. Pa naturalesa, amor matrimonial ta exigi di esposo
y
esposa
un fieldad inviolabel. Esaki ta consecuencia di e hecho
cu
esposo
y esposa ta duna nan mes mutuamente na otro como
regalo. Amor kier ta definitivo, no algo pasahero; e no
por ta un areglo te proximo aviso. E union intimo di
matrimonio,
den
cual
dos
persona
ta entrega nan mes na otro y bienestar di e yiunan, ta
demanda
un fieldad total di esposo y esposa y ta exigi un union
inkebrantabel entre nan161.
1647. Ta haya e motibo mas profundo den fieldad di Dios
pa
Su aliansa y di Cristo pa Su Iglesia. Pa medio di
sacramento
di Matrimonio esposo y esposa ta capaz di representa e
fieldad
aki
y di duna testimonio di dje. Mediante e sacramento, e
indisolubilidad di matrimonio ta haya un sentido nobo y
mas profundo.
1648. E por parce dificil, hasta imposibel, pa mara bo
mes na un otro persona pa resto di bo bida. Ta pesey
tambe
ta
asina
importante
pa proclama e Bon Noticia cu Dios ta stima nos cu un
amor definitivo y irevocabel, cu parehanan casa ta
comparti
den
e
amor
aki,
cu
esaki
ta mantene y ta sostene nan y cu pa medio di nan
propio
fieldad
160
161

Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. Familiaris consortio, 19


Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 48, 1

2364-2365

577

na otro nan por ta testigonan di Dios Su amor fiel. E


partnernan, kende cu Dios Su gracia ta duna e
testimonio aki, hopi biaha bou di condicionnan masha
dificil, merece e gratitud y apoyo di e comunidad
eclesiastico162.
1649. Sinembargo tin algun situacion den cual
2383convivencia matrimonial pa diferente motibo ta bira
practicamente imposibel. Den tal caso Iglesia ta permiti
separacion fisico di e pareha y nan biba separa. Pa Dios
nan ta keda esposo y esposa, pues nan no ta liber pa
contrae un union nobo. Den e situacion dificil aki, e
miho solucion por ta, si ta posibel, reconciliacion. E
comunidad Cristian ta yama pa yuda e personanan aki
sali for di nan situacion na un manera Cristian y fiel na
nan compromiso matrimonial cu no por kibra 163.
1650. Awendia den hopi pais tin un cantidad grandi di
2384catolico

cu a tuma nan refugio den un divorcio civil y ta casa di


nobo pa ley. Fiel na palabra di Hesucristo: Ken cu
divorcia di su seora y ta casa cu un otro, ta comete
adulterio contra su esposa y si ta e esposa ta divorcia
su esposo y ta casa atrobe, anto e tambe ta comete
adulterio (Mc 10, 11-12). Iglesia ta mantene cu no por
reconoce e union nobo como valido, si e prome
matrimonio tawata valido caba. Si esnan divorcia bolbe
casa pa ley, nan ta haya nan mes den un situacion
cu obhetivamente ta bay contra ley di Dios.
Consecuentemente,
nan no por bay ricibi Santa Comunion tanten nan
permanece
den
tal situacion. Pa mes un motibo, nan no por eherce
cierto responsabilidadnan eclesiastico. Reconciliacion
pa medio di sacramento di confesion solamente por
keda
duna
na
esnan
kende
a arepenti di a viola signo di aliansa y di fieldad na
162
163

Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. Familiaris consortio, 20


Cf ibid., 83

578

Cristo
y
cu
a priminti di biba den abstenencia completo.
1651. E sacerdotenan y henter comunidad mester
demostra
cuido
y atencion na e Cristiannan cu ta biba den tal situacion
y cu hopi biaha ta mantene nan fe y ta desea di lanta
nan yiunan na un manera Cristian, pa asina nan no
considera nan mes di ta separa di Iglesia. Pasobra como
hende batisa nan por y mester tin derecho di participa
na bida di Iglesia:
Mester encurasha nan pa scucha Palabra di Dios, pa
atende Santo Sacrificio di Misa, pa persevera den
oracion,
pa
contribui
na
obra
di caridad y na esfuerso di comunidad pa husticia, pa
cultiva
spirito
y practica di penitencia y di e manera aki implora,
diariamente, Dios Su gracia164.

Habri pa fertilidad

2366-2367

1652. Di naturalesa, e institucion di matrimonio y amor


matrimonial ta ordena pa procreacion y educacion di 372
descendientenan anto ta den nan e ta haya su
coronacion glorioso165:
Yiunan ta e regalonan supremo di matrimonio y ta
contribui grandemente na bienestar di nan mayornan.
Dios
mes
a
bisa:
No ta bon cu hende ta su so (Gn 2, 18) y desde
principio el a traha, homber y muhe (Mt 19, 4); cu e
deseo pa asocia nan na un manera special na Su propio
trabou di creacion, Dios a bendiciona homber
y muhe cu e palabranan: Sea fructifero y multiplica.
Ta pesey, amor matrimonial berdadero y henter e
structura di bida familiar cu ta resulta for di dje, sin
baha balor di e otro metanan di matrimonio,
ta haci e partnernan
dispuesto pa coopera
164
165

HUAN APBLO II, exh. Ap. Familiaris consortio, 84


Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 48, 1

579
balentemente
cu
e
amor
di e Creador y Salbador, kende pa medio di nan lo
grandece y enrikece Su famia dia pa dia166.

1653. Fertilidad di amor matrimonial ta extende te na


fruta di bida moral, spiritual y sobrenatural cu e
mayornan
ta
pasa
pa
nan
yiunan
pa medio di educacion. E mayornan ta principal y 2231
prome educadornan di nan yiunan 167. Den e sentido aki e
tarea fundamental di matrimonio y di famia ta pa ta na
sirbishi di bida168.
1654. E partnernan cu Dios no a duna yiu, toch por tin un
bida matrimonial yen di sentido, tanto den e aspecto
humano como esun Cristian. Nan matrimonio por vibra
un
fertilidad
di
caridad,
di hospitalidad y di sacrificio.
VI.

IGLESIA DOMESTICO

1655. Cristo a scoge pa nace y crece den seno di e Famia


759
Sagrado
di Hose y Maria. Iglesia no ta nada otro cu hogar di
Dios. Desde comienso, e nucleo di Iglesia hopi biaha
tawata
consisti
di
esnan
cu a bira creyente hunto cu tur hende den cas169. Ora
nan a converti nan a desea pa henter nan hogar por keda salba 170. E
famianan converti aki tawata forma e islanan di bida Cristian den un
mundo cu no tawata kere.
1656. Den nos tempo, den un mundo hopi biaha strao y
hasta hostil encuanto fe, famianan creyente ta di sumo
importancia como centronan di fe bibo y radiante. Pa e
motibo aki Concilio Vaticano II, haciendo uzo di un
2204166

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 50, 1


Cf Concilio di Vaticano II, Gravissimum educationis, 3
168
Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. Familiaris consortio, 28
169
Cf Hch 18, 8
170
Cf Hch 16, 31 y 11, 14
167

580

expresion antiguo, ta yama e famia, Ecclesia


domestica171. Ta den seno familiar mayornan mester ta
cu
palabra
y cu ehempel e prome anunciadonan di fe pa nan
yiunan. Nan mester encurasha e vocacion cu ta den
cada yiu y fomenta cu un cuido special cualkier
vocacion pa un bida spiritual172.
1657. Ta aki ta e luga na unda e tata di famia, e mama,
y tur miembro di hogar mester eherce
sacerdocio di esnan batisa na un manera priviligia
door
di
ricibi
e
sacramentonan,
oracion
y
2214-2231gradicimento, e testigo di un bida santo, y humildad y
caridad activo173. Pues, e hogar ta e prome scol di bida
2685Cristian y un scol pa enrikece hende174. Aki hende ta
sia perseverancia y alegria den trabou, amor fraternal,
pordon generoso y hasta ripitidor y riba tur cos culto
divino pa medio di oracion y entrega di hende su bida.
1268yiunan

1658. Tambe nos mester corda riba e cantidad grandi di


soltero cu, pa via di e circunstancianan particular den
cual nan tin cu biba, hopi biaha cu nan mes no a scoge,
ta pega na curason di Hesus na un manera special, anto
Pesey ta merece e cario special y e atencion debido di
parti di Iglesia, specialmente di sacerdotenan. Hopi di
2231nan
ta biba sin un hogar, mayoria biaha pa causa di
2233pobresa.
Tin
algun
di nan cu ta biba nan situacion segun spirito di
bienaventuransa, sirbiendo Dios y prohimo na un
manera ehemplar. E portanan di tur hogar, e
Iglesianan domestico y di e gran famia cu ta e Iglesia,
mester ta habri pa nan tur. Niun hende ta sin famia
171

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 11: cf HUAN PABLO II,


exh. Ap. Familiaris consortio, 21
172
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 11
173
Ibid., 10
174
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 52, 1

581

den e mundo aki; Iglesia ta hogar y famia pa tur hende,


specialmente pa esnan cu ta cansa y carga (Mt 11,
28)175.
RESUMEN
1659. San Pablo a bisa:Esposonan, stima boso esposa,
manera Cristo a stima Iglesia Esaki ta un gran
misterio y mi kiermen cu referencia na Cristo y
na Iglesia (Ef 5, 25, 32).
1660. E aliansa matrimonial, pa cual un homber y un
muhe ta forma cu otro un comunion intimo di
bida
y
di
amor,
a
wordo
funda y provei cu su mes leynan special di
Creador.
Di naturalesa e ta dirigi riba bienestar di e
pareha, como tambe riba procreacion y
educacion
di
yiu.
Cristo
nos
Seor
a halsa matrimonio entre esnan batisa na
dignidad di un sacramento 176.
1661. Sacramento di Matrimonio ta indica e union di
Cristo y Iglesia. E ta duna e partnernan e gracia
pa stima otro cu amor cu cual Cristo a stima Su
Iglesia; pues asina gracia di sacramento
ta perfecciona amor humano di e partnernan, e
ta
fortifica
nan union inkebrantabel y ta santifica nan riba
caminda
pa bida eterno177.
1662. Matrimonio ta basa riba consentimento di dos
hende cu ta drenta e enlace, esta, riba nan
boluntad pa duna nan mes, cada un na e otro,
175

HUAN PABLO II, exh. Ap. Familiaris consortio, 85


Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 48, 1; CDC, 1055, 1
177
Cf Concilio di Trent: DS, 1799
176

582

mutuamente y definitivamente, pa asina nan por


biba un amor fiel y fertil.
1663. Como cu matrimonio ta establece e pareha den un
estado
di bida publico den Iglesia, ta na su luga cu su
celebracion
ta publico, den cuadro di un celebracion liturgico,
dilanti
di e sacerdote (of di un testigo autorisa pa
Iglesia),
di testigonan y di asamblea di fielnan.
1664. Union, indisolubilidad y transparencia pa fertilidad
ta esencial pa matrimonio. Poligamia ta
incompatibel
cu
union
di matrimonio; divorcio ta separa loke Dios a
mara
na otro; nengamento di fertilidad ta desvia bida
matrimonial for di su regalo supremo, esta e
yiu178.
1665. Casamento di nobo di personanan divorcia di un casa legal y na
bida, ta bay contra e plan y e ley di Dios sia door di Cristo.
Nan no ta separa di Iglesia, pero nan no por ricibi Santo
Comunion. Nan lo hiba un bida Cristian specialmente
pa medio di un educacion den fe di nan yiunan.
1666. Hogar Cristian ta e luga na unda mucha ta ricibi su prome
proclamacion di fe. Pa e motibo aki cas di famia hustamente
ta ser yama Iglesia domestico, un comunidad di gracia
y di oracion, un scol di virtud humano y di caridad Cristian.

178

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 50, 1

583

CAPITULO CUATRO
OTRO CELEBRACIONNAN LITURGICO
ARTICULO 1.

E SACRAMENTALNAN

1667. Santo Mama


Iglesia a institui, ademas,
sacramentalnan. Esakinan ta signo sagrado cu tin
parecido di e sacramentonan. Nan ta indica efectonan,
specialmente di indole spiritual, cu ta obtene pa medio
di intercesion di Iglesia. Pa medio di nan hende ta bira
disponibel pa ricibi fruta berdadero di sacramentonan y
diferente ocasionnan den bida ta wordo santifica1.
Caracteristicanan di sacramentalnan
1668. Sacramentalnan ta institui pa santificacion di
cierto ministerio di Iglesia, cierto estado di bida,
diferente circunstancia den bida Cristian y pa uzo di
hopi cos cu ta util pa hende. Di acuerdo
cu decision pastoral di obispo por responde tambe na
necesidad, cultura y historia special di pueblo Cristian
di
un
region
particular
of di un epoca. Signo sacramental semper ta inclui un 699, 2157
oracion hopi biaha acompaa pa un signo specifico,
manera por ehempel ponemento di man, signo di cruz
of bashamento cu awa bendito (cual ta recorda e
bautismo).
1669. Seal sacramental ta bin di sacerdocio ricibi di bautismo; cada
persona batisa ta yama pa ta un bendicion 2 y pa bendiciona3. 784
Ta pesey un laico por presidi cierto bendicion 4; mas e 2626
1

Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 60;


cf CDC, 1166; CCEO, 867
2
Cf Gn 12, 2
3
Cf Lc 6, 28; Rm 12, 14; 1 P 3, 9
4
Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 79; CDC, 1168

584

bendicion
ta concerni bida eclesiastico y sacramental, mas su
administracion
ta reserva pa ministerio ordena (obispo, sacerdote, of
diacono)5.
1670. Sacramentalnan no ta duna e gracia di Spirito
manera
cu e sacramentonan ta duna, pero pa medio di Iglesia
su
oracion,
nan ta prepara nos pa ricibi gracia y ta haci nos
dispuesto pa coopera cu ne. Pa fielnan completamente
dispuesto, liturgia di sacramentonan y sacramentalnan
ta santifica casi tur evento di nan bida cu gracia divino,
cu ta basha di e misterio Pascual di Pasion, Morto
y di Resureccion di Cristo. For di e fuente aki tur
sacramento
y sacramental ta haya nan poder. Pesey por dirigi uzo
honesto di casi tur cos material na santificacion di
hende y como alabansa na Dios6.

1128, 2001Santo

Varios forma di sacramental


1671. Entre sacramental nan, bendicion (di hende,
obheto
1078cuminda,
y luga) ta bin na prome luga. Cada bendicion ta alaba
Dios y ta roga pa haya su donnan. Den Cristo,
Cristiannan ta bendiciona pa Dios Tata cu cada
bendicion spiritual (Ef 1, 3). Ta pesey Iglesia ta duna
e bendicion invocando e nomber di Hesus, normalmente mientras
ta haci e seal santo di cruz di Cristo.
1672. Cierto bendicion ta di un importancia duradero,
pasobra
nan
ta consagra hende na Dios, of ta reserva obheto y luga
923pa uzo liturgico. Entre bendicion cu ta destina pa hende
925, 903

5
6

Cf Ritual Romano, De Benedictionibus, 16; 18


Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 61

585

pa
no
confundie
cu ordenacion sacramental tin bendicionamento di un
abad of abadis di un convento, consagracion di
birgennan
y
di
viudanan,
rito
di huramento religioso y bendicion di cierto
ministerionan di Iglesia (lector, acolito, catekista, etc.).
Dedicacion
of
bendicionamento
di un misa, of un altar, of di santo oleo, paa liturgico,
klok di misa etc., ta mencione como ehempel di
bendicion di obheto.
1673. Ora Iglesia publicamente y cu autoridad den nomber
Hesucristo ta pidi pa un persona of obheto sea protegi contra poder
550di diabel y pa e sali di su dominio, ta yama esaki exorcismo. Hesus
mes a practica exorcismo (cf Mc 1, 25ss) y di djE Iglesia a haya
7
1237e poder y e oficio di haci exorcismo . Den un forma simpel,
ta practica exorcismo den celebracion di Bautismo. Exorcismo
solemne, yama exorcismo mayor, solamente un sacerdote cu
permiso di obispo por efectue. E sacerdote mester actua cu masha
cuidou, teniendo su mes strictamente na e reglanan stipula pa Iglesia.
Exorcismo ta dirigi pa expulsa demonio of pa liberacion di un
posesion satanico pa medio di autoridad spiritual cu cual Hesus
a encarga Su Iglesia. Malesa, specialmente malesa
sicologico, ta un otro asunto; esaki su tratamento ta cay
pa cuenta di ciencia medico. Pesey, prome cu efectua
un exorcismo, ta di masha importancia pa ta sigur cu ta
trata di presencia di Demonio y no di un enfermedad 8.
395di

Devocion popular
1674. Banda di liturgia sacramental y sacramentalnan, e
catekesis mester tene cuenta cu e formanan di
devocion y e devocion popular bou di e creyentenan. 2688
Sentido religioso di pueblo Cristian semper
a haya expresion den varios forma di devocion cu ta
rondona bida sacramental di Iglesia, manera veneracion 2669, 2678
7
8

Cf Mc 3, 15; 6, 7. 13; 16, 17


Cf CDC, 1772

586

di relikia, bishita na santuario, peregrinacion, procesion,


caminda di cruz, baile religioso, rosario, scapulario etc.9.
1675. E expresionnan di devocion aki ta extende bida
liturgico
di Iglesia, pero no ta reemplase. Nan mester ta
organisa di tal forma cu nan ta forma un harmonia cu
temporada liturgico, c unan ta cuagra cu liturgia
sagrado, cu nan ta di cierto manera deriva di dje y ta
guia pueblo na dje, como cu realmente liturgia, di
naturalesa, ta hopi mas superior na cualkier di nan10.
1676. Mester di un distincion sacerdotal pa sostene y
apoya devocion popular y si tin mester, pa purifica y
coregi sentido religioso cu ta carga e devocionnan aki
pa asina creyentenan por avansa den nan conocemento 426
di misterio di Cristo. Su ehercicio ta someti na cuido
y huicio di obisponan y na normanan general di Iglesia 11.
Den su nucleo, devocion popular ta un mangashina di
balor cu ta duna contesta di sabiduria Cristian na
preguntanan grandi di bida. Sabiduria Catolico di e
pueblo tin un capacidad di sintesis vital. Na un manera
creativo e ta combina loke ta divino y loke ta humano,
Cristo y Maria, spirito y curpa, comunion y institucion, fe
y
patria,
inteligencia
y emocion. E sabiduria aki ta un humanismo Cristian cu
radicalmente ta afirma dignidad di cada persona como
yiu di Dios, ta establece fraternidad basico, ta sia
hende pa topa cu naturalesa y pa compronde trabou, ta
duna rason pa alegria y humor te hasta memey di un
bida masha duro. Pa pueblo, e sabiduria aki tambe ta
un manera di distingui y un instinto evangelico pa
medio di cual spontaneamente nan ta sinti si Evangelio
ta sirbi den e Iglesia y si a haci Evangelio bashi
y a sofoce cu otro interesnan12.
9

Cf Concilio di Nicea II: DS, 601; 603; Concilio di Trent: ibid., 1982
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 13
11
HUAN PABLO II, exh. Ap. Catechesi tradendae, 54
10

587

RESUMEN
1677. Sacramentalnan ta signonan sagrado institui pa
Iglesia. Nan ta prepara hende pa ricibi fruta di e
sacramentonan
y
ta
santifica
diferente
circunstancia di bida.
1678. Entre e sacramentalnan, bendicionnan ta ocupa un
luga importante. Nan ta inclui tanto alabansa di
Dios pa Su trabou y pa Su donnan, como tambe
intercesion di Iglesia pa hende pa asina nan por
ta capaz di uza Dios Su donnan di acuerdo
cu e spirito di e Evangelio.
1679. Como adicion na liturgia, bida Cristian ta haya
nutricion den diferente forma di devocion
popular, ancra den diferente cultura. Mientras ta
clarifica nan cautelosamente den luz di fe, Iglesia
ta ofrece e formanan di devocion popular cu ta
expresa un instinto evangelico y un sabiduria
humano y cu ta enrikece bida Cristian.
ARTICULO 2.

ENTIERO CRISTIAN

1680. Tur sacramento, specialmente esnan di iniciacion


1525Cristian,

tin como meta e ultimo Pasco Grandi di yiu di Dios, cu


pa
medio
di morto, ta guie pa drenta bida di e Reino. Anto e ora
ey
loke
el
a profesa den fe y speransa lo keda cumpli: Ami ta
spera resureccion di morto y bida di mundo cu lo bini13.

12

Documento di Pueblo, (1979), 448; cf PABLO VI, exh. Ap.


Evangelii nuntiandi, 48
13
Credo Niceno-Constantinopel

588

ULTIMO PASCO DI E CRISTIAN

I.

1681. Nificacion Cristian di morto ta revela den luz di e


Misterio Pascual di morto y resureccion di Cristo den 1010-1014
kende nos unico speransa ta. E Cristian cu muri den
Hesucristo ta sali for di e curpa pa ta na cas cu Seor
(2 Co 5, 8).
1682. Pa e Cristian e dia di su morto ta inaugura, na final
di su bida sacramental, e cumplimento di su bida nobo
cual a cuminsa dia di su Bautismo. Riba e dia ey ta
cuminsa
e
semehansa
definitivo
na
e imagen di e Yiu otorga pa medio di huntamento di
Spirito
Santo,
y participacion na bankete di Reino anticipa den
Eucaristia,
hasta
si ainda e mester pasa den un purificacion final, pa
asina
por
bistie
cu e trahe nupcial.
1683. Iglesia, kende como Mama, a carga e Cristian
sacramentalmente
den
su
scochi
durante
su 1020
peregrinacion terenal, ta acompae na final di su
biahe, pa di e manera ey entrega e Cristian den Tata
Su man. Iglesia ta ofrece na Tata, den Cristo, yiu di Su 627
gracia y ta compromete na tera, den speransa, simia di
curpa
cu
lo
resucita
den
gloria 14.
E ofrenda aki ta wordo completamente celebra den
sacrificio
di Eucaristia; bendicion prome y despues di Santo Misa
ta sacramentalnan.
II.

CELEBRACION DI ENTIERO

1684. Entiero Cristian ta un celebracion liturgico di


Iglesia15. Ministerio di Iglesia na e momento ey ta kier
14
15

Cf 1 Co 15, 42-44
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 81-82

589

expresa un comunion eficaz cu e difunto, na


participacion
den
e
comunion
ey
di
e comunidad reuni pa entiero y na proclamacion di bida
eterno
na
e comunidad.
1685. E diferente ritonan funerario ta expresa caracter
Pascual
di morto Cristian y nan ta cuadra cu situacionnan y
tradicionnan
di cada region, hasta pa loke ta trata e colornan di paa
liturgico
cu ta bisti16.
1686. Orden di entiero Cristian (Ordo Exsequiarum)17 di liturgia
Romano ta duna tres tipo di celebracion funerario, cu ta coresponde cu
e tres luganan na unda ta celebra nan (na cas, na misa y na santana)
y di acuerdo cu e importancia duna na nan pa famia, custumber local,
cultura y devocion popular. Secuencia di e celebracion aki ta normal
den tur tradicion liturgico y ta contene cuatro elemento importante:
1687. Bonbini na e comunidad. Celebracion ta cuminsa cu un
saludo di fe. Ta yama famia y amigo di difunto bonbini cu un palabra
di consuelo (den sentido di Testament Nobo di Spirito Santo Su
poder den speransa)18. Comunidad reuni den oracion tambe ta spera
palabra di bida eterno. Morto di un miembro di comunidad
(of e aniversario di su morto, e di shete of e di cuarenta dia);
ta un evento cu mester por guia mas aya di perspectiva di e mundo
aki y cu mester por dirigi creyente na perspectiva berdadero di fe den
Cristo resucita.
1688. Liturgia di Palabra. Durante un entiero ta exigi un preparacion
cuidadoso, pasobra e asamblea presente na entiero por inclui algun
creyente kende masha poco sa atende liturgia y algun amigo
di e difunto cu no ta Cristian. Particularmente e predicashi mester
16

Cf ibid., 81
Ritual Romano, Ordo Exsequiarum
18
Cf 1 Ts 4, 18
17

590

evita di ta un charla di elogio na difunto19 y mester ilumina misterio


di morto Cristian den luz di Cristo resucita.
1689. Santo Sacrificio di Eucaristia. Ora celebracion ta tuma luga den
20
1371misa, Eucaristia ta e curason di realidad Pascual di morto Cristian .
Den Eucaristia, Iglesia ta expresa su comunion fuerte cu e difunto:
ofreciendo na Tata den Spirito Santo sacrificio di morto
y resureccion di Cristo, Iglesia ta pidi pa purifica su yiu
di su picanan y di nan consecuencia y pa laga e difunto
sinta na mesa Pascual di e Reino 21. Ta pa medio di
Eucaristia celebra asina, cu comunidad di creyente,
958specialmente famia di defunto, ta sia biba den
comunion cu esun cu a bay soo den Seor, door di
comunica den Curpa di Cristo di cual e ta un miembro
bibo y, pa despues resa pe y cu ne.
1690. Un ayo (na Dios) na defunto ta su ultimo recomendacion na
Dios pa Iglesia. Ta e ultimo ayo pa medio di cual comunidad
Cristian ta saluda un di su miembronan prome cu pone su curpa den
su graf22. Tradicion Bizantino ta expresa esaki pa medio di un sunchi
2300
di despedida na e defunto:
Cu e saludo final aki nos ta canta pa su baymento di e bida aki
y su separacion di nos, pero tambe pasobra tin un comunion y un
reunion. Pasobra hasta morto, nos no ta completamente separa di otro,
ya cu nos tur ta cana e mesun caminda y nos lo topa otro atrobe
na e mesun luga. Nunca nos lo ta separa, pasobra nos ta biba pa Cristo
y awo nos ta uni cu Cristo ya cu nos ta bayendo cerca djE nos tur lo
ta hunto den Cristo23.

19

Ritual Romano, Ordo Exsequiarum, 41


Cf ibid., 1
21
Cf ibid., 57
22
Ibid., 10
23
SAN SIMEON DI TESSALONICA, De ordine sepulturae, PG 155: 685 B
20

591

592

DI TRES PARTI
BIDA DEN CRISTO
1691. Cristian, reconoce bo dignidad y awo cu bo ta
comparti den naturalesa propio di Dios, no bolbe bay na
bo baho bida anterior. Corda semper na cual Cabes bo
790
ta
pertenece
y
di
cual
Curpa
bo
ta miembro. No lubida nunca cu bo a keda salba for di e
poder
di scuridad y treci den e luz di Reino di Dios1.
1692. E simbolo di fe ta profesa e grandesa di donnan di
Dios
na hende den su trabou di creacion y mas ainda den
salbacion
y consagracion. Loke fe ta profesa, sacramentonan ta
ofrece: pa medio di sacramento di renacemento,
Cristiannan
a
bira
yiu
di
Dios
(Hu 1, 12; 1 Hu 3, 1), participantenan di e naturalesa
divino
(2 P 1, 4). Cu nan dignidad nobo den nan fe, e
Cristiannan
a keda yama pa hiba di awo padilanti un bida digno na
e mensahe, evangelio y berdad di Cristo (Flp 1, 27).
Nan a bira capaz pa haci asina pa misericordia di Cristo
y pa medio di e donnan di Su Spirito
cu nan a haya pa medio di sacramento y oracion.
1693. Hesucristo semper a haci loke ta na agrado di Tata 2 y semper
El a biba den perfecto relacion y a sinti su mes uno cu
ne. Di e mes manera discipelnan di Cristo ta invita pa
biba den bista di Tata kende ta mira den secreto (Mt
6, 6), pa asina bira perfecto manera Tata
den shelo(Mt 5, 48).
1
2

SAN LEON MAGNO, Sermones, 21, 2-3: PL 54, 192A


Cf Hu 8, 29

593

1694. Uni den Cristo pa medio di bautismo 3, Cristian ta salba di pica 1267
y pa Dios nan ta bibo den Hesucristo (Rm 6, 11) y asina nan ta
participa den bida di Seor Resucita4. Siguiendo Cristo y uni den
djE5, Cristiannan por aspira pa bira imitadonan di Dios
como yiunan stima y cana den amor (Ef 5, 1),
adaptando nan pensamento, palabra y accion na e
mentecu ta di bo den Hesucristo, (Flp 2, 5)
y semper siguiendo su ehempel6.
1695. Hustifica na nomber di Seor Hesucristo y den
Spirito di nos Dios (1 Co 6, 11), santifica... y yama pa ta
santo (1 Co 1, 2), Cristiannan a bira e tempel di
Spirito Santo7. E Spirito di e Yiu aki a sia nan pa resa
na Tata8 y door cu esey a bira nan bida,
ta stimula nan pa actua9 pa por carga e fruta di e
Spirito (Ga 5, 22) mediante caridad den accion.
Curando e heridanan di pica, Spirito Santo ta renoba
nos di paden pa medio di un transformacion spiritual (cf
Ef 4, 23). E ta ilumina y ta fortalece nos pa biba como
yiunan
di luz (Ef 5, 8) haciendo tur loke ta bon, corecto y
berdad (Ef 5, 9).
1696. E caminda di Cristo ta hiba bo na bida; e caminda contrario
hiba bo na destruccion (Mt 7, 13)10. E parabola evangelico
di e dos camindanan semper ta keda presente den e
catekesis
di Iglesia; e ta indica bo e importancia di e decisionnan moral pa

1970ta

Cf Rm 6, 5
Cf Col 2, 12
5
Cf Hu 15, 5
6
Cf Hu 13, 12-16
7
Cf 1 Co 6, 19
8
Cf Ga 4, 6
9
Cf Ga 5, 25
10
Cf Dt 30, 15-20
4

594

nos salbacion. Tin dos caminda, esun di bida, e otro di morto; pero
entre nan dos, tin un diferencia grandi11.
1697. Catekesis mester indica den tur claridad e alegria
y exigencianan pa yega na e caminda di Cristo 12
Catekesis
pa e novedad di bida den djE (Rm 6, 4) mester ta:
un catekesis di Spirito Santo, e Maestro interior di
737-741
bida
di acuerdo cu Cristo, un huesped gentil y amigo cu
ta inspira, guia, corigi y cu ta fortifica e bida aki;
un catekesis di gracia, pasobra ta pa pordon y
1987-1995
gracia nos ta salba y atrobe ta pa gracia cu nos
trabounan por carga fruta pa bida eterna;
un catekesis di felicidad, pasobra e caminda di
1716-1719
Cristo ta resumi den e felicidadnan, e unico
caminda cu ta conduci na e felicidad eterno na
cual e curason humano tanto ta anhela;

un catekesis di pica y pordon, pasobra a menos cu 1846-1848


hende
ta reconoce cu e ta un pecado e no por sa su mes
berdad,
loke
ta un condicion pa por actua husto; y sin e
sacrificio
di
pordon
e lo no ta capaz di carga e berdad aki;

un catekesis di virtudnan humano, cu ta haci cu 1803-1811


hende ta capta e beyesa y atraccion di
disposicionnan
corecto
den
direccion
di bondad;

un catekesis di virtudnan Cristian di fe, speransa y 1812-1829


caridad, generosamente inspira pa medio di e
ehempel di e santonan;

un catekesis di e dobel mandamento di caridad, 2067


revela
den
e Decalogo, pues e Dies Mandamentonan;

un catekesis eclesiastico, pasobra ta den e 946-953


11
12

Didach 1, 1
Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. Catechesi tradendae, 29

595

intercambionan multiple di biennan spiritual den


e comunion di e santonan, cu bida Cristian por
crece, desaroya y wordo revela.
1698. E prome y ultimo referencia di e catekesis aki 426
semper lo ta Hesucristo cu ta e caminda, e berdad y e
bida (Hu 14, 16). Mirando E cu fe, e fielnan di Cristo
por spera cu E mes ta realisa den nan,
Su promesanan y cu mientras nan ta stimE cu e amor
cu El a stima nan, nan ta realisa obranan cu ta cuadra
cu Su dignidad:
Mi ta roga bo pa pensa cu Hesucristo, nos Seor, ta bo
berdadero Cabes y cu boso ta un di su mienbronan. E ta
pertenece na boso manera un cabes ta pertenece na su
miembronan;
tur
loke
ta
di
djE
ta di boso: Su spirito, Su curason, Su curpa, Su alma y
tur
Su
talento
y donnan y boso mester uza nan comosifuera ta di boso
nan ta pa sirbi, alaba, stima y glorifica Dios. Boso ta
pertenece
na
djE
manera
e miembronan ta pertenece na nan cabes. Asina E ta
anhela pa uza tur loke tin den boso, comosifuera nan ta
di djE mes, pa sirbi y glorifica Su Tata13.
Mi bida ta Cristo (Flp 1, 21).

13

SAN HUAN ENDES, Tractatus de amiribili corde Iesu, 1, 5

596

PROME SECCION
VOCACION DI HENDE:
BIDA DEN SPIRITO
1699. Bida den Spirito Santo ta realisa e vocacion di hende (di Prome
Capitulo). E bida aki ta yena cu caridad divino y solidaridad humano
(di Dos Capitulo). E ta concedi gratuitamente como un salbacion
(di Tres Capitulo).

DI PROME CAPITULO
DIGNIDAD DI E PERSONA HUMANO
1700. Dignidad di persona humano tin su rais den su
356creacion

den imagen y semehansa di Dios (articulo 1); e ta keda


realisa
den
su vocacion na gloria divino (articulo 2). Ta esencial pa
e ser humano ta liber pa dirigi su mes na e plenitud aki
(articulo
3).
Pa
medio
di su actonan cometi deliberadamente (articulo 4), un
persona sea ta conforma su mes of no cu e bienestar
1439priminti pa Dios y manifesta pa e consenshi moral
(articulo 5). E sernan humano ta duna nan propio
contribucion na nan crecemento interior; nan ta haci di
nan bida sensibel y spiritual medionan di e crecemento
aki
(articulo
6).
Cu ayudo di gracia nan ta crece den virtud (articulo 7),
ta
evita
pica
y si nan peca mes, nan mes ta recobra confiansa y,
manera e yiu perdi1, ta haci un apelacion riba
misericordia di nos Tata den shelo (articulo 8). Asina
nan ta alcansa perfeccion di caridad pa misericordia di nos
1

Cf Lc 15, 11-31

597

Tata den shelo (articulo 8). Asina nan ta alcansa perfeccion


di caridad.
ARTICULO 1.

HENDE: IMAGEN DI DIOS

1701. Cristo, e Adam nobo, den e mes revelacion di e


359misterio

di Tata y di su amor, ta un manifestacion pleno di hende


na
su
mes
y ta trece na claridad grandesa di su vocacion2. Ta den
Cristo,
e imagen di Dios invisibel (Col 1, 15)3, hende a ser crea
segun
e imagen y semehansa di e Creador. Ta den Cristo,
Redentor
y Salbador, cu e imagen divino, desfigura pa hende pa
medio
di e prome pica, a keda renoba den su beyesa original y
mehora
cu e gracia di Dios4.
1702. E imagen divino ta presente den tur hende. E ta briya den
comunion di e personanan segun semehansa di e union di
e personanan divino entre nan mes (cf di Dos Capitulo).

1878

1703. Privilegia cu un alma spiritual y tambe inmortal 5, persona


humano ta e unico criatura riba mundo cu Dios a 363
dispone pa Su mes6. Ya for di su concepcion, e ta 2258
destina pa felicidad eterno.
1704. E ser humano ta participa den e luz y forsa di e Spirito divino.
Pa su inteligencia e ta capaz na compronde e orden di cos estableci pa 339
Creador. Pa su boluntad e ta capaz na dirigi su mes na loke ta bon
30
2

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 22


Cf 2 Co 4, 4
4
Cf Concilio Vaticano II, Gaudium et spes, 22
5
Ibid., 14
6
Ibid., 24, 3
3

598

berdaderamente. E ta haya su perfeccion ora e ta busca y stima tur


loke ta berdad y bon7.
1705. Pa motibo di su alma y su podernan spiritual di
entendimento
y boluntad, hende ta bendiciona y privilegia cu libertad, 1730
signo eminente di imagen divino8.
1706. Pa medio di su inteligencia, hende conoce bos di Dios cu ta urgi
pa e haci bon y pa evita tur loke ta malo 9. Tur hende mester
sigui
e ley aki cu ta keda zona den tur sinceridad y cu ta 1776
realisa
su
mes
den amor pa Dios y pa prohimo. Dignidad di un persona
ta keda demonstra ora e biba un bida cu moral halto.
1707. Hende, tenta pa e Malbado, a abusa di su libertad, ya for
comienso di historia10. El a sucumbi pa tentacion y a comete
maldad. Ainda e tin deseo pa conserva e bondad, pero su naturalesa
ta carga e herida di su pica original. Awor e ta inclina na e maldad
y ta someti na eror.

397di

Di paden hende ta dividi. Pesey, henter bida humano, tanto individual


como colectivo, ta aparece como un lucha, por cierto di un forma
dramatico, entre bon y malo, entre claridad y scuridad11.

1708. Pa medio di Su pasion, Cristo a libra nos di Satanas y di pica.


617El a laga nos merece un bida nobo di Spirito Santo. Su gracia
a reconstrui y renoba loke pica a daa y destrui den nos.
1709. Esun cu ta kere den Cristo ta bira yiu di Dios. E adoptacion
yiu aki ta tranforme y ta dune tur posibilidad pa sigui ehempel
di Cristo. Esaki ta hacie capaz di actua corectamente y di practica
bondad. Den union cu su Creador, e alumno ta logra perfeccion

1265di

Cf ibid., 15, 2
Ibid., 17
9
Ibid., 16
10
Ibid., 13, 1
11
Ibid., 13, 2

10508

599

di caridad, di santidad. Bida moral, cu a madura den gracia, a culmina


den bida eterno y den gloria di shelo.
RESUMEN
1710. Cristo ta manifesta hende plenamente na su mes
y
ta
trece
na claridad e grandesa di su vocacion12.
1711. For di e momento di su concepcion, e ser humano
bendiciona cu un alma spiritual, cu inteligencia y
cu voluntad propio ta dirigi na Dios y ta destina
pa eterno felicidad celestial. E ta trata
na logra perfeccion door di busca y stima loke ta
berdad
y loke ta bon13.
1712. E libertad berdadero cu ta den hende ta signo eminente di
e imagen divino14.
1713. Hende mester sigui ley moral cu ta impulse pa haci bon
y evita maldad15. E ley aki ta resona den su
consenshi.
1714. Hende, herida den su naturalesa pa motibo di pica
original,
ta someti na eror y ta inclina pa haci malo ora e
ta
eherce
su libertad.
1715. Esun cu ta kere den Cristo, tin bida nobo den
Spirito Santo. Bida moral, desaroya y madura den
gracia,
lo
alcansa
su plenitud den gloria di shelo.
1

Ibid., 22, 1
Cf ibid., 15, 2
14
Ibid., 17
15
Ibid., 16

600

ARTICULO 2.
I.

NOS VOCACION PA FELICIDAD

E BIENAVENTURANSANAN

1716. E bienaventuransanan ta den centro di loke Hesus 2546


ta predica. Nan ta resumi e promesanan haci na e
pueblo
scogi
desde
Abraham;
E bienaventuransanan ta realisa e promesanan door di
no solamente dirigi nan na propiedad teritoriorial, pero
na Reino di shelo:
Bienaventura y bendiciona ta:
Feliz esnan pober di spirito, pasobra e Reino di shelo ta di nan;
Feliz esnan cu ta yora, pasobra Dios lo console;
Feliz esnan cu ta manso di curason, pasobra nan lo hereda e mundo;
Feliz esnan cu tin hamber y sed di husticia, pasobra Dios lo satisface
nan;

Feliz esnan cu tene misericordia cu otro hende, pasobra Dios lo tene


misericordia cu nan;

Feliz esnan cu tin curason limpi, pasobra nan lo mira


Dios;

Feliz esnan cu ta boga pa paz, pasobra Dios lo yama


nan Su yiu;

Feliz esnan cu ta sufri persecucion pa motibo cu nan ta


cumpli cu boluntad di Dios, pasobra di nan e Reino di
shelo lo ta;

Feliz boso ta ora hende zundra boso, persigui boso y gaa tur sorto
di cos malo riba boso pa mi motibo. Alegra boso y keda contento;
den shelo tin un recompensa grandi pa boso (Mt 5, 3-12).

E bienaventuransanan ta pinta cara di Hesucristo y


ta describi Su caridad; nan ta expresa e vocacion di e 459
fielnan
cu
ta
asocia
na e gloria di Su Pasion y di Su Resureccion, nan ta
ilumina
e
accion
y e actitud caracteristico di e bida Cristian; nan ta
promesa paradoxal cu ta mantene speransa memey di
desaster, miseria y tentacion; nan ta anuncia bendicion
y recompensa cu ya for di un principio, aunke hopi

18201717.

601

vago, a wordo garantisa na e discipelnan di Cristo; nan


a keda inaugura den bida di Birgen Maria y di tur santo.
II.

E DESEO PA FELICIDAD

1718. E bienaventuransanan ta responde na e deseo


27, 1024natural

di felicidad. E deseo aki ta di origen divino: Dios a pone


den curason di hende pa asina hala hende na E Unico
cu
riba
su
mes
por
cumpli
cu ne:
Nos tur kier biba feliz; den e genero humano no tin ningun hende cu lo
no bay di acuerdo cu e proposicion aki, tampoco prome cu ainda e no
ta completamente formula16.
2541

Seor, con por ta anto cu mi ta busca Bo? Pasobra buscando Bo, mi


Dios, mi ta busca un bida feliz. Laga mi sigui busca Bo pa asina mi
alma por biba, pasobra mi curpa ta biba di mi alma y mi alma ta biba
di Bo17.
Solamente Dios ta satisface18.

1719. E bienaventuransanan a revela meta di existencia


1950humano,

e meta final di actonan humano: Dios ta yama nos na


Su propio bienaventuransa. E vocacion aki ta dirigi na
cada uno personalmente, pero tambe na Iglesia como
totalidad,
e
pueblo
nobo
cu
ta
existi
di esnan cu a acepta e promesa y cu ta biba di dje den
fe.
III.

BIENAVENTURANSA CRISTIAN

1720. Testament

Nobo

ta

uza

varios

expresion

1027caracterisa
16

SAN AGUSTIN, De moribus ecclesiae catholicae, 1, 3, 4: PL 32, 1312


SAN AGUSTIN, Confessiones, 10, 20. 29
18
SAN TOMAS DI AQUINO, Expositio in symbolum apostolicum, 1
17

pa

602

e bienaventuransa na cual Dios ta yama hende: e


yegada
di
Reino
di Dios19; e vision di Dios: Dichoso ta esnan cu tin curason limpi,
pasobra nan lo mira Dios (Mt 5, 8)20; e entrada den e goso di Seor21;
e entrada den descanso di Dios22:
Ey, nos lo descansa y mira; nos lo mira y stima; nos lo
stima y alaba. Mira aki loke ta bay te na final sin fin.
Pasobra
ki
otro
meta
nos
tin,
cu no ta pa alcansa e Reino cu no tin fin?23

1721. Pasobra Dios a pone nos den mundo pa conoce,


stim'e y sirbie y pa asina bay shelo. E bienaventuransa
ta haci di nos participantenan di e naturalesa divino 24 y
di bida eterno25. Cu e bienaventuransa hende ta drenta den gloria di 260
Cristo26 y den goso di e bida Trinitario.
1722. Un bienaventuransa semehante ta supera e
inteligencia
1028
y e poder humano. Esaki ta e fruta di e don gratis di
Dios. Pesey nos ta yame sobrenatural, mescos cu e
gracia cu haci posibel pa hende drenta den e goso
divino.
Feliz ta esnan cu un curason puro, pasobra nan lo mira
Dios.
Ta verdad cu, pa motibo di e gloria di Dios grandi y
inexpresabel, ningun hende lo mira Mi y sigui biba,
pasobra Tata no por wordo capta. Pero cu Su amor y Su
bondad pa nos y pasobra E si por haci
tur cos, E ta bay asina leu pa garantisa esnan cu ta 294
stimE, e privilegio di por mirE... Pasobra loke ta
19

Cf Mt 4, 17
Cf 1 Hu 3, 2; 1 Co 13, 12
21
Cf Mt 25, 21. 23
22
Cf Hb 4, 7-11
23
SAN AGUSTIN, De civitate Dei, 22, 30
24
Cf 2 P1, 4
25
Cf Hu 17, 3
26
Cf Rm 8, 18
20

603
imposibel
pa Dios27.

pa

hende

ta

posibel

1723. E bienaventuransa priminti na nos ta confronta nos


cu opcionnan moral decisivo. E ta invita nos pa purifica nos 2519
curason di su mal instintonan y pa busca amor di Dios prome cu tur
cos. E ta sia nos cu nos no ta haya felicidad berdadero den rikesa of
bienestar, den fama of poder of den cualkier otro obra of logro
humano, aunke pa util cu e por ta, manera ciencia, tecnologia y arte; ni
den ningun criatura, pero solamente den Dios cu ta fuente di bondad y 227
amor:
Tur ta somete pa rikesa. Rikesa ta e idolo di nos tempo!
Mayoria hende instintivamente ta rindi homenahe na
dje. Nan ta midi felicidad cu rikesa y cu rikesa nan ta
midi honorabilidad... Tur esaki ta pa causa di e
conviccion di cu placa bo por haci tur cos. Pesey
rikesa ta keda un idolo di nos tempo y popularidad
tambe ta un otro mas... Popularidad, of hacimento di
buya den mundo (loke nos por yama fama di rensa), a
bira un sorto di merito riba su mes un bien soberano y
motibo pa adoracion28.

1724. E Decalogo, e Sermon di Sero y e Catisashi


Apostolico ta describi pa nos e caminda cu ta conduci
na e Reino di shelo. Hunto cu esaki y paso pa paso,
sosteni pa e gracia di Spirito Santo nos ta sigui padilanti
pa medio di nos actonan di cada dia. Fertilisa pa e
palabra
di Cristo, poco poco nos ta carga fruta den Iglesia pa
gloria di Dios29.
RESUMEN
1725. E bienaventuransanan ta resumi y realisa e
promesanan di Dios for di Abraham en adelante
27

SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 4, 20, 5


John Henry Newman, Discourses to mixed congregations, 5,
Tocante santidad
29
Cf parabola di e sembrador: Mt 13, 3-23
28

604

door
di
dirigi
nan
na
Reino
di shelo. Nan ta responde na e deseo di felicidad
cu
Dios
a pone den curason di hende.
1726. E bienaventuransanan ta sia nos e meta final na
cual
Dios
ta Yama nos: e Reino, vision di Dios, participacion
den
e naturalesa divino, bida eterno, bira yiu di Dios y
sosega
den Dios.
1727. Bienanventuransa di bida eterno ta un don gratis di Dios; e ta
sobrenatural manera ta tambe e gracia cu ta conduci na djE.
1728. E

bienaventuransanan
confronta
nos
escogencianan
decisivo,
pa loke ta concerni bienes terenal; nan ta purifica
nos curason pa asina sia nos stima Dios mas cu
tur cos.

1729. E

bienaventuransa di shelo ta determina e


normanan
pa distingui uzo di bienes mundano di acuerdo cu
Ley di Dios.

ARTICULO 3.

LIBERTAD DI HENDE

1730. Dios a crea hende como un ser cu por rasona y a


dune dignidad di un persona cu por inicia y domina su
propio actonan. Tabata boluntad di Dios pa laga
hende
den
man
di
su
propio
huicio,
30
pa asina, riba su mes, e busca su Creador y sin
obligacion
of
presion,
e logra su perfeccion pleno y bediciona, door di keda
pega na Dje30:
3

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 17

605
Hende ta racional y pesey e ta semehante na Dios; e ta
crea cu voluntad propio y ta doo di su actonan 31.

I.

LIBERTAD Y RESPONSABILIDAD

1731. Libertad ta e poder, cu tur su rais den rason y


boluntad pa actua of no actua, pa haci esaki of esaya,
pa asina ehecuta actonan intencional riba propio
responsabilidad.
Completamente
liber
bo
ta pa forma y hiba bo mes bida. Libertad den hende ta
172
un
forsa
pa crecemento y madurez den berdad y bondad; e ta
alcansa
su perfeccion si e ta dirigi na Dios, cu ta nos felicidad.
1732. Tanten cu libertad no a mara su mes
definitivamente na su bondad pleno, cu ta Dios, tin e 396
posibilidad
pa
scoge
entre
bon
y
malo
y 1849
consecuentemente di crece den perfeccion of di faya y
2006
peca.
E libertad aki ta caracterisa actonan netamente
humano.
E
ta
e
base
di elogio of di culpa, merito of di reproche.
1733. Segun cu hende ta sigui haci bon, e ta bay haci su
mes tambe mas liber. Libertad berdadero ta existi 1803
solamente
den
sirbimento
di bondad y di husticia. Ora bo scoge pa desobediencia
y pa maldad, esaki ta un abuso di libertad cu ta conduci
na sclavitud di pica32.
1734. Libertad ta pone hende bira responsabel pa su
1036, 1804
actonan
segun
cu e ta haci nan boluntariamente. Progreso den virtud,
conocemento
di kico ta bon, abstinencia, disciplina y abstinencia ta
31
3

SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 4, 4, 3


2
Cf Rm 6, 17

606

engrandece
e dominio di boluntad riba su actonan.
1735. Ser consciente di un acto y carga responsabilidad
597pa un accion por mengua of te hasta por bira nulo door
di
ignorancia,
falta
di atencion, violencia, temor, mal custumber, lasonan
desordena y otro factornan sicologico y social.
1736. Cada acto cu ta directamente desea, ta atribui na e autor:
Asina Seor a puntra Adam tocante e pica den paraiso: Kico
bo a haci? Mescos tambe El a puntra Cain 33. Di e mes manera tambe
profeta Natan a puntra Rey David tocante adulterio cu e muhe Urias
y tambe tocante morto di e ultimo aki34.

2568

Un acto por ta indirectamente boluntario ora ta


trata di un negligencia encuanto algo cu bo mester por
sa
of
cu
bo
a
haci,
por ehempel un desgracia provoca deliberadamente pa
ignorancia
di ley di trafico.
1737. Por tolera un consecuencia sin cu esun cu ta actua
desea esaki; por ehempel, e cansancio di un mama
cu
ta
sinta
na
cama
di su yiu cu ta malo. No por duna falta na un
consecuencia malo si no a desee ni como meta, ni
como medio di un acto, por ehempel un hende cu a
haya su morto pasobra el a auxilia un persona den
peliger. Pa por duna culpa na un efecto malo, mester
por a mira esaki adelanta y e persona en kestion
mester por a evita esaki, manera den e caso
di homicidio causa pa un chauffeur burachi.

2263ta

33
34

Cf Gn 4, 10
Cf 2 Sm 12, 7-15

607

1738. Libertad ta tuma luga den relacionnan entre


sernan humano. Cada persona humano crea segun
imagen di Dios, tin e derecho natural pa wordo reconoci
como un ser liber y responsabel. Nos tur tin e deber di
2106respeta otro. Derecho pa eherce libertad ta un
2109exigencia inseparabel di dignidad di un persona,
specialmente
si
ta
trata
di asuntonan moral y religioso 35. Autoridad civil mester
reconoce
y protega e derecho aki dentro di e limitenan di interes
general y orden publico36.
II.

LIBERTAD HUMANO DEN ECONOMIA DI SALBACION

1739. Libertad y pica. Libertad di hende ta limita y ta imperfecto.


Si bo wak bon, hende a faya. Libremente el a peca. Asina cu el 387
a nenga proyecto di amor di Dios, el a gaa su mes y el a haci su mes
esclavo di pica. For di e prome locura aki a surgi un multitud di otro. 401
Desde cu el a origina, historia di humanidad a testigua desgracia
y opresion cu a nace den curason di hende a consecuencia di mal uzo
di libertad.
1740. Menasa pa libertad. Eherce libertad no ta implica
cu bo a haya derecho pa bisa y haci loke bo kier. Ta 2108
completamente
robes
pa sostene e pensamento cu hende e suheto di e
libertad aki ta un individuo autosuficiente cu ta busca
satisfaccion di su propio interes den goso di cosnan
mundano37. Ademas, e condicionnan economico, social,
politico y cultural cu ta necesario pa un ehercicio husto 1887
di libertad, cu mucho frecuencia ta wordo poni un
banda
of
viola.
E situacionnan aki di cieguedad y di inhusticia ta
perhudica e bida moral y tanto esnan fuerte como
35

Cf Concilio di Vaticano II, Dignitatis humanae, 2


Ibid., 7
37
CONGREGACION PA DOCTRINA DI FE, instr. Libertatis
conscientia, 13, AAS 79, (1987), 554-599
36

608

esnan debil ta envolvi den tentacion pa peca contra


caridad. Asina cu hende isola su mes di ley moral,
e ta omete un atentado contra su propio libertad, e ta
mara
su
mes
na cadena, e ta kibra fraternidad cu su prohimo y e ta
rebeldia
contra
e berdad divino.
1741. Liberacion y salbacion. Pa medio di Su cruz
glorioso,
Cristo
a logra salbacion pa tur hende. El a salba nan di pica cu
tabatin nan someti na sclavitud. Cristo a libera nos, pa nos ta
liber (Ga 5, 1). Den djE nos ta participa cu e berdad cu ta haci nos 782
liber (Hu 8, 32). Nos a haya Spirito Santo y manera e apostel ta sia,
unda
Spirito
di Dios ta, ey tin libertad (2 Co 3, 17). For di awo caba nos
ta glorifica nos mes den libertad di e yiunan di Dios (Rm 8, 21).
Libertad y gracia. Gracia di Cristo no ta opone su
2002
mes
di ningun forma contra nos libertad ora cu esaki ta
cuadra cu e sentido di berdad y di bondad cu Dios a
pone
den
curason
di
hende.
Al contrario, segun experiencia Cristian a testigua,
specialmente den oracion, segun cu nos ta bira mas
facil
pa
actua
di
acuerdo
cu
e impulsonan di gracia, mas nos ta crece den nos
libertad intimo y den nos siguridad durante pruebanan
y tentacionnan, manera esnan cu nos ta confronta den
e presionnan y limitacionnan di e mundo cu ta rondona
nos. Pa medio di gracia, Spirito Santo ta educa nos den
libertad spiritual pa haci nos colaboradornan liber den
su obra den Iglesia y den mundo:

17841742.

Dios omnipotente y misericordioso, saca for di nos e maldad, pa asina


cu un mente y curpa bon prepara, libremente nos por cumpli cu Bo
boluntad38.
38

Misal Romano, Colect di diadomingo 32

609

RESUMEN
1743. Tabata boluntad di Dios pa laga hende den man
di su mes huicio (Si 15, 14), ya pa e por busca su
Creador di su propio boluntad y libremente e
logra su perfeccion feliz door di pega na Dje39.
1744. Libertad ta e poder pa actua of no actua y asina pa
deliberadamente haci actonan riba bo mes.
Libertad ta logra perfeccion den su actonan ora
nan ta dirigi na Dios, e Bondad suberano.
1745. Libertad ta caracterisa actonan puramente
humano cu ta apropria. E ta haci e ser humano
responsabel pa actonan cu boluntariamente e ta
comete. E actonan cu un hende ta comete
deliberadamente ta pa su propio responsabilidad,
nan ta di dje.
1746. Por disminui of anula cargo y responsabilidad pa
un
accion
di ignorancia, violencia, miedo y otro factornan
sicologico
of social.
1747. E derecho pa ehercicio di libertad, specialmente
den asuntonan religioso y moral, ta un rekisito
fundamental di dignidad humano. Pero ehercicio
di libertad no ta implica e derecho falso pa bisa
of haci cualkier cos.
1748. Cristo a libra nos pa nos ta liber di berdad (Gal 5,
1).
ARTICULO 4.
3

MORALIDAD DI ACTONAN HUMANO

Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 17, 1

610

1749. Libertad ta haci di hende un suheto moral. Ora e 1732


actua deliberadamente, hende ta, pa bisa asina, e tata
di su actonan. Acto humano, kiermen, acto realisa
libremente den consecuencia di un huicio di consenshi,
por evalua moralmente. Nan ta sea bon of malo.
I. FUENTENAN DI MORALIDAD
1750.

E moralidad di acto humano ta depende di:


e obheto scogi;
e meta na bista of e intencion;
e circumstancianan di e acto.
E obheto, e intencion y e circumstancianan ta haci
e fuentenan, of e elementonan constitui, e moralidad
di acto humano.
1751. E obheto scogi ta un bon den direccion cual
boluntad deliberadamente ta dirigi su mes. E ta asunto
di
un
acto
humano.
E obheto scogi moralmente ta specifica acto di
boluntad,
mientras
cu rason ta reconoce y ta husge pa ta of no ta den 1794
conformidad
cu
e bon berdadero. Norma obhetivo di moralidad ta
expresa
e
regla
di bon of malo, segun huicio di consenshi.
1752. Contrario na e obheto, e intencion ta den e suheto
cu
ta actuando. Pasobra e ta na e fuente boluntario di un 2520
accion
y ta determina e accion pa medio di su meta, intencion
ta un elemento esencial pa e evaluacion moral di un
accion.
E
fin
ta
prome
meta
di e intencion y ta indica e propsito di e accion. E
intencion ta un movecion di boluntad den direccion di e
meta: e tin di haci cu e meta di e actividad. E tin como 1731
meta e bon cu ta spera di e accion tuma. Intencion no

611

ta limita na dirigi accionnan individual, pero por guia


diferente accion na un y e mesun proposito; e por dirigi
bida completo di hende te na su meta final. Por
ehempel,
un
servicio
duna
cu
e
fin
di yuda e prohimo, na mesun tempo por ta inspira pa e
amor di Dios como e meta final di tur nos accionnan. Un
y e mesun accion tambe por wordo inspira door di
varios intencion, manera duna un servicio pa asina
obtene un favor of pa satisface vanidad.
1753. Un bon intencion (por ehempel, esun pa yuda un
no ta haci cu un comportacion, cu ta
intrinsicamente desordena, manera gaamento y
calumnia, ta bon of hustifica. E fin no ta hustifica
596e medionan. Pues, condenando un persona inocente no
por wordo hustifica como un manera legitimo pa salva
un nacion. Di otro banda, un mal intencion adicional
(manera glorificacion propio) ta haci cu un acto ta bira
malo, mientras cu riba su mes e por ta bon (manera
duna limosna)40.

2479prohimo)

1754. E
circumstancianan,
incluyendo
e
consecuencianan,
ta elementonan secundario di un acto moral. Nan ta
contribui
1735na aumenta of mengua e bondad of maldad moral di
actonan humano (por ehempel, e cantidad di placa
horta).
Tambe
nan
por
mengua
of aumenta e responsabilidad di e agente (manera si
actua
pa
miedo
di muri). Circumstancianan riba nan mes no por cambia
e calidad moral di e actonan mes; nan no por haci ni
bon
ni
corecto
un
accion
cu riba su mes ta malo.
II.
40

ACTONAN BON Y ACTONAN MALO

Cf Mt 6, 2-4

612

1755. Un acto moralmente bon tambe ta rekeri bondad


di
e
obheto,
di e meta y di e circunstancianan hunto. Un meta malo
ta
corumpi
e accion, hasta si e obheto riba su mes ta bon (manera
resa
y
yuna
pa hende mira).
E obheto di scogencia di su mes por devalua un acto den su
totalidad. Tin acto concreto manera fornicacion cu ta semper robes
pa scoge, pasobra scogiendo nan ta yega na desorden di boluntad, esey
ta, un malo di moralidad.
1756. Pesey, ta un eror pa husga moralidad di un acto humano door 1789
di considera solamente e intencion cu ta inspire of e circunstancia
(ambiente, presion social, obligacion of emergencia, etc.) cual
ta suministra su contexto. Tin acto cu di nan mes, independientemente
di circunstancia y intencion, semper gravemente ilicito pa motibo di
nan obheto; manera blasfemia y perhuicio, crimen y adulterio. No por
haci malo pa haya un bon resultado for di dje.
RESUMEN
1757. Obheto, intencion, y circunstancia ta constitui e tres
fuentenan di moralidad di acto humano.
1758. E obheto scogi moralmente ta specifica e acto di boluntad segun
rason ta reconoce y husge bon of malo.
1759. No por hustifica un accion malo djis pa e echo cu intencion
ta bon41. E fin no ta hustifica e medionan.
1760. Un acto moralmente bon ta rekeri tambe bondad di su obheto,
di su fin y di su circunstancia hunto.
1761. Tin acto concreto cu semper ta robes pa scoge, pasobra nan
scogencia ta hiba na un desorden di boluntad, kiermen, un mal
41

Cf SAN THOMAS DI AQUINO, Collationes in decem praeceptis, 6

613

moral. No ta permiti pa haci malo pa asina un bon resulta for


di dje.
ARTICULO 5.

MORALIDAD DI PASION

1762. Persona humano ta conkista e felicidad door di su actonan


delibera: pasion of sintimento cu e ta experiencia por dispone di dje
of contribui na dje.
I.

PASION

1763. E palabra pasion ta pertenece na patrimonio di e pensamento


Cristian. Sintimento y pasion ta forma emocion of impulso sensitivo
cu ta influencia nos pa actua of no actua relaciona cu algo cu nos
ta sinti of imagina di ta bon of malo.
3681764.

Pasion ta componente natural di psikica humano; nan ta forma


na luga di paso y ta sigura conexion entre bida sensibel y bida
spiritual. Nos Seor a yama curason di humano e fuente di cual pasion
ta brota42.
1765. Tin hopi pasion. E pasion mas fundamental ta amor, excita door
di atraccion di bon. Amor ta causa un deseo pa e bon ausente
y e speransa di obtene. E movemento aki ta haya culminacion den
placer y goso di e bon posee. E percepcion di malo ta causa odio,
aversion y miedo di malo eminente; e movemento ta culmina den
tristesa pa motibo di malo presente of den rabia cu ta resistie.

1766. Stimacion ta desea bon na otro 43. Tur otro afeccion tin nan
1704forsa den e prome movemento original aki di curason humano den
direccion di bon. Solamente por stima e bon44. Pasion ta malo
si amor ta malo y bon si e ta bon45.
II.
42

PASION Y BIDA MORAL

Cf Mc 7, 21
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, I-II, 26, 4
44
Cf SAN AGUSTIN, De Trinitate, 8, 3, 4
45
SAN AGUSTIN, De civitate Dei, 14, 7
43

614

1767. Riba nan mes pasion no ta ni bon ni malo. Nan ta cualifica


solamente segun midi den cual nan ta depende di rason
y boluntad. Ta bisa cu pasion ta boluntario, sea pasobra ta controle
pa medio di boluntad of pasobra boluntad no ta pone obstaculo den su
caminda46. Nan ta pertenece na perfeccion di e bien
moral of humano cu ta goberna pasion pa
rasonamento47.

1860moralmente

1768. Sintimento mas profundo no ta decisivo pa moralidad


of santidad di persona; nan ta simplemente deposito inagotabel
di imagen y afeccion den cual ta expresa bida moral. Pasion
ta moralmente bon ora nan ta contribui na un bon accion, malo den
caso contrario. Boluntad recto ta ordena movemento sensibel cu ta
apropia na bon y feliz; un malo lo sucumbi na pasion desordena y haci
1803nan prepotente. Por tuma emocion y sintimento dentro di virtud
1865of perverti pa vicio.
1769. Den bida Cristian, Spirito Santo mes ta logra su trabou door
di mobilisa unidad existente, cu tur su dolornan, miedo y tristesa,
manera ta visibel den Seor su agonia y pasion. Ora bida ta den
Cristo, sintimento humano ta capaz pa yega na plenitud den caridad
y felicidad divino.
1770. Perfeccion moral ta consisti no solamente den move hende pa
bon door di su boluntad, sino tambe door di su apetito sensibel,
manera den e palabranan di e salmo: Mi curason y carni ta canta 30
pa hubila Dios bibo (Sal 84, 3).
RESUMEN
1771. E expresion pasion ta referi na afeccion of sintimento. Door
di su emocionnan hende tin intuicion di bon y di malu.
1772. E principal pasionnan ta: amor y odio, deseo y
miedo, hubilo, tristesa y rabia.
46
47

SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, I-II, 24, 1


Cf ibid., I-II, 24, 3

615

1773. Den pasionnan, como movecionnan di e apetito


sensitivo, no tin ni bon ni mal moral. Pero asina leu
cu
nan
ta
encera
rason
y boluntad, lo tin moral bon of malo den nan.
1774. Por inclui emocion y sintimento den virtudnan of
por degenera nan pa medio di bicionan.
1775. Perfeccion di loke ta moralmente bon ta consisti
den e hecho cu hende ta wordo movi den direccion
di loke ta bon no solamente pa medio di su
boluntad pero tambe pa medio di su curason.
ARTICULO 6.

CONSENSHI MORAL

1776. Hundo den su consenshi hende ta descubri un ley


cu
e
no
1954
a pone riba su mes pero cu e mester obedece. Su bos,
cu
semper
ta yame pa stima y pa haci loke ta bon y pa evita
maldad, ta zona den su curason na e momento
adecua Pasobra hende tin den su curason un ley
inscribi pa Dios Consenshi ta e mas esencial nucleo
den hende y su santuario. Ey e ta su so cu Dios kende
su bos ta resona den su profundidad48.
I.

HUICIO DI CONSENSHI

1777. Consenshi moral49, presente den curason di hende,


ta oblige na e momento apropia pa haci bon y pa evita
malo.
Tambe
e
ta
husga
e escogencianan concreto, aprobando esnan cu ta bon
y denunciando esnan cu ta malo 50. E ta duna testimonio
1766, 2071di e autoridad di berdad y ta referi na e Bondad
48

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 16


Cf Rm 2, 14-16
50
Cf Rm 1, 32
49

616

supremo na cual e hende ta sinti su mes atrai y e ta


yama e mandamentonan bonbini. Ora e scucha su
consenshi, e hende prudente por tende Dios papia.
1778. Consenshi ta un huicio di rasonamento caminda e
ta reconoce calidad moral di un acto concreto cu
e ta bay haci, cu e ta den proceso pa haci, of a
completa caba. Den tur cos cu e bisa y haci, hende ta
obliga pa sigui fielmente loke e sa cu ta husto y corecto.

1749hende

Ta na huicio di su consenshi cu hende ta compronde y


reconoce
e prescripcionnan di e ley divino.
Consenshi ta un ley di e mente, cu ta surpasa nos
boluntad, e ta duna nos ordo, e ta nifica responsabilidad
y deber, temor y speransa Consenshi ta e mensahero
di Esun, cu, tanto den mundo di naturalesa como den
esun di gracia, ta papia cu nos for di tras di un velo y ta
sia y goberna nos pa medio di su representantenan.
Consenshi ta e prome di tur e substitutonan di Cristo 51.

1779. Ta importante pa cada persona pone hopi atencion


su mes pa asina scucha y sigui e bos di su
consenshi.
E
exigencia
aki
di interioridad ta mas necesario ainda, ya cu bida hopi
biaha ta distrae nos di cualkier reflexion, saminacion
propio of introspeccion.

1886riba

Bay bek na bo consenshi, interoge Consulta bo


mente y alma, rumannan, y den tur loke bo haci, mira
Dios como bo testigo52.

1780. Dignidad di hende ta implica y rekeri rectitud di


consenshi moral. Consenshi ta inclui percepcion di
principionan di moralidad; nan aplicacion den
circunstancianan concreto pa medio di distincion
51
52

JOHN HENRY NEWMAN, Carta pa Duke di Norfolk, 5


SAN AGUSTIN, In epistulum Johanis ad Parthos tractatus, 8, 9

1806

617

practico di rasonnan y bondadnan; y finalmente huicio


riba actonan concreto cu ainda mester wordo realisa of
ya
realisa
caba.
E
berdad
di bondad moral, stipula den e ley di rason, ta reconoci
practicamente y concretamente pa e huicio prudente di
consenshi. Nos ta yama prudente e hende cu ta scoge
conforme e huicio aki.
1781. Consenshi
ta
haci
posibel
pa
asumi
responsabilidad pa actonan cometi. Si un hende comete 1731
maldad, e huicio husto di consenshi por keda den dje
como testigo di e berdad universal di loke ta bon, y na
mes momento como e malo di su escogencia particular.
E
veredicto
di e huicio di consenshi ta keda un promesa di speransa
y misericordia. Evaluacion di e falta cometi, ta trece na
mente
e pordon cu mester pidi, e bondad cu ainda mester
practica y e virtud cu constantemente mester cultiva cu
gracia di Dios.
Nos lo haya sa si nos ta pertenece na e Dios berdadero
y tambe si nos por keda cu un curason trankil dilanti di
Dios, ki ora cu nos curason ta condena nos. Pasobra nos
sa cu Dios ta mas grandi cu nos mes curason, y E sa tur
cos (1 Hu 3, 19-20).

1782. Hende tin derecho di actua segun consenshi y den


libertad pa asina personalmente tuma decisionnan
moral. No mester forse pa actua contrario na su 2106
consenshi. Tampoco mester impedie di actua segun su
consenshi, specialmente den asuntonan religioso53.
II.

53

FORMACION DI CONSENSHI

Concilio di Vaticano II, Dignitatis humanae, 3

618

1783. Mester informa consenshi y mester ilumina huicio


moral.
Un consenshi bon forma ta recto y berdadero. E ta
formula
su huicionan di acuerdo cu rason, conforme cu e 2039
bondad real cu ta boluntad di e sabiduria di e Creador. E
educacion di consenshi ta indispensabel pa sernan
humano cu ta someti na influencianan negativo y cu ta
tenta door di pica pa duna preferencia na nan propio
huicio y pa rechasa enseansa autoritario.
1784. Educacion di consenshi ta un educacion pa bida
largo. Desde infancia, e ta spierta e mucha pa
conocemento y practica di e ley interior reconoci door
di consenshi. Educacion prudente ta sia virtud; e ta
preveni of cura temor, egoismo y orguyo, disgusto pa
1742motibo
di culpabilidad, y sintimentonan di satisfaccion propio,
cu ta brota for di debilidad y faltanan humano.
Educacion di consenshi ta garantisa libertad y ta
engrandece paz di curason.
1785. Den formacion di consenshi, Palabra di Dios ta e
luz pa nos pasonan; nos mester asimile den fe y
oracion y pone den practica. Tambe ta necesario pa
nos samina nos consenshi dilanti di Seor
890su Cruz. Nos ta wordo asisti door di e donnan di Spirito
Santo, yuda pa testimonio of conseho di otronan y guia
pa
enseansa
autoritario
54
di Iglesia .
III.

SCOGE DI ACUERDO CU CONSENSHI

1786. Dilanti di un escogencia moral, consenshi por haci


sea un huicio corecto di acuerdo cu rason y ley divino
of, contrariamente, un huicio eroneo cu ta aleha for di
nan.
54

Cf ibid., 14

619

1787. Hende tin biaha ta haya su mes confronta cu


situacionnan cu ta haci huicio moral menos sigur y
tumamento di decision dificil. Pero semper e mester
1955busca seriamente loke ta corecto y bon y distingui
boluntad di Dios expresa den ley divino.
1788. Pa e proposito aki, hende ta lucha pa interpreta
informacion
1806di experiencia y signonan di tempo asisti pa virtud di
prudencia,
pa e conseho di hende competente y pa e ayudo di
Spirito
Santo
y su donnan.
1789. Algun regla ta aplicabel den tur caso:
Nunca mester haci malo pa algo bon resulta for di
dje.
Regla di Oro: Tur loke bo desea pa hende haci pa bo, hacie
1970
cu nan tambe (Mt 7, 12)55.
1827
Caridad semper ta procede via respet pa prohimo y su
consenshi. Pecando asina contra bo rumannan y heridando nan
1971
consenshi bo ta haci pica contra Cristo (1 Co 8, 12). Asina
ta bon ta... no haci cualkier cos cu ocasion pa haci bo ruman
cay, trompica of bira debil (Rm 14, 21).
1756

IV.

HUICIO ERONEO

1790. Un ser humano semper mester obedece huicio


berdadero di su consenshi. Si e actua deliberadamente
contra dje, e lo condena su mes. Sinembargo por pasa
cu consenshi moral por keda den ignorancia
y haci huicionan eroneo encuanto actonan cu ainda
mester tuma luga of cu a tuma luga caba.
1791. E ignorancia aki hopi biaha por ta un asunto di
responsibilidad personal. Esaki ta e caso ora hende no 1704
55

Cf Lc 6, 31; Tb 4, 15

620

ta tuma suficiente tempo pa averigua kico ta berdad y


bon, of ora consenshi poco poco ta bira ciego door di e
custumber di comete pica56. Den casonan asina,
e persona ta culpabel pa e malo cu e ta comete.
1792. Ignorancia tocante Cristo y Su Evangelio, mal
ehempel duna door di otronan, ora un hende ta esclavo 133
di su pasionnan, afirmacion di un nocion robes di
autonomia di consenshi, rechaso di autoridad di Iglesia
y su enseansa, falta di conversion y di caridad:
esakinan por ta origin di erornan den huicio di conducta
moral.
1793. Si al contrario ignorancia ta invensibel of e
suheto
moral
1860
no ta responsabel pa su huicio eroneo, e maldad cometi
pa e persona no por wordo atribui na dje. Toch e ta keda
algo
malo,
un
carencia
y un disorden. Pesey mester haci esfuerso pa coregi
erornan
di consenshi moral.
1794. Fe berdadero ta ilumina un consenshi bon y puro,
pasobra caridad ta sali tanto for di un curason puro,
como for di un bon consenshi y un fe sincero (1 Tm 1,
5)57.
Mas un consenshi corecto prevalece, mas un hende of
grupo di hende ta aparta nan mes for di escogencia 1751
ciego y ta purba pa nan wordo guia pa normanan
obhetivo di conducta moral58.

RESUMEN

56

Concilio di Vaticano, Gaudium et spes, 16


Cf 1 Tm 3, 9; 2 Tm 1, 3; 1 P 3, 21; Hch 24, 16
58
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 16
57

621

1795. Consenshi ta hende su mes centro secreto y su santuario.


Ey e ta su so cu Dios kende su bos ta resona den su
profundidadnan59.
1796. Consenshi moral ta un huicio di rasonamento door
di cual hende ta reconoce e calidad moral di un
acto concreto.
1797. Pa hende cu a comete algo malo, veredicto di su
consenshi
ta keda un garantia di conversion y di speransa.
1798. Un consenshi bon forma ta recto y berdadero. E ta
formula su huicio di acuerdo cu rason, den
conformidad cu e bondad berdadero cu ta
boluntad pa medio di e sabiduria di Creador.
Cada un di nos mester haci uzo di e medionan pa
forma
su consenshi.
1799. Confrontando un escogencia moral, consenshi por
haci sea un huico bon di acuerdo cu rason y ley
divino of, contrariamente, un huicio eroneo cu ta
aleha for di nan.
1800. Un ser humano semper mester obedece e huicio
sigur di su consenshi.
1801. Consenshi por keda den ignorancia of emiti
huicionan eroneo. Tal ignorancia y erornan no
semper ta liber di culpabilidad.
1802. E Palabra di Dios ta un luz pa nos pasonan. Nos
mester asimile den fe y oracion y pone den
practica. Di e manera aki ta forma consenshi
moral.
59

Ibid.

622

ARTICULO 7.

E VIRTUDNAN

1803. Tur loke ta berdadero, noble, husto, puro, amabel,


honorabel, si tin algo di exelencia, si tin algo cu ta digno
di
elogio,
tuma
tur
e cosnan aki na cuenta (Flp 4, 8).
Un virtud ta un disposicion habitual y firme pa haci loke ta bon. 1733
E ta permiti e persona no solamente pa haci actonan bon, pero pa duna
e miho di su mes. E persona virtuoso ta inclina pa haci loke ta bon cu 1768
tur su podernan sensorial y spiritual; e kier logra loke ta bon y ta scoge
esey den actonan concreto.
E meta di un bida virtuoso ta pa bira manera Dios60.

I.

VIRTUD HUMANO

1804. Virtud humano ta actitud firme, disposicion stabil,


perfeccion habitual di inteligencia y boluntad cu ta
goberna nos accionnan, ta ordena nos pasionnan y ta
guia nos conducta di acuerdo cu rason y fe. Nan por
percura pa comodidad, dominio propio y goso den biba 2500
un bida moralmente bon. Un hende virtuoso ta uno cu
libremente ta practica loke ta bon. Por logra virtud
moral pa medio di esfuerso humano. Nan ta fruta y 1827
simiya di actonan moralmente bon; nan ta prepara tur
potencia di ser humano pa harmonisa cu amor divino.
Virtudnan Cardinal
1805. Cuater virtud ta hunga un rol importante. Ta
pesey ta yama nan cardinal; tur otro ta agrupa rond
di nan. Nan ta prudencia, husticia, fortalesa y
moderacion. Y si un hende ta stima loke ta bon,
su virtudnan ta precisamente fruta di sabiduria:
pasobra sabiduria ta sia moderacion y prudencia,
husticia y fortalesa, loke ta mas util pa hende cu
60

SAN GREGORIO DI NISA, Orationes de beatitudinibus,1: PG 44, 1200D

623

cualkier otro cos di bida (Sb 8, 7). Ta alaba e virtudnan


aki bou di otro nombernan den hopi pasahe di Scritura.
1806. Prudencia ta e virtud cu ta haci posibel pa rason
practico distingui nos berdadero bondad den cada
1780circunstancia
y
pa
scoge
e medionan adecuado pa logre. Hende prudente ta
mira unda e ta bay (Pr 14, 15). Fin di tur cos ta cerca! 1788
Pesey boso mester ta prudente y alerta pa boso por
dedica boso mes na oracion (1 P 4, 7). Prudencia ta
rason corecto den accion, asina San Tomas Aquino ta
skirbi61, siguiendo Aristoteles. No ta pa confundie cu
timidez of miedo, ni tampoco cu bida dobel of
disimulacion. Ta yame auriga virtutum; e ta guia e otro
virtudnan door di pone regla y midi. Prudencia ta esun
cu directamente ta guia huicio di consenshi.
Un hende prudente ta determina y dirigi su conducta di
acuerdo
cu
su huicio. Danki na ayudo di e virtud aki nos ta aplica
principionan moral den casonan particular sin eror y nos
ta supera duda encuanto loke ta bon pa logra y e malo
cu mester evita.
1807. Husticia ta virtud moral cu ta e boluntad constante
y
firme
pa duna loke ta debe na Dios y na prohimo. Ta yama
2095husticia den direccion di Dios virtud di religion.
2401Husticia den direccion di hende ta conduci na respeta
derecho di cada uno y na establece harmonia den
relacionnan humano, cu ta promove husticia pa hende y
pa bienestar comun. Ta distingui hende husto,
frecuentemente menciona den Scritura Sagrado, door di
rectitud habitual di su pensamento y di su conducta
relaciona cu su prohimo. Ora boso ta dicta sentencia:
no bay na fabor di e pober, ni trata e rico miho pasobra
e ta rico. Boso mester dicta sentencia na un manera
husto (Lv 19, 15). Boso cu ta shon di catibo, trata nan
61

SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologia, II-II, 47, 2

624

na un manera husto y corecto; tene cuenta cu boso ta


pertenece na e Doo cu ta den shelo (Col 4, 1).
1808. Fortalesa ta virtud moral cu ta sigura firmesa den
dificultad
y constancia den trata di logra loke ta bon. E ta reforsa
2848determinacion pa resisti tentacion y pa surpasa
2473obstaculonan den bida moral. Virtud di forsa spiritual ta
permiti pa vence miedo, hasta miedo di morto
y e ta enfrenta prueba y persecucion. E ta hasta haci
posibel pa un hende renuncia y sacrifica su bida na
defensa
di
un
causa
husto.
Mi ta canta pa Seor, E ta mi forsa, El a trece mi
salbacion
(Sal 118, 14). Na mundo boso lo pasa den tribulacion;
ma tuma curashi. Ami a derota mundo! (Hu 16, 33).
1809. Moderacion ta e virtud moral cu ta modera e 2517
atraccion cu placer tin riba hende y e ta trece ekilibrio
2341den e uzo di bienes crea. E ta sigura dominio di e
boluntad riba instinto y ta tene deseo denter
di e limitenan di honestidad. Un persona modera ta
dirigi su apetit sensitivo riba loke ta bon y ta mantene
un
discrecion
saludabel.
No bay tras di bo inclinacion y forsa, door di actua segun e deseonan
di bo curason (Si 5, 2)62. Frecuentemente ta alaba moderacion den
Testament Bieu: No laga deseo baho y vil dirigi bo, pero frena
bo deseonan. (Si 18, 30). Den Testament Nobo ta yame
moderacion of modestia. Nos mester hiba un bida sobrio,
honesto y deboto den e mundo aki (Tit 2, 12).
Biba bon ta nada otro cu stima Dios cu henter bo
curason, cu henter bo alma cu tur bo esfuersonan; di
esaki ta resulta cu ta mantene amor sano y incorupto
(pa medio di moderacion). Ningun mala suerte
of calamidad por strobe (y esaki ta forsa spiritual). E ta
obedece solamente Dios (y esaki ta husticia), e ta
62

Cf Si 37, 27-31

625
cuidadoso
den
distingui
e cosnan, pa asina e no wordo sorprendi pa engao of
triki (anto esaki ta prudencia)63.

Virtudnan y gracia
1810. Virtudnan humano adkiri pa medio di educacion,
actonan delibera y perseverancia continuamente 1266
renoba den esfuersonan ripiti ta wordo purifica y eleva
door di gracia divino. Cu Dios su ayudo, nan ta forma
caracter y crea facilidad den practica di loke ta bon.
Hende virtuoso ta contento pa practica nan.
1811. No ta facil pa hende, herida pa pica, mantene su balansa moral.
Regalo di Cristo su salbacion ta ofrece nos e gracia necesario pa
persevera den e crecemento den e virtudnan. Cada ken semper mester 2015
pidi e gracia di luz y forsa aki, frecuenta e sacramentonan, coopera cu
Spirito Santo y sigui su yamadanan, stima loke ta bon y evita malo.
II.

VIRTUDNAN TEOLOGICO

2086-2094,
2656-2658

1812. Virtudnan humano tin nan rais den virtudnan


teologico, cu ta haci Facultadnan di hende apto pa
participacion den naturalesa divino64; pasobra virtudnan
teologico ta relaciona directamente cu Dios. Nan ta haci 1266
posibel pa Cristiannan biba den un relacion cu
Santisima Trinidad. Nan tin Dios Unico y Trinidad como
nan origin, motibo y obheto.
1813. Virtudnan teologico ta fundeshi di actividad moral
Cristian;
nan ta anima y caracterisa e comportacion moral di
2008Cristian. Nan ta informa y duna bida na tur virtud moral.
Dios ta infunda nan den alma di fielnan pa haci nan
capaz di actua como su yiunan y pa merece bida
63

SAN AGUSTIN, De moribus ecclesiae catholicae, 1, 25, 46: PL 32,


1330-1331
64
Cf 2 P 1, 4

626

eterno. Nan ta garantia di presencia y accion di Spirito


Santo
den
e facultadnan di ser humano. Tin tres virtud teologico;
fe,
speransa
y caridad65.
142-175Fe

1814. Fe ta e virtud teologico pa medio di cual nos ta


kere
den
Dios
506y ta kere den tur cos cu El a bisa y revela na nos y cu
Santa Iglesia ta propone pa nos kere, pasobra E ta e
berdad. Door di fe libremente hende ta entrega su mes
completamente na Dios66. Pa e motibo aki creyente ta busca di
conoce y haci boluntad di Dios. E husto lo biba door di su fe (Rm 1,
17).
Fe
bibo
ta
actua
door
di
caridad
(Ga 5, 6).
1815. E don di fe ta keda den esun cu no a haci pica
contra dje67. Pero fe sin obra ta morto (St 2, 26): ora e
ta
separa
di
speransa
y stimacion, fe no ta uni e creyente na Cristo
completamente y no ta hacie un miembro bibo di su
Curpa.
1816. E discipel di Cristo no solamente mester mantene
y
biba
di dje, pero tambe profese, duna firme testimonio di
dje y plame: Nos tur, sinembargo, mester ta prepara
pa profesa Cristo dilanti hende y pa siguiE den e
caminda
di
Cruz,
memey
di
percusionnan
cu semper Iglesia lo sufri68. Servicio y testimonio na fe
ta necesario pa salbacion: Si cualkier hende declara
publicamente cu e ta na mi banda, Mi tambe lo declara

2471fe

65

Cf 1 Co 13, 13
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 5
67
Cf Concilio di Trent: DS, 1545
68
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 42; cf ID., Dignitatis humanae, 14
66

627

dilanti di mi Tata cu ta den shelo, cu Mi


ta na su banda. Ma ken cu nenga publicamente cu nan
conoce
Mi,
Mi tambe lo nenga cu mi conoce dilanti di mi Tata cu ta
den shelo (Mt 10, 32-33).

628

Speransa
1817. Speransa ta e virtud teologico door di cual nos ta
1024
desea
Reino
di shelo y bida eterno como nos felicidad, poniendo nos
confiansa den promesanan di Cristo y sin busca apoyo
riba nos mesun forsa, pero riba ayudo di gracia di
Spirito
Santo.
Nos
mester
tene
duro
na profesion di nos speransa sin basila, pasobra Dios cu
a
haci
nos
e promesanan ey, lo cumpli (Hb 10, 23). Anto e Spirito
aki
El a drama abundantemente riba nos pa medio di nos
Salbador Hesucristo. Dios a salba nos, pa, despues cu
den su bondad El a acepta nos como husto, nos por tin
e speransa di tuma parti na e beneficionan di bida
eterno (Tit 3, 6-7).
1818. Virtud di speransa ta responde na e aspiracion pa
felicidad cual Dios a pone den curason di cada hende; e 27
ta tuma den dje e speransa cu ta inspira actividadnan di
hende
y
ta
purifica
nan
pa
dirigi
nan
na Reino di shelo; e ta proteha hende for di oposicion; e
ta duna sosten den tempo di abandono; e ta habri su
curason
den
speransa
di bendicion eterno. E impulso di speransa ta duna
proteccion contra egoismo y ta hiba na felicidad c uta
brota for di caridad.
1819. Speransa Cristian ta bolbe tuma y realisa e
speransa di pueblo scogi, cu tin su origin y modelo den 146
speransa di Abraham, bendiciona abundantemente pa
nedio di promesanan di Dios, cumpli den Isaac
y cu a wordo purifica door di e prueba di e sacrificio 69.
Ora ya no tabatin speransa mas pa un yiu, toch el a
kere,
y
asina
a
bira
tata
69

Cf Gn 17, 4-8; 22, 1-18

629

di hopi nacion, manera Dios a bise: Asina tanto


descendiente lo bo haya! (Rm 4, 18).
1820. Speransa Cristian ta revela su mes for di
1716
cuminsamento
di
e
predicashi
di
Hesus
proclamando
e
bienaventuransanan.
E bienaventuransanan ta lanta nos speransa den
2772direccion di shelo como e Tera nobo di Promesa; nan ta
sigui e caminda cu ta pasa door di e pruebanan cu
discipelnan di Hesus tin di enfrenta. Pero door di merito
di Hesucristo y di su Pasion, Dios ta mantene nos den
e speransa cu no sa faya (Rm 5, 5). Speransa ta e
anker
sigur
y firme di e alma cu ta drenta caminda Hesus a bay
como precursor na nos nomber (Hb 6, 19-20).
Speransa ta tambe un arma cu ta proteha nos den e
lucha di salbacion: Laga nos bisti e pechera di fe y 2772
caridad y como helm e speransa di salbacion (1 Tes 5,
8).
E ta duna nos hubilo te hasta den tribulacion: Alegra
den bo speransa, tene pasenshi den sufrimento (Rm
12, 12). Ta expresa speransa den oracion y oracion ta
nutri
speransa,
specialmente
den
e Nos Tata, e resumen di tur cos cu speransa ta pone
nos desea.
1821. Asina nos por spera e gloria di shelo priminti pa
Dios na esnan cu ta stimE70 y ta haci su boluntad71. Den
2016cada
circunstancia,
cada
un di nos mester carga speransa, cu e gracia di Dios, pa
persevera te na final72 y pa obtene e goso di shelo,
1037como Dios su recompensa eterno pa e bon obranan
cumpli cu gracia di Cristo. Den speransa, Iglesia ta resa
pa tur hende wordo salba. (1 Tm 2, 4) Iglesia
70

Cf Rm 8, 28-30
Cf Mt 7, 21
72
Cf Mt 10, 22; Concilio di Trent: DS, 1541
71

630

ta anhela pa wordo uni cu Cristo, su Esposo, den gloria


di shelo:
Carga speransa, sigui carga speransa. Bo no sa ni e dia
ni e ora. Vigila cuidadosamente, pasobra tur cos ta pasa
rapidamente. Aunke bo deseo ta pone na duda loke ta
cierto y ta haci tempo cortico bira largo. Corda cu mas
bo lucha, mas bo ta comproba cuanto amor bo tin pa
Dios
y mas lo bo hubila un dia cu Esun cu ta stima bo, den
un
felicidad
y placer cu nunca lo termina73.

Caridad
1822. Caridad ta e virtud teologico pa medio di cual nos
stima
Dios riba tur cos pa loke E mes ta y nos prohimo
manera nos pa amor di Dios.

1723ta

1823. Hesus mes ta haci caridad e mandamento nobo74. Door di


1970stima esnan cu ta pertenece na DJE te na final (Hu
13, 1), E ta manifesta amor di Tata cu e ta ricibi. Door di
stima otro, e discipelnan ta imita amor di Hesus cu nan
mes ta ricibi. Pesey Hesus ta bisa: Mescos
cu mi Tata ta stima Mi, asina Mi ta stima boso; keda den
mi amor (Hu 15, 9). Y tambe: E amor di mas grandi cu
un
hende
por
tin
pa
su amigonan ta di entrega su bida pa nan (Hu 15, 13).
1824. Fruta di Spirito y plenitud di e Ley, caridad ta
warda mandamentonan di Dios y di Cristo: Si boso 735
obedece
mi mandamentonan, boso ta keda den mi amor. Mescos
cu
Ami
ta obedece e mandamentonan di mi Tata y ta keda den
73
74

SAN TERESA DI HESUS, Exclamciones di alma di Dios, 15, 3


Cf Hu 13, 34

631

su
(Hu 15, 10)75.

amor

1825. Cristo a muri pasobra El a stima nos, mientras


ainda nos tabata Su enemigo (Rm 5, 10). E Seor ta 604
pidi nos pa stima manera E ta haci, te hasta nos
enemigonan76, pa haci nos mes prohimo di esnan mas
lehano77 y pa stima mucha78 y hende pober manera Cristo
mes79.
Apostel San Pablo a duna un descripcion incomparabel
di
caridad:
Amor sa di soporta y ta bondadoso, e no ta envidioso;
amor
no
sa broma, ni ta orguyoso. E no ta grosero, ni egoista; e
no sa rabia lihe, ni warda rencor; e no ta keda contento
cu inhustisia, pero cu berdad si. Amor semper ta
persevera, semper ta kere, semper ta carga speransa y
ta sigui soporta (1 Co 13, 4-7).

1826. Si ami no tin amor, Apostel ta bisa, mi no ta


nada. Cual sea mi privilegio, servicio, of hasta virtud
mes, si ami no tin amor, mi no ta gana nada (1 Co
13, 1-4). Caridad ta superior na tur virtud. E ta e prome
virtud teologico: Mientras tanto fe, speransa, y amor ta
keda e tres grandinan. Pero esun di mas grandi ta
amor
(1 Co 13, 13).
1827. Caridad ta anima y inspira e practica di tur virtud,
cu
ta
815
uni tur cos hunto den harmonia perfecto (Col 3, 14); e 826
ta
e
forma
75

Cf Mt 22, 40; Rm 13, 8-10


Cf Mt 5, 44
77
Cf Lc 10, 27-37
78
Cf Mc 9, 37
79
Cf Mt 25, 40. 45
76

632

di e virtudnan; e ta articula nan y ta ordena nan entre


nan
mes;
e ta e fuente y e meta di nan practica Cristian. Caridad
ta
sostene
y purifica nos habilidad humano pa stima y ta hise na
perfeccion sobrenatural di amor divino.
1828. Practica di bida moral anima pa caridad ta duna e
Cristian libertad spiritual di e yiunan di Dios. E no ta
para mas dilanti Dios como un esclavo, den miedo di
1972sumision, of un mercenario buscando salario, pero
manera un yiu respondiendo na amor di Esun kende
a stima nos prome (1 Hu 4, 19):
Si nos bira lomba pa malo pa miedo di haya castigo, nos
ta den posicion di esclavo. Si nos anhela tentacion di
recompensa,
nos
ta parce mercenario. Finalmente si nos obedece pa
motibo di loke ta bon riba su mes y pa amor pa Esun cu
ta ordena nos ta den condicion di yiu80.

1829. Fruta di caridad ta hubilo, paz y misericordia;


ta exigi generosidad y coreccion fraternal; e ta
un acto bondadoso; e ta genera reciprocidad y ta keda
desinteresa
y
generoso;
e
ta
amistad
y comunion:

2540caridad

Amor ta riba su mes e realisacion di tur nos obranan. Ta


ey e meta ta; Pesey nos ta core: nos ta core bay cerca
dje y unabes cu nos yega eynan, den dje nos lo haya
sosiego81.

III.

DONNAN Y FRUTANAN DI SPIRITO SANTO

1830. Bida moral di Cristiannan ta sosteni pa medio di


donnan
di Spirito Santo. Nan ta condicionnan permanente cu ta
80

SAN BASILIO DI CESAREA NA CAPADOCIA, Regulae fusius


tractatae, 3: PG 31, 896B
81
SAN AGUSTIN, In epsitulam Johannis as Parthos tractaus, 10, 4

633

haci hende obedecido pa sigui inspiracionnan di Spirito


Santo.
1831. E shete donnan di Spirito Santo ta: sabiduria,
inteligencia, conseho, fortalesa, ciencia, piedad y temor
di Dios. Nan ta pertenece den nan plenitud na Cristo,
1266, 1299Yiu
di
David82.
Nan
ta
completa
y perfecciona e virtudnan di esnan cu ta ricibi nan. Nan
ta
haci
e fielnan manso y dispuesto pa di biaha obedece e
inspiracionnan divino.
Mare bo bon Spirito por guia mi riba tereno liso (Sal 143, 10).
Tur cu ta laga Spirito di Dios guia nan ta yiunan di
Dios... Y como nos ta yiu, nos lo tin parti tambe den e
beneficionan cu Dios a priminti (Rm 8, 14. 17).

1832. Frutanan di Spirito ta perfeccionnan cu Spirito


Santo ta forma den nos como e prome frutanan di gloria 736
eterno. Tradicion di Iglesia ta registra diesdos di nan:
Caridad, hubilo, paz, pasenshi, amabilidad, bondad,
generosidad, suavidad, fieldad, modestia, dominio
propio
y castidad (Ga 5, 22-23, Vulg.)
RESUMEN
1833. Virtud ta un condicion habitual y firme pa haci bon.
1834. Virtudnan humano ta condicionnan stabil di
inteligencia
y boluntad cu ta goberna nos actonan, ordena
nos
pasionnan
y guia nos conducta di acuerdo cu rason y fe. Por
agrupa nan rond di e cuater virtudnan cardinal:
prudencia, husticia, fortalesa y moderacion.
82

Cf Is 11, 1-2

634

1835. Prudencia ta haci posibel pa e rason practico


distingui
nos bondad berdadero, den tur circunstancia, y
pa
scoge
e medionan corecto pa logre.
1836. Husticia ta consisti den boluntad firme y constante
pa duna Dios y prohimo loke nan merece.
1837. Fortalesa ta sigura firmesa den dificultad
perseverancia den practica di bondad.

1838. Moderacion ta controla atraccion di placernan


sensual y ta percura pa ekilibrio den uzo di
biennan crea.
1839. Virtud moral ta crece door di educacion, actonan
bon
pensa
y perseverancia den lucha. Gracia divino ta
purifica y eleva nan.
1840. Virtudnan teologico ta haci posibel pa Cristiannan
biba den un relacion cu Santisimo Trinidad. Nan
tin Dios como nan origin, nan motibo y nan meta.
Dios, conoci pa medio di fe, Dios den cual tin
speransa y cu ta stima pa motibo di E mes.
1841. Tin tres virtud teologico; fe, speransa y caridad 83.
Nan ta forma tur virtud moral y ta duna nan bida.
1842. Door di fe, nos ta kere den Dios y ta kere tur loke El a revela
na nos y cu Santa Iglesia a propone pa nos creencia.
1843. Door di speransa nos ta desea, y cu confiansa
firme
ta
spera
di Dios, bida eterno y gracia pa por merece.
83

Cf 1 Co 13,13

635

1844. Door di caridad, nos ta stima Dios mas cu tur cos y


nos prohimo manera nos mes pa motibo di nos
amor
pa
Dios.
Caridad,
e forma di tur virtud, ta uni tur cos hunto den
harmonia perfecto (Col 3, 14).
1845. Shete don di Spirito Santo duna na Cristian ta sabiduria,
comprendemento, conseho, fortalesa, ciensia, piedad y temor
di Dios.
ARTICULO 8.
I.

PICA

MISERICORDIA Y PICA

1846. Evangelio ta revelacion den Hesucristo y di Dios su


pa pecado84. Angel a anuncia na Hose: Lo bo yame
Hesus, pasobra e lo salba su pueblo for di pica (Mt 1, 21). Mescos
1365ta conta pa Eucaristia, e sacramento di redencion. Hesus
a bisa: Esaki ta mi Sanger, cu ta confirma e aliansa, drama pa hopi
hende, pa pordon di pica (Mt 26, 28).
430misericordia

1847. Dios a crea nos sin nos mes, pero E no tabata kier salba nos sin
85
. Pa ricibi su misericordia, nos mester admiti nos faltanan.
Si nos ta bisa cu nos no tin pica, ta nos mes nos ta gaa y nos no tin
berdad den nos. Pero si nos admiti nos picanan abiertamente, Dios cu
ta fiel y husto ta pordona nos e picanan ey y ta purifica nos di tur
maldad (1 Hu 1, 8-9).

387, 1455nos

1848. Manera San Pablo ta confirma, pero ora pica a aumenta, Dios
a mustra su gracia mucho mas tanto (Rm 5, 20). Pero pa haci su 385
trabou, gracia mester descubri pica pa asina converti nos curasonnan
y acepta hende pa medio di nos Seor Hesucristo, pa duna nan bida
eterno. (Rm 5, 21). Manera un dokter kende ta samina un herida
prome cu trate, Dios door di su palabra y door di su spirito, ta
proyecta un luz bibo riba pica:
84
85

Cf Lc 15
SAN AGUSTIN, Sermon, 169, 11, 13: PL 38, 923

636
Conversion ta rekeri reconocemento di pica y esaki ta inclui huicio
interno di consenshi y esaki, siendo un prueba di accion di Spirito
di berdad den intimidad di hende, ta bira na mes momento
cuminsamento di un otorgamento nobo di gracia y stimacion: Ricibi
Spirito Santo. Asina ta, cu den e convencemento aki di pica nos
ta descubri un dobel regalo: regalo di berdad di consenshi y regalo
di siguridad di salbacion. Spirito di berdad ta e Consolador86.
1433

II.

DEFINICION DI PICA

1849. Pica ta
consenshi
e ta un falta
causa
di keda mara
E ta lesiona
humano.
un palabra,
eterno87.

un

ofensa

contra huicio, berdad, y


311
corecto;
den amor berdadero pa Dios y prohimo,
door
na un manera perverso na cierto biennan. 1952
naturalesa di hende y herida solaridad
A
definie
como
un acto, of un deseo contrario na ley

1850. Pica ta un ofensa contra Dios: Contra Bo, contra


Bo
so
mi
1440
a peca, loke ta malo den bo bista mi a haci (Sal 51, 6).
Pica ta pone su mes contra Dios su stimacion pa nos y 397
ta
aparta
nos
curason
for
di dje. Manera e prome pica, e ta desobediencia, un
rebeldia contra Dios door di deseo pa bira manera 615
Diosnan,
pretendiendo
di
sa
y por determina loke ta bon y loke ta malo (Gn 3, 5).
Pues pica ta, stimacion di bo mes te na e grado di
desprecio
pa
Dios88.
Pa e halsamento orguyoso aki, pica ta opone totalmente
e obediencia di Hesus, cual ta realisa nos salbacion 89.
86

HUAN PABLO II, enc. Dominum et Vivificantem, 31


SAN AGUSTIN, Contra Faustum manichaeum, 22: PL 42, 418;
SAN TOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, I-II, 71, 6
88
SAN AGUSTIN, De civitate Dei, 14, 28
89
Cf Flp 2, 6-9
87

637

1851. Precisamente den e Pasion, ora misericordia di


Cristo ta na punto di vence pica, e ta manifesta, na un
manera
hopi
cla,
598su violencia y su diferente formanan: increbilidad, odio
2746, 616mortal, rechaso y cherchamento door di lidernan y e
pueblo, cobardia di Pilato y crueldad di e soldadnan,
traicion di Hudas asina amargo pa Hesus,
nengamento di Pedro y huida di e discipelnan.
Sinembargo,
na momento di scuridad mes, den ora di e prins di e
mundo
aki90,
e sacrificio di Cristo secretamente ta bira e fuente for di
cual pordon pa nos picanan lo basha inagotablemente.
III.

DIFERENTE SORTO DI PICA

1852. Tin asina hopi tipo di pica. Scritura ta suministra


varios lista di nan. E Carta na e Galatanan ta fiha e
obranan di e carni como contraste di e fruta di Spirito:
Ta bon cla kico esnan cu ta sigui nan mal deseonan ta
haci. Nan ta comete actonan di inmoralidad, nan ta haci
cosnan impuro, ta biba un bida parotin; nan ta adora
diosnan falso y practica bruheria; nan tin un actitud
hostil, nan ta trece pleito y ta envidia otro hende. Nan
ta cla pa rabia, nan ta busca nan mes probecho y ta
trece desunion y partidismo. Nan ta hende envidioso,
burache, parandero y otro cosnan semehante. Mi ta
adverti boso manera mi a haci un biaha caba: esun cu
comporta su mes asina lo no hereda e Reino di Dios
(Ga 5, 19-21)91.
1853. Por distingui pica segun nan metanan, manera ta e
cu tur acto humano; of segun e virtudnan cu nan
2067ta opone, door di exceso of defecto; of segun e
1751caso

90
91

368

Cf Hu 14, 30
Cf Rm 1, 28-32; 1 Co 6, 9-10; Ef 5, 3-5; Col 3, 5-8; 1 Tm 1, 9-10;
2 Tm 3, 2-5

638

mandamentonan cu nan ta viola. Por clasifica nan


tambe segun cu nan ta referi na Dios, prohimo, of bo
mes; por dividi nan den pica spiritual y carnal, of tambe
como pica den mente, palabra, hecho, of negligencia.
Rais di pica ta den curason di hende, den su boluntad
liber, di acuerdo cu siansa di Seor: For di curason di
hende ta sali: pensamentonan malo, matamento,
kibramento
di fieldad di matrimonio, inmoralidad, ladronicia,
testimonio
falso
y blasfemia (Mt 15, 19-20). Pero den curason tambe ta
biba caridad, fuente di bondad y obranan puro, cu pica
ta herida.
IV.

GRAVEDAD DI PICA: PICA MORTAL Y VENIAL

1854. Ta evalua pica di acuerdo cu nan gravedad.


Distincion entre pica mortal y pica leve, ya evidente
den Santo Scritura92, a bira parti di tradicion di Iglesia. E ta
confirma tambe door di experiencia humano.
1855. Pica Mortal ta destrui caridad den curason di
hende door di un violacion grave di ley di Dios; e ta 1395
separa hende for di Dios, cu ta su ultimo fin y su
felicidad, door di prefera algo cu ta inferior na Dje.
Pica leve ta permiti caridad pa existi, aunke cu e ta
ofende
y heride.
1856. Pica mortal, door di ataca e principio vital denter di
nos es decir, caridad ta exigi un iniciativa nobo di 1446
misericordia di Dios y un conversion di curason cu
normalmente ta wordo realisa den cuadro
di e sacramento di reconciliacion:
Ora boluntad ta fiha su mes riba algo di naturalesa
incompatibel
92

Cf 1 Hu 5, 16-17

639
cu caridad cual ta orienta hende den direccion di su
ultimo
fin,
e ora ey pica ta mortal, simplemente door di su meta
mes
sea
cu
e ta contrario na amor di Dios, manera blasfemia of
perhurio,
of ta contrario na amor pa prohimo, manera homicidio
of adulterio Pero ora pecado ta dirigi su boluntad riba
algo
cu
di
naturalesa
ta encera un disorden, pero toch no ta opuesto na amor
di
Dios
y prohimo, manera palabranan intil of harimento
exagera y cosnan asina, pica asina ta leve93.

1857. Pa un pica por ta mortal, tres condicion mester ta


cubri: Pica mortal ta pica di cual su meta ta algo grave
y cu ademas ta wordo cometi cu conocemento
completo y consentimento intencional94.
1858. Ta specifica algo grave pa medio di e Dies
Mandamentonan, referiendo na e contesta di Hesus na 2072
e hoben rico. No mata, no comete adulterio, no horta,
2214no lanta falso testimonio, no defrauda, honra bo tata y
bo mama (Mc 10, 19). Gravedad di pica ta sea mas of
menos grandi: asesinato ta mas grandi cu ladronicia.
Tambe mester tuma na cuenta ken ta esun afecta:
violencia contra mayornan riba su mes ta mas grave cu
violencia contra un hende strao.
1859. Pica

mortal ta encera conocemento total y


completo. E ta presupone conocemento
di
e
naturalesa
pecaminoso
di e acto, di su oposicion na ley di Dios. Tambe e ta
implica un consentimento suficiente intencional di ta un
escogencia personal. Ignorancia fingi y curason duro 95

1734consentimento

93

SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, I-II, 88, 2


HUAN PABLO II, exh. Ap. Reconciliatio et poenitentia, 17
95
Cf Mc 3, 5-6; Lc 16, 19-31
94

640

no
ta
disminui,
pero
mas
ta aumenta e naturalesa voluntario di pica.

bien

1860. Ignorancia involuntario por disminui of hasta kita


1735e responsabilidad di un ofensa grave. Pero ta wordo
asumi cu tur hende conoce e ley moral, skirbi den
1767consenshi di cada hende. Sintimento y pasion tambe
por disminui e caracter boluntario y liber di e ofensa,
mescos cu presion externo y trastorno patologico. Pica
comete door di malicia, door di escogencia intencional
di
maldad,
ta esun di mas grave.
1861. Pica mortal ta un posibilidad radical di libertad
1742humano, mescos cu amor mes. E ta resulta den perdida
di caridad y di gracia santificante, es decir, di e estado
1033di
gracia.
Si
no
rescate
door
di arepentimento y pordon di Dios, e ta causa rechaso
for
di
reino
di Cristo y morto eterno di fierno, di moda cu pa nos
libertad nos tin poder pa haci escogencia pa semper,
sin bolbe bek. Sinembargo, aunke nos por husga cu un
acto den su mes ta un ofensa grave, husgamento di
hende nos mester laga na husticia y misericordia
di Dios.
1862. Un hende ta comete pica leve ora, den un caso
menos
serio,
e no ta observa e midi prescribi pa ley moral, of ora e ta
desobedece
e ley moral den un materia grave, pero sin
conocemento
completo
of consentimento completo.
1863. Pica leve ta debilita caridad, e ta manifesta un 1394
afeccion desaregla pa biennan crea; e ta impedi 1472
progreso di alma den ehercicio di virtud y practica di
loke ta moralmente bon; e ta merece castigo temporal.

641

Pica leve intencional y sin arepentimento ta hiba nos


poco poco na comete pica mortal. Sinembargo, pica
leve
no
ta
kibra
e Aliansa cu Dios. Cu gracia di Dios e ta reparabel
humanamente. Pica leve no ta priva e pecado di gracia
santificante,
amistad
cu
Dios,
caridad,
y
consecuentemente felicidad eterno96:
Mientras cu hende ta permanece den carni, e no por
evita algun pica leve. Pero e picanan aki, cu nos ta yama chikito,
no considera nan como poco cos: si bo tuma nan pa leve ora bo pisa
nan,
tembla
ora
bo conta nan. Un cantidad di cos chikito y leve ta haci un masa grandi;
un cantidad di gota ta yena un riu; un cantidad di grano ta haci
un monton. Kico anto ta nos speransa? Riba tur cos, confesion97

1864. Pesey mi ta bisa boso, lo pordona hende cada


pica
y blasfemia, ma e blasfemia contra Spirito Santo lo no
haya pordon nunca (Mc 3, 29)98. No tin limite na
2091
misericordia
di
Dios,
pero
ken
cu nenga deliberadamente pa acepta Su misericordia 1037
door di arepenti, ta rechasa pordon pa su picanan y e
salbacion ofreci pa Spirito Santo99. Curason duro asina
por
conduci
na
condenacion
final
y perdicion eterno.
V.

PLAMAMENTO DI PICA

1865. Pica ta crea un tendencia pa peca; e ta causa un


vicio
door
401
di repeticion di e mesun acto. Esaki ta resulta den
inclinacion desvia cu ta nubla consenshi y ta corumpi 1768
huicio
concreto
di
bon
y
malo.
E pica aki ta reproduci su mes y reforsa su mes, pero e
96

HUAN PABLO II, exh. Ap. Reconciliatio et paenitentia, 17


SAN AGUSTIN, In epsitulam Johannis ad Parthos tractatus, 1, 6
98
Cf Mt 12, 32; Lc 12, 10
99
Cf HUAN PABLO II, enc. Dominum et Vivificantem, 46
97

642

no
ta
e sentido moral completamente.

destrui

Por clasifica vicio segun e virtudnan cu nan ta


opone, of tambe por wordo liga na picanan mortal, cu
experiencia Cristian a distingui, di acuerdo cu San Huan
Cassian y San Gregorio Magno100. Ta yama nan mortal
pasobra nan ta causa otro pica, otro vicio. Nan ta
orguyo, avaricia, envidia, rabia, pasion, goloseria y
flohera.

25391866.

1867. E tradicion cateketico tambe ta recorda cu tin


cu ta sclama na shelo: e sanger di Abel 101, e pica
di
e
Sodomitanan102;
e grito di e pueblo oprimi na Egipto 103; e lamento di e
stranhero,
e viuda, y e huerfano104; inhusticia contra e trahado
paga pa dia105.

2268picanan

1868. Pica ta un acto personal. Mas ainda, nos tin un


responsabilidad pa picanan cometi door di otronan ora
nos coopera cu nan:
1736
door di participa directamente y boluntariamente den nan;

door di ordena, conseha, alaba, of aproba nan;

door di no divulga nan of no stroba nan ora nos tin


obligacion pa haci esaki;

door di proteha hacido di malo.


1869. Asina pica ta haci hende complice di otro y ta
causa cudishi, violencia y inhusticia entre nan. Pica ta
causa situacionnan social y ta lanta institucionnan cu ta
408contrario
na
bondad
divino.
Structuranan
1887
100

SAN GREGORIO MAGNO, Moralia in Job, 31, 45: PL 76, 621 A


Cf Gn 4, 10
102
Cf Gn 18, 20; 19, 13
103
Cf Ex 3, 7-10
104
Cf Ex 22, 20-22
105
Cf Dt 24, 14-15; Jc 5, 4
101

643

di pica ta expresion y efecto di picanan personal. Nan


ta pone nan victima haci malo na nan turno. Den un
sentido analogico, nan ta constitui un pica social106.
RESUMEN
1870. Dios a inclui tur hende den desobediencia, ya E
por tene misericordia di nan tur (Rm 11, 32).
1871. Pica ta un palabra, un acto, of un deseo contrario na ley
eterno107. E ta un ofensa contra Dios. E ta lanta
contra Dios den un desobediencia cu ta contrario
na obediencia di Cristo.
1872. Pica ta un acto contrario na rason. E ta herida naturalesa
di hende y ta atenta contra solaridad humano.
1873. E rais di tur pica ta sinta den curason di hende. Ta
midi
tipo
y gravedad di pica segun nan meta.
1874. Scoge deliberadamente es decir, sabiendo y
deseando e algo cu ta gravemente contrario na
ley
divino
y
na
ultimo
fin
di hende, ta comete un pica mortal. Esaki ta
destrui
den
nos
e caridad sin cual gloria eterno ta imposibel. Sin
arepentimento, un pica asina ta trece morto
eterno.
1875. Pica leve ta constitui un desorden moral cu ta
reparabel
door
di caridad, cu e ta permiti pa keda den nos.
1876. E ripiticion di pica, hasta esnan leve, ta causa
vicionan, entre nan tin e picanan mortal.
106
107

Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. Reconciliatio et paenitencia, 16


SAN AGUSTIN, Contra Faustum manichaeum, 22: PL 42, 418

644

CAPITULO DOS
COMUNIDAD HUMANO
1877. Vocacion di humanidad ta pa refleha imagen di
y pa wordo transforma den imagen di Tata su unico
Yiu. E vocacion aki ta tuma un forma personal debi cu
ta yama cada un di nos pa drenta den felicidad spiritual
divino, pero tambe e ta concerni comunidad humano
como un totalidad.

355Dios

ARTICULO 1.
I.

PERSONA Y SOCIEDAD

CARACTER COMUNITARIO DI VOCACION HUMANO

1878. Tur hende ta yama pa e mesun fin; Dios mes. Tin


cierto parecido entre union di e personanan divino y
e fraternidad cu hende mester establece entre nan den
berdad
y
amor1.
Amor
pa
prohimo
ta inseparabel for di amor pa Dios.

1702un

1879. E persona humano mester di biba social. Esaki no


1936ta
algo
cu
por pone acerca pero e ta un exigencia di su naturalesa.
Door
di e intercambio cu otronan, servicio mutuo y dialogo cu
su rumannan, hende ta desaroya su potencialnan; asina
e ta responde na su vocacion 2.
1880. Un

sociedad

ta

un

grupo

di

persona

uni

771organicamente

pa medio di un principio di unidad cu ta bay mas aya di


cada
un
di nan. Manera un asamblea cu ta visibel y spiritual di
biaha,
1
2

Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 24, 3


Cf ibid., 25, 1

645

un sociedad ta sigui existi den tempo: e ta recoge


pasado y ta prepara pa futuro. Pa medio di sociedad
cada
hende
ta
estableci
como
un heredero y ta ricibi talentonan cu ta enrikece su
identidad,
e frutanan di cual e mester desaroya 3. Cada hende debe
lealtad debido na e comunidadnan di cual e ta forma
parti
y
ta
debe
respet
na
e autoridadnan cu tin encargo di e bienestar comun.
1881. Cada comunidad ta wordo defini mediante su meta
1929

y consecuentemente e ta obedece reglanan specifico;


pero e persona humano ta y mester ta e principio, e
suheto y e meta di tur institucion social4.
1882. Cierto comunidadnan, manera famia y estado, ta
coresponde mas directamente cu naturalesa di hende;
nan
ta
necesario
pe.
1913
Pa promove participacion di mayoria di persona den
bida social, mester encurasha creacion di asociacionnan
y institucionnan boluntario riba nivel nacional y tambe
internacional, cu ta relaciona cu metanan economico y
social,
cu
actividadnan
cultural
y recreacional, cu deporte, cu varios profesion y cu
asuntonan politico5. E socialisacion aki tambe ta expresa
e
tendencia
natural
di sernan humano pa asocia un cu otro pa por logra
metanan
cu ta surpasa capacidadnan individual. E ta desaroya e
cualidadnan
di e persona, specialmente e sentido di iniciativa y
responsabilidad,
y ta yuda garantisa su derechonan 6.
3

Cf Lc 19, 13. 15
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 25, 1
5
HUAN XXIII, enc. Mater et magistra, 60
4

646

1883. Socialisacion
tambe
ta
presenta
peligro.
Intervencion excesivo door di e estado por menasa
libertad
y
iniciativa
personal.
E
siansa
di Iglesia a elabora e principio di subsidiario, segun cual
un structura social di e orden mas halto no mester
interferi cu e bida interno di un grupo social di orden 2431
mas abou, kitando su competencianan, pero mas bien
mester sostene den caso di necesidad y yuda pa
coordina
su actividad cu e actividadnan di resto di e comunidad,
semper
cu bista riba e bienestar comun7.
Dios no a desea pa reserva pa su mes tur ehercicio
di
poder.
307
E ta confia na cada criatura e funcionnan cu e ta capaz
di
realisa,
di acuerdo cu e capacidadnan di su naturalesa. Mester
sigui e manera di goberna aki den bida social. E manera
cu Dios ta actua gobernando mundo, cu ta manifesta
asina tanto respet pa libertad humano, mester inspira
sabiduria di esnan cu ta goberna comunidadnan
humano. Nan mester comporta nan mes como
ministronan di providencia divino.

3021884.

1885. E principio di subsidiaridad ta contra tur forma di


colectivismo. E ta establece limitenan pa intervencion
di
estado.
E
ta
aspira
na harmonisa relacionnan entre individualnan y
comunidadnan.
E ta move den direccion di establicimento di orden
internacional berdadero.
II.
6

CONVERSION Y COMUNIDAD

Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 25, 2: HUAN PABLO II,


enc. Centesimus annus, 12
7
HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 48; cf PIO XI, enc.
Quadragesimo anno

647

1886. Comunidad ta indispensabel pa por realisa e


vocacion humano. Pa logra e meta aki, respet mester
1779cuadra cu e hirarkia di balornan, cual ta haci
dimensionnan fisico y instintivo menos importante
cu esnan interno y spiritual8:

2500

Mester considera comunidad humano primeramente


como algo cu ta pertenece na e orden spiritual. Door di
dje, den e luz briyante di berdad, hende mester
comparti nan sabiduria, mester por eherce nan
derechonan y cumpli cu nan obligacionnan, mester ta
inspira pa busca balornan spiritual; deriva mutuamente
placer sincero for di bunitesa, sea cual sea e orden;
mester ta semper dispuesto pa pasa lo mehor di nan
propio herencia cultural pa otro; y nan mester lucha
fervientemente pa bira doo di e logronan spiritual di
otronan.
E beneficionan aki no solamente ta influencia, pero na
mes momento ta duna enfoke y oportunidad na tur cos
cu tin di haci cu expresion cultural, economico y cu
institucionnan
social,
movementonan
y sistemanan politico, ley y tur otro structura pa medio
di cual externamente ta establece sociedad y ta
desaroye constantemente9.

1887. E trocamento di e secuencia di e medio y e meta 10, cu ta


resulta den duna balor di e meta final na loke ta
909solamente un medio pa por logra e meta ey, of den
1869mira hende solamente como medio pa por logra e meta
ey, ta genera structuranan inhusto cu ta haci conducta
Cristian, cu ta cuadra cu e mandamentonan di e
Trahado di Ley divino, dificil y casi imposibel11.
1888. Ta pesey ta necesario, pa haci un apelacion riba
e capacidadnan spiritual y moral di e ser humano y riba 787, 1430
e necesidad permanente pa su conversion interno, pa
8

HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 36


HUAN XXIII, enc. Pacem in terris, 35
10
Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 41
11
PIO XII, discurso 1 di juni 1941
9

648

asina obtene cambio social cu realmente lo ta na su


beneficio.
E
prioridad
di
e
conversion
di curason reconoci, na ningun manera lo elimina, pero
al
contrario
lo impone e obligacion di trece e remedinan apropia na
institucionnan y na condicionnan di bida, ora nan ta
hiba hende den pica, pa asina nan por ta conforme e
normanan di husticia y pa nan promove, embes di
stroba, loke ta bon12.
1889. Sin e ayudo di gracia, hende lo no sa con pa
distingui
e caminda, hopi biaha ta smal, entre cobardia, cu ta
sucumbi pa maldad, y violencia cu, bou di e ilusion di ta 1825
lucha contra maldad solamente ta hacie pio13. Esaki ta
e
caminda
di
caridad,
es
decir,
di amor pa Dios y pa prohimo. Caridad ta mandamento
social di mas grandi. E ta respeta otro y nan
derechonan. E ta exigi pa practica husticia y ta
solamente e ta haci posibel pa nos practice. Caridad
ta inspira un bida di entrega propio: Ken cu ta busca pa
gana su bida lo perde, pero ken cu perde su bida lo
preserve (Lc 17, 33).
RESUMEN
1890. Tin cierto parecido entre unidad di personanan
divino
y fraternidad cu hende mester establece entre
nan.
1891. E persona humano mester tin bida social pa asina
e por desaroya di acuerdo cu su naturalesa.
Cierto comunidad, manera famia y estado, ta
cuadra directamente cu naturalesa di hende.
12
13

Cf Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 36


HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 25

649

1892. E persona humano ta y mester ta principio, suheto y fin


di cada organisacion social14.
1893. Mester encurasha participacion
asociacionnan
y institucionnan voluntario.

amplio

den

1894. Di acuerdo cu e principio di subsidiaridad, ni


estado ni ningun comunidad mas grandi mag
tuma
e
luga
di
e
iniciativa
y e responsabilidad di hendenan individual y
instancianan intermediario.
1895. Comunidad mester promove y no stroba e practica
di
virtud.
E mester wordo anima pa un herarkia di balornan
husto.
1896. Caminda pica a corumpi e clima social, ta necesario pa haci un
apelacion riba conversion di curason y haci un apelacion riba
gracia di Dios. Caridad ta exigi reforma husto. Pa e problema
social no tin otro solucion sino e Evangelio15.
ARTICULO 2.
I.

PARTICIPACION DEN BIDA SOCIAL

AUTORIDAD

1897. Comunidad humano no por ta ni bon ordena ni


2234prospero

si e no tin algun hende cu autoridad legitimo pa


preserva
su institucionnan y pa dedica nan mes mas tanto
necesario
pa
traha
y cuida e bienestar comun di tur hende16.
14

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 25, 1


Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 3
16
HUAN XXIII, enc. Pacem in terris, 46
15

650

Ta yama autoridad e calidad den virtud di cual


personanan
of institucionnan ta traha leynan y duna ordonan na
hende y spera obediencia for di nan.
1898. Cada comunidad humano mester di autoridad pa goberne 17.
E fundeshi di e autoridad ey ta sinta den naturalesa
humano.
E ta necesario pa unidad di comunidad. Su rol ta pa
segura mas tanto posibel bienestar comun di
comunidad.
1899. E autoridad rekeri door di orden moral ta bini di
2235Dios:

Cada persona mester somete su mes na e


autoridadnan cu ta goberna, pasobra no tin autoridad si
no ta di Dios y esnan existente ta Dios
a institui nan. Pesey, esun cu bay contra di autoridad,
ta bay contra loke Dios mes a institui, y tur esnan cu
resisti autoridad ta sentencia nan mes (Rm 13, 1-2)18.
1900. E deber di obediencia ta impone pa tur hende
duna honor debido na autoridad y pa trata esun cu ta 2238
keda encarga pa eherce cu respet y asina leu cu e
merece, cu gratitud y bon boluntad.
Papa San Clemente di Roma ta suministra Iglesia su mas antiguo
oracion pa autoridad politico19:
Concede na nan, Seor, salud, paz, concordia y
stabilidad, pa nan por eherce, sin ofensa, e soberania
cu
Bo
a
duna
nan.
Maestro,
Rey Celestial di siglonan, bo ta duna gloria, honor y
poder riba cosnan di mundo na yiunan di hende. Guia,
Seor,
nan
conseho,
na
loke
ta complacente y aceptabel den Bo bista, pa asina door
17

Cf LEON XIII, enc. Immortale Dei; ID., enc. Diuturnum illud


Cf 1 P 2, 13-17
19
Cf ya 1 Tm 2, 1-2
18

2240

651
di
eherce
cu devocion y den paz y sauvidad e poder cu bo a duna
nan, nan por haya gracia y misericordia cerca Bo20.

1901. Si autoridad ta pertenece na e orden estableci


door
di
Dios,
ta laga escogencia di e gobernacion politico y e
nombramento
di e gobernantenan na decision liber di e
ciudadanonan21.
E diversidad di gobernacionnan politico ta
aceptabel moralmente, con tal cu nan ta sirbi bienestar
legitimo
di
e comunidadnan al respecto. Gobernacionnan cu pa 2242
naturalesa ta contrario na ley natural, na orden publico
y na derechonan fundamental di personanan no por
logra
e
bienestar
comun
di e nacionnan riba cual nan a wordo imponi.
1902. Autoridad no ta debe su legitimidad moral na su
mes.
1930
E no mester actua na un manera despotico, pero
mester actua conforme e bienestar comun como un
forsa
moral
basa
riba
libertad
22
y un sentido di responsabilidad :
Un ley humano tin caracter di ley asina leu cu e ta 1951
cuadra cu rason corecto, y pesey ta sali for di ley
eterno. Asina leu cu e no ta cumpli cu rason corecto por
bisa cu e ta un ley inhusto y pesey e no tin asina tanto
e naturalesa di ley, pero mas tanto e ta un tipo di
violencia23.

1903. Ta eherce autoridad legitimamente solamente ora


e
ta
busca
20

SAN CLEMENTE DI ROMA, Epistula ad Corinthios, 61, 1-2


Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 71, 3
22
Ibid., 74-2
23
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, I-II, 93, 3 ad 2

2242

21

652

e bienestar comun di e grupo concerni y si e ta uza


medionan moralmente permisibel pa alcanse. Si
gobernantenan mester proclama leynan inhusto of
tuma medidanan cu ta contra orden moral, areglonan
asina lo no por ta obligatorio segun consenshi. Den un
caso asina, autoridad ta cay den otro completamente y
ta resulta den abuso bergonsoso24.
1904. Ta preferibel balansa cada poder cu otro podernan
y cu otro esferanan di responsabilidad cu ta mantene
denter di limitenan apropia. Esaki ta e principio di e
estado constitucional, den cual ley ta soberano y no e
boluntad arbitrario di hende25.
II.

BIENESTAR COMUN

1905. Di acuerdo cu naturalesa social di hende, bienestar


cada individuo ta necesariamente relaciona cu
1881bienestar comun, cual na su turno por wordo defini
solamente referiendo na e persona humano:
801di

No biba totalmente isola, retira den bo mes,


comosifuera
ya
bo
a wordo hustifica caba, pero bini hunto embes pa busca
bienestar comun hunto26.

1906. Bou di bienestar comun ta compronde e totalidad


di condicionnan social cuta permiti hende, sea como
grupo of como individuo, pa alcansa nan perfeccion
mas completo y mas fcil27. Bienestar comun ta
concerni bida di tur hende. E ta exigi prudencia
di cada un y hasta mas di esnan cu ta eherce autoridad.
E
ta
consisti
di tres elemento esencial:
24

HUAN XXIII, enc. Pacem in terris, 51


HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 44
26
BERNABE, Epistula, 4, 10
27
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 26, 1; cf ibid., 74, 1
25

653

1907. Primeramente, bienestar comun ta presupone


pa persona como tal. Na nomber di bienestar
comun,
autoridadnan
publico
ta obliga di respeta e derechonan fundamental y
nalienabel
di e persona humano. Comunidad mester permiti cada
un
di su miembronan pa cumpli cu su vocacion. 2106
Particularmente, bienestar comun ta biba den e
condicionnan
pa
ehercicio
di libertadnan natural indespensabel pa desaroyo di
vocacion humano, manera e derecho pa actua di
acuerdo cu un norma di consenshi sano y pa
salvaguardia privacidad y tambe libertad legitimo den
asuntonan religioso28.

1929respet

1908. Na segundo luga, bienestar comun ta rekeri


bienestar
social
2441
y desaroyo di e grupo mes. Desaroyo ta resumen di tur
debernan social. Claro, e funcion apropia di autoridad ta
pa practica arbitrahe, den nomber di bienestar comun,
entre varios interesnan particular; pero e mester haci
accesibel na cada un loke ta necesario pa hiba un bida
berdaderamente humano: cuminda, paa, salud,
trabou, educacion y cultura, informacion apropia, e
derecho
pa
establece
un famia etc.29.
1909. Finalmente, bienestar comun ta rekeri paz, esey
ta, e stabilidad y siguridad di un orden husto. Ta un 2304
suposicion cu autoridad mester sigura, pa medio di 2310
medionan moralmente aceptabel, e siguridad
di comunidad y su miembronan. E bienestar comun ta e
base
di e derecho riba defensa personal y colectivo legitimo.
28
29

Ibid., 26, 2, 29
Cf ibid.

654

1910. Cada comunidad humano ta posee un bienestar


comun cu ta permiti pa e wordo reconoci como tal; ta 2244
den
comunidad
politico
ta haya su realisacion mas completo. Ta tarea di e
estado
pa
defende
y promove e bienestar comun di sociedad civil, su
ciudadanonan
y organismonan social intermediario.
1911. Interdependencia humano ta aumentando y
plamando gradualmente den henter mundo. Unidad di
famia humano, brasando hende cu ta gosa dignidad
natural igual, ta implica un bienestar comun universal. 2438
E bienestar aki ta exigi un organisacion di e comunidad
di nacionnan cu ta capaz di provee den e diferente
necesidadnan
di hende; esaki lo encera e esfera di bida social na cual
ta pertenece asuntonan di alimentacion, higiena,
educacion, y cierto situacionnan cu ta lanta aki y aya,
manera
por
ehemplo
alivia
sufrimento
di refugiadonan plama rond di mundo y asisti
migrantenan y nan famia30.
1912. Bienestar comun semper ta orienta den direccion
di
progreso
1881di personanan: E orden social y su progreso mester ta
subordina
na orden di personanan y no contrario31. E orden aki ta
basa riba berdad, construi den husticia y anima pa
amor.
III.

RESPONSABILIDAD Y PARTICIPACION

1913. Participacion ta compromiso boluntario y


generoso di un persona den intercambio social. Ta
30
31

Ibid., 84, 2
Ibid., 26, 3

655

necesario pa tur hende participa, cada un di acuerdo cu


su
posicion
y
su
rol,
den
promocion
di e bienestar comun. E obligacion aki ta inherente na e
dignidad
di e persona humano.
1914. Ta logra participacion primeramente door di tuma
1734encargo

di e areanan pa cual ta asumi responsabilidad personal:


door
di e cuido pa educacion di e famia, door di trabou
responsabel etc., hende ta participa den e bienestar di
otronan y di e comunidad32.
1915. Asina leu cu ta posibel ciudadanonan mester
activamente den bida publico. E manera aki di
participa
por
varia
di un pais of cultura pa otro. Mester rindi tributo na
nacionnan cu un sistema cu ta permiti e cantidad mas
grandi
posibel
di
ciudadano
di participa den bida publico den un clima di berdadero
libertad33.

2239participa

1916. Mescos cu ta e caso cu cualkier obligacion etico,


1888participacion di tur hende den realisacion di e bienestar
comun
ta
rekeri
un conversion renoba continuamente di e partnernan
2409social. Fraude y otro practicanan scur, cu cual algun
hende
ta
desvia
for
di limitacionnan di ley y for di loke deber social ta
prescribi, mester wordo condena firmemente pasobra
nan
ta
incompatibel
cu exigencianan di husticia. Ta necesario pa ocupa hopi
pa promove institucion cu ta mehora condicion di bida
humano34.
32

Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 43


Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 31, 3
34
Cf ibid., 30, 1
33

656

1917. Ta tarea di esnan cu ta eherce autoridad pa reforsa


e
balornan
cu ta inspira confiansa di e miembronan di grupo y
encurasha
nan
pa pone nan mes na servicio di otronan. Participacion ta 1818
cuminsa
cu educacion y cultura. Por pensa, cu tur rason, cu e
futuro
di humanidad ta den man di esnan, cu ta capaz di
ofrece
e generacionnan venidero motibonan pa biba y
optimismo35.
RESUMEN
1918. No tin otro autoridad cu esun di Dios, y e
autoridadnan existente a wordo institui pa Dios
(Rm 13, 1).
1919. Cada comunidad humano tin mester di
autoridad pa por perdura y sigui desaroya.

un

1920. Comunidad politico y autoridad publico ta basa


riba naturalesa humano y pesey ta pertenece
na
e
orden
estableci
pa Dios36.
1921. Ta eherce autoridad legitimamente si e ta
comprometi
na bienestar comun di comunidad. Pa alcansa
esaki
mester
uza medionan moralmente aceptabel.

35
36

Ibid., 31, 3
Ibid., 74,3

657

1922. Diversidad di gobernacionnan politico ta legitimo,


basta
nan
ta Contribui na bienestar di e comunidad.
1923. Mester eherce autoridad politico dentro di e
limitenan di orden moral y mester garantisa e
condicionnan
pa
ehercicio
di libertad.
1924. Bienestar comun ta consisti di e suma total di
condicionnan social cu ta permiti hende, sea
como grupo of como individuo, pa alcansa nan
perfeccion mas completo y mas facil37.
1925. Bienestar comun ta consisti di tres elemento
esencial: respet pa y promocion di derechonan
fundamental di persona; prosperidad of desaroyo
di
biennan
spiritual
y
temporal
di sociedad; paz y seguridad di e grupo y di su
miembronan.
1926. Dignidad di e persona humano ta rekeri e empeo
pa
logra
e bienestar comun. Nos tur mester ta interesa pa
crea y sostene institucionnan cu ta mehora e
condicionnan di bida humano.
1927. Ta tarea di e estado pa defende y promove e
bienestar
comun
di sociedad civil. Bienestar comun di henter e
famia humano ta exigi un sistema organisatorio
riba nivel internacional.
ARTICULO 3.

HUSTICIA SOCIAL

1928. Un comunidad ta garantisa husticia social ora e ta


Condicionnan cu ta permiti asociacionnan of
individuonan logra loke nan merece, di acuerdo cu nan

2832suministra

37

Ibid., 26, 1

658

naturalesa y nan vocacion. Husticia social ta mara na


bienestar comun y e ehercicio di autoridad.
I.

RESPET PA E PERSONA HUMANO

1929. Por obtene husticia social solamente respetando


transcendental di hende. E ser humano ta
representa
e
meta
final
di sociedad, cu ta regla pe:

1881dignidad

Loke ta den wega ta e dignidad di e persona humano.


Creador a confa nos cu su defensa y promocion y cada
homber
y
muhe
ta
obliga
y responsabel pa cumpli cu esey na cada momento den
historia38.

1930. Respet pa e ser humano ta encera respet pa


cu ta brota for di su dignidad como un ser
1902crea.
E derechonan aki ta precede sociedad y
comunidad mester reconoce nan. Nan ta e base
di legitimidad moral di cada autoridad: door di
menosprecia
nan,
of nenga di reconoce nan den su legislacion positivo, un
sociedad ta mina su propio legitimidad moral 39. Si
comunidad no ta respeta nan, autoridad por depende
solamente riba poder of violencia pa obtene obediencia
for di e ciudadanonan. Ta tarea di Iglesia pa corda
hende
di bon boluntad riba e derechonan aki y pa distingui
nan
for
di pretencionnan inhusto of falso.
1700derechonan

1931. Respet pa ser humano ta presupone respet pa e


principio cu: cada ken, , mester considera su prohimo 2212
(sin
excepcion)
como
un otro ami, principalmente teniendo den mente su
38
39

HUAN PABLO II, enc. Sollicitudo rei socialis, 47


Cf HUAN XXIII, enc. Pacem in terris, 65

1825

659

bida
y e medionan necesario pa biba e bida ey cu
dignidad40. Ningun legislacion riba su mes por deshaci
di
miedo,
perhuicio
y
actitud
di orguyo y egoismo cu ta stroba establecimento di
sociedadnan
berdaderamente
fraternal.
Tal
comportacion lo stop solamente pa medio di caridad cu
ta mira den cada hende un prohimo, un ruman.
1932. E deber di haci bo mes un prohimo di otro hende y
di sirbi nan activamente ta bira hasta mas urgente ora
e ta encera esnan desbentaha, den cualkier sentido 2449
posibel.
Tur
cos
cu
boso
a
haci
pa un di e rumannan di menos importancia aki di Mi,
boso
a
hacie
pa Mi (Mt 25, 40).
1933. E mesun deber ta extende na esnan cu ta pensa of actua 2303
diferente cu nos. Enseansa di Cristo ta bay asina leu pa rekeri pordon
di ofensa. E ta extende e mandamentonan di amor, cual ta di e Ley
Nobo, na tur enemigo 41. Liberacion den spirito di Evangelio ta
incompatibel cu odio di enemigo como un persona, pero no cu odio di
malo cu ta haci como un enemigo.
II.

IGUALDAD Y DIFERENCIA ENTRE HENDE

1934. Crea segun imagen di Dios unico y igualmente enrikeci cu un


alma racional, tur hende tin e mesun naturalesa y e mesun origen.
Salba pa medio di e sacrificio di Cristo, tur hende ta yama pa participa
den e mesun dicha celestial: ta pesey tur hende tin un dignidad igual. 225
1935. Igualdad entre hende ta esencialmente basa riba dignidad
personal y e derechonan cu ta bin di esaki:
357
Mester supera y eliminatur clase di discriminacion social
of cultural den derecho personal fundamental a base di
40
41

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 27, 1


Cf Mt 5, 43-44

660
sexo, rasa, colo, condicion social, idioma of religion,
pasobra esey ta contrario na plan di Dios42.

1936. Ora hende bin na mundo, e no ta dispone di tur loke ta


pa desaroyo di su bida corporal y spiritual. E mester di otro
hende. Sigur tin diferencia entre hende pa loke ta trata edad, capacidad
fisico, capacidad intelectual of moral, circunstancia cu por a beneficia
cada uno, distribucion di rikesa43. Talento no ta reparti igual44.

1879necesario

1937. E diferencianan aki ta pertenece na e plan di Dios,


ta desea cu cada un ta ricibi di otro loke e mester
y cu esnan cu tin talento particular ta pasa su
791beneficionan na esnan cu mester di nan. Diferencia ta
1202encurasha y cu frecuencia ta obliga un persona pa
practica generosidad, cario, comparti bien y ta stimula
enrikecemento di un cultura cu otro.
340kende

Mi no ta duna tur hende virtud igual, mi ta reparti pa


hopi di tal manera, cu cada ken ta haya algo diferente.
Un ta haya caridad, otro husticia, un humildad y otro fe
bibo. Pa loke ta trata bien material, esnan necesario pa
bida humano ma reparti cu mayor desigualdad
y mi no tabata kier pa tur hende tin tur loke e mester
pa asina hende haya oportunidad di practica caridad cu
otro
y
pasobra
esaki
ta necesario pa practica. Mi tabata desea pa hende tin
mester
di
otro
y cu nan ta mi sirbidor pa repartimento di gracia y don
cu nan a ricibi di mi45.

1938. Ta existi tambe desigualdad scandaloso cu ta afecta miyones


homber y muhe. Nan ta den contradiccion abierto cu Evangelio.

2437di

2317

42

Dignidad igual di persona ta exigi cu hende ta yega na un situacion


di bida mas humano y mas husto. Pues desigualdad excesivo riba
tereno economico y social entre miembro of pueblo di un famia

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 29, 2


Cf ibid., 29, 2
44
Cf Mt 25, 14-30; Lc 19, 11-27
45
SANTA CATALINA DI SIENA, Dialoghi, 1, 7
43

661
humano unico ta resulta scandaloso y ta bay contra husticia social,
igualdad, dignidad humano y tambe di paz social y internacional 46.

III.

SOLIDARIDAD HUMANO

1939. E principio di solidaridad, tambe expresa cu e nomber


amistad of caridad social, ta un exigencia directo di fraternidad 2213
humano y Cristian47:
Un eror, awendia grandemente plama, ta negligencia
di
e
ley
aki
di solidaridad humano y caridad, dicta y imponi tanto 360
pa nos origen comun y pa e igualdad den naturalesa
racional di tur hende, na cua nacion cu nan por ta
pertenece, como pa e sacrificio di redencion, ofreci pa
Hesucristo riba e altar di cruz na su Tata na cielo, na
fabor
di humanidad pecado48.

1940. Solidaridad ta manifesta su mes na prome luga den distribucion


di bien y recompensa di trabou. E ta supone tambe esfuerso na fabor 2402
di un orden social mas husto, den cua tension ta keda resolvi mas
facilmente y na unda conflicto ta haya un solucion mas lihe pa medio
di negociacion.
1941. Problema socio-economico por haya solucion
2317
solamente
cu yudansa di tur e formanan di solidaridad: solidaridad
di pober entre nan mes, di rico y pober, di trahado entre
nan
mes,
di
empresario
y empleado, solidaridad entre nacion y pueblo.
Solidaridad internacional ta un exigencia di orden
moral.
Pa
un
gran
parti,
paz
di mundo ta depende di dje.

46

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 29, 3


Cf HUAN PABLO II, enc. Sollicitudo rei sociales, 38-40; ID.,
enc. Centesimus annus, 10
48
PIO XII, enc. Summi pontificatus
47

662

1942. Virtud di solidaridad ta bay mas aya cu bienes material. 1887


Plamando e bienes spiritual di e fe, Iglesia a promove e desaroyo
di bienes temporal y tambe cu frecuencia a habri caminda nobo
pa e desaroyo ey. Asina e palabranan di Seor a keda confirma durante 2632
tur siglo: Busca prome Su reino y Su husticia, y boso lo
haya tur e resto di cosnan tambe acerca (Mt 6, 33):
Pa mas cu dos mil aa e sintimento aki a biba y a
persevera den alma di Iglesia cu a impulsa y keto bay
ta
sigui
impulsa
e
almanan
pa practica e caridad heroico di monhe agricultor,
libertador di catibo, di esnan cu ta cura hende malo y
mensahero
di
fe,
civilisacion,
y ciencia na tur generacion y tur pueblo pa por crea e
condicionnan social cu ta capaz pa ofrece na tur hende
un bida digno di un ser humano y di un Cristian49.

RESUMEN
1943. Sociedad ta sigura husticia social, percurando pa condicion cu
ta permiti grupo y individual pa haya loke ta toce.
1944. E respet di hende humano ta considera su prohimo manera un
otro ami. E ta supone respet pa derecho fundamental cu ta
deriva di e dignidad interior di e persona.
1945. Igualdad entre hende ta vincula cu dignidad di e persona
y e derechonan cu ta sali di esaki.
1946. E diferencianan entre hende ta obedece na plan di
Dios kende ta desea pa nos tin mester di otro. E
diferencianan ey mester stimula caridad.
1947. Dignidad igual di persona humano ta exigi esfuerso pa reduci
desigualdad excesivo riba tereno social y economico.
E ta impulsa desaparicion di desigualdad cu ta perhudica.
49

PIO XII, discurso di 1 di juni 1941

663

1948. Solidaridad ta un virtud eminentemente Cristian. E ta ehercicio


di comunicacion di bien spiritual, mas ainda cu di bien
material.

664

DI TRES CAPITULO
SALBACION DI DIOS: LEY Y GRACIA
1949. Hende, yama pa bienaventuransa, pero herida pa pica, tin
mester di salbacion di Dios. Yudansa divino ta yega na dje den Cristo
pa medio di ley cu ta guie y di gracia cu ta sostene:
Sigui traha cu temor y respet pa boso salbacion tin resultado concreto
den boso bida (Flp 2, 12).

ARTICULO 1.

LEY MORAL

1950. Ley moral ta obra di Sabiduria divino. Hende por definie den
sentido biblico, manera un instruccion paternal, un pedagogia di Dios. 53
E ta prescribi na hende e camindanan, e reglanan di conducta cu ta 1719
hiba na e bienaventuransa priminti, e ta prohibi caminda di maldad cu
ta aleha hende di Dios y su Amor. Alabes e ta firme den su reglanan
y amabel den su promesanan.
1951. Ley ta un regla conducta proclama pa autoridad competente pa
bon di tur hende. Ley moral ta supone orden racional estableci entre
criatura pa nan bon y cu bista pa nan meta final, pa poder, sabiduria
y bondad di Creador. Tur ley tin den ley eterno su prome y ultimo
berdad. Ley ta declara y estableci pa rason manera un participacion 295
den providencia di Dios bibo, Creador y Redentor di tur hende. 306
Ta yama e ordenacion di rason aki ley 1:
Hende ta e unico entre tur ser anima cu por ta contento
cu e tabata digno di ricibi di Dios un ley: como animal
cu
e
don
di
rason,
capaz
pa compronde y distingui, regla su conducta uzando su 301
libertad
y su rason, den sumision na esun cu a entrege tur cos2.

LEON XII, enc. Libertas praestantissimum; citando SAN THOMAS


DI AQUINO, Summa theologiae, I-II, 90, 1
2
TERTULIANO, Adversus Marcionem, 2, 4

665

1952. Expresion di ley moral ta diverso y nan tur ta coordina entre


nan: ley eterno, fuente den Dios di tur ley, ley natural, ley revela, bou
cua ta cay ley antiguo y ley nobo of evangelico, finalmente ley civil
y di Iglesia.
1953. Ley moral tin den Cristo su plenitud y unidad. Hesucristo ta
caminda di perfeccion den persona. E ta e fin di ley, pasobra
solamente E ta sia y duna husticia di Dios: Pasobra e meta di ley
ta Cristo pa hustificacion di tur creyente (Rm 10, 4).

578e

I.

LEY MORAL NATURAL

1954. Hende ta participa den sabiduria y bondad di


cu ta confie cu e dominio di su actonan y e
1776capacidad pa goberna su mes cu bista riba berdad y
bon. Ley natural ta expresa sentido moral original cu ta
permiti hende distingui pa medio di rason loke ta bon
y malo, berdad y mentira:
307Creador

Ley natural ta inscribi y graba den alma di tur hende y di cada un,
pasobra ta rason humano ta ordena pa haci bon y ta prohibi di peca.
Pero e prescripcion di rason humano ey lo no tin forsa di ley si e no
ta bos y interprete di un rason mas halto na cua nos spirito y nos
libertad mester ta someti3.

1955. Ley divino y natural4 ta mustra hende e caminda cu e mester


1787sigui pa practica loke ta bon y alcansa su fin. Ley natural tin
e preceptonan di prome y esencial cu ta dirigi bida moral. E tin pa rais
396aspiracion y sumision na Dios, fuente y hues di tur loke ta bon
2070y tambe e sentido di prohimo encuanto igualdad na su mes. E ta
expone, den su reglanan principal den e Decalogo. Ta yama e ley aki
natural no pa referi na naturalesa di ser iracional, sino pasobra e rason
cu ta proclame propiamente ta pertenece na naturalesa humano:
Unda tanto e reglanan aki ta skirbi, si no ta den e buki di luz cu nan
ta yama e Berdad? Eyden ta skirbi tur ley husto, djey e ta pasa
pa curason di hende cu ta cumpli cu husticia, no cu e ta drente,
3
4

LEON XIII, enc. Libertas praestantissimum


Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 89, 1

666
sino cu e ta pone su imprenta den hende manera un seyo cu di un
renchi ta pasa pa wax, pero sin cu e ta laga e renchi5.
Ley natural no ta nada otro cu e luz di inteligencia cu
Dios
a
pone
den nos, pa medio di esey nos sa kico ta bon pa haci y
kico
pa
evita.
E luz of e ley aki, Dios a duna na ora di creacion6.

1956. E ley natural, presente den curason di tur hende y estableci


pa rason, ta universal den su reglanan y su autoridad ta conta pa
tur hende. E ta expresa dignidad di e persona y ta determina e base
di su derecho y deber fundamental:

2261

Sigur ta existi un ley berdadero: e rason recto. E ta di


acuerdo
cu naturalesa, duna na tur hende, e ta incambiabel y
eterno;
su ordennan ta impone deber, su prohibicionnan ta
aleha
di
malo.
Ta un sacrilegio si mester cambie pa un ley contrario, ta
prohibi
pa keda sin cumpli cu un di su provisionnan, pa loke ta
trata di deshaci di dje completamente, ningun hende tin
e posibilidad pa hacie7.

1957. Aplicacion di ley natural ta varia hopi, e por exigi


un reflexion adapta na multiplicidad di condicion di
bida,
segun
luga,
epoca
y circunstancia. Sinembargo, den diversidad di cultura,
ley
natural
ta keda como un norma cu ta uni hende y cu a pesar
di ta impone riba e diferencia inevitabel ta indica
principio comun.
1958. Ley natural ta inmutabel8 (no ta cambia) y permanente entre tur 2072
variacion di historia; e ta sigui existi bou di e fluho di idea
5

SAN AGUSTIN, De Trinitate, 14, 15, 21


SAN THOMAS DI AQUINO, Collationes in decem praeceptis, 1
7
CICERON, De republica, 3, 22, 33
8
Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 10
6

667

y custumber y ta sostene su progreso. E normanan cu e ta expresa


ta keda substancialmente valido. Incluso si nan nenga su principionan,
no por ni destrui ni ranca nan for di curason di hende. Semper bay
e ta aparece di nobo den bida di individuo y di sociedad:
Ladronicia sigur ta sanciona pa bo ley, Seor y pa e ley skirbi den
curason di hende y cu e propio inhusticia no por elimina9.

1959. Ley natural, obra maraviyoso di Creador, ta duna fundamento


solido riba cual hende por construi e edificio di regla moral cu ta guia
su decisionnan. E ta establece tambe e base moral indespensabel pe
edificacion di comunidad di hende. Finalmente e ta duna e base 1879
necesario na ley civil cu ta tene su mes na dje, por ta pa medio
di reflexion cu ta saca conclusion di su principionan tambe pa medio
di adiccion di naturalesa positivo y huridico.
1960. E reglanan di ley natural no ta bisto pa tur hende na un manera
y inmediato. Den situacion actual, gracia y revelacion ta necesario
pa hende pecado por conoce berdad religioso y moral, cu facilidad,
10
37cu firme siguridad y sin mescla di eror . Ley natural ta duna e ley
revela y na gracia un fundeshi prepara pa Dios den harmonia cu e obra
di Spirito.

2071cla

II.

LEY ANTIGUO

1961. Dios nos Creador y Salbador a scoge Israel como


pueblo
y a revela su ley na dje, preparando asina binimento di
Cristo.
E
ley
di Moises ta contene hopi berdad, naturalmente
accesibel na rason. Esakinan a keda declara y ta haya
autenticidad den e marco di Aliansa di salbacion.

62su

1962. Ley antiguo ta e prome forma di Ley revela. Su prescripcionnan


moral ta resumi den e Dies Mandamentonan. E preceptonan
2058di e Decalogo ta establece e fundamento di vocacion di hende, forma
9

SAN AGUSTIN, Confessiones, 2, 4, 9


PIO XII, enc. Humani generis: DS 3876

10

668

segun imagen di Dios. Nan ta prohibi loke ta contrario na amor


di Dios y di prohimo y nan ta prescribi loke ta esencial. E Decalogo ta
un luz ofreci na consenshi di tur hende pa manifesta na dje e yamada
y e camindanan di Dios y pa protehe contra loke ta malo:
Dios a skirbi riba e tablanan di Ley loke hende no a lesa den su
curason11.
1963. Segun tradicion Cristian, e Ley santo12, spiritual13 y bon14 ainda 2542
15
1610ta imperfecto. Manera un pedagogo e ta mustra kico lo mester haci,
pero e no ta duna di su mes e forsa, e gracia di Spirito Santo pa cumpli 2515
cu ne. Pa causa di pica cu e no por kita, e ta keda di ta un ley
di sclavitud. Segun San Pablo e tin como funcion principal
denuncia
y manifesta pica, cu ta forma un ley di codicia y
luhuria16 den curason di hende. No obstante esey, e Ley ta
constitui e prome etapa den e caminda di Reino. E ta
prepara y dispone e pueblo eligi y cada Cristian pa e conversion y e fe
den
Dios
Salbador.
E
ta
duna
un enseansa cu ta keda pa semper, manera Palabra di Dios.
1964. Ley antiguo ta un preparacion pa Evangelio. E ley ta profecia
y pedagogia di realidad benidero 17. E ta profetisa y presenta e obra 122
di liberacion di pica cu lo realisa cu Cristo; e ta suministra
e imagennan na Testament Nobo, e tiponan, e simbolonan pa duna
expresion na bida segun Spirito. E Ley ta keda completa pa medio
di enseansa di bukinan sapiencial y di profeta cu ta duna orientacion
pa e Aliansa Nobo y e Reino di Shelo.
Tabatin, bou di e regimen di Aliansa antiguo, hende cu
tabatin
e don di caridad y gracia di Spirito Santo y tabata desea
11

SAN AGUSTIN, Enarratio in Psalmos, 57, 1


Cf Rm 7, 12
13
Cf Rm 7, 14
14
Cf Rm 7, 16
15
Cf Ga 3, 24
16
Cf Rm, 7
17
SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 4, 15, 1
12

1828

669
mas cu tur cos e promesanan spiritual y eterno pa
medio di cua nan tabata asocia nan mes cu e ley nobo.
Y al contrario, den e Aliansa Nobo, ta existi hende
carnal, ainda aleha di e perfeccion di e ley nobo: pa
duna empuhe na obra virtuoso, e miedo pa castigo y
cierto promesa temporal tabata necesario, incluso bou
di e aliansa nobo. Di tur manera, aunke e ley antiguo
tabata prescribi caridad, e no tabata duna Spirito Santo,
pesey amor a drama den nos curason pa medio di
Spirito Santo cu El a duna nos (Rm 5, 5)18.

III.

LEY NOBO OF LEY DI EVANGELIO

1965. E Ley nobo of e Ley di Evangelio ta e perfeccion


akibou di e ley divino, natural y revela. E ta obra di Cristo y 459
ta expresa su mes particularmente den Predicashi di Sero. E ta obra 581
tambe di Spirito Santo y pa medio di dje e ta ley interior di caridad:
Lo mi establece un aliansa nobo cu cas di Israel lo mi pone ley den
su mente, lo mi graba nan den su curason; y lo mi ta su Dios y nan lo 715
ta mi pueblo (Hb 8, 8-10)19.
1966. E ley nobo ta e gracia di Spirito Santo duna na fiel pa medio
1999di fe den Cristo. E ta actua pa caridad, e ta uza e Predicashi di Seor
pa sia nos loke nos mester haci y e sacramentonan pa comunica
na nos e gracia pa e realise:
Esun cu kier medita cu piedad y sabidura tocante e
Predicashi cu nos Seor a duna riba Sero, segun nos ta
lese den e Evangelio di San Mateo, lo topa den dje sin
duda algun, e carta perfecto di bida Cristian E
predicashi aki ta contene tur e reglanan propio pa guia
e bida Cristian20.

1967. E Ley evangelico ta duna cumplimento 21, e ta purifica, supera


577y ta hiba e Ley antiguo na perfeccion. Den e Bienaventuransanan
e ta duna cumplimento na e promesanan divino, elevando
y ordenando nan na Reino di Shelo. E ta dirigi su mes na esnan cu ta
18

SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, I-II, 107, 1 ad 2


Cf Jr 31, 31-34
20
SAN AGUSTIN, De Sermone Domini in monte, 1, 1: PL 34, 1229-1231
21
Cf Mt 5, 17-19
19

670

dispuesto pa tuma cu fe e speransa nobo aki: e pobernan,


e humildenan, e tristonan, esnan limpi di curason, esnan persigui pa
causa di Cristo, marcando asina e camindanan sorprendente di Reino.
1968. E Ley di evangelio ta hiba e mandamentonan di
Ley
na plentitud. E predicashi di Sero, ta leu di aboli of
129devalua
e prescripcionnan moral di ley antiguo. E ta saca su
582potencialnan scondi for di dje y ta haci exigencia nobo
sali for di dje: e ta revela tur berdad divino y humano. E
no
ta
aadi
regla
exterior
nobo,
pero
e ta yega na reforma rais di acto, esta e curason for di
unda
hende
ta scoge entre puro y impuro22, unda tambe ta forma fe,
speransa
y caridad y cu esakinan e otro virtudnan. Evangelio ta
conduci
asina
e Ley na su plenitud pa medio di imitacion di perfeccion
di Tata celestial23, mediante pordon di enemigo y oracion
di perseguido, segun modelo di generosidad divino24.
1969. E ley nobo ta practica e actonan di religion: limosna, oracion
yuna, ofreciendo nan na e Tata cu ta mira den secreto, pa opone
deseo cu hende lo mire25. Su oracion ta Nos Tata26.
1970. E ley evangelico ta rekeri di nos pa haci un
escogencia decisivo entre e dos camindanan27 y e 1696, 1789
practica
di
e
palabranan
di
Seor28;
e ta resumi den e regla di oro: Wel, trata otro hende den tur cos

1434y

22

Cf Mt 15, 18-19
Cf Mt 5, 48
24
Cf Mt 5, 44
25
Cf Mt 6, 1-6; 16-18
26
Cf Mt 6, 9-13
27
Cf Mt 7, 13-14
28
Cf Mt 7, 21-27
23

671

mescos cu bo kier pa nan trata bo. Pasobra esaki ta nificacion di loke


ley y profeta ta sia (Mt 7, 12)29.
Henter e Ley evangelico ta conteni den e mandamento nobo
di Hesus (Hu 13, 34): stima otro mescos cu El a stima nos30.

1823

1971. Ta cumbini pa aadi na e Predicashi di Sero e catisashi moral


di e enseansanan apostolico31. E doctrina aki ta transmiti e enseansa
di Seor cu e autoridad di e apostelnan, specialmente exponiendo
e virtudnan cu hende ta deriva di fe den Cristo y cu ta anima caridad,
e don principal di Spirito Santo. Stima otro sinceramente. Odia
maldad y pega boso curason na loke ta bon. Stima otro di curason, cu
amor di ruman y sea esun prome pa respeta otro. Traha cu zelo y no
haci cos di floho; sirbi Seor cu un curason ferviente. Laga e speransa
cu boso tin haci boso contento; persevera den tempo di tribulacion;
resa constantemente. Contribui pa cubri e necesidadnan di e pueblo
santo y practica hospitalidad (Rm 12, 9-13). E catisashi aki ta sia
nos tambe trata caso di consenshi den luz di nos relacion cu Cristo 1789
y cu Iglesia32.
1972. E ley nobo nan ta yama ley di amor, pasobra e ta pone hende
traha pa e amor cu Spirito Santo ta inspira mas cu pa temor;
ley di gracia, pasobra e ta duna e forsa di gracia pa obra mediante 782
fe y e sacramentonan; ley di libertad33, pasobra e ta libera nos
di e obligacion pa tene nos na ritual y regla huridico di e Ley antiguo,
e ta haci nos spontaneamente inclina pa obra bou impulso di caridad
y e ta haci nos pasa di e condicion di sirbido cu ta ignora loke
su seor ta haci, pa esun di amigo di Cristo, pasobra tur loke ma 1828
tende di mi Tata, mi a laga boso sa (Hu 15, 15), of tambe
pa e condicion di yiu heredero34.
20531973.

Mas aya di su reglanan, e Ley nobo ta contene conseho


E distincion tradicional entre mandamento di Dios
y conseho evangelico ta establece pa relacion cu caridad, perfeccion

915evangelico.
29

Cf Lc 6, 31
Cf Hu 15, 12
31
Cf Rm 12-15; 1 Co 12-13; Col 3-4; Ef 4-5, etc.
32
Cf Rm 14; 1 Co 5-10
33
Cf St 1, 25; 2, 12
34
Cf Ga 4, 1-7. 21-31; Rm 8, 15
30

672

di bida Cristian. E reglanan ta destina pa separa loke no ta compatibel


cu caridad. E consehonan tin como meta aparta, incluso sin cu e ta
su contrario, loke por ta un strobamento di e desaroyo di caridad 35.
1974. E consehonan evangelico ta manifesta plenitud
bibo di un caridad cu nunca ta satisfecho si no sigui
2013duna mas. Nan ta testigua forsa y ta stimula nos
liheresa spiritual. E perfeccion di e Ley nobo ta consisti
esencialmente di e reglanan di amor di Dios y di
prohimo.
E consehonan ta indica caminda mas directo, medio
mas
apropia
y hende cu mester practica nan segun e vocacion di
cada uno:
(Dios) no kier pa cada un ta observa tur e consehonan,
sino solamente esnan cu ta conveniente segun
diversidad
di
persona,
tempo,
ocasion
y forsa, manera caridad ta rekeri. Pasobra ta esaki,
manera reina di tur virtud, di tur mandamento di tur
conseho, di tur ley y di tur accion Cristian, ta duna tur
hende rango, orden y balor36.

RESUMEN
1975. Segun Santo Scritura, ley ta un instruccion paternal di Dios
cu ta prescribi na hende e camindanan cu ta conduci na e
bienaventuransa priminti y ta prohibi e camindanan di
maldad.
1976. E Ley ta un ordenacion di rason pa e bon di tur, proclama
pa esun cu ta na encargo di e comunidad 37.
1977. Cristo ta e fin di e ley38; solamente E ta sia y ta otorga husticia
di Dios.
35

Cf SAN TOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, II-II, 184, 3


SAN FRANCISCO DI SALES, Tratado di amor di Dios, 8, 6
37
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, I-II, 90, 4
38
Cf Rm 10, 4
36

673

1978. E ley natural ta un participacion den sabiduria y bondad di Dios


di parti di hende, forma segun imagen di su Creador.
E ta expresa dignidad di e persona humano y tin den dje
e base di su derechonan y su debernan fundamental.
1979. Ley natural ta incambiabel, permanente den transcurso
di historia. E normanan cu e ta expresa semper ta
substancialmente valido. E ta e base necesario pa e edificacion
di e normanan moral y ley civil.
1980. E Ley antiguo ta e prome etapa di e Ley revela. Su reglanan
moral ta resumi den e Dies Mandamentonan.
1981. E ley di Moises ta contene hopi berdad naturalmente accesibel
na rason. Dios a revela nan, pasobra hende no a lesa nan
den su curason.
1982. E Ley antiguo ta un preparacion pa Evangelio.
1983. E Ley nobo ta e gracia di Spirito Santo; ricibi
mediante
fe den Cristo, cu ta actua pa caridad. E ta
expresa specialmente den e Predicashi di Seor
riba sero y ta haci uzo di e sacramentonan pa
comunica na nos e gracia.
1984. Ley Evangelico ta cumpli, supera y ta hiba e Ley antiguo na su
perfeccion: su promesanan mediante bienaventuransa di Reino
di shelo, su mandamentonan, cambiando e curason cu ta e rais
di acto.
1985. E Ley nobo ta ley di amor, ley di gracia, ley di libertad.
1986. Mas leu di su reglanan, e Ley nobo ta contene e consehonan
evangelico. E santidad di Iglesia ta fomenta di manera
special pa e multiple consehonan cu Seor ta propone
den Evangelio na su discipelnan pa nan practica nan 39.
39

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 42

674

ARTICULO 2.
I.

GRACIA Y HUSTIFICACION

HUSTIFICACION

1987. Gracia di Spirito Santo tin e poder di santifica nos, kiermen,


laba nos di nos picanan y comunica na nos e husticia di Dios pa
e fe den Hesucristo (Rm 3, 22) y pa e bautismo40:

734di

Unabes cu nos a muri hunto cu Cristo, nos tin fe cu nos


lo biba hunto cu nE tambe. Pasobra nos sa cu unabes cu
Dios
a
lanta
Cristo
for
di morto, lo E no muri mas. Morto no tin dominio riba djE
mas, pasobra ora Cristo a muri, El a muri esun biaha ey
y no ta muri mas; El a regla cuenta cu pica. Awor cu E ta
biba, E ta biba pa Dios. Mescos boso tambe, sigur sigur,
mester considera boso mes morto pa pica, pero bibo pa
Dios, ya cu boso ta uni cu Cristo Hesus (Rm 6, 8-11).

1988. Pa poder di Spirito Santo nos ta participa den Pasion di Cristo,


pa pica y den su Resureccion, naciendo pa un bida nobo;
nos ta miembro di su Curpa cu ta Iglesia 41, rama di Mata di Bia cu ta
E mes42:

654muriendo

460

Pa Spirito Santo nos ta participa den Dios. Pa e participacion


di Spirito, nos ta bira participe na naturalesa divino Pesey, esnan
den kende Spirito ta biba, ta keda divinisa43.

1989. E prome obra di gracia di Spirito Santo ta


cu ta obra hustificacion segun e anuncio di
Hesus na comienso di Evangelio: Boso converti
pasobra Reino di Cielo ta cerca (Mt 4, 17). Movi pa
gracia, hende ta bolbe cerca Dios y ta aleha di pica,
hayando asina pordon y husticia for di halto. E

1427conversion

40

Cf Rm 6, 3-4
Cf 1 Co 12
42
Cf Hu 15, 1-4
43
SAN ATANASIO DI ALEJANDRIA, Epistulae ad Serapionem, 1,2 4:
PG 26, 585B
41

675

hustificacion ta e esencia, e nucleo, pues, e pordon di


pica, e santificacion y renobacion di e hende interior44.
1990. E hustificacion ta ranca e hende di pica, cu ta contradeci e amor
di Dios y ta purifica curason. E hustificacion ta prolongacion di 1446
e iniciativa misericordioso di Dios cu ta duna pordon. E ta reconcilia 1733
hende cu Dios, e ta libera di sclavitud di pica y ta cura.
1991. E hustificacion ta na mes momento aceptacion di
husticia
di Dios pa fe den Hesucristo. Husticia ta nifica aki e 1812
rectitud di amor divino. Cu e hustificacion ta plama den
nos
curason,
fe,
speransa
y caridad y ta permiti nos obediencia na boluntad
divino.
1992. E hustificacion nos a merece pa medio di pasion di Cristo,
kende a ofrece su mes na cruz como hostia bibo, santo agradabel na 617
Dios y kende su sanger tabata instrumento di haci bon cu Dios pa tur
pica di tur hende. E hustificacion ta yega na nos pa bautismo,
sacramento di fe. E ta duna nos parecido na husticia di Dios, loke ta 1266
haci nos interiormente husto pa poder di su misericordia. E tin como
meta gloria di Dios y di Cristo y e don di bida eterno45:
294
Pero awor Dios a mustra na cua manera, esta sin Ley di
Moises,
E ta acepta hende como husto. Esey ta algo cu Ley y
profeta
mes
ta confirma: Dios ta acepta tur hende pa medio di fe
den Hesucristo. Esey ta conta pa tur hende cu kere den
Cristo,
sin
distincion.
Tur hende a peca y ta carece di Dios su gloria. Pero den
su bondad Dios a acepta hende sin niun merito di nan
parti, door di laga Cristo Hesus libra nan di nan picanan.
Dios
a
haci
Cristo
instrumento
di pordon door di lagE drama su sanger. Y e pordon ey
nos ta alcansa pa medio di fe. Di e forma aki Dios kier a
44
45

Concilio di Trento: DS, 1528


Cf Concilio di Trento: DS, 1529

676
demostra,
cu
E
ta
husto
y ta acepta hende cu ta kere den Cristo como husto (Rm
3, 21-26).

1993. E hustificacion ta establece colaboracion entre e gracia di Dios


y e libertad di hende. Di parti di hende e ta expresa den e aprobacion 2008
di fe den Palabra di Dios, cu ta invite pa conversion y den
cooperacion cu caridad, impulsa pa Spirito Santo cu ta prepare
y ta cuide:
Ora Dios toca curason di hende pa medio di iluminacion di Spirito
Santo, e hende no ta keda sin haci nada, ora e ta ricibi inspiracion. Di
otro banda e lo por rechase y sinembrago sin gracia di Dios, tampoco
e por dirigi su mes pa su boluntad liber, na husticia dilanti di djE46.

1994. E hustificacion ta e obra mas excelente di e amor di Dios,


manifesta den Cristo Hesus y concedi pa Spirito Santo. San Agustin
312ta afirma cu e hustificacion di impiedad ta un obra mas grandi
cu e creacion di shelo y tera, pasobra shelo y tera lo pasa bay,
mientras cu salbacion y hustificacion di esnan scogi lo keda
47
412pa semper . E ta bisa tambe cu hustificacion di un
pecador ta supera creacion di angel den husticia
pasobra e ta manifesta un misericordia mas grandi.
1995. Spirito Santo ta e maestro interior. Haciendo e hende interior
741nace (Rm 7, 22; Ef 3, 16), hustificacion ta implica santificacion
di henter e ser:
Si antes boso a entrega boso curpa pa sirbi impuresa y maldad y a sia
boso a cay den mas maldad, entrega awor cada parti di boso curpa
pa haci husticia... Awor cu Dios a libra boso di pica, boso a drenta den
sirbishi di Dios; cu esey si boso a gana algo: un bida santo y na final
bida eterno (Rm 6, 19, 22).

II.

GRACIA

1996. Nos hustificacion ta obra di gracia di Dios. E gracia ta e fabor,


auxilio gratis, cu Dios ta duna nos pa responde na su yamamento:

153e

46
47

Ibid. 1525
SAN AGUSTIN, In Evangelium Johannis tractatus, 72, 3

2068

677

yega pa bira yiu di Dios48, yiu adoptivo49, participante di naturalesa


divino50, di bida eterno51.
1997. Gracia ta un participacion na bida di Dios. E ta
nos den e intimidad di e bida di Trinidad: pa
Bautismo
e
Cristian
ta participa na gracia di Cristo, Cabes di su Curpa.
Como yiu adoptivo, e por yama awo Dios: Tata, den
union
cu
e
Yiu
Unico.
E ta ricibi bida di Spirito cu ta yene cu caridad y cu ta
forma Iglesia.
1998. E vocacion aki pa bida eterno ta sobrenatural. E ta depende
completamente di e iniciativa gratis di Dios, pasobra solamente E por 1719
revela y entrega su mes. E ta surpasa capacidad di inteligencia y forsa
di boluntad humano, igualmente di tur criatura52.

375, 260introduci

1999. E gracia di Cristo ta un regalo pornada cu Dios ta duna nos di


su mes bida, yena pa Spirito Santo den nos alma pa cure di pica y pa 1966
santifice: E ta e gracia santificante of divino, cu nos ta ricibi den
Bautismo. E ta den nos e fuente di e obra di santificacion 53:
Un hende cu a uni cu Cristo ta un creacion nobo. E cosnan di antes
a pasa bay y loke ta nobo a yega. Tur esaki Dios ta haci;
El a reconcilia nos cu nE pa medio di Cristo y a duna nos encargo
di anuncia e reconciliacion ey (2 Co 5, 17-18).

2000. E gracia santificante ta un regalo normal, un disposicion stabil


y sobrenatural cu ta perfecciona e alma pa hacie capaz pa biba
cu Dios; pa actua pa su amor. Nos mester distingui entre e gracia
normal, disposicion permanente pa biba y actua segun vocacion
divino y gracia actual, cu ta referi na intervencion di Dios,
sea na principio di conversion of den curso di e obra di santificacion.
48

Cf Hu 1, 12-18
Cf Rm 8, 14-17
50
Cf 2 P 1, 3-4
51
Cf Hu 17, 3
52
Cf 1 Co 2, 7-9
53
Cf Hu 4, 14; 7, 38-39
49

678

2001. E preparacion di hende pa ricibi gracia ya caba ta un obra 490


di gracia. Esaki ta necesario pa lage nace y sostene nos cooperacion
na husitficacion mediante fe y na santificacion mediante caridad. Dios
ta completa den nos loke E mes a cuminsa, pasobra E, pa su accion
ta cuminsa haci cu nos kier y ta termina cooperando cu nos boluntad
ya converti54:
Claro cu nos tambe ta traha, pero nos no ta haci otro cu traha hunto
cu Dios cu ta traha. Pasobra su misericordia a bay nos dilanti pa nos
ta cura, e ta sigui nos ainda pa unabes cura, nos haya bida, e ta bay nos
dilanti pa asina nos ser yama, e ta sigui nos pa nos ser glorifica;
e ta bay nos dilanti pa nos biba segun piedad, e ta sigui nos pa nos biba
pa semper cu Dios, pasobra sin E nos no por haci nada55.

2002. E iniciativa liber di Dios ta exigi un contesta liber di hende,


Dios a crea hende segun su imagen dunando e hunto
cu libertad, e poder di conocE y stimE. Alma ta drenta solamente
cu libertad den comunion di amor. Dios ta mishi inmediatamente
y ta move directamente curason di hende. El a pone un
aspiracion
pa berdad den hende y pa bondad cu solamente E por
duna
na abundancia. E promesanan di bida eterno, ta
contesta

a
pesar
di tur speransa e aspiracion aki:

1742pasobra

2550

Si bo a sosega riba di shete dia, na final di tur bo hopi


bon obranan, tabata pa bisa nos a traves di bos di bo
buki cu na final di nos obranan cu ta hopi bon mes
door di e hecho cu tabo a duna nos nan
pa nos tambe na sabat di bida eterno lo descansa den
bo56.

2003. E gracia, ta prome cu tur cos y principalmente e regalo


Spirito cu ta hustifica y santifica nos. Pero e gracia ta tambe
e regalonan cu Spirito Santo ta duna nos pa laga nos recorda

1108di

54

SAN AGUSTIN, De gratia et libero arbitrio, 17: PL 44, 901


SAN AGUSTIN, De natura et gratia, 31: PL 44, 264
112756 SAN AGUSTIN, Confessiones 13, 36, 51
55

799-801

679

su obranan, pa haci nos capaz pa coopera cu salbacion di otro y den


crecemento di Curpa di Cristo, cu ta Iglesia. Esaki ta gracia
sacramental, propio don di e distinto sacramento. Nan ta ademas
gracia special, tambe yama carisma, segun termino Griego uza
pa San Pablo y cu ta nifica fabor, don gratuito, beneficio 57. Cua cu ta
su caracter, tin biaha extraordinario, manera e don di milagro of
di lenga, carisma ta ordena pa gracia santificante y nan tin como meta
e bienestar comun di Iglesia. Nan ta na servicio di caridad, cu ta
edifica Iglesia58.
2004. Entre e gracianan special ta bon pa menciona e gracianan di
estado, cu ta compaa e ehercicio di responsabilidad di bida Cristian
y di e ministerionan den seno di Iglesia:
Dios a duna nos diferente don di acuerdo cu e gracia cu
nos
a
ricibi
di djE. Si Dios a duna un hende e don pa profetisa, ta pa
e
profetisa
di acuerdo cu e fe cu e tin; si ta don pa sirbi, ta pa e
sirbi;
si
ta
don
pa duna siansa, ta pa e duna siansa; si ta don pa
curasha,
ta
pa
e curasha; si ta don pa duna, ta pa e duna cu
generosidad;
si
ta
don
pa guia, ta pa e guia cu zelo; si ta don pa mustra
misericordia,
ta
pa
e hacie cu legria (Rm 12, 6-8).

2005. Gracia, siendo di orden sobrenatural, ta scapa di nos experencia


y nos por conoce solamente pa medio di fe. Pesey, nos no por ta sigur
di nos sintimento of obra pa deduci cu nos ta hustifica y salba 59.
Sinembargo, segun palabra di Seor: Pa su frutanan,
boso lo conoce nan (Mt 7, 20), e consideracion di
beneficio
di
Dios
den
nos
bida
y den bida di santo, ta duna nos garantia cu gracia ta
traha
den
nos
57

Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 12


Cf Concilio di Trento: DS, 1533-1534
59
Cf Concilio di Trento: DS, 1533-1534
58

680

y ta stimula den nos un fe cada biaha mas grandi y na un


actitud
di pobresa yena cu confiansa:
Un di e ilustracionnan mas bunita di e actitud aki nos ta topa den
e contesta di San Juana di Arco riba un pregunta como trampa, cu su
huesnan eclesiastico a hacie: Ora nan a puntre si e tabata sa si e ta
den gracia di Dios, el a contesta: si mi no ta, cu Dios pone mi den su
gracia; si mi ta, cu Dios kier laga mi keda den su gracia 60.

III.

MERITO
Manifesta bo gloria den asamblea di santo y coronando nan meritonan,
Bo ta corona bo mesun obra61.

2006. E palabra merito ta referi generalmente na un recompensa cu


un comunidad of sociedad debe un di su miembronan pa su accion, 1723
considera como bon obra of mal obra, digno di recompensa
of di sancion. Merito ta coresponde na virtud di husticia, conforme
1807
e principio di igualdad cu ta goberne.
2007. Dilanti Dios no tin, den sentido di derecho stricto, merito
di parti di hende. Entre E y nos, desigualdad no tin midi, pasobra nos
a ricibi tur cos di djE, nos Creador.

42

E merito di hende dilanti Dios den bida Cristian ta


bin
306
di e hecho cu Dios a dispone libremente pa asocia
hende
cu
su
obra
di gracia. E accion paternal di Dios ta bin prome riba su
iniciativa
y e accion liber di hende, ta bin na di dos luga basta cu
e ta coopera. Asina ta, cu e merito di bon obra, nos
mester atribui na gracia di Dios na prome luga y
despues na e fiel. Di otro banda, e merito di hende
ta bay tambe na Dios, pues su bon accionnan ta bin,

155, 9702008.

60
61

SAN JUANA DI ARCO, En Actas del proceso


Misal Romano, Prefacio di santo, citando docter di gracia,
SAN AGUSTIN, Enarratio in Psalmos, 102, 7

681

den
Cristo,
di gracia cu ta bin di y cu yudansa di Spirito Santo.
2009. Adopcion como yui, haciendo nos participante pa gracia
di naturalesa divino, por duna nos un berdadero merito, segun husticia
gratuito di Dios, un merito berdadero. Ta trata di un derecho pa gracia,
e pleno derecho di amor, cu ta haci nos co-heredero di Cristo y
digno pa haya e herencia priminti di bida eterno 62. E meritonan
63
604di nos bon obranan ta regalo di bondad divino . Gracia a bay nos
dilanti, awo nos ta duna loke nos mester duna... e meritonan ta regalo
di Dios64.
2010. Como cu iniciativa den orden di gracia ta pertenece na Dios,
hende por merece e prome gracia, na inicio di conversion,
di pordon y di hustificacion. Movi pa Spirito Santo y caridad, nos
por merece despues pa nos mes y otro, gracia util pa nos
sanctificacion, pa crecemento di gracia y caridad y pa obtene bida
eterno. Tambe bien temporal, manera salud y amistad nos por merece
segun sabiduria di Dios. E gracia y e bondadnan aki ta obheto
di oracion Cristian, loke ta necesario pa e gracia pa obra cu merece
merito.

1998ningun

2011. Caridad di Cristo ta den nos e fuente di tur merito


492dilanti

di Dios. E gracia cu ta uni nos cu Cristo cu un amor


activo,
ta
sigura
e
caracter
sobrenatural
di
nos
actonan
y
consecuentemente, su merito tanto dilanti Dios, como
dilanti
hende.
E
santonan
semper
tabatin
un consenshi bibo cu nan meritonan tabata puro gracia.

1460

62

Despues di e desierto na tera mi ta spera di gosa di Bo den e Patria,


pero mi no kier montona merito pa Shelo, mi kier traha solamente pa
bo amor... Den atardi di e bida aki lo mi ta para Bo dilanti cu man
bashi, Seor, pasobra mi no ta pidi Bo pa conta mi obranan. Tur nos

Concilio di Trento; DS, 1546


Cf ibid., 1548
64
SAN AGUSTIN, Sermones, 298, 4-5: PL 38, 1367
63

682
husticia tin mancha den bo wowo. Pesey, mi kier bisti di nobo cu
bo propio Husticia y ricibi di bo Amor, posicion eterno di Bo mes...65

IV.

SANTIDAD CRISTIAN

2012. Nos sa cu tur cos ta contribui na bienestar di esnan cu ta stima


Dios, esta esnan cu El a yama di acuerdo cu su proposito. Pasobra 459
esnan cu Dios a conoce di antemano, El a destina caba pa bira mescos
cu su Yiu, pa asina su Yiu ta e ruman mayo di hopi ruman. Esnan
destina di antemano pa bira mescos cu su Yiu, Dios a yama. Esnan cu
El a yama, El a acepta como agradabel den su bista. Y cu esnan
acepta, El a comparti su gloria (Rm 8, 28-30).
2013. Tur fiel, di cualkier estado of caminda di bida, ta yama pa
plenitud di bida Cristian y pa perfeccion di caridad 66. Tur ta yama pa 915, 2545
santidad: Boso sea perfecto, manera boso Tata celestial ta perfecto 825
(Mt 5, 48):
Pa alcansa e perfeccion aki, creyentenan mester uza nan forsa, segun
e midi di e regalo di Cristo, pa entrega nan mes totalmente na Dios
y na servicio di prohimo. Nan lo haci esaki siguiendo e marcanan
di Cristo, haciendo nan mes conforme na su imagen y obedeciendo
den tur cos boluntad di Tata. Di e manera aki santidad di Pueblo
di Dios lo produci fruta na abundancia, manera historia di Iglesia
ta mustra claramente, den bida di santo67.

2014. Progreso spiritual ta inclina na union ainda mas intimo


cu Cristo. E union aki nos ta yama mistico, pasobra e ta participa 774
den misterio di Cristo mediante e sacramentonan e santo
ministerionan y den djE, den e misterio di Santisimo Trinidad. Dios
ta yama nos tur na e union intimo aki cu nE, aunke e gracianan special
of e signonan extraordinario di bida mistico aki ta duna solamente
na algun, pa asina manifesta e don gratis pa tur hende.

65

SANTA TERESITA DI NIO HESUS, Acte doffrande lAmour


misricordieux
66
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 40
67
Ibid.

683
407, 27252015.

E caminda spiritual ta pasa via cruz. No tin santidad sin


renuncia
y sin lucha spiritual68. Progreso spiritual ta implica
1438
ascesis (abstencion di placer sensual) y mortificacion,
cu ta conduci gradualmente pa biba den paz y den goso
di bienaventuransa:
Esun cu ta subi no ta para nunca di bay di principio pa principio pa
medio di principio cu no tin fin. Nunca esun cu ta subi lo stop di desea
loke ya e conoce69.

2016. Yiu di Santa Mama Iglesia ta warda hustamente gracia


perseverancia final y di recompensa di Dios, su Tata, pa e bon
70
1274obranan realisa cu su gracia den comunion cu Hesus . Siguiendo
e mesun norma di bida, e creyente ta comparti e bienaventurado
speransa di esnan cu divino misericordia a uni den Ciudad Santo,
Herusalem nobo, cu ta baha di shelo, hunto cu Dios, galona manera
un novia pa su esposo (Ap 21, 2).

162, 1821di

RESUMEN
2017. E gracia di Spirito Santo ta basha riba nos husticia di Dios.
E Spirito, uniendo nos pa medio di fe y Bautismo cu e Pasion
y Resureccion di Cristo, ta laga nos participa den su bida.
2018. E hustificacion, mescos cu conversion, ta presenta dos aspecto.
Movi pa gracia, hende ta bolbe cerca Dios y ta aleha di pica,
hayando asina pordon y husticia di shelo.
2019. E hustificacion ta inclui pordon di pica, santificacion
y renobacion di hende interior.
2020. E hustificacion nos a merece pa medio di Pasion di
Cristo.
E ta concedi na nos pa medio di Bautismo. E ta
conforma nos cu husticia di Dios cu ta haci nos
68

Cf 2 Tm 4
SAN GREGORIO DI NISA, Homiliae in Canticum, 8: PG 44, 941C
70
Cf Concilio di Trento: DS, 1576
69

684

husto. E tin como meta final gloria di Dios y di


Cristo y e don di bida eterno. E ta e obra mas
excelente di misericordia di Dios.
2021. E gracia ta e yudansa di Dios pa nos por responde na nos
vocacion di bira su yiunan adoptivo. E ta introduci nos den
e intimidad di e bida trinitaria.
2022. E iniciativa divino den e obra di gracia ta prepara y laga
e contesta liber di hende. E gracia ta responde na aspiracion
profundo di libertad humano y e ta yame pa coopera cu ne
y ta perfeccione.
2023. E gracia santificante ta e regalo gratis cu Dios ta duna nos cu su
bida, yena pa Spirito Santo den nos alma pa cure di pica
y santifice.
2024. E gracia santificante ta haci nos agradabel pa Dios.
E carismanan, cu ta gracia special di Spirito Santo ta orienta
na gracia santificante y tin como meta e bienestar comun
di Iglesia. Dios ta actua asina mediante gracia actual multiple,
cu ta diferente cu e gracia normal, cu ta permanente den nos.
2025. Hende, riba su mes, no tin merito dilanti Dios sino como
consecuencia di e diseo liber di Dios pa asocia hende
cu trabou di su gracia. Merito ta pertenece na prome luga
na gracia di Dios y na di dos luga na cooperacion di hende.
E merito di hende ta bolbe na Dios.
2026. E gracia di Spirito Santo, den virtud di ta yiu adoptivo, por duna
nos un berdadero merito segun husticia gratis di Dios. Caridad
ta den nos e principal fuente di merito dilanti di Dios.
2027. Ningun hende por merece e gracia inicial cu ta na origen
di conversion. Bou e mocion di Spirito Santo nos por merece
na nos fabor y di otro tur gracia util pa yega na bida eterno,
mescos tambe e biennan temporal necesario.

685

2028. Tur fiel ta yama na plenitud di bida Cristian y na perfeccion


di caridad.71 E perfeccion Cristian tin solamente un limite:
esta di no tin limite72.
2029. Si un hende kier sigui mi, lage nenga su mes, tuma su cruz
y sigui mi (Mt 16, 24).
ARTICULO 3.

IGLESIA, MAMA Y EDUCADO

2030. E Cristian ta realisa su vocacion den Iglesia, den comunion cu


tur cu a batisa. Di Iglesia e ta ricibi palabra di Dios, cu ta contene
e siansanan di ley di Cristo (Gal 6, 2). Di Iglesia e ta ricibi e gracia
di e sacramentonan cu ta dune apoyo riba su caminda. Di Iglesia e ta
sia e ehempel di santidad; e ta reconoce den e Bienaventurada Birgen
828Maria e figura y e fuente di e santidad ey; e ta mire den testimonio
autentico di esnan cu ta bibe; e ta descubrie den e tradicion spiritual
y den e storia largo di santo cu a bay su dilanti y cu liturgia ta celebra
1172den e ritmo di e ciclo di santo.
2031. Bida moral ta un culto spiritual. Nos ta ofrece nos curpa
un hostia bibo, santo y agradabel na Dios (Rm 12, 1) den
seno di Curpa di Cristo cu nos ta forma y den comunion cu e ofrenda
di su Eucaristia. Den liturgia y den celebracion di sacramento, plegaria
y siansa ta bay hunto cu gracia di Cristo pa ilumina y alimenta e obra
Cristian. Bida moral, mescos tambe e conhunto di bida Cristian,
tin su fuente y su cumbre den sacrificio eucaristico.

1368manera

85-87,I.
888-892

BIDA MORAL Y MAGISTERIO (ENSEANSA) DI IGLESIA

2032. Iglesia, columna (pilar) y fundeshi di e berdad (1 Tm


3,15),
2246a ricibi di apostel e mandato solemne di Cristo pa anuncia e berdad
cu ta salba nos73. Ta competencia di Iglesia pa semper y tur caminda
2420proclama principio moral, incluso loke ta referi na e orden social,
asina tambe duna su huicio tocante cualkier asunto humano, segun
71
72

73

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 40


SAN GREGORIO DI NISA, De vita Mosis: PG 44, 300D
SAN GREGORIO DI NISA, De vita Mosis: PG 44, 300D

686

midi cu derecho fundamental di e persona humano of salbacion


di alma ta exigi74.
2033. E magisterio di pastoor di Iglesia den materia moral ta eherce 84
normalmente den catisashi y predicashi, cu yudansa di trabou
di teologo y autor spiritual. Asina nan a transmitie di generacion
pa generacion, bou guia y vigilancia di wardador, e deposito
di moral Cristian, cu ta consisti di un conhunto caracteristico
di norma, mandamento y virtud, cu ta sali di fe den Cristo y nan ta
haya bida pa medio di caridad. A tuma e catisashi aki tradicionalmente
como base, hunto cu Credo y Nos Tata, e Decalogo cu ta duna
principio di bida moral, valido pa tur hende.
2034. E Pontifice Romano y e obisponan, manera maestro autentico,
ya cu nan a haya autoridad di Cristo, ta predica pa pueblo e fe, den
cual mester kere y cu mester pone den practica 75. E magisterio
normal y universal di Papa y obispo den comunion cu ne, ta sia
e fielnan e berdad cu nan mester kere, e caridad cu nan mester
practica, e bienaventuransa cu nan mester spera.
2035. E grado supremo di participacion na autoridad di Cristo ta
sigura pa e carisma di infalibilidad. Esaki ta conta pa henter e deposito
di revelacion divino76; e ta conta tambe pa tur elemento di
doctrina, incluso di moral, sin loke e berdadnan cu ta
salba, di fe no por keda salbaguardia, exponi of
observa77.
2036. E autoridad di e Magisterio ta extende su mes tambe na
e reglanan specifico di ley natural, pasobra nan observacion, exigi 1960
pa Creador, ta necesario pa salbacion. Recordando e prescripcionnan
di ley natural, e Magisterio di Iglesia ta eherce un parti esencial di su
funcion profetico di anuncia na hende loke di berdad e ta y pa recorde
loke e mester ta dilanti di Dios78.
74

CDC, 747, 2
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 25
76
Ibid.
77
CONGREGACION PA DOCTRINA DI FE, decl. Mysterium Ecclesiae,
3 AAS 65 (1973), 396-408
78
Cf Concilio di Vaticano II, Dignitatis humanae, 14
75

687

Ley di Dios, confia na Iglesia, ta sia e fiel e


caminda
di
bida
y di berdad. Pesey e fiel tin derecho79 pa haya
instruccion
tocante
e reglanan divino cu ta salba y cu ta purifica huicio y cu
gracia nan ta sana e rason humano herida. Nan tin e
deber
di
observa
e constitucionnan y e decretonan, haci conoci pa e
autoridadnan legitimo di Iglesia. Te hasta si nan ta
concerni asuntonan di disciplina, e determinacionnan
aki ta rekeri pa bo ta complaciente den caridad.

20412037.

2038. Den e obra di enseansa y di aplicacion di moral Cristian,


2442Iglesia tin mester di dedicacion di wardador, ciencia di teologo,
e contribucion di tur Cristian y di tur hende di bon boluntad.
E fe y practica di Evangelio ta duna cada uno un experiencia di bida
den Cristo cu ta ilumina y ta duna e capacidad pa stima
e realidadnan divino y humano segun Spirito di Dios 80. Asina
Spirito Santo por haci uzo di servicio di esnan mas
humilde pa ilumina sabio y esnan cu ta pertenece na un
posicion di mas halto.
2039. Mester eherce ministerio den spirito di servicio
fraternal
y di entrega na Iglesia na nomber di Seor81. Na mes
momento, consenshi di cada uno den su huicio moral
tocante su actonan personal mester evita di cera su
mes den un consideracion individual. Cu mayor empeo
consenshi mester tene cuenta cu e bon pa tur hende,
1783manera expresa den ley moral, natural y revela y
consecuentemente
den
ley
di Iglesia y den enseansa autorisa di Magisterio
tocante asuntonan moral. Consenshi personal y rason
79

Cf CDC, 213
Cf 1 Co 2, 10-15
81
Cf Rm 12, 8. 11
80

688

no
mester
bay
contra
of di e Magisterio di Iglesia.

ley

moral

2040. Asina, entre Cristiannan por desaroya un


berdadero
spirito
di yiu cu Iglesia. Ta e desaroyo normal di gracia di
bautismo, cu a laga nos nace den seno di Iglesia y cu a
haci
nos
miembro
di
Curpa
di Cristo. Den su solicitud como mama, Iglesia ta
167concede nos misericordia di Dios, cu ta bay mas leu cu
un simpel pordon di nos picanan y e ta actua
specialmente den e Sacramento di Reconciliacion.
Como mama cu ta premira, e ta duna nos tambe cu
abundancia dia tras dia den su liturgia, e alimento di
Palabra y di Eucaristia di Seor.
II.

MANDAMENTO DI IGLESIA

2041. E mandamentonan di Iglesia ta situa den e


contexto di un bida moral, mara na y nutri cu bida
liturgico.
E
caracter
obligatorio
di e leynan positivo aki, decreta pa autoridad di Iglesia
tin como meta garantisa na fielnan e minimo
indispensabel
den
e
spirito
di
oracion
y den e esfuerso moral, den crecemento di amor di Dios
y di prohimo. Tin cinco mandamento mas general di
Santa Mama Iglesia:
2042. E prome mandamento (participa na Eucaristia completo riba
diadomingo y otro fiesta obligatorio y no traha riba e dianan ey) 1389
ta exigi di e fielnan pa nan santifica e dia cu nan ta recorda 2180
Resureccion di Seor y e fiestanan liturgico principal na honor
di e misterionan di Seor, di Santisima Birgen Maria y santo 82.
E di dos mandamento (confesa pica por lo menos un biaha pa
aa, den peligro di morto y si mester ricibi comunion) ta sigura 1457

82

Cf CDC, 1246-1248

689

e preparacion di Eucaristia pa medio di sacramento di Reconciliacion,


cu ta sigui cu e obra di conversion y di e pordon di Bautismo 83.
E di tres mandamento (ricibi e sacramento di Eucaristia por
lo menos riba Pasco di Resureccion) ta garantisa un minimo
di ricibimento di Curpa y Sanger di Seor, en conexion cu tempo
di Pasco, cu ta origen y centro di liturgia Cristian84.

1389

2043. E di cuater mandamento (abstene di come carni y yuna riba dia 2177
cu Iglesia ta manda) ta sigura tempo di sacrificio y penitencia, cu ta
prepara nos pa e fiestanan liturgico85 y pa adkiri e dominio di nos
instintonan y e libertad di curason86.
E di cinco mandamento (yuda cu necesidad di Iglesia) ta nifica 1351
cu fielnan ta tambe obliga pa yuda, cada un segun su posibilidad, cu
necesidad material di Iglesia87.
III.

BIDA MORAL Y TESTIMONIO MISIONERO

2044. E fieldad di esnan batisa ta un condicion primordial


pa
852, 905
e anuncio di Evangelio y pa e mision di Iglesia den
mundo.
Pa manifesta dilanti hende su forsa di berdad y di
radiacion,
e mensahe di salbacion mester ta acredita pa e
testimonio
di
bida
di Cristian. E mes testimonio di bida Cristian y e bon
obranan realisa cu spirito sobrenatural ta eficaz pa
atrae hende na fe y na Dios88.
7532045.

82583

Cristian, door cu nan ta miembro di e Curpa di cual


cabes

Cf CDC, 989; CCEO, 719


Cf CDC, 920; CCEO, 708-881, 3
85
Cf CDC, 1249-1251; CCEO, 882
86
Cf ibid.
87
Cf CDC, 222
88
Concilio di Vaticano II, Apostolicum actuositatem, 6
84

690

ta Cristo89, ta contribui na edificacion (mehoracion y


perfeccion moral) di Iglesia, pa medio di e constancia di
su
conviccionnan
y su custumbernan. Iglesia ta aumenta, ta crece y ta
desaroya pa santidad di su fielnan 90, te ora cu nos yega e
estado di hende perfecto, na e madurez di plenitud den Cristo (Ef 4,
13).
2046. Hibando un bida segun Cristo, e Cristiannan ta
671, 2819haci binimento di Reino di Dios mas lihe y pronto,
Reino
di
husticia,
di
berdad
y di paz91. Esaki no ta nifica cu nan ta bandona nan tareanan
terenal, sino cu fiel na nan Maestro, nan ta cumpli cu nan cu rectitud,
pasenshi y amor.
RESUMEN
2047. Bida moral ta un culto spiritual. E hacimento di obra Cristian
ta haya alimento den liturgia y celebracion di sacramento.
2048. E mandamentonan di Iglesia ta referi na bida moral y Cristian,
uni na liturgia, cu cual e ta alimenta su mes.
2049. E Magisterio di wardador di Iglesia den materia moral ta eherce
normalmente den catisashi y predicashi, tumando como base
e Decalogo cu ta declara e principionan di bida moral valido
pa tur hende.
2050. E Pontifice Romano y e obisponan, como maestro autentico ta
predica na e pueblo di Dios e fe cu mester kere y aplica na
custumber. Ta nan tarea tambe pa expresa nan mes tocante
cuestion moral cu ta pertenece na ley natural y na rason.

89

Cf Ef 1, 22
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium,39
91
Misal Romano, Prefacio di Hesucristo Rey
90

691

2051. E infalibilidad di e Magisterio di wardador ta


extende
su
mes
na tur elemento di doctrina, incluso moral. Sin
esakinan
no por salbaguardia, ni expone, ni observa e
berdadnan
di fe cu ta salba.

692

E DIES MANDAMENTONAN
Exodo 20, 2-17
Mi ta Seor, bo Dios, cu a saca bo for di Egipto, cu tabata un cura
di catibo pa boso.
No sirbi niun dios cu no tAmi. No traha niun imagen di niun dios,
den niun forma: ni di loke tin na shelo, ni di loke tin riba tera,
ni di loke tin den awa bou di tera. No hinca rudia adora nan, pasobra
Ami, Seor, bo Dios, no ta tolera ningun otro dios. Mi ta castiga esnan
cu no ke sa di Mi, tanto nan como nan yiunan, nan nietonan y nan
bisanietonan. Pero esnan cu ta stima Mi y cu ta tene nan
mes na mi mandamentonan, Mi ta keda fiel na nan te
den di mil generacion.
No maluza nomber di Seor, bo Dios, pasobra Seor no ta keda sin
castiga esun cu maluza su nomber.
Respeta dia di sabat y dedice na Seor. Bo tin seis dia pa haci tur bo
trabou, pero e di shete dia ta dia di sabat, consagra na Seor, bo Dios.
No haci niun trabou e dia ey. Esey ta conta pa bo, pa bo yiunan, pa bo
catibonan, pa bo bestianan, pa e stranhero cu ta biba cerca bo.
Pasobra den seis dia Seor a traha cielo, tera y lama y
tur loke ta pertenece na nan, pero riba e di shete dia El
a sosega. Pesey Seor a bendiciona dia di sabat y a hacie un dia
sagrado.
Honra bo tata y bo mama, pa asina bo tin un bida largo na e tera cu
Seor bo Dios ta duna bo.
No mata.
No comete adulterio.
No horta.
No lanta falso testimonio contra otro hende.

693

No desea di tin nada di otro hende; ni su cas, ni su casa, ni su catibo,


ni su baca, ni su burico, ni nada cu ta di dje.
Deutoronomio 5, 6-21
Ami ta Seor bo Dios, cu a saca bo for di tera di Egipto, cu tabata un
cas di sclavitud.
No sirbi ningun otro dios, cu no ta Ami.
No traha ningun imagen di dios falso, ni di nada cu tin parecido
di algo cu ta na shelo, of cu ta riba tera, of cu ta den awa bou di tera;
no hinca rudia adora nan; pasobra ami Seor, bo Dios no ta tolera
ningun otro dios. Mi ta castiga esnan cu no ke sa di Mi, tanto nan
como nan descendientenan te den di tres y di cuatro generacion, pero
tambe Mi ta mustra misericordia constante y keda fiel te den mil
generacion pa esnan cu ta stima mi y ta cumpli cu mi
mandamentonan.
No maluza nomber di Seor, bo Dios sin respet; pasobra Seor no ta
keda sin castiga esun cu maluza su nomber.
Respeta dia di sabat y dedice na Seor, manera Seor bo Dios,
a ordena bo...
Honra bo tata y bo mama, manera Seor bo Dios, a ordena bo,
pa asina bo tin un bida largo y bay bo bon den e tera cu Seor,
bo Dios, ta duna bo.
No mata.
No comete adulterio.
No horta.
No lanta falso testimonio contra otro hende.
No desea seora di bo prohimo.

694

No desea di tin su cas, ni su cunucu, ni su catibo, ni su


baca,
ni su burico, nada cu ta di dje.
Formulacion Tradicional Cateketico
1. Ami ta Seor bo Dios: no sirbi ningun dios cu no ta Ami.
2. No maluza nomber di Seor Dios.
3. Corda santifica Dia di Seor.
4. Honra bo tata y bo mama.
5. No mata.
6. No comete adulterio.
7. No horta.
8. No lanta falso testimonio contra bo prohimo.
9. No desea casa di bo prohimo.
10. No envidia e biennan di bo prohimo.

695

DI DOS SECCION
E DIES MANDAMENTONAN
Maestro, kico mi mester haci?
2052. Maestro, kico di bon mi mester haci pa mi logra bida eterno?
Na e hoben cu a haci e pregunta aki, Hesus a conteste na prome luga
door di enfoca e necesidad di reconoce Dios como Esun unico cu
ta bon, como e Bondad supremo y como e fuente di tur cos cu ta bon.
Despues Hesus a bise: Si bo kier drenta den e bida, cumpli
cu e mandamentonan. Y El a cita e mandamentonan cu ta concerni
amor pa prohimo, na esun cu a haci e pregunta: No mata, no comete 1858
adulterio, no horta, no lanta falso testimonio, honra bo tata
y bo mama. Finalmente, Hesus ta duna un resumen di
e mandamentonan ey den forma positivo: Stima bo prohimo manera
bo mes (Mt 19, 16-19).
2053. Riba e prome contesta aki Hesus a agrega un di dos contesta:
Si bo kier ta perfecto, bay, bende tur loke bo tin y duna esey na pober
y lo bo tin un tesoro den shelo; anto bini y sigui mi (Mt 19, 21).
E contesta ey no ta anula esun prome. Sigui Hesucristo
ta implica cumpli cu su mandamentonan. No a aboli e
ley1,
sino
mas
bien
1968
e ser humano ta invita pa descubrie di nobo den e
persona
di su Maestro, cu ta su cumplimento perfecto. Den e
tres Evangelionan sinoptico e yamada di Hesus dirigi na 1973
e
hoben
rico
pa siguie den e obediencia di un discipel y den
cumplimento
cu e mandamentonan ta relaciona cu e yamada pa
pobresa y castidad2. No por separa e consehonan
evangelico for di e Mandamentonan.

1
2

Cf Mt 5, 17
Cf Mt 19, 6-12, 21, 23-29

696

2054. Hesus a reconoce e Dies Mandamentonan, pero tambe el


a mustra riba e poder di Spirito Santo cu ta obra den loke literalmente
nan ta bisa. El a predica husticia cu ta surpasa esun di doctor di ley
y di Fariseo (Mt 5, 20), manera tambe esun di e paganonan 3.
El a amplia riba e exigencianan di e Mandamentonan. Bo a tende
cu a bisa e antepasadonan: No mata... Pero Ami ta bisa bo cu tur
hende cu ta odia su prohimo, ta responsabel dilanti di tribunal
(Mt 5, 21-22).
2055. Ora nan puntrE, Cua mandamento den Ley ta esun di mas
(Mt 22, 36), Hesus ta contesta: Stima Seor bo Dios
cu henter bo curason, cu henter bo alma y cu henter bo mente. Esaki
ta e prome mandamento y esun di mas importante. Anto esun di dos ta
semehante: Stima bo prohimo manera bo mes. E dos mandamentonan
aki ta carga henter e Ley y e profetanan (Mt 22, 37-40)4. Mester
interpreta e Decalogo den e luz di e dobel y unico mandamento
di amor, e plenitud di e Ley:

129importante?

Berdaderamente por resumi e mandamentonan: No


comete adulterio, no mata, no horta, no envidia, y
cualkier
otro
mandamento,
den
e frase aki: Stima bo prohimo manera bo mes. Amor
no ta haci dao na un prohimo; pesey amor ta ley den
su plenitud (Rm 13, 9-10).

Decalogo den Scritura Sagrado


2056. E palabra Decalogo literalmente ta nifica dies palabra
(Ex 34, 28; Deut 4, 13; 10, 4). Dios a revela e dies palabranan ey na
700su pueblo riba e sero santo. Dios a skirbi nan cu Su dedenan
5
6
62(Ex 31, 18) , diferenciando asina for di otro ley skirbi door di Moises .
Nan ta palabra di Dios den sentido eminente. A transmiti nan na nos
den e bukinan di Exodo7 y Deuteronomio8. Ya den Testament Bieu,
3

Cf Mt 5, 46-47
Cf Dt 6, 5; Lev 19, 18
5
Cf Dt 5, 22
6
Cf Dt 31, 9. 24
7
Cf Ex 20, 1-17
8
Cf Dt 5, 6-22
4

581

697

e bukinan sagrado ta referi na e dies palabranan, 9 pero ta revela nan


nificacion completo den e Aliansa Nobo den Hesucristo.
2057. Na prome luga mester compronde e Decalogo den e contexto
e Exodo, e gran evento di liberacion di Dios den e centro
di e Aliansa Bieu. Sea cu nan ta formula como mandamento negativo,
prohibicion, of como deber positivo manera: Honra bo tata y bo
mama, e dies palabranan ta indica e condicionnan di un bida liber
di sclavitud di pica. E Decalogo ta un caminda di bida:

2084di

Si bo ta stima Seor bo Dios door di sigui su caminda y door di cumpli


cu su mandamentonan y su obligacionnan y su normanan, lo bo biba
2170
y multiplica bo mes (Dt 30, 16).
E poder di liberacion aki di e Decalogo ta aparece, por ehempel,
den e mandamento encuanto e sosiego riba sabat, cu ta destina tambe
pa stranhero y esclavo:
Corda cu bo tabata un esclavo den tera di Egipto y ta
Seor
bo
Dios
a saca bo for di ey cu man poderoso y cu brasa habri (Dt
5, 15).

2058. E dies palabranan ta resumi y ta proclama e ley di Dios:


E palabranan aki Seor a papia cu henter boso asamblea riba e sero 1962
for di memey di e candela, e nubia y e scuridad inmenso, na bos halto:
y e no a aadi nada mas. Anto el a skirbi nan riba dos tabla di piedra
y a duna mi nan (Dt 5, 22). Pesey e dos tablanan aki yama
e Testimonio (Ex 25,16), asina ta cu nan ta contene e clausulanan di
e aliansa cu a keda estableci entre Dios y su pueblo. Mester a deposita
e Tablanan di e Testimonio ey den e arca (Ex 25, 16; 40, 1-2).
2059. Dios a pronuncia e dies palabranan den e
teofania
707
of aparicion di Dios (Seor a papia cu bo cara cara riba e sero,
for di memey di e candela (Dt 5, 4). Nan ta pertenece na revelacion
di Dios mes y di su gloria. E regalo di e Mandamentonan ta e regalo 2823

Cf por ehempel, Os 4, 2; Jr 7, 9; Ez 18, 5-9

698

di Dios mes y di su santo boluntad. Door di publica su boluntad,


Dios ta revela su mes na su pueblo.
2060. E regalo di e mandamentonan y di e Ley ta parti di
e aliansa cu Dios a cera cu esnan cu ta pertenece na
dje. Den Exodo, ta duna revelacion di e dies
palabranan entre e proposicion di e aliansa10
y su ratificacion11, despues cu e pueblo a compromete
62
su
mes
di haci tur loke Seor a bisa y di obedece e aliansa
(Ex
24,
7).
No a transmiti e Decalogo sin corda e aliansa prome
(Seor nos Dios a cera un aliansa cu nos na Horeb: Dt
5, 2).
2061. E mandamentonan ta haya nan pleno nificacion den e aliansa.
Segun Scritura, bida moral di hende tin henter su nificacion den y pa
medio di e aliansa. E prome di e dies palabranan ta corda nos cu
Dios a stima su pueblo prome:

2086

Ya cu hende, como castigo pa pica, a pasa for di paraiso di libertad pa


sclavitud di e mundo aki, e prome expresion di e Decalogo, e prome
palabra di mandamentonan di Dios ta referi na libertad: Mi ta Seor
bo Dios, cu a saca bo for di tera di Egipto, for di e cas di sclavitud
(Ex 20, 2; Dt 5, 6)12.

2062. E mandamentonan mes, na moda di bisa, ta bini na di dos luga:


nan ta expresa e implicacionnan di ta pertenece na Dios pa medio
142di e aliansa cu a keda estableci. E existencia moral ta e contesta
2002na e iniciativa amoroso di Seor. E ta e reconocimento y homenahe
na Dios y un glorificacion di gratitud. E ta coopera cu e plan cu Dios
ta sigui den historia.
2063. E aliansa y e dialogo entre Dios y hende tambe ta confirma
door di e hecho cu tur e debernan ta poni den e prome persona
(Ami ta Seor) y dirigi pa Dios na un otro suheto (abo). Den tur
87810

Cf Ex 19
Cf Ex 24
12
ORIGEN, Homiliae in Exodum, 8, 1
11

699

e mandamentonan di Dios, e pronomber personal singular ta nombra


e destinatario. Dios ta anuncia su boluntad na cada persona
en particular, na mes momento cu e ta anuncie na henter e pueblo:
Seor a prescribi e amor pa Dios y el a sia hende practica husticia pa
nan prohimo, pa hende no ta ni inhusto, ni indigno di Dios. Pues, pa
medio di e Decalogo Dios a prepara hende pa bira su amigo y pa biba
den harmonia cu su prohimo... E palabranan di e Decalogo ta keda
mescos pa nos cu ta Cristian tambe. En bes di aboli nan, a amplia
y desaroya nan cu binida di Seor den carni bibo13.

Decalogo den Tradicion di Iglesia


2064. Fiel na ehempel di Hesus, e tradicion di Iglesia a reconoce
e importancia y nificacion primordial di e Decalogo.
2065. For di tempo di San Agustin, e Dies Mandamentonan a ocupa
un luga predominante den e catisashi di candidato pa bautismo y di
e fielnan. Den siglo diescinco e custumber a nace pa recita
e mandamentonan di e Decalogo den formula cu ta rima, facil pa
memorisa y den forma positivo. Te dia di awe e formulanan aki ta na
uzo. E catisashinan di Iglesia cu frecuencia a expone e moral Cristian
door di sigui loke e Dies Mandamentonan ta ordena.
2066. E division y numeracion di e Mandamentonan a varia den curso
di historia. E actual catisashi ta sigui e division di e Mandamentonan
estableci pa San Agustin, cual a bira tradicional den Iglesia Catolico.
E mesun division aki ta na vigor den confesion Luterano. E Padernan
Griego a traha un division un poco diferente, cu Iglesia Ortodoxo
y comunidad Reforma ta uza.
2067. E Dies Mandamentonan ta expresa kico ta e exigencia den
e amor pa Dios y e amor pa prohimo.
Mescos cu caridad ta comprimi e dos mandamentonan na cualnan Dios
a relata henter e Ley y e profetanan... asina tambe a ofrece e Dies

13

SAN IRENEO, Adversus haereses, 4, 16, 3-4

1853

700
Mandamentonan riba dos tabla. Tres tabata skirbi riba un tabla y shete
riba e otro tabla14.

2068. E Concilio di Trento ta sia cu e Dies Mandamentonan ta


obligatorio pa Cristian y cu hende husto keto bay ta obliga di cumpli 1993
cu nan15. Y e di dos Concilio di Vaticano ta confirma cu: e
obisponan como e sucesornan di e apostelnan, ta ricibi 888
di Seor... e mision di sia tur pueblo. Tambe e mision di
predica e Evangelio na henter mundo, pa tur hende
haya salbacion pa medio di fe, bautismo
y cumplimento cu e Mandamentonan16.
Unidad di Decalogo
2069. E Decalogo ta forma un totalidad coherente. Cada
palabra
2534
ta referi na cada un di e otronan y na tur di nan; cada
uno na su turno ta condiciona otro. E dos tablanan ta
ilumina otro mutuamente; nan ta forma un unidad
organico.
Peca
contra
un mandamento
ta
igual
na viola tur e otronan17. Un hende no por honra un otro hende
sin bendiciona Dios cu ta su Creador. Un hende no por adora Dios,
sin stima tur hende crea pa Dios. E Decalogo ta trece unidad den
bida religioso y bida social di hende.
Decalogo y ley natural
2070. E Dies Mandamentonan ta pertenece na revelacion di Dios. Na
momento nan ta sia nos e berdadero humanidad di hende. Nan ta
clarifica e debernan esencial, pues indirectamente, e derechonan
fundamental cu ta di acuerdo cu e naturalesa di e persona humano.
E Decalogo ta contene un expresion privilegia di e ley natural:

1955mes

14

SAN AGUSTIN, Sermones, 33, 2, 2: PL 38, 208


Cf Concilio di Trento: DS, 1569-1570
16
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 24
17
Cf St 2, 10-11
15

701
For di cuminsamento Dios a pone den curason di hende e debernan
di e ley natural. Despues e tabata complaci pa corda hende riba
e debernan ey. Esaki tabata e Decalogo18.

2071. Aunke nan ta accesibel basa puramente riba


toch a revela e mandamentonan di e
Decalogo. Pa haya comprondemento completo y berdadero di e
exigencianan di e ley natural, humanidad pecaminoso tabatin mester
di e revelacion aki:

1960rasonamento,

Un splicacion completo di e mandamentonan di e Decalogo a bira


necesario den e estado di pica, pasobra a nubla e lus di rasonamento
y e boluntad a bay perdi19.
1777divino

Nos conoce e mandamentonan di Dios pa medio di e revelacion


cu e Iglesia a ofrece nos y pa medio di e bos di consenshi

moral.
Obligacion di Decalogo
2072. Door di expresa e debernan fundamental di hende pa cu Dios 1958
1858y pa cu su prohimo, e Dies Mandamentonan ta revela, den su
contenido primordial, deber grandi. Fundamentalmente nan no ta
cambia y nan ta keda obligatorio pa semper y tur caminda. No ta
exonera ningun hende di nan. Dios a graba e Dies Mandamentonan
den e curason humano.
2073. Obedece e Mandamentonan, tambe ta implica e debernan cu
den nan mes tin un materia no mucho pisa. Asina ta, uzo di lenguahe
abusivo ta prohibi pa e di cinco mandamento, pero e lo ta un ofensa
grandi solamente a base di e circunstancianan of a base di e intencion
di e pecador.
Sin Mi bo no por haci nada

18
19

SAN IRENEO, Adversus haereses, 4, 15, 1


SAN BUENAVENTURA, In libros sententiarum, 4, 37, 1, 3

702

2074. Hesus ta bisa: Ami ta e mata y boso ta e takinan. Esun cu keda 2732
den mi, manera ami den dje, lo duna hopi fruta, pasobra sin mi boso
no por haci nada (Hu 15, 5). E fruta na cual ta referi den
e palabranan aki ta e santidad di un bida haci fertil pa medio di union 521
cu Cristo. Si nos kere den Hesucristo, forma parti di su misterionan
y cumpli cu su mandamentonan, e Salbador mes lo stima, den nos, su
Tata y su rumannan, nos Tata y nos rumannan. Pa medio di Spirito
Santo Su persona ta bira e norma bibo y interior di nos obranan.
Esaki ta mi mandamento, stima otro manera Ami a stima boso
(Hu 15, 12).
RESUMEN
2075. Ki bondad mi mester haci pa mi haya bida eterno? Si bo kier
haya bida eterno, bo mester cumpli cu e mandamentonan
(Mt 19, 16-17).
2076 Cu ehempel di su bida y pa medio di su predicashinan, Hesus
a duna testimonio di e validez permanente di e Decalogo.
2077. E regalo di e Decalogo a sali for di e aliansa cu Dios a cera cu
su pueblo. E mandamentonan di Dios ta haya nan berdadero
nificacion denter y pa medio di e aliansa aki.
2078. Fiel na e Scritura y di acuerdo cu e ehempel di
Hesus, tradicion di Iglesia semper a reconoce e
importancia y nificacion primordial di e Decalogo.
2079. E Decalogo ta forma un unidad organico den cual cada
palabra of mandamento ta referi na tur e otronan poni
hunto. Peca contra un mandamento ta igual na viola henter
e Ley20.
2080. E Decalogo ta contene un expresion privilegia di e ley natural.
Nos conoce door di revelacion divino y door di rasonamento
humano.
20

Cf St 2, 10-11

703

2081. Den nan contenido fundamental e Dies Mandamentonan


ta afirma obligacion grandi. Sinembargo, obedece
e obligacionnan ey tambe ta implica obligacion cu den
nan mes tin un materia no mucho pisa.
2082. Pa medio di su gracia Dios ta haci posibel pa nos cumpli
cu locual e ta ordena.

704

CAPITULO UNO
STIMA SEOR BO DIOS CU HENTER BO
CURASON Y CU HENTER BO ALMA Y CU
HENTER BO MENTE
2083. Hesus a resumi e debernan di hende pa cu Dios den e dicho aki:
Stima Seor bo Dios cu henter bo curason, cu henter bo alma
y cu henter bo mente (Mt 22, 37)1. E palabranan aki inmediatamente 367
ta sigui e yamada solemne: Scucha Israel, Seor nos Dios ta e unico
Seor (Dt 6, 4).
Dios a stima nos prome. Nos ta corda e amor di e Unico Dios
den e prome di e dies palabranan. Despues, na manera explicito,
e mandamentonan ta fiha e contesta di amor cu hende ta yama pa duna 199
su Dios.
ARTICULO 1.

PROME MANDAMENTO

Ami ta Seor bo Dios, cu a saca bo for di tera di Egipto, e cas


di sclavitud. No sirbi ningun otro dios, cu no ta ami. No traha ningun
imagen di dios falso, ni di nada cu tin parecido di algo cu ta ariba den
shelo, of cu ta riba tera, of cu ta den awa bou di tera; no hinca rudia
pa nan y no adora nan (Ex 20, 2-5)2.
Ta skirbi: Seor bo Dios solamente bo mester adora y ta E so bo
mester sirbi (Mt 4, 10).

I.

LO BO ADORA SEOR BO DIOS SO


Y TA E SO LO BO SIRBI

2084. Dios ta revela su mes door di recorda nos su accion


todopoderoso, bondadoso y liberador den e historia di esun cu ken
E ta papia: Mi a saca bo for di tera di Egipto for di cas di sclavitud. 2057
E prome palabra ta contene e prome mandamento di e Ley: Adora
Seor bo Dios y sirbiE... No sirbi niun otro Dios cu no tAmi
1
2

Cf Lc 10, 27: y cu henter bo forsa


Cf Dt 5, 6-9

705
398

(Dt 6, 13-14). E prome yamada y demanda husto di Dios ta pa hende


aceptE y adorE.

2085. E unico y berdadero Dios ta revela su gloria na Israel 3.


200E revelacion di e vocacion y e berdad di ser humano ta mara na
1701e revelacion di Dios. E vocacion di ser humano ta pa manifesta Dios
pa medio di su obranan humano y di acuerdo cu su condicion di ta un
criatura traha segun e imagen y semehansa di Dios:
Nunca lo tin un otro Dios, Trifon y nunca tabata existi uno for
di cuminsamento di mundo... cu esun cu a crea y aregla e universo.
Nos no ta kere cu nos Dios ta diferente for di esun di bo. E ta e mesun
cu a saca bo antepasadonan for di Egipto pa medio di su man
poderoso y su brasanan habri. Nos no ta pone nos speransa den
ningun otro Dios, pasobra no tin ningun otro, sino den e mesun Dios
cu abo ta pone bo confiansa: e Dios di Abraham, Isaac y Jacob4.

2086. E prome mandamento ta abarca fe, speransa y caridad. Ora nos


212bisa Dios nos ta papia di un ser constante cu no ta cambia, semper
mescos, fiel y perfectamente husto. Consecuentemente nos mester
acepta su palabranan y pone fe completo den djE y acepta
su autoridad. E ta todopoderoso, clemente y infinitamente bon...
Ta ken por keda sin pone tur speransa den djE? Ta ken por keda sin
stimE si mira e tesoronan di bondad y amor cu el a drama riba nos?
Pesey Dios ta uza e formulacion den Scritura na cuminsamento
2061y na final di Su mandamentonan: Ami ta Seor5.
1814-1816Fe

2087. Nos bida moral tin su fuente den fe den Dios cu ta


su amor na nos. San Pablo ta papia di e
obediencia di fe (Rm 1, 5)6 como nos prome deber. E ta mustra
cu
desconocemento
di
Dios

143revela

Cf Ex 19, 16-25; 24, 15-18


SAN JUSTINO, Dialogus cum Thryphone Judaeo, 11, 1
5
Catisashi Rom, 3, 2, 4
6
Cf Rm 16, 26
4

706

ta e principio y splicacion di tur desviacion moral 7. Nos deber pa cu


Dios ta pa kere den djE y duna testimonio di djE.
2088. E prome mandamento ta rekeri nutricion y proteccion di nos
fe cu prudencia y vigilancia y rechaso di tur cos cu ta contra
e mandamento ey. Tin diferente manera pa peca contra fe:
Duda intencional encuanto fe ta nifica, rechasa of nenga
di acepta como berdad loke Dios a revela y loke Iglesia ta propone
pa kere. Duda involuntario ta referi na duda pa kere, dificultad
pa surpasa obstaculo relaciona cu fe, of tambe ansha causa pa scuridad
di e duda ey. Si intencionalmente bo fomenta duda e por haci
bo spirito ciego.

157

2089. Incredulidad ta igual na menosprecia e berdad revela, of nenga


conscientemente pa bay di acuerdo cu e berdad ey. Herehia 162, 817
ta nengamento persistente, despues di a ricibi bautismo, di un berdad
cu mester kere cu fe divino y catolico, of un duda persistente
di e mesun berdad ey; apostasia ta e rechaso total di fe Cristian; cisma
ta nenga di somete na e Sumo Pontifice Romano of nenga di comunica
cu miembro di Iglesia cu ta cay bou di dje8.
Speransa

1817-1821

2090. Ora Dios revela Su mes y ta yama e ser humano, e ser humano
ey no por responde completamente na e amor divino riba su mesun
forsa. E mester spera cu Dios lo dune e capacidad pa e, na su turno,
stima Seor y actua conforme cu e mandamentonan di caridad. 1996
Speransa ta spera cu confiansa e bendicion divino y e vision sagrado
di Dios; e ta tambe e temor pa ofende Dios Su amor y pa yama
Su castigo riba bo.
2091. E prome mandamento tambe ta trata pica contra speransa, esta
desesperacion y arogancia.
Desesperacion ta pone cu hende no ta spera di haya salbacion
personal cerca Dios mas, no ta spera di haya salbacion mas, ni pordon
pa su picanan. Desesperacion ta contrario na Dios su bondad 1864
7
8

Cf Rm 1, 18-32
CDC, 751

707

y husticia pasobra Seor ta fiel na Su promesanan y fiel na Su


misericordia.
2092. Tin dos sorto di arogancia. Sea cu hende ta depende riba su
propio capacidadnan, (sperando asina di por salba su mes sin ayudo di 2732
shelo), of e ta conta sin mas cu Dios Su poder todopoderoso of
su misericordia (sperando di haya Su pordon sin cu e converti
y di haya gloria sin merece).
1822-1829Caridad

2093. Fe den amor di Dios ta encera e yamada y e deber pa responde


cu amor sincero na caridad divino. E prome mandamento ta ordena
nos pa stima Dios mas cu tur cos y stima tur criatura na Su nomber
y pa medio di djE9.
2094. Por peca contra amor di Dios na varios manera:

indiferencia ta neglisha of ta descuida caridad divino; e ta nenga


existencia di bondad divino, e ta desprecia su iniciativa atento
y su poder;

ingratitud no ta reconoce of ta nenga di reconoce amor divino


y ta nenga di paga e amor aki cu amor;

falta di entusiasmo ta duda of neglisha pa responde na amor


divino; e por implica cu un hende ta nenga pa entrega su mes na
impulso di caridad.
2733
apatia of flohera spiritual ta bay asina leu pa nenga di acepta
e goso cu ta bini di Dios y di sinti disgusto pa bondad divino.
odio pa Dios ta bini di orguyo. E ta contrario na amor di Dios,
2303
kende su bondad e ta rechasa y kende e ta maldiciona como
esun cu ta prohibi pica y ta duna castigo.
II.

SIRBIE SOLAMENTE

2095. E virtudnan teologal di fe, speransa y caridad ta informa


y ta duna bida na e virtudnan moral. Pues caridad ta laga nos duna
1807Dios loke nos como sernan crea ta debE den tur husticia. E virtud
di religion ta haci posibel pa nos tin e actitud aki.
9

Cf Dt 6, 4-5

708
2628Adoracion

2096. Adoracion ta e prome acto di virtud di religion. Adora Dios


ta nifica reconocE como Dios, como e Creador y Salbador, como
e Seor y Doo di tur cos cu ta existi, como Amor infinito
y misericordioso. Adora Seor bo Dios y sirbiE solamente (Lc 4, 8),
Hesus ta bisa, citando Deuteronomio 10.
2097. Adora Dios ta nifica reconoce, respetuosamente y den absoluto 2807
sumision, e nada cu e ser crea ta, kende no lo a existi si no ta pa
Dios. Adora Dios ta nifica honrE y exaltE y na mesun momento
humiya bo mes, manera Maria a haci den Magnificat, confesando cu
gratitud cu El a haci cos grandi y cu su nomber ta santo 11. Adoracion
di e unico Dios ta libera e ser humano di isolacion propio, di sclavitud
di pica y di idolatria di mundo.
Oracion

2558

2098. Ta realisa e actonan di fe, speransa y caridad cu e prome


mandamento ta ordena den oracion. Halsamento di e spirito
den direccion di Dios ta expresa nos adoracion pa Dios: oracion
di alabansa y gradicimento, intercesion y peticion. Oracion ta un
condicion indispensabel pa por obedece e mandamentonan di Dios.
Ta necesario pa resa semper sin perde curashi (Lc 18, 1).
2742
Sacrificio
2099. Ta na su luga pa ofrece sacrificio na Dios como seal
di adoracion y gratitud, suplica y comunion: Cada acto asina, pues
di tene na Dios den comunion di santidad ganando asina bendicion,
ta un sacrificio sincero12.

613

2100. Pa sacrificio externo por ta sincero, e mester ta e expresion


di sacrificio spiritual: Mi sacrificio na Dios ta un curason kibra
2711
10

Cf Dt 6, 13
11
Cf Lc 1, 46-49
12
SAN AGUSTIN, De civitate Dei, 10, 6

709
614

618y

arepenti... (Sal 51, 19). E profetanan di e Aliansa Bieu


cu frecuencia a denuncia e sacrificionan cu no tabata di curason 13
ni compaa cu amor pa prohimo14. Hesus ta recorda e palabranan
di profeta Hosea: Mi kier misericordia, no sacrificio (Mt 9, 13;
12, 7)15. E unico sacrificio perfecto ta esun cu Cristo a ofrece na cruz
como ofrenda total na e amor di Tata y pa nos salbacion 16. Door di uni
nos mes na su sacrificio nos por haci nos bida un sacrificio na Dios.
Promesa y Voto solem

2101. Den hopi circunstancia, e Cristian ta yama pa haci promesa


Dios. Bautismo y Confirmacion, Matrimonio y Ordenacion semper
ta exigi promesa. For di devocion personal tambe, e Cristian por
priminti Dios cierto acto, cierto oracion, cierto limosna, cierto
1064peregrinacion etc. Fieldad na promesa haci na Dios ta un seal
di e respet na e Mahestad Divino y di amor pa un Dios fiel.
1237na

2102. Un voto (promesa solem) ta un promesa liber y consciente


na Dios encuanto un posibel y miho bienestar cu pa forsa di virtud
di religion mester cumpli cu ne 17. Un voto (promesa solem) ta un acto
di devocion den cual e Cristian ta consagra su mes na Dios,
of ta primintie un bon obra. Door di cumpli cu e promesa solemne
e ta duna Dios loke a priminti y consagra na Dios. E hechonan
di Apostel ta mustra nos San Pablo dedica pa cumpli cu e promesanan
solemne cu el a haci18.
19732103.

Iglesia ta reconoce cu tin un balor ehemplar di voto pa practica


e consehonan evangelico19:

914

13

Mama Iglesia ta contento cu e tin den dje hopi homber y muhe


cu ta purba logra mas di acerca e sacrificio propio di e Salbador
y ta mustra esey mas cla door di pasa den pobresa cu e libertad

Cf Am 5, 21-25
Cf Is 1, 10-20
15
Cf Os 6, 6
16
Cf Hb 9, 13-14
17
CDC, 1191, 1
18
Cf Hch 18, 18; 21, 23-24
19
Cf CDC, 654
14

710
di e yiunan di Dios y ta renuncia nan propio boluntad: nan ta somete
nan mes na hende pa Dios y den nan afan pa logra perfeccion nan
ta bay mas leu di loke ta e deber, pa mas completo nan parce e Cristo
obediente20.
Den cierto caso y pa motibo importante, Iglesia por dispensa un hende
di su votonan (promesanan solem) y otro promesanan21.

Deber social di religion y derecho di tin libertad religioso


2104. Tur hende ta obliga di busca e berdad, specialmente pa loke ta
concerni Dios y su Iglesia y unabes nan conoce, nan mester brasa 2467
y practica e berdad ey 22. E deber aki ta sali di e propio dignidad
di e ser humano23. E no ta contradeci un respet sincero pa diferente
religion cu hopi biaha ta refleha un rayo di e berdad ey cu ta ilumina
tur hende24, ni tampoco e exigencia di caridad, cu ta encurasha
Cristian pa trata cu amor, cautela y pasenshi, esnan cu ta biba den 851
pica of den ignorancia pa loke ta trata religion25.
2105. E deber di duna Dios culto sincero ta coresponde na e ser
humano tanto individualmente como socialmente. Esaki ta e doctrina
tradicional catolico encuanto e deber moral di hende y sociedad pa cu
e religion berdadero y e unico Iglesia di Cristo 26. Door di evangelisa 854
hende constantemente, Iglesia ta purba logra cu nan lo por penetra cu
e spirito Cristian den e mentalidad y moral, e ley y structura
di e ambiente den cual nan ta biba27. E deber social di tur Cristian 898
ta pa respeta y lanta den cada hende e amor pa loke ta berdad y loke ta
bon. E ta exigi di nan pa duna di conoce e culto di e unico berdadero
religion cu ta presente den Iglesia Catolico y apostolico 28. Un
Cristian ta yama pa ta e luz di mundo 29. Pues, Iglesia ta
20

Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 42


Cf CDC, 692; 1192-1197
22
Concilio di Vaticano II, Dignitatis humanae, 1
23
Ibid., 2
24
Concilio di Vaticano II, Nostra aetate, 2
25
Concilio di Vaticano II, Dignitatis humanae, 14
26
Ibid., 1
27
Concilio di Vaticano II, Apostolicam actuositatem, 13
28
Cf Concilio di Vaticano II, Dignitatis humanae, 1
29
Cf Concilio di Vaticano II, Apostolicam actuositatem, 13
21

711

manifesta
cu
Cristo
ta Rey di tur creacion y particularmente di sociedad humano 30.
2106. No mester forsa un hende pa actua contra su conviccion,
tampoco mester stroba un hende di actua di acuerdo cu su consenshi 160, 1782
den asunto religioso, ni priva, ni den publico, ni individualmente, ni 1738
hunto cu otro31. E derecho aki ta basa riba e mesun naturalesa di e ser
humano, kende su dignidad ta permitie libremente pa acepta e berdad
divino cu ta transcende e orden temporal. Pa e motibo aki e ta sigui
existi te hasta den esnan cu no ta cumpli cu nan deber di busca
e berdad y tene nan mes na dje32.
2107. Si pa motibo di circunstancia di un pueblo particular, den
organisacion constitucional di un estado, ta duna reconocemento civil
special na un solo comunidad religioso, mester reconoce y respeta
e derecho di libertad religioso di tur ciudadano y di tur comunidad
religioso tambe33.
2108. E derecho di libertad religioso no ta un permit moral pa keda
na desviacion di religion 34, ni un supuesto licencia pa tal
desviacion35, pero mas bien un derecho natural di e ser humano riba
libertad civil, pues hayando libertad di obligacion externo di parti
di autoridad politico, denter di un limite husto, den asunto di religion.
Mester reconoce e derecho natural aki den e orden huridico di
e sociedad di tal manera cu e ta constitui un derecho civil 36.

1740mara

2109. E derecho di libertad di religion riba su mes no por ta sin


ni por limite solamente pa medio di un orden publico
cu a nace na un manera positivista of naturalista 38. Uzando cautela

2244limite37,

Cf Leo XIII, enc. Immortale Dei; PIO XI, enc. Quas


primas, 8, 20
31
Concilio di Vaticano II, Dignitatis humanae, 2
32
Ibid.
33
Concilio di Vaticano II, Dignitatis humanae, 6
34
Cf LEO XIII, enc. Libertas praestantissimum, 18
35
Cf PIO XII, discurso di 6 di december 1953
36
Cf Concilio di Vaticano II, Dignitatis humanae, 2
37
Cf PIO VI, breve Quod aliquantum
38
Cf PIO IX, enc. Quanta cura

1906

712

politico, mester determina pa cada situacion social, e limitenan


husto cu ta inherente na dje, di acuerdo cu e exigencianan
di e bienestar comun y pa medio di e autoridad civil mester ratifica
nan segun norma legal cu ta cuadra cu e orden moral obhetivo 39.

39

Concilio di Vaticano II, Dignitatis humanae, 7

713

III.

NO SIRBI NINGUN OTRO DIOS, SINO AMI

2110. E prome mandamento ta prohibi pa adora otro dios cu e unico


Seor, cu a revela Su mes na Su pueblo. E ta prohibi supersticion
y anti-religiosidad. Den cierto sentido supersticion ta representa
un exceso perverso di religion; anti-religiosidad ta un vicio, contrario
na e virtud di religiosidad door cu esaki ta ausente.
Supersticion
2111. Supersticion ta e desviacion di sintimento religioso y di
e practicanan cu e sintimentonan aki ta impone. E por afecta te hasta
e adoracion cu nos ta ofrece na Dios berdadero, por ehempel ora un
hende ta atribui un importancia magico na cierto practica, cu riba su
mes ta legitimo of necesario. Si atribui eficacia na solamente
e elementonan externo di oracion of di seal sacramental, los
di e disposicion interno cu nan ta exigi, esey ta igual na supersticion 40.
Idolatria
2112. E prome mandamento ta condena politeismo. E kier pa hende
no reconoce, ni venera otro divinidad cu no ta e unico Dios berdadero. 210
Scritura ta recorda constantemente e rechaso di idolo di plata
y di oro, obra di man di hende, cu tin boca, pero nan no ta papia;
nan tin wowo, pero nan no ta mira. E idolonan bashi aki ta haci esnan
cu ta adora nan bashi tambe: Esnan cu traha nan y tambe esnan
cu ta confia den nan, ta mescos cu nan (Sal 115, 4-5. 8)41. Dios,
sinembargo, ta e Dios bibo (Yoz 3, 10; Sal 42, 3 etc.), cu ta duna bida
y cu ta interveni den historia.
2113. Idolatria no ta referi solamente na culto falso di pagano.
E ta keda un tentacion constante contra fe. Idolatria ta consisti den 398
haci divino loke no ta Dios. Hende ta comete idolatria tur ora cu 2534
e honra y venera un ser crea en bes di Dios, sea cu ta trata di dios falso
of demonio (por ehempel, satanismo), poder, placer, rasa, 2289
un antepasado, e estado, placa, etc. Hesus ta bisa: Bo no por sirbi
40
41

Cf Mt 23, 16-22
Cf Is 44, 9-20; Jr 10, 1-16; Dn 14, 1-30; Ba 6; Sb 13, 1-15, 19

714
2473Dios

y placa (Mt 6,24). Hopi martir a muri pasobra nan a nenga


di adora e bestia42, pasobra nan a nenga te hasta pa simula tal
adoracion. Idolatria ta rechasa e condicion unico di Seor cu Dios ta;
pesey e ta incompatibel cu comunion divino43.
2114. Bida humano ta unifica su mes den adoracion di Dios Unico.
E mandamento pa adora solamente Seor ta integra e ser humano
y ta salbe di un desintegracion sin fin. Idolatria ta un trocemento
di e sentido religioso cu un ser humano ta nace cu ne. Un hende cu
ta comete idolatria ta un hende cu ta aplica su nocion indestructibel
di Dios pa cualkier cos cu no ta Dios44.
Prediccion y magia

2115. Dios por revela e futuro na su profetanan of na otro santo.


Sinembargo, actitud Cristian sano ta consisti den pone bo mes
305cu confiansa den man di Providencia pa loke ta trata e futuro y pone
un banda tur curiosidad inapropia encuanto e futuro. Di otro banda,
keda sin tene cuenta cu futuro por nifica un falta di responsabilidad.
2116. Mester rechasa tur forma di prediccion: acudi pa ayudo cerca
Satanas of otro demonio, yama spirito di morto of otro practica cu den
forma eroneo supuestamente ta revela e futuro 45. Consulta
horoscopo, astrologia, lesamento di man, interpretacion di vorbor
y di destino, e fenomeno di clarividencia y acudi pa ayudo cerca
medium, nan tur ta sconde un deseo pa poder riba tempo,
riba historia y den e analisis final riba ser humano, como tambe
un deseo pa gana proteccion di poder oculto. Nan ta contradeci
e honor, respet y e temor amoroso cu nos debe solamente Dios.
2117. Tur practica di magia of bruheria, caminda un hende ta purba
domina poder oculto, pa pone nan na su servicio y pa obtene un poder
sobrenatural riba otro te hasta si esaki ta pa nan restablece nan salud
ta seriamente contra e virtud di religion. E practicanan aki ta mas
42

Cf Rev 13-14
Cf Ga 5, 20; Ef 5, 5
44
ORIGEN, Contra Celsum, 2, 40
45
Cf Dt 18, 10; Jr 29, 8
43

715

condenabel ainda ora esaki ta intenciona pa haci dao na otro, sea cu


nan ta recuri of no na intervencion di demonio. Bisti amuleto tambe
ta desaprobante. Spiritismo frecuentemente ta implica practica
di reymento of di magia. Ta pesey Iglesia ta adverti e fielnan pa tene
cuidou cu esaki. Recuri na remedi cu nan ta yama tradicional,
no ta haci legitimo e yamada riba poder maligno, ni pa explota
credibilidad di prohimo.
Anti-religiosidad
2118. E prome mandamento di Dios ta condena e picanan principal
di anti-religiosidad: tenta Dios cu palabra of acto, sacrilegio y simonia
(comercialisacion di funcion spiritual).
2119. Tenta Dios ta consisti den pone Su bondad y poder omnipotente
na prueba cu palabra of acto. Asina Satanas kier a induci Hesus pa 394
e tira su mes abou for di e Tempel y door di e gestion aki forsa Dios pa
actua46. Hesus a opone Satanas cu palabra di Dios: No pone Seor bo
Dios na prueba (Dt 6, 16). E desafio pa tenta Dios di tal forma ta
herida e respet y confiansa cu nos debe nos Creador y Seor. Semper 2088
esey ta crea duda den Su amor, Su providencia y Su poder 47.
2120. Sacrilegio ta profana of trata e sacramentonan y otro acto
liturgico, como tambe persona, cos, of luga consagra na Dios na
un manera indigno. Sacrilegio ta un pica serio, specialmente si e ta
cometi contra Eucaristia, pasobra ta den e sacramento aki e berdadero
Curpa di Cristo ta bira substancialmente presente pa nos 48.
1374
2121. Ta defini e simonia (comercialisacion di funcion liturgico)49
como compra of benta di cos spiritual. San Pedro a contesta e mago
Simon, cu kier a cumpra e poder spiritual cu el a mira den
e apostelnan:Bo plata lo muri hunto cu bo, pasobra bo a pensa cu bo
por a cumpra e don di Dios cu placa (Hch 8, 20). Asina Pedro a tene
su mes na palabra di Hesus: Bo a ricibi sin cu bo a paga, pues duna
1578
46

Cf Lc 4, 9
Cf 1 Co 10, 9; Ex 17, 2-7; Sal 95, 9
48
Cf CDC, 1367; 1376
49
Cf Hch 8, 9-24
47

716

sin haya pago (Mt 10, 8)50. Ta imposibel pa bira doo di bien spiritual
y considera nan bo propiedad y abo nan doo, pasobra nan tin nan
origen den Dios. Solamente for di djE un hende por haya nan, anto por
nada.
2122. Fuera di e ofrendanan determina pa e autoridad competente,
e ministro di Dios no mag cobra pa administra e sacramentonan,
semper e mester evita pa esnan den mester no keda priva di e ayudo
di e sacramentonan pa motibo di nan pobresa 51. E autoridad
competente por fiha e ofrendanan ey di acuerdo cu e principio
cu e pueblonan Cristian mester contribui pa sostene e ministronan
di Iglesia. E trahado ta merece su cuminda (Mt 10, 10)52.
Ateismo
2123. Hopi hende di nos tempo, sea no ta sinti mes, of ta rechasa
29explicitamente e union intimo y vital di hende cu Dios. Pesey mester
considera ateismo como un di e problemanan mas serio di nos
epoca53.
2124. E nomber ateismo ta cubri fenomeno cu ta diferencia hopi.
Un forma hopi comun ta e materialismo practico cu ta limita su
necesidad y aspiracion na espacio y tempo. Humanismo ateista
eroneamente ta kere cu hende ta un meta den su mes y e unico
demiurgo, di su propio historia54. Un otro forma di ateismo
contemporanio ta purba alcansa liberacion di ser humano pa medio di
liberacion economico y social. E ta pretende cu religion, pa motibo di
su naturalesa, ta obstaculisa e liberacion ey door di lanta speransa di
e ser humano den un bida futuro y asina ta gaa e ser humano y ta
descurashe di traha pa logra un miho forma di bida aki na mundo 55.

50

Cf Is 55, 1
CDC, 848
52
Cf Lc 10, 7; 1 Co 9, 5-18; 1 Tm 5, 17-18
53
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 19, 1
54
Ibid., 20, 1
55
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 20, 2
51

717
15352125.

Ya cu ateismo ta rechasa of nenga e existencia di Dios, e ta un


pica contra virtud di religion 56. Por mengua e responsabilidad pa
e pica aki considerablemente si tuma na cuenta e intencionnan
y e circunstancianan. Pa loke ta trata descuido di educacion den fe, e
creyentenan por hunga un papel significante si door di duna splicacion
falso di e doctrina di fe, of door di te hasta biba un bida religioso,
moral of social defectuoso, nan ta sconde, en bes di revela e berdadero
cara di Dios y religion57.
2126. Hopi biaha ateismo ta basa riba un concepto falso di un
autonomia humano asina tanto exagera cu e ta nenga cualkier 396
dependencia di Dios58. Sinembargo, reconoce Dios den ningun forma
ta opone e dignidad di ser humano, ya cu tal dignidad ta basa riba
Dios y ta logra su perfeccion den Dios 59. Pasobra Iglesia 154
ta completamente na altura cu su mensahe ta cuadra cu e deseonan
di mas secreto di e curason humano 60.
Agnosticismo
2127. Agnosticismo ta asumi varios forma. Den cierto caso
e agnostico no ta nenga existencia di Dios; al contrario, e ta acepta
como berdad e existencia di un ser transcendente cu no por revela su
mes y di cual no por bisa nada. Den otro caso e agnostico no ta husga
si Dios ta existi of no, pasobra segun e esey ta imposibel pa proba
of te hasta pa afirma of nenga.
2128. Tin biaha agnosticismo por encera un cierto buscamento
di Dios, pero tambe e por expresa indiferencia, un coremento
pa e kestion di existencia y un consenshi moral floho. Hopi biaha
agnoticismo ta igual na ateismo practico.
IV.

56

NO TRAHA NINGUN IMAGEN

Cf Rm 1, 18
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 19, 3
58
Cf ibid., 20, 1
59
Ibid., 21, 3
60
Ibid., 21, 7
57

36

1036

1159-1162

718
2500

2129. E divino mandamento a implica prohibicion di tur


representacion di Dios pa man di hende. Deuteronomio ta splica:
Ya cu bo no a mira ningun figura riba e dia cu Seor a papia
cu bo na Horeb for di memey di candela, wak pa bo no actua corupto
door di traha imagen di dios falso, den forma di ningun figura... 300
(Dt 4, 15-16). Ta e Dios absolutamente transcendente a revela su mes
na Israel. E ta tur cos, pero na mes momento e ta mas grandi cu tur
su obranan (Sir 43, 27-28). E ta creador di bunitesa (cf Sab 13, 3).
2130. Sinembargo, ya den Testament Bieu, Dios a ordena of permiti
trahamento di imagennan cu a mustra simbolicamente den direccion
di salbacion pa medio di e Verbo encarna: esey tabata e caso cu
e colebra di brons61, e arca di e aliansa y e kerubinanan62.

4762131.

Basando su mes riba e misterio di e Verbo encarna, e di shete


concilio na Nicea (aa 787), pa contraresta e iconoclastanan,
a hustifica e veneracion di icono (imagen sagrado) di Cristo, pero
tambe di Mama di Dios, di angel y di tur e santonan. Door
di a encarna, Yiu di Dios a introduci un orden nobo di imagen.
2132. Veneracion Cristian di imagen no ta contra e prome
mandamento, cu ta prohibi adoracion di idolo. Ta un hecho
cu e honor duna na un imagen ta destina pa esun cu e imagen
ta representa, y esun cu venera un imagen ta venera e persona
cu e imagen ta representa originalmente 63. E honor duna na imagen
di santo ta un veneracion respetuoso 64, pues e no ta adoracion. Esey
ta coresponde solamente na Dios:
No ta ofrece adoracion religioso na imagen cu riba nan mes
ta solamente cos, pero ta mira nan como imagen cu ta conduci nos
na Dios encarna. E movecion cu nos ta haci den direccion di e imagen

61

Cf Nm 21, 4-9; Sb 16, 5-14; Jn 3, 14-15


Cf Ex 25, 10-12; 1 R 6, 23-28; 7; 23-26
63
SAN BASILIO DI CESAREA NA CAPADOCIA, Liber di Spiritu Sancto,
18, 45: PG 32, 149C
64
Concilio di Nicea II: DS; cf Concilio di Trento: ibid., 1821-1825; Concilio
di Vaticano II, Sacrosanctum Conilium, 126; ID., Lumen gentium, 67
62

719
no ta caba den e imagen como tal, pero ta bay cerca locual e imagen
ta representa65.

RESUMEN
2133. Stima Seor bo Dios cu henter bo curason y cu henter bo alma
y cu tur bo forsa (Dt 6, 5).
2134. E prome mandamento ta yama e ser humano pa kere den Dios,
confia den djE y stimE mas cu tur cos.
2135. Adora Seor bo Dios (Mt 4, 10). Adora Dios, resa na djE,
ofrecE adoracion cu E merece, cumpli cu e oracionnan
y e votonan (promesanan solem) haci na djE ta acto
di virtud di religion cu ta cay bou di obediencia na e prome
mandamento.
2136. E deber di ofrece adoracion autentico na Dios ta toca e ser
humano como individuo y como un ser social.
2137. Hende mester por profesa su religion libremente, den priva
y den publico66.
2138. Supersticion ta un desvio for di culto cu nos ta duna e Dios
berdadero. E ta manifesta su mes den idolatria como tambe
den diferente forma di pronostico y di magia.
2139. Provoca Dios den palabra of den acto, sacrilegio y simonia
ta pica di falta di religiosidad cu e prome mandamento
ta prohibi.
2140. Ya cu e ta nenga existencia di Dios, ateismo ta un pica contra
e prome mandamento.

65
66

SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, II-II, 81, 3 ad 3


Concilio di Vaticano II, Dignitatis humanae, 15

720

2141. Veneracion di imagen di santo ta basa riba e misterio


di e Encarnacion di Palabra di Dios. Pues esey no ta contra
e prome mandamento.
ARTICULO 2.

DI DOS MANDAMENTO

No uza nomber di Seor, bo Dios sin mester (Ex 20, 7; Dt 5, 11).


Bo a tende cu a bisa na nos antepasadonan: No lanta testimonio
falso... Pero Ami ta bisa boso, no hura nunca den ningun forma
(Mt 5, 33-34).

721
2807-2815

I.

NOMBER DI SEOR TA SANTO

2142. Di dos mandamento ta prescribi respet pa nomber di Seor.


Mescos cu e prome mandamento, e ta pertenece na virtud di debocion
y mas particularmente e ta maneha nos uzo di palabra den tur asunto
sagrado.
2143. Entre tur e palabranan di Revelacion tin uno cu ta masha
e relevacion di nomber di Dios. Dios ta confia su nomber na
esnan cu ta kere den djE; e ta revela su mes na nan den su misterio
personal. E don di su nomber ta pertenece na e esfera di confiansa
435intimo. E nomber di Seor ta santo. Pa e motibo aki, hende no
mester haci mal uzo di dje. E mester warde den su mente den
adoracion silencioso y afectuoso 67. Solamente pa bendiciona, alaba
y glorifica e nomber di Seor, hende por uze ora e ta papia 68.
203special:

2144. E respet pa su nomber ta un expresion di respet cu nos debe na


e misterio di Dios mes y na e realidad sagrado completo cu e nomber
aki ta evoca. E sintimento pa loke ta sagrado ta parti di e virtud
di debocion:
E sintimentonan di temor y reverencia ta sintimento Cristian of no?
Rasonablemente ningun hende por duda den esey. Nan ta sintimento
cu nos mester tin y na un manera intenso, si nos a obtene e vision
di Dios soberano. Nan ta sintimento cu nos lo tabatin si nos a kere
y a acepta Su presencia. Mes tanto cu nos ta kere cu E ta presente,
mes tanto nos lo tin e sintimentonan en kestion y si nos no tin nan,
ta mescos cu nos no ta realisa, nos no ta kere cu E ta presente 69.

2145. E creyente mester duna testimonio di e nomber di Seor door


70
2472, 427di profesa su fe sin temor . Predicashi y catisashi mester ta satura
cu adoracion y respet pa e nomber di nos Seor Hesucristo.

67

Cf Za 2, 17
Cf Sal 29, 2; 96, 2; 113, 1-2
69
JOHN HENRY NEWMAN, Parochial and plain sermons, 5, 2, pp. 21-22
70
Cf Mt 10, 32; 1 Tm 6, 12
68

722

2146. E di dos mandamento ta prohibi e maluzo di Nomber di Dios,


pues cada uzo inapropia di e nombernan Dios, Hesucristo, pero tambe
di Birgen Maria y tur e santonan.
2147. Promesa haci na otro hende na nomber di Dios, ta haci
un apelacion riba e honor, fieldad, amor pa berdad y autoridad divino. 2101
Nan mester ta hustamente y debidamente respeta. Si un hende
no ta fiel na e nombernan ey, e ta uza nomber di Dios inhustamente
y den cierto sentido e ta haci di Dios un mentiroso 71.
2148. Blasfemia ta opone e di dos mandamento directamente.
Ta papia di blasfemia ora di paden of di pafo ta expresa palabra
di rabia, reproche of desafio contra Dios, ora ta papia malo di Dios,
ora un hende den su palabranan ta falta respet pa Dios; ora ta haci
maluzo di nomber di Dios. San Jacobo ta condena esnan
cu ta blasfemia e nomber honorabel (di Hesus), cu a keda invoca riba
nan (Hac 2, 7). E prohibicion di blasfemia ta conta tambe pa
e expresionnan contra Iglesia di Cristo, contra e santonan y
e asuntonan sagrado. Tambe ta un blasfemia pa uza nomber di Dios pa
tapa practica criminal, pa oprimi pueblo, pa tortura hende of pa mata
nan. E mal uzo di nomber di Dios pa comete un crimen por causa otro
hende pa rechasa religion. Blasfemia ta contrario na respet cu hende ta
1756
debe Dios y su nomber santo. Riba su mes e ta un pica grave 72.
2149. Palabra mahos (maldicion, blasfemia) cu ta maluza nomber
di Dios, pero sin intencion di comete blasfemia, ta demostra falta
di respet pa Seor. Tambe e di dos mandamento ta prohibi uzo magico
di e nomber divino. Nomber di Dios ta grandi ora exprese cu e debido
respet pa grandesa di su Mahestad. Nomber di Dios ta santo
ora exprese cu veneracion y cu temor pa ofende Seor 73.
II.

UZO DI NOMBER DI SEOR SIN MESTER

2150. E di dos mandamento ta prohibi huramento falso. Haci


huramento of hura ta tuma Dios como testigo pa loke un hende
ta afirma. Esey ta nifica cu bo ta invoca e berdad divino como garantia
71

Cf 1 Hu 1, 10
Cf CDC, 1369
73
SAN AGUSTIN, De Sermone Domini in monte, 2, 45, 19: PL 34, 1278
72

723

di bo propio berdad. Un huramento ta compromete nomber di Seor.


Teme Seor bo Dios; sirbi Seor y hura na Su nomber (Dt 6, 13).
2151. Ta nos deber cu Dios di rechasa huramento falso. Como
y Seor, Dios ta norma di tur berdad. Palabra di hende ta sea
di acuerdo cu Dios, of e ta opone Dios, kende ta e Berdad mes. Ora
un huramento ta berdadero y legitimo, e ta accentua e relacion entre
palabra di hende y berdad di Dios. Un huramento falso ta haci
un apelacion riba Dios pa E ta testigo di un mentira.

215Creador

2152. Un hende ta comete perhurio ora e haci un promesa bou


huramento, mientras cu e no tin ningun intencion di cumpli, of ora
1756e no cumpli despues di a priminti bou di huramento. Perhurio ta un
falta di respet serio pa Seor doo di tur palabra. Mara bo mes bou
di huramento pa comete un acto maligno ta contrario na santidad
di e nomber divino.
2476di

2153. Den e Predicashi riba Sero, Hesus a splica e di dos


mandamento: Bo a tende cu nan a bisa e antepasadonan, no haci
huramento falso, pero cumpli na nomber di Dios cu bo huramento.
Pero Ami ta bisa boso, no hura nunca... bo si mester ta si, y bo no
mester ta no; cualkier cos cu bini acerca ta bini di e Malbado
(Mt 5, 33-34. 37)74. Hesus ta sia cu cada huramento ta encera
un referencia na Dios y cu mester honra presencia y berdad di Dios
2466den tur nos palabranan. Haci un apelacion riba Dios cu discrecion
ta bay hunto cu e atencion respetuoso duna na su presencia, cu cada
afirmacion di nos banda ta sea reafirma of menosprecia.
2154. Siguiendo San Pablo75, tradicion di Iglesia ta compronde
palabra di Hesus den sentido cu nan no ta exclui huramento haci
pa motibo serio y husto (por ehempel den corte). Por haci
un huramento cu ta encera nomber divino como testigo di e berdad,
solamente si ta trata di berdad, sensatez (sentidio comun) y
husticia76.

74

Cf St 5, 12
Cf 2 Co 1, 23; Ga 1, 20
76
CDC, 1199, 1
75

724

2155. E santidad di e nomber divino ta prohibi pa uze pa


asunto trivial (no importante di tur dia) y pa haci un
huramento
cu
a
base
1903di e circunstancianan por interprete como aprobacion
duna na un autoridad cu inhustamente ta exigi tal
aprobacion. Si un autoridad civil no legitimo ta exigi un
huramento, por nenga di haci e huramento ey. Mester
nenga di hacie ora ta exigi esey pa rason cu ta contra
e dignidad di hende of di comunion eclesiastico.
III.

E NOMBER CRISTIAN

2156. Ta administra sacramento di Bautismo na nomber di Tata,


di Yiu y di Spirito Santo (Mt 28, 19). Den Bautismo e nomber 232
di Seor ta santifica e ser humano y e Cristian ta ricibi su nomber 1267
den Iglesia. Esaki por ta nomber di un santo, pues di un discipel
cu a biba un bida di fieldad ehemplar na Seor. E patrono santo
ta fungi como un modelo di caridad; nos ta sigur di su intercesion.
E nomber di bautismo tambe por expresa un misterio Cristian of
un virtud Cristian. Mayor, padrino y sacerdote mester percura pa no
scoge un nomber cu ta diferente na e sintimento Cristian 77.
2157. E Cristian ta cuminsa su dia, su oracionnan y su actividadnan
cu seal di cruz: Na nomber di Tata, di Yiu y di Spirito Santo. 1235
Amen. E persona cu batisa ta dedica e dia na gloria di Dios y ta roga
gracia di e Salbador, loke ta pone cu spiritualmente e ta actua manera 1668
un yiu di Tata. E seal di cruz ta fortifica nos den ora di tentacion
y den dificultad.
2158. Dios ta yama cada ken na su nomber 78. Nomber di tur hende
ta sagrado. E nomber ta e imagen di e persona. E ta exigi respet como
seal di dignidad di esun cu ta carge.
2159. E nomber cu un hende haya ta un nomber pa eternidad.
Den e reino cu ta bini, e caracter misterioso y unico di cada persona
marca cu nomber di Dios lo sigui briya cu splendor. Esun cu triumfa,
77
78

CDC, 855
Cf Is 43, 1; Hu 10, 3

725

lo Mi duna di e mana scondi; y lo Mi dune un piedra chikito blanco


y riba e piedra chikito ey un nomber nobo, cu ningun hende no sa,
solamente esun cu ta ricibie (Ap 2, 17). E ora ey mi a mira e lamchi
para riba sero Sion; tabatin 144.000 hende cerca djE. Riba nan frenta
tabatin su nomber y nomber di su tata skirbi (Ap 14, 1).

726

RESUMEN
2160. Oh Seor, nos Seor, ki mahestuoso ta Bo nomber tur rond
di mundo! (Sal 8, 1).
2161. E di dos mandamento ta prescribi respet pa nomber di Seor.
Nomber di Seor ta santo.
2162. E di dos mandamento ta prohibi tur mal uzo di nomber di Dios.
Blasfemia ta uzo di nomber di Dios, di Hesucristo, di Birgen
Maria y di e santonan den un forma ofensivo.
2163. Huramento falso ta haci apelacion riba Dios pa ta testigo di un
mentira. Perhurio ta un ofensa grandi contra Seor cu semper
ta fiel na su promesanan.
2164. No hura, ni riba cabes di e Creador, ni riba cabes
di
ningun
ser crea, si e huramento no ta berdadero of
necesario y si e no ta respetuoso79.
2165. Den Bautismo, e Cristian ta ricibi su nomber den Iglesia.
Mayor, padrino y sacerdote mester percura pa e persona
en kestion haya un nomber Cristian. E patrono santo ta ofrece
un modelo di caridad y e garantia di su oracion.
2166. E Cristian ta cuminsa su oracionnan y su actividadnan cu
e seal di cruz: Na nomber di Tata y di Yiu y di Spirito
Santo. Amen.
2167. Dios ta yama nos tur na nos nomber80.
ARTICULO 3.

DI TRES MANDAMENTO

Respeta e dia di sabat, e mester keda un dia santo. Lo bo traha durante


seis dia y haci tur bo trabou; pero e di shete dia ta sabat consagra
79
80

SAN IGNACIO DI LOYOLA, Ehercicio spiritual, 38


Cf Is 43, 1

727
na Seor bo Dios; riba e dia ey no mag traha (Ex 20, 8-10)81.
A traha sabat pa hende y no hende pa sabat; asina ta e Yiu di Hende
tambe ta Seor riba sabat (Mc 2, 27-28).

I.

DIA DI SABAT

236-348

2168. E di tres mandamento di e Decalogo ta proclama atencion pa


e santidad di e sabat: E di shete dia ta un sabat di descanso solemne
cu ta santo pa Seor (Ex 31, 15).
2169. Papiando di sabat, Santo Scritura ta corda riba creacion:
Pasobra den seis dia Seor a traha tera, lama y tur loke nan ta 2057
contene y a sosega riba di shete dia; ta pesey Seor a bendiciona
e dia di sabat y a santifice (Ex 20, 11).
2170. Santo Scritura tambe ta revela den dia di Seor
un conmemoracion di e liberacion di Israel for di sclavitud na Egipto:
Bo mester corda cu bo tabata un esclavo na tera di Egipto y Seor
bo Dios a saca bo for di ey cu man poderoso y cu brasa habri; pesey
Seor bo Dios a ordena boso pa respeta e dia di sabat (Dt 5, 15).
2171. Dios a duna Israel e sabat pa e respete como un seal
di e aliansa inkebrantabel82. E sabat ta pertenece na Seor y ta keda
un dia santo reserva pa alaba Dios, su obra di creacion y su obranan
di salbacion na fabor di Israel.
2172. Accion di Dios ta sirbi como modelo pa accion humano.
Si Dios, riba e di shete dia, a sosega pa coge un rosea (Ex 31, 17), 2184
anto e ser humano tambe mester sosega y laga otro, specialmente
esnan pober recobra aliento (Ex 23, 12). E sabat ta interumpi trabou
di tur dia y ta introduci un pausa. E ta un dia di protesta contra
sclavitud di trabou y adoracion di placa83.
2173. Evangelio ta relata hopi incidente caminda ta acusa Hesus
di a viola e ley di sabat. Pero Hesus nunca ta keda sin respeta
81

Cf Dt 5, 12-15
Cf Ex 31, 16
83
Cf Ne 13, 15-22; 2 Cro 36, 21
82

582

728

e santidad di e dia aki 84. Cu autoridad E ta duna e ley aki su


interpretacion autentico: A traha e sabat pa hende, no hende pa
e sabat (Mc 2, 27). Cu compasion Cristo ta proclama cu sabat ta
pa haci bon en bes di malo, pa salba hende en bes di destrui hende
(Mc 3, 4). Sabat ta dia di Dios, di misericordia, anto ta e dia pa duna
honor na Dios85. Yiu di Hende ta Seor hasta riba sabat (Mc 2, 28).
II.

DIA DI SEOR
Esaki ta e dia cu Seor a crea; laga nos celebre cu alegria!
(Sal 118, 24).

Dia di Resureccion: creacion nobo


2174. Hesus a lanta for di morto riba e prome dia di siman (Mt 28, 1;
1). Pasobra e ta e di prome dia, e dia
recorda e prome creacion. Pasobra e ta
e di ocho dia cu ta sigui despues di e sabat 86, e ta simbolisa
e creacion nobo cu a cuminsa cu Resureccion di Cristo. Pa Cristian
el a bira e prome di tur dia, e prome di tur fiesta, e Dia di Seor
(H kyriak hmera, dies dominica) e diadomingo:

638Mc 16, 2; Lc 24, 1; Hu 20,


349di Resureccion di Cristo ta

Nos tur ta bini hunto riba dia di solo, pasobra e ta e di prome


dia (despues di e sabat Hudiu, pero tambe e di prome dia) cu Dios
a traha mundo door di transforma confusion di scuridad den materia
y riba e mesun dia aki Hesus nos Salbador a lanta for di morto87.

Diadomingo, plenitud di sabat


2175. Diadomingo ta distingui su mes claramente for di e sabat,
cronologicamente e ta sigui tur siman; pa Cristian e ta bini
na luga di celebracion di e sabat. E berdad spiritual di e sabat Hudiu
ta keda realisa den Pasco di Cristo y e ta anuncia e descanso eterno
di e ser humano den Dios. Pasobra e culto segun Ley a prepara hende

1166cual

84

Cf Mc 1, 21; Hu 9, 16
Cf Mt 12, 5; Hu 7, 23
86
Cf Mc 16, 1; Mt 28, 1
87
SAN JUSTINO, Apologiae, 67, 7
85

729

pa e misterio di Cristo y loke a tuma luga ey, a prefigura cierto aspecto


relaciona cu Cristo88:
Esnan cu a biba segun e orden antiguo di cos, awo a pasa pa un
speransa nobo, nan no ta celebra e sabat mas, sino e dia di Seor,
caminda nos bida ta bendiciona door di djE y pa medio di su morto89.

2176. E celebracion di diadomingo ta cumpli cu e mandamento moral


cu, di naturalesa ta imprimi den curason humano, pa duna Dios
un culto visibel, publico y frecuente, pa corda semper su bondad
universal pa humanidad 90. Celebracion di Dia di Seor ta cumpli
cu e demanda moral di e Aliansa Bieu door di inclui e ritmo y spirito
di esaki den e celebracion semanal duna na Creador y Redentor
di su pueblo.
Eucaristia di Diadomingo
2177. E celebracion dominical di e dia y Eucaristia di Seor ta para
central den bida di Iglesia. Diadomingo ta e dia riba cual ta celebra 1167
e misterio di Pasco den luz di tradicion apostolico y mester cumpli cu
ne den henter Iglesia ya cu e ta e dia santo principal di obligacion 91.
Tambe mester cumpli cu e dia di Nacemento di Seor
Hesucristo, cu Epifania, cu Asencion di Cristo, cu fiesta di Santisimo
Curpa y Sanger di Cristo, cu e fiesta di Maria Mama di Dios,
su Inmaculata Concepcion, su Asuncion, e fiesta di San Hose, e fiesta
di e Apostelnan Pedro y Pablo y e fiesta di Tur Santo92.
2178. E custumber di Cristian pa bini hunto, ta data for di comienso
di e epoca apostolico93. E carta na e Hebreunan ta corda e fielnan
pa no keda sin bini hunto, manera ta e custumber di algun,
pero curasha otro (Hebr 10, 25).

88

Cf 1 Co 10, 11
SAN INACIO DI ANTIOQUIA, Epistula ad Magnesios, 9, 1
90
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, II-II, 122, 4
91
CDC, can. 1246 1
92
CDC, can. 1246 1
93
Cf Ech 2, 42-46; 1 Co 11, 17
89

2043

1343

730
Tradicion ta preserva recuerdo di un exhortacion cu semper ta keda
actual: Bay misa tempran, acerca Seor y confesa bo picanan, arepenti
den oracion... Asisti na liturgia sagrado y divino, finalisa su oracionnan
y no bay prome cu e despedida... Hopi biaha nos a bisa:
A duna bo e dia aki pa oracion y descanso. Esaki ta e dia cu Seor
a crea, laga nos gosa y laga nos ta contento riba e dia aki94.

2179. Un parokia ta un comunidad defini di e fielnan Cristian


1567estableci riba un base duradero denter di un iglesia particular; e cuido
pastoral, bou di e autoridad di e obispo diocesano, ta poni den man
di un pastoor di parokia como su propio cuidado 95. E ta e luga
2691caminda tur e fielnan por bini hunto pa e celebracion di Eucaristia
2226di Diadomingo. E parokia ta introduci e pueblo Cristian den e forma
comun di expresion di bida liturgico: e ta trece e Cristiannan hunto
den e celebracion aki; e ta sia nan e doctrina di salbacion di Cristo;
e ta practica e amor di Seor den bon obra y den amor fraternal:
Na cas bo no por resa manera den misa, caminda tin un multitud
grandi, caminda ta manera for di un solo curason grandi ta dirigi
oracion na Dios y caminda tin algo mas: e union di mente, e harmonia
di alma, e laso di caridad, e oracionnan di e sacerdote 96.

Obligacion di Diadomingo
2180. E mandamento di Iglesia ta specifica e ley di Seor na un
mas detaya: Riba diadomingo y otro dia santo di obligacion,
97
1389e fielnan mester participa den e Santo Sacrificio di Misa .
Ta cumpli cu e mandamento pa participa den Santo Sacrificio
di Misa door di asisti na un Misa celebra segun e ritualnan Catolico
sea riba un dia santo of riba un atardi di e dia anterior 98.
2042manera

2181. Eucaristia di diadomingo ta e fundeshi y confirmacion di henter


e bida Cristian. Ta pa e motibo aki e fielnan ta obliga na participa
den e Eucaristia riba dia di obligacion, nan ta permiti pa keda
94

Sermo de die dominica 2 et 6: PG 86/1, 416C y 421C


CDC, can. 515 1
96
SAN HUAN CRISOSTOMO, De incomprehensibili, 3, 6: PG 48, 725D
97
CDC, can. 1247
98
CDC, can. 1248 1
95

731

cas solamente si pa motibo serio (por ehempel, malesa, cuido


di mucha cu ainda ta na pecho) of si nan propio sacerdote a duna
nan dispensacion99. Esnan cu ta keda sin cumpli cu e obligacion
aki ta comete un pica grandi.
2182. Participacion den e celebracion comunitario di e Eucaristia di
diadomingo ta un testimonio di pertenece y di ta fiel na Cristo y na su 815
Iglesia. Asina e fielnan ta demonstra nan comunion den fe y caridad.
Hunto nan ta duna testimonio di santidad di Dios y di nan speransa
riba salbacion. Bou guia di Spirito Santo nan ta fortalece otro.
2183. Si pa falta di un ministro ordena of pa un otro motibo serio ta
imposibel pa participa den celebracion di e Eucaristia, ta specialmente
recomenda pa e fielnan forma parti di e Liturgia di Palabra si ta
celebra esey den e iglesia di e parokia of den un otro luga sagrado cu
e obispo diocesano ta prescribi, of nan por haci oracion durante un
periodo di tempo apropia, sea personalmente of den seno familiar of,
segun e ocasion ta permiti, den grupo di diferente famia 100.
Dia di gracia y di descanso
2184. Mescos cu Dios a sosega riba e di shete dia di tur su obranan
cu El a haci (Gn 2, 2), bida humano tambe tin un ciclo di trabou 2172
y descanso. E institucion di Dia di Seor ta yuda tur hende pa disfruta
di descanso y tempo liber adecua, pa nan por cultiva nan bida familiar,
cultural, social y religioso101.
2185. Riba diadomingo y otro dia santo di obligacion, e fielnan mester
abstene di trabou of actividad cu ta stroba e culto cu nan ta debe na 2428
Dios, e goso cu ta cuadra cu e Dia di Seor, e hacimento di obra di
caridad y e descanso apropia di e mente y curpa 102. Necesidad di famia
of servicio social importante por forma un hustificacion legitimo pa no
cumpli cu e obligacion di e descanso di diadomingo. E fielnan mester
percura pa hustificacion legitimo no conduci na custumber cu ta
perhudicial pa religion, bida familiar y salud.
9

9
Cf ibid., 1245
CDC, can. 1248 2
101
Cf GS 67 3
102
Cf CDC, can. 1247
100

732
Amor pa e berdad kier logra sosiego sagrado; e obligacion di caridad
ta haci trabou hustifica necesario 103.

2186. E Cristiannan cu tin tempo liber mester corda riba nan


rumannan cu tin e mesun necesidadnan y e mesun derechonan,
sinembargo nan no por tuma sosiego di trabou pa motibo di pobresa of
miseria. Tradicionalmente e diadomingo ta consagra mediante piedad
Cristian na bon obra y servicio humilde na enfermo, na esnan debil
2447y na anciano. Tambe e Cristiannan mester santifica e diadomingo door
di dedica tempo y cuido na nan famia y conocirnan, locual hopi
biaha ta dificil pa haci riba otro dia di siman. Diadomingo ta momento
pa reflexion, silencio, cultura y meditacion cu ta stimula mas
crecemento di bida Cristian di paden.
2187. Pa santifica diadomingo y dia santo ta rekeri un esfuerso
comun. Tur Cristian mester evita di impone innecesariamente riba otro
hende, loke por strobe di respeta e Dia di Seor. Actividad tradicional
2289(deporte, restaurant, etc.) y compromiso social (servicio publico, etc.)
ta exigi cu cierto hende ta traha riba diadomingo, pero toch cada ken
mester percura pa reserva suficiente tempo pe descansa. Cu
moderacion y caridad e fielnan mester percura pa evita exceso
y violencia cu tin biaha tin nan origen den actividad popular
di pasatempo. A pesar di presion economico, poder publico mester
garantisa e ciudadanonan un periodo pa descanso y culto divino. Doo
di trabou tin un obligacion similar pa cu su trahado.
2188. Respetando libertad religioso y bienestar general di tur hende,
Cristiannan mester trata di establece reconocemento di diadomingo
y e dianan santo di Iglesia como dia legalmente liber. Nan mester duna
tur hende un ehempel publico di oracion, respet y alegria y nan mester
defende nan tradicionnan como un contribucion valioso
na bida spiritual di e comunidad. Aunke den caso cu legislacion di un
pais of un otro motibo ta rekeri pa traha riba diadomingo, toch
lo mester biba e dia ey como e dia di nos salbacion cu ta laga nos

2105e

103

SAN AGUSTIN, De civitate Dei, 19, 19: PL 41, 647

733

participa den e reunion festivo aki, e asamblea di esnan cu a nace


como prome y ta inscribi den shelo (Hebr 12, 22-23).
RESUMEN
2189. Respeta e dia di sabat, pa asina mantene santo (Deut 5, 12).
E di siete dia ta un sabat di sosiego solemne, un dia santo
pa Seor (Ex 31, 15).
2190. A reemplasa e sabat, cu a representa coronacion di e prome
creacion, pa diadomingo, cu ta recorda e creacion nobo,
inaugura pa Resureccion di Cristo.
2191. Iglesia ta celebra e dia di Resureccion di Cristo riba diadomingo
e di ocho dia, cu corectamente nan ta yama e Dia
di Seor104.
2192. E Diadomingo... mester respete como e dia principal di fiesta
di obligacion den Iglesia universal105. Riba diadomingo
y otro dia di fiesta di obligacion e fielnan mester participa
na Santo Sacrificio di Misa106.
2193. Riba diadomingo y otro dia santo di obligacion e fielnan
mester... abstene di e preocupacionnan di trabou y di negoshi
cu ta impedi e odoracion debido na Dios, e alegria cu
ta apropia pa Dia di Seor, of e descanso debido pa mente
y curpa107.
2194. E institucion di e diadomingo ta contribui pa tur hende
por disfruta di suficiente sosiego y tempo liber pa por cultiva
nan bida familiar, cultural, social y religioso108.
2195. Tur Cristian mester evita di impone innecesariamente riba
un otro hende, loke por strobe di respeta e Dia di Seor.
104

Cf SC 106
CDC, can. 1246 1
106
CDC, can. 1247
107
Ibid., 1247
108
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 67 3
105

734

735

CAPITULO DOS
STIMA BO PROHIMO MANERA BO MES
Hesus a bisa su discipelnan: Stima otro manera Ami a stima boso
(Hu 13, 34).

2196. Como contesta riba e pregunta encuanto e prome mandamento,


Hesus ta bisa: E di prome ta, Scucha Israel: Seor nos Dios,
ta e unico Seor; y stima Seor bo Dios cu henter bo curason,
y cu henter bo alma y cu henter bo mente y cu tur bo forsa. E di dos
ta esaki, Stima bo prohimo manera bo ta stima bo mes, no tin ningun
otro mandamento mas importante cu esakinan (Mc 12, 29-31).
2822
E apostel San Pablo ta corda nos riba esaki: Esun cu ta stima
su prohimo ta cumpli cu ley. E mandamentonan, no comete adulterio,
no mata, no horta, no codicia y cualkier otro mandamento,
ta un resumen di e siguiente frase, Stima bo prohimo manera
bo ta stima bo mes. Amor no ta haci dao na bo prohimo; pesey
amor ta cumpli completamente cu e ley (Rom 13, 8-10).
ARTICULO 4.

DI CUATER MANDAMENTO

Honra bo tata y bo mama y lo bo biba largo den tera cu Seor bo Dios


lo duna bo (Ex 20, 12; Deut 5, 16).
E tabata obedecido na nan (Lc 2, 51).
Seor Hesus mes a corda nos riba e poder di e mandamento di Dios
aki (Mc 7, 8-13). E Apostel ta sia: Yiu, obedece boso mayornan den
Seor, pasobra esey ta husto. Honra bo tata y bo mama, esaki ta
e di prome mandamento cu ta encera un promesa, pa bo ta feliz
y pa bo biba largo riba mundo (Ef 6, 1-3).1

2197. E di cuatro mandamento ta na cuminsamento di e di dos tabla


di e Decalogo. E ta mustra nos e secuencia den caridad. Tabata
boluntad di Dios, cu mescos cu nE, nos lo honra nos mayornan,
kendenan a duna nos bida y kendenan a sia nos conoce Dios.
1

Cf Deut 5, 16

736

Nos ta obliga di honra y respeta tur esnan cu, pa nos bienestar, Dios
a confia cu Su autoridad.
2198. E mandamento aki ta formula positivamente y ta indica
e debernan cu nos mester cumpli cu nan. E ta introduci e siguiente
mandamentonan cu ta trata respet particular pa bida, matrimonio,
cos di mundo y pa palabra. E ta forma un di e pilarnan di e doctrina
social di Iglesia.

1897

2419

2199. E di cuatro mandamento ta dirigi specialmente na yiunan den


nan relacion cu nan tata y nan mama, pasobra e relacion aki ta esun di
mas universal. Den e mesun forma e tin di haci cu e lasonan parental
entre miembro di e grupo mas amplio di famia. E ta exigi honor,
cario y gratitud pa abuelo y antepasado. Finalmente e ta cubri
e debernan di alumno pa cu e maestro, empleado pa cu doo di trabou,
seguido cu nan lider, ciudadano cu nan pais y cu esnan cu ta manehe
of goberne.
E mandamento aki ta implica y ta conta cu e obligacionnan
di mayor, tutor, maestro, lider, hues, gobernante y tur esnan cu ta
eherce autoridad riba otro of riba un comunidad.
2200. E cumplimento cu e di cuatro mandamento ta trece su
recompensa: Honra bo tata y bo mama, pa bo tin un bida largo den
tera cu Seor bo Dios lo duna bo (Ex 20, 12)2. Respetando e
mandamento aki ta trece cu ne, no solamente fruta spiritual, sino
tambe fruta temporal di paz y prosperidad. Sinembargo, si no cumpli 2304
cu ne, e ta trece dao grandi na comunidad y na persona individual.
I.

FAMIA DEN PLAN DI DIOS

Naturalesa di e famia
2201. E comunidad matrimonial ta basa riba e consentimento comun
di pareha. E matrimonio ta funda na bienestar di pareha y riba
procreacion y educacion di yiu. E amor di pareha y hayamento di yiu

Cf Deut 5, 16

1625

737

ta crea relacion personal y responsabilidad primordial entre miembro


di un famia.
2202. Un homber y un muhe cu ta uni den matrimonio, hunto cu nan
1882yiunan, ta forma un famia. E institucion aki mester bini prome
cu cualkier reconocemento di banda di autoridad publico, cu ta obliga
pa reconoce. Mester considere como punto di referencia normal
pa por evalua e diferente formanan di relacion familiar.
3692203.

Door di crea homber y muhe, Dios a institui e famia humano


y a bistie cu su constitucion fundamental. Su miembronan ta persona
igual den dignidad. Pa e bienestar comun di su miembronan y di
e comunidad, un variedad di responsabilidad, derecho y deber ta mara
na e institucion cu yama famia.

1655-1658Famia

Cristian

2204. E famia Cristian ta un forma specifico y ta e realisacion


di e comunidad eclesiastico, y pesey mester considere un iglesia
3
533domestico . E ta un comunidad di fe, speransa y caridad; e tin
importancia singular den Iglesia, manera ta keda proba den
e Testament Nobo4.
2205. E famia Cristian ta un comunidad di persona, un signo y imagen
1702di comunion di Dios Tata y Dios Yiu den Spirito Santo. Den
procreacion y educacion di e yiunan e ta refleha e obra di creacion
di Dios Tata. E famia ta yama pa tuma parti na oracion y sacrificio
di Cristo. Oracion diario y lesamento di e Palabra di Dios ta haci
e famia mas fuerte den caridad. E famia Cristian tin un tarea
di evangelisa y di misionero.
2206. E relacionnan denter di e famia ta crea un afinidad
di sintimento, afeccion y interes cu, mas cu tur cos, ta basa riba
e respet mutuo di e miembronan. E famia ta un comunidad privilegia,
yama pa logra un compartimento di pensamento y deliberacion
mutuo entre e pareha como tambe e ta yama pa logra yega na un

3
4

HUAN PABLO II, FC 21; Concilio di Vaticano II, cf. LG 11


Cf Ef 5, 21-6; 4; Col 3, 18-21; 1 P 3, 1-7

738

cooperacion intenso y cuidadoso di parti di e mayornan pa loke ta trata


educacion di nan yiunan 5.
II.

FAMIA Y SOCIEDAD

2207. E famia ta e elemento original di bida social. E ta e comunidad 1880


natural den cual e esposo y esposa ta yama pa entrega nan mes den
amor y den e don di bida. Autoridad, stabilidad y e relacionnan mutuo 372
den seno di famia, ta forma e fundeshi pa libertad, siguridad 1603
y fraternidad den seno di comunidad. E famia ta e comunidad denter
di cual, for di infancia, por sia balor moral, por cuminsa honra Dios
y sia haci bon uzo di libertad. Bida den circulo familiar ta un
introduccion den bida social.
2208. E famia mester biba di tal forma cu su miembronan ta sia duna
cuido na y carga responsabilidad pa hoben, grandi, enfermo, esnan
deshabilita y esnan pober. Tin hopi famia cu na cierto momento no por
ofrece e ayudo aki. E ora ey ta na otro persona, otro famia y si ta
necesario na comunidad pa satisface e necesidadnan ey: Debocion
puro y sin mancha den bista di nos Seor y Tata ta: bishita huerfano
y viuda cu ta den necesidad y percura pa keda liber di contaminacion
di mundo (Hac 1, 27).
2209. Mester sostene y defende e famia cu medida social apropia.
Caminda famia no por cumpli cu nan responsabilidadnan, otro
instancia social tin e obligacion di duna ayudo y di sostene e famia
como institucion. Sociedad mester wak pa ora ta aplica e principio di
duna subsidio na esnan cu ta bini na remarca pa esey, pa nan no viola
derecho di e famia y no mete den bida familiar.
1883
2210. E importancia di e famia pa e bida y e bienestar di
e comunidad6 ta trece cu ne un responsabilidad particular
pa comunidad sostene y fortifica e matrimonio y e famia. Autoridad
civil mester considera cu ta su obligacion pa reconoce e naturalesa
berdadero di matrimonio y di famia, pa defende y fomenta nan,

5
6

Concilio di Vaticano II, GS 52,1


Cf ibid., 47, 1

739

pa salbaguardia e moral publico y pa promove prosperidad


domestico7.
2211. E comunidad politico tin un obligacion pa honra e famia,
pa dune asistencia y pa sigura specialmente:

e libertad pa establece un famia, haya yiu y educa nan conforme


e propio moral y conviccion religioso di e famia;

e proteccion di stabilidad di e laso matrimonial y e institucion


di famia;

e libertad pa un hende practica su fe, pa propage y lanta


su yiunan cu ne, cu e medionan y e institucionnan necesario;

e derecho di tin propiedad propio, di libertad di empresa,


di haya empleo y vivienda y e derecho pa emigra;

conforme e institucionnan di e pais, e derecho pa haya cuido


medico, yudansa pa anciano y subsidio pa famia;

proteccion pa siguridad y salud, specialmente relaciona cu


peliger manera droga, pornografia, alcoholismo, etc.;

libertad pa forma asociacion hunto cu otro famia y pa asina haya


representacion dilanti di autoridad civil8.
2212. E di cuatro mandamento ta ilumina e otro relacionnan den
comunidad. Den nos ruman homber y nos ruman muhe nos ta mira
e yiunan di nos mayornan; den nos primo y prima, e descendientenan
di nos antepasadonan; den nos conciudadanonan, e yiunan di nos pais;
225den esnan batisa, e yiunan di nos mama Iglesia; den cada ser humano,
un yiu homber of muhe di Esun cu kier pa nan yame nos Tata.
Di e forma aki nos ta reconoce cu nos relacion cu nos prohimo ta di
1931orden personal. E prohimo no ta un individuo den e colectividad
humano; e ta un ser humano cu segun su propio origen ta merece
atencion y respet particular.
2213. Comunidad humano ta consisti di persona. Un bon maneho no
ta limita na solamente garantisa nan derecho y cumpli cu obligacion
manera e cumplimento cu convenio. Relacion husto entre doo
di trabou y empleado, entre gobernante y ciudadano, ta rekeri
1939
7
8

Concilio di Vaticano II, GS 52, 2


Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. Familiaris consortio, 46

740

un benevolencia natural conforme e dignidad di persona humano


cu tin husticia y fraternidad na pecho.

741

III.

DEBER DI MIEMBRO DI FAMIA

Deber di yiunan
2214. E paternidad divino ta e origen di paternidad humano 9; esaki
ta e fundeshi di e honor cu mester duna na mayornan. E respet
di e yiunan pa nan tata y nan mama 10, sea cu nan ta menor di edad
of adulto ta haya alimentacion den e afeccion natural cu ta origina
for di e laso cu ta uni nan. Mandamento di Dios ta exigi esey11.

1858

2215. Respet pa mayor (amor di un yiu) ta sali for di gratitud


den direccion di esnan cu pa nan don di bida, nan amor y esfuerso,
a trece yiu na mundo y a lanta nan den estatura, sabiduria y gracia.
Honra bo tata cu henter bo curason y no lubida e dolor di parto
di bo mama. Corda cu bo debe bo bida na bo mayornan; kico bo por
duna nan bek cu ta igual na loke nan a duna bo? (Sir 7, 27-28).
2216. Un yiu ta expresa amor door di ta berdaderamente
complaciente y obediente. Mi yiu, tuma mandamento di bo tata
na
cuenta
532
y no rechasa siansa di bo mama... Ora bo cana, nan lo duna guia,
ora bo drumi nan lo cuida bo; ora bo ta lanta nan lo papia cu bo
(Prov 6, 20-22). Un yiu huicioso ta scucha instruccion di su tata, pero
un yiu arogante no kier ningun hende hala su atencion (Prov 13, 1).
2217. Tanten cu un yiu ta biba cerca su mayornan, e mester obedece
su mayornan den tur loke nan pidi di dje si esey ta den su bienestar of
den bienestar di e famia. Yiunan, boso obedece boso mayornan den
tur cos pasobra esey ta agradabel pa Seor (Col 3, 20)12. Tambe
e muchanan mester obedece e instruccionnan rasonabel di nan
maestronan y di tur esnan den man di ken e mayornan a confia nan.
Pero si segun consenshi di un yiu ta moralmente robes pa obedece un
cierto instruccion, e no mester haci esey. Mientras e yiunan ta crece
bira adulto nan mester sigui respeta nan mayornan. E yiunan mester
9

Cf Ef 3, 14
Prov 1, 8; Tob 4, 3-4
11
Cf Ex 20, 12
12
Cf Ef 6, 1
10

742
1831cumpli

cu deseo di e mayornan, nan mester ta contento cu nan


conseho y acepta ora mayor cu rason ta scual nan. Obediencia
pa mayor ta caba segun cu e yiunan ta bira independiente; esey
no ta e caso cu respet, cu semper mester tin pa mayor. E respet aki tin
su rais den temor pa Dios, cu ta un di e donnan di Spirito Santo.
2218. E di cuatro mandamento ta corda e yiunan adulto riba nan
responsabilidad pa cu nan mayornan. Mas tanto posibel nan mester
duna nan mayornan sosten material y moral den nan behes y durante
malesa, soledad of ora nan ta sinti nan abati. Hesus ta corda nos riba
e deber aki di mustra gratitud13.
Pues, Seor a honra e tata den e yiunan y a confirma e derecho
di e mama riba su yiunan. Esun cu honra su tata ta haya pordon pa su
picanan y esun cu glorifica su mama ta mescos cu un hende cu ta
acumula tesoro. Esun cu honra su tata lo haya satisfaccion cerca
su propio yiunan y Dios lo scucha su oracion ora e resa. Esun cu honra
su tata lo biba largo y esun cu obedece Seor lo duna su mama forsa
y vigor nobo (Sir 3, 2-6).
Oh yiu homber, yuda bo tata den su behes, no dune
sufrimento tanten cu e ta na bida; te hasta si e no ta
bon
di
cabes,
carga
pasenshi
cu
ne;
y abo cu ta den bo pleno fulgor (briyo y flor di bo bida)
no desprecie... Esun cu bandona su tata ta comete
blasfemia
y
esun
cu pone su mama rabia, Seor lo maldicione (Sir 3, 12-13.
16).

2219. Amor di un yiu ta promove harmonia den henter e bida familiar;


e ta encera relacion entre yiu homber y yiu muhe tambe. Respet
pa mayor ta yena e cas cu luz y calor. Corona di e ancianonan
ta e nietonan (Prov 17, 6). Soporta otro cu amor den pleno
humildad, dulsura y pasenshi (Ef 4, 2).
2220. E Cristiannan mester mustra gratitud special na esnan for di ken
nan a ricibi e don di fe, e gracia di Bautismo y bida den Iglesia. Entre
nan por tin mayor, abuelo, otro miembro di famia, pastor, catekista
13

Cf Mc 7, 10-12

743

y otro instructor y amigo. Mi ta mira mi dilanti bo fe sincero,


un fe cu originalmente a biba den bo abuela Loida y bo mama Eunice
y awo, mi ta sigur, ta biba den bo (2 Tm 1, 5).

744

Deber di mayor
2221. No por reduci e fertilidad den amor matrimonial na
solamente procreacion di yiu, pero mester amplie pa
inclui
educacion
moral
1653
y formacion spiritual di e yiunan. E rol cu e mayornan
ta
hunga
den educacion ta asina importante, cu ta casi imposibel
pa reemplase na un manera adecuado14. No por
reemplasa
ni
por
kita
e
derecho
y e deber di mayor pa educa nan yiunan 15.
2222. E mayornan mester mira nan yiunan como e yiunan di Dios
y mester respeta nan como persona humano. Door di mustra di nan
banda cu nan ta obedece e boluntad di Dios Tata den shelo, nan mester
educa nan yiunan pa cumpli cu ley di Dios.
494
2223. E responsabilidad principal pa educa e yiunan ta cerca
e mayornan. Na prome luga nan ta asumi e responsabilidad aki door
di crea un hogar caminda, ternura, e deseo pa pordona, respet, fieldad
y servicio desinteresa ta reina. E hogar ta masha apropia pa practica 1804
y duna educacion riba tereno di virtud. Esaki ta rekeri un educacion
pa sia nenga bo mes, sia sano huicio y dominio propio:
e rekisitonan pa yega na libertad berdadero. Mayornan mester sia nan
yiunan pa subordina e anhelonan material, fisico y instinctivo
na balor interior y spiritual 16. Mayor tin un responsabilidad grandi
pa duna bon ehempel na su yiunan. Si e mayornan sa di admiti
nan propio fayonan cerca nan yiunan, nan lo por guia y coregi
e yiunan miho:
Esun cu ta stima su yiu no ta laga di corigie... Esun cu educa su yiu
bon lo saca probecho di esey (Sir 30, 1-2).
Tata no amarga bo yiunan, pero lanta nan segun e disciplina
y instruccion di Seor (Ef 6, 4).
14

Concilio di Vaticano II, Gravissimum educationis, 3


Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. Familiaris consortio, 36
16
HUAN PABLO II, enc., Centesimus annus, 36
15

745

2224. E hogar ta e ambiente natural pa sia un yiu solidaridad 1939


y responsabilidad social. E mayornan mester sia nan yiunan pa evita
degradacion personal y compromiso falso y maligno cu ta menasa
e comunidadnan humano.
2225. Pa medio di e gracia di e sacramento di matrimonio, mayornan
haya e responsabilidad y privilegio pa evangelisa nan yiunan.
Mayornan mester cera nan yiunan conoci cu e misterionan di fe ya na
un edad hoben, pasobra un mayor ta e prome predicado pa
su yiunan. E mayornan mester laga nan yiunan participa den bida
di Iglesia for di hopi tempran 17. Un bida familiar sano por promove
un actitud afectivo cu ta un preparacion berdadero pa un fe bibo cu
por nifica sosten pa e fe durante henter bida di e yiu.

1656ta

2226. Educacion den fe door di e mayor mester cuminsa den e prome


aanan di bida di e yiu. Esaki ya ta sosode ora un miembro di famia ta
yuda otro pa crece den fe door di duna testimonio di un bida Cristian
di acuerdo cu Evangelio. Den famia, e catisashi ta precedi, compaa
y enrikece otro forma di instruccion den fe. Mayornan tin e mision di
18
2179sia nan yiunan resa y descubri nan vocacion como yiu di Dios .
E parokia ta e comunidad Eucaristico y e curason di bida liturgico di
famia Cristian; e ta un luga privilegia pa e catakesis di yiu y mayor.
2227. Di nan banda e yiunan ta contribui na e crecemento den
di nan mayornan 19. Tur hende, sin excepcion, mester pordona
otro, di curason y sin cansa, pa ofensa, pleito, inhusticia y negligencia.
Afeccion mutuo ta sugeri esaki. Caridad di Cristo ta exigi esaki 20.

2013santidad

2228. Respet y afeccion di mayor ta keda demostra den cuido


y atencion cu nan ta inverti den educacion di nan yiunan hoben y den
cumplimento cu nan necesidad fisico y spiritual. Segun cu e yiunan
ta crece, e mesun respet y dedicacion ta conduci e mayornan pa sia
e yiunan uza nan huicio y libertad den forma corecto.

17

Cf Concilio di Vaticano II, LG 11, 2


Cf Concilio di Vaticano II, LG 11
19
Cf Concilio di Vaticano II, GS 48, 4
20
Cf Mt 18, 21-22; Lc 17, 4
18

746

2229. Como esnan prome responsabel pa educacion di nan yiunan,


e mayornan tin derecho pa scoge un scol pa nan cu ta coresponde cu
creencia di e mayornan. E derecho aki ta fundamental. Asina leu cu ta
posibel e mayornan tin e deber di scoge scol cu na e miho manera ta
yuda nan den nan tarea como educado Cristian 21. Autoridad publico tin
e deber pa garantisa e derecho aki di e mayornan y pa sigura
e condicionnan real pa por realisa e derecho aki.
2230. Ora nan bira adulto, e yiunan tin e derecho y deber pa scoge
nan profesion y nan condicion di bida. Nan mester asumi nan
responsabilidad denter di un relacion di confiansa cu nan mayornan. 1625
Cu gusto nan mester pidi y ricibi opinion y conseho di nan mayornan.
Mayornan mester tene cuidou pa no pone presion riba nan yiunan,
ni den scogemento di nan profesion of di nan casa. E prudencia
indespensabel aki no mester stroba nan; al contrario, mayornan mester
duna nan yiunan conseho huicioso, specialmente ora nan tin plan
pa forma un famia.
2231. Tin yiu cu no ta casa, pa por cuida nan mayornan
of rumannan, pa dedica nan mes completamente na
nan
profesion,
of
pa
sirbi
otro meta honorabel. Nan por contribui grandemente na
bienestar
di comunidad humano.
IV.

FAMIA Y REINO DI DIOS

2232. Aunke laso familiar ta importante, nan no ta absoluto. Mescos


cu e yiu ta crece y alcansa madurez como tambe autonomia humano
y spiritual, asina tambe su vocacion unico cu ta bini di Dios ta
manifesta su mes mas cla y mas fuerte. E mayor mester respeta
e yamada aki y curasha su yiunan pa responde na e yamada ey. Nan 1618
mester ta convenci cu e prome vocacion di e Cristian ta pa sigui
Hesus22: Esun cu ta stima su tata of su mama mas cu ami, no ta digno
di mi: y esun cu ta stima yiu homber of yiu muhe mas cu mi no ta
digno di mi (Mt 10, 37).
21
22

Cf Concilio di Vaticano II, Gravissimum educationis, 6


Cf Mt 16, 25

747

2233. Bira un discipel di Hesus ta nifica acepta e invitacion pa


pertenece na famia di Dios, biba conforme cu Su manera di biba: 542
Pasobra ken cu haci boluntad di mi Tata den shelo ta mi ruman
homber, ruman muhe y mama (Mt 12, 49).
Mayor mester acepta y respeta cu alegria y cu accion di gracia
si Seor yama un di nan yiunan pa siguie den virginidad den un bida
consagra of den e ministerio sacerdotal.
V.

AUTORIDAD DEN COMUNIDAD CIVIL

2234. E di cuatro mandamento di Dios tambe ta exigi nos pa respeta


esnan cu pa nos bienestar a ricibi autoridad den e comunidad for
di Dios. E mandamento ta clarifica e debernan di esnan cu ta eherce
autoridad como tambe di esnan cu ta beneficia di dje.

1897tur

Deber di autoridad civil


2235. Esnan cu ta eherce autoridad mester haci esey como un servicio.
Esun bou di boso cu kier ta grandi, mester ta boso sirbido
1899(Mt 20, 26). Riba tereno moral e origen divino, e naturalesa racional
y e obhetivo specifico ta determina ehecucion di autoridad. Ningun
hende por impone of ordena loke ta contra dignidad di hende y contra
ley natural.
2236. Ehercemento di autoridad ta pa haci un herarkia husto di balor
visibel pa asina bira posibel pa tur hende practica libertad
y responsabilidad. Esnan cu autoridad huiciosamente
2411mester practica husticia distributivo (husticia cu ta
castiga y recompensa), tumando na cuenta e necesidad
y e contribucion di cada ken, pa asina sigura harmonia
y paz. Nan mester percura pa e regla y medidanan cu nan ta aplica,
no bira un fuente di tentacion door di pone interes personal prome cu
interes di comunidad23.

23

Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 25

748
3572237.

Autoridad politico tin e obligacion di respeta derecho


fundamental di e ser humano. Nan mester husga na un manera
humano door di respeta e derechonan di tur hende, specialmente di
e famia y di esnan den necesidad.
Mester otorga e derechonan politico mara na
ciudadania
di acuerdo cu e bienestar general ta exigi. Autoridad
publico no por suspende e derechonan aki sin motibo
legitimo
y
den
proporcion.
E intencion ta pa eherce derecho politico pa e bienestar
general
di e nacion y di e comunidad.
Deber di ciudadano
2238. Tur esnan cu ta someti na autoridad, mester considera esnan
cu ta carga autoridad como representante di Dios, kende a nombra
nan pa maneha Su donnan24: Somete bo mes, na nomber di Seor,
na tur institucion humano... Biba manera hende liber, pero sin uza
bo libertad como pretexto pa maldad; biba como sirbido di Dios
(1 Pe 2, 3. 16). Nan colaboracion leal ta inclui e derecho y tin biaha
e deber, pa vocifera critica funda riba loke na nan opinion ta daino
pa dignidad di hende y pa bienestar di comunidad.

1900

2239. Ta deber di e ciudadano pa hunto cu e autoridadnan civil


contribui na e bienestar di comunidad di acuerdo cu berdad, husticia, 1915
solidaridad y libertad. Amor pa y servicio na bo patria ta forma parti 2310
di e deber di mustra gratitud y caridad. Sumision na autoridad legitimo
y servicio na bienestar general ta exigi pa ciudadanonan cumpli cu
e papel cu nan ta hunga den bida di comunidad politico.
2240. Sumision na autoridad y co-responsabilidad pa e bienestar
comun ta haci moralmente obligatorio pa ciudadano paga impuesto,
eherce e derecho di voto y defende nan patria:
2265
Paga esnan cu nos ta debe, paga impuesto na esun cu
nos debe impuesto, paga contribucion na esun cu

24

Cf Rm 13, 1-2

749
merece contribucion, duna respet, na esun cu nos debe
respet, rindi honor na esun cu merece honor (Rm 13, 7).
Cristiannan ta biba na nan patria, pero como stranhero cu a establece
nan mes ey. Den tur cos nan ta participa como ciudadano, pero nan
mester soporta tur sorto di cos como stranhero...
Nan ta obedece e leynan estableci, pero nan ta surpasa ley cu nan
manera di biba... e posicion cu Dios a duna nan ta asina noble, cu nan
no ta permiti di bandone25.

E Apostel ta suplica nos pa resa y haci accion di gracia pa e


reynan y pa tur hende cu ta eherce autoridad, pa nos por hiba un bida 1900
keto y trankil, un bida deboto y digno den tur sentido (1 Tim 2, 2).
2241. Te caminda cu nan por, e nacionnan mas rico ta obliga di yama
bonbini na e stranhero cu ta en busca di siguridad y un manera
di biba cu e no por haya den su propio pais. Autoridad publico mester
percura pa cumpli cu derecho natural, cu ta pone un stranhero bou
di proteccion di esnan cu ricibie.
En bista di e bienestar comun, pa cual nan ta responsabel,
autoridad politico por laga derecho di imigracion depende di varios
condicion huridico, specialmente loke ta e debernan cu imigrante
tin pa cu e pais cu ta adopta nan.
Imigrante tin e deber di respeta cu gratitud herencia material
y spiritual di e pais cu ta acepta nan, e deber di obedece su leynan
y e deber di yuda carga e pesonan civico.
2242. Segun su consenshi e ciudadano ta obliga di nenga di sigui loke
autoridad civil ta prescribi, si esaki ta bay contra e exigencianan
di indole moral, contra e derechonan fundamental di hende of contra
2313e siansa di e Evangelio. Nenga di obedece e autoridad civil si
su exigencianan ta contra un consenshi honesto, ta haya hustificacion
450den diferencia entre sirbi Dios y sirbi comunidad politico. Pues duna
Cesar loke ta di Cesar y duna Dios loke ta di Dios (Mt 22, 21).
Mester obedece Dios prome cu obedece hende (Ech 5, 29):
1903e

1901

25

Aunke cu un ciudadano ta bou di opresion di un autoridad publico


cu ta surpasa su competencia, asina mes e no mester nenga di duna
Ad Diogenetum, 5, 5 y. 10; 6, 10: PG 2, 1173 y 1176

750
of haci loke obhetivamente ta exigi di dje en bista di e bienestar
comun; pero ta legitimo pa e ciudadano defende su derechonan
y derecho di su conciudadanonan contra e abuso di e autoridad aki
denter di e limitenan di ley natural y e ley di Evangelio26.

2243. Resistencia arma na opresion di autoridad politico ta legitimo


si cumpli cu tur e siguiente condicionnan: 1) ta trata
di violacion grandi y insistente di derecho fundamental; 2) tur otro
recurso a keda agota; 3) e resistencia aki lo no causa desorden cu
te hasta ta pio; 4) tin speransa firme y funda riba exito;
y 5) rasonablemente ta imposibel pa premira cualkier solucion cu ta
miho.

2309solamente

26

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 74, 5

751

Comunidad politico y Iglesia


2244. Tur institucion, a lo menos implicitamente, ta inspira pa un
cierto vision riba e ser humano y su destino, for di e vision aki ta saca 1910
criterio pa por husga su herarkia di balor, su lia di conducta. Mayoria
sociedad ta basa su institucionnan riba e pensamento cu e ser humano
ta para riba loke ta cos material. Solamente e religion revela pa Dios, 1881
a reconoce, na un manera transparente y cla, cu origen y destino di
e ser humano ta den Dios, Creador y Redentor. Iglesia ta invita
e autoridadnan politico pa orienta nan huicio y nan decisionnan riba 2109
e inspiracion di e berdad aki encuanto Dios y e ser humano.
Comunidad cu no ta reconoce e vision aki, of cu ta rechase,
pretendiendo cu nan ta independiente di Dios, mester busca nan
criterionan y nan meta den nan mes of mester fia nan di cierto
ideologia; ya cu nan no ta acepta un criterio obhetivo di loke ta bon
y loke ta malo, nan ta pretende di ta duna nan mes, poder totalitario
riba e ser humano y su destino, sea abiertamente of scondi, manera
historia ta proba27.
2245. Debi na su mision y su competencia, no mester confundi
e Iglesia cu e comunidad politico den ningun forma. Iglesia ta na mes 912
momento seal y protector di e caracter transcendental di e ser
humano. Iglesia ta respeta y ta promove e libertad y responsabilidad
politico di e ciudadano28.
2246. Ta parti di e mision di Iglesia pa emiti un huicio moral, hasta
den asunto cu tin di haci cu politica, ki ora cu e derechonan 2032
fundamental di e ser humano of e salbacion di alma ta exigi esey. 2420
E medionan, cu unicamente e mag uza, ta medio cu ta cuadra
cu e Evangelio y e bienestar di tur hende di acuerdo cu e diversidad
di tempo y di circunstancia29.

27

Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 45; 46


Concilio Vaticano II, Gaudium et spes, 76, 3
29
Ibid., 76, 5
28

752

RESUMEN
2247. Honra bo tata y bo mama (Deut 5, 16; Mc 7, 10).
2248. Segun e di cuatro mandamento, tabata Dios su boluntad pa,
despues di duna honor na djE, nos honra nos mayornan y
esnan cu el a confia cu autoridad pa percura pa nos bienestar.
2249. E comunidad conyugal ta basa riba e aliansa y consentimento
di e pareha. Matrimonio y famia ta dirigi riba e bienestar
di e pareha, riba procreacion y educacion di e yiunan.
2250. E bienestar di e individuo y di comunidad humano, como
tambe e comunidad Cristian ta estrechamente mara na
e estado sano di bida conyugal y bida familiar 30.
2251. E yiunan ta debe nan mayornan respet, gratitud, obediencia
debido y yudansa. Respet di yiu ta faborece harmonia den
henter e bida familiar.
2252. Mayornan ta e prome responsabel pa educacion di nan yiunan
den fe, oracion y tur virtud. Nan tin e deber pa percura, mas
tanto posibel, pa e necesidadnan fisico y spiritual di nan
yiunan.
2253. Mayornan mester respeta y curasha e vocacionnan di nan
yiunan. Nan mester corda y sia nan yiunan cu e prome
yamada di un Cristian ta pa sigui Hesus.
2254. Autoridad publico ta obliga pa respeta e derechonan
fundamental di e ser humano y e condicionnan pa e por eherce
su libertad.
2255. Ta e deber di un ciudadano pa coopera cu autoridad civil den
construccion di un comunidad basa riba berdad, husticia,
solidaridad y libertad.
30

Ibid., 47, 1

753

2256. Di acuerdo cu su consenshi e ciudadano ta obliga di desobedece


autoridad civil ora esaki ta bay contra e exigencianan di indole
moral. Nos mester obedece Dios, mas cu nos ta obedece
hende (Ech 5, 29).
2257. Huicio y conducta di tur comunidad ta refleha un vision
encuanto e ser humano y su destino. Sin e luz cu Evangelio ta
fiha riba Dios y e ser humano, facilmente e comunidadnan
humano por bira totalitario.
ARTICULO 5.

DI CINCO MANDAMENTO

No mata (Ex 20, 13).


Bo a tende cu a bisa e antepasadonan, no mata: y lo husga esun cu
mata den e tribunal. Pero Ami ta bisa bo cu lo husga den tribunal tur
hende cu ta odia su ruman (Mt 5, 21-22).

2258. Bida humano ta sagrado pasobra for di su comienso e ta


encera e accion creativo di Dios y pa semper e ta keda den un relacion 356
special cu Creador, kende ta su unico meta. Solamente Dios ta Seor
di bida for di su comienso te na su fin: bou di ningun circunstancia,
ningun hende por pretende cu e tin derecho directamente pa mata un
ser humano inocente31.
I.

RESPET PA BIDA HUMANO

Testimonio di historia sagrado


2259. Den e relato di asesinato di Abel door di su ruman Cain 32,
for di comienso di historia di ser humano, Scritura ta revela 401
e presencia di odio y cudishi den hende como consecuencia di pica
original. Hende a bira enemigo di su prohimo. Dios ta sensura
maldad di e fratricidio (asesinato di ruman) aki: Kico bo
a
haci?
E
sanger
di bo ruman ta sclama na mi for di suela; e suela cu a
31

CONGREGRACION PA DOCTRINA DI FE, instr. Donum vitae, intr. 5,


AAS 80 (1988), 70-102
32
Cf Gen 4, 8-12

754

habri
su
boca
pa ricibi sanger di bo ruman for di bo man (Gen 4, 10-11).
2260. E aliansa entre Dios y ser humano ta yen di recuerdo di e don
divino di bida humano y di e violencia mortal di hende:
Lo mi exigi bo propio sanger... Ken cu drama sanger di hende, hende
lo drama su sanger; pasobra Dios a traha hende segun su propio
imagen (Gn 9, 5-6).
Semper Testament Bieu a considera sanger un seal sagrado di bida 33.
E siansa aki ta necesario y ta keda conta pa tur tempo.

2261. Scritura ta specifica loke e di cinco mandamento ta prohibi:


No kita bida di hende inocente y husto (Ex 23, 7). Matamento
intencionalmente di un hende inocente ta den contraste flagrante
1756cu dignidad di e ser humano, cu e regla di oro y cu santidad
1956di Creador. E ley cu ta prohibi esaki ta valido universalmente:
e ta conta pa tur hende, semper y tur caminda.
2262. Den Predicashi riba Sero, Seor ta corda nos riba e
mandamento: No mata! (Mt 5, 21) y ta agrega prohibicion absoluto
di rabia, odio y vengansa. Mas ainda, Cristo ta pidi su discipelnan pa
duna e otro banda di cara, 34 pa stima nan enemigo 35. E no a defende su
36
2844mes y a ordena Pedro pa laga su spada den e balia .
Defensa legitimo
2263. E defensa legitimo di persona y comunidad no ta un excepcion
riba prohibicion di asesinato di hende inocente, locual ta sosode den
1737caso di homicidio intencional. E acto di defensa propio por tin un
efecto dobel: e mantencion di bida propio; y e morto di e agresor...
E prome ta intencional, e di dos no37.

33

Cf Lev 17, 14
Cf Mt 5, 22-39
35
Cf Mt 5, 44
36
Cf Mt 26, 52
37
SAN THOMAS AQUINO, Summa theologiae, II-II, 64, 7
34

755
21962264.

Amor propio ta y ta keda un principio fundamental


di moralidad. Pesey ta legitimo pa insisti riba respet pa derecho
di bida propio. Un hende cu ta defende su bida no ta culpabel
di asesinato, ni si ta forse pa propina su agresor un sla mortal:
Si den defensa propio un hende uza violencia excesivo, esey no ta
legitimo: pero si e combati violencia na un manera modera, su defensa
ta legitimo... pa haya salbacion no ta necesario tampoco pa un hende
keda sin defende su mes na un manera modera, pasobra e no kier mata
e otro persona, ya cu un hende ta obliga pa proteha su propio bida
miho cu bida di un otro38.

2265. E defensa propio legal no solamente por ta un derecho, pero


e por bira un deber pa esnan cu ta responsabel pa bida di otro hende, 2240
pa bienestar general di famia of di comunidad. Defensa di bienestar
comun ta exigi pa preveni un agresor di causa dao. Pa e motibo aki,
esnan cu ta carga autoridad legitimo tin derecho tambe pa uza arma pa
combati esnan cu kier agredi comunidad civil cu ta cay bou di nan
responsabilidad.
2266. Esfuerso di gobierno pa frena conducta cu ta viola derecho
di hende y regla basico di comunidad civil ta coresponde cu e deber di
salbaguardia bienestar general. Autoridad legal publico tin e derecho y 1897-1899
e deber pa duna castigo cu ta cuadra cu e gravedad di e delito. Castigo
tin e meta principal pa drecha e falta causa pa e delito. Ora esun cu ta 2308
culpabel acepta castigo boluntariamente, e acto ey ta haya e balor
di penitencia. Fuera di defende e orden publico y ta proteha siguridad 1449
di hende, castigo den e caso ey tin un meta terapeutico: e mester
contribui, mas tanto posibel, na corigi esun culpabel 39.
2267. Suponiendo cu a determina completamente e identidad
y responsabilidad di esun culpabel, e siansa di Iglesia no ta exclui
pena di morto, si esaki ta e unico manera pa efectivamente proteha
bida humano contra e agresor inhusto. Sinembargo, si medida
no-mortal ta suficiente pa defende y proteha siguridad di hende contra
e agresor, autoridad mester limita su mes na tal medida, ya cu nan ta
cuadra mas cu e condicionnan concreto cu bienestar general ta
38
39

Ibid.
Cf Lc 23, 40-43

2306

756

establece y nan ta cuadra mas cu dignidad di e ser humano.


A consecuencia di e posibilidadnan cu un estado tin na disposicion pa
preveni crimen efectivamente, haciendo imposibel pa un hende cu
a comete un falta haci mas dao, sin cu definitivamente ta kita for
di dje e posibilidad di drecha su faltanan, e casonan cu awendia ta
haci absolutamente necesario pa ehecuta esun cu a comete e delito
ta masha poco, pa no bisa cu practicamente nan no ta existi.
Homicidio intencional
2268. E di cinco mandamento ta prohibi asesinato directo y indirecto
y ta considera esey un pica grandi. E asesino y esnan cu
intencionalmente a coopera den asesinato ta haci un pica cu ta sclama
40
1867na shelo pa vengansa .
41
Infanticidio , fratricidio, patricidio y asesinato di un partner
matrimonial ta crimen particularmente grave pa motibo di e lasonan
natural cu nan ta kibra. Preocupacion encuanto puresa di rasa of salud
publico no por hustifica ningun asesinato, ni si autoridad publico
ordena esey.
2269. E di cinco mandamento ta prohibi pa haci algo cu e proposito di
indirectamente provoca morto di un hende. E ley moral ta prohibi pa
expone un hende na peligro mortal sin motibo grave, como tambe
nenga di duna asistencia na un persona den peliger.
Aceptacion pa parti di sociedad humano di escasez
di cuminda cu ta causa morto, sin haci ningun esfuerso
pa
remedia
e
situacion,
ta un inhusticia scandaloso y un delito grandi. Esnan cu
pa
medio
di nan actuacion usurpado (pues, haciendo nan mes
doo
di
algo
na
un manera ilicito) y meskino ta causa hamber y morto
di su rumannan den famia humano, indirectamente ta
comete homicidio y lo ta tene nan responsabel pa
esaki42.
40

Cf Gn 4, 10
Cf Concilio Vaticano II, Gaudium et spes, 51, 3
42
Cf Am 8, 4-10
41

757
2290

Un hende no ta responsabel pa homicidio cu no ta intencional.


Pero no ta exonera un hende pa un delito grandi den caso cu,
sin motibo cu ta den proporcion cu e acto, el a actua na un manera
cu ta provoca morto di un hende, aunke e no tabatin intencion
di haci esey.

758

Aborto
2270. Den forma absoluto mester respeta y proteha bida humano for
di momento di concepcion. For di prome momento di su existencia 1703
mester reconoce cu e ser humano tin e derechonan di un persona, entre 357
otro e derecho inviolabel di bida di cada ser inocente 43.
Prome cu Mi a forma bo den e matris, Mi a conoce bo y prome cu bo
a nace Mi a consagra bo (Yer 1, 5)44.
Mi existencia no a keda scondi pa Bo, ora cu den secreto a crea mi,
ora cu na un manera complica a borda e hilonan di mi
bida den profundidad di tera (Sal 139, 15).

2271. For di e prome siglo caba, Iglesia a afirma e maldad moral


di cada aborto intencional. E siansa aki no a cambia y ta keda
sin cambia. Aborto directo, esta, un aborto provoca, sea como meta
of como un medio ta gravemente contra ley moral:
No por mata e embryo pa medio di aborto y no por laga
e recien naci muri45.
Dios, e Seor di bida, a confia ser humano cu e mision noble
di salvaguardia bida y e ser humano mester cumpli na un manera
cu ta digno pa ser humano.
Mester proteha bida cu e cuido di mas grandi for di momento
di concepcion: aborto y infanticidio ta crimen hororoso46.

2272. Cooperacion formal duna na un aborto ta encera un delito


grave. Iglesia ta mara e castigo canonico di excomunion na e delito
contra bida humano aki. Ta ex-comunica ipso facto (en excomunin
latae sententiae na momento di a comete e delito)47, esun cu comete 1463
43

Cf CDF, Donum vitae, 1, 1


Cf Job 10, 8-12; Sal 22, 10-11
45
Didache 2, 2; cf Bernaba, Epistula, 19,5; Carta na
Diognetum, 5, 6:
Pg 2, 1173; Tertulian, Apologeticus, 9, PL 1, 319-320
46
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 51, 3
47
CDC, 1398
44

759

aborto cu e resultado cu e feto ta muri segun ta stipula den Derecho


Canonico49. Cu esey Iglesia no kier limita e tereno
di misericordia. Mas bien Iglesia ta fiha bon cla con grave e delito aki
ta y con ireparabel e dao ta cu ta causa na e victima inocente asesina,
na su mayornan y na henter comunidad.
2273. E derecho inalienabel di bida di cada persona humano inocente
un elemento constitutivo di un comunidad civil y su legislacion:

1930ta

E comunidad civil y e autoridad politico mester


respeta
y reconoce e derechonan inalienabel (pues, cu no por
bira
propiedad
di otro hende) di e ser humano. E derechonan humano ey no
ta depende ni di un persona individual, ni di mayor; tampoco nan
ta representa algo cu comunidad y e estado a concede; nan
ta pertenece na naturalesa humano y nan ta inherente na e individuo
pa motibo di e acto creador for di cual e persona a origina. Entre
e derechonan fundamental aki mester menciona e derecho di bida
di cada ser humano y e integridad fisico for di e momento
di concepcion te na morto50.
Asina cu un ley positivo ta priva un categoria di ser humano
di proteccion cu legislacion civil mester duna, e estado ta nengando
e igualdad cu tur ciudadano mester tin segun ley. Ta mina e base
di e estado legal. Ora cu e estado no ta pone su poder na sirbishi
di e derechonan di cada ciudadano, particularmente esnan mas
vulnerabel. Como consecuencia di e respet y proteccion cu for
di momento di concepcion mester ta sigura pa e yiu cu no a nace
ainda, ley mester percura pa sancion penal apropia pa cada violacion
intencional di e derechonan di e mucha 51.
2274. Ya cu mester trata e embryo como un persona for di
concepcion, mester defende su integridad y mester cuide y dune
tratamento medico optimal, mescos cu cualkier otro ser humano.
49

Cf CDC, can. 1323-1324


CDF, Donum vitae, III
51
CDF, Donum vitae, 1, 2
50

760

Diagnosis prenatal ta moralmente permiti, si e ta respeta


e bida y integridad di e embryo y e feto humano y si e ta dirigi na
salvaguardia of curacion mescos cu den caso di un individuo...
Ta gravemente contra ley moral ora haci esaki cu intencion
di posiblemente provoca un aborto, dependiendo di e resultado
di e diagnosis: un diagnosis no mag di ta e ekivalente di un sentencia
di morto52.
2275. Por considera e intervencionnan riba e embryo humano
permisibel si nan ta respeta e bida y e integridad di e embryo y no ta
encera riesgo disproporciona pa e embryo, pero ta dirigi riba su
curacion, e mehoransa di su condicion di salud, of su sobrevivencia
individual53.
Ta inmoral pa produci embryo humano cu e intencion pa uze
como material biologico cu ta obtenibel54.
Cierto intento pa interveni den e calidadnan hereditario
cronosomico of generico no ta terapeutico, pero ta trata na produci ser
humano selecta segun sexo of otro calidad fiha di antemano.
E manipulacionnan aki ta contra e dignidad personal di e ser humano,
su integridad y su identidad55.
Eutanasia
2276. Esnan cu nan calidad di bida a disminui of a debilita ta merece
respet special. Mester yuda hende malo of incapacita, hiba un bida
mas normal posibel.
2277. Sin tene cuenta cu e motibo of e medio, eutanasia directo
ta consisti den pone un fin na bida di hende of di persona incapacita,
malo of muriendo. Moralmente esey ta inaceptabel.
52

CDF, Donum vitae, 1, 2


CDF, Donum vitae, 1, 3
54
CDF, Donum vitae, 1, 5
55
CDF, Donum vitae, 1, 6
53

1503

761

Pues, un acto of un omision cu, riba su mes of


intencionalmente, ta causa morto pa asina elimina sufrimento, ta igual
na homicidio cu ta gravemente contra dignidad di persona humano
y contra e respet debido na e Dios bibo cu ta su Creador. E eror den
huicio cu un hende por comete di buena fe no ta cambia e naturalesa
di e acto di homicidio aki, cu semper mester ta prohibi y exclui.
2278. Descontinuacion di tratamento medico cu ta costoso, peligroso,
extraordinario of cu no ta den proporcion cu e resultadonan spera,
por ta legitimo; esey ta nenga di acepta tratamento cu ta
1007desproporcionalmente exagera of terco. Den e caso aki no ta
e intencion pa causa morto; ta meramente acepta cu no por evita
morto. Ta e pashent mester tuma e decision si e ta competente y capaz
y si esey no ta e caso, esnan legalmente autorisa por tuma decision,
pero semper mester tene cuenta cu e deseo rasonabel y e interesnan
husto di e pashent.
2279. No por descontinua legalmente e cuido normal cu un hende
enfermo tin derecho di haya, ni maske un hende ta cerca di muri.
E uzo di remedi anestetico pa mengua e sufrimento di un hende cu ta
muriendo, te hasta si di e forma ey bida di e persona ta bira mas
cortico, por ta moralmente di acuerdo cu dignidad humano, tanten cu
morto no ta e intencion ni como meta ni como medio, pero solamente
si ta premira y ta acepta cu morto ta inevitabel. E cuido cu ta trece
alivio pa dolor ta un forma privilegia pa mustra amor desinteresa.
Pesey mester propage.
Suicidio
2280. Cada ken ta responsabel pa su bida enfrente di Dios, for
ken el a haya su bida. Ta pesey mes Dios ta keda e Seor soberano
di e bida ey. Nos tin e deber di acepta bida cu gratitud y nos mester
cuide pa gloria di Seor y pa salbacion di nos alma. Nos ta
administrador y no doo di e bida cu Dios a confia nos cu ne. Nos no
ta dispone di e bida.

2258di

762

2281. Suicidio ta contra e inclinacion natural di un ser


humano pa cuida su bida y hacie duradero. Suicidio ta
contra
2212gravemente
e berdadero amor propio. Tambe e ta un pica contra amor pa prohimo,
pasobra inhustamente ta kibra e lasonan di solidaridad cu famia,
nacion y otro comunidad humano, ya cu nos obligacionnan pa cu nan
ta sigui existi. Suicidio ta contra amor pa e Dios bibo.
2282. Si comete suicidio cu e intencion pa duna un ehempel,
specialmente na e hubentud, e ta bira mas grave ainda door
di escandalo. Ta contra ley moral pa duna cooperacion boluntario
na suicidio.
Deficiencia sicologico grave, angustia of miedo panico pa
dificultad di bida, sufrimento of tortura, por mengua e responsabilidad 1735
di esun cu ta comete suicidio.
2283. Nos no mester bira desespera encuanto salbacion eterno di
persona cu a tuma nan mes bida. Dios, na un manera cu E so conoce,
por percura pa toch nan haya e oportunidad pa repentimento cu ta
duna salbacion. Iglesia ta resa pa persona cu a tuma nan mes bida.
1037
II.

RESPET PA DIGNIDAD DI SER HUMANO

Respet pa alma di otro: scandalisacion


2284. Scandalisacion ta un actitud of comportacion cu ta pone un otro
hende haci malo. Esun cu ta scandalisa ta bira tentado pa su prohimo. 2847
E ta haci dao na virtud y integridad; te hasta e ta hiba su prohimo
na morto spiritual. Scandalisacion ta un delito grave si conduci un otro
persona intencionalmente pa comete un delito grave door di actua of
keda sin actua.
2285. Scandalisacion ta bira particularmente pisa dependiendo
di e autoridad di e causante of dependiendo di con vulnerabel esnan
scandalisa ta. Scandalisacion tabata e motibo pa Seor expresa
e siguiente maldicion: Pero si un hende pone un di e chikitonan
cu ta kere den Mi cay den pica, lo ta miho pe si nan mara un piedra
di mulina grandi rond di su garganta y hoge den lama hundo

1903

763

(Mt 18, 6)56. Scandalisacion ta grave ora esnan cu pa naturalesa,


of pa motibo di nan funcion, tin e deber di sia y educa otro, ta hacie.
Ta pa e motibo aki Hesus ta reprocha e dokternan di ley y Fariseo:
e ta compara nan cu lobo bisti na carne57.
2286. Ley of institucion, moda of opinion publico por causa
scandalisacion.
Pues culpabel di scandalisacion ta tur esnan cu ta proclama
1887
ley of ta introduci structura social cu ta conduci na degeneracion
moral, na corupcion di bida religioso of na circunstancia social cu,
intencionalmente of no, ta haci cu un conducta Cristian di acuerdo cu
e mandamentonan ta bira hopi dificil y practicamente imposibel 58.
Esaki ta conta tambe pa dirigente empresarial cu ta bini
cu regla cu ta curasha fraude, pa docente cu ta provoca
rabia cerca su studiantenan59, of pa manipulado di opinion
2498publico
cu
ta
desvia
opinion
publico
for di e balornan moral.
2287. Cada ken cu uza e poder cu ta na su encargo di tal forma cu
e ta pone otro haci malo, ta bira culpabel di scandalisacion y ta
responsabel pa e maldad cu el a causa directamente of indirectamente.
Tentacion pa haci pica sigur lo bini; pero ay di esnan cu pa nan culpa
tentacion ta bini (Lc 17, 1).
Respet pa salud
2288. Bida y salud fisico ta don precioso cu Dios a confia na nos.
mester cuida nan na un manera racional, tumando na cuenta
e necesidadnan di otro y e bienestar general.
Preocupacion pa salud di su ciudadanonan ta exigi
1509
cu e comunidad ta yuda crea e condicionnan di bida cu ta permiti nan
crece y yega na madurez; cuminda, vivienda, cuido pa salud,
enseansa basico, empleo y ayudo social.
1503Nos

56

Cf 1 Co 8, 10-13
Cf Mt 7, 15
58
PIO XII, Discurso, juni 1, 1941
59
Cf Ef 6, 4; Col 3, 21
57

764

2289. Aunke moralidad ta exigi respet pa bida corporal, e no ta haci


dje un balor absoluto. E ta opone e nocion neo-pagano cu tin
2113tendencia pa promove e culto di e curpa humano, pa sacrifica tur
cos pa motibo di dje, pa adora perfeccion fisico y exito den deporte.
Door di duna preferencia selectivo na esnan fuerte riba esnan debil,
un concepto asina por conduci na degeneracion di relacion humano.
364di

2290. E virtud di haci tur cos na midi ta permiti nos evita cualkier
di exceso: e abuso di cuminda, alcohol, tabaco of remedi. Esnan
cu door di buracheria of adiccion na velocidad halto ta trece siguridad
di otro of di nan mes na peliger, sea riba caminda, riba lama of den
aire, ta haci su mes grandemente culpabel.

1809sorto

2291. Uzo di droga ta causa dao grandi na salud y na bida humano.


Excepto den caso cu tin indicacion strictamente terapeutico, esey ta un
pica grandi. E produccion y traficacion di droga ta practica
scandaloso; door cu nan ta pone hende uza droga, nan ta coopera
directamente na actitud cu ta gravemente contra ley moral.
Respet pa persona y investigacion cientifico
2292. Experimento cientifico, medico of sicologico riba un individuo
of riba grupo di hende por contribui na cura hende enfermo y na
adelanto di salud publico.
2293. Tanto investigacion cientifico basico, como investigacion aplica
ta un expresion nificativo di dominio di e ser humano riba creacion. 159
Ciencia y tecnologia ta recurso precioso si nan ta poni na servicio
di e ser humano y ta promove su desaroyo integral na beneficio
di tur hende. Riba nan mes e recursonan aki no por revela ni e sentido
di existencia y di adelanto humano. Ciencia y tecnologia ta dirigi riba
e ser humano; ta danki na dje nan a origina y a desaroya; ta
hustamente den e persona y den su balornan moral ta sinta e evidencia 1703
di meta como tambe e nocion di e limitenan di ciencia y tecnologia.
2294. Ta un ilusion pa exigi neutralidad moral den investigacion
cientifico y su aplicacionnan. Di otro banda no por basa principio
orientativo riba eficiencia tecnico, of riba e probecho cu e por tin pa

2375

765

algun hende a costo di otro, of, loke ta te hasta pio, pa ideologia


dominante. Pa naturalesa, ciencia y tecnologia ta rekeri respet
incondicional pa e principionan fundamental di ley moral; nan mester
ta na servicio di persona humano, di su derechonan fundamental
y tambe di su bienestar berdadero y integral di acuerdo cu e plan
di salbacion y cu boluntad di Dios.
2295. Investigacion y experimento haci riba e ser humano no por
legitima acto cu riba nan mes ta contra e dignidad di e persona 1753
y contra ley moral. Eventual consentimento di esnan envolvi no por
hustifica e actonan aki. Experimento riba ser humano no ta
moralmente legitimo si e ta pone bida of integridad fisico y sicologico
di esun envolvi core riesgo desproporcional of evitabel. Experimento
riba ser humano no ta cuadra cu e dignidad di e persona si e ta sosode
sin cu e persona envolvi of esnan cu legalmente ta papia
pe conscientemente a duna permiso pa tal experimento.
2296. Transplante di organo ta cuadra cu ley moral si e peliger
y e riesgonan fisico y sicologico pa e donante ta den balansa cu
2301e bienestar cu ta busca pa e destinatario. Donacion di organo despues
di morto ta un acto noble y meritorio y mester recomenda esey como
un expresion di solidaridad generoso. Moralmente esey no ta
permitibel, si e donante of su representante legal no a duna permiso
explicitamente. Ademas ta moralmente inaceptabel pa directamente
efectua mutilacion permanente of morto di un ser humano, te hasta
si esey ta pa pospone morto di otro.
Respet pa integridad corporal
2297. Secuestro y tenemento di rehen ta sembra teror; door di menasa
nan ta pone nan victimanan bou di presion intolerabel. Moralmente
nan ta robes. Terorismo ta menasa, ta herida y ta mata sin distincion
di persona y ta gravemente contra husticia y caridad. Tortura,
cu ta haci uzo di violencia fisico of moral pa saca confesion for
di hende, pa castiga esnan culpabel, pa spanta oponente of pa satisface
odio, ta contra respet pa e ser humano y pa e dignidad humano.
Si no ta pa motibo strictamente medico terapeutico, amputacion,

766

mutilacion y sterilisacion cometi directamente y intencionalmente riba


persona inocente ta contra ley moral 60.
2298. Den tempo di pasado, gobierno legitimo tabata aplica practica
cruel pa mantene ley y ordo, hopi biaha sin e protesta di
e Wardadornan di Iglesia, cu tambe a aplica den nan propio
tribunalnan e prescripcionnan di ley Romano pa loke ta concerni
tortura. Apesar di e hechonan lamentabel aki, Iglesia semper a predica
e obligacion di mustra clemencia y misericordia. Iglesia a prohibi
2267clero pa drama sanger. Den tempo mas recien a keda estableci cu
e practicanan cruel aki no tabata necesario pa mantene orden publico
y cu nan no tabata cuadra tampoco cu e derechonan legitimo di e ser
humano. Al contrario, e practicanan aki a conduci na e practicanan
hasta mas denigrante. Nos mester haci esfuerso pa aboli nan
completamente. Nos mester resa pa e victimanan y nan burdugunan.
Respet pa morto
2299. Mester duna atencion y cuido na esnan cu ta muriendo pa asina
yuda nan biba nan ultimo momentonan den dignidad y paz. Nan lo
haya sosten den oracion di nan famia, cu mester percura pa na
e momento apropia e enfermonan ricibi e sacramentonan cu ta prepara
1525
nan pa topa cu e Dios bibo.
2300. Mester trata curpa di esnan cu a muri cu respet y caridad den
fe y speransa di Resureccion. Entiero di esnan cu a muri ta un obra
corporal di misericordia61; esey ta rindi honor na e yiunan di Dios,
cu ta tempel di Spirito Santo.
2301. Autopsia por ta moralmente hustifica pa investigacion legal
of pa investigacion cientifico. Donacion boluntario di organo despues
di morto ta legitimo y por tin su meritonan.
Iglesia ta permiti cremacion, basta cu e no ta demostra
un rechaso di fe den resureccion di curpa62.

60

Cf DS 3722
Cf Tob 1, 16-18
62
Cf CDC, can. 1176 3
61

1681-1690

767

III.

NA DEFENSA DI PAZ

Paz
2302. Door di ta corda nos riba e mandamento: No mata (Mt 5, 21),
nos Seor a resa pa paz di curason y El a condena rabia fatal y odio 1765
como cos inmoral:
Rabia ta un deseo pa vengansa. Desea vengansa pa haci malo
na un hende cu mester haya castigo no ta permisibel, pero ta di
aplaudi si ta impone un castigo pa coregi bicio y pa mantene
husticia63.
Si rabia yega asina leu cu intencionalmente ta desea pa mata of
herida bo prohimo seriamente, anto e ta gravemente contra caridad
y como tal e ta un pica mortal. Seor ta bisa: Ken cu ta odia su ruman
lo ricibi castigo den tribunal (Mt 5, 22).
2303. Odia un hende intencionalmente ta contra caridad. Odio
bo prohimo ta un pica si intencionalmente bo ta desea malo pe.
Odio pa bo prohimo ta un pica grandi, si bo ta desea un dao grandi
pe. Pero Ami ta bisa boso: Stima boso enemigonan y resa pa esnan
cu ta persigui boso, pa boso ta yiunan di boso Tata cu ta den shelo
(Mt 5, 44-45).

2094, 1933pa

2304. Mester tin paz pa bida humano y pa su desaroyo bira posibel.


no ta solamente ausencia di guera y e no ta limita su mes na
mantene e balansa entre bloki di poder cu ta opone otro. No por logra
paz na mundo sin proteccion di propiedad di hende, comunicacion
liber entre hende, respet pa dignidad di hende y di nacion y e practica
ferviente di fraternidad. Paz ta e trankilidad di orden 64. Paz ta e obra
65
66
1807di husticia y e fruta di caridad .
1909Paz

2305. Paz terenal ta imagen y fruta di e paz di Cristo, kende ta


e Prins di Paz mesianico (Is 9, 5). Pa medio di e sanger di Su Cruz,
1468
63

SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, II-II, 158, 1 ad 3


SAN AUGUSTIN, De civitate Dei, 19, 13, 1: PL 41, 640
65
Cf Is 32, 17
66
Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 78, 1-2
64

768

den su mes persona El a mata hostilidad 67, El a reconcilia hende


cu Dios y a haci di Su Iglesia e sacramento di e union di humanidad
y di e union cu Dios. E ta nos paz (Ef 2, 14). El a declara:
Bendiciona ta esnan cu ta crea paz (Mt 5, 9).
2306. Esnan cu ta renuncia violencia y dramamento di sanger
cu pa defende derecho di ser humano, ta haci uzo di e medionan
di defensa na disposicion di esnan di mas debil, ta duna testimonio
di caridad evangelico, basta cu nan haci esey sin viola e derechonan
y obligacionnan di otro hende y di otro pueblo. Nan ta duna
testimonio di e gravedad di e riesgonan fisico y moral cu uzo
di violencia ta encera, cu tur su destruccion y morto 68.

2267y

67
68

Cf Col 1, 20-22
Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 78, 5

769

Evitando guera
2307. E di cinco mandamento ta prohibi e destruccion intencional
di bida humano. Pa motibo di e crueldad y inhusticia cu tur guera
ta trece cu ne, Iglesia insistentemente ta urgi tur hende pa resa y actua
di manera cu e Bondad divino por libra nos di e antiguo sclavitud
di guera69.
2308. Tur ciudadano y tur gobernante mester haci esfuerso pa evita
guera.
Pero tanten cu e peligro di guera ta persisti y tanten cu no tin
un autoridad internacional cu propio competencia y cu e forza
corespondiente, lo no por nenga gobierno e derecho di defensa propio
legitimo den caso cu tur e posibilidadnan pa un acuerdo pacifico keda 2266
agota70.
2309. E condicionnan severo pa defensa propio legitimo pa medio di
poder militar ta rekeri consideracion rigoroso. E gravedad di tal 2243
decision ta mare na condicion stricto di legitimidad moral. Mester
sosode cu:

e dao causa pa e agresor na pueblo of comunidad di pueblo


mester ta duradero, grave y proba;
tur otro medio pa pone un paro na e dao mester a resulta
imposibel pa haci y ineficiente;
mester tin prospecto real cu lo yega na un resultado
satisfactorio;
e uzo di arma no mester produci mas problema y mas desorden
cu e maldad cu kier elimina. E poder destructivo di arma
moderno mester pisa masha hopi ora ta evalua e condicion aki.

Esakinan ta e elementonan tradicional poni hunto den loke ta


yama e doctrina di un guera husto.

69
70

Cf ibid., 81, 4
Ibid., 79, 4

770

Esnan cu ta responsabel pa e bienestar general mester haci


evaluacion di e legitimidad moral di e condicionnan aki cu huicio 1897
prudente.
2310. Den e caso aki e podernan publico tin e derecho y e deber
pa impone riba e ciudadanonan e obligacionnan cu ta necesario pa
e defensa nacional.
Esnan cu como militar ta den servicio di nan patria ta sirbido
2239
1909di siguridad y libertad di e pueblonan. Si nan cumpli cu nan tarea
debidamente, nan ta contribui berdaderamente na e bienestar
di e nacion y na mantencion di paz71.
2311. Poder publico mester yega na un areglo husto pa esnan cu
nenga di uza arma pa motibo di nan consenshi. Sinembargo nan
ta obliga pa sirbi nan comunidad den cualkier otro forma 72.

1782, 1790ta

2312. Tanto Iglesia como rasonamento humano ta declara cu


e ley moral ta keda valido durante conflicto arma. E simpel hecho
cu pa mala suerte guera a cuminsa, no ta nifica cu di biaha esnan
cu ta bringa otro ta permiti pa haci tur cos73.
2313. Mester trata esnan cu no ta den combate, soldaat herida
y prizonero di guera humanamente y cu respet. Acto cu claramente
ta contra derecho internacional y su principionan universal ta acto
criminal, mescos tambe e ordonan cu ta impone e actonan aki
ta criminal. Obediencia ciego no ta suficiente hustificacion pa esnan
cu ta ehecuta e ordonan en kestion. Mester condena likidacion di un
2242pueblo, nacion of minoria etnico como un pica mortal. Un hende
ta moralmente obliga pa desobedece ordo cu ta dicta pa comete
genocidio (asesinato of matansa di un pueblo).
2314. Un accion di guera cu tin como meta e destruccion sin
distincion di ciudad of teritorio grandi hunto cu nan habitantenan,
ta un crimen contra Dios y e ser humano y mester condena esey sin
basila74. Un peligro di e guera moderno ta cu arma tecnicamente
71

Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 79, 5


Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 79, 3
73
Ibid., 79, 4
74
Ibid., 80, 4
72

771

desaroya, specialmente arma atomico, arma biologico of kimico,


ta crea e oportunidad pa e pais cu tin esaki pa comete tipo di crimen
asina.
2315. Hopi hende di forma contradictorio ta considera e acumulacion
di arma como un medida apropia pa frena potencial adversario
di cuminsa un guera. Nan ta mira armamento como e medio mas
efectivo pa sigura paz entre e nacionnan. E manera aki di evita guera
ta exigi reserva moral severo. E pustamento den armamento no ta
garantisa paz. En bes di elimina loke ta causa guera, e ta aumenta
e riesgo di un guera. Gastamento di suma enorme di placa pa cada
biaha di nobo produci tipo nobo di arma, ta stroba esfuerso pa yuda
pueblo den necesidad75; e ta stroba desaroyo di nacion. Armamento
di mas ta multiplica e motibonan pa conflicto y ta aumenta e peliger
cu conflicto ta escala.
2316. Produccion y benta di arma ta afecta e bienestar general di
nacion y di e comunidad internacional. Pesey poder publico tin 1906
e derecho y e deber pa reglamenta nan. Coremento tras di interes
particular of colectivo a corto plaso, no ta duna legitimidad na
empresa cu ta fomenta violencia y conflicto entre nacion y di e forma
ey ta trece e orden huridico internacional den peliger.
2317. Inhusticia, desigualdad excesivo riba tereno economico y social,
envidia, desconfiansa y orguyo cu ta reina entre hende y pueblo, 1938, 2538
constantemente ta menasa paz y ta causa guera. Tur cos cu nos haci
pa vence e desordennan aki ta contribui na crea paz y na evita guera: 1941
Tanten cu hende ta pecado, e menasa di guera lo keda colga riba nan
cabes y esey lo sigui asina te ora Cristo bini atrobe; pero si hende
rechasa pica door di uni den caridad, e lo rechasa violencia
y e siguiente palabranan lo keda cumpli: Nan lo traha chapi di nan
spadanan y machete di nan lansanan; nunca mas un pueblo lo lanta
contra un otro pueblo y nunca mas un hende lo prepara su mes pa bay
guera (Is 2, 4)76.

RESUMEN
75
76

Cf PABLO VI, enc. Populorum progressio, 53


Concilio di Vaticano II, GS 78, 6

772

2318. Tur bida ta den man di Dios y E ta duna rosea na tur ser
humano (Job 12, 10).
2319. Tur bida humano, for di momento di concepcion te na morto,
ta sagrado, pasobra pa su propio beneficio, a crea e ser
humano segun e imagen y semehansa di Dios bibo y santo.
2320. Causa morto di un hende ta gravemente contra dignidad di e ser
humano y e santidad di e Creador.
2321. E prohibicion pa mata un hende no ta bay contra e derecho pa
neutralisa un agresor inhusto cu kier causa dao. Defensa
legitimo ta un deber grandi pa esun cu ta responsabel pa bida
di otro of pa bienestar general.
2322. For di momento di su concepcion, e yiu tin derecho riba bida.
Aborto directo, pues aborto provoca como meta of como un
medio, ta un acto criminal 77, cu ta gravemente contra ley
moral. Iglesia ta impone e castigo canonico di ex-comunion
riba e crimen contra bida humano aki.
2323. Ya for di su concepcion mester trata e embryo como un
ser humano, mester defende su integridad, mester cuide
y percura pe medicamente mescos cu tur otro ser humano.
2324. Eutanasia intencional, sin importa e forma of motibo, ta igual
na asesinato. E ta gravemente contra e dignidad di ser humano
y contra e respet debido na e Dios bibo, cu ta Creador di ser
humano.
2325. Suicidio ta gravemente contra husticia, speransa y caridad.
E di cinco mandamento ta prohibie.

77

Cf Concilio di Vaticano II, GS 27, 3

773

2326. Scandalisacion ta un pica grandi si pa medio di acto of door


di keda sin actua intencionalmente e ta causa otro hende
pa haci pica grandi.
2327. Pa motibo di desgracia y inhusticia cu guera ta causa,
nos mester haci tur loke ta den nos alcance pa evite.
Ta pesey tambe Iglesia ta resa: Libra nos di hamber, peste
(malesa contagioso masal) y guera, Oh Seor.
2328. Iglesia y rasonamento humano ta afirma cu e ley moral semper
ta keda valido durante conflicto arma. Practica
intencionalmente contra e ley internacional y contra su
principionan universal ta acto criminal.
2329. E careda di armamento ta un di e plaganan mas grave pa e rasa
humano y e dao cu e ta causa ta insoportabel pa pober 78.
2330. Bendiciona ta esnan cu ta crea paz, pasobra lo yama nan
yiunan di Dios (Mt 5, 9).
ARTICULO 6.

DI SEIS MANDAMENTO

No comete adulterio (Ex 20, 14; Deut 5, 17).


Bo a tende nan bisa, no comete adulterio. Pero Ami ta bisa bo cu
esun cu wak un muhe cu deseo, ya den su curason a comete adulterio
cu ne (Mt 5, 27-28).

I.

EL A CREA NAN COMO HOMBER Y MUHE...

369-373

2331. Riba su mes Dios ta amor y E ta biba un misterio di comunion


personal amoroso. Door di crea e rasa humano segun Su propio
imagen..., Dios a graba den humanidad di homber y muhe e vocacion,
1604
esta e capacidad y responsabilidad di amor y comunion79.
Dios a crea hende segun Su propio imagen... homber y muhe
El a crea nan (Gen 1, 27); El a bendiciona nan y a bisa, sea fertil
y pobla e mundo; (Gen 1, 28); Ora Dios a crea hende, El a trahe
78
79

Ibid., GS 81, 3
HUAN PABLO II, exh. Ap. Familiaris consortio, 11

774

segun imagen di Dios. El a crea nan homber y muhe, anto riba e dia cu
El a crea nan El a bendiciona nan y a yama nan Hende (Gen 5,1-2).
2332. Debi na e union entre curpa y alma, sexualidad ta influencia tur
aspecto di e ser humano. Specialmente e tin di haci cu e sintimento, 362
e capacidad pa stima y procrea y mas en general e capacidad pa forma
laso di comunion cu otro.
2333. Cada ken, homber y muhe mester reconoce y acepta
su identidad sexual. E diferencia fisico, moral y spiritual entre homber
y muhe y e complementacion di otro ta fiha riba e balornan
di e matrimonio y riba e desaroyo positivo di bida familiar.
1603E harmonia di e pareha y di e comunidad parcialmente ta depende
di e manera con e dos sexonan ta biba cu otro, e complementacion,
e necesidadnan y e sosten mutuo.
2334. Door di crea hende masculino y femenino, Dios a duna
homber y muhe un dignidad personal igual80. Un hende ta un
357persona y esey ta conta igual pa homber y muhe, pasobra a crea tur
dos segun e imagen y semehansa di e Dios personal 81.
2335. Tur dos sexo, aunke na diferente manera pero cu e mesun
dignidad, ta imagen di e poder y e ternura di Dios. E union di homber
y muhe den matrimonio ta un manera pa fisicamente expresa Creador
2205su generosidad y su poder pa haci fertil: Pesey un homber
ta bandona su tata y su mama y ta mara su mes na su esposa y nan
ta bira uno (Gen 2, 24). For di e union aki tur generacion humano
ta origina82.
2336. Hesus a bini pa restora creacion den puresa di su origen. Den e
riba Sero e ta interpreta e plan di Dios na un manera cu no
ta laga ningun duda: Bo a tende nan bisa, No comete adulterio.
Pero Ami ta bisa bo cu cada ken cu wak un muhe cu deseo, ya

1614Predicashi

80

Ibid., 22; cf Concilio di Vaticano II, GS 49, 2


HUAN PABLO II, c. Ap. Mulieris dignitatem, 6
82
Cf Gen 4,1-2. 25-26; 5, 1
81

775

a comete adulterio cu ne den su curason (Mt 5, 27-28). Loke Dios


a uni, hende no por separa83.
Tradicion di Iglesia semper a mira e di seis mandamento como
un mandamento cu ta encera e totalidad di sexualidad humano.
II.

VOCACION PA CASTIDAD

2337. Castidad ta nifica e integracion exitoso di sexualidad denter di


persona y consecuentemente e union interno di hende den su
existencia fisico y spiritual. Den sexualidad ta keda expresa cu hende
ta forma parti di e mundo fisico y biologico; ta experiencia
e sexualidad aki como algo berdaderamente personal y humano,
si mire como parti integral di e relacion entre dos persona,
den un entrega completo y mutuo di un homber y un muhe durante
henter nan bida.
Pesey e virtud di castidad ta encera integridad di e persona
y integridad di e entrega.

2520e

Integridad di persona
2338. E persona puro ta mantene integridad di e podernan di bida
y amor cu ta den dje. E integridad aki ta garantisa e unidad
di e persona; e ta contrario na cualkier actitud cu por dae. E no ta
tolera ni un bida dobel, ni lenguahe dobel84.
2339. Castidad ta implica un tempo pa sia control propio, cu ta
un educacion den libertad humano. E alternativa ta masha cla: sea cu
hende ta domina su pasionnan y ta logra paz, of e ta laga pasion
domine y e ta bira infeliz85. Pesey dignidad di un persona ta exigi
pe actua di acuerdo cu su consenshi y su escogencia propio, motiva
y inspira di paden den forma personal y no bou di presion di impulso
ciego di paden of djis pasobra tin un prohibicion externo. Un hende ta
obtene tal dignidad ora, librando su mes for di tur sclavitud di pasion,
e ta busca di logra su meta final scogiendo den libertad loke ta bon 1767

83

Cf Mt 19, 6
Cf Mt 5, 37
85
Cf Sir 1, 22
84

776

y sigurando su mes cu eficacia y habilidad di tin e medionan


adecuado86.
2340. Esun cu kier keda fiel na su promesanan di bautismo y kier
resisti tentacion, lo kier obtene e medionan pa por haci esey: conoce
bo mes, aplica un ascesis (abstinencia) adapta na e situacionnan cu 2015
bo ta enfrenta, obedece mandamento di Dios, practica virtud moral
y keda fiel na oracion. En berdad ta castidad ta trece nos hunto y hiba
nos atrobe na e union cu nos a laga atras y cu a plama nos foi otro 87.
2341. E virtud di castidad ta cay bou di e virtud cardinal
moderacion, cu ta trata di inclui rasonamento den pasion y apetit
di e sentidonan.

1809di

2342. Dominio propio ta un asunto di duracion largo. No por pensa


nunca cu un hende ta logra esey unabes y pa semper. Den tur fase
di bida mester haci esfuerso nobo pa por logra 88. E esfuerso necesario
por ta mas intensivo den cierto periodo, por ehempel ora ta forma
407e personalidad durante infancia y adolescencia.
2343. Castidad conoce cierto ley di desaroyo cu ta pasa den fase
imperfeccion y masha hopi biaha cu pica. Dia pa dia e hende...
ta forma su mes pa medio di hopi decision cu libremente e ta tuma
y asina den, fase di desaroyo, e ta sia conoce, sia stima y logra loke
moralmente ta bon89.

2223di

2344. En berdad castidad ta un tarea personal; pero tambe e ta inclui


esfuerso cultural, ya cu adelanto personal y adelanto
di e comunidad ta depende di otro 90. Castidad ta exigi respet
pa derecho di e persona, specialmente e derecho di haya informacion
y un educacion cu ta respeta e dimensionnan moral y spiritual
di bida humano.

2525un

86

Concilio di Vaticano II, GS 17


SAN AGUSTIN, Confessiones, 10, 29, 40: PL 32, 796
88
Cf Tit 2, 1-6
89
HUAN PABLO II, exh. Ap. FC, 34
90
Concilio di Vaticano II, GS 25, 1
87

777
18102345.

Castidad ta un virtud moral. E ta tambe un don di Dios,


un gracia, un fruta di esfuerso spiritual91. Spirito Santo ta haci posibel
pa un hende cu a regenera door di awa di bautismo, imita e puresa
di Cristo92.
Totalidad di don di sacrificio propio
2346. Caridad ta e formacion original di tur virtud. Bou di influencia
virtud aki, castidad ta bira manera un scol di sacrificio propio 210
di e persona. Dominio propio ta fiha riba sacrificio propio. Esun cu
practica castidad, pa medio di dje, ta bira un ehempel di fieldad
y ternura di Dios pa su prohimo.

1827di

2347. E virtud di castidad ta florece den amistad. E ta sia e discipel


con pa sigui y imita Esun cu a scoge nos como su amigonan 93, esun 374
cu a sacrifica su mes totalmente pa nos y cu ta permiti nos di tuma
parti na su bida divino. Castidad ta promesa di inmortalidad.
Ta expresa castidad specialmente den amistad cu bo prohimo.
Sea cu amistad ta desaroya entre persona di e mesun sexo of di sexo
diferente, e ta nifica un bondad grandi pa tur hende. E ta conduci
na comunion spiritual.
Diferente forma di castidad
2348. Tur hende cu a batisa mester practica castidad. E Cristian
ta bisti di nobo cu Cristo (Gal 3, 27), kende ta e modelo perfecto di
castidad. Tur cu ta fiel na Cristo ta yama pa hiba un bida den castidad
di acuerdo cu nan situacion particular. Na momento di su Bautismo,
e Cristian ta obliga su mes na hiba su bida emocional den castidad.
2349. Castidad mester califica e persona na un manera cu ta cuadra
cu su situacion di bida. Tin hende ta practica virginidad of celibato 1620
consagra, locual ta laga nan duna nan mes na Dios solamente cu un
curason sin division na un manera particular. Otro ta biba na e manera
cu ta prescribi pa tur hende segun ley moral, sea cu nan ta casa of
91

Cf Gal 5, 22
Cf 1 Hu 3, 3
93
Cf Hu 15, 15
92

778

soltero94. Hende casa ta yama pa practica castidad matrimonial;


hende soltero ta practica castidad den abstinencia:
Tin tres forma di virtud di castidad: e prome ta esun di pareha casa,
e di dos ta di viudo y di tres ta esun di birgen. Nos no ta elogia
un di nan y exclui e otronan... Ta aki ta sinta e rikesa na disciplina
di Iglesia95.

2350. Esnan cu ta comprometi pa casa (novionan) ta yama pa practica


castidad den abstinencia. Nan mester mira e tempo di prueba aki como 1632
un periodo den cual nan ta sia demostra respet pa otro y sia keda
fiel na otro den speransa di lo ricibi otro for di Dios. Expresion
di ternura cu ta pertenece specificamente na matrimonio, nan mester
reserva pa durante matrimonio. Nan mester yuda otro pa crece den
castidad.
Ofensa contra castidad
25282351.

Luhuria (deseo desaregla) ta deseo pa placer sexual di manera


desordena of goso sexual sin ningun control. Placer sexual ta
moralmente desordena ora cu kier logra esaki como meta riba su mes,
los di e metanan di procreacion y union.
2352. Masturbacion ta stimulacion intencional di e organonan sexual
pa por logra placer sexual. Tanto e Magisterio di Iglesia como
e sentido di moral di e creyentenan, di acuerdo cu e tradicion
constante, a afirma sin ningun duda cu masturbacion ta un acto
fundamentalmente y gravemente desordena. Sin importa e motibo,
ta fundamentalmente contrario na su meta pa intencionalmente uza
e facultad di sexualidad fuera di matrimonio. Pasobra den tal caso ta
purba logra placer sexual fuera di e relacion sexual exigi pa e orden
moral, den cual ta logra realisa e nificacion total di e entrega mutuo
y procreacion humano den e contexto di amor berdadero 96.
Pa yega na un opinion balansa encuanto e responsabilidad
moral di esnan concerni y pa duna direccion na e cuido pastoral,
lo mester tene cuenta cu e sintimento cu no a madura ainda, e poder

173594

CDF, Persona humana 11, AAS 68 (1976), 77-96


SAN AMBROSIO, De viduis, 23: PL 153, 225 A
96
CDF, Persona humana, 9
95

779

di custumber, e situacion di ansha of otro factor sikico of social


cu ta mengua of te hasta reduci e culpabilidad moral te na un minimo.
2353. Fornicacion ta union carnal entre un homber soltero y un muhe
soltero. Esey ta gravemente contra e dignidad di persona y contra
sexualidad humano cu tin como meta e bienestar di e pareha
y procreacion y educacion di e yiunan. Ademas e ta un scandalisacion
grandi si e ta corumpi menor di edad.
2354. Pornografia ta ora ta saca acto sexual real of simula for
2523di e intimidad di e pareha pa intencionalmente mustra nan na otro.
Pornografia ta peca contra castidad ya cu e ta bay contra di e acto
conyugal, e entrega intimo di e pareha mutuamente. Pornografia ta un
atentado grave contra e dignidad di esnan (actor, bendedo, publico) cu
ta participa den dje, ya cu cada uno ta bira un instrumento di placer
superficial y di ganashi ilegal pa otro. E ta hundi esnan envolvi den
ilusion di un mundo di fantasia. E ta un pica grandi. Autoridad civil
mester impedi produccion y distribucion di material pornografico.
2355. Prostitucion ta haci dao na dignidad di esnan envolvi, ya cu
e ta rebaha e persona na un instrumento di placer sexual. Esun cu ta
paga pa prostitucion, ta peca gravemente contra su mes: e ta viola
castidad cu e ta obliga di mantene a base di su Bautismo y e ta mancha
su curpa, cu ta e tempel di Spirito Santo 97. Prostitucion ta un plaga
social. Normalmente hende muhe ta envolvi, pero tambe hende
homber, mucha y adolescente (prostitucion den e ultimo dos casonan
ta inclui e pica adicional di scandalisacion). Aunke semper ta un pica
grandi pa ta envolvi den prostitucion, pobresa, chantahe of presion 1735
social por mengua e gravedad di e falta.
2356. Violacion ta violencia forsoso di e intimidad sexual di un otro
persona. E ta haci dao na husticia y caridad. Violacion ta herida
profundamente e respet, e libertad y e integridad fisico y moral riba 2297
cual tur hende tin derecho. E ta causa dao grandi cu por marca e
victima pa semper. Riba su mes semper e ta un acto di maldad.
Violacion di un mucha comete door di mayor (incesto) of door di 1756
esnan cu ta responsabel pa educacion di yiu confia na dje ta pio ainda. 2388
97

Cf 1 Co 6, 15-20

780

Castidad y homosexualidad
23332357.

Homosexualidad ta referi na relacion entre homber of entre


muhe cu exclusivamente of predominantemente ta sinti atraccion
sexual pa persona di mesun sexo. Den transcurso di siglo y den
e diferente culturanan, homosexualidad a conoce un variedad grandi di
forma. E origen sikico ta dificil pa aclaria. Basando su mes riba
e Santo Scritura, cu ta presenta e relacionnan aki como degeneracion
grave98, tradicion semper a declara cu acto homosexual ta desordena
di nan propio naturalesa interior (intrinsicamente) 99. Nan ta contra ley
natural. Nan ta cera e acto sexual pa e don di bida. Nan no ta origina
di un complementacion emocional y sexual genuino. No por aproba
nan bou di ningun circunstancia.
2358. Un cantidad considerabel di homber y muhe tin tendencia di
homosexualidad cu rais profundo. Nan no ta scoge nan inclinacion
homosexual deliberadamente; pa mayoria di nan homosexualidad ta
un trastorno. Mester trata e hendenan aki cu respet, compasion
y delicadesa. Mester evita delaster un muestra di discriminacion
inhusto contra nan. E personanan aki ta yama pa cumpli cu Dios su
boluntad den nan bida y si nan ta Cristian nan ta yama pa uni
e dificultadnan cu posiblemente nan lo enfrenta, debi na nan situacion,
cu e sacrificio di Cruz di Seor.

2359. Persona homosexual ta yama pa practica castidad. Pa medio di


e virtud di dominio propio, cu ta hiba nan na libertad interno
2347y tin biaha cu sosten di amistad desinteresa, pa medio di oracion
y gracia sacramental, nan por y mester progresa gradualmente y cu
determinacion yega na perfeccion Cristian.
III.

AMOR ENTRE ESPOSO Y ESPOSA

2360. Sexualidad ta fiha riba e amor matrimonial entre homber


1601y muhe. Den matrimonio e intimidad fisico di e pareha ta bira

98
99

Cf Gen 19, 1-29; Rm 1, 24-27; Co 6, 10; 1 Tim 1, 10


CDF, Persona humana, 8

781

un muestra y un garantia di e comunion spiritual. E lasonan


di matrimonio entre persona batisa ta santifica pa e sacramento.
2361. Sexualidad, door di cual homber y muhe ta entrega nan mes na
otro den acto cu ta apropia y reserva exclusivamente pa pareha
1643, 2332matrimonial, no ta puramente biologico, pero e ta toca e persona
humano den su intimidad di mas profundo. E ta berdaderamente
humano, solamente si e ta forma parti integral di amor cu cual esposo
y esposa ta mara nan mes na otro te na morto 100.
1611

Tobias a lanta for di cama y a bisa Sara: Lanta, bruid di mi, laga nos
resa pidi pa nos seor tene misericordia cu nos y proteha nos.
El a lanta y nan dos a cuminsa resa pidiendo Dios pa E proteha nan.
Tobias a resa asinaki: Alaba Bo ta, Dios di nos antepasadonan
y alaba ta bo nomber den tur siglo. Mare shelo y henter creacion por
alaba Bo pa semper. Bo a traha Adam y Bo a dune Eva como casa pa
Eva ta un yudansa y sosten pe. Genero humano a sali di nan dos Bo
a bisa: No ta bon pa e hende ta so. Laga nos traha un compaero cu ta
yude y cu ta pas cu ne. Awor, Seor, ora mi tuma mi casa, mi no ta
haci algo cu no ta permiti, pero mi ta fiel na bo ley. Tene misericordia
cu mi y cu ne, laga nos bira bieu hunto. Y tur dos
a agrega: Amen, amen! Y nan a pasa anochi hunto (Tob 8, 4-9).

2362. E actonan door di cual e pareha ta bira uno den intimidad puro
ta honorabel y digno. E berdadero expresion humano di e actonan ey
ta faborece e entrega mutuo cu nan ta encera y ta enrikece e parehanan
den alegria y gratitud101. Sexualidad ta un fuente di alegria y placer:
Creador mes... a dicidi cu den e funcion (di procreacion), e pareha
mester experiencia placer y goso di curpa y mente. Pues e pareha
no ta haci nada malo si nan ta busca e placer y goso aki. Nan ta acepta
loke Creador a destina pa nan. Na mes momento e pareha mester
sa di tene nan mes denter di limite di moderacion apropia102.

2363. Pa medio di e union di e pareha nan ta logra e meta dobel


di matrimonio: e bienestar di e pareha mes y e transmision di bida.
No por separa e dos sentidonan of balornan di matrimonio sin afecta
100

HUAN PABLO II, exh. Ap. FC, 11


Concilio di Vaticano II, GS 49, 2
102
PIO XII, Discurso, 29 di october, 1951
101

782

e bida spiritual di e pareha of sin hinca e balornan di matrimonio


y futuro di e hogar den peliger.
Pues e amor matrimonial di homber y muhe ta someti na
e obligacion dobel di fieldad y fertilidad.
Fieldad matrimonial
16152364.

1646-1648

E pareha casa ta forma un comunidad intimo di bida y amor,


estableci pa e Creador y dirigi pa su leynan; e tin su raisnan den 1603
aliansa matrimonial, esta, den nan consentimento personal
y irevocabel103. Ambos ta entrega nan mes definitivamente
y totalmente na otro. Nan no ta dos mas; di awo pa dilanti nan ta
forma un solo carni. E aliansa cu boluntariamente nan a cera ta obliga
e pareha pa preserve como algo unico y indestructibel 104. Loke Dios
a uni, hende no por separa (Mc 10, 9)105.
2365. Fieldad ta expresa e constancia di palabra duna na otro. Dios ta
Sacramento di Matrimonio ta haci posibel pa homber y muhe
drenta den Cristo su fieldad na su Iglesia. Pa medio di castidad
matrimonial e pareha ta duna testimonio di e misterio aki na mundo.

1640fiel.

San Huan Crisostomo ta haci un yamada na homber recien casa


pa bisa su esposa: Mi a tuma bo den mi brasanan y mi ta stima
bo y bo ta bal mas cu mi propio bida. Pasobra e bida actual no ta nada
y mi soo di mas ardiente ta pa comparti e bida cu bo di tal manera cu
nos por ta sigur cu nos lo no separa den e bida cu ta reserva pa nos...
Mi ta pone bo amor riba tur cos y pa mi nada lo ta mas amargo
of penoso pa no tin e mesun pensamento cu abo106.
1652-1653Fertilidad

di matrimonio

2366. Fertilidad ta un don, un meta di matrimonio, pasobra amor


matrimonial naturalmente tin un tendencia pa ta fructifero. Un yiu no
ta bini di pafo manera algo cu nan a pega na e amor mutuo di e
pareha, pero e ta brota for di e mesun curason di e entrega mutuo ey
103

Concilio di Vaticano II, GS 48, 1


Cf CIC, can. 1056
105
Cf Mt 19, 1-12; 1 Cor 7, 10-11
106
SAN HUAN CRISOSTOMO, Homiliae in ad Ef. 20, 8: PG 62, 146-147
104

783

como
su fruta y realisacion. Pues Iglesia, cu ta na fabor di bida 107, ta sia
cu ta necesario cu delaster un acto matrimonial mester ta dirigi riba
procreacion di bida humano 108. E doctrina aki cu e Magisterio
di Iglesia a splica na numeroso ocasion, ta basa riba e laso inseparabel,
estableci pa Dios y cu hende riba su mes no por kibra, entre e dos
sentidonan cu ta inherente na e acto matrimonial, esta: union carnal
y procreacion109.
2367. Door cu e pareha ta yama pa duna bida, e ta participa den poder
110
2205creativo y paternidad di Dios . Pareha casa mester considera
transmision di bida humano y educacion di nan yiunan como nan
propio mision; nan mester ta consciente cu den esey nan ta coopera
cu e amor di Dios, e Creador y cu den cierto sentido nan ta interprete
di e amor ey. Pesey nan mester cumpli cu e tarea aki cu un sentido
di responsabilidad humano y Cristian111.
2368. Un aspecto particular di e responsabilidad aki ta concerni
planeamento di procreacion. Pa motibo hustifica, pareha no kier pa
nan yiunan nace un tras di otro. Ta nan deber pa sigura cu nan deseo
no ta pa motibo di egoismo pero cu e ta conforme e generosidad cu
paternidad responsabel mester demostra. Fuera di esey nan actitud
mester cuadra cu criterio obhetivo di moralidad:
Si ta trata e relacion entre amor matrimonial y e transmision
responsabel di bida, aspecto moral di actitud no ta depende solamente
di intencion sincero y di evaluacion di e motibonan; pero hustamente
mester determina e relacion ey segun criterio obhetivo cu ta sali for di
naturalesa di e persona y su actonan, criterio cu ta respeta nificacion
total di entrega mutuo y procreacion humano den contexto di amor
berdadero; esey ta posibel solamente si practica e virtud di puresa
matrimonial cu un curason sincero112.

107

HUAN PABLO II, exh. Ap. Familiaris consortio, 30


PABLO VI, enc. Humanae vitae, 11
109
Ibid., 12; cf PIO XI, enc. Casti connubii
110
Cf Ef 3, 14; Mt 23, 9
111
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 50, 2
112
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 51, 3
108

784

2369. Door di salvaguardia tur e dos aspectonan aki, esun di union


y esun di procreacion, e acto matrimonial ta preserva plenamente
sentido di amor mutuo y berdadero y su orientacion riba e vocacion
altisimo di hende pa loke ta concerni paternidad112.
2370. E practica periodicamente di abstinencia, cu ta encera metodo
pa planea nacemento basa riba observacion propio y uzo di periodo
sin fertilidad, ta cuadra cu criterio obhetivo di moralidad 114.
E metodonan ey ta respeta curpa di pareha, ta promove ternura mutuo
y ta faborece desaroyo di libertad autentico. Di otro banda, cada acto
cu tin e intencion sea como meta of como medio pa haci procreacion
imposibel, sea den anticipacion di acto matrimonial, sea den
transcurso di e acto aki, sea den desaroyo di su resultado natural,
ta malo riba su mes 115:
En frente di lenguahe cu ta expresa entrega total y mutuo di pareha,
e anti-concepcionismo ta impone un lenguahe obhetivamente
contradictorio, kiermen, esun di no entrega na otro totalmente. Esaki
no solamente ta conduci na un rechaso efectivo di apertura pa bida,
pero tambe na falsificacion di berdad interior di amor matrimonial,
cu tin como punto di salida un entrega di e persona den su totalidad.
E diferencia antropologico y moral aki entre anti-concepcion
y practica di ritmo di ciclo periodico ta encera dos diferente concepto
di ser humano y di sexualidad humano cu no ta cuadra cu otro116.

2371. Tur hende sea convenci cu no ta solamente pa e mundo aki ta


limita bida humano y e deber di transmitie: solamente relaciona cu
destino eterno di hende por capta e berdadero evaluacion y nificacion
1703completo di mundo 117.
2372. Estado ta responsabel pa bienestar di su ciudadanonan.
Den e luz aki e tin derecho di tuma medida pa duna direccion
2209na desaroyo demografico di poblacion. Por haci esaki pa medio
di informacion obhetivo y respetuoso y sigur no pa medio di medida
autoritario y forsoso. No ta aceptabel pa estado usurpa iniciativa
112

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 51, 3


PABLO VI, enc. Humanae vitae, 12
115
Ibid., 14
116
HUAN PABLO II, exh. Ap. FC 32
117
Concilio di Vaticano II, GS 51, 4
114

785

di pareha, cu na prome luga ta responsabel pa procreacion y educacion


di nan yiunan118. Pues, estado no tin derecho pa impone medida cu ta
contra ley moral pa regulacion demografico.
Un yiu ta un regalo bendiciona
2373. Sagrado Scritura y practica tradicional di Iglesia ta mira
den famia grandi un seal di Dios su bendicion y di generosidad
di mayor 119.
2374. Pareha cu ta descubri cu nan no por haya yiu, ta sufri masha
Ta kico lo bo duna mi Abraham a puntra Dios, si keto bay mi
no tin yiu? (Gn 15, 2). Y Raquel ta yora cerca su esposo Jacobo:
Duna mi yiu, sino mi ta muri! (Gn 30, 1).

1654hopi.

2375. Por stimula investigacion cientifico cu tin como meta reduccion


di infertilidad humano si ta pone esaki na servicio di ser humano, 2293
su derechonan inalienabel y su berdadero y completo bienestar
di acuerdo cu plan y boluntad di Dios120.
2376. Practica cu ta causa desasociacion di paternidad door
di intervencion di un persona fuera di pareha (donacion di sperma
of ovulo, matris presta), ta gravemente inmoral. E tecnicanan
aki (insiminacion y fertilisacion artificial heterologo) ta viola derecho
di yiu pa nace for di un mama y un tata cu e conoce y cu ta liga
na otro pa medio di matrimonio. Nan ta bay contra derecho exclusivo
di pareha pa bira tata y mama door di uni cu otro121.
2377. Tecnica caminda solamente pareha casa ta envolvi
(insiminacion y fertilisacion artificial homologo) kisas ta menos
perhudical, pero toch nan ta keda moralmente inaceptabel. Nan
ta desasocia acto sexual for di acto procreativo. E acto cu ta causa
existencia di e yiu no ta mas un acto door di cual dos persona
ta entrega nan mes na otro, pero un acto cu ta pone bida y identidad
118

Cf PABLO VI, enc. HV 23; ID., enc. Populorum progressio, 37


Cf Concilio di Vaticano, GS 50, 2
120
CDF, instr. Donum vitae. Intro., 2
121
Ibid., II, 2
119

786

di e embryo den man di dokter y biologo y ta establece e dominio


di tecnologia riba origen y destino di ser humano. Un relacion
di dominio asina riba su mes ta contra dignidad y igualdad cu mester
ta algo comun cerca mayor y yiu 122. Si considera aspecto moral anto
ta kita for di procreacion su perfeccion debido ora no ta desea esey
como fruta di e acto matrimonial, esta, e perfeccion debido di e acto
specifico di e union di e pareha... Solamente respet pa laso cu tin entre
aspecto significante di acto matrimonial y respet pa unidad di ser
humano por conduci na un procreacion cu ta cuadra cu dignidad
di persona humano123.
2378. Un yiu no ta un derecho cu un hende tin, e ta un don. E don
supremo of regalo mas precioso di matrimonio ta e
nacemento di un persona humano. No mester considera un
yiu como propiedad, pasobra e idea ey lo conduci na un supuesto
derecho di tin un yiu. Riba e tereno aki ta solamente yiu tin derecho
berdadero: e derecho di ta e fruta di e acto specifico di amor
matrimonial di su mayornan y e derecho pa haya respet como
persona
for
di
momento
di concepcion124.
2379. Evangelio ta sia nos cu infertilidad fisico no ta algo
absolutamente malo. Pareha cu ta keda sufri di infertilidad despues di
a haci uzo di tur ayudo medico cu ta permitibel, por busca consuelo
cerca Cruz di Seor, cu ta fuente di tur fertilidad spiritual. Nan por
expresa nan generosidad door di adopta yiu bandona of nan por duna
sirbishi na nan prohimo cu ta exigi hopi di nan
IV.

OFENSA NA DIGNIDAD DI MATRIMONIO

Adulterio
2380. Adulterio ta referi na infieldad matrimonial. Ora dos hende,
di cual un di nan ta casa tin relacion sexual cu otro, hasta si ta algo
pasahero, ta comete adulterio. Cristo ta condena te hasta e deseo
1611122

CDF, Donum vitae II, 5


CDF, Donum vitae II, 4
124
CDF, Donum vitae II, 8
123

787

di comete adulterio125. E di seis mandamento y tambe e Testament


Nobo absolutamente ta prohibi adulterio126. E profetanan ta indica
e gravedad di adulterio; nan ta mire manera imagen di pica
di idolatria127.
2381. Adulterio ta un inhusticia. Esun cu comete adulterio ta falta cu
compromiso. E ta viola e signo di aliansa esta e laso matrimonial;
e ta viola e derecho di casa y ta haci dao na e institucion
di e matrimonio door di kibra e convenio riba cual e ta basa.
E ta perhudica e bienestar di rasa humano y di e yiunan, cu tin
necesidad di e union stabil di nan mayornan.

1640su

125

Cf Mt 5, 27-28
Cf Mt 5, 32; 19, 6; Mc 10, 11; 1 Co 6, 9-10
127
Cf Hos 2, 7; Yer 5, 7; 13, 27
126

788

Divorcio
2382. Seor Hesus a insisti riba e intencion original di Creador, 1614
kende a dicidi cu no por disolve un matrimonio 128. E ta deshaci
di e tolerancia cu silenciosamente a drenta e Ley bieu 129.
No por disolve, door di ningun poder humano ni pa ningun
otro motibo cu no ta morto, un matrimonio cu esnan batisa a drenta
y a contrae130.
2383. Si un pareha separa di otro mientras cu nan ta mantene laso
matrimonial, esey por ta permitibel den caso specifico di acuerdo 1649
cu ley canonico131.
Si divorcio segun ley civil ta keda e unico manera pa sigura
cierto derecho legal, cuido di yiu of proteccion di herencia, por tolera
esey y e lo no ta un fayo moral.
2384. Divorcio ta un violacion grandi di ley natural. E ta pretende
di tin derecho pa kibra e convenio na cual boluntariamente e pareha
a yega pa biba hunto te na morto. Divorcio ta haci dao na aliansa
di salbacion, di cual matrimonio sacramental ta un signo. Drenta den
un union nobo, ni maske si ley civil ta reconoce esey, ta aumenta
e gravedad di e kibramento: e ora ey e persona cu a casa di nobo
ta hinca su mes den un situacion di adulterio publico y permanente:
Si un esposo, cu a separa di su esposa acerca un otro muhe,
e ta comete adulterio pasobra e ta pone e muhe ey comete adulterio;
y e muhe cu biba cu ne ta comete adulterio pasobra el a tuma esposo
di un otro pa su mes132.

2385. Divorcio ta inmoral tambe pasobra e ta causa desorden den seno


di famia y den comunidad. E desorden aki ta encera dao grandi pa
e pareha cu a keda bandona, pa yiu cu ta keda traumatisa door
di separacion di su mayornan y hopi biaha tira di un banda pa otro
128

Cf Mt 5, 31-32; 19, 3-9 Mc 10, 9; Lc 16, 18; 1 Co 7, 10-11


Cf Mt 19, 7-9
130
CIC, can. 1141
131
Cf CIC, can. 1151-1155
132
SAN BASILIO, Moralia, 73, 1: PG 31, 849-852
129

1650

789

entre e mayornan y pa motibo di su efecto contagioso cu ta pone bira


un plaga pa comunidad.
2386. Por sosode cu un miembro di e pareha ta victima inocente
di divorcio decreta pa ley civil; den e caso ey e miembro aki no a viola
e ley moral. Tin un diferencia grandi entre un miembro di pareha
cu a purba sinceramente di ta fiel na sacramento di matrimonio y asina
mes ta keda bandona inhustamente y un miembro di pareha cu,
1640pa su mesun gran culpa ta destrui un matrimonio cu ta valido segun
ley canonico133.
Otro ofensa contra dignidad di matrimonio
2387. Ta comprendibel e drama di un homber cu kier converti na
Evangelio, pero haciendo esey e ta obliga pa bandona un of mas muhe
cu kende el a comparti aanan di bida matrimonial. Sinembargo,
1610poligamia no ta cuadra cu ley moral. Comunion matrimonial ta
radicalmente contra poligamia; esaki realmente ta nenga directamente
plan di Dios cu a keda revela for di principio, pasobra e ta contra
dignidad personal igual di homber y muhe cu den matrimonio ta
entrega nan mes cu un amor cu ta total y consecuentemente unico
y exclusivo134. Un Cristian cu antes a biba den poligamia tin e deber
grandi, basa riba husticia, di cumpli cu su obligacionnnan cu e tin pa
cu su ex-esposanan y su yiunan.
23562388.

Incesto ta encera relacion intimo entre hende cu tin e mesun


sanger of hende den famia den un grado cu ta haci cu matrimonio
entre nan no permisibel135. San Pablo ta categorisa e pica aki como
uno extremadamente pisa: Hende ta bisa cu tin inmoralidad entre
boso... pasobra un homber ta biba cu seora di su tata... Na nomber
di Seor Hesus... bo mester entrega e homber aki na Satanas pa
2207destruccion di su curpa... (1 Co 5, 1. 4-5). Incesto ta destrui relacion
familiar y ta indica un regreso di hende den bestialidad.

133

Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. FC 84


Ibid., FC 19; cf GS 47, 2
135
Cf Lev 18, 7-20
134

790
22852389.

Cualkier abuso sexual cu un adulto comete cu mucha of


adolescente confia pa nan cuido na e adulto, ta relaciona cu incesto.
Den un caso asina ta trata di un dobel delito pa motibo di e atentado
scandaloso cometi riba integridad moral y fisico di hoben cu door
di e acto ey ta keda marca pa henter su bida; y pa motibo cu aki ta
trata di un violacion pisa di responsabilidad pa su educacion.
2390. Den un asina yama union liber un homber y un muhe ta nenga 1631
di duna un forma legal y publico na un relacion di biba hunto caminda
intimidad sexual ta envolvi.
E expresion union liber ta engaoso: pasobra kico union
ta nifica si e pareha no kier haci ningun compromiso pa cu otro,
si cada uno ta mustra un falta di confiansa den e otro, den su mes,
of den futuro?
E expresion ta encera un cantidad di diferente situacion:
concubinato, rechaso di e matrimonio como tal, of e falta di habilidad
pa haci compromiso duradero136.
Tur e situacionnan aki ta contra dignidad di matrimonio;
nan ta destrui e idea basico di kico un hogar ta; nan ta debilita sentido
di fieldad. Nan ta contra ley moral. E acto sexual mester tuma luga
exclusivamente denter di matrimonio. Pafo di matrimonio e acto 2353
sexual ta keda un pica grandi y e ta exclui un hende for di comunion
1385
sacramental.
2391. Awendia tin hende ta pretende di tin e derecho riba un union
di prueba caminda tin e intencion di contrae matrimonio despues.
Pa serio cu e intencion por ta cerca esnan cu den forma prematuro
ta tene relacion sexual, toch ta un hecho cu relacion asina no ta
garantisa sinceridad y fieldad den e relacion interpersonal entre un
homber y un muhe y no necesariamente e relacionnan ey ta ofrece
proteccion contra inconsistencia den deseo of antoho 137. Union carnal
ta legitimo solamente ora un comunidad di bida definitivo entre un
homber y un muhe a keda estableci. Amor humano no ta tolera 2364
matrimonio di prueba. E ta exigi un entrega total y definitivo di dos
persona na otro138.
136

Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. FC 81


CDF, Persona humana, 7
138
Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. FC 80
137

791

792

RESUMEN
2392. Amor ta e vocacion fundamental y di nacemento
di cada ser humano139.
2393. Door di crea hende como homber y muhe, Dios ta duna
dignidad personal igual na esun y na e otro. Cada un di nan,
homber y muhe, mester reconoce y acepta su identidad sexual.
2394. Cristo ta e modelo di castidad. Vocacion di tur persona batisa
ta pa hiba un bida di castidad, cada uno di acuerdo cu su
condicion di bida.
2395. Castidad ta nifica e integracion di sexualidad denter di
e persona. Esey ta encera un formacion den dominio propio.
2396. Bou di pica grandi contra castidad ta cay masturbacion,
fornicacion, pornografia y practica homosexual.
2397. E aliansa cu un pareha a forma boluntariamente ta encera
amor fiel. E ta impone riba nan e obligacion pa mantene
nan matrimonio intacto.
2398. Fertilidad ta algo bon, un don y un meta di matrimonio. Door
di procrea pareha ta participa den paternidad di Dios.
2399. Planeamento di famia ta representa un di e aspectonan
di paternidad y maternidad responsabel. Intencion legitimo
pa parti di e pareha no ta hustifica pa recore na medio
cu moralmente no ta aceptabel (por ehempel, sterilisacion
directo of anticoncepcion).
2400. Adulterio, divorcio, poligamia y union liber ta ofensa grandi
contra dignidad di matrimonio.

139

Ibid., FC 11

793

ARTICULO 7.

DI SHETE MANDAMENTO

Lo bo No comete ladronicia (Ex 20, 15; Dt 5, 19).


Lo bo No horta (Mt 19, 18).

2401. E di shete mandamento ta prohibi di kita propiedad dje prohimo


of keda cu ne sin permiso y haci dao na su propiedadnan di un of 1807
otro manera tambe. E ta prescribi pa nos practica husticia y amor pa
prohimo, ora di administra e biennan di mundo y e frutanan di trabou.
E mandamento aki ta pidi pa mira riba bienestar general pa respeta
destino universal di e biennan di mundo y pa respeta derecho
di propiedad priva. Bida Cristian ta trata di dirigi e biennan 952
di e mundo aki riba Dios y riba amor Cristian pa prohimo.
I.

DESTINO UNIVERSAL Y PROPIEDAD PRIVA DI BIEN

2402. Na cuminsamento Dios a confia na comunidad


humano administracion comun di mundo y su
recursonan natural pa conhuntamente cuide y pa tin
dominio riba esaki door di su trabou y pa gosa di su 226
frutanan140. E biennan di creacion ta destina pa henter humanidad.
Sinembargo, a parti e tera entre hende pa garantisa
nan siguridad di existencia, pasobra e existencia aki ta
expone na scarsedad y violencia ta menase. Ta pesey
tambe ta legalmente permiti pa adkeri propiedad pa garantisa libertad
y dignidad di e personanan, pa yuda abastece cada persona den su
propio necesidadnan y den necesidad di esnan pa kende e ta 1939
responsabel. Esaki mester haci posibel cu un solaridad natural ta crece
entre hende.
2403. Derecho riba propiedad priva, obteni na un
manera
corecto
y husto of ricibi di otro hende door di herencia of
donacion, di ningun manera ta anula e realidad cu
originalmente a duna mundo na humanidad completo. E
destinacion universal di propiedad di mundo ta keda e norma
principal, hasta si e promocion di bienestar general
140

Cf Gn 1, 26-19

794

ta exigi pa respeta propiedad priva, tanto pa loke ta trata derecho


di propiedad priva, como e uzo di dje.
2404. Pa loke ta trata uzo di bien di mundo cu hende legitimamente
307tin: e no mag di considera esaki unicamente como su propiedad priva,
pero mes tanto como propiedad comun, den e sentido aki cu e no por
saca probecho pa solamente su so, pero pa otro hende tambe 141.
Un hende cu tin un tereno como propiedad, ta como si fuera un
administrado di Providencia, cu mester laga e tereno aki produci
y laga otro tuma parti den esaki, na prome luga esnan cu ta mas cerca.
2405. Doo di produccion di mercancia, material of inmaterial,
manera tereno of fabrica, experticio y talento artistico, mester maneha
esaki cu cuidou di manera cu mas tanto hende cu ta posibel por
probecha di ganashi. Esnan cu ta den posicion di mercancia di uzo
y consumo mester haci uzo di nan cu moderacion y reserva e miho
parti di dje pa e bishitante, enfermo of e pobernan.
19032406.

Autoridad civil tin derecho y deber pa regla, cu bista riba


bienestar general, ehercemento legal di derecho di propiedad 142.
II.

RESPET DI PERSONA Y SU PROPIEDAD

2407. Respet pa dignidad humano ta pidi pa hende den asunto


observa virtud di moderacion pa limita di pega su mes na
1807cos di mundo; virtud di husticia pa protega derecho di prohimo y pa
1839dune loke ta coresponde na dje y solidaridad segun regla di oro
y generosidad di Seor, kende, maske e tabata rico, a bira pober pa nos
bienestar pasina nos por bira rico door di Su pobresa (2 Co 8, 9).
1809economico,

Respet pa bien di otro


2408. Di shete mandamento ta prohibi ladronicia, esey kiermen cohe
ilegalmente propiedad di otro hende, contra boluntad rasonabel
di e doo. No ta papia di ladronicia si hende por kere di tin permiso
141
142

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 69, 1


Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes,71,4; HUAN PABLO II,
enc. Sollicitudo rei socialis, 42; ID., enc. Centesimus annus, 40; 48

795

di e doo, of si su rechaso ta bay contra logica y contra destinacion


universal di e biennan. Esaki ta e caso ora tin un catastrofe pisa
y visibel unda unico recurso ta consisti di dispone y haci uzo
di e biennan di tercera persona pa abastece di inmediato den necesidad
cu ta urgente y esencial (cuminda, paa, alohamento) 143.
2409. Cada acto, door di cua hende inhustamente ta tuma of tene
propiedad di otro ilegal den su poder ta bay contra e di shete
mandamento, hasta maske esaki no ta den contradiccion cu
e disposicionnan di ley civil. Manera por ehempel, keda
deliberadamente cu mercancia presta of obheto perdi; estafa
di negoshi144; pagamento di salario cu no ta husto 145; aplica aumento di
prijs unda hende ta specula riba ignorancia of situacion precario 1867
di prohimo146.
Moralmente no ta permiti tampoco: speculacion,
door di cua hende ta eherce influencia riba fihamento di
prijs di mercancia pa laga nan fluctua artificialmente na
desventaha
di
otro,
cu
e
intencion
pa saca probecho riba custia di otro; corupcion, door di
cua
hende
ta cumpra opinion di esnan cu tin cu tuma decision
segun ley; haci doo y uzo pa su mes di bienestar
comun di un empresa, haci mal trabou, fraude fiscal;
falsificacion di cheque y factura; gasto exagera
y mal gastamento di placa. Intencionalmente causa
dao
na
hende
of propiedad publico ta en pugna cu ley moral y ta trece
cu ne obligacion pa dao y perhuicio.
2410. Hende mester tene su mes na promesa y pa loke ta trata
convenio hende mester ehecuta nan punctualmente, tanten cu 2101
convenio sera ta moralmente corecto. Gran parti di bida economico y
social ta depende di balo di convenio entre persona fisico y persona
huridico. Esaki ta e caso ora ta trata di convenio comercial di compra
y
benta
143

Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 69, 1


Cf Dt 25, 13-16
145
Cf Dt 24, 14-15; St 5, 4
146
Cf Am 8, 4-6
144

796

y di contracto di huur y contracto di trabou. Nan mester cera y ehecuta


cada contracto di buena fe.
2411. Contracto ta someti na husticia comutativo cu ta regla comercio
di intercambio entre persona teniendo cuenta cu nan derecho. Husticia 1807
comutativo ta trece obligacion stricto cu ne, e ta pidi pa proteccion di
derecho di propiedad, pagamento di debe, cumplimento di obligacion
cu hende a tuma riba dje di su propio boluntad. Sin husticia
comutativo no tin ningun otro forma di husticia.
Hende ta distingui husticia comutativo for di husticia segun
ley cual ta ocupa su mes cu loke e ciudadano rasonablemente
debe comunidad y di husticia partitativo cu ta prescribi kico
comunidad debe e ciudadano proporcionalmente segun su
contribucion y necesidad.
2412. Pa drecha e inhusticia cometi, hende mester, segun husticia
paga e mercancia horta na e doo:

1459comutativo,

Hesus ta elogia Zacheo pa motibo di su intencion: Si mi a chantahia


persona, mi ta debolbe cuater biaha mesun tanto (Lc 19, 8). Esun
cu a haci su mes doo di pertenencia di otro hende, directo of indirecto, ta
obliga di dune bek of si e pertenencia mes a perde, ta paga bek un
pertenencia igual, den natura of placa; e mester paga tambe ganashi
y beneficio cu e doo lo a ricibi di esaki na un manera legitimo. Esun cu
a colabora na ki manera cu ta, tambe na un ladronicia of a saca probecho
conscientemente di esaki, tambe ta obliga di compensa proporcionalmente
segun e parti y e bentaha cu e tabatin; esaki por ehempel ta e caso cerca esnan
cu a orkestra un ladronicia, a yuda den esaki of a sconde e botin of a
cumpre.

2487un

2413. Wega di suerte (wega di carta etc.), of pustamento di placa riba


su mes no ta en pugna cu husticia. Nan ta bira sinembargo moralmente
inaceptabel ora nan ta kita for di hende loke nan tin mester pa proveni
den su mes necesidad y esun di otro. Pasion pa wega por resulta
den un bicio serio. Falsedad den wega di placa of engao den wega ta
un asunto serio, a menos cu e dao cu hende ta causa ta asina minimo
cu esun cu a keda perhudica logicamente no por dune importancia.
2414. E di shete mandamento ta prohibi actividad of ta prohibi
cu pa cua motibo cu ta tambe, sea door di egoismo, ideologia,

2297empresa

797

sed pa ganashi of dictatura di estado, ta conduci cu nan ta haci hende


catibo, no ta reconoce nan dignidad personal, ta cumpra of ta bende
nan y ta cambia nan como mercancia. E ta un pica contra dignidad di
persona y contra su derechonan fundamental, cu ta rebaha hende na
obheto di uzo of fuente di ganashi haciendo uzo di violencia. San
Pablo ta pidi un shon Cristian pa trata su catibo Cristian awo no mas
como catibo pero como un ruman stima den Seor (Flm 16).
Respet pa integridad di creacion
2415. E di shete mandamento ta pidi pa respeta integridad di creacion.
mata y criatura sin alma tabata den pasado, awendia y den
futuro di naturalesa destina pa bienestar comun di humanidad 147. 373
Haciendo uzo di recurso di mineral, vegetal y animal di universo,
hende no mag di separa nan di respet pa ley moral. E dominio
di naturalesa cu tin alma y naturalesa sin alma cu Creador a confia 378
na hende, no ta absoluto, ta limite, door di cuido pe calidad di bida
di prohimo, incluso di futuro generacion; nan ta exigi un respet
148
378religioso pe integridad di creacion .

226, 358Bestia,

2416. Animal ta criatura di Dios. Dios ta rondona nan cu su cuido


eterno y amoroso.149 Puramente pa nan existencia nan ta bendiciona
y alaba Seor150. Hende tambe mester trata animal cu cario.
Aki hende por pensa riba sensibilidad cu cua santo manera Francisco 344
di Assisi of Filipo Neri, a trata animal.
2417. Dios a confia cuido di animal na esnan cu El a crea segun su
imagen151. Pues ta permiti pa uza animal pa alimenta y bisti su mes.
Hende mag di mansa nan di manera cu nan por yuda hende den su
trabou y den su tempo liber. Si experimento medico y cientifico riba
animal keda denter di limite rasonabel, nan ta moralmente aceptabel,
pasobra nan ta contribui na cuido di hende y na salba bida di hende.

147

Cf Gn 1, 28-31
Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 37-38
149
Cf Mt 6, 26
150
Cf Dn 3, 79-81
151
Cf Gn 2, 19-20; 9, 1-4
148

2234

798

2418. Ta contra dignidad humano haci bestia sufri inutilmente


y sacrifica nan bida sin necesidad. Tambe ta indigno inverti cantidad
di placa den nan cu por a remedia miseria di hende. Por stima bestia;
pero no por desvia debido afecto di ser humano na nan.
III.

2446

DOCTRINA SOCIAL DI IGLESIA

2419. Revelacion Cristian ta percura pa nos haya un miho


conocemento di ley di bida social. Iglesia ta haya den Evangelio 1960
e revelacion completo di berdad di hende. Ora Iglesia cumpli 359
cu su mision pa proclama Evangelio, e ta duna testimonio na nomber
di Cristo, dilanti di humanidad di su propio dignidad y di ta yama
pa ta un comunidad di persona; e ta mustr e riba exigencia di husticia
y paz, cuanan ta cuadra cu sabiduria divino.
2420. Iglesia ta formula un opinion moral den asunto economico
y social ora derecho fundamental di persona of bienestar di alma
153
2032ta exigi esaki . Iglesia tin riba tereno di moralidad un otro tarea cu
autoridad politico. Iglesia ta preocupa su mes cu aspecto temporal di
bienestar general, te asina leu cu nan ta dirigi riba bondad Supremo,
2246nos meta final. E ta haci esfuerso pa promove comportacion husto den
relacion cu bienestar terenal y den relacion socio-economico.
2421. Doctrina social di Iglesia a desaroya den siglo 19, ora Evangelio
a bin den contacto cu sociedad industrial moderno y relaciona cu esaki
tambe cu structura nobo pa produccion di articulo di consumo,
cu opinion nobo di sociedad, gobierno y autoridad y cu forma nobo
di trabou y di propiedad. E desaroyo di doctrina di Iglesia riba tereno
ecomomico y social ta muestra di e balor permanente di siansa
di Iglesia y tambe e berdadero nificacion di su tradicion cu ainda
ta bibo y activo154.
2422. Enseansa social di Iglesia ta contene un totalidad di doctrina
cu ta haya claridad, segun cu Iglesia ta interpreta e acontecimentonan
atrabes di historia cu ayudo di Spirito Santo y siguramente den luz

2044153
154

Ibid., 76, 5
Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 3

799

di e Bon Noticia completo cu Cristo a anuncia 155. E siansa aki ta bira


mas aceptabel ainda pa hende di bon boluntad, segun cu esaki ta
inspira conducta di fiel.
2423. Doctrina social di Iglesia ta ofrece principio pa reflexion;
e ta bin cu criteria pa un opinion husto; e ta duna norma con pa actua.
Cada sistema unda relacion social lo ta completamente
determina pa factor economico, ta contra naturalesa di persona
humano y su hechonan156.
2424. Un teoria cu lo haci ganashi di e norma exclusivo y e meta final
di actividad economico, ta moralmente inacceptabel. E ansha sin
fin pa placa lo conduci sin duda na consecuencia desastroso. E ta un
di e fuentenan di numeroso conflicto cu ta stroba e ordo social 157.
2317
Un sistema cu ta sacrifica derecho fundamental di hende
y di grupo na produccion cu ta colectivamente organisa ta contra
dignidad di hende.158 Cada forma di procede cu ta reduci e
personanan na puro medio cu ta pa haci ganashi, ta haci hende catibo,
ta conduci na adoracion di placa y ta contribui na plamamento di
ateismo.
Bo no por sirbi Dios y placa (Mt 6, 24; Lc 16, 13).
2425. Iglesia a rechasa ideologia totalitario y ateista cu den tempo
moderno tabata asocia cu comunismo of socialismo. Ademas den 676
practica el a rechasa tambe capitalismo, individualismo
y preferencia absoluto di economia di mercado liber riba labor 159.
Ora hende regla e bida economico solamente segun un plan centralisa,
nan ta stroba relacion social profundamente; ora nan regle solamente
a base di mercado liber nan ta neglisha husticia social, pasobra
tin hopi necesidad humano cu mercado liber no por satisface 160.
155

Cf HUAN PABLO II, enc. Sollicitudo rei socialis, 1; 41


Cf HUAN PABLO II, Centesimus annus, 24
157
Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 63, 3; HUAN PABLO II,
enc. Laborem exercens, 7; ID., enc. Centesimus annus, 35
158
Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 65
159
Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 10; 13; 44
160
HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 34
156

1886

800

Nan mester recomenda un areglo pa economia di mercado y pa


iniciativa economico cu ta responsabel segun un herarkia di balor
cu ta husto y cu bista riba bienestar general.
IV.

ACTIVIDAD ECONOMICO Y HUSTICIA SOCIAL

19282426.

Desaroyo di actividad economico y crecemento di produccion


ta destina pa satisface e necesidadnan di hende. Bida economico no tin
solamente como meta pa laga mercancia cu nan a produci rende y laga
ganashi of poder aumenta; na di prome luga nan mester sincronisa
servicio na hende den su totalidad y na henter comunidad humano.
Maske nan guia actividad economico segun su propio metodonan,
e mester keda sinembargo denter di limite di ordo moral, conforme
husticia social, pa coresponde na plan di Dios cu E tin cu hende 161.

Labor humano ta bin directamente di hende cu ta


378crea segun imagen di Dios y kende a haya como tarea
pa den union y pa beneficio mutuo domina y goberna
mundo y asina continua cu trabou di creacion 162. Traha ta
anto un deber: Si un hende no ke traha, e lo no come tampoco (2 Ts
3, 10)163. Trabou ta un honor na don di Creador y na talento cu hende a
haya. E por tin tambe un balor di salbacion. Door di soporta molester
531di trabou164 den union cu Hesus, obrero di Nazaret y esun cu nan a
crucifica riba Calvario, hende den cierto sentido ta colabora cu Yiu di
Dios na trabou di salbacion. E ta demostra di ta un discipel di Cristo
door di carga tur dia e Cruz ora di eherce e trabou cu nan a mande
haci165. Trabou por ta un medio pa santificacion y di animacion di
realidad terenal den Spirito di Cristo.
3072427.

28342428.

Trahando, hende ta desaroya un parti di habilidad cu el a ricibi


naturalesa. E balor primordial cu ta parti di trabou, ta den man
di hende mes, kende ta haci trabou y pa ken e ta destina. Trabou ta pa
hende y no hende pa trabou. Tur hende mester haya oportunidad

2185di

161

Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 64


Cf Gn 1, 28; Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 34;
HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 31
163
Cf 1 Ts 4, 11
164
Cf Gn 3, 14-19
165
Cf HUAN PABLO II, enc. Laborem exercens, 27
162

801

pa adkeri door di su trabou e medionan pa gana su pan di cada dia


y di su sernan stima y pa por ta den sirbishi di comunidad humano 166.
2429. Tur hende tin derecho riba iniciativa economico y tur hende
mester uza su talentonan legitimamente pa coopera na crea
un prosperidad cu ta trece beneficio pa tur hende y pa cosecha fruta
di su esfuersonan. Hende mester percura si pa acepta reglamento
di gobierno legitimo manera a stipula esey cu bista riba bienestar
general167.
2430. Den mundo economico tin diferente interes den wega cu hopi
biaha ta contradeci otro. Esaki ta splica pakico ta surgi conflicto cu ta
propio di mundo economico 168. Hende mester haci esfuerso pa resolve
e conflictonan aki door di negoshamento cu ta respeta derecho y deber
di cada coloborado social: nan ta entre otro esnan cu ta responsabel pa
empresa, representante di trahado, por ehempel e sindicatonan y si ta
necesario gobierno.
2431. Responsabilidad di estado. Actividad economico
y particularmente esun di economia di mercado liber no por desaroya
unda tin falta di un institucion huridico y politico. E ta supone cu nan
ta garantisa libertad individual y derecho di propiedad, sin papia mes
ainda di un moneda stabil y di servicio publico eficiente. E tarea 1908
esencial di gobierno ta consisti di hustamente duna e garantia aki, pa
asina cu esun cu ta traha, por gosa di fruta di su trabou y asina ta sinti
su mes stimula pa haci su trabou eficientemente y honestamente.
Gobierno tin obligacion di averigua si nan ta cumpli cu derecho
humano den sector economico y percura pa su aplicacion; e prome 1883
responsabilidad pa esaki no ta tarea sinembargo di gobierno, pero
di institucion, grupo y organisacion cu ta forma comunidad 169.
2432. Esnan cu ta responsabel pa empresa ta carga e responsabilidad
economico y ecologico pa comunidad cu nan actividadnan 170. Nan 2415
166

Cf ibid., 6
Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 32; 34
168
Cf HUAN PABLO II, enc. Laborem exercens, 11
169
HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 48
170
Cf ibid., 37
167

802

mester tene cuenta cu bienestar di persona y no solamente preocupa pa


haci nan ganashi mas grandi. Claro nan mester haci ganashi tambe.
Door di esey anto inversion ta bira posibel cu ta sigura futuro
di empresa y ta garantisa oportunidad pa trabou.
2433. Nan mester ofrece tur hende oportunidad pa trabou y e chens
pa eherce un profesion sin descriminacion inhusto, pues tanto pa
homber como muhe, hende cu ta saludabel y hende cu tin
deshabilidad, autotono (autochtono) y stranhero171. Segun
circunstancia, comunidad di su banda mester yuda e ciudadanonan
haya trabou y un empleo172.
2434. Fruta legitimo di trabou ta un salario husto. Ta un inhusticia
173
1867serio pa nenga di paga salario of keda cu ne . Pa fiha e suma exacto
di e salario mester tene cuenta cu tanto cada ken su necesidad como
cu cada ken su contribucion. Nan mester recompensa trabou di tal
manera cu haciendo esey nan ta brinda hende e posibilidad pa expande
su propio bida y esun di su famia na un manera digno den aspecto
material, social, cultural y spiritual, unda nan mester tene cuenta
cu cada un su funcion y productividad y tambe cu situacion
di empresa y cu e bienestar general174. Solamente e hecho cu
e partidonan a yega na un acuerdo no ta suficiente pa
hustifica moralmente grandura di e salario.
2435. Welga ta moralmente permiti, te asina leu cu por
considera esaki como inevitabel, como medio necesario
pa alcansa un bentaha proporcional. Welga ta
moralmente inaceptabel, si e ta bay compaa cu
violencia of ora ta uze pa meta cu no directamente tin
di
haci
cu condicion di trabou of cu ta contra bienestar general.
2436. Ta inhusto pa no pasa suma di contribucion cu
gobierno legitimo a stipula na instancia pa seguridad
social.
171

Cf HUAN PABLO II, enc. Laborem exercens, 19; 22-23


Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 48
173
Cf Lv 19, 13; Dt 24,14-15; St 5, 4
174
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 67, 2
172

803

Desempleo pa falta di trabou disponibel ta pa tur cu ta keda


afecta door di esaki, casi semper ta mancha nan dignidad y ta un
menasa pa ekilibrio den nan bida. Aparte di e perdida cu un hende
ta sufri personalmente, ta surgi di esey tambe diferente peliger pa
su famia175.
V.

HUSTICIA Y SOLIDARIDAD ENTRE NACION

2437. Riba tereno internacional desigualdad di fuente y medio


ta asina grandi cu por papia di un berdadero abismo
entre e nacionnan176. Di un banda tin nacion cu tin medio pa asina
crece economicamente y ta desaroya esaki tambe y di otro banda tin
nacion cu ta mira con nan peso di debe ta sigui crece.

1938economico

2438. Diferente causa di indole religioso, politico, economico


y financiero ta duna awendia e problema social un dimension 1911
mundial177. Solaridad ta necesario entre nacion cu riba tereno politico
ya ta depende di otro. E solidaridad aki ainda ta mas necesario, ora
trata di elimina e mecanismonan fatal cu ta forma un obstaculo pa
desaroyo di pais cu ta poco desaroya 178. Na luga di sistema financiero
cu ta crea oportunidad pa abuso, hasta na chantahe 179, relacion 2315
comercial inhusto entre nacionnan y un concurencia di arma, mester
realisa un esfuerso comun cu intencion pa uza tur medio pa desaroyo
moral, cultural y economico door di revisa prioridad y escala
di balor180.
2439. Pais rico tin un responsabilidad moral grandi pa loke ta
concerni e paisnan ey cu no ta den e posicion pa riba nan mes forsa
facilita medio pa nan desaroyo of cu pa motibo di acontecimento
historico tragico a stroba nan den esey. Solidaridad y amor pa prohimo
tin un deber tambe pa husticia, tin un deber ora e progreso di pais rico
ta bin di recurso cu nan no a paga honestamente pe.
175

Cf HUAN PABLO II, enc. Laborem exercens, 18


CF HUAN PABLO II, enc. Sollicitudo rei socialis, 14
177
HUAN PABLO II, enc. Sollicitudo rei socialis, 9
178
Cf ibid.,17; 45
179
Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 35
180
Ibid., 28
176

804

2440. Dunamento di asistencia inmediatamente ta un contesta apropia


den situacion di emergencia urgente y extraordinario, cu por ehempel
desaster natural, epidemia ta causa etc. Pero esaki no ta suficiente
pa recupera e dao grandi cu ta bin di pobresa y tampoco pa abastece
na un manera duradero den e necesidadnan. Nan mester implementa
tambe cambio den institucion internacional, economico y financiero,
di manera pa nan promove miho relacion legitimo cu e paisnan menos
desaroya181. Nan mester apoya esfuerso di pais pober cu ta traha
na nan desaroyo y nan liberacion 182. E doctrina aki ta pidi muy
en particular pa aplicacion riba tereno di agricultura. Campesinonan
ta forma principalmente den tercer mundo, e grupo di mas grandi
di hende pober.
2441. Cada desaroyo universal completo di comunidad humano
supone di promove e sentido di Dios y di conocemento di su mes.
Un desaroyo asina ta aumenta bienestar material y ta pone esaki tambe
na servicio di e persona y su libertad. E ta reduci miseria y explotacion
economico. E ta haci cu e respet pa identidad cultural y sinceridad
pa transcendencia ta crece183.

1908ta

2442. No ta tarea di wardador di Iglesia pa interveni


directamente den actividad politico y den organisacion
899di bida social. Esaki ta un parti di e vocacion di laiconan
fiel, kende ta actua di nan propio iniciativa, hunto cu
nan conciudadanonan. E accion social por contene
un cantidad di medio concreto. Sinembargo e mester
promove continuamente bienestar social di acuerdo cu
mensahe
evangelico
y enseansa di Iglesia. Ta deber di laiconan fiel pa
anima cu zelo Cristian asunto temporal y pa presenta
nan
mes
manera
hende
cu
ke realisa paz y husticia184.

181

Cf HUAN PABLO II, enc. Sollicitudo rei socialis, 16


Cf HUAN APBLO II, enc. Centesimus annus, 26
183
Cf HUAN PABLO II, enc. Sollicitudo rei socialis, 32;
ID., enc. Centesimus annus, 51
184
HUAN PABLO II, enc. Sollicitudo rei socialis, 47; cf 42
182

805
2544-2547

VI.

AMOR PA POBER

2443. Dios ta bendiciona esnan cu ta yuda pober y ta condena esnan


cu ta bira lomba pa nan: Duna na esun cu ta pidi bo algo y no bira
lomba pa un hende cu ke presta algo di bo (Mt 5, 42). Bo ta ricibi
786sin haci algo pe, bo mester duna sin spera algo bek (Mt 10, 8).
Hesus lo reconoce esnan cu el a scoge door di loke nan
185
525, 544a haci pa pober . Ora nan anuncia e bon noticia na pober (Mt
186
85311, 5)
esaki ta seal di presencia di Cristo.
2444. E amor di Iglesia pa pober ta forma parti di su tradicion
187
. E ta haya su inspiracion den Evangelio di bienaventuransa 188
den pobresa di Hesus189 y den su atencion pa pober 190. Amor pa pober
ta hasta un di e motibonan pakico hende ta obliga pa traha, pasobra
door di dedica su mes na trabou honesto, e por duna algo na esun
cu ta den necesidad (Ef 4, 28). E obligacion aki no tin solamente
di haci cu pobresa material, pero tambe cu numeroso forma di pobresa
cultural y religioso191.

1716firme

2445. Amor pa pober no ta compatibel cu un deseo


2536
extravagante
pa rikesa of uzo egoista di dje:
Awor boso cu ta rico, tende! Y resa y grita pa e desgracianan cu lo bira 2547
basha riba boso! Boso rikesa lo para putri y mot lo come boso paanan
bunita. Boso oro y plata ta perde tur balor; nan frusto lo acusa
(testigua contra) boso y kima den boso carni manera candela.
Boso a hunta rikesa, awor cu mundo ta yegando na su fin! Tende, e
pago
cu
boso
a keda sin duna e obreronan cu a cosecha pa boso, ta sclama contra
boso y Seor Todopoderoso a tende e reclamo di e trahadonan ey.
Durante boso bida aki na mundo, boso a djodjo den luho y placer,
185

Cf Mt 25, 31-46
Cf Lc 4, 18
187
HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 57
188
Cf Lc 6, 20-22
189
Cf Mt 8, 20
190
Cf Mc 12, 41-44
191
Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 57
186

806
come bira manera bestia di cria, boso a gorda y ata awor dia
di matansa a yega! Boso a condena y mata hende inocente cu no por
a resisti boso (Jak 5, 1-6).

2446. San Huan Chrysostomus ta ripitie cu persistencia: Di no laga


pober participa den bo propiedadnan ta nifica horta nan y kita nan
bida. Loke nos ta posee no ta nos propiedad, e ta di nan 192. Na 2402
prome luga hende mester cumpli cu exigencia di husticia, pa no ofrece
como obra di caridad, di loke en realidad ta debe segun husticia 193.
Ora nos duna pober cos cu ta indispensabel pa nan, no ta prueba cu
nos ta un persona generoso; nos ta duna nan realmente solamente loke
nan tin derecho riba dje. E ta hopi mas un deber di husticia cu nos
ta cumpli cu ne, cu un obra di caridad194.

2447. Obra di caridad ta obra di amor pa prohimo y haciendo esaki


nos ta yuda prohimo den su necesidad corporal y spiritual 195. Duna 1460
enseansa, duna bon conseho, duna consuelo, duna animo, ta obra
1038spiritual di misericordia mescos cu pordona y soporta inhusticia cu
1969pasenshi. Obra corporal di misericordia ta anto: duna esnan cu tin
hamber di come, ofrece un dak na stranhero, bisti esnan cu ta sunu,
bishita enfermo y prizonero y dera morto 196. E limosna cu hende
ta duna pober197, ta un di e testimonionan mas importante di amor
pa prohimo: e ta tambe un obra di husticia cu ta agrada Dios 198:

1004

192

Esun cu tin hopi paa, lage partie cu esun cu no tin nada y esun
cu tin cuminda lage haci mescos (Lc 3, 11). Miho bo ta duna loke bo
tin como limosna, e ora tur cos ta puro pa bo (Lc 11, 41). Supone
cu un ruman no tin paa y nada pa come y un di boso lo bisa:
Exito! Tene bo curpa cayente y percura pa come bon y abo lo no
haci nada pa yude den su necesidad material, ki balo bo
expresion
lo tin? (Jak 2, 15-16)199.

SAN HUAN CRYSOSTOMO, In Lazarum, 16: PG 48, 992D


Concilio di Vaticano II, Apstolicam actuositatem, 8
194
SAN GREGORIO MAGNO, Regula pastoralis, 3, 21
195
Cf Is 58, 6-7; Hb 13, 3
196
Cf Mt 25, 31-46
197
Cf Tb 4, 5-11; Si 17, 22
198
Cf Mt 6, 2-4
199
Cf 1 Hu 3, 17
193

807
3862448.

Miseria humano den su diferente forma di scarsedad, material,


opresion, malesa fisico y mental y por ultimo morto ta seal bon cla di
situacion di debilidad cu hende a nace cu ne, cu hende ta confronta
desde pica original y di necesidad pa salbacion. Pesey e miseria aki
a lanta compasion di Cristo, nos Salbador, cu kier a carga nan y kier
a identifica su mes cu esnan di mas pober di su rumannan. Pesey
tambe esnan oprimi pa causa di miseria humano ta bira obheto di un
1586amor preferencial di Iglesia, cu apesar di e fayonan di hopi di su
miembronan desde un principio, a haci esfuerso sin stop pa alivia
e necesidad di e pobernan, defende nan y libra nan. El a haci esaki
door di incontabel obra di caridad y amor pa prohimo, cu awor tambe
ainda ta necesario tur caminda200.
2449. Desde Testament Bieu, a tuma tur sorto di medida na fabor
di pober (aa di absolucion di debe, prohibicion pa haci prestamo
cu interes y prohibicion di hipoteca algo, obligacion di paga
un decimo parti, paga trahado su sueldo tur dia, derecho di piki
e sobranan di cosecha di wijndruif y tapushi di maishi); tur
e medidanan aki tabata un contesta riba loke Deuteronomio a stimula:
Semper lo tin pober den e pais; pesey mes mi ta ordena bo: habri 1397
bo cartera bon hancho pa bo compatriota cu tin necesidad y ta pober
(Deut 15, 11). Hesus ta bisa tocante esaki: Semper lo tin pober entre
boso, pero Ami lo no ta semper cu boso (Joh 12, 8). Asina E no
ta kita intensidad di dicho cu ta hopi bieu: Anto nos ta cumpra
homber debil pa placa y pober pa un par di sapato (Am 8, 6), pero
E ta invita nos pa reconocE, Su presencia den pober y su rumannan 201:
Dia e mama di Santa Rosa di Lima a scual e, pasobra el a tuma hende
pober y hende malo den su cas, el a contesta: Ora nos sirbi esun cu ta
pober y enfermo, nos ta sirbi Hesus. Pesey nunca nos no por keda sin
yuda nos prohimonan, pasobra pa medio di nan nos ta sirbi Hesus.
786

RESUMEN

200

CONGRECAGION PA DOCTRINA DI FE,


instr. Libertatis consciencia, 68
201
Cf Mt 25, 40

808

2450. Lo bo no horta (Deut 5, 19). Ni ladron, explotado, estafado


lo no hereda Reino di Dios (1 Co 6, 10).
2451. E di shete mandamento ta prescribi pa practica husticia y amor
pa prohimo ora di administra bien di mundo y fruta di trabou
di hende.
2452. E biennan di creacion ta destina pa henter humanidad.
E derecho pa tin propiedad priva no ta anula e destino
universal di e biennan di mundo.
2453. E di shete mandamento ta prohibi ladronicia.
Ladronicia ta ora un hende ta haci doo sin
permiso di e biennan di otro hende contra e
boluntad rasonabel di e doo.
2454. Cualkier forma di hortamento of uzo di cos di otro hende
sin permiso ta bay contra e di shete mandamento. E inhusticia
cu hende ta comete, ta pidi pa drecha dao di perhuicio.
E husticia conmutativa ta pidi pa hende compensa e cos horta
na un balo ekivalente.
2455. E ley moral ta prohibi practica cu bista riba meta cu ta egoista
of totalitario cu ta haci hende esclavo, ta cumpra of ta bende
nan of ta cambia nan como mercancia.
2456. E dominio, cu Creador a duna hende riba e recursonan
di mineral, vegetal y animal di mundo hende no mester mira
nan separa di e respet pa e debernan moral di hende, incluso
e obligacionnan pa cu e generacionnan benidero.
2457. A confia e animalnan na hende cu mester trata nan cu cario.
Hende por uza e animalnan pa provee den su necesidadnan
na un manera legitimo.
2458. Iglesia ta expresa un opinion moral encuanto asunto economico
y social, ora derecho fundamental di persona of bienestar
di alma ta pidi esaki. E ta cuida bienestar general temporal

809

di hende, pasobra esaki ta dirigi riba bien supremo, nos meta


final.
2459. Hende ta su mesun autor, e figura principal y e meta di cada
actividad economico y social. E punto decisivo den problema
social ta, cu e biennan cu Dios a crea pa tur hende, di berdad
ta na bienestar di tur hende segun regla di husticia y cu ayudo
di amor pa prohimo.
2460. E balo primordial di trabou ta den man di hende mes kende
ta e autor y beneficiario di esaki. Door di su trabou hende
ta colabora na obra di creacion. Den union cu Cristo e trabou
por haya balor di redencion (salbacion).
2461. E berdadero trabou di desaroyo ta desaroyo di hende den su
totalidad. Cada hende mester haya oportunidad pa desaroya su
capacidad pa cumpli cu su vocacion, esey kiermen na yamada
di Dios203.
2462. Yuda pober ta un prueba di berdadero amor Cristian pa
prohimo: e ta tambe un obra di husticia cu ta agrada Dios.
2463. Entre multitud di hende cu no tin pan ni cas ni unda pa keda,
nos ta reconoce e pober Lazaro, e pidido di limosna, morto
di hamber manera cu nos por lesa den parabola
di Hesus204. Con nos por keda sordo pa mensahe di Hesus:
Loke
bo
no
a haci pa un di e pobernan aki, bo no a haci pa Mi tampoco
(Mt 25, 45).
ARTICULO 8.

DI OCHO MANDAMENTO

Lo bo no lanta falso testimonio contra bo prohimo (Ex 20, 16).


Boso a tende cu nan a bisa na nos antepasadonan: Lo bo no hura
falso, pero lo bo cumpli cu bo huramentonan pa Seor (Mt 5, 33).

203
204

Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 29


Cf Lc 16, 19-31

810

2464. E di ocho mandamento ta prohibi pa troce berdad den relacion


cu bo prohimo. E regla moral aki ta sali for di yamada di pueblo santo
di Dios pa ta testigo di su Dios, kende ta berdad y kier berdad.
E picanan contra berdad den palabra of hecho, ta mustra den direccion
di un rechaso pa biba segun integridad moral: nan ta prueba
di infieldad profundo contra Dios y den e sentido ey, nan ta debilita
base di Aliansa.
I.

BIBA DEN BERDAD

2465. Testament Bieu ta testigua: Dios ta fuente di tur berdad. 215


Su Palabra ta berdad205. Su palabranan ta di confia 206. Di generacion pa
generacion ta Su fieldad (Sal 119, 90)207. Pasobra Dios ta Real (Rm
3, 4) nan ta yama tur miembro di su pueblo pa biba den berdad208.
2466. Berdad di Dios a manifesta su mes completamente pa medio
di Hesucristo. Yen di gracia y berdad (Hu 1, 14), E ta luz
di mundo (Hu 8, 12), E mes ta Berdad (Hu 14, 6). Esun cu ta kere
209
2153den djE, no ta keda den scuridad . Discipel di Hesus kere den
Su palabra pa conoce berdad, cu lo libre 210 y lo bendicione211. Sigui
Hesus ta biba segun Spirito di berdad (Hu 14, 17), cu Tata lo manda
na su nomber212 y cu lo guia na e berdad completo (Hu 16, 13).
Hesus ta sia su discipel berdad pa stima incondicionalmente:
Bo si mester ta si y bo no mester ta no(Mt 5, 37).
2467. Di naturalesa hende ta busca e berdad. E mester honra e berdad
y testigue:Conforme cu su dignidad e ta stimula tur hende, como
persona, pa medio di su propio naturalesa pa busca e berdad
y tambe e tin e obligacion moral di haci esey, specialmente pa loke ta
2104concerni e berdad religioso. Tambe e ta obliga di tene na e berdad
205

Cf Pr 8, 7; 2 S 7, 28
Cf Sal 119, 142
207
Cf Lc 1, 50
208
Cf Sal 119, 30
209
Cf Hu 12, 46
210
Cf Hu 8, 32
211
Cf Hu 17, 17
212
Cf Hu 14, 26
206

811

unabes cu el a sia conoce y e mester dirigi henter su bida di acuerdo


cu e exigencianan di berdad.
2468. Berdad como integridad ora di actua y honestidad ora di papia
nan ta yama rectitud, sinceridad of frankesa. E virtud di rectitud ta
1458encera cu hende ta mustra segun su hecho y palabra cu e ta sincero
y ta evita di ta hende cu tin dos cara, di tin pretension y di ta hipocrita.
2469. Hende lo no por biba hunto si nan no ta confia otro como
hende, kende tur ora bay, ta expresa berdad214. Hende ta duna na
1807su prohimo loke ta toce pa medio di virtud di rectitud. E sinceridad
ta observa, loke ta corecto y entre loke hende mester bisa y secreto
cu hende mester warda: e ta contene frankesa y discrecion. E ta trata
di husticia: Hende debe otro honestidad, ora e ta papia berdad 215.
2470. Discipel di Cristo ta acepta pa biba den berdad. Esey kiermen
un bida senciyo segun ehempel di Seor y mientras hende ta keda
den su berdad. Si nos ta bisa cu nos tin comunion cu nE, ma ta biba
den scuridad, nos ta gaa y no ta practica berdad (1 Hu 1, 6).

214
215

SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, II-II,109, 3 ad 1


Ibid., II-II, 109, 3

812

II.

DUNA TESTIMONIO DI BERDAD

2471. Dilanti Pilato, Cristo a proclama cu El a bin na mundo pa duna


testimonio di berdad (Hu 18, 37). Un Cristian no mester tin
berguensa pa duna testimonio di Seor (2 Tm 1, 8). Den situacion 1816
unda ta pidi pa hende duna testimonio di su fe, e Cristian mester
revela cla dilanti di su huesnan, segun ehempel di San Pablo. Cada
biaha e mester percura pa tin un consenshi limpi dilanti Dios y dilanti
hende (Hch 24, 16).
2472. E obligacion di Cristiannan pa participa activamente na bida
di Iglesia, ta haci cu nan ta bira testigo di Evangelio y di obligacion cu
e ta trece cu ne. E testimonio aki ta un representacion di fe den palabra
y hecho. E testimonio ta un obra di husticia cu ta confirma of ta revela
e berdad216:

863, 905

1807

Tur fiel Cristian, na unda cu nan ta biba, mester demostra door


di ehempel di nan bida y door di testimonio di palabra, cu nan
a bira hende nobo pa medio di bautismo y e forsa di Spirito Santo
cu a fortalece nan pa medio di confirmacion 217.

2473. Martirio ta testimonio mas eleva cu hende por duna di berdad


di fe; e ta nifica un testimonio cu ta extende te na morto. E martir 852
ta testigua pa Cristo kende a muri y a resucita, cu kende e ta uni pa
medio di amor. E ta duna testimonio di berdad di fe Cristian
y di doctrina Cristian. E ta enfrenta morto cu un actitud di curashi. 1808
Laga mi bira cuminda pa bestia salvahe. Door di nan ami lo yega 1258
cerca Dios218.
2474. Iglesia a registra y warda cu hopi cuidou recuerdo di esnan
cu a bay te den extremo pa duna testimonio di nan fe. Nan
ta testimonio di martir. Nan ta forma archivo di Berdad cu ta skirbi
cu letter di sanger:
Atraccion di mundo y reino di mundo no lo sirbi mi pa nada. Ta miho
pa mi muri cu Cristo (pa mi uni mi mes cu nE), pa e ora reina te na fin
216

Cf Mt 18, 16
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 11
218
SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA, Epistula ad Romanos, 4, 1
217

1011

813
di mundo. Mi ta busca Esun kende a muri pa nos; mi ta anhela pEsun,
kende a resucita pa nos foi morto. Mi renacemento ta cerca 219
Mi ta yama Bo danki, pasobra Bo a haya mi digno pa riba e dia aki
y na e ora aki pa ta parti di e cantidad di martir Dios di fieldad
y di berdad, Bo a tene Bo promesa. Pa e gracia aki y pa tur cos mi
ta alaba Bo y elogia Bo y mi ta glorifica Bo pa medio di eterno
y celestial sumo sacerdote Hesu Cristo, Bo Yiu stima. Door di djE,
kende ta cu Bo y cu Spirito Santo, mi ta duna Bo gloria, awo y den
e siglonan cu ta bini. Amen220.

III.

OFENSA NA BERDAD

2475. Discipelnan di Cristo a rebisti nan mes cu hende nobo, crea na


Dios su imagen segun husticia y santidad berdadero (Ef 4, 24).
Libra di mentira221 nan tin cu rechasa tur rabia, engao, falsedad
y intriga (1 P 2, 1).
2476. Falso testimonio y perhurio (huramento falso). Un veredicto
berdad ta bastante serio, si haci esaki publicamente. Haci
dilanti tribunal, e ta un falso testimonio 222. Si haci esaki bou
huramento, e ta un perhurio. Ta depende di e manera aki di actua,
si nan ta condena un inocente, si nan ta declara un culpabel liber,
si nan ta hisa castigo di acusado 223. Nan ta trece ehercemento di un
sentencia corecto y veredicto husto di hues, seriamente den peliger.

2152contra

2477. Respet pa bon nomber di hende ta desaproba cualkier actitud


of cualkier sentencia cu ta ocasiona nan dao inhusto 224. Hende ta haci
su mes culpabel:

Door di husga lihe, ora hende, hasta silenciosamente, ta acepta


sin suficiente motibo un eror moral di su prohimo como berdad;

219

Ibid., 6, 1-2
SAN POLICARPIO, Martyrium Polycarpi, 14, 2-3
221
Cf Ef 4, 25
222
Cf Pr 19, 9
223
Cf Pr 18, 5
224
Cf CDC, 220
220

814

Door di papia malo di hende, ora sin motibo obhetivo cu ta


valido, ta revela fayo y eror di otro na hende, kende no tabata
sa di nan225;
Door di lanta falso testimonio, ora hende causa dao na bon
nomber di prohimo papiando mentira y ta duna motibo pa
opinion inhusto tocante di dje.

2478. Pa evita huicio lihe (imprudente y descabeya) tur hende


tin
cu percura pa interpreta pensamento, palabra y hecho di su prohimo
den un sentido mas faborabel posibel:
Un bon Cristian semper mester trata na comprende expresion
di su prohimo positivamente en bes di condene.
Si acaso e no por comprende esaki positivamente, e tin cu puntra con
su prohimo ta comprende e expresion; den caso cu e expresion aki ta
haci cu mal intencion, e mester hala su atencion cu cario; y si esaki
no ta bastante, e tin cu uza tur medio disponibel pa asina e comprende
nan na manera corecto y salba su mes226.

2479. Papia malo di hende y lanta falso testimonio ta daa e bon


nomber y honor di e prohimo. Awel, honor di un hende ta
e reconocemento social di su dignidad humano di naturalesa cu tur
hende tin derecho di respet pa su nomber, su bon reputacion y su
prestigio. Papia malo di hende y lanta falso testimonio ta contra virtud
di husticia y amor pa prohimo.
1753
2480. Mester rechasa cada palabra of cada actitud cu pa medio
di trasto, labiamento of complaciencia cu ta curasha of ta confirma
un otro hende den acto maligno y conducta perverso. Trasto ta un falta
grave, ora hende door di esey ta haci su mes complice na bicio of pica
grave. E deseo pa brinda un hende servicio of amistad no ta hustifica
falta di sinceridad. Haci trasto ta un pica chikito, si un hende
unicamente tin intencion pa trece alegria, pa evita maldad, pa remedia
un necesidad of simplemente pa saca probecho legitimo.
225
226

Cf Si 21, 28
SAN IGNACIO DI LOLOYA, Ehercicios espirituales, 22

815

2481. Broma of gabamento ta un pica contra berdad. Esaki ta conta


tambe pa haci bofon ora hende tin intencion di perhudica un persona
na un manera malicioso traha un caricatura di un of otro aspecto di su
conducta.
2482. Mentira ta papia cos falso cu intencion di gaa 227. Seor
ta denuncia papiamento di mentira como trabou di diabel: Boso tata
ta e diabel den dje no tin berdad. Ora e papia mentira, esaki ta sali
392di su paden, pasobra e ta un mentiroso, si, tata di mentira (Hu 8, 44).
2483. Mentira ta violacion mas directo di berdad. Mentira ta papia of
actua contra berdad pa bruha un hende cu tin derecho di sa berdad.
Door di hecho cu mentira ta mancha relacion di hende cu berdad
y cu prohimo, e ta haci dao na relacion fundamental di hende
y su palabra pa cu Seor.
2484. Gravedad di mentira ta depende di indole di berdad cu nan
1750ta viola, di circunstancia, di intencion di esun cu ta papia mentira
y di dao cu e victima ta sufri. Si mentira riba su mes ta solamente
un pica di tur dia, e ta bira sinembargo un pica mortal, ora nan mancha
severamente virtud di husticia y di amor pa prohimo.
2485. Mester condena mentira den su naturalesa. E ta un sacrilegio di
1756palabra, cu ta sirbi pa participa na otro e berdad cu ta conoci.
E intencion cu ta bon planea pa bruha e prohimo haciendo expresion
cu ta contra berdad, ta nifica cu nan ta peca contra husticia y amor pa
prohimo. Culpabilidad ta mas grandi, ora e intencion pa gaa ta trece
peliger cu por tin resultado funesto pa esun cu nan ta engaa.
2486. Como cu papia mentira ta viola virtud di berdad, esaki ta nifica
cu hende berdaderamente ta haci dao na su prohimo. Nan ta haci
dao na su capacidad di conocemento, cu ta forma e base cu ta
1607determina cada huicio y cada decision. E mentira tin desde su
principio division di spirito y tur problema cu e ta trece cu ne. Papia
mentira ta funesto pa cada comunidad: e ta mina e confiansa entre
hende y ta kibra union di relacion social.

227

SAN AGUSTIN, De mendacio, 4, 5: PL 40, 491

816
14592487.

Cada falta cometi contra husticia y berdad ta trece cu ne 2412


e obligacion pa drecha e dao, hasta si e autor a haya pordon. Si ta
imposibel pa drecha e dao publicamente, e mester sosode den
secreto; si no ta posibel pa compensa esun perhudica directamente,
hende mester dune satisfaccion moral como muestra di amor pa
prohimo. E obligacion aki pa drecha e dao di prehuicio tambe ta
concerni eror cometi pa loke ta trata e bon nomber di otro hende.
Mester midi e reperacion aki, moral y tin ora material,
segun grandura di e dao ocasiona. E reparacion aki ta
un obligacion den consenshi.
IV.

RESPET PA BERDAD

2488. Derecho di participacion di berdad no ta incondicional. Tur


hende mester hiba su bida conforme mandamento di Evangelio di 1740
amor fraternal. Esaki ta nifica cu hende mester averigua den situacion
concreto si ta responsabel pa participa berdad na esun cu ta pidi pe.
2489. Amor pa prohimo y respet pa berdad lo mester determina
contesta cu hende lo duna riba cada pregunta pa haya informacion
of comunicacion. Bienestar y siguridad di prohimo, respet pa su bida
priva y bienestar general ta suficiente motibo pa no bisa loke
no mester ta conoci of pa anda cauteloso cu loke nan ta papia. Deber
pa evita escandalo, ta obliga hopi biaha pa tene algo strictamente 2284
secreto. No por obliga ningun hende pa bisa e berdad na esun cu no tin
derecho riba dje228.
2490. Secreto di confesion ta sagrado y no por revele bou di ningun
condicion. E secreto di confesion ta inviolabel; pesey ta strictamente 1467
prohibi pa confesor publica algo pa medio di palabra of di cualkier
otro manera y pa cualkier motibo cu sea tambe algo, maske con
chikito, di e penitente229.
2491. E secreto di profesion por ehempel di politico, militar, dokter
of hues of participacion confidencial, cu nan a haci bou di seyo di
secrecia, nan mester respeta. Esaki no ta conta den caso excepcional,
228
229

Cf Si 27, 16; Pr 25, 9-10


CDC, 983, 1

817

ora cu tenemento di secreto lo causa dao grandi na esun cu ta


participe, na esun kende ta trece esaki den publicidad, na esun kende
nan ta confia esaki of na un tercera persona; e tin di haci cu dao anto
cu nan por evita solamente door di publica e berdad. Hasta si no
a duna informacion priva bou capa di secreto, ainda no mag di publica
e informacion cu lo causa dao na un otro hende, sin cu tin un motibo
grave y propocional.
2492. Tur hende mester mantene un reserva cu ta husto enfrente
bida priva di e prohimo. Esnan cu ta responsabel pa e medionan
di comunicacion mester mantene un ekilibrio husto entre
e exigencianan di e bienestar general y e respet pa e derechonan
personal. Informacion di bida priva di e personanan cu ta
hiba un bida politico of publico, ta condenabel, te asina
leu
cu
nan
ta
comete
un atentado contra nan privacidad y nan libertad.

2522e

V.

UZO DI MEDIO DI COMUNICACION SOCIAL

2493. Medio di comunicacion den sociedad moderno tin un papel


importante riba tereno di informacion, promocion di cultura
y formacion. E papel aki ta bira mas grandi door di avance di
tecnologia, di grandura y di diversidad di noticia y door di influencia
cu nan ta eherce riba opinion publico.
2494. Medio di informacion mester ta na servicio di bienestar
general230. Comunidad tin derecho di informacion cu ta basa riba
1906berdad, libertad, husticia y solaridad:
Pa eherce e derecho aki corectamente, ta rekeri cu publicacion, pa loke
ta trata su contenido, semper ta completo y berdadero, te asina leu
cu husticia y amor pa prohimo ta permiti esaki. Ademas e manera
di publica mester ta honesto y apropia, door cu conscientemente
ta respeta norma, moral, derecho legitimo di hende y su dignidad ora
di busca y publica noticia.231

230
231

Cf Concilio di Vaticano II, Inter mirifica, 11


Ibid., 5

818
9062495.

Ta necesario cu tur miembro di sociedad den e sentido aki ta


cumpli cu nan obligacionnan pa cu husticia y amor pa prohimo.
Pesey nan mester percura tambe pa forma y plama un opinion publico
corecto pa medio di medio di comunicacion232. Nan ta promove
solidaridad humano door di comunicacion cu ta honesto y corecto,
door di circulacion liber di idea cu ta influencia faborablemente
e conocemento y e respet pa otro.
2496. Medio di comunicacion social, particularmente medio
di comunicacion di masa, por causa un cierto pasividad cerca uzado,
di manera cu esaki ta bira consumido cu no ta critico di mensahe of
imagen cu nan ta ofrece. Uzado mester impone un cierto moderacion
y disciplina, ora di uzo di medio di comunicacion di masa. Nan tin cu 2525
forma un opinion segun nan consenshi cu ta cla y corecto pasina
facilmente nan por resisti influencia cu ta menos bon.
2497. Esnan cu ta responsabel pa medio di comunicacion tin e deber
a base di nan profesion mes, ora di plama informacion, pa skirbi
e berdad y pa no haci dao na amor pa prohimo. Nan mester haci
esfuerso pa respeta cu mesun tanto cuido e indole di e hechonan y pa
respeta e limitenan, ora di evaluacion critico di hende. Nan no por
cede na tentacion di calumnia.
2498. Autoridad civil tin aki obligacion particular, pasobra
e medionan di comunicacion ta dirigi riba bienestar general. Un 2237
di e tareanan di gobierno ta, di acuerdo cu su funcion, pa defende y pa
proteha un libertad berdadero y husto di informacion 233. Door di bin
cu ley y vigila su ehecucion, gobierno mester preveni un uzo robes 2286
di medio di comunicacion cu por surgi peliger grave pa moral y pa
progreso di comunidad234. Mester sanciona violacion di derecho
di cada un pa tin un bon nomber y di respet pa su bida priva. E
medio di comunicacion tin cu pasa tur informacion na
tempo y honestamente cu tin di haci cu bienestar
general of cu ta coresponde na preocupacion legitimo di
poblacion. Absolutamente no ta hustifica pa plama informacion
232

Ibid., 8
Ibid., 12
234
Ibid.
233

819

falso cu intencion pa influencia opinion publico via medio di


comunicacion. E forma di procede di gobierno no por mishi
cu libertad di persona individual of di grupo.
2499. Moral ta denuncia abuso di regimennan totalitario,
cu sistematico ta falsifica e berdad cu via di medio di comunicacion
ta domina formacion di opinion politico, cu ta manipula e acusado
y e testigonan den proceso publico y ta imagina nan mes cu nan por 1903
mantene nan tirania door di elimina tur cos y oprimi loke nan
ta clasifica como un delito ideologico.
VI.

BERDAD, BEYESA Y ARTE SAGRADO

2500. Practicando loke ta bon ta bay hunto cu un alegria spiritual cu


ta ricibi y cu sintimento di beyesa moral. Berdad ta trece alegria cu
ne y ta laga beyesa spiritual resplandece. Berdad riba su mes ta bunita.
E palabra berdad, e realidad di loke ta y no ta, expresion racional di
sabiduria, ta un dato indespensabel pa hende cu ta inteligente. Pero
berdad por haya tambe otro forma di expresion humano cu ta
complementario, specialmente ora trata di stimula loke nan tin den
nan curason cu nan no por expresa: profundidad di curason humano,
341exaltacion di alma y misterio di Dios. Ainda prome cu Dios ta
manifesta su mes na hende den palabra di berdad, Dios ta manifesta
Su mes na dje door di idioma universal di creacion, obra di Su Palabra
y di Su sabiduria: ordo y harmonia di universo, tanto mucha como
cientifico ta receptivo pa grandesa y bunitesa di criatura ta laga nos
pa medio di comparacion admira Creador (Sab 13, 5), pasobra E cu
2129a crea nan, ta e origen di beyeza (Sab 13, 3).
1804bo

Sabiduria ta rosea di Dios Su forsa y refleho puro di gloria


di Todopoderoso y pesey algo cu ta corumpi no por hacie dao.
E ta refleho di luz eterno, spiel sin mancha di Dios Su actividad
y imagen di Su bondad (Sab 7, 25-26). Pasobra e ta mas bunita cu solo
y ta surpasa tur strea na shelo. Compara cu luz di dia, e ta sali
vencedo; pasobra ta reemplasa luz di dia pa anochi, pero maldad no
por vence sabiduria (Sab 7, 29-30). Mi ta stima sabiduria (Sab 8, 2).

2501. Crea na imagen di Dios (Gn 1, 26), hende ta expresa tambe


berdad di su relacion cu Dios pa medio di beyesa di su obranan

820

artistico. Arte ta en berdad un forma di expresion cu ta propio di


hende; arte ta un exceso di rikesa interior di hende cu el a ricibi cu ta
surpasa buscamento di cos cu ta necesario den bida, cu ta presente
cerca tur ser bibo. Naci cu un talento cu Creador a duna y di esfuerso
di hende mes, arte ta un forma di sabiduria practico, cu ta uni
sabiduria cu habilidad235 y asina ta duna forma na berdad puro den un
lenguahe cu bista of oido por capta. Asina aki arte ta posee un cierto
parecido na actividad creativo di Dios, te asina leu cu e ta laga su mes
339guia pa berdad y amor pa realidad. Mescos cu cada otro actividad
humano, arte no ta haya su destino final den su mes; e ta dirigi riba
y ta perfecciona pa medio di meta final di hende236.
2502. Arte sagrado ta real y bunita, ora su forma ta
coresponde cu su vocacion particular: evocando y 1156-1162
glorificando,
den
fe
y
adoracion,
e misterio transcedente di Dios, e beyesa sin igual y
invisibel
di berdad y di amor, manera esaki a manifesta den
Cristo, cu ta refleha Dios su gloria, y ta e semehansa di
Su naturalesa (Heb 1, 3), den kende e Divinidad ta
presente
den
tur
su
plenitud
corporal
(Col 2, 9). E beyesa spiritual aki di Dios ta refleha den e
Birgen Santisimo Mama di Dios, den angel y santo. E
arte berdadero, cu ta sagrado ta hiba hende na
adoracion, na oracion, na amor pa Dios, Creador y
Salbador, Esun Santo cu ta Santificado.
2503. Pesey obispo mes of su delegadonan mester percura pa nan
promove arte sagrado, tanto e antiguo como e nobo den tur
su formanan. Cu e mesun cuido religioso nan tin cu saca tur cos for
di liturgia y for di edificio di misa loke no ta di acuerdo cu berdad
di fe of cu beyesa autentico di arte sagrado237.
RESUMEN
235

Cf Sb 7, 16-17
Cf PIO XII, discurso di 25 di december 1955 y discurso
di 3 di september 1950
237
Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 122-127
236

821

2504. Lo bo no testigua falso testimonio contra bo prohimo


(Ex 20, 16). E discipel di Cristo a cambia nan mes den hende
nobo cu ta crea na imagen di Dios den husticia berdadero
y santidad (Ef 4, 24).
2505. Virtud di berdad of credibilidad y sinceridad
kiermen cu hende ta comporta su mes conforme
berdad
den
su
hechonan
y palabranan y ta proteha su mes di falsedad,
fingimento
of hipocrecia.
2506. Un Cristian no mester tin berguensa pa duna testimonio di nos
Seor (2 Tim 1, 8) den palabra y hecho. Martirio ta
testimonio di mas grandi cu hende por duna di berdad di fe.
2507. Respet pa bon nomber y honor di un persona ta prohibi cada
actitud of palabra cu ta indica papia malo di hende of
calumnia.
2508. Gaa ta papia mentira cu e intencion di hiba e prohimo riba
caminda robes, kende tin derecho riba berdad.
2509. Un eror cu hende haci contra berdad ta exigi coreccion.
2510. E regla di oro ta yuda nos realisa den situacion concreto, si ta
responsabel of no pa bisa berdad na esun cu ta pidi pa esaki.
2511. Secreto di confesion ta inviolabel 238, Secreto di profesion
mester keda secreto. Informe confidencial cu ta perhudica otro
persona no ta permiti pa sigui conte.
2512. Sociedad tin derecho riba informacion cu ta basa riba berdad,
libertad y husticia. Hende mester impone un cierto
moderacion y disciplina ora di uzo di medio di comunicacion
social.
238

CDC, 983, 1

822

2513. Arte y principalmente, arte sagrado ta segun nan


indole
y caracter dirigi pa expresa pa medio di obra di
hende mas bien, beyesa infinito di Dios y ainda
mas nan ta consagra na Dios y pa aumenta su
alabansa y gloria, ora nan no tin otro meta cu
esaki: contribui pa medio di su obranan mas
tanto cu ta posibel, cu e almanan di hende ta
dirigi nan mes cu debocion na Dios239.
ARTICULO 9.

DI NUEBE MANDAMENTO

No desea di tin nada di otro hende; ni su cas, ni su casa, ni su catibo,


ni su baca, ni su burico, nada cu ta di dje (Ex 20, 17).
Cada ken cu ta wak un hende muhe y ta desee ya a comete adulterio
cu ne den su curason (Mt 5, 28).

2514. San Huan ta distingui tres sorto di codicia of luhuria, deseo


di carni, deseo di bista y soberbia di bida 240. Segun tradicion
di catisashi catolico, e di nuebe mandamento ta condena codicia
di carni; e di dies mandamento ta prohibi pa codicia cos di otro hende.

377, 400

2515. Den sentido etimologico hende por indica cu palabra


concupiscencia (codicia) tur forma intenso di deseo humano. 405
Teologia Cristian a dune nificacion special di un apetito sensibel
cu ta bay contra funcionamento di rason humano. Apostel Pablo
ta identifica esey cu e lucha cu carni ta hiba contra spirito 241.
Codicia a origina di desobedencia di prome pica (Gn 3, 11).
E ta desordena poder moral di hende y sin cu esey riba su mes
ta un pica, e ta haci cu hende ta cay den tentacion y nan ta peca 242.
2516. Pasobra hende ta un ser cu tin curpa y alma, hende tin un cierto
tension den dje caba, un lucha entre ambicion di spirito y esun

362

239

Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 122


Cf 1 Hu 2, 16
241
Cf Ga 5,16. 17. 24; Ef 2, 3
242
Cf Gn 3, 11
240

407

823

di carni. Pero e lucha ey ta pertenece en realidad na herencia di haci


pica; e ta consecuencia y na mesun momento confirmacion di dje.
E ta forma parti di experencia diario di lucha spiritual:
Pa e Apostel esaki no ta nifica cu hende mester menosprecia
y condena curpa pasobra curpa, hunto cu alma spiritual ta parti
di naturalesa di hende mes y di su personalidad como suheto;
al contrario, e Apostel ta papia di un funcionamento of miho bisa di un
cantidad di condicion stabil, virtud y bicio cualnan ta moralmente bon
of moralmente malo y cualnan ta fruta (den e di prome caso)
di sumision na of (den e di dos caso) di resistencia contra trabou
di salbacion di Spirito Santo. Pesey tambe e ta skirbi: Ya cu nos
ta biba pa medio di Spirito, nos ke biba tambe segun Spirito
(Ga 5, 25)244.

I.

PURIFICACION DI CURASON

3682517.

E curason ta sede di personalidad moral: For di curason


hende ta sali: pensamento malo, matamento, kibramento di fieldad
di matrimonio, inmoralidad, ladronicia, testimonio falso y papiamento
riba hende (Mt 15, 19). Lucha contra deseo di carni ta pasa pa medio
di purificacion di curason y practica di moderacion:

1809di

Mantene simplesa, inocencia y bo lo ta manera mucha chikito,


ken no conoce maldad, cu ta destrui bida di hende245.

2518. E di seis bienaventuransa ta proclama: Bienaventura esun cu ta


puro di curason, pasobra e lo mira Dios (Mt 5, 8). Cu curason puro
kiermen, esun cu a designa su inteligencia y su boluntad na exigencia
di Dios su santidad, principalmente riba tres tereno: amor
pa prohimo246; castidad of decencia sexual247: amor pa berdad
y fieldad di fe248. Tin un relacion entre puresa di curason, di curpa
94y di fe:

244

HUAN PABLO II, enc. Dominum et Vivificantem, 55


HERMAS, Mandata pastoris, 2, 1
246
Cf 1 Tm 4, 3-9; 2 Tm 2, 22
247
Cf 1 Ts 4, 7; Col 3, 5; Ef 4, 19
248
Cf Tt 1, 15; 1 Tm 1, 3-4; 2 Tm 2, 23-26
245

824

158

E fiel, tin cu acepta articulo di fe y door di kere e lo obedece Dios


y door di obedece e lo biba bon y door di biba bon e lo purifica
su curason y door di purifica su curason, e lo compronde loke
e ta kere249.

2519. Nan a priminti na esnan cu ta puro di curason cu nan lo mira


cara cu cara y lo bira pareu na djE 250. Puresa di curason
ta condicion pa yega na contemplacion di Dios. E ta duna nos foi
2819di awo caba posibilidad pa wak den luz di Dios y pa yama bonbini
na otro como nos prohimo; e ta haci posibel pa nos mira curpa
2501humano, esun di nos y esun di prohimo como tempel di Spirito Santo,
como un testimonio di beyesa divino.
2548Dios

II.

BATAYA PA PURESA

2520. Esnan cu ta bautisa ta haya pa medio di bautismo gracia


purificacion di tur pica. Sinembargo, un Cristian mester continua
lucha contra deseo di carni y contra otro deseo desordena. Cu gracia
di Dios por logra esaki:

1264di

door di virtud y don di castidad, pasobra castidad ta duna 2337


oportunidad pa stima cu un curason sin division y puro;

door di puresa di intencion cu ta aspira berdadero meta 1752


di hende: den tur simplesa esun cu ta fiel ta trata di
descubri
y di cumpli den tur cos cu boluntad di Dios 251;

door di puresa di mirada, tanto exterior como interior; door


di dominio di su sintimentonan y su imaginacion; door
di rechasa pa entrega su mes na cualkier forma di placer
di pensamento inmoral, cu ta haci cu e ta bandona caminda
di Dios su mandamentonan: pasobra pa medio di mirada
ta lanta e deseo di e insensato (Sab 15, 5);

1762

pa medio di oracion:

2846

249

SAN AGUSTIN, De fide et symbolo, 10, 25: PL 40, 196


Cf 1 Co 13, 12; 1 Hu 3, 2
251
Cf Rm 12, 2; Col 1, 10
250

825
Mi a pensa cu abstinencia tabata algo cu hende por riba su propio forsa
y mi no tabata sigur di esun di mi; mi ignorancia tabata asina grandi,
cu mi no tabata sa manera tabata skirbi, cu ningun hende por abstene
su mes di pica (cu ningun hende por keda sin haci pica) si Abo
no yude. Y Abo sigur lo a yuda mi den esaki, ora mi bati na bo horea
cu yoramento interior y cu un fe firme mi a tira mi preocupacion
riba bo252.

2521. Castidad ta supone berguensa. Castidad ta forma un parti


integrante di moderacion. Berguensa ta proteha intimidad di persona.
E ta nifica un rechaso pa revela loke mester keda tapa. Berguensa
ta adapta na castidad, unda e ta prueba di sensibilidad. Berguensa ta
guia mirada y gesto na un manera cu ta cuadra cu dignidad di persona
y di relacion mutuo.
2522. Berguensa ta proteha misterio di hende y di nan amor. E ta
invita pa tin pasenshi y moderacion den relacion di amor; e ta pidi 2492
pa hende cumpli cu e situacion na unda homber y muhe
por duna nan mes na otro y sigur den un compromiso
definitivo. Berguensa ta un forma di modestia. E ta hunga un rol ora
di escogencia di paa. Unda tin riesgo pa curiosidad cu no ta sano e lo
reacciona cu silencio of cu reserva. Asina berguensa ta bira discrecion.
2523. Ta existi un modestia di sentimento manera ta existi un
2354berguensa corporal. E berguensa aki ta contra por ehempel exhibicion
di curpa humano den cierto propaganda of tambe contra intento
di cierto medio di comunicacion, cu ta bay mucho leu den publicacion
di cierto confidencialidad intimo. Modestia ta crea un estilo di bida
cu por resisti na tentacion di moda y na presion di tendencia cu
ta domina.
2524. Forma di expresion cu tin di haci cu berguensa ta diferencia
di cultura pa cultura. Sinembargo tur caminda ta sostene door
di intencion cu e ta parti di dignidad cu ta caracteristica di hende.
Berguensa ta cuminsa ora consenshi di hende spierta. Sia mucha
y hoben pa tin modestia kiermen lanta nan cu respet pa persona
humano.
252

SAN AGUSTIN, Confessiones, 6, 11, 10

826

2525. Puresa Cristian ta exigi purificacion di clima social. Esaki ta


2344exigi di medio di comunicacion social cu nan ta mustra respet
y discrecion den nan informacion. Puresa di curason ta libra hende
di erotismo difuso y ta tene aleha di forma di diberticion cu ta
promove exhibicionismo y huymento den un mundo di soo impuro
y curiosidad cu no ta sano.
2526. Loke nan ta yama permisividad di custumber ta basa riba un
eroneo pa loke ta trata libertad humano; prome nan mester
duna forma na libertad pa medio di ley di moralidad pa por desaroye.
Mester pidi na esnan cu ta responsabel pa educacion pa nan ofrece
na hubentud un enseansa cu ta mustra respet pa berdad, pe balornan
di curason y pe dignidad moral y spiritual di hende.

1740concepto

2527. E bon noticia di Cristo constantemente ta renoba bida y cultura


hende cu a cay den pica: e ta combati y ta elimina e eror y e maldad
cu ta sali for di atraccion permanente di pica. Constantemente e ta
purifica y eleva moralidad di pueblo. Manera cu ta for di paden
e rikesa celestial ta fertilisa, consolida, completa y cura den Cristo
e beyesa y caracteristica di cada nacion of di cada epoca 253.

1204di

253

Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 58, 4

827

RESUMEN
2528. Tur cu ta mira un muhe y ta desea esaki, ya a comete adulterio
cu ne caba den su curason (Mt 5, 28).
2529. E di nuebe mandamento ta spierta hende contra deseo of anhelo
grandi di carni.
2530. E lucha contra anhelo sensual ta tuma luga via purificacion
di curason y practica di virtud di moderacion.
2531. Puresa di curason lo haci posibel pa nos wak Dios; awo caba
e ta duna nos e posibilidad pa wak tur cos den luz di Dios.
2532. Purificacion di curason ta desea di hende oracion, ehercemento
di castidad, puresa di intencion y di mirada.
2533. Puresa di curason ta supone berguensa, loke ta nifica: pasenshi,
modestia y discrecion. Berguensa ta proteha intimidad
di hende.
ARTICULO 10.

DI DIES MANDAMENTO

Lo bo no desea nada cu ta pertenece na bo prohimo (Ex 20, 17).


Lo bo no desea cas di bo prohimo, ni su tera, ni su catibo, ni su
baca, ni su burico, ni nada cu ta pertenece na dje (Deut 5, 21).
Unda bo tesoro ta, ey tambe bo curason ta ( Mt 6, 21).
20692534.

Di dies mandamento ta un ripiticion y un adiccion na e di nuebe


mandamento, cu ta trata di anhelo grandi di carni (sexual). Di dies
mandamento ta condena cudishi di propiedad di prohimo, cu ta rais di
ladronicia, robo y mentira, cu di shete mandamento ta prohibi.
Anhelo di wowo (1 Hu 2, 16) ta conduci na violencia y inhusticia,
loke di cinco mandamento ta prohibi254. Cudishi, mescos cu abuso 2112
sexual, tin su origen den idolatria cu e prome tres reglanan di ley ta
prohibi255. Di dies mandamento ta trata di intencion di curason; hunto
cu di nuebe mandamento e ta refleha den corto tur regla di ley.
254
255

Cf Mt 2, 2
Cf Sb 14, 12

828

I.

DESORDEN DEN ANHELO CARNAL

2535. Apetito sensual ta haci cu nos ta desea cos agradabel cu nos no


ta posee. Asina nos ta desea pa come, ora nos tin hamber of pa keinta
nos curpa ora nos tin friu. Riba nan mes e deseonan ey ta bon, pero
hopi biaha nan no ta keda denter di loke ta rasonabel y ta haci cu nos
1767ta desea inhustamente net loke no ta toca nos y loke ta pertenece na
otro hende of loke nos debe otro.
2536. Di dies mandamento ta prohibi codicia y deseo sin limite
bira doo di cos di mundo; e ta prohibi anhelo desordena, cu ta bin
di deseo pasional y excesivo pa rikesa y poder cu e ta trece cu ne.
E ta condena deseo pa comete un inhusticia, door di cua hende lo haci
dao na pertenencia terenal di prohimo:

2445pa

Ora ley bisa nos: No cudisha!, e ta bisa nos cu otro palabra pa nos
controla nos deseonan pa loke ta trata cos cu no ta pertenece na nos.
Pasobra deseo pa cos di prohimo ta infinitamente grandi y nunca
ta sacia, manera ta para skirbi: Hende pichiri su sed pa placa nunca
lo no sacia (Sir 5, 9)256.

2537. Hende no ta haci pica contra e mandamento aki, si nan desea


di bin na cos cu ta pertenece na otro, bou di condicion cu esaki ta
sosode na un manera cu ta honesto. Catisashi tradicional ta mustra cu
sentido realistico riba esnan cu mas tin cu lucha contra nan deseonan
criminal y cu mester anima hende pa cumpli cu e mandamento aki.
Comerciante cu ta spera cu lo tin scarcedad di mercancia of prijs halto
pa loke nan ta bende y kende ta constata cu duele cu e no ta e unico cu
ta cumpra y bende, cu lo a haci posibel pa e por a bende mas caro
y cumpra mas barata; e ta esnan cu ta desea cu su competido lo cay
den miseria, pasina, door di compra y benta, e haci su ganashi
Ta dokter cu ta desea cu lo tin hopi hende malo; abogado cu ta insisti
pa cantidad di caso hudicial y proceso cu ta importante y hopi257

2538. Di dies mandamento ta exigi pa hende saca envidia for di su


curason. Tempo cu profeta Natan kier a pone rey David sinti duele, 2317
256
257

Catisashi Romano, 3, 37
Ibid.

391

829

el a conte storia di un homber pober y un homber rico: e homber


pober tabata tin solamente un carne chikito cu e tabata cuida manera
su propio yiu; e homber rico tabata tin hopi carne y baca, pero e tabata
envidioso di e homber pober y a horta e carne for di dje 258. Envidia por
conduci na crimen teribel259. Precisamente door di envidia
di diabel, morto a bin na mundo (Sab 2, 24):
Awo nos ta bringa otro y ta envidia ta pone nos uza arma contra otro
Si tur hende haci esfuerso tenaz pa corumpi curpa di Cristo, ta unda
nos ta bay? Nos ta continuamente ocupa cu destruccion di curpa
di Cristo Nos ta bisa cu nos ta parti di mesun curpa, pero nos
ta destrui otro, manera bestia salvahe lo haci261.

2539. Envidia ta un pica cardinal. E ta seala tristesa cu hende ta


experencia ora e mira pertenencia di otro hende y un deseo 1866
incontrolabel pa, si mester na un manera ilegal, haci doo di dje. Ora
hende pa motibo di envidia desea su prohimo hopi dao, e ta un pica
mortal:
San Agustin a realisa cu envidia ta e pica diabolico pa excelencia 262.
Di envidia ta nace odio, papia malo di hende, calumnia, tuma placer
den desgracia di prohimo y disgusto pa motibo di su prosperidad263.

2540. Envidia ta un di e formanan di tristesa y pues un rechaso


di amor pa prohimo; Cristian tin cu lucha contra esaki door di mustra
bon boluntad. Envidia ta bin hopi biaha di orguyo. Cristian tin cu trata
di biba humilde.
Bo ke mira con bo ta glorifica Dios? Awel, alegra bo mes cu progreso
di bo ruman y asina lo bo glorifica Dios. Nan lo alaba Dios, asina nan
lo bisa, pa motibo di e hecho cu su sirbido a sa di vence su envidia,
door di sinti alegria pa merito di otro hende264.
258

Cf 2 S 12, 1-4
Cf Gn 4, 3-7; 1 R 21, 1-29
261
SAN HUAN CRISOSTOMO, Homiliae in secundam ad Corinthios,
28, 3-4: PG, 594-595
262
SAN AGUSTIN, De catechizandis rudibus, 4, 8
263
SAN GREGORIO MAGNO, Moralia in Job, 31, 45: PL 76, 621
264
SAN HUAN CRISOSTOMO, Homiliae in ad Romanos, 7, 3: PG 60, 445
259

1829

830

II.

DESEO DI SPIRITO

2541. Inclinacion di ley y di gracia ta desvia codicia y envidia for


curason di hende; e ta cende den dje e deseo pa e Bien Supremo;
2764e ta sie deseo di Spirito Santo, cu ta satisface curason di hende.
Dios di promesa a spierta hende desde comienso pa tentacion
397di tur cos cu tabata mustra bon pa come, cu tabata un goso pa wowo
y di loke ta atractivo pa mira (Gn 3, 6).
1718di

2542. E ley cu nan a duna Israel nunca a logra pa hustifica esnan,


1963kendenan tabata someti na dje; hasta el a bira instrumento di anhelo
desordena265. Distancia cu tin entre desea y haci266, ta indica conflicto
entre ley di Dios, cu ta ley di rasonamento y un otro ley cu ta
contra di ley di Dios cu mi kier sigui cu mi mente. E otro ley ey ta
e ley di pica den mi, cu tin mi completamente den su gara
(Rm 7, 23).
2543. Pero awor Dios a mustra na ki manera, esta sin Ley di Moises,
ta acepta hende como husto. Esey ta algo cu ley y profeta mes
ta confirma: Dios ta acepta tur hende pa medio di fe den Hesucristo.
Esey ta conta pa tur hende cu kere den Cristo, sin distincion
(Rm 3, 21-22). Y desde e tempo ey nan cu ta pertenece na Cristo,
a crucifica e carni cu su pasionnan y su mal deseonan (Gal 5, 24);
Spirito ta guia nan (Rm 8, 14) y nan ta sigui loke Spirito ta desea
di nan267.

1992e

2443-2449III.

POBRESA DI CURASON

2544. Hesus ta encarga su discipelnan explicitamente pa scogE riba


tur cos y riba tur otro hende y renuncia tur cos cu nan ta posee
(Lc 14,33) pa Su motibo y pa motibo di evangelio268. Poco prome cu
su sufrimento El a duna nan como ehempel e viuda pober 544
di Herusalem, kende a ofrece di su pobresa, tur cos cu e mester

265

Cf Rm 7, 7
Cf Rm 7, 15
267
Cf Rm 8, 27
268
Cf Mc 8, 35
266

831

pa biba269. E mandamento di bira liber di tur rikesa, ta nifica un


obligacion absoluto pa por drenta reino di shelo.
2545. Tur creyente mester tin determinacion pa guia su deseonan
di tal manera, pa ora e aspira amor perfecto pa no laga cos di mundo
strobe y pege na rikesa cu ta bay contra spirito di pobresa
evangelico270.
2013
2546. Bienaventura esnan cu ta pober di spirito (Mt 5, 3).
Bienaventuransa ta mustra nos un ordo di felicidad y gracia di beyesa 1716
y di paz. Hesus ta elogia alegria di pober, na kende reino ya ta
pertenece271:
E Palabra ta yama pober di spirito humildad boluntario di spirito
humano, cu ta dispuesto pa renuncia su mes y apostel ta duna nos
como ehempel pobresa di Dios ora e bisa: Pa nos motibo el a bira
pober (Co 8, 9)272.

2547. Seor ta lamenta di e riconan, pasobra nan ta haya consuelo den


abundancia di nan pertenencia273. E soberbe ta busca poder di mundo,
mientras e pober di spirito ta busca reino di shelo 274. Door di entrega
su mes yen di confiansa na providencia di Tata celestial, hende ta libra
su mes di preocupacion pa dia di maan275. Confiansa den Dios 305
ta ofrece hende bienaventuransa di pober. Nan lo mira Dios.
IV.

MI KIER MIRA DIOS

2548. Deseo pa felicidad berdadero ta libra hende di pega su mes


exageradamente na cos di mundo; nan lo sacia e deseo aki den 2519
contemplacion y gloria di Dios. Promesa di mira Dios ta supera tur
269

Cf Lc 21, 4
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 42
271
Cf Lc 6, 20
272
SAN GREGORIO DI NISA, Orationes de beatitudinibus, 1:
PG 44, 1200 D
273
Cf Lc 6, 24
274
SAN AGUSTIN, De Sermone Domini in monte, 1 ,1, 3: PL 34, 1232
275
Cf Mt 6, 25-34
270

832

bienaventuransa. Den Scritura mira ta nifica mescos cu posee. Esun


cu mira Dios, ta posee tur cos, cu hende por imagina 276.
2549. Pueblo santo mester keda haci esfuerso pa, gracia di Dios,
obtene loke cu Dios a priminti. Pa posee Dios y pa contemplE,
2015e discipelnan di Cristo tin cu sacrifica nan deseonan; cu gracia
di Dios nan lo vence e seduccion di placer y di poder.
2550. Na caminda pa perfeccion Spirito y e Bruid ta yama tur esnan
cu ta scucha nan277 pa forma un comunion perfecto cu Dios:

314

Ey lo tin gloria berdadero: caminda no ta alaba ningun hende


pa kibocacion of pa labiamento. Tampoco lo nenga honor berdadero na
esun cu merece, ni duna honor berdadero na esun cu no merece;
tampoco ningun hende cu no ta merece honor lo pretende di ta
merecedor di honor, caminda lo admiti solamente esun cu merece
honor. Paz berdadero lo reina, caminda ningun hende lo sinti oposicion,
ni di su mes, ni di otro hende. Dios mes lo ta e recompensa pa virtud;
El a duna virtud y a priminti di duna su mes como e recompensa di mas
miho y di mas supremo cu por existi... Mi lo ta nan Dios y nan lo ta mi
pueblo... (Lev 26, 12). Palabra di apostel ta indica esey tambe:
cu Dios lo ta tur cos y den tur cos (1 Co 15, 28). Dios mes lo ta meta
di nos deseonan; nos lo no stop di contemplE, nos lo stimE sin limite,
nos lo alabE sin cansa. E regalo aki, e amor aki, e anhelo aki, sigur
lo ta, mescos cu bida eterno mes, lo pertenece na tur hende278.

RESUMEN
2551. Unda bo tesoro ta, ey tambe bo curason ta (Mt 6, 21).
2552. Di dies mandamento ta prohibi codicia desordena cu ta bin for
di deseo excesivo pa rikesa y pa poder.
2553. Envidia ta tristesa cu hende ta descubri pa motibo di propiedad
di otro y deseo descontrola pa tuma esaki pa su mes. E ta un
pica capital.
276

SAN GREGORIO DI NISA, Orationes de beatitudinibus, 6:


PG 44, 1262 A
277
Cf Ap 22, 17
278
SAN AGUSTIN, De civitate Dei, 22, 30

833

2554. Esun cu ta batisa ta combati envidia pa medio di bon boluntad,


humildad y fe den Dios Su Providencia.
2555. Creyente a crucifica carni cu su pasion y su deseo (Gal 5, 24);
Nan ta guia door di Spirito y nan ta sigui deseo di Spirito.
2556. Pa drenta reino di shelo ta necesario pa keda los di cos di
mundo:Bienaventura ta pober di curason.
2557. E hende cu ta biba di anhelo ta bisa: Mi ke mira Dios. E sed
pa mira Dios lo sacia pa medio di awa, di bida eterno 279.

279

Cf Hu 4, 14

834

835

DI CUATER PARTI
E ORACION CRISTIAN
PROME SECCION
ORACION DEN BIDA CRISTIAN
2558. Esaki ta e Misterio di fe. Iglesia ta profetisa esaki den
e Simbolo di e Apostelnan (prome parti di Catisashi) y ta celebre den
e liturgia sacramental (segundo parti), pa e bida di e fielnan ta
conforme cu Cristo den Spirito Santo pa gloria di Dios Tata (di tres
parti). Di e manera aki e Misterio aki ta exigi cu e fielnan ta kere den
dje, celebra y biba di dje den un relacion bibo y personal cu Dios bibo
y berdadero. E relacion aki ta e oracion.
Kico ta oracion?
Pa mi, oracion ta un impulso cu ta bin di e curason, un mirada simpel
dirigi na shelo, un grito di gradicimento y di amor tanto como den
prueba como den alegria1.
Oracion como don di Dios
2559. Oracion ta e elevacion di e alma na Dios of e peticion na Dios
pa bien necesario2. Di unda nos ta papia ora nos ta resa? For
di haltura di nos orguyo y di nos propio boluntad of denter di e mas
profundo (Sal 130, 14) di un curason humilde y arepenti? Esun cu ta
humilde ta grandi3. Humildad ta e base di oracion. Nos no sa kico ta e 2613
cosnan cu nos mester resa pe, manera debe ser (Rm 8, 26). Humildad 2736
ta un disposicion necesario pa por ricibi gratuitamente
e don di oracion: ser humano ta un mendigo lismonero di Dios 4.
1

SANTA TERESA DI NIO HESUS, Manuscrits autobiographiques, C 25r


SAN HUAN DAMASCENO, De fide ortodoxa, 3, 24: PG 94, 1089 D
3
Cf Le 18, 9-14
4
Cf SAN AUGUSTIN, Sermones, 56, 5, 9: PL 38, 381
2

836

2560. Si bo conoce e don di Dios (Hu 4, 10). E maraviyoso


di oracion ta manifesta precisamente ey, banda di e pos unda nos
ta bay busca nos awa: ey Cristo ta bay topa tur ser humano y E ta esun
cu ta busca nos prome y esun cu ta pidi nos pa bebe. Dios tin sed
y su peticion ta bin di mas profundo di Dios cu ta desea nos.
E oracion, sea nos conoce of no ta un encuentro di e sed di Dios
y esun di nos. Dios tin sed pa nos tin sed di djE 5.
2561. Si bo roga na djE, E lo a duna bo awa bibo (Hu 4, 10).
Nos oracion di peticion pa contradictorio cu e ta zona
ta un contesta. Contesta riba un keho di Dios bibo: Nan a laga pa
mi, fuente di awa bibo pa traha un regenbak yen di scheur (Jr 2, 13),
contesta
di
fe
pa
e promesanan gratuito di salbacion 6, contesta di amor riba e sed di yiu
unico7.
Oracion como Aliansa
2562. Di unda e oracion di e ser humano ta origina? Cualkier sea
e idioma di oracion (gesto y palabra), ta e ser humano completo ta
resa. Sinembargo, pa designa e luga di unda e oracion ta nace, e Santa
Scritura ta papia tin biaha di e alma of di e spirito y cu mas frecuencia
di e corason (mas cu mil biaha). Ta nos curason ta resa. Si bo curason
ta aleha di Dios, e expresion di oracion no tin sentido.
3682563.

E curason ta e luga na unda mi ta, of unda mi ta biba (segun


e expresion semitico of e expresion biblico: na unda mi ta mas
aden). E ta nos centro scondi, incomprendibel, ni pa nos mesun
rasonamento of pa di un otro; solamente e Spirito di Dios por sondee
y conoce. E ta e luga unda ta tuma decision, e luga di mas profundo
di nos inclinacionnan psikico ta e luga di e berdad, unda nos ta scoge

2699
1696
5

Cf SAN AGUSTIN, De diversis quaestionibus octoginta tribus,


64,
4:
PL 40, 56
6
Cf Hu 7, 37-39
7
Cf Hu 19, 28; Za 12, 10; 13, 1

837

entre bida y morto. E ta e luga di encuentro, ya cu segun e imagen


di Dios nos ta biba den un relacion: e curason ta e luga di e Aliansa.
2564. E oracion Cristian ta un relacion di Aliansa entre Dios y hende
cu ta den Cristo. E ta e actividad di Dios y di hende; cu ta surgi for
di Spirito Santo como tambe for di nos mes y ta completamente dirigi
na Dios Tata, den union cu e boluntad di Yiu di Dios cu a bira hende.
Oracion como Comunion
2565. Den e Aliansa nobo, oracion ta e relacion bibo di e yiunan
di Dios cu nan Tata infinitamente bon, cu su Yiu Hesucristo y cu 260
Spirito Santo. E gracia di Reino ta e union di e Santisimo Trinidad
completo y cu e spirito completo8. Asina bida den oracion
usualmente ta, haya bo mes den presencia di Dios, tres biaha Santo
y den comunion cu nE. E comunion di bida aki ta posibel semper
pasobra, mediante e Bautismo, nos a converti den un ser mescos
cu Cristo9. Oracion ta Cristian asina leu cu e ta un comunion cu Cristo
y e ta plama den Iglesia cu ta su Curpa. Su dimension tin e mesun 792
dimension cu Amor di Cristo10.

SAN GREGORIO NACIANCENO, Orationes, 16, 9: PG 35, 954 C


Cf Rm 6, 5
10
Cf Ef 3, 18-21
9

838

PROME CAPITULO
REVELACION DI ORACION
YAMADA UNIVERSAL DI ORACION
2566. Homber ta busca Dios. Door di creacion Dios ta yama tur ser
di nada na existencia. Corona pa gloria y splendor (Sal 8, 6),
homber ta, despues di e angelnan, capaz di reconoce ki glorioso
e Nomber di Seor den henter mundo ta (Sal 8, 2). Incluso despues
di a perde, pa su pica, su parecido cu Dios, homber ta sigui ta
355e imagen di e Creador. E ta conserva e deseo pa Esun cu pa medio
28di su yamada ta dune su existencia. Tur religion ta duna testimonio
di e buskeda aki esencial di hende1.
296for

2567. Dios ta esun cu ta yama hende prome. Ora hende lubida su


Creador of e ta sconde leu for di su Cara, sea cu e ta core tras di idolo
30of e ta culpa Dios di a bandone, e Dios bibo y berdadero ta yama
incansablemente cada persona pa e encuentro misterioso di oracion.
E iniciativa di amor aki di Dios semper fiel, ta e prome den oracion,
e actitud di hende semper ta un contesta. Segun Dios ta revela su mes,
142hende ta revela su mes, e oracion ta surgi como un yamada reciproco,
un acontecemento profundo di Aliansa. Pa medio di palabra y accion,
ta tuma luga un suceso cu ta compromete curason humano. Esaki ta
surgi durante henter historia di salbacion.
ARTICULO 1.

DEN TESTAMENT BIEU

2568. E revelacion di oracion den Testament Bieu ta pas entre


perdicion y elevacion di hende, entre e yamada doloroso di Dios na
1736su prome yiunan: Unda bo ta? Pakico bo a hacie? (Gn 3, 9. 13)
y e contesta di su unicoYiu ora yega na mundo ta: Mi a bin aki...
pa cumpli, oh Dios, oh Dios, cu bo boluntad (Hb 10, 5-7). Di e moda
aki, e oracion ta uni na historia di hende; ta e relacion cu Dios den
2738e sucesonan di historia humano.
410e

Cf Hch 17, 27

839

Creacion, fuente di oracion


2569. E oracion ta nace primeramente desde cu e creacion a tuma
luga. E prome nuebe capitulonan di Genesis ta describi e relacion cu 288
Dios manera e ofrenda haci door di Abel cu su prome yiunan di su
rebao2, manera e suplica di e nomber divino pa Enos 3, como
e marcha cu Dios4. E ofrenda di Noe ta agradabel pa Dios cu ta 58
bendicione y pa medio di dje, ta bendiciona tur creacion 5, pasobra su
curason ta husto y integro; e tambe ta marcha cu Dios 6. Ta biba
e cualidad di oracion aki den tur religion, pa un multitud grandi
di hende piadoso.
Den su aliansa firme cu tur ser bibo 7, Dios semper ta invita
hende pa resa. Pero, den e Testament Bieu, e oracion ta surgi 59
principalmente despues di nos tata Abraham.
Promesa y oracion di fe
2570. Ora Dios yame, Abraham ta pone su mes riba caminda
manera Seor a bise (Gn 12, 4): henter su curason ta someti na 145
Palabra di Dios y e ta obedece. Obediencia di curason na Dios cu ta
yama ta esencial pa oracion, e palabranan tin un balor relativo. Pesey,
oracion di Abraham primeramente ta expresa cu hecho: un homber
di silencio, den cada etapa ta traha un altar na Seor. Solamente mas
despues ta surgi su prome oracion cu palabra: un keho manteni
recordando Dios su promesanan cu parce no ta ser cumpli 8. Di e moda
aki ta surgi desde principio un di e aspectonan di tension dramatico
di e oracion: e prueba di fe den Dios cu ta fiel.
2571. E patriarca door di kere den Dios 9, canando den su presencia
y den aliansa cu nE10, ta dispuesto pa ricibi e biahero misterioso den
2

Cf Gn 4, 4
Cf Gn 4, 26
4
Cf Gn 5, 24
5
Cf Gn 8, 20-9, 17
6
Cf Gn 6, 9
7
Cf Gn 9, 8-16
8
Cf Gn 15, 2-3
9
Cf Gn 15, 6
10
Cf Gn 17, 1-2
3

840
494

su tent: esaki ta e hospitalidad maraviyoso di Mambr, anunciacion


di e berdadero Yiu prominti 11. For di e momento aki, despues cu Dios
2635a confie su plan, e curason di Abraham ta den union cu e compasion
cu Seor tin pa hende y e ta riesga pa intermedia pa nan cu un
confiansa sin limite12.
2572. Como ultimo purificacion di su fe, ta pidi esun cu ricibi
e promesanan (Hb 11, 17) pa sacrifica su yiu cu Dios a dune.
Su fe no ta tambalea: Dios ta provee e lamchi pa e holocausto
(Gn 22, 8), e ta pensa con poderoso Dios ta hasta pa resucita
603e mortonan (Hb 11, 19). Asina, tata di esun cu ta kere den dje ta bira
igual cu e Tata cu no ta pordona ni su propio Yiu, sino e ta sacrifice
pa nos tur13. E oracion ta restablece hende den semehansa cu Dios
y e ta hacie tuma parti den e poder di amor di Dios cu ta salba un
multitud di hende14.
2573. Dios ta renoba su promesa na Jacob, cu ta e origen di e diesdos
tribunan di Israel15. Prome cu enfrenta su ruman Esa, e ta lucha
henter anochi cu un hende desconoci cu ta nenga di bisa su nomber,
pero cu prome cu mainta habri ta bendicione. E tradicion spiritual
di Iglesia a tuma for di e relato aki e simbolo di oracion como
16
162un lucha di fe y un victoria di perseverancia .
Moises y oracion di Mediador
2574. Ora cu e promesa (Pasco, Exodo, entregamento di Ley
conclusion di Aliansa) realmente ta cuminsa tuma luga, e oracion
di Moises ta e modelo di oracion di intermediacion cu ta capta
atencion, cu tin su conclusion den e unico Mediador entre Dios
y hende, Cristo Hesus (1 Tm 2, 5).

62y

11

Cf Gn 18, 1-5; Lc 1, 26-38


Cf Gn 18, 16-33
13
Cf Rm 8, 32
14
Cf Rm 4, 16-21
15
Cf Gn 28, 10-22
16
Cf Gn 32, 25-31; Lc 18, 1-8
12

841

2575. Aki tambe Dios ta esun cu ta bini prome. E ta yama Moises for 205
di mata di sumpia cu ta na candela17. E acontecemento aki ta keda
marca como un di e ehempelnan principal di oracion den e tradicion
spiritual Hudiu y Cristian. Ta berdad, si Dios di Abraham, di Isaac
y di Jacob yama su sirbido Moises, ta pasobra e ta Dios bibo cu kier
e bida di hende. E ta revela su mes pa salba nos, pero e no ta hacie su
so, ni contra boluntad di hende: e ta yama Moises pa mande, pa
asocia nan cu su compasion, na su obra di salbacion. Tin como un
plegaria divino na e mision aki y Moises, despues di un intercambio di
palabra, ta somete su boluntad na esun di Dios salbador. Pero den
e dialogo aki, unda Dios ta confia Moises, esaki tambe ta sia resa:
e ta busca pretexto, e ta rechasa y principalmente e ta haci pregunta;
como contesta riba su peticion, Seor ta confie su Nomber
impronunciabel cu ta keda revela den su obranan grandi.
2576. Asina ta Dios tabata papia cara cara cu Moises, manera un
hende ta papia cu su amigo (Ex 33, 11). E oracion di Moises ta tipico 555
di un oracion contemplativo danki na cua e sirbido di Dios ta fiel na su
mision. Moises frecuentemente ta combersa cu Dios y durante basta
rato, subiendo e sero pa scuche y implore, bahando pa pueblo pa
participa na nan e palabra di Dios y pa guia nan. E tin tur mi
confiansa den mi cas; mi ta papia abiertamente boca boca cu ne,
(Nm 12, 7-8), pasobra Moises tabata un hende humilde mas cu
cualkier otro hende riba e mundo aki (Nm 12, 3).
2577. Di e intimo relacion cu e Dios fiel, compasivo y yen di amor 18,
Moises a adkeri su forsa y su firmesa pa intermedia. E no ta pidi pa su 210
mes den su oracion, pero pa e pueblo cu Dios a reuni. Ya durante
e combate cu e Amalecitasnan19 of pa obtene e curacion di Myriam20
Moises ta intermedia. Pero principalmente despues di e rechaso 2635
di e pueblo ta momento cu e ta interveni cerca Dios (Sal 106, 23)
pa salba e pueblo21. E argumentonan di su oracion (intercesion tambe
ta un combate misterioso) ta inspira curashi grandi cerca e resadonan
tanto di e pueblo Hudiu como di Iglesia. Dios ta amor, pesey e ta
17
18
19
20
21

Cf Ex 3, 1-10
Cf Ex 34, 6
CF Ex 17, 8-13
Cf Nm 12, 13-14
Cf Ex 32, 1-34, 9

842
214

husto y fiel; e no por contradeci su mes, e mester corda riba su


accionnan maraviyoso, su Gloria ta den wega, e no por bandona
e pueblo cu ta carga su Nomber.
David y oracion di rey
2578. Oracion di pueblo di Dios ta desaroya den sombra di e Cas
di Dios, e Arca di Aliansa y mas despues e Tempel. E guia
di e pueblo, wardador y profeta, ta esnan cu ta sia hende resa prome.
Como mucha Samul a sia di su mama Ana con e mester ta dilanti
di Seor22 y con e mester scucha e Palabranan di sacerdote Eli:
Papia Seor, bo sirbido ta scucha bo (1 S 3, 9-10). Mas despues,
tambe e lo conoce e balor y e peso di su mediacion: Di mi parti lo mi
aleha mi mes di haci pica contra Seor door di resa pa boso y door
di mustra boso e caminda bon y recto (1 S 12, 23).

7092579.

David pa excelencia ta, e rey segun curason di Dios,


cuidado di carne cu ta roga na Dios pa su pueblo y na su nomber,
esun cu ta somete su mes na boluntad di Dios, kende su alabansa
y arepentimento lo keda como modelo di e oracion di pueblo.
Su oracion, cu ta e oracion di Dios hunta cu enguente,
ta un devocion na e promesa divino 23, un confiansa cordial y
yen di goso den esun cu ta e unico Rey y Seor. Den e Salmonan,
David, inspira pa Spirito Santo, ta e prome profeta di oracion Hudiu y
Cristian.
E
oracion
di Cristo, e berdadero Mesias y yiu di David, lo revela e nificacion
di e oracion aki y ta conduci na su conclusion.

436e

2580. E Tempel di Herusalem, e cas di oracion cu David kier


construi, lo ta obra di su yiu, Salomon. E oracion di Dedicacion di
Tempel24 ta haya sosten di e Promesa di Dios y su Aliansa, e presencia
bibo di su Nomber den pueblo y recuerdo di e gran hazaa di e Exodo.
E ora ey e rey ta halsa su man na shelo y ta roga Dios pe, pa tur
e pueblo, pa tur futuro generacion, pa e pordon di nan pica y nan pan

583a

22

Cf 1 S 1, 9-18
Cf 2 S 7, 18-29
24
Cf 1 R 8, 10-61
23

843

di cada dia, pa asina tur nacion sa cu Dios ta e unico Dios y cu


e curason di e pueblo den su totalidad ta di djE.
Elias, e profetanan y e conversion di curason
2581. Pa e pueblo di Dios, e Tempel mester tabata e luga unda ta sia
resa: e peregrinacionnan, e fiestanan, e sacrificionan, e ofrenda
di atardi, e sencia, e pannan di e proposicion, tur e sealnan 1150
di e Santidad y di Gloria di Dios, Altisimo pero hopi cerca, tabata
yamada y caminda pa oracion. Sinembargo, e ritualismo tabata lastra
e pueblo cu frecuencia pa un culto demasiado di apariencia. Tabata
necesario e doctrina aki di fe, e conversion di curason. Esaki tabata
e mision di e profetanan, prome y despues di expulsion.
2582. Elias ta e tata di e profetanan, di e rasa cu ta busca Dios, esnan
cu ta bay tras di su imagen 25. Su nomber, Seor ta mi Dios,
ta anuncia e grito di pueblo como contesta riba su oracion haci
riba Sero Carmelo26. Santiago ta referi nos na dje pa stimula
nos pa resa: E oracion ferviente di esnan husto tin hopi poder
(St 5, 16b-18).
2583. Despues di a sia e misericordia durante su aislamento banda
di e riu cu yama Kerit, Elias ta sia e viuda di Sarepta e fe den palabra
di Dios. Fe cu ta keda confirma pa medio di su oracion insistente:
Dios ta debolbe e bida di e yiu di e viuda27.
Durante e sacrificio riba Sero Carmelo, prueba decisivo pa e fe
di e pueblo di Dios, e candela di Seor ta e contesta na su suplica cu ta 696
consumi e holocausto ora cu a yega pa e sacrificio di atardi:
Contesta mi Seor, contesta mi! ta e palabranan di
Elias
cu
e liturgianan oriental ta ripiti den e epiclesis (invocacion
of plegaria) eucaristico28.
Finalmente, ora bolbe cana den e caminda di desierto pa e luga
unda e Dios berdadero y bibo a manifesta su mes na su pueblo, Elias
25
26
27
28

Cf
Cf
Cf
Cf

Sal 24, 6
1 R 18, 39
1 R 17, 7-24
1 R 18, 20-39

555

844

mescos cu Moises a sconde den spelonk den baranca te despues cu


e misterioso presencia di Dios a transcuri 29. Pero ta solamente riba
sero di Transfiguracion lo conoce Esun kende su Cara ta busca 30:
e conocemento di Gloria di Dios ta den e cara di Cristo crucifica
y resucita31.
2584. Den e encuentro cara cara cu Dios, e profetanan ta saca luz
forsa pa nan mision. Su oracion no ta huymento di e mundo infiel,
sino un scuchamento di e palabra di Dios y e ta, tin biaha un debate
of un keho y semper un intervencion di Dios Salbador, Seor
di historia32.

2709y

E Salmonan, oracion di Asamblea


2585. Desde David te cu e yegada di e Mesias, Santo Scritura ta
texto di oracion cu ta testigua e profundo sentido di e oracion
pa e mes y pa e otronan 33. Poco poco a reuni e salmonan den un
coleccion di cinco buki: e Salmonan (of alabansa) ta e obra maestra
di e oracion den Testament Bieu.

1093contene

2586. E Salmonan ta alimenta y ta expresa oracion di pueblo di Dios


como Asamblea, na ocasion di e fiestanan grandi na Herusalem
y diasabra den sinagoga. E oracion aki ta personal y na mes momento
comunitario; e ta concerni esnan cu ta resa y tur hende; e ta brota
di e Tera Santo y e comunidad di e Daispora, pero ta contene
tur creacion; e ta recorda e acontecemento salbado di pasado y e ta
extende te na consumo di historia; e ta trece den mente promesa
di Dios cu ya a realisa y ta wardando e Mesias pa nan realisacion
definitivo. E Salmonan, uza pa Cristo den su oracion y cu den dje
e ta haya su cumplimento, ta sigui siendo esencial den e oracion
34
1177di su Iglesia .
29

Cf 1 R 19, 1-14; Ex 33, 19-23


Cf Lc 9, 28-36
31
Cf 2 Co 4, 6
32
Cf Am 7, 2. 5; Is 6, 5. 8. 11; Jr 1, 6; 15, 15-18; 20, 7-18
33
Cf Esd 9, 6-15; Ne 1, 4-11; Jon 2, 3-10; Tb 3, 11-16; Jdt 9, 214
34
Cf Liturgia de las Horas, Introduccion general, 100-109
30

845

2587. E Buki di salmo ta e buki na unda e Palabra di Dios ta converti 2641


den oracion di Dios pa hende. Den e otro bukinan di e Antiguo
Testament e palabranan ta proclama e obranan (di Dios pa hende)
y ta splica su misterio35. Den e buki di salmo, e palabranan di esun
cu ta lesa e salmo ta expresa, proclamando dilanti di Dios, e obranan
divino di salbacion. E mesun Spirito ta inspira tanto e obra
di Dios, como contesta di hende. Cristo lo uni tur dos.
Den
djE
e
salmonan
no ta caba di sia nos pa resa.
2588. E multiple expresionnan di oracion di e salmonan
ta bira realidad bibo, tanto den e liturgia di e tempel
como
den
curason
di hende. Sea ta trata di un himno, of di un oracion di
suplica
of di gradicimento, di un suplica individual of colectivo,
di un canto real of di peregrinacion of di meditacion di
sabiduria,
e
salmonan
ta e refleho di e maraviya di Dios den historia di su
pueblo
y
den
e situacionnan humano experiencia pa esun cu ta lesa e
salmonan.
Un salmo por refleha un acontecemento di pasado, pero
e ta asina senciyo cu berdaderamente hende di tur
indole y di tur tempo por haci uzo di dje ora di resa.
2589. Tin algun caracteristica constante den e Salmonan: e simplesa
y spontanidad di e oracion, e deseo mes di Dios pa medio
di su creacion y tur cos bon cu tin den dje, e situacion incomodo
di e creyente cu, den su amor pa Seor, ta enfrenta un multitud
di enemigo y di tentacion; y mientras cu e ta warda riba locual e Dios
fiel ta bay haci, ta keda sigur di e amor di Dios y ta entrega esaki 304
na e boluntad divino. E oracion di e salmonan semper ta dirigi riba
e alabansa; y como resultado ta coresponde bon na e conhunto
di e salmonan cu e titulo di e Alabansa. Despues cu a compila
e salmonan na beneficio di e culto di e Asamblea, nan ta un invitacion
na oracion y alaves un contesta: Aleluya, Ban alaba Seor!
35

Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 2

846
Kico tin miho cu un salmo? Y pesey mes David ta bisa hopi bon:
Alaba Seor pasobra ta bon pa canta salmo: alabansa dushi y bunita
na nos Dios! Y ta berdad. Pasobra e salmo ta un bendicion proclama
na e pueblo, alabansa di Dios pa e Asamblea, un grito di alegria di tur
hende, un palabra expresa pa henter e humanidad, e bos di Iglesia,
e melodioso profesion di fe36.

36

SAN AMBROSIO, Enarriationes in Psalmos, 1, 9: PL 14, 924

847

RESUMEN
2590. Oracion ta elevacion di alma na Dios of e suplica na Dios pa
bien cu ta conbini37.
2591. Dios incansablemente ta yama cada persona pa e encuentro
misterioso cu nE. E oracion ta compaa tur historia di
salbacion manera un yamada mutuo entre Dios y hende.
2592. E oracion di Abraham y di Jacob ta aparece
manera
un
lucha
di fe, biba den e confiansa di e fieldad di Dios y
den
e seguridad di e victoria priminti na esnan cu
perservera.
2593. E oracion di Moises ta un contesta riba e iniciativa
di Dios bibo pa e salbacion di su pueblo. E ta un
anuncio
di
antemano
di e oracion di mediacion di e unico mediador,
Cristo Hesus.
2594. E oracion di e pueblo di Dios ta desaroya den sombra di cas
di Dios, di e Arca di Aliansa y e Tempel, bou guia
di wardadonan, specialmente Rey David y di e profetanan.
2595. E

profetanan ta haci un yamamento pa


transformacion
of conversion di e curason y den un intenso
buskeda di e cara di Dios, manera Elias a haci,
nan ta intercede pa e pueblo.

2596. E salmonan ta constitui e obra maestro di e oracion den


e Testament Bieu. Nan ta expone dos componente inseparabel:
individual y colectivo. Y ora nan ta recorda
e promesanan cumpli door di Dios y ta spera e yegada
di Mesias, nan ta encera tur dimension di historia.
37

SAN HUAN DAMASCENO, De fide ortodoxa, 324: PG 94, 1089 D

848

2597. Resando e Salmonan referiente na Cristo y contemplando


e cumplimento den djE, e Salmonan ta forma e elemento
esencial y permanente di oracion di su Iglesia. Nan ta adapta
na tur hende den tur condicion y tempo.

849

ARTICULO 2.

DEN PLENITUD DI TEMPO

2598. E drama di oracion ta keda revela plenamente den e Palabra


cu a bira carni y cu ta biba entre nos. Purba compronde su oracion,
pa medio di locual e testigonan ta conta nos den e Evangelio, nos
mester yega cerca di e santidad di Hesus nos Seor, manera nos ta
yega cerca di e mata di sumpia na candela: contemplando E prome
den oracion y despues scucha con E ta sia nos resa, pa finalmente nos
sa con E ta ricibi nos plegaria.
Hesus ta resa
2599. E Yiu di Dios cu a bira Yiu di la Birgen tambe a sia resa
conforme e curason di hende. E ta sia for di su mama e formulacion 470
di oracion; di dje, cu ta conserva e maraviya di Todopoderoso
y cu a medita esaki cu su curason 38. E ta sia esaki den e palabra
y e ritmo di oracion di su pueblo, den e sinagoga na Nazaret y Tempel. 584
Pero su oracion ta brota di un fuente cu ta secreto y distinto, manera
E ta mustra esaki na e edad di diesdos aa: Mi mester ta den cas
di mi Tata (Lc 2, 49). Aki ta cuminsa revela e noticia di oracion den
plenitud di e temponan: e oracion filial, cu e Tata tabata spera di su 534
yiunan, lo biba por fin pa su propio Yiu unico den su Humanidad,
cu hende y na fabor di nan.
2600. Evangelio segun San Lucas ta subraya e accion di Spirito Santo
y e nificacion di e oracion den e ministerio di Cristo. Hesus ta resa
prome cu e momentonan decisivo di su mision: prome cu e Tata lo 535
duna testimonio di djE den su Bautismo 39 y di su Transfiguracion40 554, 612
y prome cu cumpli cu su Pasion e intencion di amor di su Tata 41;
Hesus tambe ta resa prome cu momento decisivo cu ta compromete
e mision di su apostelnan: prome cu scoge y nombra e Diesdosnan 42,
prome cu Pedro a reconoce como Cristo di Dios 43 y prome cu e fe
38

Cf Lc 1,49; 2,19; 2, 51
Cf Lc 3, 21
40
Cf Lc 9, 28
41
Cf Lc 22, 41-44
42
Cf Lc 6, 12
43
Cf Lc 9, 18-20
39

850
858, 443

di e prins di e apostelnan no cay den tentacion 44. E oracion di Hesus


prome cu e sucesonan di salbacion cu Tata ta pidie pe cumpli cu ne ta
un dedicacion, humilde y cu pleno confiansa, di su boluntad humano
na e boluntad amoroso di e Tata.

2601. Na momento cu e tabata resa na cierto luga, ora cu el a termina


un di su discipelnan a bise: Maestro, sia nos resa (Lc 11, 1).
Specialmente ora e ta observa su Maestro den oracion, ta momento
cu e discipel di Cristo ta desea pa resa. E ora ey e por sia for
di e Maestro di oracion. Contemplando y scuchando Yiu di Dios,
2765e yiunan ta sia resa na Tata.
2602. Hesus frecuentemente ta retira na un luga aparta, den soledad,
e seronan, preferiblemente durante anochi pa resa 45. E ta hiba
hende den su oracion ya cu e ta acepta humanidad den Encarnacion
y e ta ofrece nan na Tata, ofreciendo su mes. E, e Palabra cu a acepta
carni ta comparti den su oracion humano tur cu su rumannan
ta biba (Hb 2, 12); e ta comparti su debilidad pa libra nos di nan 46.
Ta pa e motibo ey Tata a mande. Su palabra y obra ta aparece anto
como manifestacion visibel di su oracion den secreto.

616den

2603. E Evangelistanan a conserva e dos oracionnan mas explicito


Cristo durante su ministerio. Cada un ta cuminsa precisamente
cu e accion di gracia. Den e prome 47, Hesus ta alaba Tata, ta gradicie
y ta bendicione pasobra el a sconde e misterionan di Reino pa esnan
2546cu ta kere cu nan ta sabio y el a revela esakinan na chikito
494(e pobernan di Bienaventuransa). Su grito emocional: Si, Tata!
ta expresa e fondo di su curason, su union den complaciencia cu Tata,
cu ta manera un eco di e Fiat (Consentimento) di su Mama na
momento di su concepcion y cu ta un preludio di locual E lo bisa Tata
den su agonia. Tur oracion di Hesus ta den e union amoroso di su
curason di hende na misterio di e boluntad di Tata (Ef 1, 9).
2637di

44

Cf Lc 22, 32
Cf Mc 1, 35; 6, 46; Lc 5, 16
46
Cf Hb 2, 15; 4, 16
47
Cf Mt 11, 25-27; Lc 10, 21-22
45

851

2604. San Huan ta trasmiti e di dos oracion 48, prome cu e resureccion


di Lazaro. E accion di gracia ta prome cu e suceso: Tata, mi ta gradici
bo pa a scucha mi, locual ta encera cu Tata semper ta scucha su
suplica; y Hesus mesora su tras ta bisa: Mi sa bon cu bo ta scucha mi
semper y esaki ta encera cu Hesus, di su banda ta pidi di un manera
constante. Di e manera ey, sostene den e accion di gracia,
e oracion di Hesus ta mustra nos con pa pidi: prome cu e ta haya
locual a pidi, Hesus ta uni na Esun cu ta duna y cu ta duna su mes. 478
E Dunado ta mas precioso cu e don otorga, e ta e tesoro y den dje
e curason di su Yiu ta; ta otorga e don como complemento 49.
E oracion sacerdotal di Hesus 50 ta ocupa un luga unico den
e historianan santo (su splicacion ta bin na final den e Prome seccion
aki). E oracion aki, esencialmente, ta mustra e caracter permanente
di e plegaria di nos sumo Sacerdote y, na mes momento, e ta contene
locual Hesus ta sia nos den e oracion di Nos Tata (locual ta keda
splica den e di dos seccion).

2746

2605. Ora yega e momento di cumpli cu e plan amoroso di Tata,


Hesus ta mustra e profundidad sin midi di su plegaria di yiu pa un
breve momento, no solamente prome cu e entrega su mes libremente
(Abb [Tata]... no mi boluntad sea cumpli sino esun di bo:
(Lc 22,42) sino hasta den su ultimo palabra na Cruz, unda resamento 614
y entregamento ta un solo cos: Tata, pordona nan, pasobra nan no sa
kico nan ta haci (Lc 23, 34); Mi ta sigura bo: awe mes lo bo ta den
Paraiso cu mi (Lc 24, 43); Muhe, ata bo yiu ey Ata bo mama
ey (Hu 19,26-27); Mi tin sed (Hu 19,28); Mi Dios, mi Dios!
Pakico bo a bandona mi? (Mc 15,34)51; Tur cos a keda realisa
(Hu 19,30); Tata, den bo man mi ta entrega mi spirito (Lc 23, 46),
te na e grito duro ora cu el a muri entregando su spirito 52.
2606. Tur e adversidad di humanidad den tur tempo, someti na pica
y morto, tur suplica y intervencion di historia di salbacion ta reuni den
e grito di e Palabra encarna. Esaki ta e momento cu Tata ta ricibi nan
48

Cf Hu 11, 41-42
Cf Mt 6, 21. 33
50
Cf Hu 17
51
Cf Sal 22, 2
52
Cf Mc 15, 37; Jn 19, 30b
49

403

852
653

y riba tur speransa ta scucha nan ora e ta resucita su unico Yiu. Asina
ta realisa y conclui e drama di oracion den sagrado historia di creacion
2587y salbacion. E buki di salmo ta duna nos e yabi pa su comprension den
Cristo. Ta den e actualidad di e Resureccion cu Tata ta bisa: Abo ta
mi Yiu; ami a engendra bo awe. Pidi mi y mi ta duna bo como
herencia e nacionnan y henter mundo como propiedad (Sal 2, 78)53.
E cartanan na e Hebreonan ta expresa den termino dramatico con
e plegaria di Hesus ta realisa e victoria di salbacion: durante su bida
na mundo El a resa y suplica Dios, cu por a salbE for di morto, bou
di grito y yoramento. Y Dios a scuchE pasobra El a somete su mes
na Dios. Aunke E tabata Yiu di Dios, El a sia pa medio di tur loke El
a sufri, kico ta obedencia. Ora El a logra su meta, El a bira causa
di salbacion eterno pa esnan cu ta obedecE (Hb 5, 7-9).

Hesus ta sia nos resa


2607. Cu e hecho di su oracion, Hesus ta sia nos resa. E caminda
di nos oracion ta e mesun oracion na su Tata. Pero Evangelio
ta transmiti un enseansa explicito di Hesus tocante e oracion. Manera
un pedagogo e ta tuma nos na unda nos ta para y progresivamente
e ta hiba nos cerca Tata. Papiando cu e multitud cu ta siguie, Hesus
ta cuminsa cu loke ya nan conoce di e oracion pa e Antiguo Aliansa
y ta prepara nan pa e Reino nobo cu ta biniendo. Despues e ta revela
den parabola e nobedad aki. Por ultimo na su discipelnan, kendenan
mester ta e maestronan di e oracion den su Iglesia, E lo papia
abiertamente di Tata y Spirito Santo.

520teologico

2608. Ya den e Discurso di Sero, Hesus ta insisti den e transformacion


541, 1430di curason; e reconciliacion cu e ruman prome cu presenta un ofrenda
riba altar54, e amor pa enemigo y oracion pa esnan cu ta persiguie 55,
resa na Tata den secreto (Mt 6, 6), no gasta mucho palabra56, pordona
for di profundo di curason ora di resa 57, puresa di curason
53

Cf Hch 13, 33
Cf Mt 5, 23-24
55
Cf Mt 5, 44-45
56
Cf Mt 6, 7
57
Cf Mt 6, 14-15
54

853

y buscamento di Reino58. E conversion aki ta dirigi su mes totalmente


riba Tata; esaki ta caracteristica di un yiu.
2609. Asina cu e curason dicidi di converti, e ta sia resa den fe. Fe ta
manera un yiu bon pega na Dios y ta algo cu ta bay mas leu 153, 1814
y profundo cu loke nos ta sinti y compronde. Esaki ta posibel, pasobra
e Yiu stima a duna nos acceso na Tata. E por pidi nos pa busca
y bati, pasobra ta E mes ta e porta y e caminda 59.
2610. Manera Hesus ta resa na Tata y ta gradici prome cu haya
su fabornan, asina e ta sia nos loke un mucha cu curashi ta tribi di
haci: Tur loke bo pidi den oracion, kere sigur cu bo ta haye
(Mc 11, 24). Esey ta poder y forsa di oracion y fe cu no ta duda 60: 165
tur cos ta posibel pa esun cu ta kere (Mc 9, 23). Ta pesey Hesus
a keda tristo cu e falta di fe di su mes hendenan di Nazaret (Mc 6, 6)
y cu e tiki fe di su mes discipelnan (Mt 8, 26), mientras El a admira
e gran fe di e centurion Romano 61 y di e muhe Cananeo62.
2611. Oracion di fe no ta consisti solamente di bisa Seor, Seor,
pero tambe di pone e curason disponibel pa haci boluntad di Tata
(Mt 7, 21). Hesus a yama su discipelnan pa hiba den oracion
e boluntad aki pa coopera cu e plan divino63.

2827

2612. Den Hesus, Reino di Dios ta ey mes cerca (Mc 1, 15). E ta 672
yama tur esnan cu ta scuchE pa nan yega na conversion y fe, pero
tambe pa nan ta alerta. Den oracion, e siguidonan ta keda spera atento
riba esun cu ta y ta bini, cu recuerdo di su prome binimento den
gloria64. Uni cu nan Maestro, oracion di discipel ta un bataya; 2725
solamente door di keda resa ta evita pa hende no cay den tentacion 65.

58

Cf Mt 6, 21. 25. 33
Cf Mt 7, 7-11. 13-14
60
Cf Mt 21, 22
61
Cf Mt 8, 10
62
Cf Mt 15, 28
63
Cf Mt 9, 38; Lc 10, 2; Hu 4, 34
64
Cf Mc 13; Lc 21, 34-36
65
Cf Lc 22, 40. 46
59

854
546

2613. San Lucas a transmiti na nos, tres parabola principal tocante


oracion:
E di prome, como e amigo cu ta yega na e momento
importuno66 ta invita nos pa un oracion urgente: Bati y porta
lo habri pa bo. Esun cu resa asina, Tata di shelo lo dune loke ta
su necesidad y fuera di esey, e ta ricibi tambe Spirito Santo cu
ta contene tur e gracianan.
E di dos, como e viuda cu ta yega na e momento importuno 67,
ta concentra riba un di e calidadnan di oracion: semper ta necesario
pa resa sin stop y cu e pasenshi di fe. Pero ora e Yiu di Hende yega,
e lo topa cu fe riba mundo?
2559
E di tres, e fariseo y e cobrado di belasting 68, ta referi aki na
e humildad di curason cu ta resa. Dios, tene compasion cu ami
cu ta pecado. Iglesia no ta stop di haci e oracion aki, esun di dje:
Kyrie eleison!
2614. Ora Hesus a confia su discipelnan abiertamente e misterio
di oracion na Tata, el a revela na nan loke nan oracion y esun di nos
mester ta, asina cu el a bolbe cerca Tata cu humanidad glorifica. Loke
awor ta nobo ta pidi na su Nomber 69. Fe den djE ta introduci
e discipelnan na conocemento di Tata, pasobra Hesus ta e Caminda,
434e Berdad y e Bida (Hu 14, 16). Fe ta duna su fruta den amor:
e ta keda mantene su palabra y su mandamentonan, e ta permanece
cu ne den Tata, kende ta stima nos asina tanto cu te hasta e ta
permanece den nos. Den e Aliansa nobo aki, e siguridad cu nos
peticion lo ser scucha ta haya un base den oracion di Hesus 70.
2615. Mas ainda, loke Tata a duna nos ora nos a uni den oracion
Hesus, ta un otro Consehero, pa e ta cu boso pa semper, esaki ta
nada menos cu Spirito di berdad (Hu 14, 16-17). E dimension nobo
aki di oracion y di circunstancia ta aparece tur caminda den discurso
di despedida71. Den Spirito Santo, oracion Cristian ta forma un union
di amor cu Tata, no solamente pa medio di Cristo, pero tambe

728cu

66

Cf Lc 11, 5-13
Cf Lc 18, 1-8
68
Cf Lc 18, 9-14
69
Cf Hu 14, 13
70
Cf Hu 14, 13-14
71
Cf Hu 14, 23-26; 15, 7. 16; 16, 13-15; 16, 23-27
67

855

den djE: Te awo aki bo no a pidi nada na mi Nomber; pidi y lo boso


ricibi pa asina boso goso lo ta perfecto (Hu 16, 24).
Hesus ta scucha nos oracion
2616. Hesus a scucha caba e oracion cu a keda dirigi na djE durante
su ministerio y a contesta esaki atraves di seal cu a anticipa e poder
di su morto y su resureccion: Hesus ta scucha oracion di fe
cu ta expresa pa medio di palabra 72, of oracion cu ta den silencio 73. 548
E peticion urgente di ciego: Tene piedad di nos, Yiu di David!
(Mt 9, 27) of Yiu di David, Hesus, tene compasion cu mi! 2667
(Mc 10, 48) a keda renoba den oracion tradicional na Hesus miho
conoci como Oracion di Hesus: Hesus, Cristo, Yiu di Dios, Seor,
tene piedad di mi, pecador! Mientras e ta cura enfermo y ta pordona
pica, semper Hesus ta contesta e plegaria di esun cu ta suplica cu fe:
Bay na paz, bo fe a salba bo!
San Agustin ta resumi na un manera di admira, e tres dimensionnan
di oracion di Hesus: Orat por nobis ut sacerdos noster, orat in nobis
ut capuz nostrum, oratur a nobis ut Deus noster. Agnoscamus ergo
et in illo voces nostras et voces eius in nobis (E ta resa pa nos como
nos sacerdote; e ta resa den nos como nos Cabesante y ta na djE como
nos Dios, nos ta dirigi nos oracion. Pesey laga nos reconoce nos bos
den djE y Su bos den nos)74.

Oracion di Birgen Maria


2617. Oracion di Maria ta revela na nos den aurora di plenitud
di tempo. Prome cu encarnacion di Yiu di Dios y prome cu 148
dramamento di Spirito Santo, su oracion ta coopera na un manera
494

E leproso: cf Mc 1, 40-41; Hairo: cf Mc 5, 36; e muher di


Cana:
cf Mc 7, 29; e ladron bondadoso: cf Lc 23, 93-43
73
Cargado di e homber lam: cf Mc 2, 5; e muhe cu hemoragia
cu a mishi cu
su paa; cf Mc 28; lagrima y perfume di e muhe cu a peca:
cf Lc 7, 37-38
74
SAN AGUSTIN, E narratio in Psalmos, 85, 1; PL 37, 1081; cf
GILH 7
72

856
490

unico cu plan amoroso di Tata:na momento di anuncio; pa concepcion


di Cristo75; dia di Pentecoste, pa formacion di Iglesia, Curpa
di Cristo76. Den fe di su humilde catibo, Don di Dios ta haya e acogida
cu e ta spera caba for di comienso di tempo. E cu Todopoderoso
a traha yen di gracia, ta responde cu e ofrenda di tur su ser:
Ata aki e catibo di Seor; lage keda traha den mi segun bo palabra.
Fiat, esaki ta oracion Cristian: ser completamente di Dios, pasobra
E ta completamente di nos.

2618. Evangelio ta revela na nos con Maria ta resa y intercede den fe:
77
2674na Cana , mama di Hesus ta roga su yiu pa necesidad di un fiesta
di casamento; esaki ta seal di un otro fiesta, esun di casamento
di Lamchi na unda esaki a duna su curpa y sanger riba peticion
di Iglesia cu ta su Bruid. Y na momento di e Aliansa nobo, ta na pia
78
726di Cruz , cu a scucha Maria como e Muhe, e Eva nobo, e berdadero
mama di tur cu ta biba.
2619. Pesey cantica di Maria79 (Magnificat na Latin), of sea
Megalinario na Bizantino) ta alaves e cantica di Mama di Dios
y di Iglesia, di Yiu di Zion y di e Pueblo Nobo di Dios, cantica
724di accion di gracia pa plenitud di gracia derama den plan di salbacion,
cantica di pober kende nan speransa a keda colma cu cumplimento
di promesa cu a keda haci na nos antepasadonan na fabor di Abraham
y su descendiente pa semper.
RESUMEN
2620. Den Testament Nobo oracion filial di Hesus ta e modelo
perfecto. Ora cu ta resa e oracion di Hesus cu frecuencia den
soledad y den secreto, e ta trece cu ne un sosten y debocion
yen di amor na boluntad di Tata, te hasta na Cruz y tambe e ta
trece un confiansa absoluto pa scuche.

Cf
Cf
77
Cf
78
Cf
79
Cf
75
76

Lc 1, 38
Hch 1, 14
Hu 2, 1-12
Hu 19, 25-27
Lc 1, 46-55

857

2621. Den su enseansa, Hesus ta instrui su discipelnan pa resa cu un


curason purifica, cu un fe bibo, cu perseverancia y cu un
curashi di yiu. E ta yama nan pa tene vigilancia y a invita nan
pa na su Nomber nan haci nan peticionnan na Dios.
Hesucristo mes ta contesta e plegarianan cu a dirigi na djE.
2622. E oracion di Birgen Maria, den su Fiat y Magnificat,
ta caracterisa pa ofrenda generoso di henter su
ser den fe.
ARTICULO 3.

DEN TEMPO DI IGLESIA

2623. Riba dia di Pentecoste, Spirito di Promesa a keda derama riba


discipelnan, mientras nan tabata reuni na e mesun luga (Hch 2, 1). 731
Spirito cu ta sia Iglesia y cu ta recorde tur loke Hesus a bisa 80, lo ta
tambe esun cu lo duna instruccion den bida di oracion.
2624. Den prome comunidad di Herusalem, creyentenan tabata acudi
sagradamente na enseansa di apostelnan, na kibramento di pan y na
oracion (Hch 2, 42). E secuencia aki ta tipifica oracion di Iglesia; 1342
funda y basa riba fe apostolico y acredita pa caridad, e ta alimenta su
mes cu Eucaristia.
2625. E oracionnan aki ta na prome luga esnan cu e fielnan ta scucha
y lesa den Scritura Santo, pero tambe esunnan cu nan ta actualisa,
specialmente esnan di salmo, cu mira riba cumplimento den Cristo 81. 1092
Spirito Santo, kende pues resando ta tene memoria di Cristo bibo den
su Iglesia, ta conduci esaki tambe na Berdad puro y ta inspira
formulacion nobo cu lo expresa e misterio insondabel di Cristo cu ta
actua den su bida, den sacramento y mision di Iglesia.
E formulacionnan aki ta desaroya nan mes den e gran tradicionnan
liturgico y spiritual. Forma di oracion, manera cu Scritura apostolico 1200
y canonico ta revela, ta keda como norma pa oracion Cristian.
I.
80
81

BENDICION Y ADORACION

Cf Hu 14, 26
Cf Lc 24, 27. 44

858

2626. Bendicion ta expresa movemento basico di oracion Cristian: e ta 1078


un encuentro entre Dios y ser humano, pues hende. Den bendicion,
regalo di Dios y aceptacion di esaki door di hende ta uni den dialogo
cu otro. Oracion di bendicion ta contesta di hende pa regalo di Dios:
pasobra Dios ta bendiciona y curason di hende na su turno por
bendiciona Esun cu ta fuente di cada bendicion.
2627. Den forma fundamental nan ta expresa e movemento
Spirito Santo ta hiba oracion pa medio di Cristo pa Tata (nos
ta bendicione pasobra el a bendiciona nos) 82; e ta implora gracia
di Spirito Santo cu ta baha pa medio di Cristo for di Tata (E ta
bendiciona nos)83.

1083aki:

2628. Adoracion ta prome actitud di hende cu ta reconoce cu e ta un


dilanti su Creador. E ta eleva grandesa di Seor cu a traha
nos84 y omnipotencia di Salbador cu ta libra nos di malo. Esaki ta
accion pa humiya e spirito dilanti di Rey di Gloria (Sal 24, 9-10)
y silencio respetuoso den presencia di Dios esun di mas grandi 85.
Adoracion di e tres biaha santo y soberano Dios di amor ta yena nos
2559cu humildad y ta duna siguridad na nos suplicanan.

2096-2097criatura

II.

ORACION DI PETICION

2629. Vocabulario di suplica den Testament Nobo ta rico


na matisacion y diversidad di nificacion: pidi, reclama, yama
cu insistencia, invoca, grita y te hasta lucha den oracion 86. Pero
396e forma mas custumbra, pa motibo cu e ta spontaneo, ta peticion.
Pa medio di oracion di peticion nos ta expresa di ta consciente cu
nos relacion cu Dios. Nos ta criaturanan cu no ta ni nos propio origen,
ni doo di nos contratiempo of golpi di bida, ni di nos final. Nos ta
pecador y como Cristian nos sa cu pica ta aparta nos for di Tata. Nos
peticion caba ta un regreso na djE.

Cf Ef 1, 3-14; 2 Co 1, 3-7; 1 P 1, 3-9


Cf 2 Co 13, 13; Rm 15, 5-6,13; Ef 6, 23-24
84
Cf Sal 95, 1-6
85
SAN AGUSTIN, Enarratio in Psalmos, 62, 16
86
SAN AGUSTIN, Enarratio in Psalmos, 62, 16
82
83

859

2630. Testament Nobo apenas ta contene oracion di lamento asina


frecuente manera Testament Bieu. Di awo padilanti, den Cristo
2090resucita, oracion di Iglesia ta sosteni pa speransa, aunke ainda nos ta
keto bay den espera y nos mester converti nos mes cada dia. Peticion
Cristian ta brota di otro profundidad, di loke San Pablo a yama
e kehamento cu desde creacion a sufri dolor di parto (Rm 8, 22),
esun di nos tambe den espera di rescate di nos curpa, pasobra nos
salbacion ta obheto di speransa (Rm 8, 23-24). Por ultimo
e kehamentonan cu no por expresa den palabra, Spirito Santo cu
ta bin pa yuda den nos debilidad y flakesa. Asina ta, nos mes no
sa con pa resa y pidi manera mester ta (Rm 8, 26).
2631. Peticion di pordon ta prome movemento di oracion
di peticion87. E ta comienso di un oracion husto y puro. Humildad 2838
di confiansa ta bolbe hiba nos na luz di comunion hunto cu Tata y su
Yiu Hesucristo y nos comunion mutuo 88: asina ta cu nos ta ricibi
di dje loke nos pidi (1 Hu 3, 22). Tanto celebracion di Eucaristia
como oracion personal ta cuminsa cu peticion di pordon.
2632. Peticion Cristian ta central den deseo y buskeda di Reino cu ta
bay bin, segun enseansa di Hesus 89. Tin un herarkia den 2816
e peticionnan aki: nos ta resa na prome luga pa Reino, despues pa loke 1942
ta necesario pa dune un bonbini y coopera den su binimento.
E cooperacion aki cu mision di Cristo y di Spirito Santo, cu awo
ta mision di Iglesia, ta e meta pa oracion di comunidad apostolico 90. Ta
oracion di Pablo, e apostel pa excelencia, kende ta revela na nos con
solicitud divino den tur Iglesia mester anima oracion Cristian 91. Cu
oracion tur esnan cu ta batisa ta traha pa binimento di Reino.
2854
2633. Ora nos ta participa asina aki den amor salbador di Dios, nos
ta compronde cu por converti tur necesidad den un meta di peticion. 2830
Cristo, cu a asumi tur cos pa asina rescata tur cos, ta glorifica pa
e peticionnan cu nos ta ofrece na Tata na su nomber 92. Cu e siguridad
87

Cf Lc 18, 13
Cf 1 Hu 1, 7-2, 2
89
Cf Mt 6, 10. 33; Lc 11, 2, 13
90
Cf Hch 6, 6; 13, 3
91
Cf Rm 10, 1; Ef 1, 16-23; Flp 1, 9-11; Col 1, 3-6; 4, 3-4. 12
92
Cf Hu 14, 13
88

860

aki, Santiago93 y Pablo ta anima y stimula nos, pa resa na tur


momento94.

93
94

Cf St 1, 5-8
Cf Ef 5, 20; Flp 4, 6-7; Col 3, 16-17; 1 Ts 5, 17-18

861

III.

ORACION DI INTERCESION

2634. Intercesion ta un oracion di peticion cu ta guia nos pa resa di


e mesun manera cu Hesus ta haci. E ta e unico intercesor dilanti Tata
95
432na nomber di tur hende, specialmente pecador . E por salba esnan cu
ta acerca Dios pa medio di dje, pasobra E ta biba pa semper pa boga
pa nan cerca Dios (Hb 7, 25). Ta Spirito Santo mes ta bin yuda nos
den nos debilidad... Spirito Santo mes ta intercede di acuerdo cu
boluntad di Dios pa e pueblo santo di Dios (Rm 8, 26-27).
2635. Intercede, pidi na fabor di otro, ta for di tempo di Abraham,
tipico di un curason di acuerdo cu Dios su misericordia. Den
tempo di Iglesia, intercesion Cristian ta participa den Cristo: manera
un expresion di comunion di santo. Den intercesion, esun cu ta resa
2577ta busca no su propio interes pero interes di otro (Flp 2, 4) y te hasta
ta pidi, roga y implora pa esnan cu a cause dao 96.
2571algo

2636. E prome comunidadnan Cristian a biba intensamente e forma di


participacion aki97. Apostel Pablo a laga nan participa asina aki den su
ministerio di Evangelio98; pero tambe el a intercede pa comunidad 99.
Intercesion di Cristian no conoce frontera: e ta conta pa tur hende,
1900pa tur rey y pa tur cu ta den un posicion halto (1 Tm 2, 1), tambe
1037pa e persiguidonan100, pa salbacion di nan cu a rechasa Evangelio 101.
IV.

ORACION DI ACCION DI GRACIA

2637. Accion di gracia ta tipifica oracion di Iglesia, cu celebrando


ta manifesta y ta converti cada biaha mas di loke e ta caba.
Berdad ta, cu su obra di salbacion, Cristo a pone e creacion liber
di pica y di morto pa consagre di nobo y pa debolbe na Tata,
pa su gloria. E accion di gracia di miembro di Curpa ta participa
2603den esnan di nan Cabes.

224, 1328Eucaristia,

95

Cf Rm 8, 34; 1 Hu 2, 1; 1 Tm 2, 5-8
Cf Hch 7, 60; Lc 23, 28. 24
97
Cf Hch 12, 5; 20, 36; 21, 5; 2 Co 9, 14
98
Cf Ef 6, 18-20; Col 4, 3-4; 1 Ts 5, 25
99
Cf 2 Ts 1, 11; Col 1, 3; Flp 1, 3-4
100
Cf Rm 12, 14
101
Cf Rm 10, 1
96

862

2638. Manera ta e caso den oracion di peticion, cada evento


y necesidad por resulta den un ofrenda di accion di gracia. E cartanan
di San Pablo hopi biaha ta cuminsa y caba cu muestra di gratitud
y semper Seor Hesus ta eyden presente: Duna danki den
tur circunstancia, pasobra esaki ta loke Dios den Cristo Hesus ta desea
di boso (1 Ts 5, 18). Continua cu perseverancia den oracion, sea alerto
cu ne cu accion di gracia (Col 4, 2).
V.

ORACION DI ALABANSA

2639. Alabansa ta e forma di resa cu ta reconoce di manera mas


directo cu Dios ta Dios. Ta alaba Dios na su nomber y ta dunE gloria,
no pa loke E ta haci, pero loke E ta. Alabansa ta participa den 213
e bienaventuransa y prosperidad di e puresa di curason di esun cu ta
stima Dios den fe prome cu a mirE den gloria. Pa medio di alabansa,
e Spirito ta uni na nos spirito pa duna testimonio cu nos ta yiunan di
Dios102, pa duna testimonio di e unico Yiu den ken nos ta adopta y pa
ken nos ta glorifica Tata. Alabansa ta forma parti di e otro formanan
di oracion y ta hiba nan pa E kende ta fuente y e meta: un solo Dios,
Tata, di ken tur cos ta nace y di ken nos ta existi (1 Co 8, 6).
2640. San Lucas ta menciona cu frecuencia den su Evangelio
e admiracion y alabansa dilanti e milagernan di Cristo y den
e hechonan di e Apostelnan e ta subraya nan tambe como accion
di Spirito Santo: e comunidad di Herusalem 103, e invalido cu a keda
cura door di Pedro y Huan 104, e multitud di hende cu a glorifica Dios
pa esaki105 y e paganonan di Pisidia cu tabata contento y cu a cuminsa
glorifica e Palabra di Seor (Hch 13, 48).
2641. Recita entre boso salmo, himno y cantica spiritual; canta
y salmodia pa Seor cu henter boso curason (Ef 5, 19)106. Manera
e escritornan inspira di e Testament Nobo, e prome comunidadnan
Cristian ta lesa di nobo e Buki di Salmo na un otro manera, cantando
102

Cf Rm 8, 16
Cf Hch 2, 47
104
Cf Hch 3, 9
105
Cf Hch 4, 21
106
Cf Col 3, 16
103

2587

863

den dje e misterio di Cristo. Den e novedad di Spirito, nan ta compone


tambe himno y cantica spiritual den e luz di e acontecemento
incomparabel cu Dios a realisa den su Yiu: su encarnacion, su morto
cu ta vencedor di morto, su resureccion y ascension na man drechi
di Tata107. Di e obra maraviyoso aki di henter e obra di salbacion
ta brota e doxologia, esta e alabansa na Dios 108.
2642. E revelacion di loke mester tuma luga pronto, e Apalipsis, ta
sosteni pa e canticanan di liturgia celestial 109 tambe pa intercesion
di e testigonan (martirnan: Ap 6, 10). E profeta y e santonan, tur cu
a ser mata na tera pa duna testimonio di Hesus 110, e multitud inmenso
di hende cu a bin pa medio di e gran miseria a bay prome cu nos den
e Reino, tur ta canta e alabansa y gloria di djE, cu ta sinta riba e trono
y tambe di e Lamchi 111. Den contacto estrecho cu nan, Iglesia riba
mundo ta canta tambe e canticanan spiritual; cu fe memey di prueba.
Fe, den peticion y intercesion, ta spera contra tur speransa y ta duna
danki na Tata di luz for di ken ta baha tur don excelente (St 1, 17).
Asina fe ta un alabansa puro.

1137bon

2643. Eucaristia ta contene y ta expresa tur forma di oracion: e ta


e ofrenda puro di e curpa completo di Cristo na gloria di su
Nomber112 y segun e tradicionnan di Oriente y Occidente, e ta
1330e sacrificio di alabansa.
RESUMEN
2644. Spirito Santo cu ta sia Iglesia y cu ta recorde tur loke Hesus
a bisa, ta dune instruccion tambe den e bida di oracion,
inspirando expresion nobo den un forma permanente di resa:
bendicion, peticion, intercesion, accion di gracia y alabansa.

107

Cf Flp 2, 6-11; Col 1, 15-20; Ef 5, 14; 1 Tm 3, 16; 6, 15-16;


2 Tm 2, 11-13
108
Cf Ef 1, 3, 14; Rm 16, 25-27; Ef 3, 20-21; Hudas 24-25
109
Cf Ap 4, 8-11; 5, 9-14; 7, 10-12
110
Cf Ap 18, 24
111
Cf Ap 19, 1-8
112
Cf Ml 1, 11

864

2645. Danki Dios cu E ta bendiciona e curason humano, esaki na su


turno por bendiciona Esun cu ta e fuente di tur bendicion.
2646. Oracion di peticion tin como meta pordon, e buskeda di Reino
y cualkier necesidad berdadero.
2647. Oracion di intercesion ta consisti di un peticion na fabor di un
otro. E no conoce frontera y ta yega te hasta na bo
enemigonan.
2648. Tur alegria y pena, tur acontecemento y necesidad por ta motibo
pa oracion di accion di gracia, cual participando hunto cu esun
di Cristo lo mester yena e bida completo: Bisa danki den tur
circunstancia (1 Ts 5, 18).
2649. Oracion di alabansa, desinteresadamente bo ta dirigi na Dios;
canta pE y dunE gloria no solamente pa loke El a haci,
pero simplemente pasobra E ta.

865

CAPITULO DOS
E tradicion di oracion
2650. No por reduci oracion te na unda un impulso interior a brota na
un manera spontaneo: pa resa ta necesario pa hende mester tin e gana
di resa. No ta suficiente solamente pa sa kico Scrituranan ta revela
tocante oracion: ta necesario tambe pa sia con pa resa. Pa medio
75di un transmision bibo (Tradicion Sagrado), Spirito Santo, den
e Iglesia creyente y cu ta resa1, ta sia yiunan di Dios con pa resa.
2651. E tradicion di e oracion Cristian ta un di e formanan
crecemento di Tradicion di fe, en particular pa medio
di e contemplacion y reflexion di e creyentenan cu ta conserva den
nan curason e acontecemento y palabranan di e Obra di salbacion y pa
medio di e penetracion profundo den e berdadnan spiritual cu nan
ta experencia2.

94di

ARTICULO 1.

FUENTE DI ORACION

2652. Spirito Santo ta e awa bibo cu den e curason cu ta resa


brota pa bida eterno (Hu 4, 14). Ta E ta esun cu ta sia nos
pa acepte te na e Fuente: Cristo. Berdad ta, cu den e bida Cristian
tin diferente fuente unda Cristo ta spera nos pa duna nos di bebe
e Spirito Santo:

694ta

Palabra di Dios
2653. Iglesia ta recomenda tur su fielnan insistentemente... pa sia
ciencia supremo di Hesucristo (Flp 3, 8) door di lesa cu frecuencia
1100e Scrituranan... Laga nan recorda cu e lectura di Sagrado Scritura
mester compaa e oracion pa asina un dialogo ta tuma luga entre Dios
y hende. Pues nos ta papia cu ne ora nos ta resa; nos ta scuchE ora
nos ta lesa su palabranan3.
133e

Concilio Vaticano II, Dei Verbum, 8


Cf Ibid.
3
Ibid., 25; cf SAN AMBROSIO, De officiis ministrorum: 1, 88; PL 16, 50 A
2

866

2654. E autornan spiritual citando Mateo 7, 7 na e manera aki ta


haci un resumen di e caracteristicanan di e curason alimenta pa
e palabra di Dios den oracion: Busca den lectura y lo bo haya den
meditacion; bati na porta di oracion y pa medio di contemplacion
e lo habri pa bo4.
E liturgia di Iglesia
2655. Den liturgia sacramental di Iglesia, e mision di Cristo
y di Spirito Santo ta anuncia, ta actualisa y ta comunica e misterio 1073
di salbacion, cu ta haya continuacion den e curason cu ta resa. 368
Tin biaha e autornan spiritual ta compara e curason cu un altar.
Oracion ta internalisa y ta asimila e liturgia durante y despues di su
celebracion. Te hasta ora resa den secreto (Mt 6, 6), oracion ta keda
oracion di Iglesia; e ta un comunion cu Santisimo Trinidad5.
Virtudnan teologal

1812-1829

2656. Ta drenta den oracion mescos cu ta drenta den liturgia: door


di e porta smal di fe. Pa medio di e sealnan di Su presencia, ta e Cara
di Seor nos ta busca y desea; ta Su Palabra nos kier tende y sigui.
2657. Spirito Santo, cu ta instrui nos con pa celebra e liturgia
en espera di regreso di Cristo, ta sia nos resa den speransa. Di otro
banda, oracion di Iglesia y oracion personal ta fomenta speransa den
nos. Specialmente e salmonan, cu nan lenguahe concreto y varia,
ta sia nos fiha nos speransa den Dios: Mi a warda riba Seor cu
pasenshi; El a duna mi su atencion y a scucha mi grito (Sal 40, 2).
Manera San Pablo a resa: Mare Dios di speransa yena bo cu pleno
goso y paz den fe, di manera cu pa medio di e poder di Spirito Santo
abo por haya speransa abundante (Rm 15, 13).
2658. Speransa no ta desapunta nos, pasobra amor di Dios a basha
den nos curason pa medio di Spirito Santo cu nos a ricibi (Rm 5, 5).
Oracion, forma pa bida liturgico, ta hala tur cos den e amor pa cual
4
5

Cf GUIGO E CARTUSIANO, Scala Paradisi: PL 40, 998


Cf Liturgia di Ora, Introduccion general, 9

826

867

ta stima nos den Cristo y cu ta haci posibel pa nos cumpli cu nE door


di stima mescos cu El a stima nos. Amor ta e fuente di oracion;
ken cu bebe di dje ta alcansa e cumbre di oracion. Den palabranan
di e Pastor di Ars:
Mi ta stima Bo, oh mi Dios y mi unico deseo ta pa stima Bo te na
e ultino rosea di mi bida. Mi ta stima Bo, oh mi Dios, infinitamente
adorabel y mi ta prefera di muri stimando Bo, cu biba sin stima Bo.
Mi ta stima Bo, Seor y e unico gracia cu mi ta pidi ta pa mi stima
Bo eternamente... Mi Dios, si mi lenga no por bisa cu mi ta stima
Bo na tur momento, mi kier mi curason ripiti esey cerca Bo mes
frecuente cu mi ta hala rosea6.

Awe
2659. Nos ta sia resa na cierto momento door di scucha e Palabra
1165di Seor y comparti den Su misterio Pascual, pero Su Spirito ta ofreci
2837na nos na tur momento, den suceso di cada dia, pa laga oracion brota
for di nos. E siansa di Hesus encuanto resamento na nos Tata ta
di e mesun indole cu Su siansa encuanto providencia 7: e tempo ta den
305man di Dios Tata; ta den e presente nos ta topa cu nE, no den pasado
ni den futuro, pero awe: Ohala boso kier a scucha Su bos awe!
No sera boso curason (Sal 95, 7-8).
2660. Den e sucesonan di cada dia y di cada momento, oracion ta un
di e secretonan di e Reino, revela na mucha chikito, na e sirbidonan
2546, 2632di Cristo, na e pobernan di e Bienaventuransanan. Ta husto y bon pa
resa, pa asina binimento di e reino di husticia y paz por influencia
e curso di historia, pero ta di igual importancia pa inclui e ayudo
di oracion den situacion humilde di tur dia; tur forma di oracion por ta
e yist cu cual Seor ta compara e Reino8.
RESUMEN
2661. Pa medio di transmision bibo Tradicion Sagrado Spirito
Santo ta sia e yiunan di Dios resa.
6

SAN HUAN VIANNEY, Oracion


Cf Mt 6, 11. 34
8
Cf Lc 13, 20-21
7

868

2662. Palabra di Dios, liturgia di Iglesia y e virtudnan di fe, speransa


y caridad ta fuente di oracion.
ARTICULO 2.

E MANERA DI HACI ORACION

2663. Den tradicion bibo di oracion, cada Iglesia, di acuerdo cu su


contexto historico, social y cultural ta ofrece na su fielnan un lenguahe 1201
pa oracion: palabra, melodia, movecion, iconografia. E Magisterio
di Iglesia9 tin e tarea pa observa e credibilidad y
sinceridad
di e maneranan ey di resa relaciona cu e tradicion di fe
apostolico;
ta na sacerdote y catekista pa splica nan nificacion,
semper den relacion cu Hesucristo.
Oracion na Dios Tata
2664. No tin otro caminda di oracion Cristian cu Cristo. Sea cu nos
oracion ta comunitario of personal, expresa cu zonido of di paden sin
zonido, e ta yega cerca Dios Tata solamente si nos resa den nomber 2780
di Hesus. Ta pesey e humanidad sagrado di Hesus ta e manera
pa medio di cual Spirito Santo ta sia nos resa na Dios nos Tata.
Oracion na Hesus
2665. Oracion di Iglesia, alimenta pa Palabra di Dios y celebracion
di e liturgia, ta sia nos resa na Seor Hesus. Aunke cu na prome luga 451
oracion di Iglesia ta dirigi na Dios Tata, den tur e tradicionnan
liturgico e ta inclui forma di oracion dirigi na Cristo. Cierto salmo,
considerando nan uzo den e Oracion di Iglesia y den Testamento
Nobo, ta pone riba nos lipnan y ta graba den nos curason, oracion na
Cristo den forma di invocacion: Yiu di Dios, Palabra di Dios, Seor,
Salbador, Lamchi di Dios, Rey, Yiu Stima, Yiu di e Birgen,
Bon Wardado, nos Bida, nos Luz, nos Speransa, nos Resureccion,
Amigo di humanidad.
9

Cf Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 10

869
435

2666. Pero e unico nomber cu ta contene tur cos ta esun cu Yiu di 432
Dios a ricibi den Su encarnacion: HESUS. Lip humano no mag
menciona e nomber divino10, pero door di asumi nos humanidad,
E Palabra di Dios ta entrega e Nomber Santo na nos y nos por invoce:
Hesus, Yaweh ta salbacion11. E nomber Hesus ta contene tur cos:
Dios y hende y henter e economia di creacion y salbacion. Resa na
Hesus ta igual na invocE y yamE den nos. Su nomber ta e unico
cu ta contene e presencia cu e ta nifica. Hesus ta Esun Resucita y ken
cu invoca e nomber di Hesus ta yama bonbini na e Yiu di Dios cu
a stime y a sacrifica Su mes pe12.

2667. E simpel invocacion di fe aki a desaroya den e tradicion


di oracion den hopi forma na Oriente y na Occidente. E formulacion
2616di mas uza, transmiti pa e autornan spiritual di Sinai, Siria y Sero
Athos, ta e invocacion: Seor Hesucristo, Yiu di Dios, tene
misericordia cu nos cu ta pecado. E ta combina e himno Cristologico
di Filipensenan 2, 6-11 cu e suplica di e cobrado di impuesto
y e ciegonan, rogando pa bista13. Pa medio di djE curason ta bira
accesibel pa miseria humano y pa misericordia di e Salbador.
2668. Invocacion di e nomber santo di Hesus ta e manera di mas
di resa tur ora. Si un curason humildemente atento ripiti
e nomber santo cu frecuencia, e oracion no ta bay perdi door di
montona frase bashi14, pero e ta tene duro na e palabra y ta produci
fruta cu pasenshi15. E oracion aki ta posibel na tur momento
pasobra e no ta un actividad entre otro actividad, sino e unico
actividad: e actividad di stima Dios, cu ta anima y troca cada acto den
Cristo Hesus.

435simpel

2669. E oracion di Iglesia ta venera y ta honra e Curason di Hesus


cu e ta invoca Su nomber santisimo. E ta adora e Palabra
incarna y Su Curason cu El a permiti di bora door di nos picanan, pa
1674amor cu E tin pa ser humano. Oracion Cristian ta gusta sigui
478mescos

10

Cf Ex 3,14; 33, 19-23


Cf Mt 1, 21
12
Cf Rm 10, 13; Ech 2, 21; 3, 15-16; Ga 2, 20
13
Cf Mc 10, 46-52; Lc 18, 13
14
Cf. Mt 6, 7
15
Cf Lc 8, 15
11

870

e caminda di cruz den e pasonan di e Salbador. E stashinan for


di e Pretorio te na Golgota y e graf ta marca e caminda di Hesus,
cu pa medio di Su Cruz santo a trece salbacion pa mundo.

871

Bini, Spirito Santo


2670. Ningun hende por bisa Hesus ta Seor! si no ta pa medio
di Spirito Santo (1 Co 12, 3). Tur ora cu nos cuminsa resa na Hesus, 683
ta Spirito Santo ta esun cu ta hala nos riba e caminda di oracion pa 2001
medio di Su gracia cu E ta anticipa. Ya cu E ta sia nos resa
haciendo un yamada na Cristo, ta con nos por keda sin resa na Spirito
Santo tambe? Ta pesey Iglesia ta invita nos pa haci un yamada na
Spirito Santo tur dia, specialmente na cuminsamento y final di cada 1310
acto importante.
Si no ta apropia pa venera Spirito, ta con anto E por haci mi bira
divino pa medio di Bautismo? Si ta permiti pa adorE, anto lo E no
mester ta e obheto di adoracion?16

2671. E forma tradicional pa haci un peticion na Spirito Santo ta pa


invoca Dios Tata pa medio di Cristo nos Seor pa E duna nos e Spirito
Consolador17. Hesus ta insisti pa haci e peticion aki na Su nomber na
mes momento cu E ta priminti e don di Spirito di Berdad 18. Pero
e oracion di mas simpel y mas directo tambe ta tradicional: Bini,
Spirito Santo y tur tradicion liturgico a desaroye den e antifono
(canto na unda partidonan ta alterna, pues segun turno
ta varia cu otro) y e himnonan:
Bini, Spirito Santo, yena curason di Bo fielnan y cende den nan
e candela di Bo amor19.
Rey celestial, Spirito Consolador, Spirito di Berdad, presente tur
caminda y yenando tur cos, tesoro di tur bondad y fuente di tur bida,
bin biba den nos, purifica y salba nos, Abo cu ta tur bondad20.

2672. Spirito Santo, kende su uncion ta penetra den henter nos ser,
ta e Maestro interno di oracion Cristian. E ta e artesano di tradicion
bibo di oracion. Pa bisa berdad, tin mes tanto caminda di oracion cu
16

SAN GREGORIO DI NAZIANZUS, Oratio, 31, 28: PG 36, 165


Cf Lc 11, 13
18
Cf Hu 14, 17; 15, 26; 16, 13
19
Cf Liturgia di Ora, Misa Romano, Pentecoste, Secuencia
20
Liturgia Bizantino, Pentecoste Vespers, Troparion
17

695

872

tin hende cu ta resa, pero ta e mesun Spirito ta actua den nan tur y cu
nan tur. Ta den comunion di Spirito Santo cu oracion Cristian
ta oracion den Iglesia.
Den comunion cu santo Mama di Dios
2673. Den oracion Spirito Santo ta uni nos cu e Persona cu ta e unico
den Su humanidad glorifica, pa medio di cual y den cual nos
oracion como yiu ta uni nos den Iglesia cu Mama di Hesus 21.

689Yiu,

2674. Desde Anunciacion, Maria a consenti den fe y a mantene esey


basila na pia di e Cruz. For di ey su maternidad a extende pa
e rumannan homber y muhe di su Yiu, cu keto bay ta peregrinando na
mundo rondona pa peligro y dificultad 22. Hesus, e unico mediado, ta
e caminda di nos oracion; Maria, Su mama y nos mama, ta puro
transparencia di djE: e ta mustra e caminda (Hodigitria) y e mes
ta e Seal di e caminda, di acuerdo cu e iconografia tradicional
di Oriente y di Occidente.

494sin

2675. Cuminsando cu e cooperacion unico di Maria cu obra di Spirito


e iglesianan a desaroya nan oracion na santa Mama di Dios,
512concentrando e oracion riba e persona di Cristo manera manifesta den
Su misterionan. Den inumerabel himno y antifono cu ta expresa
e oracion aki, dos movimento normalmente ta alterna cu otro: e di
2619prome ta magnifica Seor pa e cos grandicu El a haci pa Su
humilde sirbido y pa medio di dje pa tur ser humano 23; e di dos ta
confia e suplicanan y alabansa di yiunan di Dios na Mama di Hesus,
pasobra awo e conoce e humanidad cu e Yiu di Dios a tuma den dje.
970Santo,

2676. E movemento dobel aki di oracion na Maria a haya un


expresion masha special den e Ave Maria:
722
Mi ta cuminda bo Maria. Cumindamento di angel Gabriel ta
habri e oracion aki. Ta Dios mes cu, pa medio di Su angel como
intermediario ta cuminda Maria. Nos oracion ta risca acepta
e cumindamento aki na Maria cu e aprecio cu Dios tabatin pa
21

Cf Ech 1, 14
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 62
23
Cf Lc 1, 46-55
22

873

e humildad di Su humilde sirbido y pa hubila den e alegria cu E ta


nota den dje25.
Yen di gracia, Seor ta cu bo. E dos frasenan aki di 490
cumindamento di e angel ta aclarea otro. Maria ta yen di gracia,
pasobra Seor ta cu ne. E gracia cu ta yene ta e presencia di djE
cu ta fuente di tur gracia. Hubila... Oh Yiu Muhe di Herusalem...
Seor bo Dios ta cu bo (So 3, 14. 17a). Maria, den kende Seor mes
a caba di establece Su estadia, ta e yiu muhe di Zion den persona,
e arca di e aliansa, e luga caminda gloria di Seor ta biba. E ta e luga
di biba di Dios... cerca hende (Rev 21, 3). Yen di gracia, Maria
ta completamente entrega na djE cu a bin biba den dje y kende
e ta na punto di duna na e mundo.
Bo ta bendiciona denter di muhenan y fruta di bo barica, 435
Hesus, ta bendiciona. Despues di cumindamento di e angel, nos ta
haci cumindamento di Elisabeth di nos mes. Yena cu Spirito Santo
(Lc 1, 41), Elisabeth ta e prome den e succesion largo di generacion cu
a yama Maria bendiciona26: Bendiciona ta esun cu a kere...
(Lc 1, 45): Maria ta bendiciona denter di muhenan pasobra el a kere
den cumplimento di palabra di Seor Dios. Abraham, pa motibo di su 146
fe, a bira un bendicion pa tur e nacionnan di mundo (Gen 12, 3).
Maria, pa motibo di su fe, a bira mama di tur creyente, pa medio
di kende tur nacion di mundo ta ricibi Esun cu ta bendiciona di Dios
mes: Hesus, e fruta di bo barica.
2677. Santa Maria, Mama di Dios roga pa nos Hunto cu Elisabeth
nos ta keda asombra, Na kico mi ta debe e honor cu mama di mi 495
Seor ta bishita mi? (Lc 1, 43). Pa motibo cu e ta duna nos Hesus,
su Yiu, Maria ta Mama di Dios y nos mama tambe; nos por entrega tur
nos preocupacion y peticionnan na dje: e ta resa pa nos mescos cu
el a resa pa su mes: Laga sosode cu mi di acuerdo cu Bo palabra
(Lc 1, 38). Door di entrega nos mes na su oracion, nos ta entrega nos
mes na boluntad di Dios hunto cu ne: Bo boluntad sea haci.
Pidi pa nos pecador, awo y na ora di nos morto. Door di pidi
Maria pa resa pa nos, nos ta reconoce cu nos ta pober pecadornan
y nos ta dirigi nos mes na e Mama di Misericordia, esun Santo
Completo. Nos ta entrega nos mes na dje awor, den e awe di nos
25
26

Cf Zeph 3, 17b
Cf Lc 1, 48

874
1020

bida. Y nos confiansa ta aumenta, ya na e momento aki, pa confia


e ora di nos morto completamente na su encargo. Mara e por tey
manera e tabata presente na morto di su yiu na cruz. Mara e por yama
nos bonbini manera nos mama na ora di nos morto 27 pa hiba nos na
su yiu, Hesus, den paraiso.
2678. Devocion medieval den mundo Oeste a desaroya e oracion di
como un substitucion popular pa e Liturgia di Ora Canonico.
Na Oriente, e litania yama e Akathistos y e Paraclesis a keda mas
cerca di e sirbishi coral den iglesia Bizantino, mientras cu
e tradicionnan Armenio, Coptico y Sirio a prefera e himno
y canticanan popular na e Mama di Dios. Pero den e Ave Maria,
e theotokia, e himnonan di San Efrain of San Gregorio di Narek,
e tradicion di oracion ta basicamente igual.

971, 1674rosario

2679. Maria ta e Orans (oracion) perfecto, un simbolo di Iglesia. Ora


967nos resa na dje, nos ta adheri (afilia) hunto cu ne na e plan di Tata,
cu ta manda su Yiu pa salba tur hende. Mescos cu e discipel, stima nos
ta yama mama di Hesus bonbini den nos cas 28, pasobra el a bira mama
di tur cu ta bibo. Nos por resa cu ne y na dje. E oracion di Iglesia ta
29
972sosteni pa e oracion di Maria y ta uni cu ne den speransa .
RESUMEN
2680. Ta dirigi oracion principalmente na Tata, pero ta dirigi oracion
tambe na Hesus, specialmente door di yama su Nomber santo:
Hesus, Cristo, yiu di Dios, Seor, tene piedad di nos,
pecado!
2681. Ningun hende por bisa: Hesus ta Seor sino pa poder
di Spirito Santo (1 Co 12, 3). Iglesia ta invita nos pa invoca
Spirito Santo como maestro interior di oracion Cristian.
2682. Door di su cooperacion unico cu e accion di Spirito Santo,
Iglesia ta gusta resa den comunion cu Birgen Maria pa ensalsa
27

Cf Hu 19, 27
Cf Hu 19, 27
29
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 68, 69
28

875

hunto cu ne e milagernan cu Dios a haci den dje y pa confia


suplica y alabansa na Maria.
ARTICULO 3.
MAESTRO Y LUGA DI ORACION
Un reunion grandi di testigo
2683. E testigonan cu a bay nos dilanti den Reino di Dios 30,
specialmente esnan cu Iglesia ta reconoce como santo, ta participa
den tradicion bibo di oracion door di nan bida ehemplar, door 956
di transmision di nan scrituranan y door di nan oracion awe. Nan
ta contempla Dios, nan ta alaba Dios y nan ta cuida esnan cu a keda
riba tera constantemente. Door di drenta den alegria di nan Seor,
a constitui nan riba hopi cos 31. Nan intercesion ta e forma mas halto
di servicio den plan di Dios. Nos por y nos mester resa na nan pa nan
intercede pa nos y pa mundo henter.
2684. Den comunion di santo varios forma di spiritualidad a desaroya
durante henter historia di Iglesia. E carisma personal di un testigo 917
di amor di Dios pa hende, por pasa di un persona pa otro, manera
e spirito a pasa di Elia pa Eliseo32 y pa Huan Bautista33, asina
discipelnan por tuma parti na e spirito. Den un spiritualidad tin otro 919
movecionnan, liturgico y teologico ta bin hunto y nan ta testigua
di un inculturacion di fe den e contexto humano y su historia. 1202
E formanan di spiritualidad Cristian ta participa na e tradicion bibo
di oracion y su guianan indispensabel pa fiel. Den nan diversidad
rico nan ta refleha e luz puro y unico di Spirito Santo 34.
E spirito ta berdaderamente e luga di e santonan y e santo ta e luga
hustamente bon pa e spirito ya cu e santo ta ofrece su mes pa biba
cu Dios y e ta yama tambe tempel di Dios35.

30

Cf Hb 12, 1
Cf Mt 25, 21
32
Cf 2 R 2, 9
33
Cf Lc 1, 17
34
Cf Concilio di Vaticano II, Perfectae caritatis, 2
35
SAN BASILIO DI CESAREA, Liber de Spiritu Sancto, 26, 62:
PG 32, 184 A
31

876

Sirbido di oracion
2685. E famia Cristian ta e prome luga unda ta haya educacion den
E famia ta basa riba e sacramento di matrimonio, pues e ta
e iglesia domestico; aki e yiunan di Dios ta sia resa como iglesia
y sia persevera den oracion. Particularmente pa mucha chikito
e oracion diario den famia ta e prome testimonio di e memoria bibo
di iglesia cu e Spirito Santo ta spierta poco poco.

1657oracion.

2686. E sirbidornan ordena tambe ta responsabel pa formacion den


di nan rumannan den Cristo. Como cria di e bon wardado, nan
ta ordena pa guia e pueblo di Dios na fuente bibo di oracion: e palabra
di Dios, e liturgia, e bida teologal, e presente di Dios den situacion
concreto36.

1547oracion

2687.
Mil y un religioso a dedica, a consagra henter
nan
bida
916na oracion. For di tempo di desierto di Egipto,
eremitanan, monhenan y religiosonan a dedica y
consagra nan tempo na alabansa di Dios
y na e intercesion pa Su pueblo. E bida consagra no por
sobrevivi
y no por plama of propaga su mes sin e oracion; e ta un
di e fuentenan bibo di e contemplacion y di e bida
spiritual di Iglesia.
2688. E catisashi na mucha, hoben y adulto tin como meta pa nan
medita riba e palabra di Dios den oracion personal, pa e haya
nificacion actual den oracion liturgico y pa e experencia interiormente
tur momento pa asina e duna fruta den un bida nobo. E catisashi
37
1674ta tambe e momento den cua por purifica y educa e piedad popular .
E siamento di oracion fundamental for di cabes ta duna un base
indispensabel pa e bida di oracion, pero ta importante pa purba
su sentido38.
36

Cf Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 4-6


Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. Catechesi tradendae, 54
38
Cf Ibid., 55
37

877

2689. Grupo di oracion, manera p.e. scol di oracion ta awendia


un di e sealnan y un di e recursonan di e renobacion di e oracion
den iglesia, basta cu nan bebe for di e fuentenan autentico di e oracion
Cristian. E preocupacion pa mantene e comunion ta un
signo
di e autenticidad di e oracion den iglesia.
2690. Spirito Santo ta duna cierto fiel e donnan di
sabiduria,
di
fe
y e don pa por seala y distingui pa e bien comun cu ta
oracion
(guia spiritual). E homber y muhenan cu a haya e donnan aki ta
sirbidornan berdadero di e tradicion bibo di oracion:
Pesey, ta di gran importancia pa e alma cu kier avansa den caminda
di perfeccion, segun conseho di San Huan di e Cruz: mira den ken
su man e ta pone su mes, pasobra manera e maestro ta, asina e discipel
ta y manera e tata ta, asina e yiu ta. Tambe e ta bisa cu ta dificil
pa haya un guia den esaki, pasobra banda di ta sabi y discreto,
e mester tin experiencia... E lider spiritual sin experiencia di kico ta
e spirito puro y berdadero, lo no por guia e alma na e spirito, ora Dios
dune e spirito ey. Lo e no compronde nada di dje39.

Luga faborabel pa oracion


2691. Misa, cas di Dios, ta e luga propio pa e oracion liturgico
di e comunidad parokial. Misa ta e luga privilegia tambe pa adoracion 1181, 2197
di e presencia real di Cristo den e Santisimo Sacramento. E escogencia 1379
di un luga faborabel ta hunga un rol den berdad di oracion:

39
40

pa oracion personal esaki por ta un skina di oracion,


cu e Santo Scritura y cu imagen pa ta ey den secreto dilanti
di Tata40. Den un famia Cristian un sorto di kapel di cas ta
faborece oracion conhunto;
den luga cu tin convento, e comunidadnan mester promove
e participacion di e fielnan den e Oracion di Liturgia di Ora

Cf SAN HUAN DE LA CRUZ, Llamas de amor vivo, 3, 30


Cf Mt 6, 6

1175

878

41

y permiti e soledad necesario pa un oracion personal mas


intenso41;
perigrinacion ta evoca nos caminda aki na mundo cu nos mester
cana pa yega shelo. Tradicionalmente esaki ta tempo fuerte
di renobacion di oracion. E sanctuarionan ta, pa e peregrinonan
cu ta busca fuente bibo, luga excepcional pa biba e forma
di oracion Cristian den comunidad cu Iglesia.

Cf Concilio di Vaticano II, Perfectae caritatis, 7

1674

879

RESUMEN
2692. Den su oracion Iglesia peregrino ta uni su mes na e santonan
cu nan ta pidi nan intercesion.
2693. E diferente forma di spiritualidad Cristian ta participa den
e tradicion bibo di oracion y ta su guianan valioso den bida
spiritual.
2694. E famia Cristian ta e prome luga di educacion den oracion.
2695. E ministronan ordena, e religiosonan, e catisashi, e gruponan
di oracion y e guia spiritual ta percura cu den Iglesia tin
ayudo pa oracion.
2696. E luganan mas faborabel pa oracion ta: un oratorio personal
of familiar, convento, sanctuario di perigrinacion y mas cu tur
e misa cu ta e luga indica pa oracion liturgico y e luga
privilegia di e adoracion eucaristico.

880

CAPITULO TRES
BIDA DI ORACION
Oracion vocal
2697. Oracion ta e bida di e curason nobo. E mester anima nos
tur momento. Pero nos ta lubida esun cu ta nos bida y nos tur cos.
Pesey e tatanan spiritual, den tradicion di e buki di Deuteronomio
y di e profetanan, ta pone enfasis riba oracion como recuerdo 1099
di Dios, como un spiertamento di e memoria di e curason:
nos mester corda riba Dios mas tanto biaha cu nos ta hala rosea 1.
Pero nos no por resa tur ora bay, si nos no ta resa conscientemente
riba cierto momento: esey ta momento central, tempo fuerte di oracion
Cristian, fuerte den intensidad y den oracion.
2698. E Tradicion di Iglesia ta propone e fielnan cierto ritmo
pa alimenta oracion continuo. Cierto ritmo ta diario: e oracion
di mainta y e oracion di anochi, e oracion prome y despues di come
y Oracion di Ora. Diadomingo, cu tin celebracion di Eucaristia
central, ta santifica principalmente pa medio di oracion. E ciclo
di aa liturgico cu su fiestanan grandi ta e ritmonan fundamental
di bida di oracion di Cristian.

1168
1174

2177

2699. Seor ta guia cada persona riba e caminda cu e ta dispone di dje


na e manera cu e ta haya ta bon. Ta depende tambe di e determinacion
di cada fiel su curason y di esaki su expresion personal di oracion con
esaki ta contestE. No obstante, e tradicion Cristian a conserva tres
expresion principal di bida di oracion: e oracion cu papia,
e meditacion y e oracion interno. Un cualidad fundamental cu nan tin
en comun: e recogemento di curason. E actitud vigilante aki pa
conserva e palabra y pa keda presente den presencia di Dios, ta haci 2563
e tres expresionnan aki e temponan fuerte di e bida di oracion.

SAN GREGORIO NACIANCENO, Orationes Theologicae,1 ,4:


PG 36 16 B

881

ARTICULO 1.
I.

EXPRESION DI ORACION

ORACION VOCAL

2700. Door di su palabra Dios ta papia cu hende. Door di palabra,


sea mental of di boca, nos oracion ta forma. Pero loke ta mas
1176importante ta presencia di curason cerca Esun cu kende nos ta papia
den e oracion. Si ta scucha nos no ta depende di e cantidad
di palabra, pero di e fervor di nos alma 2.
2701. E oracion vocal ta un elemento indespensabel di bida Cristian.
Na e discipelnan cu tabata atrae na e oracion den silencio di nan
Maestro, El a sia un oracion vocal: e Nos Tata. Hesus no a resa
solamente oracion liturgico di sinagoga; den e evangelionan nos
2603ta wak con E ta halsa su bos pa expresa su oracion personal, for
3
4
612di e bendicion hubiloso di Tata te cu e agonia di Getsemane .
2702. E necesidad aki pa laga e sentidonan tuma parti den e oracion
ta responde na un exigencia di nos naturalesa humano. Nos ta
curpa y spirito y nos ta experencia e necesidad pa traduci nos
sentimentonan exteriormente. Nos mester resa cu henter nos ser pa
duna nos suplica e poder mas grandi posibel.

1146interior

2703. E necesidad aki ta responde tambe na un


exigencia
divino.
Dios ta busca adoradonan cu ta den spirito y den
berdad
2097y consecuentemente oracion ta brota plenamente for
profundidad
di nan alma. Tambe e oracion ta reclama un expresion externo cu
ta asocia e curpa na oracion interno, pasobra e expresion corporal
aki ta seal di homenahe perfecto riba cual Dios tin derecho.
2704. Door cu oracion vocal ta oracion di exterior y e ta
plenamente humano, e ta e oracion pa excelencia ora di
2

SAN HUAN CRISOSTOMO, Eclogae ex diversis homiliis, 2: PG 63, 583A


Cf Mt 11, 25-26
4
Cf Mc 14, 36
3

882

reunion
grandi.
Pero tambe e oracion mas interno no por neglisha e
oracion vocal (papia). Oracion ta bira interior segun cu
nos bira consciente di Esun cu kende nos ta papia5. E
oracion papia ta converti den un prome forma di oracion
contemplativo.
II.

MEDITACION

2705. E meditacion ta principalmente un buskeda. E spirito ta purba


compronde e con y e dicon di bida Cristian, pa por bay di acuerdo y pa 158
contesta na loke Seor ta pidi. Ta dificil pa haya e concentracion
necesario. Normalmente ta haci esaki cu ayudo di un buki y Cristian
no tin falta di esaki: e Santo Scritura, specialmente Evangelio, 127
e imagennan santo, e textonan liturgico di dia of di tempo di aa,
e scrituranan di e tatanan spiritual, e trabounan di spiritualidad, e gran
buki di creacion y di e historia y e pagina di awe di Dios.
2706. Medita riba loke nos ta lesa ta conduci cu nos, door
di confronte cu su mes, ta hacie propio. Na e punto aki ta habri un
otro buki: e buki di bida. Nos ta pasa for di pensamento pa
realidad. Eyden nos ta descubri, segun nos ta humilde y
nos
tin
fe,
aspiracion
cu ta pone e curason den movecion y nos por seala y
distingui nan. Ta trata di haci e berdad pa yega na e Luz: Seor,
kico bo kier pa mi haci?
2707. Tin mes tanto metodo y mes tanto variacion pa medita,
cu tin maestro spiritual. Cristian mes ta responsabel pa desaroya 2690
e gana pa medita regularmente, si no, nan lo bira e di tres prome
calidad di tera den e parabola di e sembrado 6. Pero un metodo
ta solamente un guia; loke ta importante ta pa avansa, hunto cu Spirito
2664
Santo, riba e unico caminda di oracion: Hesucristo.
2708. Meditacion ta encera pensamento, imaginacion, emocion
y deseo. E mobilisacion di facultad ta necesario pa profundisa
5
6

SANTA TERESA DI HESUS, Camino de perfeccion, 26


Cf Mk 4, 4-7. 15-19
516, 2678

883

nos conviccion den fe, pa logra e contemplacion mistico di curason


y pa fortalece nos decision pa sigui Cristo. Oracion Cristian mas cu
tur cos ta purba medita riba misterio di Cristo, manera den lectio
divina of rosario. E forma aki di reflexion den oracion tin un balo
grandi, pero oracion Cristian mester bay mas leu: na conoce amor
di Seor Hesus, na union cu nE.
III. ORACION CONTEMPLATIVO
2709. Kico ta oracion contemplativo? Santa Teresita ta contesta:
contemplativo (oracion mental) segun mi no ta nada otro
cu amigo cu ta comparti intensamente entre nan; e ta nifica
cu frecuentemente ta tuma tempo pa nos, comparti den intimidad
cu Esun cu nos sa ta stima nos7.
Oracion contemplativo ta busca esun cu mi alma ta stima 8.
Esey ta Hesus y den dje, E Tata. Nos ta buscando E, pasobra e anhelo
pE semper ta principio di amor y nos ta buscE den fe puro cu ta haci
cu nos ta nace for di djE y ta biba den djE. Den e oracion interior
aki toch nos por medita, pero nos atencion ta fiha riba Seor mes.

2562-2564Oracion

2710. E escogencia di e ora y duracion di oracion ta origina


for di decision determinante, cu ta revela e secretonan di curason.
2726Hende no ta drenta den oracion contemplativo solamente ora e tin
tempo: hende mester traha tempo pa Seor, cu e determinacion fiho pa
no stop, sin importa ki tribulacion of indiferencia e por topa. No ta tur
ora hende por medita, pero si por cuminsa cu oracion interior, sin tene
cuenta cu condicion di salud, trabou of estado emocional. E curason
ta e luga di e buscamento y encuentro aki, den pobresa y den fe.
2711. Cuminsa cu oracion contemplativo ta manera cuminsa cu
1348liturgia Eucaristico: nos ta silencia e curason y trece nos ser
completo hunto atrobe bou di inspiracion di Spirito Santo, hospeda
den cas di Seor cu nos ta, spierta nos fe pa por drenta den presencia
di Esun cu ta warda riba nos. Nos ta kita nos disfraz y ta fiha nos cara
na Seor, cu ta stima nos, pa entrega nos mes na djE como un
2100sacrificio pa purifica y transforma.

7
8

SANTA TERESA DI HESUS, Buki di su bida, 8, 5


Cf Ct 3, 1-4

884

2712. Oracion contemplativo ta e oracion di yiu di Dios, di e pecado 2822


pordona cu ta consenti pa yama bonbini na e amor cu ta stime y kier
duna bek e amor aki door di stima cada biaha mas 9. Pero e sa cu
e amor cu e ta duna bek ta e Spirito den su curason ta bashe, ya cu tur
cos ta gracia cu ta bini di Dios. Oracion contemplativo ta e entrega
pober y humilde na boluntad amoroso di Tata den un union cu Su Yiu
stima cu semper bay ta bira mas profundo.
2713. Oracion contemplativo ta expresion di mas simpel di misterio
di oracion. E ta un don, un gracia; solamente den humildad y pobresa 2259
por acepte. Oracion contemplativo ta un relacion di pacto estableci
pa Dios den nos curason10. Oracion contemplativo ta un comunion
den cual Santo Trinidad ta laga hende, cu ta e imagen di Dios, bira
igual na Su semehansa.
2714. Oracion contemplativo ta tambe e momento intensivo mas
sobresaliente di oracion. Den dje Tata ta fortifica nos alma cu poder
pa medio di Su Spirito, pa Cristo por biba den nos curason pa medio
di fe y pa nos ta basa riba amor 11.
2715. Contemplacion ta un mirada di fe, fiha riba Hesus. Mi ta
mirE y E ta mira mi: esaki ta loke un campesino di Ars den tempo 1380
di su santo pastoor tabatin custumber di bisa ora e ta resa dilanti
di tabernakel. E enfoke aki riba Hesus ta un renuncia propio.
Su mirada ta purifica nos curason; e luz di cara di Hesus ta ilumina
e wowonan di nos curason y ta sia nos pa mira tur cos den luz di Su
berdad y Su misericordia pa tur hende. Contemplacion tambe ta tira 521
su mirada riba e misterionan di bida di Cristo. Asina e ta sia e
conocemento interior di nos Seor, pa stimE y siguiE mas y mas 12.
2716. Oracion contemplativo ta nifica scucha Palabra di Dios. Esey ta
leu di ta pasivo, pasobra tal atencion ta obediencia na fe, aceptacion 494
incondicional di parti di e sirbiente y compromiso amoroso di un yiu.

Cf Lc 7, 36-50; 19, 1-10


Cf Jr 31, 33
11
Cf Ef 3, 16-17
12
SAN IGNACIO DI LOYOLA, Ehercicio Spiritual, 104
10

885

E ta participa den e si di e Yiu cu a bira sirbido y e fiat di sirbido


humilde di Dios Maria.
4982717.

Oracion contemplativo ta silencio, simbolo di mundo cu ta


bini of amor silencioso14. Palabra den e sorto di oracion aki no ta 533
duna un discurso; nan ta manera yerba seco cu ta alimenta candela di
amor. Den e silencio aki, cu ta insoportabel pa hende di
pafo, Tata ta expresa na nos su Palabra encarna (cu a
bira hende), cu a sufri, muri y a resucita; den e silencio
aki e Spirito cu ta representa nos como yiunan di Dios
ta haci posibel pa nos tuma parti den oracion di Hesus.
13

2718. Oracion contemplativo ta un union cu oracion di Cristo,


di manera cu e ta laga nos participa den Su misterio. Iglesia ta celebra
misterio di Cristo den Eucaristia y Spirito Santo ta dune bida den
oracion contemplativo, di manera cu nos caridad lo manifeste den nos
actonan.
2719. Oracion contemplativo ta un comunion di amor cu ta duna
Bida na e multitud, den sentido cu e ta bay di acuerdo pa para firme
165den anochi di fe. E anochi Pascual di Resureccion ta surpasa anochi
di agonia y graf. E tres momentonan intenso di e Ora di Hesus,
cu Su Spirito (y no e carni [cu ta] debil) ta trece na bida den oracion.
15
2730Nos mester ta dispuesto pa tene warda cu (nE) durante un ora .
RESUMEN
2720. Iglesia ta pidi creyente pa resa regularmente: oracion diario,
Liturgia di Ora, Eucaristia di diadomingo y fiesta di aa
liturgico.
2721. Tradicion Cristian ta encera tres expresion importante di bida di
oracion: oracion vocal, meditacion y oracion contemplativo.
Loke nan tin den comun ta e contemplacion mistico di
curason.
13

SAN ISAIS DI NINIVEH, Tractatus mystici, 66


SAN HUAN DE LA CRUZ, Lemanan y Consehonan
15
Cf Mt 26, 40
14

886

2722. Oracion vocal, basa riba union di curpa y alma den naturalesa
humano, ta asocia e curpa cu e oracion interior di curason,
siguiendo asina ehempel di Cristo di resa na Su Tata y sia su
discipelnan e Nos Tata.
2723. Meditacion ta un buskeda pa medio di oracion cu ta envolve
pensamento, imaginacion, emocion y deseo. Su meta ta pa,
den fe, nos yega mas cerca na e obheto, cu atentamente
y cuidadosamente ta tuma na cuenta, door di confronta
e obheto aki cu e realidad di nos propio bida.
2724. Oracion contemplativo ta expresion humilde di misterio
di oracion. E ta un mirada di fe fiha riba Hesus, un actitud
atento pa Palabra di Dios, un amor silencioso. E ta logra union
berdadero cu oracion di Cristo di manera cu e ta laga nos tuma
parti den Su misterio.
ARTICULO 2.

LUCHA DI ORACION

2725. Oracion ta un don di gracia como tambe un contesta determina


di nos parti. Semper e ta supone esfuerso como punto di salida.
E figuranan grandi di oracion di Testament Bieu prome cu Cristo
y tambe Mama di Dios, e santonan y E mes, tur ta sia nos esaki:
oracion ta lucha. Contra ken? Contra nos mes y contra engao
di e seductor, cu ta haci tur loke e por pa kita hende for di oracion, 2612, 409
for di union cu Dios. Nos ta resa manera nos ta biba, pasobra nos ta
biba manera nos ta resa. Si nos no custumbra di actua conforme
Spirito di Cristo, anto e ora ey nos no por custumbra di resa na Su
nomber tampoco. E lucha spiritual di bida nobo di un Cristian ta 2015
inseparabel for di lucha di oracion.
I.

OBSTACULO PA ORACION

2726. Den e lucha di oracion nos mester enfrenta den nos mes y rond
di nos idea eroneo encuanto oracion. Tin hende ta mira oracion como
un simpel actividad sicologico, tin otro hende cu ta mire como
un esfuerso di concentracion pa alcansa un bashi mental. Tin otro

2710

887

ta reduci oracion na palabra y postura ritual. Hopi Cristian,


inconscientemente, ta considera oracion como un
ocupacion
cu
no
ta compatibel cu tur e otro cosnan cu nan tin di haci: nan
no tin tempo. Tin di nan cu ta busca Dios pa medio di oracion, pero
hopi lihe nan ta perde animo, door cu nan no sa cu oracion ta bini
tambe
di Spirito Santo y no solamente di nan.
2727. Tambe nos mester enfrenta e hecho cu cierto actitud cu ta
origina for di mentalidad di e mundo di awendia aki por penetra den
nos bida si nos no ta vigilante. Por ehempel, tin cu ta di opinion cu 37
2500solamente ta berdad loke por verifica pa medio di rasonamento
y ciencia; sinembargo, oracion ta un misterio cu ta inunda tanto nos
bida consciente como nos bida inconsciente. Tin otro cu abiertamente
ta elogia produccion y ganashi; pues, ya cu oracion no ta productivo,
e no tin ningun balo. Tin otro tambe cu ta glorifica sensualidad
y comodidad como criterio pa loke ta berdad, bon y bunita; (mientras
cu oracion, ta amor di e Bunitesa absoluto(philocalia), ta
completamente concentra den Dios bibo y berdadero). Finalmente, tin
cu ta mira oracion como un huida for di e mundo aki reaccionando
asina contra activismo; (pero realmente oracion Cristian no ta ni un
huida pa realidad historico ni un divorcio di bida).
2728. Finalmente, nos lucha tin di enfrenta loke nos ta considera
fracaso den oracion: desanimacion durante periodo di indiferencia;
pena, pasobra nos tin propiedad grandi (Mc 10, 22) y nos no
a ofrece tur na Seor; desapunto, pasobra segun nos, nos boluntad no
a keda cumpli; orguyo herida, reforsa pa nos falta di dignidad como
pecado; nos resistencia contra e idea cu oracion ta un don gratis cu nos
no merece... Semper e conclusion ta mescos: ki beneficio tin den
resamento? Pa supera e obstaculonan ey nos mester lucha pa logra
humildad, confiansa y perseverancia.
II.

VIGILANCIA HUMILDE DI CURASON

Enfrentando dificultad den oracion

888

2729. Dificultad di custumber den oracion ta distraccion. E por afecta


palabra y su nificacion den oracion vocal; e por afecta mas
profundamente, Esun na kende nos ta resa, den oracion vocal
(liturgico of personal), den meditacion y oracion contemplativo.
2711Si dicidi pa cuminsa combati e distraccionnan ta igual na cay den nan
trampa, mientras tur loke ta necesario ta pa bolbe cerca nos curason:
ya cu un distraccion ta bisa nos ta na kico nos ta mara y consenshi
humilde dilanti di Seor lo mester spierta nos amor preferencial pE
y guia nos na manera decisivo pa ofrecE nos curason pa purificacion.
Ta den esey e lucha ta sinta, escogencia na cua doo nos ta sirbi 16.
2730. Tumando esaki den terminologia positivo, e lucha contra
personalidad exigente y dominante ta rekeri vigilancia, curason
senciyo. Ora Hesus ta insisti riba vigilancia, semper e ta referi esey na 2659
Su mes, na su binimento riba delaster dia y riba tur dia: awe.
E bruidegom ta bini meyanochi; e luz cu no mester paga ta esun di fe:
Bo di mi curason ta repitie Busca mi Cara (Sal 27, 8).
2731. Un otro dificultad, specialmente pa esnan cu sinceramente kier
resa, ta secura. Indiferencia (pues e secura aki) ta forma parti
di oracion contemplativo ora e curason ta separa di Dios, sin ningun
interes den pensamento, recuerdo of sintimento, ni pa esun spiritual.
Esaki ta e momento di pleno fe cu ta pega fielmente na Hesus den
Su agonia y den Su graf. Si un pipita di trigo no cay na suela y muri,
e ta keda su so; pero si e muri, e ta produci hopi fruta (Hu 12, 24).
Si indiferencia (secura) ta debi na falta di rais, pasobra e palabra
a cay riba tereno di baranca, e lucha ta rekeri conversion 17.
1426
Enfrentando tentacion den oracion
2732. E tentacion di mas comun y na mes momento esun mas scondi
ta falta di fe. Esaki ta expresa su mes mas den nos preferencianan 2609, 2089
actual cu si nos declara formalmente di no ta creyente. Ora nos
cuminsa resa, mil labor of preocupacion cu supuestamente ta di
urgencia ta competi pa prioridad; atrobe, e ta e momento di berdad pa
curason: kico ta su berdadero amor? Tin biaha nos ta acudi na Seor
2092
16

Cf Mt 6, 21. 24
17
Cf Lc 8, 6. 13
2074

889

como ultimo refugio, pero nos ta kere berdaderamente cu E ta esaki?


Tin biaha nos ta considera Seor como un aliado, pero nos curason ta
keda arogante. En todo caso, nos falta di fe ta revela cu ainda nos no
ta tuma parti den naturalesa di un curason humilde: Sin Mi, boso no
por haci nada (Hu 15, 5).
2733. Un otro tentacion, pa cual arogancia ta habri porta, ta acedia
(falta di animo). Pa escritor spiritual esaki ta nifica un forma 2094
di depresion debi na custumber ascetico sin disciplina, vigilancia
cu ta mengua, curason indiferente. En berdad spirito ta dispuesto,
ma carni ta debil (Mt 26, 41). Mas grandi e haltura, mas duro e caida.
Pa doloroso cu desanimacion por ta, e ta contrario na arogancia. 2559
Esnan humilde no ta keda asombra pa motibo di nan pena; e ta pone
nan confia mas, pa wanta duro den consistencia.
III.

CONFIANSA COMO YIU

2734. Ta test confiansa di yiu den tribulacion 18. Dificultad principal


2629ta encera oracion di pidimento, sea ta pa bo mes of pa otro pa medio
di intercesion. Tin hende te hasta ta stop di resa pasobra nan ta kere
cu no ta scucha nan peticion. Aki mester haci dos pregunta: Di con nos
ta kere cu no ta scucha nos peticion? Den ki forma ta scucha nos
oracion y e ta eficaz?
Di con nos ta keha cu no ta scucha nos?
2735. Na prome luga e asunto aki mester duna nos asombro: ora nos
alaba Dios of yamE danki pa su bondad en general, nos no mester
ta particularmente preocupa cu nos oracion ta aceptabel of no pE.
Di otro banda, nos ta exigi pa mira resultado di nos peticionnan. Kico
2779ta imagen di Dios cu ta motiva nos pa resa: un instrumento pa uza
of e Tata di nos Seor Hesucristo?
2736. Nos ta convenci cu nos no sa ta con nos mester resa
8, 26)? Nos ta pidi Dios pa loke ta bon pa nos? Nos Tata
sa kico nos tin mester, prome cu nos pidiE 19, pero e ta warda riba

2559(Rm
1730
18
19

Cf Rm 5, 3-5
Cf Mt 6, 8

890

nos peticion ya cu dignidad di Su yiunan ta sinta den nan libertad.


Nos mester resa anto, cu Su Spirito di libertad, pa berdaderamente
por compronde ta kico E kier20.
2737. Bo ta pidi sin haya, pasobra bo ta pidi algo robes, pa malgaste
na bo pasionnan (Hac 4, 3)21. Si nos pidi cu curason dividi, nos ta
hende cu ta comete adulterio22 y Dios no por contesta nos, pasobra E
ta desea nos bienestar, nos bida. Boso ta kere cu ta por nada Scritura
ta bisa: Dios kier e spirito cu El a pone den nos pE so? (Hac 4, 5).
Nos Dios ta jaloers pa nos ta seal di ki berdadero
su amor ta. Si nos drenta den anhelo di Su Spirito, E lo scucha nos:
No sea aflihi si bo no ricibi mesora for di Dios locual bo a pidiE;
pasobra e ta desea di haci algo te hasta mas grandi pa bo, mientras
bo ta colga na djE den oracion 23. Ta boluntad di Dios cu ta den oracion
nos ta eherce nos deseo, cu nos lo por ricibi loke E ta dispuesto
pa duna nos24.

Den ki sentido nos oracion ta eficaz?


2738. Revelacion di oracion den economia di salbacion ta sia nos
cu fe ta basa riba funcion di Dios den historia. Ta lanta nos confiansa 2568
como yiu pa medio di Su obra supremo: Pasion y Resureccion
di Su Yiu Homber. Oracion Cristian ta cooperacion cu Su providencia,
307
Su plan di amor pa ser humano.
2739. Segun San Pablo, e confiansa aki ta prufia y cu balentia25,
basa riba oracion di Spirito den nos y riba amor fiel di Tata cu a duna 2778
nos Su unico Yiu26. Transformacion di curason cu ta resa ta e prome
contesta riba nos peticion.

20

Cf Rm 8, 27
Cf tur contexto: Hac 4, 1-10; 1, 5-8; 5, 16
22
Cf Hac 4, 4
23
EVAGRIUS PONTICUS, De oratione, 34: PG 79, 1173
24
SAN AGUSTIN, Epistulae, 130, 8, 17: PL 33, 500
25
Cf Rm 10, 12-13
26
Cf Rm 8, 26-39
21

891

2740. Oracion di Hesus ta haci di oracion Cristian un peticion eficaz.


E ta su modelo, E ta resa den nos y cu nos. Considerando cu curason
di Yiu ta rondia solamente loke ta agrada Tata, ta con anto oracion
di yiu adoptivo por ta dirigi riba don en bes di riba e Dunado?

2604

2741. Tambe Hesus ta resa pa nos na nos luga y na nos nomber.


A pone tur nos peticionnan hunto, den solamente un biaha pa nos tur, 2606
den Su yamada na E Cruz y scucha pa Tata den Resureccion di Hesus.
Ta pesey nunca e ta caba di intercede pa nos cerca Tata 27. Si nos
oracion, den forma dicidido, ta uni cu esun di Hesus, den confiansa 2614
y cu curashi como yiu, nos lo haya tur loke nos pidi na Su nomber,
te hasta mas cu cualkier cos particular: Spirito Santo mes, cu ta
contene tur don.
IV.

PERSEVERANDO DEN AMOR

2742. Resa constantemente (1 Ts 5, 17), tur ora y pa tur cos,


danki na nomber di Seor Hesucristo na Dios Tata
(Ef 5, 20), San Pablo ta aadi: Resa y pidi Dios su yudansa semper
y na tur ocacion, guia pa Spirito Santo. Den esey keda alerta y resa cu
perseverancia, suplicando pa henter e pueblo santo (Ef 6, 18).
Pasobra no a exigi di nos pa traha, pa tene vigilia y pa yuna
constantemente, pero ta skirbi cu nos mester resa sin stop 28. E fervor
incansabel aki solamente por origina for di amor. Contra nos
cansancio y flohera, e lucha di oracion primordialmente ta consisti
162di amor humilde, fiel y perseverante. E amor aki ta habri nos curason
pa tres hecho di fe encuanto oracion cu ta iluminoso y cu ta duna bida:

2098yamando

2743. Semper ta posibel pa resa: ora di Cristian ta esun di Cristo


resucita cu ta semper cu nos (Mt 28, 20) sin importa ki tempestad
por bini29. Nos ora ta den man di Dios:

27

Cf Hb 5, 7; 7, 25; 9, 24
EVAGRIUS PONTICUS, Capita practica ad Anatolium, 49:
PG 40, 1245 C
29
Cf Lc 8, 24
28

892
Ta posibel pa ofrece oracion ferviente, te hasta ora ta cana den publico
of ta cana solitario, of sinta den bo tienda... ora ta cumpra of ta bende...
of te hasta ora ta cushina30.

2744. Oracion ta un necesidad vital. Prueba di lo contrario no ta


menos convincente: si nos no laga Spirito guia nos, nos ta cay bek den
sclavitud di pica31. Con Spirito Santo por ta nos bida si nos curason ta
leu for di djE?
Nada ta iguala oracion; pasobra loke ta imposibel, e ta haci posibel,
loke ta dificil e ta laga bira facil... Pasobra ta imposibel,
completamente imposibel, pa e persona cu ta resa cu fervor y cu ta
invoca Dios sin stop haci pica32.
Esnan cu ta resa sigur ta salba; esnan cu no ta resa sigur ta perdi 33.

2745. Oracion y bida Cristian ta inseparabel, pasobra nan ta concerni


mesun renunciacion, procedente di amor; mesun conformidad di yiu
y di amor cu plan di amor di Tata; mesun union transformante den
Spirito Santo cu ta haci nos mas y mas conforme na Cristo Hesus;
mesun amor pa henter humanidad, amor cu cual Hesus ta stima nos. 2660
Loke boso pidi Tata na mi nomber, E ta duna boso. Esaki anto ta loke
Mi ta manda boso haci: stima otro (Hu 15, 16-17).
Esun cu ta resa sin para ta esun cu ta uni oracion cu obra y ta uni
bon obra cu oracion. Ta solamente asina nos por considera principio
di resamento sin para, como realisabel34.

ARTICULO 3.

ORACION DI ORA DI HESUS

2746. Tempo cu Su ora a yega, Hesus a resa na Su Tata 35.


Su oracion, esun di mas largo publica den Evangelio, ta encera henter
economia di creacion y salbacion, como tambe Su morto
y Resureccion. Oracion di Ora di Hesus semper ta keda di djE, mescos
30

SAN HUAN CRISOSTOMO, Eclogae de oratione, 2: PG 63, 585 A


31
Cf Gal 5, 16-25
32
SAN HUAN CRISOSTOMO, Sermones de Anna, 4, 5: PG 54, 666
33
SAN ALFONSO LIGUORI, Del gran mezzo della preghiera
34
ORIGEN, De oratione, 12: PG 11, 452 C
35
Cf Hu 17

1085

893

cu su Morto un biaha solamente pa nos tur ta keda pa semper


presente den liturgia di Iglesia.
2747. Corectamente tradicion Cristian ta yama e oracion aki oracion
sacerdotal di Hesus. E ta oracion di nos gran sacerdote, inseparabel
for di su sacrificio, for di su paso (Pasco Grandi) pa Tata na kende
e ta completamente consagra36.
2748. Den e oracion Pascual y sacrificia aki, tur cos ta recapitula den
Cristo37: Dios y e mundo; E Palabra y e carni; bida eterno
y tempo; e amor cu ta entrega su mes y e pica cu ta traicione;
e discipelnan presente y esnan cu lo kere den djE pa medio di nan
palabra; humiliacion y gloria. E ta oracion di unidad.
2749. Hesus a cumpli completamente cu trabou di Tata; su oracion,
mescos cu Su sacrificio, ta dura te na fin di tempo. E oracion di e ora
aki ta yena e temponan final y ta hiba nan na pleno perfeccion. Hesus,
e Yiu na kende Dios a duna tur cos, a bolbe duna Su mes
completamente na Tata, mientras cu asina mes e ta manifesta Su mes
cu un libertad soberano38 pa medio di poder cu Tata a dunE riba tur
carni. E Yiu, cu a haci su mes Sirbido, ta Seor, e Pantocrator (Seor
2616di Universo). Nos gran sacerdote cu ta resa pa nos tambe ta Esun
cu ta resa den nos y Dios cu ta scucha nos oracion.
2750. Door di drenta na nomber Santo di Seor Hesus, nos por acepta,
for di paden, e oracion cu E ta sia nos: Nos Tata! Su oracion
sacerdotal ta inspira, di paden, e peticionnan grandi di oracion
39
2815di Seor: atencion pa Nomber di Tata , fervor pasiona pa su Reino
40
(Gloria) , e cumplimento cu boluntad di Tata, cu Su plan
di salbacion41 y proteccion contra maldad42.

36

Cf Hu 17, 11. 13. 19


Cf Ef 1, 10
38
Cf Hu 17, 11. 13. 19. 24
39
Cf Hu 17, 6. 11. 12. 26
40
Cf Hu 17, 1. 5. 10. 22. 23-26
41
Cf Hu 17, 2. 4. 6. 9. 11. 12. 24
42
Cf Hu 17, 15
37

518
820

894

2751. Finalmente, den e oracion aki Hesus ta revela y ta duna nos


43
240e conocemento, esun inseparabel, di Tata y Yiu , cu ta mesun
misterio di bida di oracion.
RESUMEN
2752. Oracion ta presumi un esfuerso, un lucha contra nos mes
y contra e engaonan di e Tentado. E lucha di oracion ta
inseparabel for di e esencial lucha spiritual pa actua
constantemente di acuerdo cu Spirito di Cristo: nos ta resa
manera cu nos ta hiba nos bida, pasobra nos ta biba manera
nos ta resa.
2753. Den lucha di oracion nos mester enfrenta concepto di oracion
eroneo, varios coriente di pensamento y nos mes experiencia
cu fracaso. Nos mester responde cu humildad, confiansa
y perseverancia na tentacion cu ta tira duda riba balo of te
hasta riba posibilidad di oracion.
2754. E mayor dificultadnan ora ta resa ta distraccion y indiferencia.
Por haya curacion den fe, convertimento y vigilancia
di curason.
2755. Frecuentemente tin dos tentacion cu ta menasa oracion: falta
di fe y acedia, un forma di depresion, cu ta origina for
di un custumber ascetico sin disciplina cu ta conduci na
desanimacion.
2756. Confiansa di yiu ta poni na prueba ora nos ta sinti cu no tur ora
ta scucha nos oracion. Evangelio ta pidi nos pa puntra nos mes
encuanto e conformidad entre nos oracion y deseo di Spirito.
2757. Resa constantemente (1 Tes 5, 17). Semper ta posibel pa resa.
Te hasta esey ta un necesidad vital. Oracion y bida Cristian ta
inseparabel.

43

Cf Hu 17, 3. 6-10. 25

895

2758. Oracion di Ora di Hesus, corectamente yama oracion


sacerdotal44, ta resumi completo economia di creacion
y salbacion. E ta cumpli cu peticion grandi di Nos Tata.

44

Cf Hu 17

896

SECCION DOS
ORACION DI SEOR
NOS TATA
2759. Hesus tabata resando na un cierto sitio y ora El a caba,
un di Su discipelnan a bisE, Seor, sia nos resa, mescos cu Huan
a sia su discipelnan (Lc 11, 1). Como contesta riba e peticion aki
Seor ta confia Su discipelnan y Su Iglesia e oracion Cristian
fundamental. San Lucas ta presenta un texto cortico di cinco peticion 1,
mientras San Mateo ta ofrece un version mas desaroya (di shete
peticion)2. Tradicion liturgico di Iglesia a mantene texto di San Mateo:
Nos Tata cu ta na shelo,
Bo nomber sea santifica.
Laga Bo reino bini na nos.
Bo boluntad sea haci na tera como na shelo.
Duna nos awe nos pan di cada dia,
pordona nos nos debe,
mescos cu nos ta pordona nos debedornan,
no laga nos cay den tentacion,
ma libra nos di malo.

2760. For di hopi tempran custumber liturgico a conclui Oracion


Seor cu un doxologia. Den e Didache (documento antiguo
Cristian), nos por lesa: Pasobra ta di Bo e Reino ta, tur poder y gloria
den eternidad3. E Statutonan Apostolico a agrega na comienso:
e reino4 y esaki ta e formula cu a mantene te awe den oracion
eucumenico. Tradicion Bizantino ta agrega despues di un gloria
e palabranan Tata, Yiu y Spirito Santo. Misal Romano ta desaroya
e ultimo peticion (Embolismo: libra nos di tur malo) 5 den
2854perspectiva explicito di sperando riba nos speransa bendiciona
2855di

Cf Lc 11, 2-4
Cf Mt 6, 9-13
3
Didache 8, 2: SCh 248, 174
4
Constitucion Apostolico,7 ,24, 1
5
Misal Romano, Agregacion na Oracion di Seor
2

897

(Tt 2, 13) y di dos binimento di nos Seor Hesucristo. Despues


ta bini e aclamacion di e asamblea, of e ripiticion di e doxologia
for di Statuto Apostolico.
ARTICULO 1.

RESUMEN DI EVANGELIO COMPLETO

2761. Oracion di Seor ta berdaderamente un resumen di henter


e Evangelio6. Ya cu Seor... despues di a entrega e oracion, a bisa na
otro ocasion, Pidi y lo bo haya (Lc 11, 9) y ya cu tur hende
tin peticion cu ta mara na su circunstancianan, ta resa prome e oracion
(di Seor), cu semper ta keda e oracion fundamental 7.
I.

CENTRAL DEN SCRITURA

2762. Despues di a mustra con e salmonan ta, e principal alimento


di oracion Cristian y con nan ta core pareu den peticion di e Nos Tata,
San Agustin ta conclui:
Si bo repasa tur e palabranan di e oracionnan santo (den Scritura),
mi no ta kere cu lo bo haya nada den nan cu no ta encera y inclui
den Oracion di Seor8.

2763. Tur e Scrituranan (e Ley, e Profetanan y e Salmonan) a keda


realisa den Cristo9. E Evangelio ta e Bon Noticia aki. San Mateo 102
a traha un resumen di su prome proclamacion den Predicashi riba
Sero10. Oracion na nos Tata ta para central den e proclamacion aki.
Ta den e contexto aki, ta ilumina cada peticion concedi na nos door
di Seor:
E oracion di Seor ta e oracion di mas perfecto cu ta existi... Den dje
no solamente nos ta pidi tur cos cu debidamente nos por desea, pero 2541
tambe den secuencia cu nos ta desea nan. E oracion aki no
solamente ta sia nos pidi pa cos, pero tambe den ki

TERTULIANO, De oratione, 1 y 10
Ibid., 10
8
SAN AGUSTIN, Epistulae, 130, 12, 22: PL 33, 503
9
Cf Lc 24, 44
10
Cf Mt 5-7
7

898
orden nos mester desea nan pa asina haya guia y pa
forma nos bida interior11.

2764. E Predicashi riba Sero ta siansa pa bida, e Nos Tata ta un


pero den tur dos, Spirito di Seor ta duna forma nobo na nos
deseonan, e movecionnan di paden cu ta anima nos bida. Hesus ta sia
1969nos e bida nobo aki pa medio di Su palabranan; E ta sia nos pa pidi
pe den nos oracion. Rectitud di nos bida den djE, ta depende
di rectitud di nos oracion.
1965oracion;

II.

ORACION DI SEOR

2765. Expresion tradicional Oracion di Seor (Oratio Dominica)


ta nifica cu a ricibi y a sia e oracion na Nos Tata for di Seor Hesus.
2701E oracion cu nos a haya di Hesus ta berdaderamente unico: e ta
di Seor. Di un banda, den e palabranan di e oracion aki e unico Yiu
ta duna nos e palabranan cu Dios Tata a dunE 12: E ta doo di nos
oracion. Di otro banda, como Palabra encarna, E conoce, pa medio
di Su curason humano, e necesidadnan di Su rumannan homber
y muhe y E ta revela nan na nos: E ta e modelo di nos oracion.
2766. Pero Hesus no ta duna nos un formula pa nos ripiti
mecanicamente13. Mescos cu den tur oracion vocal, ta mediante
Palabra di Dios Spirito Santo ta sia yiu di Dios con pa resa na
su Tata. No solamente Hesus ta duna nos e palabranan di nos oracion
di yiu; na mes momento e ta duna nos e Spirito pa medio di Ken
e palabranan ey ta bira den nos spirito y bida (Hu 6, 63). Mas ainda,
prueba y posibilidad di nos oracion di yiu ta cu Tata a manda Spirito
di su Yiu den nos curason, bisando, Abba! Tata! (Gal 4, 6). Ya cu
nos oracion ta presenta nos deseonan dilanti di Dios, atrobe ta e Tata,
Esun cu ta samina curason di hende, cu sa ta kico ta intencion
di Spirito, pasobra Spirito ta intercede pa santo segun boluntad
di Dios (Rm 8, 27). E oracion na Nos Tata ta hinca den mision
690misterioso di Yiu y di Spirito.
III.

11

ORACION DI IGLESIA

SAN THOMAS AQUINO, Summa theologiae, II-II, 83, 9


Cf Hu 17, 7
13
Cf Ma 6, 7; 1 Rey 18, 26-29
12

899

2767. For di principio Iglesia a ricibi y a biba e don individibel aki di


palabra di Seor y e don di Spirito Santo cu ta duna bida na
e palabranan aki den curason di creyente. E prome comunidadnan
a resa e Oracion di Seor tres biaha pa dia 14, na luga di e Diesocho
Bendicionnan cu tabata usual den debocion Hudiu.
2768. Segun Tradicion apostolico, Oracion di Seor tin su rais
esencialmente den oracion liturgico:
Seor ta sia nos pa resa hunto pa tur nos rumannan. Pues E no a bisa
mi Tata cu ta na shelo, pero nos Tata, ofreciendo peticion
pa Curpa di Iglesia en general15.

Den tur tradicion liturgico, Oracion di Seor ta un parti integral


di e oranan fiha pa haci oracion mas importante di Ministerio Divino.
Den e tres sacramentonan di inicio di consagracion
Cristian,
su caracter eclesiastico ta specialmente evidente:
2769. Den Bautismo y Confirmacion, e entrega (traditio) di Oracion
di Seor ta nifica nacemento nobo den bida divino. Ya cu oracion 1243
Cristian ta nos dialogo cu Dios uzando Dios Su mesun palabra, esnan
cu ta nace di nobo... pa medio di palabra bibo y eterno di Dios
(1 P 1, 23) ta sia invoca na Tata mediante un Palabra cu semper E ta
scucha. Di awo padilanti nan por haci esey, pasobra e seyo di uncion
(huntamento) di Spirito Santo ta keda marca, sin por kita nunca mas,
riba nan curason, horea, lip, realmente riba henter nan existencia como
yiu di Dios. Ta pa e motibo aki mayoria di e comentarionan patristico
(di tata di Iglesia) ta dirigi na catacumeno y neofito. Ora Iglesia ta resa
Oracion di Seor, semper ta e pueblo consistiendo di esnan recien
naci ta resa y haya misericordia16.
2770. Den Liturgia Eucaristico, Oracion di Seor, ta presenta como
oracion di henter Iglesia y ey e ta revela su pleno nificacion y eficacia. 1350
Posiciona entre e anaphora (oracion Eucaristico) y Comunion,
Oracion di Seor ta di un banda e resumen di tur peticion y intercesion
14

Cf Didache, 8, 3
SAN HUAN CRISOSTOMO, Homiliae in Matthaeum, 19, 4: PG 57, 278D
16
Cf 1 P 2, 1-10
15

900

expresa den segmento di e epiclesis (invocacion di Spirito Santo) y,


di otro banda, e ta bati na porta di Bankete di Reino cu comunion
sacramental ta bay anticipa.
2771. Den Eucaristia, Oracion di Seor ta revela tambe caracter
di su peticionnan. E ta oracion apropia di e ora final,
e ora di salbacion cu a cuminsa cu dramamento di Spirito Santo
y lo keda cumpli cu regreso di Seor. E peticionnan dirigi na nos
Tata, contrario na e oracionnan di Testament Bieu, ta depende
di e misterio di salbacion cu ya a keda cumpli, di un bes pa tur,
den Cristo crucifica y resucita.

1403escatologico

2772. For di e fe firme aki ta sali e speransa cu ta sostene cada un di


shete peticionnan, cu ta expresa e kehonan di e era presente, e tempo
aki di pasenshi y speransa durante cual ainda no ta conoci ta kico nos
lo ta (1 Hu 3, 2)17. Eucaristia y Oracion di Seor ansiosamente
ta busca regreso di Seor: te ora E bolbe (1 Co 11, 26).

1820e

RESUMEN
2773. Como contesta riba peticion di su discipelnan (Seor, sia nos
resa: Lc 11, 1), Hesus ta confia nan cu e oracion Cristian
fundamental: e Nos Tata.
2774. Oracion di Seor berdaderamente ta resumen di henter
Evangelio18, e oracion di mas perfecto 19. E ta curason
di Scritura.
2775. Ta yame Oracion di Seor pasobra e ta yega na nos di Seor
Hesus, e doo y modelo di nos oracion.
2776. Oracion di Seor ta e oracion mas esencial di Iglesia. E ta forma
un parti integral di e oracionnan fiho mas grandi di Ministerio
Divino y di e sacramentonan di iniciacion Cristian: Bautismo,
Confirmacion y Eucaristia. Siendo integra den Eucaristia,
17

Cf Col 3, 4
TERTULIANO, De oratione, 1: PL 1, 1251-1255
19
SAN TOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, II-II, 83, 9
18

901

e ta revela e caracter escatologico di su peticionnan, sperando


riba Seor, te ora E bolbe (1 Co 11, 26).

902

ARTICULO 2.
I.

NOS TATA CU TA NA SHELO

ACERCE CU TUR CONFIANSA

2777. Den Liturgia Romano ta invita asamblea Eucaristico pa resa


na nos Tata celestial cu fervor di un yiu; e liturgianan di Oriente
ta desaroya y uza expresion similar: Tribi den pleno confiansa,
Haci nos merecedo di.... For di mata na candela a sali un bos
cu a bisa Moises: No yega cerca; kita bo sapato for di bo pia, pasobra
e luga caminda bo ta para ta tera sagrado (Ex 3, 5). Ta solamente
Hesus por crusa entrada di santidad divino, pasobra ora El a gana
purificacion pa pica (Hb 1, 3), El a hiba nos den presencia di Tata:
Ata mi aki, hunto cu e yiunan cu Dios a duna mi (Hb 2, 13):
Si nos tabata consciente di nos posicion como catibo nos lo a hundi
den tera y nos naturalesa terenal lo a disolve y bira tera, si autoridad
di nos Tata mes y Spirito di Su Yiu no a dirigi nos obligatoriamente
na e grito aki... Abba, Tata! (Rm 8, 15)... Ta con un hende mortal por
risca yama Dios como Tata, si no a anima su exsistencia di mas
270
profundo pa poder di ariba?20

2778. E poder aki di Spirito cu ta hiba nos na Oracion di Seor,


ta exprese den Liturgia di Oriente y di Occidente, pa medio
di e expresion bunita y tipicamente Cristian: parrhesia, simplesa 2828
sincero, confiansa di un yiu, siguridad glorioso, fervor humilde,
e sintimento sigur di ta berdaderamente stima 21.
II.

TATA!

2779. Prome cu nos haci nos mes doo di e prome aclamacion


di Oracion di Seor, humildemente nos mester purifica nos curason
di cierto imagen falso di e mundo aki. Humildad ta laga nos realisa
cu ningun hende conoce e Yiu fuera di E Tata y ningun hende conoce
E Tata fuera di e Yiu of esun na kende e Yiu ta scoge di revele, pues,
na mucha chikito (Mt 11, 25-27). Purificacion di nos curason tin di
haci cu imagen paternal y maternal, cu ta pertenece na nos historia 239
20
21

SAN PEDRO CRISOZOLOGO, Sermones, 71, 3: PL 52, 401 CD


Cf Ef 3, 12; Hb 3, 6; 4, 16; 10, 19; 1 Hu 2, 28; 3, 21; 5, 14

903

personal y cultural y cu ta influencia nos relacion cu Dios. Dios nos


Tata ta transcende tur categoria di mundo crea. Pa nos impone nos
propio ideanan riba dje of contra, lo ta igual na construi idolo pa adora
of basha abou. Resa na Tata ta nifica, drenta den
Su misterio manera E ta y manera e Yiu a revelE na nos.
Nunca a revela expresion Dios Tata na ningun hende. Ora Moises mes
a puntra Dios ta kende E ta, el a tende un otro nomber. Nomber di Tata
a keda revela na nos den su Yiu, ya cu e nomber Yiu ta implica
e nomber nobo Tata22.

2780. Nos por invoca Dios como Tata pasobra E ta revela na nos pa
di su Yiu cu a bira hende y pasobra nos a sia conocE pa
medio di Su Spirito. E relacion personal di e Yiu pa cu e Tata 23 ta algo
cu hende no por capta y cu ni poder angelical por mira ni di leu.
Y asina mes, Spirito di e Yiu ta ofrece nos un participacion den
e mesun relacion ey pa nos cu ta kere cu Hesus ta e Cristo y cu nos
a nace di Dios24.

240medio

2781. Ora nos resa na Tata, nos ta den comunion cu nE y cu Su Yiu,


25
. E ora ey nos ta conocE y reconocE cu un sentido
di maraviya eternamente nobo. E prome frase di e Nos Tata ta mas
bien un bendicion di adoracion, cu e ta un suplica. Pasobra ta un gloria
na Dios cu nos por reconocE como Tata, e Dios berdadero. Nos ta
yamE danki pa a revela Su nomber na nos, pa e don di por kere esey
y pa e hecho cu Su Presencia ta biba den nos.

2665Hesucristo

2782. Nos por adora Tata, pasobra El a laga nos nace di nobo den Su
door di adopta nos como Su yiunan den Su unico Yiu: pa medio
di Bautismo, E ta incorpora nos den Curpa di Su Cristo; door
di huntamento di su Spirito cu ta core for di cabes te na tur e otro
partinan di e curpa, E ta haci di nos otro cristonan:

1267bida

22

TERTULIANO, De oratione, 3: PL 1, 1155


Cf Hu 1, 1
24
Cf 1 Hu 5, 1
25
Cf 1 Hu 1, 3
23

904
En berdad Dios, cu a predestina nos como su yiunan adoptivo,
a conforma nos na e Curpa glorioso di Cristo. Asina anto esnan cu bira
participante den Cristo corectamente lo yama nan cristonan 26.
E hende nobo, renaci y rehabilita den su Dios pa medio di gracia,
na prome luga ta bisa: Tata! pasobra awo el a cuminsa bira un yiu 27.

2783. Asina Oracion di Seor ta revela nos na nos mes na mesun


momento cu e ta revela Tata na nos28:
1701
Ay hende, bo no a tribi hisa bo cara na shelo, bo a baha bo wowo pa
tera y diripiente bo a ricibi gracia di Cristo: tur bo picanan a keda
pordona. Di un sirbiente malicioso bo a cambia den un bon yiu... Pues
fiha bo bista na Tata cu a crea bo mediante Bautismo, na Tata cu
a salba bo pa medio di Su Yiu y bisa: Nos Tata... Pero no exigi
ningun privilegio. E ta Tata, na un manera special, solamente di Cristo,
pero e ta Tata universal di nos tur, pasobra mientras cu El a engendra
solamente Cristo, El a crea nos. Anto bisa tambe pa medio di Su
gracia: Nos Tata, di manera cu bo por ta digno di ta Su yiu29.

2784. E don gratis di adopcion ta rekeri di nos parti, convertimento


continuo y bida nobo. Resa na nos Tata, mester desaroya den nos dos 1428
caracteristica fundamental:
Na prome luga, deseo y boluntad pa bira manera E: crea segun
Su imagen, ta rehabilita nos den Su semehansa pa medio di gracia; 1997
y nos mester responde na e gracia aki.
Nos mester corda... y sa cu ora nos yama Dios Nos Tata nos mester
comporta nos mes como yiu di Dios30.
Bo no por yama Dios di tur bondad bo Tata si bo ta mantene
un curason cruel y inhumano; pasobra e ora ey bo no tin e rastronan
di misericordia di Tata celestial den bo mas31.

26

SAN CERILIO DI HERUSALEM, Catis. Mist. 3, 1: PG 33, 1088 A


SAN CYPRIANO, De Dominica oratione, 9: PL 4, 525 A
28
Cf Concilio di Vaticano II, GS 22, 1
29
SAN AMBROSIO, De sacramentis, 5, 4, 19: PL 16: 450-451
30
SAN CYPRIANO, De Dominica oratione, 11: PL 4, 526 B
31
SAN HUAN CRISOSTOMO, De orat. Dom. 3: PG 51, 44
27

905
Continuamente nos mester fiha riba bunitesa di
y consecuentemente nos mester dorna nos propio alma32.

Tata

2785. Na di dos luga, un curason humilde y yen di confiansa cu ta


laga nos cambia y bira manera mucha (Mt 18, 3); pasobra ta na
2562mucha chikito e Tata a revela su mes (Mt 11, 25):
Ta un mirada na Dios y solamente na djE, un gran candela di amor.
Alma ta dirti y ta hundi den santo stimacion, ta papia cu Dios
cu ternura, cu devocion special manera ta cu su propio Tata33.
Nos Tata: e nomber aki ta lanta amor den nos... y e speransa di logra
haya loke nos ta pidi... Ta kico E lo no duna Su yiunan cu ta pidi,
considerando cu ya El a duna nan e don di ta Su yiunan?34

III.

NOS TATA

4432786.

Nos Tata ta referi na Dios. E adhetivo, cu nos ta uza, no ta


expresa posesion, pero un relacion completamente nobo cu Dios.

2787. Ora nos bisa nos Tata, nos ta reconoce primeramente cu tur
Su promesanan di amor anuncia pa e profetanan cu a keda cumpli den
782e Aliansa nobo y eterno den Cristo: nos a bira Su hendenan y di awo
padilanti El a bira nos Dios. E relacion nobo aki ta e don
completamente gratis di ta pertenece na otro: nos mester responde na
gracia y berdad duna na nos den Hesucristo cu amor y fielded
(Hu 1, 17).
2788. Ya cu Oracion di Seor ta un oracion di Su pueblo na fin
di tempo, e nos aki tambe ta expresa nos speransa firme den
promesa final di Dios: den Herusalem nobo E lo bisa e vencedor:
Ami lo ta su Dios y e lo ta Mi yiu (Rev 21, 7).
2789. Ora nos resa na nos Tata, nos ta papia personalmente cu Tata
di nos Seor Hesucristo. Haciendo esey nos no ta dividi e divinidad,
245ya cu e Tata ta su fuente y origen, pero mas bien nos ta reconoce
32

SAN GREGORIO DI NYSSA, De orat. Dom. 2: PG 44, 1148 B


SAN HUAN CASSIANO, Coll. 9, 18: PL 49, 788 C
34
SAN AGUSTIN, De serm. Dom. In monte 2, 4, 16; PL 34, 1276
33

253

906

cu e Yiu ta eternamente engendra pa medio di djE y e Spirito Santo


ta origina di djE. Nos no ta bruha e Personanan, ya cu nos ta admiti
cu nos comunion ta cu e Tata y Su Yiu, Hesucristo, den nan union
cu Spirito Santo. Santa Trinidad ta uno den naturalesa y individibel.
Ora nos resa na Tata, nos ta adorE y glorificE hunto cu Su Yiu
y Spirito Santo.
2790. Gramaticalmente, nos ta defini un realidad comun na mas cu
un persona. Tin solamente un Dios y E ta reconoci como Tata door di
esnan cu pa medio di nan fe den Su unico Yiu, ta renace for di djE pa
medio di awa y di Spirito36. Iglesia ta comunion nobo di Dios y hende.
Uni cu e unico Yiu, cu a bira e prome naci entre hopi ruman, e ta 787
den comunion cu e unico y mesun Tata den e unico y mesun Spirito
Santo37. Resando nos Tata, tur esnan batisa ta resa denter di
e comunion aki: E comunidad di esnan cu tabata di opinion cu hunto
nan tabata un curason y un alma (Ech 4, 32).
2791. Pa e motibo aki, a pesar di division entre Cristian, e oracion aki
na nos Tata ta keda nos patrimonio comun y un apelacion urgente 821
riba tur esnan batisa. Den comunion pa medio di fe den Cristo y pa
medio di Bautismo, nan mester participa den oracion di Hesus pa
unidad di Su discipelnan38.
2792. Finalmente, si nos resa na Nos Tata cu sinceridad, nos ta laga
individualismo atras, pasobra e amor cu nos ta ricibi ta libra nos di
dje. E nos na principio di Oracion di Seor, mescos cu e nos di
e ultimo cuater peticionnan, no ta exclui ningun hende. Si nos kier
papia sinceramente39, nos division y antagonismo mester keda venci.
2793. Esnan batisa no por resa na nos Tata sin trece Su dilanti tur
esnan pa kende El a entrega su Yiu stima. Amor di Dios no tin limite, 604
nos oracion tampoco mester tin40. Resamento di nos Tata ta habri pa
nos dimension di Su amor revela den Cristo: resa cu y pa tur cu ainda
36

Cf 1 Hu 5, 1; Hu 3, 5
Cf Ef 4, 4-6
38
Cf Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 8, 22
39
Cf Mt 5, 23-24; 6, 14-15
40
Cf Concilio di Vaticano II, Nostra aetate, 5
37

907

no conocE, pa Cristo por trece tur e yiunan di Dios hunto den


union41. E cuido di Dios pa tur hende y pa henter creacion a inspira
tur esnan cu ta grandi den oracion; e mester extende nos oracion te na
e pleno limite di amor ki ora cu nos tribi bisa nos Tata.
IV. CU TA NA SHELO
2794. E expresion biblico aki no ta nifica un luga (espacio), pero un
di ta; e no ta nifica cu Dios ta leu, sino mahestuoso. Nos Tata
no ta na un otro sitio. E ta transcende tur cos cu nos por imagina nos
mes di Su santidad. Ta precisamente pasobra E ta tres biaha santo,
cu e ta asina cerca di curason humilde y penitente.

326manera

Nos Tata cu ta na shelo comprendi corectamente ta nifica cu Dios


ta den curason di esnan husto, mescos cu E ta den Su tempel santo.
Na mes momento esey ta nifica cu esnan cu ta resa mester roga pa
Esun na kende nan ta resa, biba den nan42.
Shelo tambe por ta esnan cu ta refleha imagen di mundo celestial
y den kende Dios ta biba y ta permanece43.

2795. E simbolo di shelo ta referi nos di nobo na misterio di Aliansa


cu nos ta biba aden ora nos ta resa na nos Tata. E ta den shelo, su
residencia; e cas di Tata ta nos patria. Ta pica a manda nos den exilo
44
1024for di e patria di Aliansa , pero conversion di curason ta haci posibel
pa nos regresa cerca Tata, regresa den shelo 45. Pues den Cristo, shelo
y tera a reconcilia46, pasobra ta solamente e Yiu a baha for di shelo
y ta haci posibel pa nos subi bay ey cu nE, pa medio di Su Cruz,
Resureccion y Ascension47.
2796. Ora Iglesia ta resa nos Tata cu ta na shelo, e ta profesa cu nos
1003ta Pueblo di Dios, cu ya caba ta sinta hunto cu nE den luga celestial
den Cristo Hesus (Ef 2, 6) y scondi cu Cristo den Dios (Col 3, 3),
41

Cf Hu 11, 52
SAN AGUSTIN, De serm. Dom. in monte, 2, 5, 18; PL 34, 1277
43
SAN CERILIO DI HERUSALEM, Catis. Mist. 5, 11: PG 33, 1117
44
Cf Gen 3
45
Cf Yer 3, 19-4, 1a; Lc 15, 18. 21
46
Cf Is 45, 8; Sal 85, 12
47
Cf Hu 3, 13; 12, 32; 14, 2-3; 16, 28; 20, 17; Ef 4, 9-10; Hb 1, 3; 2, 13
42

908

sinembargo na mes momento, akibou en berdad nos ta suspira


y anhela pa proteccion di cas celestial (2 Co 5, 2)48.
Cristiannan ta den carni, pero nan no ta biba di acuerdo cu carni.
Nan ta hiba nan bida na tera, pero nan ta ciudadano di shelo.49

RESUMEN
2797. Confiansa humilde y fiel, garantia humilde y alegre ta
caracteristica apropia pa esun cu ta resa Nos Tata.
2798. Nos por invoca Dios como Tata pasobra Yiu di Dios cu a bira
hende, a revelE na nos. Den e Yiu aki, pa medio di Bautismo,
nos ta incorpora y adopta como yiu di Dios.
2799. Oracion di Seor ta trece nos den comunion cu Tata y Su Yiu,
Hesucristo. Na mes momento e ta revela nos na nos mes 50.
2800. Resamento na nos Tata lo mester por desaroya den nos
e boluntad pa bira manera E y lo mester por promove den nos
un curason humilde y yen di fe.
2801. Ora nos bisa Nos Tata, nos ta invoca Aliansa nobo den
Hesucristo, comunion cu Santo Trinidad y amor divino cu ta
plama door di Iglesia y ta abarca henter mundo.
2802. Cu ta den shelo no ta referi na un luga, pero na mahestad di
Dios y Su presencia den curason di esnan husto. Shelo,
e residencia di Tata, ta e berdadero patria cu nos kier alcansa
y ta e luga cu, ya caba, nos ta pertenece na dje.
ARTICULO 3.

E SHETE PETICIONNAN

2803. Despues di a pone nos den presencia di Dios, nos Tata pa


adorE. stimE y bendicionE, Spirito di yiu ta laga surgi di nos
2627
48

Cf Fil 3, 20; Hb 13, 14


Ad Diognetum, 5, 8-9
50
Cf Concilio di Vaticano II, GS 22, 1
49

909

curason shete peticion, shete bendicion. E tres promenan mas teologal


ta atrae nos na Gloria di Tata, e cuatro ultimonan, como caminda pa
yega nE, nan ta ofrece nos miseria na su Gracia. Abismo cu ta yama
abismo (Sal 42, 8).
2804. E prome grupo di peticion ta hiba nos na djE, pE: bo Nomber,
bo Reino, bo Boluntad! Propio di amor ta pensa prome riba Esun cu
nos ta stima. Den cada un di e tres peticionnan aki, nos no ta menciona
nos mes, sino cu loke ta move nos ta e deseo ardiente, e ansha
di e Yiu stima, pa Gloria di su Tata 51: Sea sanctifica bini
haci: e tres suplicanan aki ya hende a scucha den Sacrificio di
Cristo Salbador pero awo nan ta orienta den speransa di su
cumplimento final mientras cu ainda Dios no ta tur cos den tur
hende52.
2805. E di dos grupo di peticion ta desenvolve den movemento
di cierto epiclesis eucaristico: nan ta ofrenda di nos speransa y ta atrae
1105mirada di Tata di misericordia. E ta brota di nos y e ta afecta nos,
den e mundo aki: duna nos pordona nos no bandona nos
libra nos. E di cuatro y di cinco peticion ta referi na nos bida como
tal, sea pa alimente, sea pa sane di pica; e dos ultimonan ta referi na
nos lucha pa victoria di Bida, e lucha mes di oracion.
2806. Pa medio di e tres prome peticionnan nos ta keda afirma den fe,
cu speransa y brasa pa caridad. Como criatura y pecado ainda,
nos mester pidi pa nos, un nos cu ta abarca mundo y historia, cu nos
ta ofrece na e amor sin midi di nos Dios. Pasobra nos Tata ta cumpli
su plan di salbacion pa nos y pa mundo henter pa medio di Nomber
di Cristo y di Reino di Spirito Santo.

2656-2658colma

2142-2159I.

BO NOMBER SEA SANTIFICA

2807. E palabra santifica aki nos mester comprende na prome luga,


no den su sentido causativo (solamente Dios ta santifica, haci santo)
sino principalmente den un sentido di aprecio y balor: reconoce
como santo, trata na un manera santo. Asina mescos cu den adoracion,
2097
51
52

Cf Lc 22, 14; 12, 50


Cf 1 Co 15, 28

910

e invocacion aki hende ta compronde tin biaha como alabansa


y un accion di gracia53. Pero Hesus ta sia nos cu e peticion ey ta algo
cu nos mester desea cu fervor y como un proyecto den cua nos ta
compromete Dios y hende na mes momento. Desde e prome peticion
na nos Tata, nos ta profundisa nos mes den misterio intimo
di su Divinidad y den drama di salbacion di nos humanidad. PidiE
cu su nomber sea santifica nos ta implica den diseo bondadoso cu el
a propone di antemano pa asina nos lo ta santo y sin mancha den
su presencia, den amor54.
2808. Den e momentonan decisivo di su Economia, Dios ta revela su
Nomber, pero e ta revele realisando su obra, E obra aki no ta realisa 203, 432
pa nos y den nos, sino den e midi riba cual su Nomber ta santifica pa
nos y den nos.
2809. Santidad di Dios ta hogar inaccesibel di su misterio eterno. Loke
ta keda manifesta di djE den creacion y den historia, Scritura ta yama
Gloria, e radiacion di su Mahestad 55. Creando hende segun su 293
imagen y semehansa (Gn 1, 26), Dios ta corone cu gloria
(Sal 6, 6), pero haciendo pica, hende ta keda priva di e Gloria
di Dios (Rm 3, 23). Den e tempo ey, Dios lo manifesta su santidad,
revelando y dunando su nomber, pa restitui na hende e imagen 705
di su Creador (Col 3, 10).
2810. Den e promesa haci na Abraham y den huramento cu ta
compae56, Dios ta compromete su mes sin revela su Nomber.
E ta cuminsa revele na Moises57 y e ta manifeste den wowo di henter
e pueblo salbando e di Egipcio: El a cubri su mes cu Gloria 58. Desde
e Aliansa di Sinai, e pueblo aki ta di dje y e mester ta un nacion
63
santo59 pasobra e Nomber di Dios ta biba den dje.
53

Cf Sal 111, 9; Lc 1, 49
Cf Ef 1, 9. 4
55
Cf Sal 8; Is 6, 3
56
Cf Hb 6, 13
57
Cf Ex 3, 14
58
Cf Ex 15, 1
59
O consagra, ta e mesun palabra den Hebreu, cf Ex 19, 5-6
54

911

2811. Apesar di Ley Santo cu ta dune y bolbe dune Dios Santo


(Lev 19, 2): Boso sea santo, pasobra ami, Seor, boso Dios ta santo
y maske Seor tabatin respet pa su Nomber y a haci uzo di pasenshi,
e pueblo a separa di Santo di Israel y a profana su Nomber entre 2143
e nacionnan60. Pesey e hustonan di Aliansa Bieu, pober cu a bolbe
for di exilio y profeta a sinti nan mes inflama di pasion pa su Nomber.
2812. Finalmente, Nomber di Dios Santo a keda revela y duna na nos,
den carni, den Hesus, como Salbador 61: revela pa loke E ta, pa su
62
434palabra y pa su Sacrificio . Esaki ta e nucleo di su oracion sacerdotal:
Tata santo, pa nan mi ta consagra mi mes, pa asina nan tambe ta
consagra den berdad (Hu 17, 19). Hesus ta manifesta na nos
e Nomber di Tata63 pasobra E mes ta santifica su Nomber 64. Ora Su
Pasco a pasa, Tata a dune e Nomber cu ta riba su nomber: Hesus ta
Seor pa gloria di Dios Tata (Fel 2, 9-11).
2813. Den awa di bautismo, nos a keda laba, santifica y hustifica na
Nomber di Seor Hesucristo y den Spirito di nos Dios (1 Co 6, 11).
2013Den transcurso di nos bida, nos Tata ta yama nos pa santidad
(1 Tes 4, 7) y como e ta bin di djE cu nos ta den Cristo Hesus, kende
el a haci Dios pa nos santificacion (1 Co 1, 30), su Gloria y nos
bida ta depende di e santificacion di su Nomber den nos
y pa medio di nos. Esey ta e urgencia di nos prome
peticion.
Ken lo por santifica Dios, ya cu ta E ta santifica. Inspirando nos
e palabranan aki Boso sea santo, pasobra ami ta santo (Lev 20, 26),
nos ta pidi cu, santifica pa bautismo, nos lo persevera den loke nos
a cuminsa bira y nos ta pidi esey tur dia, pasobra tur dia nos ta haci
pica y nos mester purifica nos mes pa un santificacion sin fin Pesey
nos ta recuri na oracion pa asina e santidad aki permanece den nos65.

60

Cf Hu 17, 6
Cf Mt 1, 21: Lc 1, 31
62
Cf Hu 8, 28; 17, 8; 17, 17-19
63
Cf Hu 17, 6
64
Cf Ex 20, 39; 36, 20-21
65
SAN CIPRIANO CARTAGO, De oratione dominica,12: PL 4,
526A-527 A
61

912
20452814. Inseparablemente

ta depende di nos bida y di nos oracion cu su


nomber ta santifica entre nacion:
Nos ta pidi Dios pa santifica su Nomber, pasobra E ta salba y santifica
henter creacion pa medio di santidad Ta trata di e Nomber cu ta
duna salbacion na e mundo perdi, pero nos ta pidi cu Nomber di Dios
sea santifica den nos pa nos bida.
Pasobra si nos ta biba bon, e nomber divino ta bendiciona, pero si nos
ta biba malo e ta blasfema, segun e palabranan di apostel: e nomber
di Dios, pa boso causa ta blasfema entre nacion (Rm 2, 24)66. Pesey
nos ta roga pa merece di tin den nos alma tanto santidad, manera
e nomber di nos Dios ta santo67.
Ora nos bisa bo Nomber sea santifica, nos ta pidi pa e ta santifica
den nos cu ta den dje, pero tambe den e otronan, kendenan ainda
ta spera gracia di Dios pa conforma nos na e precepto cu ta obliga nos
pa resa pa tur hende, tambe pa nos enemigonan. Ta pesey cu nos no
ta bisa explicitamente: Santifica sea bo Nomber den nos,
pasobra nos ta pidi cu lo ta asina den tur hende68.

2815. E peticion aki, cu ta contene tur otro, ta scucha danki na


oracion di Cristo, mescos cu e otro seisnan cu ta sigui. Oracion di Nos 2750
Tata ta nos oracion si nos hacie na Nomber di Hesus69. Hesus ta pidi
den su oracion sacerdotal: Tata Santo, cuida na bo Nomber esnan cu
Bo
a duna Mi (Hu 17, 11).
II.

LAGA BO REINO BINI NA NOS

2816. Den Testament Nobo, e palabra basileia nos por traducie


como realesa (nomber abstracto), reino (nomber concreto) of reinado
(di reina, nomber di accion). Reino di Dios ta nos dilanti. E ta yega
cerca den Palabra encarna, e ta anuncia pa medio di henter Evangelio,
e ta yega den morto y Resureccion di Cristo. Reino di Dios ta yegando

541
2632
560
1107

66

Cf Ex 36, 20-22
SAN PEDRO CRISOLOGO, Sermon, 71: PL 52, 402A
68
TERTULIANO, De oratione, 3
69
Cf Hu 14, 13; 15, 16; 16, 24. 26
67

913

desde Ultimo Cena y pa Eucaristia e ta memey di nos. Reino di Dios


lo yega den gloria ora Hesucristo ta debolbe na su Tata:
Incluso por ta cu Reino di Dios ta nifica Cristo den persona, kende nos
ta yama tur dia cu nos bos y di kende nos lo kier pura su binimento pa
nos wardamento. Como e ta nos Resureccion pasobra nos ta resucita
den dje, e por ta tambe Reino di Dios, pasobra den dje nos lo reina70.

2817. E peticion aki ta e Marana Tha, grito di Spirito y di Esposa:


Bini, Seor Hesus:
451, 2632,
Incluso aunke e oracion aki a manda nos pidi binimento di Reino, nos 671
lo mester a expresa e peticion aki, dirigiendo nos cu enfasis na e meta
di nos speransa. E almanan di martir, bou altar, ta invoca Seor cu
grito fuerte: Te ki dia, Dios santo y berdadero, Bo ta keda sin haci
husticia pa nos sanger na habitante di mundo? (Ap 6, 10).
Efectivamente, e martirnan mester alcansa husticia na fin di tempo.
Seor, pues pura cu binimento di bo Reino!71

2818. Den Oracion di Seor, ta trata principalmente di binida final


Reino di Dios pa medio di bolbemento di Cristo 72. Pero e deseo aki
no ta distrae Iglesia den su mision na e mundo aki, mas lihe e ta
compromete. Pasobra desde Pentecoste, binimento di Reino ta obra
di Spirito di Seor cu e meta pa santifica tur cos, hibando na plenitud
su obra na mundo73.

769di

2819. E Reino di Dios ta husticia y paz y goso den Spirito Santo


14, 17). E ultimo temponan den loke nos ta, ta tempo
2516di dramamento di Spirito Santo. Desde e tempo ey a cuminsa un
lucha decisivo entre carni y Spirito74:
2046(Rm

2519

70

Solamente un curason puro por bisa cu seguridad: Laga bo Reino bini


na nos! Ta necesario pa tabata den e scol di Pablo pa bisa: Cu ya
pica no ta reina mas den nos curpa mortal (Rm 6, 12). Esun cu

SAN CIPRIANO DI CARTAGO, De oratione dominica, 13:


PL 4, 527C-528 A
71
TERTULIANO, De oratione, 5
72
Cf Tt 2, 13
73
Misal Romano, Plegaria eucaristico IV
74
Cf Ga 5, 16-25

914
conserva su mes puro den su accion, su pensamento y su palabranan
por bisa Dios: Laga bo Reino bini!75

2820. Pa medio di e don di haci distincion segun Spirito, e Cristian


distingui entre crecemento di Reino di Dios y progreso di
cultura y promocion di sociedad, unda e tin su obligacion. E distincion
aki no ta un separacion. E vocacion di hende na bida eterno no ta kita,
sino e ta reforsa su deber di pone den practica e energia y e medionan
cu el a ricibi di Creador pa sirbi husticia y paz na e mundo aki 76.
2821. E peticion aki ta sosteni y scucha den oracion di Hesus 77,
presente y eficaz den Eucaristia, su fruta ta bida nobo segun 2746
Bienabenturansa78.

1049mester

III.

BO BOLUNTAD SEA HACI NA TERA COMO NA SHELO

2822. Boluntad di nos Tata ta cu tur hende lo salba y cu nan ta


yega na conocemento completo di e berdad (1 Tim 2, 3-4). 851
E ta uza pasenshi ya cu e no kier pa algun bay perdi (2 P 3, 9)79. 2196
Su mandamento, cu ta resumi tur resto y cu ta bisa nos tur su boluntad
ta pa nos stima otro, mescos cu El a stima nos80.
2823. El a laga nos conoce Misterio di su boluntad segun e plan
bondadoso cu den dje e ta propone di antemano: haci cu tur cos tin
Cristo como Cabes na dje pa kende nos ta drenta den herencia, 59
scogi di antemano segun e diseo di antemano cu ta realisa tur cos
conforme e decision di su Boluntad (Ef 1, 9-11). Nos ta pidi cu
insistencia cu e diseo bondadoso aki keda realisa completamente na
mundo, como ya ta sosodiendo na shelo.
2824. Den Cristo y pa medio di su boluntad humano, boluntad di Tata
a keda cumpli perfectamente y di un bes pa tur. Hesus a bisa ora el
a bin na mundo: Ata mi ta bin aki, o Dios, pa haci bo boluntad

475

75

SAN CIRILO DI HERUSALEM, Catecheses mystagogicae, 513:


PG 33, 1120A
76
Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 22; 32; 39; 45; PABLO VI,
exh. Ap. Evangeli nuntiandi, 31
77
Cf Hu 17, 17-20
78
Cf Mt 5, 13-16; 6, 24; 7, 12-13
79
Cf Mt 18, 14
80
Cf Hu 13-34; 1 Hu 3; 4; Lc 10, 25-37

612

915

(Hb 10, 7; Sal 40, 7). Solamente Hesus por bisa: Semper mi ta haci
loke E ta desea (Hu 8, 29). Den e oracion di su agonia e ta acepta
totalmente e Boluntad aki: No haci mi boluntad, pero esun di Bo
(Luc 22, 42)81. Ta pesey Hesus a entrega su mes pa nos picanan,
segun boluntad di Dios (Gal 1, 4). Y den virtud di e boluntad aki
nos ta santifica, un bes y pa semper pa medio di sacrificio di curpa di
Hesucristo (Hb 10, 10).
2825. Hesus aunke cu e ta e Yiu, den scol di sufrimento a sia
obediencia (Hb 5, 8). Cu cuanto motibo mas nos mester experimenta
nos mes, criatura y pecado, cu nos a bira yiunan adoptivo di djE! Nos 615
ta pidi nos Tata pa e uni nos boluntad na esun di su yiu pa cumpli
cu su boluntad, su diseo di salbacion pa bida di mundo. Nos mes
absolutamente no ta capaz pa hacie pero uni cu Hesus y cu yudansa
di forsa di Spirito Santo nos por pone nos boluntad den su man
y dicidi pa scoge pa loke su yiu semper a scoge: haci loke ta na agrado
di Tata82:
Pega na Cristo, nos lo por yega na ta un solo spirito cu nE y asina
cumpli cu Dios su boluntad: na mundo como na shelo83.
Mira con Hesucristo ta sia nos pa ta humilde, haciendo nos mira cla
cu nos virtud no ta depende solamente di nos esfuerso sino tambe
di e gracia di Dios. E ta manda tur fiel pa resa y pa hacie pa henter
mundo. Pasobra E no ta bisa: Cu bo boluntad sea haci den mi of den
boso sino na henter mundo: pa asina saca eror foi mundo, cu berdad
lo bolbe florece y cu ya mundo lo no ta diferente cu shelo84.

2826. Pa medio di oracion nos por sa kico ta boluntad di Dios


(Rm 12, 2)85 y haya perseverancia pa cumpli cu ne 86. Hesus ta sia
nos cu nos ta drenta Reino di shelo, no mediante palabra sino
haciendo boluntad di mi Tata cu ta na shelo (Mt 7, 21).

81

Cf Hu 4, 34; 5, 30; 6, 38
Cf Hu 8, 29
83
Origen, De oratione, 26
84
SAN HUAN CRISOSTOMO, Homilia in Matthaeum, 19, 5: PG 57, 280 B
85
Cf Ef 5, 17
86
Cf Hb 10, 36
82

916

Si un hende cumpli cu boluntad di Dios, E lo scuche 87. Asina


grandi poder di oracion di Iglesia, na Nomber di su Seor ta,
principalmente den Eucaristia; e ta comunion di intercesion cu
santisima Mama di Dios y cu tur santo cu tabata agradabel na Dios,
pasobra nan no tabata desea nada mas cu Su boluntad:

26112827.

796

IV.

Tambe nos lo por cambia e palabranan aki sin mancha e berdad:


Cu bo boluntad sea haci na tera como na shelo, pa lo siguiente:
den Iglesia mescos cu den nos Seor Hesucristo, den e Esposa
cu kende E ta compromete, mescos cu den e esposo cu a cumpli
cu boluntad di Tata89.

DUNA NOS AWE NOS PAN DI CADA DIA

2828. Duna nos: esta bunita e confiansa di yiu ta, kende ta spera tur
cos di nan Tata. E ta laga solo sali pa hende malo y bon y yobe riba 2778
esnan husto y inhusto (Mt 5, 45) y ta duna tur bida na su tempo su
alimento (Sal 104, 27). Hesus ta sia nos e peticion aki, di berdad
mes cu esaki ta glorifica nos Tata, reconociendo te na cual punto E ta
Bondad, mas aya di tur bondad.
2829. Ademas duna nos ta expresion di Aliansa: nos ta di djE y E ta
di nos pa nos. Pero e nos aki ta reconoce tambe como Tata di tur 1939
hende y nos ta resa na djE pa tur hende den solidaridad cu nan
necesidad y sufrimento.
2830. Nos pan. Tata cu a duna nos bida no por keda sin duna nos
e alimento necesario, tur loke cu nos mester, material y spiritualmente. 2633
Den Predicashi di Sero, Hesus ta insisti den confiansa di yiu aki cu ta
coopera cu Providencia di nos Tata90. E no ta impone ningun pasividad
riba nos, sino cu E kier libra nos di tur nos inkietudnan y di tur
preocupacion. Asina tanto confiansa e yiunan di Dios tin den djE:
Na esnan cu ta busca Reino y husticia di Dios, E ta priminti nan
di duna nan tur cos di apa. Tur cos ta pertenece na Dios, e no tin falta
di nada, si e mes no comete falta na Dios92.
87

Cf Hu 9,31; 1 Hu 5,14
SAN AUGUSTIN, De Sermone Domini in monte, 2, 6, 24: PL 34, 1279
90
Cf Mt 6, 25-34
92
SAN CIPRIANO DI CARTAGO, De oratione dominica, 21: PL 4, 534 A
89

227

917

2831. Pero e existencia di hende cu ta sufri di hamber pa falta di pan


ta revela un diferente profundidad na e suplica aki. E drama di hamber
na mundo, ta yama Cristian pa di berdad resa pa un responsablidad
efectivo pa nan rumannan, tanto den nan conducta personal como den
nan solidaridad cu famia humano. E peticion pa Oracion di Seor no
por keda aisla di e palabranan di pober Lazaro y di huicio final 94.
1038
2832. Mescos cu e yist den mansa, e novedad di Reino mester
fermenta tera cu Spirito di Cristo 95. E renobacion mester manifesta su 1928
mes den realisacion di husticia den relacion personal, social,
economico y internacional sin lubida hamas cu no tin structura husto
sin ser humano cu kier ta husto.
2833. Ta trata di nos pan uno pa hopi hende: E pobresa
Bienabenturansa ta consisti di virtud di comparti bien: e ta invita
pa comunica y comparti bien material y spiritual, no pa forsa, sino
pa amor, pa asina abundancia di un ta remedia necesidad di otro 96.

2790, 2546di

2834. Resa y traha97. Resa manera si tur cos ta depende di Dios


98
2428y traha mescos cu tur cos ta depende di boso . Despues di realisa nos
trabou, alimento ta sigui ta don di nos Tata, ta bon pa pidiE y gradiciE
pe pan. Esaki ta sentido di bendicion di mesa di un famia Cristian.
2835. E suplica aki y e responsabilidad cu e ta implica ta sirbi ademas
pa un otro sorto di hamber, di loke hende ta sufri: Hende no ta biba
di pan solamente, sino hende ta biba di tur loke ta sali for di boca
di Dios (Deut 8, 3)99, kiermen, di su Palabra y di su Spirito.
E Cristiannan mester mobilisa tur nan esfuerso pa anuncia Evangelio
2443na e pobernan. Tin hamber na mundo, pero no hamber di pan, ni sed
di awa, sino di scucha Palabra di Dios (Am 8, 11). Pesey e sentido
specificamente Cristian di e di cuater suplica aki ta referi na Pan
1384

94

Cf Mt 25, 31-46
Cf Concilio di Vaticano II, Apostolicam actuositatem, 5
96
Cf 2 Co 8, 1-15
97
Cf SAN BENITO, Regula, 20; 48
98
Atribui na SAN IGNACIO DI LOYOLA, cita pa E. BIANCO,
Dizionario di pensieri citabili, LDC, Torino 1990, 26
99
Cf Mt 4, 4
95

918

di bida: Palabra di Dios cu hende mester haya den fe, Curpa di Cristo
ricibi den Eucaristia100.
2836. Awe ta tambe un expresion di confiansa. Seor ta sia nos
101
1165esey ; nos no lo por a invente. Como cu ta trata principlamente di su
Palabra y di e Curpa di su Yiu, e awe ey no ta solamente esun di nos
tempo mortal: e ta e Awe di Dios:
Si bo ta ricibi e pan di cada dia, cada dia pa bo ta awe. Si Hesucristo
pa bo ta awe, tur dia e ta resucita pa bo. Con esey ta? Bo ta mi yiu,
ami a engendra bo awe (Sal 2, 7). Awe kiermen, ora Cristo resucita102.

2837. Di cada dia. E palabra griego epiousios, solamente nan


a uze aki den Testament Nobo. Si nos tume den sentido temporal, 2659
e ta un ripiticion pedagogico di awe 103 pa confirma nos un confiansa
sin reserva. Si nos tume den un sentido cualitativo e ta nifica loke 2633
ta necesario pa bida y mas amplio tur loke ta necesario pa nos
sobrebibi104. Tuma literalmente segun e palabra (epiousios: e mas 1405
esencial), e ta referi directamente na e Pan di Bida, e Curpa di Cristo,
remedi di inmortalidad105 sin cual nos no tin Bida den nos 106.
Finalmente, liga na loke ya a bisa, e sentido celestial ta claro: e dia 1166
ey ta esun di Seor, esun di e Fiesta di e Reino, anticipa den
Eucaristia, den cual nos ta purba di e Reino benidero. Pesey ta na su
luga cu hende ta celebra e liturgia eucaristico cada dia.
1389
Eucaristia ta nos pan di cada dia. E virtud propio di e alimento divino
aki ta un forsa di union: e ta haci di nos su miembronan pa nos bira
loke nos ta ricibi E pan di tur dia aki, ta tambe den e lecturanan cu
boso ta tende tur dia den misa, den e himnonan cu hende y boso ta
canta. Tur esey ta necesario den nos peregrinacion107.

100

Cf Hu 6, 26-58
Cf Mt 6, 34; Ex 16, 19
102
SAN AMBROSIO, De sacramentis, 5, 26: PL 16, 453 A
103
Cf Ex 16, 19-21
104
Cf 1 Tm 6, 8
105
SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA, Epistula ad Ephesios, 20, 2; PG 5, 661
106
Cf Hu 6, 52-56
107
SAN AGUSTIN, Sermones, 57, 7, 7: PL 38, 389
101

919
Tata den shelo ta curasha nos pa pidi como yiu di shelo e Pan di
shelo108. Cristo mes ta e pan sembra den la Birgen, floreci den Carni,
mansa den Pasion, cushina den Forno di graf, reserva den Iglesia, hiba
na altar y ta entrega cada dia como un alimento celestial na fiel 109.

V.

PORDONA NOS PICANAN,


MESCOS CU NOS TA PORDONA OTRO

2838. E suplica aki ta sorprendente. Si solamente hende compronde


prome parti di e frase pordona nos picanan por ta inclui, 1425
implicitamente den e tres prome suplicanan di e Oracion di Seor ya
cu e sacrificio di Cristo ta pa pordon di pica. Pero segun e di dos
2631parti di e frase, nos suplica lo no haya oido si nos no a cumpli prome
cu un exigencia. Nos suplica ta dirigi na futuro, nos contesta mester
tabata prome, un palabra ta uni e dos partinan di e frase: mescos.
1933e

Pordona nos picanan


2839. Cu un gran confiansa nos a cuminsa resa na nos Tata. Nos ta
suplice pa su nomber sea santifica, nos a pidiE cu cada biaha nos lo ta
1425mas santifica. Pero aunke nos ta bisti cu nos paa di bautismo, nos no
ta laga di haci pica, di separa nos mes di Dios. Awo den e peticion
110
y nos ta reconoce
1439nobo aki nos ta bolbe cerca djE como e yiu perdi
111
cu nos ta pecado dilanti di djE como e publicano . Nos suplica ta
cuminsa cu un confesion den cua nos ta afirma na mes momento,
nos miseria y su Misericordia. Nos speransa ta firme pasobra den su
Yiu, nos tin salbacion, e pordon di nos picanan (Col 1, 14; Ef 1, 7).
E seal eficaz y indudabel di su pordon nos ta topa den
112
1422e sacramentonan di su Iglesia .
2840. Ta un pensamento cu ta duna miedo, cu e misericordia asina
grandi no por penetra nos curason, mientras cu nos no a pordona
e hendenan cu a haci nos malo. E amor, mescos cu e curpa di Cristo ta
individibel, nos no por separa nan, nos no por stima Dios, kende nos
108

Cf Hu 6, 51
SAN PEDRO CRISOLOGO, Sermones, 71: PL 52, 402 D
110
Cf Lc 15, 11-32
1864111
Cf Lc 18, 13
112
Cf Mt 26, 28; Hu 20, 23
109

920

no ta mira, si nos no ta stima nos rumannan cu si nos ta mira 113. Si nos


nenga di pordona nos rumannan, nos curason ta cera, e duro cu e ta,
ta hacie incapaz pa laga e amor misericordioso di Tata drenta nos
curason, den confesion di pica, nos curason ta habri pa su gracia.
2841. E peticion aki ta asina importante cu e ta e unico cu Seor
ta trata di nobo y e unico cu e ta sigui desaroya den e Predicashi di
Sero114. E exigencia crucial aki di e misterio di e Aliansa ta imposibel
pa hende. Pero tur cos ta posibel pa Dios.
mescos cu nos tambe ta pordona esnan cu a ofende nos
2842. E mescos aki no ta e unico den enseansa di Hesus: Boso sea
perfecto mescos cu boso Tata celestial ta perfecto (Mt 5, 48); Boso
sea misericordioso, mescos cu boso Tata ta misericordioso (Lc 6,
36); Mi ta duna boso un mandamento nobo: cu boso stima otro. Cu
mescos cu ami a stima boso, asina boso tambe stima otro (Hu 13,
34). Ta imposibel pa cumpli cu e mandamento di Seor, si aki ta trata
di imita di pafo e modelo divino. Ta trata di un participacion vital y 521
naci foi fondo di nos curason, den e santidad, den e misericordia y
den e amor di nos Dios. Solamente e Spirito cu ta nos bida 115 por
haci cu nos ta haya e mes sentimentonan, cu tabata
den Cristo Hesus116. Asina, e unidad di pordon ta bira posibel,
unda nos ta pordona otro mescos cu Dios a pordona nos den Cristo
(Ef 4, 32).
2843. Asina e palabranan di Seor tocante pordon ta haya bida;
e Amor cu ta stima te lo mas extremo di amor 117. E parabel di
e sirbiente sin piedad cu ta culmina e enseansa di Seor tocante
e comunion eclesiastico118, ta caba cu e frase aki: Igualmente mi Tata
celestial lo haci cu boso si cada un di boso no pordona cada un 368
di boso ruman di curason. Ey den fondo curason ta unda tur cos ta
mara
113

Cf 1 Hu 4, 20
Cf Mt 6, 14-15; 5, 23-24; Mc 11, 25
115
Cf Ga 5, 25
116
Cf Flp 2, 1. 5
117
Cf Hu 13, 1
118
Cf Mt 18, 23-35
114

921

y laga los. No ta den nos man pa no sinti e ofensa y lubide, pero


e curason cu hende ta ofrece na Spirito Santo ta cambia herida den
compasion y ta purifica e memoria, transformando e ofensa den
intercesion.
2844. E oracion Cristian ta yega na pordon di enemigo119. E ta 2262
transfigura e discipel, dunando e, e semehansa cu su Maestro.
E pordon ta e punto culminante di oracion Cristian, e don di oracion
no por haya acogida mas cu den un curason cu ta den harmonia cu
e compasion divino. Ademas, e pordon ta duna testimonio, cu den nos
mundo amor ta mas fuerte cu pica. E martirnan di antes y di awendia
ta duna e testimonio aki di Hesus. E pordon ta condicion fundamental
di reconciliacion120 di e yiunan di Dios cu nan Tata y di hende un pa
otro121.
2845. No tin limite ni midi den e pordon aki, cu ta esencialmente
122
. Si ta trata di ofensa (di pica, segun Lc 11, 4 of di debe
segun Mt 6, 12), den realidad nos semper ta debedo: Cu ningun
hende boso lo tin otro debe cu esun di amor mutuo (Rm 13, 8).
E comunion di Santisimo Trinidad ta fuente y criterio di berdad den
tur relacion123. Hende ta bibe den oracion y principalmente den
Eucaristia124:

1441divino

Dios ta acepta sacrificio di esnan cu ta provoca desunion, e ta aleha


nan di altar pa nan haci bon prome cu nan ruman. Dios kier laga
pacificacion cu oracion di paz. E obligacion mas bunita pa Dios ta nos
paz, nos union, e unidad den Tata, Yiu y Spirito Santo di henter
e pueblo fiel125.

VI.

119

NO LAGA NOS CAY DEN TENTACION

Cf Mt 5, 43-44
Cf 2 Co 5, 18-21
121
Cf HUAN PABLO II, enc. Dives in misericordia, 14
122
Cf Mt 18, 21-22; Lc 17, 3-4
123
Cf 1 Hu 3, 19-24
124
Cf Mt 5, 23-24
125
SAN CIPRIANO DI CARTAGO, De oratione dominica, 23:
PL 4, 535C-536 A
120

922

2846. E peticion aki ta yega na rais di esun anterior, pasobra nos


picanan ta e frutanan di consentimento na tentacion. Nos ta pidi nos
164Tata pa no laga nos cay den dje. Traduci den un palabra si e texto
Griego ta dificil: e ta nifica no permiti pa nos drenta den 126, no laga
nos sucumbi na tentacion. Dios no ta tentado pa maldad, ni ta tenta
ningun hende (Hac 1, 13) al contrario e kier libra nos di malo. Nos ta
2516pidie pa E no laga nos ta meti den e combate entre carni y Spirito.
E peticion aki ta implora Spirito pa nos haci distincion y haya forsa.
2847. Spirito Santo ta laga nos haci distincion entre e prueba 2284
necesario pa crecemento di e hende interior 127 den ordo di un virtud
proba (Rm 5, 3-5) y tentacion cu ta hiba na pica y morto. Tambe nos
mester distingui entre ser tenta y consenti den tentacion.
Por ultimo e distincion ta desenmascara e mentira di e tentacion:
aparentemente su obheto ta bon, seductor na bista, deseabel
(Gen 3, 6), mientras cu den realidad su fruta ta morto.
Dios no kier impone loke ta bon, E kier sernan liber.. Pa algo tentacion
ta bon. Tur menos Dios ta ignora loke nos alma a ricibi di Dios,
incluso nos mes. Pero tentacion ta lage sali na cla pa sia nos conoce
nos mes y asina descubri nos miseria y ta obliga nos pa gradici
pa bondad cu e tentacion a manifesta na nos129.

2848. No cay pa tentacion ta implica un decision di curason:


Pasobra unda bo tesoro ta, ey bo curason lo ta tambe Ningun
hende por sirbi dos seor (Mt 6 , 21. 24). Si nos ta biba segun
Spirito, nos ta obra tambe segun Spirito (Gal 5, 25). Tata ta duna nos
forsa pa laga nos ser conduci pa Spirito Santo. Boso no 1808
a sufri tentacion superior na e midi humano. Y Dios ta fiel y lo no
permiti pa boso haya tentacion cu ta riba boso forsa. Prome cu esey,
hunto cu e tentacion E lo duna boso e manera pa por resistie cu exito
(1 Co 10, 13).
2849. E lucha y victoria solamente ta posibel cu oracion. Pa medio
di su oracion, Hesus ta vencedo di e tentado, desde principio 130 y den
126

Cf Mt 26, 41
127
Cf Lc 8, 13-15; Hch 14, 22; 2 Tm 3, 12
129
ORIGEN, De oratione, 29
130
Cf Mt 4, 11

540, 612
2612

162

923

e ultimo lucha di su agonia131. Cu insistencia Hesus ta haci un


yamada na nos pa vigilancia di e curason, den
comunion
cu
su
vigilancia132.
E vigilancia ta wardado di nos den curason 133. Hesus ta pidi Tata
pa cuida nos na su Nomber (Hu 17, 11). Spirito Santo ta trata
di spierta nos continuamente pa e vigilancia aki 134. E peticion aki
ta haya tur su nificacion dramatico, cu referencia na e tentacion final
di nos lucha na mundo; e ta pidi perseverancia final. Mira, mi ta bin
manera ladron. Dichoso ta esun cu ta tene warda (Ap 16, 15).

131

Cf Mt 26, 36-44
Cf Mc 13, 9. 23. 33-37; 14, 38; Lc 12, 35-40
133
Cf Hu 17, 11
134
Cf 1 Co 16, 13; Col 4, 2; 1 Ts 5, 6; 1 P 5, 8
132

924

VII. Y LIBRA NOS DI MALO


2850. E ultimo peticion na nos Tata ta inclui tambe den e oracion
di Hesus: Mi no ta pidi bo pa retira nan di mundo sino cu bo ta warda
nan di Maldad (Hu 17, 15). E peticion aki ta tocante cada un
individualmente, pero semper esun cu ta resa ta nos, den comunion
cu henter Iglesia y pa salbacion di henter e famia humano. E oracion
di Seor ta habri nos constantemente pa e dimensionnan
di e Economia di salbacion. Nos interdependenica den drama di pica
309y di morto ta bira solidaridad den e Curpa di Cristo, den comunion
cu santonan135.
2851. Den e peticion aki, e malo no ta un abstraccion, sino e ta seala
persona, Satanas, e Maligno, e angel cu a bay contra Dios.
E Diabel (dia-bolos) ta esun cu ta bay contra e plan di Dios
y su obra di salbacion cumpli den Cristo.

391un

2852. Matado, desde principio, mentiroso y tata di mentira


(Hu 8, 44), Satanas, e tentado di mundo henter (Ap 12, 9), ta esun pa
medio di ken pica y morto a drenta mundo y cu pa su derota
definitivo, henter creacion lo ta libra di pica y di morto 136. Nos
sa cu tur cu a nace di Dios no a haci pica, sino cu Esun cu Dios
a engendra ta cuide y e Maligno no tin influencia riba dje. Nos sa
cu nos ta di Dios y cu mundo henter ta den poder di e Maligno
(1 Hu 5, 18-19):
Seor cu a kita boso picanan y a pordona boso faltanan
tambe
ta proteha y aleha boso di astucia di Diabel cu ta lucha
contra
boso,
pa asina e enemigo cu ta causa pa boso comete falta,
no sorprende boso. Esun cu confia den Dios no tin
miedo di e demonio. Si Dios ta na nos fabor, ken por ta
contra nos? (Rm 8, 31)137.

135

Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. Reconcilliatio et paenitencia, 16


Misal Romano, Plegaria Eucaristico IV
137
SAN AMBROSIO, De sacramentis, 530: PL 16, 454 B
136

925
6772853.

E victoria riba e prins di e mundo aki (Hu 14, 30) nos a adkiri
di un bes pa semper den e Ora cu Hesus a entrega su mes libremente
pa muri, pa asina duna nos Bida. Tabatin huicio di e mundo aki y nan 490
a keda tira abou e prins di e mundo aki te na suela (Hu 12, 31)138. 972
E ta lansa su mes persiguiendo e Muhe 139, pero no a logra alcanse:
e Eva nobo, yen di gracia di Spirito Santo ta limpi di pica
y di corupcion di morto (Concepcion inmaculada y Asuncion di
e Santisimo Mama di Dios, Maria, semper Birgen). Despues
pa calma su furia riba e muhe e malbado a bay pa bringa cu su
yiunan (Ap 12, 17). Pesey e Spirito y Iglesia ta resa:Bini, Seor
Hesus (Ap 22, 17-20), ya cu su binimento lo libra nos di Maligno.
2854. Ora nos pidi pa libra nos di e Maligno, nos ta resa igualmente
pa libra nos di tur malo di presente, pasado y futuro di loke e ta autor
of instigado. Den e ultimo peticion aki, Iglesia ta presenta na Tata tur
desdicha di mundo. Cu e liberacion di tur malo cu ta pisa riba
humanidad, e ta implora e don precioso di paz y e gracia di warda cu
perseverancia riba bolbemento di Cristo. Resando asina e ta anticipa
den humildad di fe e recapitulacion di tur cos y tur hende den Esun
cu tin e yabi di morto y e reino di morto Hades (Ap 1, 18), e Dios 2632
di tur cos, Esun cu ta, tabata y cu mester bin (Ap 1, 8)140:
Libra nos di tur malo, Seor, concede nos paz den nos dianan,
pa asina, yuda pa bo misericordia nos biba semper liber di pica
y proteha di tur perturbacion, mientras cu nos ta spera e glorioso
binida di nos Salbador Hesucristo141.

ARTICULO 4.

DOXOLOGIA FINAL

2855. E doxologia final Di Bo e reino ta, di bo e poder y Gloria pa


semper Seor tuma atrobe, implicitamente e tres prome peticionnan
di nos Tata: e glorificacion di su nomber, e binimento di su Reino
y e poder di su Boluntad cu ta salba. Pero e ripiticion aki hende ta haci
den forma di adoracion y di accion di gracia, mescos cu den e Liturgia
138

Cf Ap 12, 11
Cf Ap 12, 13-16
140
Cf Ap 1, 4
141
Misal Romano, Embolismo
139

1041

2760

926

celestial142. E prins di e mundo aki a atribui na su mes cu mentira


e tres titulonan di dignidad real, poder y gloria143. Cristo Seor ta
duna nan atrobe na su Tata, nos Tata, te ora nan entrege e Reino, ora
cu definitivamente e Misterio di salbacion keda completa y cu Dios lo
ta tur den tur144.
2856. Despues cu e oracion termina bo ta bisa: Amen, asina
ratificando cu e Amen aki, loke ta nifica Asina ta 145, loke e oracion
146
1061-1065cu Dios a sia nos ta contene .
RESUMEN
2857. Den e Nos Tata, e tres prome peticionnan tin como obheto
e Gloria di Tata, e santificacion di e nomber, e binimento di
reino y e cumplimento di e boluntad divino. E otro cuaternan
ta presenta nos deseonan na Tata: e peticionnan aki ta tocante
nos bida, pa alimente of cure di pica y ta referi na nos lucha
pa victoria di e Bon riba e Malo.
2858. Pidiendo: Santifica sea bo Nomber nos ta drenta e plan di
Dios, e santificacion di su nomber-revela na Moises, despues
den Hesus pa nos y den nos, igual cu den tur nacion y den
cada hende.
2859. Den e di dos peticion, Iglesia tin principalmente na bista
e bolbemento di Cristo y e binimento final di e Reino di Dios
den e awe di nos bida.
2860. Den e di tres peticion, nos ta roga na Tata pa e uni nos boluntad
na esun di su yiu pa realisa su plan di salbacion den bida na
mundo.

142

Cf Ap 1, 6; 4, 11; 5, 13
Cf Lc 4, 5-6
144
Cf 1 Co 15, 24-28
145
Cf Lc 1, 38
146
SAN CIRILO DI HERUSALEM, Catecheses mystagogicae, 5, 18:
PG 33, 1124 A
143

927

2861. Den e di cuatro peticion, bisando duna nos, nos ta expresa


hunto cu nos rumannan, nos confiansa como yiu den nos Tata
cu ta na shelo. Nos pan ta indica e alimento terenal
necesario pa sobrevivencia di tur hende y ta nifica tambe
e Pan di Bida: Palabra di Dios y Curpa di Cristo. Hende ta
ricibi den e awe di Dios como e alimento indespensabel,
e mas esencial di e Fiesta di e Reino cu ta anticipa
e Eucaristia.
2862. E di cinco peticion ta implora misericordia di Dios, cu no
por penetra den nos curason, si nos no tabata sa di pordona
nos enemigonan, segun e ehempel y cu yudansa di Cristo.
2863. Bisando:No laga nos cay den tentacion nos ta pidi Dios pa
e no permiti pa nos tuma e caminda di pica. E peticion aki ta
implora e Spirito di distincion y di forsa, e ta implora e
gracia di vigilancia y e perseverancia final.
2864. Den e ultimo peticion, y libra nos di malo, e Cristian ta pidi
Dios hunto cu e Iglesia cu ta manifesta e victoria, cu ya Cristo
a conkista riba e prins di e mundo aki, riba Satanas, e angel
cu ta opone su mes personalmente contra Dios y su plan
di salbacion.
2865. Cu e Amen final nos ta expresa nos fiat tocante e shete
peticionnan: Asina sea...

928

ABREVIACIONNAN
CCL

CD

COD

CSEL

Latinorum
DS

PG
PL
PLS
SCh

Corpus Christianorum Latinorum


Christus Dominus
Conciliorum Oecumenicorum Decreta
Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum

H. Denzinger, A. Schnmetzer,
Enchiridion symbolorum, definitionum et
declarationum
de rebus fidei et morum
Patrologia Graeca
Patrologia Latina
Patrologiae Latinae Suplementum
Sources Chrtiennes

929

CONTENIDO
CONSTITUCION APOSTOLICO FIDEI DEPOSITUM
PROLOGO
I. BIDA DI HENDE: CONOCE Y STIMA DIOS
II. TRANSMITI FE: E CATAKESIS
III. META Y DESTINACION DI CATISASHI
IV. STRUCTURA DI E CATISASHI DI IGLESIA CATOLICO
V. INDICACION PRACTICO PA UZO DI E CATISASHI AKI
VI. ADAPTACION CU TA NECESARIO
Riba tur cos ta caridad

7
13
13
14
15
16
17
18

PROME PARTI
PROFESION DI FE
PROME SECCION: MI TA KERE NOS TA KERE
PROME CAPITULO: HENDE TA CAPAZ PA DIOS
I. DESEO PA DIOS
II. CAMINDA DI ACCESO NA CONOCEMENTO DI DIOS
III. CONOCEMENTO DI DIOS SEGUN IGLESIA
IV. CON PAPIA DI DIOS?
RESUMEN

21
21
21
23
24
25
26

DI DOS CAPITULO: DIOS TA TOPA CU HENDE

28

ARTICULO 1. REVELACION DI DIOS


I. DIOS TA REVELA SU SEAL AMOROSO
II. ETAPANAN DI REVELACION
Foi principio Dios a manifesta su mes Aliansa cu Noe
Dios ta eligi Abraham Dios ta forma su pueblo Israel
III. CRISTO HESUS, MEDIADOR Y PLENITUD
DI HENTER REVELACION
Dios a bisa tur cos den su Verbo Lo no tin otro revelacion
RESUMEN

28
28
29

ARTICULO 2. TRANSMISION DI REVELACION DIVINO


I. TRADICION APOSTOLICO
E predicashi apostolico ta continua den sucesion apostolico
II. RELACION ENTRE TRADICION Y SANTO SCRITURA
Un fuente comun ...dos manera diferente di transmision
Tradicion Apostolico y tradicion eclesiastico
III. INTERPRETACION DI DEPOSITO DI FE

34
34

32
33

35
37

930
Deposito di Fe ta confia na totalidad di Iglesia Magisterio
di Iglesia Dogma di Fe Sentido sobrenatural di fe Crecemento
den inteligencia di fe
RESUMEN

39

ARTICULO 3. SANTO SCRITURA


I. CRISTO, PALABRA UNICO DI SANTO SCRITURA
II. INSPIRACION Y BERDAD DI SANTO SCRITURA
III. SPIRITO SANTO, INTERPRETE DI SCRITURA
Sentido di scritura
IV. CANON DI SCRITURA
Testament Bieu Testament Nobo Unidad di Testament
Bieu y Nobo
V. SANTO SCRITURA DEN BIDA DI IGLESIA
RESUMEN
CAPITULO TRES: CONTESTA DI HENDE NA DIOS

40
40
41
42
45
48
49
51

ARTICULO 1. MI TA KERE
I. OBEDIENCIA DI FE
Abraham, tata di tur creyente
Maria: Dichoso ta esun cu a kere
II. MI SA DEN KEN MI A PONE MI FE (2 Tm 1, 12)
Kere den Dios so Kere den Hesucristo, Yiu di Dios
Kere den Spirito Santo
III. CARACTERISTICA DI FE
Fe ta un gracia Fe ta un acto humano Fe y inteligencia
Libertad di fe Necesidad di fe Perseverancia den fe
Fe, cuminsamento di bida eterno

51
51

ARTICULO 2. NOS TA KERE


I. MIRA, SEOR, FE DI BO IGLESIA
II. LENGUAHE DI FE
III. UN FE SO
RESUMEN
CREDO

58
58
59
59
60
61

DI DOS SECCION: PROFESION DI FE CRISTIAN


SIMBOLO DI FE
PROME CAPITULO: MI TA KERE DEN DIOS TATA

63
63

53
54

66

931
ARTICULO 1. MI TA KERE DEN DIOS
TATA TODOPODEROSO CREADOR DI SHELO Y TERA
PARAGRAF 1. MI TA KERE DEN DIOS
I. MI TA KERE DEN UN SOLO DIOS
II. DIOS TA REVELA SU NOMBER
Dios bibo Ami ta Esun cu ta Dios misercordioso y clemente
Solamente Dios TA
III. DIOS, ESUN CU TA, TA BERDAD Y AMOR
Dios ta e berdad Dios ta Amor
IV. CONSECUENCIA DI FE DEN DIOS UNICO
RESUMEN
PARAGRAF 2. TATA
I. DEN NOMBER DI TATA DI YIU Y DI SPIRITU SANTO
74
II. REVELACION DI DIOS COMO TRINIDAD
Tata revela pa Yiu Tata y Yiu revela door di Spirito
III. SANTISIMA TRINIDAD DEN DOCTRINA DI FE
79
Formacion di dogma trinitario Dogma di Santisimo Trinidad
IV. OBRA DIVINO Y E MISIONNAN TRINITARIO
RESUMEN
PARAGRAF 3. E TODOPODEROSO
E ta haci tur loke e ta desea (Sal 115, 3) Bo ta compadece
tur hende, pasobra bo por tur cos (Sb 11, 23) Misterio
di aparente impotencia di Dios
RESUMEN
PARAGRAF 4. CREADOR
I. CATISASHI TOCANTE CREACION
II. CREACION: OBRA DI SANTISIMA TRINIDAD
III. MUNDO TA CREA PA GLORIA DI DIOS
IV. MISTERIO DI CREACION
Dios ta crea pa sabiduria y amor Dios a crea for di nada
Dios a crea un mundo ordena y bon Dios ta riba creacion
y ta presente den dje Dios ta mantene y conduci creacion
V. DIOS TA REALISA SU PLAN: DIVINO PROVIDENCIA
Providencia y motibo secundario Providencia y scandal di maldad
RESUMEN
PARAGRAF 5. SHELO Y TERA
I. E ANGELNAN
Existencia di angel, un berdad di fe Ken nan ta?
Cristo cu tur su angelnan Angelnan den bida di Iglesia
II. MUNDO VISIBEL
RESUMEN
PARAGRAF 6. HENDE

66
66
66
67
70
72
73
74
75

81
83
84

86
86
87
89
90
91

94
98
99
100
103
106
106

932
I. SEGUN IMAGEN DI DIOS
II. COPORE ET ANIMA UNUS
UNO DEN CURPA Y ALMA
III. EL A CREA NAN: HOMBER Y MUHE
Igualdad y diferencia gusta pa Dios Un pa otro,
Un unidad di dos
IV. HENDE DEN PARAISO
RESUMEN
PARAGRAF 7. CAIDA
I. CAMINDA PICA A ABUNDA,
GRACIA A BINI SIN LIMITE
Realidad di pica Pica orginal berdad esencial di fe
Pa lesa e relato di caida
II. CAIDA DI ANGEL
III. PICA ORIGINAL
Prueba di libertad Prome pica di hende Consecuencia di pica
di Adam pa humanidad Un combate duro
IV. BO NO A BANDONE NA PODER DI MORTO
RESUMEN
DI DOS CAPITULO: MI TA KERE DEN HESUCRISTO
UNICO YIU DI DIOS
E Bon Nobo: Dios a manda su Yiu Anuncia e inescrutabel
rikesa di Cristo (Ef 3, 8) Den centro di catisashi: Cristo

106
108
110
111
113
113
114
115
116
121
122
124

ARTICULO 2. Y DEN HESUCRISTO, SU UNICO YIU,


NOS SEOR
I. HESUS
II. CRISTO
III. UNICO YIU DI DIOS
IV. SEOR
RESUMEN

126
126
128
130
132
133

ARTICULO 3. HESUCRISTO TA CONCEBI PA OBRA


Y GRACIA DI SPIRITO SANTO Y A NACE
DI SANTA MARIA BIRGEN
PARAGRAF 1. YIU DI DIOS A BIRA HENDE
I. PASOBRA VERBO A BIRA CARNI
II. ENCARNACION
III. BERDADERO DIOS Y BERDADERO HENDE
IV. CON YIU DI DIOS TA HENDE?

134
134
134
135
136
139

933
Alma y conocemento humano di Cristo Boluntad humano
di Cristo Berdadero curpa di Cristo Curason di Verbo encarna
RESUMEN
PARAGRAF 2. CONCEBI PA OBRA Y GRACIA
DI SPIRITO SANTO, A NACE DI MARIA BIRGEN
I. CONCEBI PA OBRA Y GRACIA DI SPIRITO SANTO
II. NACI DI BIRGEN MARIA
E predestinacion di Maria Inmaculata Concepcion
Haci cu mi segun bo palabra Maternidad divino di Maria
Birginidad di Maria Maria, esun semper Birgen
Maternidad birginal di Maria disea door di Dios
RESUMEN
PARAGRAF 3. E MISTERIONAN DI BIDA DI CRISTO
I. HENTER CRISTO SU BIDA TA UN MISTERIO
Caracteristicanan cu ta cosnan comun den Misterionan di Hesus
Nos comunion den Misterio di Hesus
II. MISTERIO DI INFANCIA Y DI BIDA PRIVA DI HESUS
E Preparacionnan Misterio di Pasco di Nacemento Misterio
di infancia di Hesus Misterionan di bida scondi di Hesus
III. MISTERIONAN DI BIDA PUBLICO DI HESUS
Bautismo di Hesus Tentacion di Hesus Reino di Dios
ta cerca Anuncio di Reino di Dios Simbolo di Reino
di Dios Yabi di Reino Un vision anticipa di Reino:
Transfiguracion Subida di Hesus pa Herusalem Entrada
mesianico di Hesus na Herusalem
RESUMEN
ARTICULO 4. HESUCRISTO A MURI BOU PODER
DI PONCIO PILATO, A CRUCIFICE, A MURI Y SER DERA
PARAGRAF 1. HESUS Y ISRAEL
I. HESUS Y LEY
II. HESUS Y TEMPEL
III. HESUS Y FE DI ISRAEL DEN DIOS UNICO
Y SALBADOR
RESUMEN
PARAGRAF 2. HESUS A MURI CRUCIFICA
. PROCESAMENTO DI HESUS
Division di autoridad Hudiu tocante di Hesus Hudiunan
colectivamente no ta responsabel pa e morto di Hesus
Tur pecado tabata autor di e Pasion di Cristo
II. MORTO REDENTOR DI CRISTO DEN PLAN DIVINO
DI SALBACION

141
142
142
143

150
150
151
153
158

168
169
170
171
174
175
177
178
178

180

934
Hesus a wordo entrega segun disposicion fiha pa Dios
El a muri pa nos picanan segun Scritura Pa nos Dios
a hacie bira pica Dios ta ctuma e iniciativa di amor
redentor universal
III. CRISTO A OFRECE SU MES NA SU TATA PA
NOS PICANAN
Henter Cristo su bida ta un ofrenda na Tata E lamchi cu
ta kita pica di mundo Hesus libremente ta acepta amor
redentor di Tata Durante cena Hesus ta anticipa ofrenda liber
di su bida Agonia na Getsemani Morto di Cristo ta e sacrificio
unico y definitivo Hesus ta reemplasa nos desobediencia
pa medio di su obediencia Na cruz, Hesus ta cumpli cu
su sacrificio Nos participacion den sacrificio di Cristo
RESUMEN
PARAGRAF 3. A DERA HESUCRISTO
Curpa di Hesus den graf Bo no ta laga Esun Santo
mira corupcion di e graf Dera cu Cristo
RESUMEN

183

188
189
191

ARTICULO 5. HESUCRISTO A BAHA NA FIERNO, A RESUCITA RIBA


E DI TRES DIA FOR DI MORTO
191
PARAGRAF 1. CRISTO TA BAHA NA FIERNO
191
RESUMEN
193
PARAGRAF 2. RIBA DI TRES DIA EL A LANTA
FOR DI MORTO
193
I. ACONTECEMENTO HISTORICO Y TRANSCENDENTAL
194
E graf bashi Aparicionnan di Esun Resucita Condicion
di Cristo su humanidad resucita Resureccion como
un acontecimento trascendental
II. RESURECCION, UN OBRA DI SANTISIMO TRINIDAD
198
III. SENTIDO Y NIFICACION DI SALBACION
DI E RESURECCION
199
RESUMEN
200
ARTICULO 6.
HESUCRISTO A SUBI NA SHELO
Y TA SINTA NA MAN DRECHI DI DIOS
TATA TODOPODEROSO
RESUMEN 203
ARTICULO 7.
FOR DI EY LO E BIN PA HUSGA BIBO
Y MORTO
I. E LO BOLBE DEN GLORIA

201

203
203

935
Cristo ya ta reina desde Iglesia sperando te ora tur cos
ta someti na djE Glorioso binimento solem di Cristo,
speransa di Israel Ultimo prueba di Iglesia
II. PA HUSGA BIBO Y MORTO
RESUMEN

207
208

936
CAPITULO TRES: MI TA KERE DEN SPIRITO SANTO

210

ARTICULO 8. MI TA KERE DEN SPIRITO SANTO


I. MISION CONHUNTO DI YIU Y DI SPIRITO
II. NOMBER, APELATIVONAN Y SIMBOLONAN
DI SPIRITO SANTO
Nomber propio di Spirito Santo Apelativonan
di Spirito Santo Simbolonan di Spirito Santo
III. SPIRITO DI DIOS Y SU PALABRA DEN TEMPO
DI PROMESA
Den creacion Spirito di e Promesa Den teofania y e Ley
Den Reino y den Exilio Sperando e Mesias y su Spirito
IV. SPIRITO DI CRISTO DEN PLENITUD DI TEMPO
Huan, Antecesor, Profeta y Bautista Sea alegre,
abo cu ta yen di Gracia Cristo Hesus
V. E SPIRITO Y E IGLESIA DEN ULTIMO TEMPO
Pentecoste Spirito Santo, Regalo di Dios
Spirito Santo y Iglesia
RESUMEN

211
212

ARTICULO 9. MI TA KERE DEN SANTA


IGLESIA CATOLICA
PARAGRAF 1. IGLESIA DEN PLAN DI DIOS
I. NOMBERNAN Y IMAGENNAN DI IGLESIA
Simbolonan di Iglesia
II. ORIGEN, FUNDACION Y MISION DI IGLESIA
Un plan naci den curason di Tata Iglesia, premira desde
cuminsamento di mundo Iglesia prepara den Aliansa
Antiguo Iglesia, institui pa Cristo Hesus Iglesia, revela
pa Spirito Santo Iglesia, perfecciona den Gloria
III. E MISTERIO DI IGLESIA
Iglesia, tanto visibel como spiritual Iglesia, Misterio di union
di hende cu Dios Iglesia, sacramento universal di salbacion
RESUMEN
PARAGRAF 2. IGLESIA, PUEBLO DI DIOS, CURPA
DI CRISTO, TEMPEL DI SPIRITO SANTO
I. IGLESIA, PUEBLO DI DIOS
Caracteristica di Pueblo di Dios Un pueblo sacerdotal,
profetico y real
II. IGLESIA, CURPA DI CRISTO
Iglesia ta comunion cu Hesus Un solo curpa Cristo,
ta Cabes di e Curpa aki Iglesia ta esposa di Cristo

213

218
222
226
229
230
230
230
233

237
240
241
241
243

937
III. IGLESIA, TA E TEMPEL DI SPIRITO SANTO
247
Carisma
RESUMEN
249
PARAGRAF 3. IGLESIA TA UNO, SANTO, CATOLICO Y APOSTOLICO
250
I. IGLESIA TA UNO
250
Misterio sagrado di Unidad di Iglesia Heridanan di unidad
Na caminda pa unidad
II. IGLESIA TA SANTO
255
III. IGLESIA TA CATOLICO
257
Kico kiermen catolico? Cada un Iglesia particular
ta catolico Kende ta pertenece na Iglesia Catolico
Iglesia y esnan no-Cristian Pafo di Iglesia no
tin salbacion Mision, un exigencia di catolicidad di Iglesia
IV. IGLESIA TA APOSTOLICO
266
Mision di apostelnan E obisponan, sucesornan di e apostelnan
E apostolado
RESUMEN
269
PARAGRAF 4. FIELNAN DI CRISTO: HERARKIA,
ESTADO DI LAICO, BIDA CONSAGRA
270
I. CONSTITUCION HERARKICO DI IGLESIA
271
Rason di ministerio eclesial Colegio episcopal y su cabez,
Papa E ministerio di enseansa Mision santificador
Mision di goberna
II. E LAICONAN FIEL
278
Vocacion di laiconan Participacion di laico den mision
sacerdotal di Cristo Participacion den e mision profetico
di Cristo Participacion den e mision real di Cristo
III. BIDA CONSAGRA
282
Consehonani evangelico, bida consagra Un mata grandi
cu hopi rama Bida di un eremita Birgennan y viudanan
consagra Bida Religioso Institutonan secular Sociedadnan
di bida apostolico Consagracion y mision: anunciando
e Rey cu ta bini
RESUMEN
287
PARAGRAF 5. E COMUNION DI SANTONAN
290
I. COMUNION DI BIENNAN SPIRITUAL
290
II. E COMUNION DI IGLESIA DI SHELO Y DI TERA
292
RESUMEN
293
PARAGRAF 6. MARIA, MAMA DI CRISTO,
MAMA DI IGLESIA
294

938
I. MATERNIDAD DI MARIA EN CONEXION
CU IGLESIA COMPLETAMENTE UNI NA SU YIU
Completamente uni cu su Yiu tambe den su Asuncion
E ta nos Mama den orden di gracia
II. DEVOCION NA BIRGEN BENDICIONA
III. MARIA, ICONO ESCATOLOGICO DI IGLESIA
RESUMEN

294
297
297
298

ARTICULO 10. MI TA KERE DEN PORDON DI PICA


I. UN BAUTISMO SO PA PORDON DI PICA
II. E PODER DI E YABINAN
RESUMEN

298
299
300
301

ARTICULO 11. MI TA KERE DEN RESURECCION


DI CARNI
I. RESURECCION DI HESUS Y ESUN DI NOS
E revelacion progresivo di Resureccion Con morto
ta resucita? Resucita cu Cristo
II. MURI DEN CRISTO HESUS
Morto Sentido di morto Cristian
RESUMEN
ARTICULO 12. MI TA KERE DEN BIDA ETERNO
I. HUICIO PARTICULAR
II. SHELO
III. PURIFICACION FINAL OF PURGATORIO
IV. FIERNO
V. HUICIO FINAL
IV. SPERANSA DI SHELO NOBO Y DI TERA NOBO
RESUMEN
AMEN

301
302
306
309
310
310
311
313
314
316
317
319
321

DI DOS PARTI
CELEBRACION DI E MISTERIO CRISTIAN
E pakico di liturgia Nificacion di e palabra Liturgia Liturgia como
fuente di bida Oracion y liturgia Catekesis y Liturgia
SECCION UNO: ECONOMIA SACRAMENTAL
CAPITULO UNO: MISTERIO PASCUAL DEN TEMPO
DI IGLESIA

327
327

939
ARTICULO 1. LITURGIA TRABOU DI SANTISIMA
TRINIDAD
I. TATA FUENTE Y FIN DI LITURGIA
II. E OBRA DI CRISTO DEN LITURGIA
Cristo Glorifica for di tempo di e Iglesia di e apostelnan
ta presente den e Liturgia terenal cu ta participa den
e Liturgia celestial
III. SPIRITO SANTO Y IGLESIA DEN LITURGIA
Spirito Santo ta prepara pa ricibi Cristo Spirito Santo ta corda
riba Misterio di Cristo Spirito Santo ta actualisa Misterio
di Cristo Comunion di Spirito Santo
RESUMEN
ARTICULO 2. MISTERIO PASCUAL DEN
E SACRAMENTO DI IGLESIA
I. SACRAMENTONAN DI CRISTO
II. SACRAMENTONAN DI IGLESIA
III. SACRAMENTO DI FE
IV. SACRAMENTONAN DI SALBACION
V. SACRAMENTONAN DI BIDA ETERNO
RESUMEN
CAPITULO II: CELEBRACION SACRAMENTAL
DI MISTERIO DI PASCO
ARTICULO 1. CELEBRACION DI LITURGIA DI IGLESIA
I. KEN TA CELEBRA?
Celebrantenan di Liturgia celestial Celebrantenan di liturgia
sacramental
II. CON TA CELEBRA LITURGIA?
Seal y simbolo Palabra y accion Canto y musica Imagen sagrado
III. KI ORA CELEBRA LITURGIA?
Tempo liturgico Dia di Seor Aa liturgico
Santoral den aa liturgico (Sanctorale) Liturgia di oranan
IV. UNDA TA CELEBRA LITURGIA?
RESUMEN
ARTICULO 2. DIVERSIDAD LITURGICO Y UNIDAD
DI E MISTERIO
Tradicion liturgico y catolicismo di Iglesia Liturgia y cultura
RESUMEN
SECCION DOS: E SHETE SACRAMENTONAN DI IGLESIA

327
327
329

331

336
337
337
338
339
340
341
342
343
343
343
346
351
356
358
360
362
364

940
CAPITULO UNO: SACRAMENTO DI INICIACION CRISTIAN

364

ARTICULO 1. SACRAMENTO DI BAUTISMO


I. CON YAMA E SACRAMENTO AKI?
II. BAUTISMO DEN ECONOMIA DI SALBACION
Prefiguracion di Bautismo den e Aliansa Bieu
Bautismo di Cristo Bautismo den Iglesia
III. CON TA CELEBRA SACRAMENTO DI BAUTISMO?
Iniciacion Cristian Mistagogia di celebracion
IV. KEN POR RICIBI BAUTISMO?
Bautismo di adulto Bautismo di mucha chikito Fe y Bautismo
V. KEN POR BATISA?
VI. NECESIDAD DI BAUTISMO
VII. GRACIA DI BAUTISMO
Pa pordon di pica Un criatura nobo Incorpora den Iglesia,
e Curpa di Cristo Laso sacramental di union dje Cristian
Un marca spiritual cu no por kita
RESUMEN

365
365
366

ARTICULO 2. SACRAMENTO DI CONFIRMACION


I. CONFIRMACION DEN PLAN DI SALBACION
Dos tradicion: Oriente y Occidente
II. SEAL Y RITUAL DI CONFIRMACION
Celebracion di confirmacion
III. EFECTONAN DI CONFIRMACION
IV. KEN POR RICIBI E SACRAMENTO AKI?
V. E ADMINISTRADO DI CONFIRMACION
RESUMEN

369
373
375
375
377

380
382

ARTICULO 3. SACRAMENTO DI EUCARISTIA


I. EUCARISTIA, FUENTE Y CULMINACION DI BIDA ECLESIAL
II. NOMBER DI E SACRAMENTO AKI
394
III. EUCARISTIA DEN PLAN DI SALBACION
Signonan di pan y bia Institucion di Eucaristia Haci esaki
pa keda corda riba Mi
IV.
CELEBRACION LITURGICO DI EUCARISTIA
Misa di tur siglo Desaroyo di celebracion
V. SACRIFICIO SACRAMENTAL: ACCION DI GRACIA,
MEMORIAL Y PRESENCIA
Accion di gracia y alabansa na Tata Recuerdo (memorial)
di Sacrificio di Cristo y di Su Curpa, cu ta Iglesia Presencia
di Cristo pa medio di poder di Su Palabra y di Spirito Santo

382
384
387
388
390
391
393
393
396
399
403

941
VI. E BANKETE PASCUAL
Boso tur tuma y come esaki: Santa comunion
Fruta di Santa Comunion
VII. EUCARISTIA SIGURANSA DI GLORIA CU LO BIN
RESUMEN
CAPITULO DOS: E SACRAMENTONAN DI CURACION
ARTICULO 4. SACRAMENTO DI PENITENCIA
Y DI RECONCILIACION
I. NOMBER DI E SACRAMENTO AKI
II. PAKICO UN SACRAMENTO DI RECONCILIACION
DESPUES DI BAUTISMO
III. CONVERSION DI ESNAN BATISA
IV. PENITENCIA INTERIOR
V. DIFERENTE FORMA DI PENITENCIA DEN BIDA CRISTIAN
VI. SACRAMENTO DI PENITENCIA Y DI RECONCILIACION
Solamente Dios ta pordona pica Reconciliacion cu Iglesia
E sacramento di pordon
VII. E ACTONAN DI E PENITENTE
Contricion Confesion di pica Satisfaccion
VIII. MINISTER DI E SACRAMENTO AKI
IX. EFECTONAN DI E SACRAMENTO AKI
X. INDULGENCIA 436
Kico ta indulgencia Castigonan pa pica Den comunion
di santonan Ricibi indulgencia di Dios pa medio di Iglesia
XI. CELEBRACION DI SACRAMENTO DI PENITENCIA
RESUMEN
ARTICULO 5. UNCION DI ENFERMONAN
I. FUNDAMENTO DEN ECONOMIA DI SALBACION
Enfermedad den bida humano E enfermo dilanti di Dios
Cristo, e dokter Cura esnan enfermo... Un sacramento pa enfermo
II. KEN TA RICIBI Y KEN TA ADMINISTRA
E SACRAMENTO AKI?
Den caso di enfermedad grave... ...Yama sacerdotenan di Iglesia
III. CON TA CELEBRA E SACRAMENTO AKI?
IV.EFECTONAN DI CELEBRACION DI E SACRAMENTO AKI
V. VIATICO, ULTIMO SACRAMENTO, DI E CRISTIAN
RESUMEN
DI TRES CAPITULO: SACRAMENTO NA SIRBISHI
DI COMUNIDAD

411
417
418
421
421
421
422
423
424
425
427
430
433
435

439
440
442
443

447
448
448
450
450
452

942
ARTICULO 6.
SACRAMENTO DI ORDENACION
I. DI CON E SACRAMENTO AKI YAMA ORDENACION?
II. E SACRAMENTO DI ORDENACION SANTO
DEN PLAN DI SALBACION
Sacerdocio di e Aliansa Bieu E sacerdocio unico di Cristo
Dos manera pa participa den e unico sacerdocio di Cristo
Den persona di Cristo e Cabes (In persona Christi Capitis)
na nomber di henter Iglesia
III.
E TRES RANGONAN DI SACRAMENTO
DI ORDENACION SANTO
Ordenacion Episcopal, plenitud di sacramento di Ordenacion
Ordenacion di sacerdotenan, cooperadornan di e obisponan
Ordenacion di diacono, pa ta na sirbishi
IV. CELEBRACION DI E SACRAMENTO AKI
V. KEN POR CONCEDE E SACRAMENTO AKI?
VI. KENDE POR RICIBI E SACRAMENTO AKI?
VII. EFECTONAN DI SACRAMENTO DI ORDENACION SANTO
Marca indelibel Gracia di Spirito Santo
RESUMEN

452
453
454

458

464
465
465
467
470

ARTICULO 7. SACRAMENTO DI MATRIMONIO


I. MATRIMONIO DEN PLAN DI DIOS
Matrimonio den orden di creacion Matrimonio bou sclavitud
di pica Matrimonio bou pedagogia di Ley Antiguo Matrimonio
den Seor Birginidad pa Reino di Dios
II. CELEBRACION DI MATRIMONIO
III. CONSENTIMENTO MATRIMONIAL
Matrimonionan mixto y diferencia di culto
IV. E EFECTONAN DI SACRAMENTO DI MATRIMONIO
E laso matrimonial Gracia di e sacramento di Matrimonio
V. BIENES Y EXIGENCIANAN DI AMOR MATRIMONIAL
484
E union y indisolubilidad di matrimonio Fieldad di amor
matrimonial Habri pa fertilidad
VI. IGLESIA DOMESTICO
RESUMEN

472
472

CAPITULO CUATRO: OTRO CELEBRACIONNAN LITURGICO

491

ARTICULO 1. E SACRAMENTALNAN
Caracteristicanan di sacramentalnan Varios forma
di sacramental Devocion popular
RESUMEN

494

478
479
482

487
489

491

943
ARTICULO 2. ENTIERO CRISTIAN
I. ULTIMO PASCO DI E CRISTIAN
II. CELEBRACION DI ENTIERO

494
495
495

DI TRES PARTI
BIDA DEN CRISTO
PROME SECCION: VOCACION DI HENDE: BIDA DEN SPIRITO
DI PROME CAPITULO: DIGNIDAD DI E PERSONA HUMANO

502
502

ARTICULO 1. HENDE: IMAGEN DI DIOS


RESUMEN

502
504

ARTICULO 2. NOS VOCACION PA FELICIDAD


I. E BIENAVENTURANSANAN
II. E DESEO PA FELICIDAD
III. BIENAVENTURANSA CRISTIAN
RESUMEN

505
505
506
506
508

ARTICULO 3. LIBERTAD DI HENDE


I. LIBERTAD Y RESPONSABILIDAD
II. LIBERTAD HUMANO DEN ECONOMIA DI SALBACION
RESUMEN

509
509
511
512

ARTICULO 4. MORALIDAD DI ACTONAN HUMANO


I. FUENTENAN DI MORALIDAD
II. ACTONAN BON Y ACTONAN MALO
RESUMEN

513
513
514
515

ARTICULO 5. MORALIDAD DI PASION


I. PASION
II. PASION Y BIDA MORAL
RESUMEN

515
515
516
517

ARTICULO 6. CONSENSHI MORAL


I. HUICIO DI CONSENSHI
II. FORMACION DI CONSENSHI
III. SCOGE DI ACUERDO CU CONSENSHI
IV. HUICIO ERONEO
RESUMEN

517
518
519
520
521
522

944
ARTICULO 7. E VIRTUDNAN
I. VIRTUD HUMANO
Virtudnan Cardinal Virtudnan y gracia
II. VIRTUDNAN TEOLOGICO
Fe Speransa Caridad
III. DONNAN Y FRUTANAN DI SPIRITO SANTO
RESUMEN

522
523

ARTICULO 8. PICA
I. MISERICORDIA Y PICA
II. DEFINICION DI PICA
III. DIFERENTE SORTO DI PICA
IV. GRAVEDAD DI PICA: PICA MORTAL Y VENIAL
V. PLAMAMENTO DI PICA
RESUMEN

532
532
533
534
535
537
538

CAPITULO DOS: COMUNIDAD HUMANO

540

ARTICULO 1. PERSONA Y SOCIEDAD


I. CARACTER COMUNITARIO DI VOCACION HUMANO
II. CONVERSION Y COMUNIDAD
RESUMEN

540
540
542
543

ARTICULO 2. PARTICIPACION DEN BIDA SOCIAL


I. AUTORIDAD
II. BIENESTAR COMUN
III. RESPONSABILIDAD Y PARTICIPACION
RESUMEN

525
530
531

544
544
546
548
549

ARTICULO 3. HUSTICIA SOCIAL


I. RESPET PA E PERSONA HUMANO
II. IGUALDAD Y DIFERENCIA ENTRE HENDE
III. SOLIDARIDAD HUMANO
RESUMEN

550
550
551
553
554

DI TRES CAPITULO: SALBACION DI DIOS: LEY Y GRACIA

555

ARTICULO 1. LEY MORAL


I. LEY MORAL NATURAL
II. LEY ANTIGUO
III. LEY NOBO OF LEY DI EVANGELIO
RESUMEN

555
556
558
559
562

945
ARTICULO 2. GRACIA Y HUSTIFICACION
I. HUSTIFICACION
II. GRACIA
III. MERITO
IV. SANTIDAD CRISTIAN
RESUMEN

564
564
566
569
571
572

ARTICULO 3. IGLESIA, MAMA Y EDUCADO


I. BIDA MORAL Y MAGISTERIO (ENSEANSA) DI IGLESIA
II. MANDAMENTO DI IGLESIA
576
III. BIDA MORAL Y TESTIMONIO MISIONERO
RESUMEN

574
574

E DIES MANDAMENTONAN
Exodo 20, 2-17
Deutoronomio 5, 6-21
Formulacion Tradicional Cateketico

580
580
581
582

DI DOS SECCION: E DIES MANDAMENTONAN


Maestro, kico mi mester haci? Decalogo den Scritura Sagrado
Decalogo den Tradicion di Iglesia Unidad di Decalogo Decalogo
y ley natural Obligacion di Decalogo Sin Mi bo no por haci nada
RESUMEN

583

CAPITULO UNO: STIMA SEOR BO DIOS CU HENTER


BO CURASON Y CU HENTER BO ALMA Y CU HENTER
BO MENTE

577
578

589

591

ARTICULO 1. PROME MANDAMENTO


591
I. LO BO ADORA SEOR BO DIOS SO Y TA E SO LO BO SIRBI 591
Fe Speransa Caridad
II. SIRBIE SOLAMENTE
594
Adoracion Oracion Sacrificio Promesa y Voto solem
Deber social di religion y derecho di tin libertad religioso
III. NO SIRBI NINGUN OTRO DIOS, SINO AMI
599
Supersticion Idolatria Prediccion y magia Anti-religiosidad
Ateismo Agnosticismo
IV. NO TRAHA NINGUN IMAGEN
603
RESUMEN
604
ARTICULO 2. DI DOS MANDAMENTO

605

946
I. NOMBER DI SEOR TA SANTO
II. UZO DI NOMBER DI SEOR SIN MESTER
III. E NOMBER CRISTIAN
RESUMEN

606
607
609
610

ARTICULO 3. DI TRES MANDAMENTO


I. DIA DI SABAT
II. DIA DI SEOR
Dia di Resureccion: creacion nobo Diadomingo, plenitud di sabat
Eucaristia di Diadomingo Obligacion di Diadomingo
Dia di gracia y di descanso
RESUMEN

610
611
612

CAPITULO DOS: STIMA BO PROHIMO MANERA BO MES

618

ARTICULO 4. DI CUATER MANDAMENTO


I. FAMIA DEN PLAN DI DIOS
Naturalesa di e famia Famia Cristian
II. FAMIA Y SOCIEDAD
III. DEBER DI MIEMBRO DI FAMIA
Deber di yiunan Deber di mayor
IV. FAMIA Y REINO DI DIOS
V. AUTORIDAD DEN COMUNIDAD CIVIL
Deber di autoridad civil Deber di ciudadano Comunidad
politico y Iglesia
RESUMEN

618
619

ARTICULO 5. DI CINCO MANDAMENTO


I. RESPET PA BIDA HUMANO
Testimonio di historia sagrado Defensa legitimo Homicidio
intencional Aborto Eutanasia Suicidio
II. RESPET PA DIGNIDAD DI SER HUMANO
641
Respet pa alma di otro: scandalisacion Respet pa salud
Respet pa persona y investigacion cientifico Respet pa integridad
corporal Respet pa morto
III. NA DEFENSA DI PAZ
645
Paz Evitando guera
RESUMEN

633
633

ARTICULO 6. DI SEIS MANDAMENTO


I. EL A CREA NAN COMO HOMBER Y MUHE...
II. VOCACION PA CASTIDAD

651
651
652

616

621
623
627
628
632

649

947
Integridad di persona Totalidad di don di sacrificio propio
Diferente forma di castidad Ofensa contra castidad
Castidad y homosexualidad
III. AMOR ENTRE ESPOSO Y ESPOSA
658
Fieldad matrimonial Fertilidad di matrimonio Un yiu ta
un regalo bendiciona
IV. OFENSA NA DIGNIDAD DI MATRIMONIO
Adulterio Divorcio Otro ofensa contra dignidad di matrimonio
RESUMEN

664
668

ARTICULO 7. DI SHETE MANDAMENTO


I. DESTINO UNIVERSAL Y PROPIEDAD PRIVA DI BIEN
II. RESPET DI PERSONA Y SU PROPIEDAD
Respet pa bien di otro Respet pa integridad di creacion
III. DOCTRINA SOCIAL DI IGLESIA
IV. ACTIVIDAD ECONOMICO Y HUSTICIA SOCIAL
V. HUSTICIA Y SOLIDARIDAD ENTRE NACION
VI. AMOR PA POBER
RESUMEN

669
669
670

ARTICULO 8. DI OCHO MANDAMENTO


I. BIBA DEN BERDAD
II. DUNA TESTIMONIO DI BERDAD
III. OFENSA NA BERDAD
IV. RESPET PA BERDAD
V. UZO DI MEDIO DI COMUNICACION SOCIAL
VI. BERDAD, BEYESA Y ARTE SAGRADO
RESUMEN

685
685
687
688
691
692
694
695

ARTICULO 9. DI NUEBE MANDAMENTO


I. PURIFICACION DI CURASON
II. BATAYA PA PURESA
RESUMEN

696
697
698
701

ARTICULO 10. DI DIES MANDAMENTO


I. DESORDEN DEN ANHELO CARNAL
II. DESEO DI SPIRITO
III. POBRESA DI CURASON
IV. MI KIER MIRA DIOS
RESUMEN

701
702
704
704
705
706

DI CUATER PARTI

673
675
678
680
683

948
E ORACION CRISTIAN
PROME SECCION: ORACION DEN BIDA CRISTIAN
Kico ta oracion? Oracion como don di Dios Oracion como
Aliansa Oracion como Comunion
PROME CAPITULO: REVELACION DI ORACION
YAMADA UNIVERSAL DI ORACION

709

712

949
ARTICULO 1. DEN TESTAMENT BIEU
Creacion, fuente di oracion Promesa y oracion di fe Moises y
oracion di Mediador David y oracion di rey Elias, e profetanan
y e conversion di curason E Salmonan, oracion di Asamblea
RESUMEN

712

ARTICULO 2. DEN PLENITUD DI TEMPO


Hesus ta resa Hesus ta sia nos resa Hesus ta scucha nos oracion
Oracion di Birgen Maria
RESUMEN

721

ARTICULO 3. DEN TEMPO DI IGLESIA


I. BENDICION Y ADORACION
II. ORACION DI PETICION
III. ORACION DI INTERCESION
IV. ORACION DI ACCION DI GRACIA
V. ORACION DI ALABANSA
RESUMEN

729
729
730
732

720

728

732
733
734

CAPITULO DOS: E tradicion di oracion

736

ARTICULO 1. FUENTE DI ORACION


Palabra di Dios E liturgia di Iglesia Virtudnan teologal Awe
RESUMEN

736

ARTICULO 2. E MANERA DI HACI ORACION


Oracion na Dios Tata Oracion na Hesus Bini, Spirito Santo
Den comunion cu santo Mama di Dios
RESUMEN

739

ARTICULO 3. MAESTRO Y LUGA DI ORACION 745


Un reunion grandi di testigo Sirbido di oracion Luga faborabel
pa oracion
RESUMEN

738

744

748

CAPITULO TRES: BIDA DI ORACION


Oracion vocal

749

ARTICULO 1. EXPRESION DI ORACION


I. ORACION VOCAL
II. MEDITACION
III. ORACION CONTEMPLATIVO

750
750
751
752

950
RESUMEN
ARTICULO 2. LUCHA DI ORACION
I. OBSTACULO PA ORACION
II. VIGILANCIA HUMILDE DI CURASON
Enfrentando dificultad den oracion Enfrentando tentacion den oracion
III. CONFIANSA COMO YIU
Di con nos ta keha cu no ta scucha nos? Den ki sentido nos oracion
ta eficaz?
IV. PERSEVERANDO DEN AMOR

754
755
755
756

ARTICULO 3. ORACION DI ORA DI HESUS


RESUMEN

761
762

SECCION DOS: ORACION DI SEOR NOS TATA

764

ARTICULO 1. RESUMEN DI EVANGELIO COMPLETO


I. CENTRAL DEN SCRITURA
II. ORACION DI SEOR
III. ORACION DI IGLESIA
RESUMEN

765
765
766
766
768

ARTICULO 2. NOS TATA CU TA NA SHELO


I. ACERCE CU TUR CONFIANSA
II. TATA!
III. NOS TATA
IV. CU TA NA SHELO
RESUMEN

769
769
769
772
774
775

ARTICULO 3. E SHETE PETICIONNAN


I. BO NOMBER SEA SANTIFICA
II. LAGA BO REINO BINI NA NOS
III. BO BOLUNTAD SEA HACI NA TERA COMO NA SHELO
IV. DUNA NOS AWE NOS PAN DI CADA DIA
V. PORDONA NOS PICANAN, MESCOS CU NOS
TA PORDONA OTRO
Pordona nos picanan mescos cu nos tambe ta pordona
esnan cu a ofende nos
VI. NO LAGA NOS CAY DEN TENTACION
VII. Y LIBRA NOS DI MALO

775
776
779
780
783

ARTICULO 4. DOXOLOGIA FINAL


RESUMEN

791
792

758
760

785
788
790

951
Abreviacionnan

794

952

953

Você também pode gostar