Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
CATISASHI
DI IGLESIA CATOLICO
CATISASHI
DI IGLESIA CATOLICO
WYDAWNICTWO MICHALINEUM
ul. Pisudskiego 248/252
05-261 Marki, POLAND
tel. +48 (22) 781-16-40, 781-14-20
fax +48 (22) 771-36-15
www.michalineum.pl
e-mail: wydawnictwo@michalineum.pl
CONSTITUCION APOSTOLICO
FIDEI DEPOSITUM
PA PUBLICACION DI
CATISASHI DI IGLESIA CATOLICO
SKIRBI SEGUN APLICACION DI
CONCILIO EUCUMENICO VATICANO II
HUAN PABLO, OBISPO
SIRBIDO DI E SIRBIDONAN DI DIOS
PA ETERNO MEMORIA
1. Introduccion
Conserva balor di fe ta mision cu Seor a confia na su Iglesia
y esaki e tin cu realisa den tur tempo. Concilio Eucumenico Vaticano
II, inaugura trinta aa pasa door di mi antecesor Huan XXIII, den feliz
memoria, tabatin como proposicion y deseo pa haci mision apostolico
y pastoral di Iglesia bon cla; y guia tur hende pa medio di resplandor
di berdad di Evangelio, pa busca y tuma amor di Cristo cu ta riba tur
cos (cf Ef 3,19).
Na e Asamblea aki Papa Huan XXIII a fiha como tarea
principal conserva y splica miho contenido precioso di doctrina
Cristian, pa asina e yega mas miho cerca e fielnan di Cristo y cerca tur
hende di bon boluntad. Pa logra esaki, Concilio no mester cuminsa cu
condena eror di epoca, pero mas bien dedica su mes na mustra
trankilamente forsa y bunitesa di doctrina di fe. Nos ta confia cu
Iglesia e ta bisa ilumina door di luz di e Concilio aki, lo crece den
rikesa spiritual, haya forsa nobo y mira futuro sin miedo
Nos mester dedica nos mes cu alegria, sin miedo, na trabou cu
nos epoca ta exigi di nos y mantene nos den caminda cu Iglesia ta
sigui pa mas di binti siglo (1).
Cu ayudo di Dios, e Padernan di concilio lo por traha den
careda di cuatro aa di trabou un total considerabel di exposicion di
doctrina y guia pastoral ofrece na henter Iglesia. Pastor y fiel lo haya
den nan orientacion pa renobacion di pensamento, actividad,
10
11
12
e trabou cateketico di henter Iglesia den tur su nivel, den e tempo aki
den cua Iglesia ta yama pa un esfuerso nobo di evangelisacion.
Cu luz di fe berdadero libra humanidad di ignorancia y
sclavitud, pa asina conduci na e unico libertad cu ta digno na e nomber
aki (cf Hu 8, 32): esun di bida den Hesu Cristo bou guia di Spirito
Santo, aki y den Reino di shelo, den plenitud di bienaventuransa
di por weita Dios cara a cara (cf 1 Co 13, 12; 2 Co 5, 6-8).
Duna dia 11 di october 1992, na e di trinta aniversario di
apertura di Concilio Vaticano II y na e di diescuater aa di mi
pontificado.
Joannes Paulus Pp II
13
PROLOGO
TATA, esaki ta e bida eterno: mare nan por conoce Bo, e unico Dios
berdadero y Hesucristo esun cu bo a manda (Hu 17, 3). Dios nos
Salbador... kier pa tur hende salba y pa nan yega na conocemento
amplio di e berdad (1 Tim 2, 3-4). Bou di shelo no tin otro nomber
duna na hende pa medio di ken nos ta keda salba (Hu 4, 12), sino
e nomber di Hesus.
I.
1.
Dios, cu ta infinitamente perfecto y bienaventurado den su mes,
den un plan di puro bondad, a crea e prome hende den tur libertad pa
e por participa den su propio bida bienaventurado. Pesey semper y tur
caminda e ta cerca di hende. Ta yame y ta ofrece ayudo pa busce
y pa conoce y pa stime cu tur su forsa. Tur esnan cu pa via di pica ta
dividi e ta invita nan na e union di su famia, esta, su Iglesia. E ta haci
esaki mediante su Yiu cu el a manda como Redentor y Salbador, den
su plenitud di tempo. Pa medio di djE y den djE, e ta yama tur hende
pa via di Spirito Santo pa nan bira su yiunan adoptivo y asina nan bira
heredero di Su Bida bienaventurado.
2.
Pa e yamada aki por resona den mundo henter, Cristo a manda
e discipelnan, cu el a scoge, mientras cu El a duna nan e encargo pa
predica evangelio. Bay y haci tur pueblo mi discipel y batisa nan den
nomber di Tata di Yiu y di Spirito Santo. Sia nan warda tur cos cu mi
a instrui boso. Y sa cu mi ta cu boso tur dia te na fin di mundo (Mt
28, 19-20). Fortalece cu e mision aki, discipelnan a sali pa predica
rond mundo y Seor tabata cu nan confirmando nan palabra mediante
e sealnan cu tabata compaa nan (Mc 16, 20).
3.
Esnan cu ayudo di Dios a acepta e yamada di Cristo y cu
libremente a responde na esaki, ta sinti nan mes awo yama pe amor di
Cristo pa bay y predica na tur parti di mundo e Bon Noticia. E tesoro
aki cu a ricibi for di e apostelnan ta fielmente warda pa nan
sucesornan. Tur fiel ta yama pa transmiti e tesoro aki di generacion pa
14
4.
Hopi lihe caba a indica cu catisashi ta e conhunto di esfuerso
y iniciativa realisa den Iglesia pa haci hende bira discipel y pa yuda
nan kere cu Hesus ta Yiu di Dios Tata y pa medio di fe nan ta posee
Bida den Su nomber, pa educa y instrui nan den e bida aki y asina
construi Curpa di Cristo2.
5.
E catisashi ta un educacion den fe pa mucha, hoben y adulto cu
ta consisti specialmente di un enseansa Cristian y cu generalmente ta
instrui na un manera organisa y sistematico cu e fin di introduci otro
den plenitud di bida Cristian3.
6.
Sin confundi cu otro e catisashi ta fiha su mes riba un cierto
cantidad di elemento di mision pastoral di Iglesia cu ta di un aspecto
cateketico, cu ta prepara pa e catisashi of cu ta deriva di e prome
anuncio di Evangelio of predicashi misionero pa lanta fe; pa busca
rason pa kere; experencia di bida Cristian; celebracion di
e sacramentonan; integracion den e comunidad di Iglesia y testimonio
apostolico y misionero4.
7.
E catisashi ta intimamente uni cu henter bida di Iglesia. No
solamente e extension geografico y e aumento numeroso di Iglesia
pero tambe y mas ainda su crecemento interior y su corespondencia cu
e plan di Dios ta depende esencialmente di dje 5.
8.
E periodonan di renobacion di Iglesia tambe ta periodo fuerte di
catisashi. Asina nos ta mira cu den epoca grandi di e padernan di
Iglesia, cu e obisponan santo ta consagra un parti importante di nan
ministerio na catisashi. Ta e epoca di San Cirilo di Herusalem, San
1
Cf Hch 2, 42
Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. Catechesi tradendae
3
Ibid., 18
4
Cf ibid.
5
Ibid., 13
2
15
16
8
9
17
18
ADAPTACION CU TA NECESARIO
10
11
19
12
20
21
PROME PARTI
PROFESION DI FE
PROME SECCION
MI TA KERE NOS TA KERE
26. Ora nos ta profesa nos fe, nos ta cuminsa cu: Mi ta kere, of,
nos ta kere. Prome cu nos expone fe di Iglesia, manera nos ta
profese den Credo y ta celebre den liturgia y nos ta bibe den e Dies
Mandamentonan y den oracion, nos kier puntra nos mes: Kico ta
nifica kere? Fe ta e contesta di hende na Dios cu ta revela y ta
entrega su mes na dje. Cu e contesta aki, Dios kier ilumina
abundantemente
e hende cu ta buscando e ultimo sentido di su bida. Ta pesey
primeramente nos ta fiha nos atencion riba e buscamento di Dios door
di hende (Cap. 1). Siguientemente riba e divino Revelacion pa cua
Dios ta bini na encuentro di hende (Cap. 2) y finalmente riba
e contesta di fe (Cap. 3).
PROME CAPITULO
HENDE TA CAPAZ PA DIOS
I.
DESEO PA DIOS
355, 1701
1718
22
plenamente segun e berdad si e no ta reconoce e amor ey libremente
y entrega su mes na su Creador1.
2567, 845Maske
23
Abo mes ta invite pa haci esey. Bo ta haci cu e ta encontra goso
di por alaba Bo, pasobra abo a crea nos pa Bo y nos curason ta inkieto
te ora e descansa den Bo7.
II.
54, 337
24
1703
366e
34. Mundo y hende ta testigua cu nan no tin den nan mes e prome
principio, ni tampoco su fin, pero cu nan ta participa den Esun cu ta
e Ser riba su mes; sin origen y sin fin. Pa medio di diferente
caminda, hende por yega na conocemento di existencia di un
199realidad cu ta e prome rason y e ultimo fin di tur cos y cu tur hende ta
yama Dios11.
35.
III.
1960biba,
25
Creador a skirbi den nos alma, toch tin hopi obstaculo cu ta stroba
rasonamento di haci uzo eficazmente y na un manera fructifero di
e facultad innato aki.
Pasobra e berdadnan cu tin di haci cu relacion entre Dios y hende, ta
surpasa completamente e orden visibel di tur cos y si traduci nan den
actuacion humano y si nan influencia e actuacion aki, nan ta exigi pa
e hende doblega y renuncia su mes.
E spirito humano, na su turno, ta haye den dificultad pa logra
e berdadnan ey, no solamente pa medio di e impacto di parti di
e sentidonan y di imaginacion, pero tambe pa medio di nos deseonan
desordena cu ta consecuencia di e pica original. Y asina hende, den tal
caso, facilmente ta convence su mes cu loke e lo no kier pa ta berdad
ta un engao of por lo menos ta dudoso14.
14
15
26
212, 300purifica
45.
16
27
46.
47.
48.
49.
20
21
28
DI DOS CAPITULO
DIOS TA TOPA CU HENDE
50.
29
II.
ETAPANAN DI REVELACION
761
Aliansa cu Noe
56. Unabes cu e genero humano a kibra pa motibo di pica, Dios ta
dicidi na prome luga pa salba humanidad pa medio di un serie di etapa
5
401
30
1219
Cf Gn 9, 9
Cf Gn 10, 20-31
11
Cf Hch 17, 26-27
12
Cf Dt 4, 19; Dt (LXX) 32, 8
13
Cf Sb 10, 5
14
Cf Gn 11, 4-6
15
Cf Rm 1, 18-25
16
Cf Rm 1, 18-25
17
Cf Gn 14, 18
18
Cf Hb 7, 3
19
Cf Gn 12, 1
10
31
di multitud di nacion (Gn 17, 5); Den bo tur nacion riba mundo lo ta
bendiciona (Gn 12, 3 LXX)20 .
60. E pueblo cu ta sali di Abraham lo ta e depositario, esun na
kende a entrega e promesa, haci na e patriarcanan, e pueblo scogi 21, 760
yama pa un dia, prepara e reunion di tur yiu di Dios den unidad di 762, 781
Iglesia22, e pueblo ey lo ta e rais, riba cua tur pagano lo ta implanta
despues cu nan a bira creyente 23.
61. E patriarca y e profetanan y otro personahe di e testament bieu
semper tabata honra y semper lo sigui honra nan como Santo den tur
tradicion liturgico di Iglesia.
Dios ta forma su pueblo Israel
62. Despues di e patriarcanan, Dios a forma Israel como su pueblo,
salbando e for di sclavitud di Egipto. El a sera cu e pueblo aki su 2060, 2574
aliansa riba Sinai y pa medio di Moises El a dune su Ley, pa nan
reconocE y sirbiE como e unico Dios bibo y berdadero, e Tata 1961
providente y e Hues husto y pa nan spera riba e Salbador priminti 24.
63. Israel ta e pueblo sacerdotal di Dios 25, e pueblo cu ta carga
nomber di Seor (Dt 28, 10). E ta e pueblo cu kende Dios a papia 204, 2801
prome26, e pueblo di e rumannan mayor den e fe di Abraham.
839
64. Mediante profetanan Dios ta forma su pueblo den speransa di
salbacion, den espera di un Aliansa nobo y eterno, cu ta destina pa tur 711
hende27 y cu lo ta graba den curason28. Profeta ta anuncia un redencion 1965
radical di pueblo di Dios, purificacion di tur su infidelidadnan 29, un
20
Cf Ga 3, 8
Cf Rm 11, 28
22
Cf Hu 11, 52; 10, 16
23
Cf Rm 11, 17-18. 24
24
Cf Concilio Vaticano II, Dei Verbum, 3
25
Cf Ex 19, 6
26
Misal Romano, Bierna Santo 13: oracion universal VI
27
Cf Is 2, 2-4
28
Cf Jr 31, 31-34
29
Cf Ez 36
21
32
489
65. Den pasado Dios a papia hopi biaha y na hopi manera cu nos
antepasadonan pa medio di profeta, pero ultimo tempo, El a papia cu
102nos pa medio di su Yiu. (Hebr 1, 1-2). Cristo, e Yiu di Dios, cu a bira
hende, ta e Palabra unico, perfecto y insuperabel di Tata. Den Cristo,
El a bisa tur cos; lo no tin otro palabra cu esaki. San Huan de la Cruz,
entre otro, a expresa esaki di manera hopi cla comentando Hebreonan
(Hebr 1, 1-2):
516
2717
9431
33
69.
70.
71.
Dios a sera cu Noe un aliansa eterno entre E y tur ser bibo 37.
E Aliansa aki lo dura tanten cu mundo ta existi.
36
37
Cf Gn 3, 15
Cf Gn 9, 16
34
72.
73.
851e
I.
TRADICION APOSTOLICO
Cf Hu 14, 6
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 7
40
Ibid.
39
35
Un fuente comun
41
36
47
48
37
III.
INTERPRETACION DI DEPOSITO DI FE
49
38
Dogma di Fe
888-89288.
2032-2040a
2625E
114, 158e
Sentido sobrenatural di fe
91. Tur fiel tin parti den e comprension y e transmision di
berdadnan revela. Nan a ricibi uncion di Spirito Santo, cu ta instrui 57
y guia nan na e berdad completo (Hu 16, 13).
737e
92.
785su
93.
889pueblo
54
Cf Hu 8, 31-32
Cf Concilio di Vaticano I: DS, 3016: nexos mysteriorum; Concilio di
Vaticano II, Lumen gentium, 25
56
Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 11
57
Cf 1 Hu 2, 20, 27
58
Concilio di Vaticano, Lumen gentium, 12
55
39
66
59
Ibid.
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 8
61
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 62
62
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 8
63
SAN GREGORIO MAGNO, Homiliae in Ezechilem, 17, 8: PL 76, 843 D
64
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 8
65
Ibid., 10, 3
60
40
65, 2763solamente
426-429
66
Ibid.,10, 1
Ibid., 8
68
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 13
69
Cf Hb 1, 1-3
67
41
palabra aki desde principio tabata cerca Dios, e no tin mester di silaba,
pasobra e no ta someti na tempo70.
42
Ibid.
SAN BERNADINO DI CLARAVAL, Homilia super missus est,411:
PL 183, 86 B
78
Cf Lc 24, 45
79
Cf Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 12, 1
80
Ibid., 12, 2
81
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 12, 3
82
Cf ibid.
77
43
128Scritura.
44
86
45
IV.
113
CANON DI SCRITURA
92
1093
46
Testament Bieu
121. E Testament Bieu ta un parti inseparabel di Santo Scritura, cu
no por pensa di laga afo. Su bukinan ta inspira di manera divino y ta
conserva un balor permanente 96 pasobra nan a revoca e Aliansa
Antiguo.
122. Efectivamente, e fin principal di economia antiguo tabata pa
binimento di Cristo, Salbador di mundo. Aunke e bukinan
di Testament Bieu ta contene elementonan imperfecto y pasahero,
nan ta duna testimonio di henter pedagogia divino di amor di
708salbacion di Dios: Nan ta contene enseansa sublime di Dios y un
sabiduria di salbacion tocante di hende, nan ta encera tesoro increibel
97
2568di oracion y nan ta sconde e misterio di nos salbacion .
702, 763prepara
47
76
1154
2705
101
Ibid., 19
SANTA CESAREA E HOBEN, Ste Richilde et Ste Radegonde, Sources
chrtiennes, 345, 480
103
SANTA TERESA DI NIO HESUS, Manuscrits Autobiographiques,
A, 83v.
102
48
489128.
129. Pesey, Cristian ta lesa Testament Bieu den luz di Cristo morto
resucita. E lectura tipologico aki ta pone na bista e contenido
inagotabel di Testament Bieu. E no por laga nos lubida cu Testament
Bieu ta mantene su balo propio di revelacion cu nos Seor mes
2055a reafirma105. Di otro banda, mester lesa Testament Nobo tambe den
luz di esun Bieu.
1968E catekesis Cristian primitivo tabata haci uzo constante di dje 106.
Segun un expresion bieu, Testament Nobo ta scondi den esun Bieu,
mientras cu esun Bieu ta poni na bista den esun Nobo: Novum in
Vetere latet et in Novo Vetus patet107.
651y
49
94132.
2653
1792
50
116
117
51
CAPITULO TRES
CONTESTA DI HENDE NA DIOS
142. Pa medio di su Revelacion, Dios invisibel, den su amor grandi,
ta papia cu hende manera amigo y ta biba cu nan, pa asina invita nan
pa nan tin un comunion cu nE y ricibi nan den comunion 1. E contesta
adecua na e invitacion aki ta fe.
1102
143. Pa medio di fe, hende ta somete completamente su inteligencia
y su boluntad na Dios. Cu tur su ser, hende ta duna su asentimento na
Dios cu ta revela2. Santa Scritura ta yama e contesta aki di hende na 2087
Dios cu ta revela obediencia di fe3.
ARTICULO 1. MI TA KERE
I.
OBEDIENCIA DI FE
1814-1816
52
1819e
839e
494, 2617e
Cf Gn 15, 6
Cf Rm 4, 20
9
Cf Gn 15, 5
10
Cf Gn 18, 14
11
Cf Lc 1, 48
12
Cf Lc 2, 35
8
53
II.
222
232
54
y Spirito Santo.
III.
CARACTERISTICA DI FE
Fe ta un gracia
153. Ora cu San Pedro profesa cu Hesus ta e Cristo, e Yiu di Dios
552bibo, Hesus ta declara cu e revelacion aki no ta bin di carni y sanger,
sino di mi Tata cu ta na shelo (Mt 16, 17)16. Fe ta un don di Dios, un
virtud sobrenatural cu Dios ta duna nos. Pa duna e contesta di fe aki,
1814nos mester di gracia di Dios, cu ta yega pa yuda nos y esaki cu ayudo
1996interior di Spirito Santo, cu ta move e curason, ta hibe na Dios, ta
2606habri e wowonan di spirito y ta duna tur hende e gusto di acepta
y kere e berdad17.
Fe ta un acto humano
154. Ta posibel pa kere solamente pa gracia y ayudo interior di
Santo. Pero no ta menos berdad cu kere ta un acto
autenticamente humano. No ta contrario ni na libertad ni na
inteligencia di hende pa pone nan confiansa den Dios y adheri na
e berdadnan cu El a revela. Den e relacionnan humano mes no ta
contrario na nos propio dignidad pa kere loke otro hende ta bisa di nan
mes y di nan intencionnan y tampoco pa confia den nan promesanan
(manera, por ehempel, ora cu un homber cu un muhe casa), pa di
e manera aki drenta den comunion mutuo.
2126Pesey, e ta menos contrario ainda na nos dignidad pa somete
totalmente pa fe nos inteligencia y nos boluntad na Dios cu ta
revela18 y pa di e forma aki nos drenta den comunion intimo cu nE.
1749Spirito
Cf Ga 1, 15; Mt 11, 25
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 5
18
Concilio di Vaticano I: DS, 3008
19
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, II-II, 2, 9; cf
CONCILIO VATICANO I: DS, 3010
17
55
Fe y inteligencia
156. E motibo pa kere no ta den e echo cu e berdadnan revela ta
mustra berdadero y comprendibel den luz di nos entendimento natural.
Nos ta kere pa motibo di e autoridad di Dios mes cu ta revela y cu no 1063
por gaa su mes ni gaa nos. Sinembargo, pa e respet cu nos tin pa 2465
nos fe ta di acuerdo cu nos entendimento, Dios tabata kier pa
e pruebanan exterior di su revelacion ta uni cu e ayudo interior di
Spirito Santo20. E milagernan di Cristo y di e santonan 21, 548
e profesianan, e crecemento y e santidad di Iglesia, su fecundidad y su 812
stabilidad ta seal sigur di revelacion, cu ta adapta na inteligencia di
tur hende, motibo di credibilidad cu ta mustra cu asenti na fe no ta
den ningun forma un movecion ciego di spirito22.
157. Fe ta sigur, mas sigur cu tur conocemento humano, pasobra e ta
funda riba Palabra di Dios mes, cu no por gaa. Ta berdad cu
e berdadnan revela por parce cu nan no ta cla pa e entendimento
y experencia humano, pero e siguridad cu e luz divino ta duna ta mas
grandi cu e siguridad cu e luz di entendimento natural ta duna 23.
2088
Dies mil dificultad no ta forma ni un duda24.
158. Fe ta purba compronde25: ta inherente na e fe cu e creyente ta
desea di conoce miho Esun den ken el a pone su fe y di compronde 2705
miho loke El a revela. En cambio, un conocemento mas penetrante ta
fomenta un fe mas grandi, cu ta aumenta mas y masmediante candela
di amor. E gracia di fe ta habri e wowonan di curason (Ef 1, 18) pa 1827
haya un inteligencia bibo di e contenido di Revelacion, pues
e totalidad di e plan di Dios y di e misterionan di fe, di nan conexion
cu otro y cu Cristo, e centro di Misterio revela. E mesun Spirito 90
Santo ta perfecciona constantemente e fe mediante su donnan, pa di
e manera aki por compronde Revelacion mas profundamente 26.
20
56
2518
432, 1257necesario
27
57
58
309, 1502
59
165. E ora ey, nos mester bolbe cerca e testigonan di fe: Abraham, cu
2719a kere den speransa contra tur speransa (Rm 4, 18); La Birgen
Maria, cu den su peregrinacion di fe 39 a yega na e nochi di fe 40
door di tuma parti na e sufrimento di su Yiu y anochi scur di su graf,
y hopi otro testigo di fe: Pesey nos, rondona di un multitud asina
grandi di hende cu a demostra nan fe, mester benta tur peso, esta,
e picanan cu ta molestia nos asina facil, un banda y participa cu
perseverancia na e careda cu nos tin nos dilanti. Laga nos tene nos
bista fiha riba Hesus, cu a bay nos dilanti riba e caminda di fe y cu lo
hiba nos tambe na final di e caminda (Hb 12, 1-2).
ARTICULO 2. NOS TA KERE
166. Fe ta un acto personal: e contesta liber di hende riba e iniciativa
Dios cu ta revela su mes. Pero fe no ta un acto isola. Ningun hende
no por kere su so, mescos cu ningun hende no por biba su so. Ningun
hende a duna su mes fe, mescos cu ningun hende a duna su mes bida.
E creyente a ricibi fe di otro hende y na su turno e mester transmiti
esaki na otro hende. Nos amor pa Hesus y pa hende ta duna nos
e impulso pa papia cu otro hende di nos fe. Cada creyente ta manera
un enlace den e cadena grandi di creyente. Mi no por kere sin tin
e sosten di fe di otro hende y pa medio di mi fe mi ta yuda sostene fe
di otro hende.
875di
60
profesa fe den Seor, rond mundo (Te per orbem terrarum sancta
confitetur Ecclesia, Na Bo, Santa Iglesia ta profesa tur caminda na
mundo, nos ta canta den Te Deum)43. Cu ne y den dje nos ta haya
e impulso pa profesa tambe: Mi ta kere, Nos ta kere. Pa medio di 1253
Iglesia nos ta ricibi fe y bida nobo den Cristo mediante e bautismo.
Den e Ritual Romano, e ministro di bautismo ta puntra e catecumeno:
Kico bo ta pidi di Iglesia di Dios? Y e contesta ta: Fe. Kico fe ta
duna bo? Bida eterno!.
169. Salbacion ta bin solamente di Dios, pero como cu nos ta ricibi
bida di fe pa medio di Iglesia, e ta nos mama: Nos ta kere den Iglesia 750
como e mama di nos nacemento nobo y no como si fuera e ta e autor
di nos salbacion44. Como cu e ta nos mama, e ta tambe e educado di 2030
nos fe.
II.
LENGUAHE DI FE
UN FE SO
61
830na
78Tradicion
Cf Ef 4, 4-6
SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 1, 10, 1-2
48
Ibid.
49
Ibid., 5, 20, 1
50
SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 1, 10, 1-2
47
62
CREDO
Simbolo di e Apostelnan
Mi ta kere den Dios Tata
Todopoderoso Creador di shelo y
di tera
Credo di Nicea-Constantinopla
Mi ta kere den un Dios, Tata
Todopoderoso,Creador di shelo y tera,
di tur cos visibel y invisibel.
51
63
nos Seor
64
DI DOS SECCION
PROFESION DI FE CRISTIAN
SIMBOLO DI FE
185. Esun cu ta bisa: Mi ta kere, ta bisa: Mi ta acepta loke nos ta
kere. Comunion den fe tin necesidad di un lenguahe comun den fe, 171, 949
cu ta normativo pa un y tur den mesun confesion di fe.
186. Desde su origen Iglesia Apostolico a expresa y transmiti su
propio fe den formula normativo y cortico pa un y tur 1. Pero masha
lihe Iglesia tabata kier establece esencia di su fe den un resumen
specialmente organisa y structura pa candidato di bautismo.
E sintesis di e confesion di fe aki no ta traha segun opinion humano,
sino a recompila di henter e Scritura loke ta mas importante pa duna
integridad na e unico enseansa di fe. Y mescos cu e simia di mosterd,
den su simia chikito tin un gran cantidad di rama, di e mesun moda
e resumen de fe aki ta encera den poco palabra tur e conocemento di
e berdadero devocion di e Testament Bieu y di e Testament Nobo2.
1
2
65
1237, 232
Catisashi Romano, 1, 2, 3
SAN IRENEO DI LYON, Demonstratio apostolica, 100
5
Catisashi Romano, 1, 1, 4
6
Cf SAN AMBROSIO, ExPLanatio Symboli,8: PL 17,1158D
7
Cf DS, 1-64
8
Cf Ibid., 75-76
9
Concilio di Toledo XI: DS, 525-541; Concilio di Letran IV: ibid., 800-802;
Concilio di Lyon II: ibid., 851-861; Concilio di Trento: ibid., 1862-1870
10
Cf DS, 71-72
4
66
11
67
PROME CAPITULO
MI TA KERE DEN DIOS TATA
198. Nos profesion di fe ta cuminsa cu Dios, pasobra E ta e prome y
e ultimo (Is 44, 6) e Principio y e Fin di tur cos. E Credo ta cuminsa
cu Dios Tata, pasobra Tata ta e Prome Persona Divino di Santismo
Trinidad; nos simbolo ta cuminsa cu creacion di shelo y di tera, ya cu
e creacion ta e cuminsamento y e fundamento di tur e obranan di Dios.
ARTICULO 1. MI TA KERE DEN DIOS TATA
TODOPODEROSO CREADOR DI SHELO
Y TERA
PARAGRAF 1. MI TA KERE DEN DIOS
199. Mi ta kere den Dios: e prome afirmacion aki di profesion di
fe ta alabes esun di mas fundamental. Henter e Simbolo ta papia di
Dios y si acaso e papia tambe di hende y di e mundo, e ta haci esaki
den relacion cu Dios. Tur e articulonan di e Credo ta depende di esun
prome, mescos cu ta e caso cu e mandamentonan, tur cu ta sigui ta
2083explicita esun prome. E otro articulonan ta laga nos conoce Dios miho
na manera cu E ta revela su mes progresivamente na ser humano.
E fielnan na prome luga ta profesa cu nan ta kere den Dios 1.
I.
200. Cu e palabranan aki ta cuminsa e Simbolo NiceoE confesion di e caracter unico di Dios, cu tin su rais
den Revelacion Divino di e Aliansa Antiguo, ta inseparabel di
e confesion di existencia di Dios y igualmente fundamental. Dios ta
e Unico: no tin mas cu un solo Dios: e fe Cristian ta confesa cu tin un
solo Dios den naturalesa, den substancia y den esencia 2.
2085Constantinopel.
1
2
Catisashi Romano, 1, 2, 6
Catisashi Romano, 1, 2, 8
68
2083201.
II.
Cf Flp 2, 10-11
Cf Mc 12, 29-30
5
Cf Mc 12, 35-37
6
Concilio di Letran IV: DS, 800
4
69
Cf Jc 13, 18
70
Cf Ex 3, 5-6
Cf Ex 32
10
Cf Ex 33, 12-17
11
Cf Ex 43, 9
9
71
604211.
Cf Is 44, 6
Cf Sal 85, 11
72
73
Dios ta e berdad
215. E principio di bo palabra ta berdad, pa semper, tur bo huicio
husto (Sal 119, 160). Awor, Seor mi Dios, bo ta Dios, bo 2465
palabranan ta berdad (2 S 7, 28); pesey e promesanan di Dios
semper ta bira realidad14. Dios ta e berdad mes, su palabranan no por
gaa. Pesey den tur cos hende por entrega su mes cu tur confiansa na 1063, 156
e berdad y na e fieldad di palabra di Dios. E cuminsamento di pica
y e caida di hende tabata po motibo di un mentira di e tentado cu
a pone hende duda den palabra di Dios, den Su bondad y Su fieldad. 397
216. E berdad di Dios ta su sabiduria cu ta domina riba tur ordo
di creacion y di gobierno di mundo 15. Dios, unico Creador di shelo 295
y tera (cf Sal 115, 15), ta e unico cu por duna conocemento berdadero
di tur cos crea relaciona cu nE mes 16.
32
217. Dios ta tambe e berdadero ora E revela su mes: e enseansa
cu ta bini di Dios ta un doctrina di berdad (Ml 2, 6). Ora E manda 851
su Yiu na mundo, lo ta pa duna testimonio di e Berdad (Hu 18, 37).
Nos sa cu e yiu di Dios a bini y a duna nos inteligencia pa nos conoce
2466
esun Berdadero (I Hu 5, 20)17.
Dios ta Amor
218. A lo largo di historia, Israel por descubri cu Dios tabatin un
motibo so pa revela su mes na Israel y pa scoge den tur pueblo Israel
como su propiedad special: su amor gratuito 18. Israel a comprende, 295
danki na su profetanan, cu atrobe ta pa amor Dios no a stop di salba
nan19 y di perdona nan infieldad y nan picanan20.
14
Cf Dt 7, 9
Cf Sb 13, 1-9
16
Cf Sb 7, 17-21
17
Cf Hu 17, 3
18
Cf Dt 4, 37; 7,8; 10, 15
19
Cf Is 43, 1-7
20
Cf Os 2
15
74
239219.
IV.
222. Kere den Dios, e Unico y stimE cu tur bo ser tin inmenso
consecuencia pa henter nos bida:
223. Esaki ta reconoce grandesa y mahestad di Dios: Si, Dios ta
grandi cu e ta supera nos ciencia (Jb 36, 26). Pesey mester
sirbi Dios prome26.
400asina
2637tur
21
Cf Os 11, 1
Cf Is 49, 14-15
23
Ct Is 62, 4-5
24
Cf Ez 16; Os 11
25
Cf 1 Co 2, 7-16; Ef 3, 9-12
26
SANTA JUANA DI ARCO, Dictum.
22
75
356, 360,
1700, 1934
226. Esaki kiermen haci bon uzo di tur creacion: E fe den Dios, esun
Unico, ta laga nos uza tur loke no ta Dios, con tal cu esey ta hiba nos 339, 2402,
mas cerca na djE y pa los nos mes for di esey si e ta aparta nos for di 2415
Dios27.
Mi Seor y mi Dios, kita tur cos di mi cu ta aleha mi di Bo.
Mi Seor y mi Dios, duna mi tur loke ta pone mi yega cerca Bo.
Mi Seor y mi Dios los mi for di mi mes ya mi por duna mi mes
totalmente na Bo28.
227. Esaki kiermen confia den Dios den tur circunstancia, incluso
den ora di contratiempo. Un oracion di Santa Teresa di Hesus ta
expresa admirabelmente:
313, 2090
No laga nada stroba bo, no laga nada spanta bo.
Tur cos lo pasa, Dios no ta muda.
Pasenshi, Lo alcansa tur cos;
Esun cu tin Dios, nada lo falte:
Dios so ta suficiente29.
RESUMEN
228. Scucha, Israel, Seor nos Dios ta e Unico Seor (Dt 6, 4;
Mc 12, 29). Ta absolutamente necesario cu e Ser supremo
ta e unico, es decir sin igual Si Dios no ta unico, e no ta
Dios30.
229. E fe den Dios ta pone nos dirigi nos atencion solamente riba djE
como nos prome fuente y nos ultimo meta; y pone nada riba
djE of na su luga.
27
2830
1723
76
TATA
189, 1223Santo
77
36
37
78
465Eucumenico
38
Cf 2 S 7, 14
Cf Sal 68, 6
40
Cf Is 66, 13 Sal 131, 2
41
Cf Sal 27, 10
42
Cf Ef 3, 14; Is 49, 15
39
79
43
DS, 150
80
Cf Gn 1, 2
Cf Hu 14, 17
46
Cf Hu 14, 26
47
Cf Hu 14, 26; 15; 16, 14
48
Cf Hu 7, 39
49
DS, 150
50
Concilio di Toledo VI, aa 638: DS, 490
51
Concilio di Toledo XI, aa 675: DS, 527
52
DS, 150
45
81
82
III.
59
60
83
2789Dios
468, 689e
84
256. San Gregorio Nacianceno, tambe yama e Teologo, a confia 236, 684
resumen di e fe trinitario aki na e catecumenonan di Constantinopla:
Prome cu tur cos warda e bon deposito aki pa mi, pa cual mi ta biba 84
y bringa, cu cual mi kier muri cu ta haci mi soporta tur loke ta malo
y desprecia tur placer, mi kier bisa e profesion di fe den Tata, Yiu
y Spirito Santo. Mi ta confie awe na boso. Pe mi ta pone boso denter
di poco den awa y mi lo saca boso di awa. Mi ta duna boso e fe como
compae y patrono pa henter boso bida. Mi ta duna boso un solo
Divinidad y Poder, cu ta existi Uno den Tres y ta contene e Tresnan di
un manera distinto. Divinidad sin distincion di substancia of di
natularesa, sin grado superior cu ta hise of grado inferior cu ta
bahe E connaturalidad infinito di tres infinito. Cada un, considera
riba su mes, ta Dios completo Dios ta e Tresnan considera den
conhunto. Asina cu ma cuminsa pensa tocante e unidad, e Trinidad
a baa mi cu su splendor. Asina cu ma cuminsa pensa tocante
e Trinidad ya e unidad a posee mi di nobo70
IV.
850
85
686Divino.
1050, 1721criatura
86
Haci di dje bo shelo, bo cas stima e luga unda bo ta sosega. Cu nunca
mas lo mi laga bo so eyden, sino cu lo mi tey completamente,
totalmente spierta den mi fe, den completo adoracion, entrega sin 2565
reserva na bo accion creador81.
RESUMEN
261. E misterio di Santisimo Trinidad, ta e misterio central di fe y di
bida Cristian. Solamente Dios por laga nos conocE revelando
su mes como Tata, Yiu y Spirito Santo.
262. Encarnacion di Yiu di Dios ta revela cu Dios ta e Tata eterno
y cu e Yiu ta consubstancial na e Tata, kiermen, cu e ta den dje y
cu nE mes y unico Dios.
263. E mision di Spirito Santo, manda pa Tata den nomber di e Yiu 82
y pa medio di Yiu hunto cu Tata (Hu 5, 26), ta revela cu hunto
cu nan e ta e mes Dios unico. Cu Tata y Yiu, E ta ricibi e mes
un adoracion y gloria.
264. Spirito Santo ta bin di Tata como e prome fuente y pa e don
eterno di esaki pa e Yiu, di Tata y di Yiu den comunion 83.
265. Pa gracia di bautismo den nomber di Tata di Yiu y di Spirito
Santo nos ta yama pa participa den e bida di e Bienaventurado
Trinidad akibou den scuridad di fe y despues di morto, den luz
eterno84.
266. Fe catolico ta asina aki: cu nos ta adora un Dios den e Trinidad
y e Trinidad den unidad, sin confundi e personanan, ni separa
e substancianan, un ta e persona di Tata, otro di Yiu, otro di
Spirito Santo, pero Tata, Yiu y Spirito Santo ta uno, nan Gloria
ta igual, nan mahestad coeternal85.
81
87
222e
2777luz
86
Cf Gn 1, 1: Hu 1, 3
Cf Mt 6, 9
88
Cf 1 Co 1, 18
89
Cf Jr 32, 17; Lc 1, 37
90
Cf Jr 27, 5
91
Cf Est 4, 17b; Pr 21, 1; Tb 13, 2
87
88
Cf Mt 6, 32
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, 1, 25, 5 ad 1
94
Cf 2 Co 12; Flp 4, 13
93
1814, 1817
89
95
96
Catisashi Romano, 1, 2, 13
Misal Romano, Colecta di diadomingo XXVI
90
288280.
91
100
92
107287.
290. Den principio Dios a crea shelo y tera (Gen 1,1): tres cos cu
ta afirma den e prome palabranan di Scritura: Dios eterno a duna
101
326
93
337, 344fundamental
107
Simbolo di Nicea-Constantinopla
Liturgia di ora, Himno Veni Creator Spiritus
109
Liturgia bizantina, Tropario di vispera di Pentecoste
110
Cf Sal 33, 6; 104, 30; Gn 1, 2-3
111
SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 2, 30, 9 y 4, 20, 1
112
Concilio di Vaticano 1, DS, 3025
113
SAN BUENABENTURADO, In libros sententiarum, 2, 1, 2, 2, 1
108
94
MISTERIO DI CREACION
95
338berdad
298. Door cu Dios por crea tur cos for di nada, E, door di Spirito
Santo, por duna bida spiritual na e pecadonan creando den nan un
1375alma puro123 y bida corporal na e difuntonan mediante Resurreccion.
992E ta duna bida na mortonan y ta yama cos cu no ta pa ta (Rm 4, 17).
Y ya cu, door di su Palabra, E por a laga luz resplandece 124 den
scuridad, tambe e por a duna luz di fe na esnan cu ainda no conocE 125.
119
96
Cf Gn 1, 26
Cf Sal 19, 2-5
128
Cf Jb 42, 3
129
Cf SAN LEON Mago, c.Quam laudabiliter, DS, 286; Concilio di Braga I,
ibid., 455-463; Concilio di Letran IV: ibid., 800; Concilio di Florencia:
ibid., 1333; Concilio di Vaticano I: ibid., 3002
130
Cf Si 43, 28
131
SAN AGUSTIN, Confessiones, 3, 6, 11
127
97
1951, 396mantene
V.
132
98
2568
99
164, 385ta
310. Pero pakico Dios no a crea un mundo asina perfecto cu den dje
por existi ningun maldad? Den su poder infinito, Dios lo por a crea
semper algo miho142. Sinembargo, den su sabiduria y bondad infinito,
1042-1050Dios libremente a dicidi di a crea un mundo den un estado di biahe,
na caminda pa su perfeccion final. Den e diseo di Dios e proceso di
342crecemento ta encera aparencia di cierto sernan y desaparicion di
otronan; existencia di loke ta mas perfecto banda di loke ta menos
412no
139
Cf 1 Col 12, 6
Concilio di Vaticano II, Gaudium spes, 36, 3
141
Cf Mt 19, 26; Hu 15, 5; Flp 4, 13
142
Cf SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, I, 25, 6
140
100
101
Asina Santa Catarina di Siena a bisa esnan scandalisa y cu ta
rebeldia contra loke ta pasa cu nan: Tur cos ta bini di amor, tur cos ta
destina pa salbacion di hende, Dios no ta haci nada cu no ta pa e meta aki148.
Y San Tomas Moro, poco prome cu su martirio, ta consola su yiu:
Nada cu Dios no kier por pasa cu mi y tur loke E ta desea, pa con
malo cu ta parce nos, den realidad ta loke ta miho149.
Y Juliana di Norwich: Mi a comprende, pues, pa gracia di Dios, cu
tabata bon pa mi mantene mi mes firmemente den fe y kere cu
no menos firrmesa, cu tur cos lo ta pa bon... Lo bo mira cu tur cos lo
ta pa bon (Thou shall see thyself that all MANNER of thing shall be
well)150.
RESUMEN
315. Den e creacion di mundo y di hende, Dios a ofrece e prome
y universal testimonio di su amor todopoderoso y di su
sabiduria, e prome anuncio di su diseo di su bondad amoroso
cu ta haa su fin den e creacion nobo den Cristo.
316. Aunke ta atribui e obra di creacion principalmente
na
Tata,
ta igualmente un berdad di fe cu Tata, Yiu y Spirito
Santo
ta
e principio unico y indivisibel di creacion.
148
102
152
103
E ANGELNAN
150Santo
155
Cf Sal 115, 16
Cf Sal 19, 2
157
Cf Sal 115, 16
158
Concilio di Letran IV: DS 800; cf Concilio di Vaticano I: ibid., 3002
y Pablo VI, Credo di pueblo di Dios, 8
156
104
Scritura
ta mes cla cu e unanimidad di tradicion.
Ken nan ta?
329. San Agustin ta bisa tocante nan: Angelus officu nomen est,
non naturae. Quaeris nomen huius naturae, spiritus est; quaeris
officium, angelus est: ex eo quod est, spiritus est, ex eo quod agit,
angelu (E nomber angel ta indica su ofishi, no su naturalesa. Si bo ta
puntra pa su naturalesa, lo mi bisa bo cu e ta spirito, si bo puntra kico
e ta haci, lo mi bisa bo cu e ta un angel)159. Cu tur nan ser angelnan ta
sirbido y mensahero di Dios. Pasobra nan ta contempla
constantemente cara di mi Tata cu ta na shelo (Mt 18, 10), nan ta
ehecutornan di su ordonan, scuchando e bos di su
palabranan
(Sal 103, 20).
330. Como criaturanan puramente spiritual, angelnan tin inteligencia
y boluntad: nan ta criatura personal 160 y inmortal161 y ta surpasa den
perfeccion tur criatura visibel, manera e splendor di nan gloria ta duna
testimonio162.
Cristo cu tur su angelnan
331. Cristo ta e centro di tur angel. Angelnan ta pertenece na dje:
Ora Yiu di hende bin den su gloria, compaa pa tur angel...
(Mt 25, 31). Nan ta pertenece na dje pasobra El a crea nan pE: 291
Pasobra den djE tur cos a ser crea, na shelo y na tera, e visibel
y invisibelnan, e trononan, e Dominionan, e Principadonan,
e Autoridadnan: tur cos El a crea pa medio di djE y pE (Col 1,
16). Nan ta pertenece na djE mas ainda, pasobra El a haci nan
mensahero di su plan di salbacion: Nan tur no ta spirito sirbido cu e
mision
di asisti esnan cu mester hereda salbacion? (Hb 1, 14).
159
105
106
1138tres
MUNDO VISIBEL
293
107
297
1937Solo
108
310seis
355expresa
293, 1939344.
2416tin e
1218
194
Cf Sal 145, 9
Cf Gn 1, 26
196
SAN FRANCISCO DI ASISI, Cantica di e criaturanan
197
Cf Hb 4, 3-4
195
109
2172
198
110
RESUMEN
350. Angelnan ta criaturanan spiritual cu ta glorifica Dios sin fin
y cu ta sirbi Su plannan di salbacion cu e otro criaturanan:
Ad omnia bona nostra cooperand tur angeli (E angelnan ta
coopera den tur bon obra cu nos ta haci)201.
351. E angelnan ta rondona Cristo, nan Seor. Nan ta yuda
particularmente den e cumplimento di su mision salbador pa
cu hende.
352. Iglesia ta venera angelnan cu ta yude den su peregrinacion na
mundo y ta proteha tur ser humano.
353. Dios a desea e diversidad di su criaturanan y nan
bondad particular, nan interdependencia y nan
orden. El a destina tur criatura material pa e bon di e rasa
humano. Hende y pa medio di dje tur creacion, ta
destina pa Gloria di Dios.
354. Respeta e leynan inscribi den creacion y den e relacionnan cu ta
surgi for di naturalesa di cosnan ta un principio di
sabiduria
y un fundeshi pa moralidad.
PARAGRAF 6. HENDE
355. Dios a crea hende segun su imagen, segun imagen di Dios el a
crea homber y muhe (Gn 1, 27). Hende ta ocupa un luga unico den
1700, 343creacion: e ta traha segun imagen di Dios (I); den su propio
naturalesa e ta uni mundo spiritual y mundo material (II); e ta crea
homber y muhe (III); Dios a accepte den Su amistad (IV).
I.
201
111
1703, 2258356.
295
1935
1877
358. Dios a crea tur cos pa hende 205, pero Dios a crea hende pa sirbi
y stima Dios y pa su motibo ofrece henter creacion.
299, 901
Asina ta, cua ta e ser cu lo bin den existencia rondona cu semehante
consideracion? Ta e hende, un figura bibo, grandi y admirabel, mas
precioso den wowo di Dios cu henter creacion; ta e hende. Pe ta existi
shelo y tera y lama y e totalidad di creacion y Dios a duna tanto
importancia na su salbacion cu pesey e no a scapa bida di su unico
Yiu. Pasobra Dios no a stop di haci tur loke ta posibel pa hende lo por
alcansE y sinta na su man drechi206.
202
1701
112
San Pablo ta bisa nos cu dos hende a duna origen na e genero humano
esta Adam y Cristo E prome hende Adam tabata un ser anima;
e ultimo Adam, un spirito cu ta duna bida. E prome Adam ey ta esun
crea pa esun di dos, di ken el a haya e alma cu cua el a cuminsa biba...
E Segundo Adam ta esun cu ora El a crea esun di prome, a pone den
dje su imagen divino. Pesey el a ricibi su naturalesa y a adopta su
mes nomber, pa esun cu El a forma segun su propio imagen, por
desaroya. E prome Adam ta, en realidad, e Adam nobo; e prome Adam
tabatin principio, pero e ultimo Adam no tin fin. Pesey
e ultimo ta realmente esun di prome, manera e mes a afirma:Ami ta
esun di prome y ami ta e ultimo208.
388, 411
113
212
2289
114
2083Asina
478, 582,368.
2843
2331-2336III.
115
42, 239ta
227
116
374. E prome hende no solamente a ser crea bon, pero tambe forma
den amistad cu su Creador y den harmonia cu su mes y cu e creacion
rond di dje; amistad y harmonia di tal manera cu solamente gloria di
creacion nobo den Cristo lo supera nan.
375. Iglesia, interpretando di manera autentico e simbolismo
di e lenguahe biblico den luz di Testament Nobo y di e Tradicion,
1997ta sia cu nos prome mayornan Adam y Eva tabata forma den un
estado di santidad y di husticia original 232. E gracia aki den santidad
original tabata un participacion den bida divino233.
376. Pa e radiacion di e gracia aki, tur dimension di bida humano
a wordo fortaleci. Mientras e ta permanece den intimidad divino,
1008, 1502hende ni mester a muri 234 ni sufri235. E harmonia interior di e persona
humano, e harmonia entre homber y muhe 236 y pa ultimo e harmonia
entre e prome pareha y henter creacion tabata forma e estado yama
husticia original.
377. E dominio di mundo cu Dios a concede na hende desde
principio, a realisa su mes prome cu tur cos den e hende mes como
2514dominio propio. E hende tabata integro y ordena den henter su ser pa
ta liber di e tripel deseo pecaminoso 237, cu ta somete na e placernan
di carni, na e gana na materia mundano y na e afirmacion
propio
cu ta bay contra loke sano huicio ta dicta.
232
54
117
2415, 2427378.
238
239
Cf Gn, 2, 8
Cf Gn, 3, 17-19
118
RESUMEN
380. Segun bo imagen bo a crea hende y bo a encomenda na dje
henter universo, pa sirbiendo solamente abo, su Creador,
domina tur loke ta crea240.
381. Hende ta predestina pa reproduci e imagen di e Yiu di Dios cu
a bira hende imagen di e Dios invisibel (Col 1, 15), pa Cristo
lo ta e prome naci di un multitud di ruman homber y muhe 241.
382. Hende ta un unidad di curpa y alma 242. E doctrina di fe ta
afirma cu alma spiritual y inmortal ta crea di forma inmediato
pa Dios.
383. Dios no a crea hende su so, di berdad, desde principio
el a crea nan, homber y muhe 243 (Gn 1, 27). E asociacion aki
ta constitui e prome forma di comunion entre persona.
384. E revelacion ta laga nos conoce e estado di santidad y di husticia
original di e homber y e muhe prome cu nan a peca: foi amistad
cu Dios a nace e felicidad di su existencia den paraiso.
PARAGRAF 7. CAIDA
385. Dios ta infinitamente bon y tur su obranan ta bon. Sinembargo
ningun hende ta scapa e experencia di sufrimento, di e maldad den
naturalesa cu ta aparece manera liga na e limitenan propio di
e criaturanan y principalmente na e cuestion di mal moral. Di unda
e malo a bin? Quaerebam unde malum et non erat exitus (Mi a 309
busca e origin di malo y no a haya solucion) San Agustin244 ta bisa y
su propio buskeda doloroso solamente lo haya salida den su
conversion na Dios bibo. Pasobra e misterio di e maldad (2 Ts 2, 7)
solamente ta bira cla den luz di e Misterio di piedad, (1 Tm 3, 16).
457
240
119
1848E
I.
Realidad di pica
386. Pica ta presente den historia di hende: lo ta envano pa trata di
ignora esaki of duna un otro nomber na e realidad scur aki. Pa purba
compronde kico pica ta, ta preciso na prome luga pa reconoce e
1847laso profundo di hende cu Dios, pasobra fuera di e relacion aki, e malo
di pica no ta keda desenmascara den su berdadero identidad di rechaso
y oposicion na Dios, mientras e maldad aki ta sigui pisa riba
bida di hende y riba historia.
387. E realidad di pica y mas en particular e pica original,
solamente ta bira cla den luz di e Revelacion divino. Sin e
1848conocemento cu esaki ta duna nos di Dios, hende no por reconoce pica
di manera cla y hende ta sinti e tentacion pa splice solamente como
un defecto di crecemento, como un debilidad sicologico, un eror, e
consecuencia necesario di un structura social inadecuado etc.
Solamente
den
1739e conocemento di e plan di Dios pa hende, nos por compronde cu pica
ta un abuso di e libertad cu Dios ta duna hende crea pa nan por stime
y stima nan prohimo.
Pica orginal berdad esencial di fe
388. Cu e desaroyo di e Revelacion tambe e realidad di pica lo bira
cla. Aunke e Pueblo di Dios di Testament Bieu a conoce di algun
manera e condicion humano den luz di historia di e caida conta den
208Genesis, e no por a yega na e nificacion mas aya di e historia aki, cu
431mas
245
246
Cf Rm 5, 20
Cf Lc 11, 21-22; Hu 16, 11; 1 Hu 3, 8
120
729
359
CAIDA DI ANGEL
Cf Rm 5, 12-21
Cf 1 Co 2, 16
249
Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 13, 1
2 50
Cf Concilio di Trento: DS, 1513; Pio XII: enc. Humani generis:
ibid, 3897; PABLO VI, discurso 11 juli 1966
251
Cf Gn 3, 1-5
252
Cf Sb 2, 24
253
Cf Hu 8, 44; Ap 12, 9
254
Concilio di Letran IV, aa 1215: DS, 800
248
121
2482392.
1033-1037
III.
255
Cf 2 P 2, 4
SAN HUAN DAMASCENO, De fide orthodoxa, 2, 4: PG 94, 877C
257
Cf Mt 4, 1-11
256
122
Prueba di libertad
396. Dios a crea hende segun su imagen y a establec e den su
Como criatura spiritual, hende no por biba e amistad aki mas
cu den e forma di sumision liber na Dios. E prohibicion haci na 301
hende pa come di palo di conocemento di bon y di malo
ta expresa esaki, pasobra e dia cu bo come di dje lo bo
muri
(Gn
2,
17).
E palo di conocemento di bon y malo ta evoca simbolicamente
e limite impasabel cu hende como criatura mester
reconoce libremente y mester respeta cu confiansa.
Hende
ta
depende
di
Creador,
e ta somete na ley di creacion y e normanan moral cu ta regula e uzo
di libertad.
1730, 311amistad.
258
Cf Gn 3, 1-11
Cf Rm 5, 19
260
Cf Gn 3, 5
261
SAN MAZIMO E CONFESOR, Ambiguorum liber: PG 91, 1156C
259
123
1865, 2259mundo;
262
Cf Rm 3, 23
Cf Gn 3, 9-10
264
Cf Gn 3, 5
265
Cf Gn 3, 7
266
Cf Gn 3, 11-13
267
Cf Gn 3, 16
268
Cf Gn 3, 17. 19
269
Cf Gn 2, 17
270
Cf Gn 3, 19
271
Cf Rm 5, 12
272
Cf Gn 4, 3-15
273
Cf Gn 6, 5. 12; Rm 1, 18-32
274
Cf I Co 1-6; Ap 2-3
263
124
Loke revelacion ta sia nos ta coincidi cu e mes experencia. Pues
hende, saminando su curason, ta descubri cu e tambe ta inclina pa haci
malo y cu e ta hinca den hopi malo cu no por ta bin di su Creador,
kende ta bon. Nengando cu frecuencia di reconoce Dios como su
principio, el a kibra ademas e orden necesario pa loke ta
trata su meta final y na mes momento el a kibrae orden
corecto cu mester reina den su mes como tambe esun
entre e mes y otro hende y henter creacion275.
125
126
ehempel.
E prome reformadornan protestant, al contrario, tabata sia, cu hende
tabata radicalmente perverso y su libertad a wordo kita door di
e pica original; nan tabata identifica e pica original di
cada
hende
cu
e tendencia na maldad(concuspiscencia), cu lo no por
wordo supera. Iglesia a expresa su mes, riba e sentido
di
e
informacionnan
di Revelacion encuanto e pica original, especialmente
den
e
di
II Concilio di Oranje na aa 529 281 y den e Concilio di
Trento na aa 1546282.
Un combate duro
407. E doctrina tocante e pica original hunto cu esun di
di Cristo ta duna un bista cla y lucido di e
2852situacion di hende y di su obranan na mundo. Pa e pica di e prome
mayornan, diabel a adkiri un cierto dominio riba hende, aunke e hende
a keda liber. E pica original ta conduci na e sclabitud bou
di poder di esun cu for di e momento ey tabatin e poder
di morto, esta, e diabel283. Ignorando cu hende tin un naturalesa
1888herida, inclina na maldad, ta duna espacio na erornan serio riba
tereno di educacion, politica, accion social284 y di moral.
2015Salbacion
127
IV.
286
Cf 1 P 5, 8
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 37, 2
288
Cf Gn 3, 9
289
Cf Gn 3, 15
290
Cf 1 Co 15, 21-22. 45
291
Cf Rm 5, 19-20
292
Cf PIO IX: Bulla Ineffabilis Deus: DS, 2803
287
128
mundo,
pa
gracia
di Dios e no a comete ningun clase di pica293.
special
412. Pero, pakico Dios no a stroba e prome hende di haci pica? San
Magno ta contesta: E gracia inpronunciabel di Cristo a duna
nos biennan miho cu loke e envidia di demonio a kita di nos 294.
Y San Tomas di Aquino: Nada por stroba e naturalesa
humano
272di wordo halsa na algo mas grandi, ni despues di pica;
Dios, di berdad, ta permiti cu malo ta sosode pa saca di nan un bon
1994mas grandi. Pesey e palabranan di San Pablo: Unda pica tabata
abunda, a sobre-abunda gracia (Rm 5, 20). Y e canto di Exultet: O
feliz culpa cu a merece tal y tan grandi Redentor! 295.
310, 395Leon
RESUMEN
413. No tabata Dios kende a crea morto ni tin placer den
destruccion di bida... Pa envidia di diabel morto a drenta
mundo (SB 1, 13; 2, 24).
414. Satanas of e diabel y e otro demonionan ta angel cu a cay
pasobra nan a rechasa libremente di sirbi Dios y su plan. Nan
escogencia contra Dios ta definitivo. Nan a purba haci
hende complice den nan rebelion contra Dios.
415. Forma pa Dios den husticia, hende, tenta pa esun
Maligno,
a abusa di su libertad, desde cuminsamento di historia, lantando
contra Dios y tratando di alcansa su propio meta
separa for di Dios296.
416. Pa su pica, Adam, e prome hende a perde e santidad y e husticia
original, cu el a ricibi di Dios, no pa e so, sino pa tur ser
humano.
293
129
297
298
130
DI DOS CAPITULO
MI TA KERE DEN HESUCRISTO
UNICO YIU DI DIOS
E Bon Nobo: Dios a manda su Yiu
422. Pero, na yegada di plenitud di tempo, Dios a manda su Yiu,
di un muhe, naci segun ley, pa salba esnan cu tabata respeta
ley
y pa asina nos por bira e yiunan adoptivo di Dios (Ga 4, 4-5). Ata aki
E Bon Nobo di Hesucristso, Yiu di Dios (Mc 1, 1): Dios a bishita su
2763pueblo1, el a cumpli cu e promesanan haci na Abraham y na su
descendencia2; el a hacie mas aya di tur loke a spera: El a manda su
Yiu stima (Mc 1, 11).
389naci
Cf Lc 1, 68
Cf Lc 1, 55
3
Cf Mt 16, 18; SAN LEON MAGNO, Sermones, 4, 3: PL 54,151, 1:
PL 54, 309B; 62, 2: PL 54, 350C-315A; 83, 3: PL 54, 432A
2
131
132
HESUS
Cf Lc 1, 31
Cf Mc 2, 7
9
Cf Sal 51, 6
10
Cf Sal 51, 11
8
133
Cf Sal 79, 9
Cf Hch 5, 41; 3 Hu 7
13
Cf Hu 3, 18; Hch 2, 21
14
Cf Rm 10, 8-13
15
Cf Hch 9, 14; St 2, 7
16
Cf Lv 16, 15-16; Si 50, 20; Hb 9, 7
17
Cf Ex 25, 22; Lv 16, 2; Nm 7, 89; Hb 9, 5
18
Cf Hu 12, 28
19
Cf Hch 16, 16-18
20
Cf Mc 16, 17
21
Cf Hu 15, 16
12
134
CRISTO
690, 695436.
135
Cf Rm 1, 3; 2 Tm 2, 8; Ap 22, 16
30
SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 3, 18, 3
31
Cf Mt 2, 2; 9, 27; 12, 23; 15, 22; 20, 30; 21, 9. 15
32
Cf Hu 4, 25-26; 11, 27
33
Cf Mt 22, 41-46
34
Cf Hu 6, 15; Lc 24, 21
35
Cf Mt 16, 16-23
36
Cf Hu 6, 62; Dn 7, 13
445
136
424
37
Cf Is 53, 10-12
Cf Hu 19, 19-22
39
Cf Dt 32, 8; Jb 1, 6
40
Cf Ex 4, 22; Os 11, 1; Jr 3, 19; Si 36, 11; Sb 18, 13
41
Cf Dt 14, 1; Os 2, 1
42
Cf 2 S 7, 14; Sal 82, 6
43
Cf 1 Cro 17, 13; Sal 2, 7
44
Cf Mt 27, 54
45
Cf Lc 23, 47
38
137
(Ga 1, 15-16). Y mesora el a cuminsa predica tocante Hesus den
sinagoga, cu e tabata e Yiu di Dios (Hch 9, 20). Esey lo ta desde
principio46 e punto central di fe apostolico 47 profesa na prome
luga pa Pedro como e fundeshi di Iglesia48.
46
Cf 1 Ts 1, 10
Cf Hu 20, 31
48
Cf Mt 16, 18
49
Cf Mt 26, 64; Mc 14, 61
50
Cf Mt 11, 27; 21, 37-38
51
Cf Mt 21, 34-36
52
Cf Mt 24, 36
53
Cf Mt 5, 48; 6, 8; 7, 21 Lc 11, 13
54
Cf Mt 3, 17; 17, 5
55
Cf Hu 10, 36
47
138
56
Cf Hch 13, 33
139
IV. SEOR
446. Den e traduccion Griego di e bukinan di Testament Bieu,
e nomber inpronunciabel cu cual Dios a revela su mes na Moises 57,
YHWH, ta wordo describi cu Kyrios (Seor). Seor desde ey
ta bira e nomber mas normal pa designa e divinidad mes di Dios
209di Israel. E Testament Nobo ta uza den sentido stricto e titulo Seor
pa Tata, pero ta uze tambe, y aki ta algo nobo, pa Hesus,
reconociendo E como Dios58.
447. Hesus ta duna su mes e nomber aki den forma
scondi ora e ta discuti cu e fariseonan tocante e sentido di Salmo
54810959, pero tambe den forma explicito, ora e ta dirigi su mes na su
apostelnan60. A lo largo di henter su bida publico su actonan di
dominio riba naturalesa, riba malesa, riba demonio, riba morto y pica
a demostra su soberania divino.
448. Cu hopi frecuencia, den evangelio, tin hende cu ta dirigi nan
mes na Hesus, yamando E Seor. E titulo aki ta expresa e respet
y confiansa di esnan cu ta acerca Hesus y kendenan ta spera di djE
208, 683yudansa y curacion61. Bou di inspiracion di Spirito Santo ta expresa
e reconocemento di e misterio divino di Hesus 62. Den e encuentro cu
641Hesus resucita, e ta bira adoracion: Mi Seor y mi Dios (Hu 20, 28).
Asina e ta asumi un conotacion di amor y afecto cu ta
keda forma parti intrinsico di e tradicion Cristian: E ta
Seor! (Hu 21, 7).
449. Dunando Hesus e titulo divino di Seor, e prome confesionnan
di fe di Iglesia ta afirma desde principio63 cu e poder, honor y gloria cu
461mester duna na Dios Tata, mester duna Hesus tambe 64 pasobra
57
Cf Ex 3, 14
Cf 1 Co 2, 8
59
Cf Mt 22, 41-46; cf tambe Hch 2, 34-36; Hb 1, 13
60
Cf Hu 13, 13
61
Cf Mt 8; 2; 14, 30; 15, 22 etc.
62
Cf Lc 1, 43; 2, 11
63
Cf Hch 2, 34-36
64
Cf Rm 9, 5; Tt 2, 13; Ap 5, 13
58
140
653
141
PARAGRAF 1.
I.
607Dios
385
71
72
Cf Hu 1, 1
Cf Hch 8, 37; 1 Hu 2, 23
142
humano y bishita nos, ya cu humanidad tabata den un estado asina
miserabel y desgraciado?73
ENCARNACION
143
90distintivo
III.
144
81
Cf 1 Hu 4, 2-3; 2 Hu 7
Concilio di Nicea 1: DS, 130
83
Ibid., 126
84
Concilio di Efeso: DS, 250
85
Ibid., 251
82
145
146
Id qoud fuit remansit et quod non fuit assumsit (Sin laga di ta loke
E ta, el a asumi loke E no ta), asina e liturgia Romano ta canta 91.
Y e liturgia di San Huan Crisostomo ta proclama y canta: O unico
Yiu y Verbo di Dios! Abo cu ta inmortal, abo cu a digna bo mes pa
salba nos, cu a tuma carni di Santa Mama di Dios y semper Birgen
Maria. Abo, Cristo Dios, sin sufri cambio, bo a bira hende y na cruz,
cu bo morto bo a vence morto. Abo, uno di e Santisima Trinidad,
glorifica cu Tata y Spirito Santo, salba nos!92
91
147
93
363
148
98
149
150
I.
Cf Hu 16, 14-15
151
437486.
II.
487. Loke fe catolico ta kere tocante Maria ta bini di loke nan ta kere
tocante Cristo, pero locual nan ta sia tocante di Maria ta ilumina na
963
mes momento e fe den Cristo.
E predestinacion di Maria
488. Dios a manda su Yiu (Ga 4, 4), pero pa forma un curpa
pe120, e tabata desea e cooperacion boluntario di un criatura. Pesey
for di tur eternidad, Dios a scoge como Mama di su Yiu, un yiu
muhe di Israel, un mohe Hudiu hoben for di Nazaret na Galilea, un
birgen cu a caba di compromete su mes cu un homber yama Hose, for
di famia di David; nomber di e birgen aki tabata Maria (Lc 1, 26-27):
Tabata boluntad di Tata misericordioso pa e Encarnacion
ta precedi pa consentimento di parti di e Mama
predestina, ya cu mescos cu un muhe ta comparti den
binimento di morto, asina tambe un muhe lo mester
contribui na binimento di bida121.
115
116
Cf Mt 1, 20; Lc 1, 35
Cf Lc 2, 8-20
Cf Mt 2, 1-12
118
Cf Hu 1, 31-34
119
Cf Hu 2, 11
120
Cf Hb 10, 5
121
Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 56; cf 61
117
152
411yen
Cf Gn 3, 15
Cf Gn 3, 20
124
Cf Gn 18, 10-14; 21, 1-2
125
Cf 1 Co 1, 27
126
Cf 1 S1
127
Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 55
128
Ibid., 56
129
Cf Lc 1, 28
123
153
particular y privilegio di Dios omnipotente, como atencion pa
e meritonan di Hesucristo Salbador di e genero humano130.
726
154
esaki afirmando cu: e conopi di desobediencia cu Eva a mara pa falta
di fe, Birgen Maria a los cu su fe. Loke e birgen Eva a mara pa
motibo di falta di fe, Birgen Maria a los cu su fe. Comparando e cu
Eva, ta yama Maria Mama di e bibonan y cu mas frecuencia ta
afirma
cu
morto
a bin door di Eva y bida door di Maria136.
136
155
Cf Mt 13, 55
Cf Concilio di Efeso: DS, 251
139
Cf Ds, 10-64
140
Concilio di Letran, aa 649: DS, 503
141
Cf Rm 1, 3
142
Cf Hu 1, 13
143
San Ignacio di Antioquia, Epistula ad Smyrnaeos, 1-2
144
Cf Mt 1, 18-25; Lc 1, 26-38
138
156
Cf Lc 1, 34
Is 7, 14 segun traduccion Griego di Mt 1, 23
147
Cf San Justino, Dialogus cum Tryphone Judaeo, 99, 7; Origenes, Contra
Celsum, 1, 32, 69 entre otro
148
Concilio di Vaticano 1: DS, 3016
149
SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA, Epistula ad Ephesios
150
Cf Concilio di Constantinopolo II: DS, 427
151
Cf SAN LEON MAGNO, c. Lectis dilectionis tuae: DS, 291; Pelagio 1,
c. Humani generis: Ibid., 442; Concilio di Letran, aa 649: ibid., 571;
PIO IV, con. Cum quorumdam hominum: ibid., 1880
146
157
90por
422den
152
158
160
159
167
160
Cf Hu 20, 30
Cf Mc 1, 1
175
Cf Lc 2, 7
176
Cf Mt 27, 48
177
Cf Hu 20, 7
609, 774
174
477
161
ta
cosnan
comun
den
2708y
606, 1115Redencion
178
Cf Hb 10, 5-7
Cf Ef 1, 7; Col 1, 13-14
180
Cf 2 Co 8, 9
181
Cf Lc 2, 51
182
Cf Hu 15, 3
183
Cf Is 53, 4
184
Cf Rm 4, 25
179
162
668, 2748518.
163
II.
E Preparacionnan
522. E binimento na tera di e Yiu di Dios ta un
acontecimento asina inmenso cu Dios a dicidi pa 711, 762
prepare
durante
siglo
y
siglonan.
Tur
e rito y sacrificio, figura y simbolo di e Prome Aliansa
(Hb 9, 15), tur E ta laga convergi cu Cristo; E ta
anunciE
pa
boca
di
e profetanan, cu a sigui otro na Israel. Ademas E ta
lanta den curason di e paganonan un speransa, ainda
confuso, di e binimento di Cristo.
523. San Huan Bautista ta e precursor 195 inmediato di Seor, pa
196
712-720prepara e caminda pE . Profeta di Altisimo (Lc 1, 76), cu ta
197
sobrepasa tur profeta , di cual e ta e ultimo 198, el a inaugura
e Evangelio199; for di scochi di su mama 200 e ta saluda e binida
di Cristo y ta haya su alegria door di ta e amigo di e bruidegom
193
164
Cf Mc 6, 17-29
Cf Ap 22, 17
203
Cf Lc 2, 6-7
204
Cf Lc 2, 8-20
205
Liturgia bizantina. Traduccion di Contaquio di Romano, e cantor
206
Cf Mt 18, 3-4
207
Cf Mt 23, 12
208
Cf Hu 1, 13
202
165
Cf Ga 4, 19
Liturgia di Ora,1, Antifona di octava de Navidad
211
Cf Lc 2, 21
212
Cf Ga 4, 4
213
Cf Col 2, 11-13
214
Cf Liturgia di ora, I, Antifon di Magnificat di segundo vispera di Epifania
215
Cf Mt 2, 1
216
Cf Mt 2, 2
217
Cf Nm 24, 17; Ap 22, 16
210
166
Cf Nm 24, 17-19
Cf Hu 4, 22
220
Cf Mt 2, 4-6
221
SAN LEON MAGNO, Sermones, 23: PL 54, 224B
222
Misal Romano, Vigilia di pasco 26: oracion despues di tercer lectura
223
Cf Lc 2, 22-39
224
Cf Ex 13, 2. 12-13
225
Cf Mt 2, 13-18
226
Cf Hu 15, 20
227
Cf Mt 2, 15
228
Cf Os 11, 1
219
167
Cf Ga 4, 4
Cf Rm 5, 19
168
2427
saluda
tur
trahado
di mundo y fiha nan atencion riba nan gran modelo, nan
ruman
cu
ta Dios231.
Bautismo di Hesus
535. Cuminsamento233 di bida publico di Hesus ta su bautismo door
234
719-720di Huan den riu Jordano . Huan tabata proclama un bautismo
di conversion pa pordon di pica (Lc 3, 3). Un multitud di pecado,
cobrado di belasting y solda235, fariseo, saduseo236 y prostituta237
a lage bautisa nan. E ora ey Hesus a aparece. E Bautista a duda.
701Hesus ta insisti y ta ricibi bautismo. E ora ey Spirito Santo, den forma
di un palomba, a baha riba Hesus y e bos di shelo a proclama cu esaki
438
231
169
Cf Mt 3, 13-17
Cf Is 53, 12
240
Cf Mc 10, 38; Lc 12, 50
241
Cf Mt 26, 39
242
Cf Lc 3, 22; Is 42, 1
243
Cf Is 11, 2
244
SAN GREGORIO NACIANCENO, Orationes, 40, 9: PG 36, 369B
239
628
170
Tur loke a pasa cu Cristo ta sia nos cu despues di e
bao cu awa, Spirito Santo ta baha riba nos for di shelo
y cu, adopta pa medio di bos di Tata, nos ta yega na
bira yiunan di Dios245.
Tentacion di Hesus
538. Evangelio ta papia di un tempo di soledad di Hesus den
desierto, inmediatamente despues di su bautismo door di Huan:
Impulsa door di Spirito pa bay desierto, Hesus a keda ey durante
cuarenta dia. El a biba memey di bestia y e angelnan a sirbie 246. Na 394
final di e temporada aki, Satanas a tentE tres biaha, tratando di pone 518
na prueba e posecion di Hesus como Yiu enfrente Dios
como Tata. Hesus ta rechasa e atakenan aki, cu ta recapitula e
tentacionnan
di Adam den Paraiso y esunnan di Israel den desierto, y diabel ta aleha
su mes for di dje te na e tempo determina (Lc 4, 13).
539. Evangelistanan ta indica e sentido di salbacion di
acontecimento misterioso aki. Hesus ta e Adam nobo cu ta
permanece fiel, caminda e prome Adam a sucumbi pa tentacion.
Hesus a cumpli perfectamente cu vocacion di Israel: contrario na
esnan cu anteriormente a provoca Dios durante cuarenta aa den
desierto247. Cristo ta revela su mes como e Sirbido di Dios,
completamente obedecido na boluntad divino. Den esaki Hesus ta
385e vencedo di diabel; el a mara e homber fuerte pa kita loke el a horta
for di dje248. Victoria di Hesus riba e Tentado den desierto ta anticipa
397e
609e
171
2816y
172
Cf Mt 10, 5-7
Cf Mt 8, 11; 28, 19
256
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 5
257
Cf Lc 7, 22
258
Cf Mt 11, 25
259
Cf Mc 2, 23-26; Mt 21, 18
260
Cf Hu 4, 6-7;19, 28
261
Cf Lc 9, 58
262
Cf Mt 25, 31-46
263
Cf 1 Tm 1, 15
264
Cf Lc 15, 11-32
255
173
265
Cf Mc 4, 33-34
Cf Mt 22, 1-14
267
Cf Mt 13, 44-45
268
Cf Mt 21, 28-32
269
Cf Mt 13, 3-9
270
Cf Mt 25, 14-30
271
Cf Mc 4, 11
272
Cf Mt 13, 10-15
266
174
273
Cf Lc 7, 18-23
Cf Hu 5, 36
275
Cf Hu 10, 38
276
Cf Mc 5, 25-34
277
Cf Hu 6, 5-15
278
Cf Lc 11, 6
279
Cf Hu 11, 47-48
280
Cf Mc 3, 22
281
Cf Jn 6, 5-15
282
Cf Lc 19, 8
283
Cf Mt 11, 5
284
Cf Lc 12, 13, 14; Hu 18, 36
285
Cf Hu 8, 34-36
274
175
440, 2816550.
Yabi di Reino
551. Desde cuminsamento di su bida publico Hesus a eligi algun
un total di diesdos, pa ta hunto cu nE y pa participa den su
mision289; el a laga nan participa den su autoridad y el a manda nan
765proclama e Reino di Dios y haci curacion (Lc 9, 2). Nan a keda pa
semper asocia cu Reino di Cristo, pasobra mediante nan E ta dirigi su
Iglesia:
858homber,
Cf Mt 12, 26
Cf Lc 8, 26-39
288
Liturgia di Ora, Himno Vexilla Regis
289
Cf Mc 3, 13-19
290
Cf Mc 3, 16; 9, 2; Lc 24, 34; 1 Co 15, 5
287
176
di
proteha
e fe aki contra tur deficiencia y confirma su rumannan den
e fe ey291.
553. Hesus a confia na Pedro un autoridad specifico: Mi ta duna 1445
bo yabi di Reino di shelo; y loke bo mara na tera lo keda mara den
381shelo y loke bo los na tera lo keda gelos den shelo (Mt 16, 19).
E poder di yabi ta duna autoridad pa goberna cas di Dios, cu ta Iglesia.
Hesus e Bon Wardado (Hu 10, 11), a confirma e encargo aki
despues di su resureccion: Cuida mi carnenan (Hu 21, 15-17). 641, 881
E poder di mara y los ta nifica e autoridad pa absolve pica,
pronuncia sentencia di doctrina y tuma decision disciplinario den
Iglesia. Hesus a confia e autoridad aki na Iglesia door di ministerio di
apostelnan292 y particularmente door di ministerio di Pedro, e
unico
cu El a confia explicitamente cu yabi di Reino.
Un vision anticipa di Reino: Transfiguracion
554. Desde e dia cu Pedro a profesa cu Hesus ta Cristo,Yiu di Dios
bibo, e Maestro a cuminsa mustra su discipelnan cu e mester bay
Herusalem, sufri, ser condena na morto y resucita riba di tres dia
(Mt 16, 21): Pedro ta rechasa e anuncio293 aki y e otronan no ta
comprende esaki tampoco 294. Den e contexto aki a pone e episodio
misterioso di Transfiguracion di Hesus, 295 riba un sero, dilanti di tres 697, 2600
testigo eligi door di dje: Pedro, Santiago y Huan. E cara y paa
di Hesus a bira briyante manera luz, Moises y Elias a aparece y nan
a papia cu ne di su baymento, cu tabata a punto pa keda cumpli
na Hesuralem (Lc 9, 31). Un nubia a cubriE y por a tende un bos
for di shelo cu a bisa: Esaki ta mi Yiu, esun cu mi a eligi; scuchE 444
(Lc 9, 35).
291
Cf Lc 22, 32
Cf Mt 18, 18
293
Cf Mt 16, 22-23
294
Cf Mt 17, 23; Lc 9, 45
295
Cf Mt 17, 1-8 par.; 2 P 1, 16-18
292
177
Cf Lc 24, 27
Cf Is 42, 1
298
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, III, 45, 4 ad 2
299
Version Casteyano oficial di Kontagion of Contaquio di Tranfiguracion
300
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, III, 45, 4, ad 2
297
178
despues
di morto. Pero tanten, Hesus ta bisa: Baha pa sufri na
tera,
pa
sirbi
na tera, pa wordo desprecia y crucifica na tera. E Bida
ta
baha
pa wordo mata; e Pan ta baha pa pasa hamber; e
Caminda
ta
baha
pa keda morto cansa di cana; e Fuente ta baha pa sinti
sed;
y
abo,
bo ta nenga di sufri?301
1352
333
179
1169Reino
RESUMEN
561. Henter Hesus su bida tabata un constante
siamento:
su silencio, su milagronan, su gestonan, su
oracion,
su
amor
306
Cf Mt 21, 1-11
Cf Za 9, 9
308
Cf Hu 18, 37
309
Cf Mt 21, 15-16; Sal 8, 3
310
Cf Lc 19 19, 38; 2, 14
307
180
181
182
Ta
pesey,
fe
158circunstancianan
PARAGRAF 1.
HESUS Y ISRAEL
530Hesus,
317
Cf Hb 9, 26
Cf Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 19
319
Cf Mc 3, 6
320
Expulsion di demonio, cf Mt 12, 24; perdon di pica, cf Mc 2, 7;
curacion riba diasabra, cf Mc 3, 1-6; interpretacion original di deber
di puresa di Ley, cf Mc 7, 14-23; familiaridad cu publicano y cu pecado
publico, cf Mc 2, 14, 17
318
183
321
184
contra sumision
na
Ley
integral
den
su
mandamentonan skirbi y, pa e fariseonan, den
interpretacion di historia oral.
I.
HESUS Y LEY
1953Reino
1967
185
527e
331
Cf Hu 8, 46
Cf Hu 7, 19; Hch 13, 38-41; 15, 10
333
Cf Ga 3, 10; 5, 3
334
Cf Rm 10, 2
335
Cf Mt 15, 3-7
336
Cf Is 53, 11; Hb 9, 15
337
Cf Ga 4, 4
332
186
luga
pa
salba
nan di e infraccionnan segun e Prome Aliansa (Hb 9, 15).
581. E pueblo Hudiu y nan lidernan spiritual a considera
Hesus un maestro rabbi338. Cu frecuencia e ta argumenta
den
cuadro
di e interpretacion rabinico di Ley339. Pero na mes momento,
Hesus no tabata por otro cu ofende e doctornan di ley,
pasobra
no
ta
cu
gusto
e tabata posiciona su interpretacion banda di esun di 2054
nan pero El a sia e pueblo como un hende cu tabatin
autoridad y no como un di nan doctornan di Ley (Mt 7,
28-29). Den Hesus, e mesun palabra di Dios, cu a
resona riba Sinai, pa duna Moises e Ley por escrito, a
bolbe
resona
di
nobo
riba
Sero
di
e
Bienaventuransanan340. E palabranan ey no a revoca e
Ley, sino a perfeccione aportando di manera divino na
su interpretacion definitivo: Boso a tende tambe cu a
bisa
esaki
na
e antepasadonan Pero Ami ta Bisa boso (Mt 5, 3334). Cu e mes un autoridad divino aki, E ta desaproba
cierto tradicionnan humano (Mc 7, 8) di e fariseonan
cu tabata anula Palabra di Dios (Mc 7, 13).
582. Bayendo te hasta mas aleu, Hesus a duna plenitud na e Ley
tocante e puresa di alimento cu ta asina importante den bida comun
Hudiu, manifestando su sentido pedagogico 341 pa medio di un
interpretacion divino: Tur loke drenta hende di pafo no por hacie
impuro asina e ta declara tur alimento puro Loke sali di
hende ta loke ta haci hende impuro. Pasobra for di paden, di curason
di hende, ta sali pensamentonan malo (Mc 7, 18-21). Hesus, 368
na momento di duna interpretacion definitivo di Ley, cu autoridad 548
divino, a haya su mes enfrenta cu algun doctor di Ley, cu no ta acepta
su interpretacion, apesar cu esaki tabata garantisa mediante
338
2173
187
HESUS Y TEMPEL
2599privilegia
342
188
189
190
375
Cf Mt 12, 36-37
Cf Hu 10, 36-38
377
Cf Hu 6, 44
378
Cf Is 53, 1
379
Cf Mc 3, 6; Mt 26, 64-66
380
Cf Lc 23, 34; Hch 3, 17-18
381
Cf Rm 11, 20
376
191
592.
593.
594.
382
Cf Mt 5, 17-19
Cf Hu 8, 46
384
Cf Mt 5, 33 ss
385
Cf Hb 9, 15
386
Cf Hu 5, 16-18
387
Cf Hu 1, 14
383
192
PARAGRAF 2.
.
PROCESAMENTO DI HESUS
Cf Hu 7, 50
Cf Hu 19, 38-39
390
Cf Hu 9, 16-17; 10, 19-21
391
Cf Hu 9, 16; 10, 19
392
Cf Hu 9, 22
389
193
393
Cf Hu 18, 31
Cf Lc 23, 2
395
Cf Lc 23, 19
396
Cf Hu 19, 12. 15. 21
397
Cf Mc 15, 11
398
Cf Hch 2, 23. 36; 3, 13-14; 4, 10; 5, 30; 7, 52; 10, 39; 13, 27-28;
1 Ts 2, 14-15
399
Cf Lc 23, 34
400
Cf Hch 3, 17
394
194
401
839
195
testimonio
di
apostel,
si
nan
a conoce
e Seor Splendoroso, hamas nan lo a
crucificE405.
Nos,
a cambio, ta profesa di ta conocE, toch nos ta nengE
den nos accionnan, y asina den cierto forma nos ta dal
cu nos mannan criminal riba djE406.
Y no ta demonionan a crucificE; tabo hunto cu nan a
crucifice
y ta sigui crucificE, door di haya satisfaccion den vicio y
pica407.
II.
517desgraciado
Cf 1 Co 2, 8
Catisashi Romano, 1, 5, 11
407
SAN FRANCISCO DI ASIS, Admonitio, 5, 3
408
Cf Sal 2, 1-2
406
196
(Hch 4, 27-28). Dios a permiti e actonan naci for di nan cieguedad 409,
pa realisa su plan di salbacion410.
El a muri pa nos picanan segun Scritura
601. A anuncia e proposito divino di salbacion aki, atrabes di morto
di e Sirbido, esun Husto (Is 53, 11)411 prome den Scritura como
misterio di redencion universal, es decir, di e rescate cu ta libera hende
di esclavitud di pica412. San Pablo ta profesa den un confesion di fe,
cu segun e ta bisa, a ricibi (1 Co 15, 3), cu Cristo a muri pa nos
pica segun Scritura (ibid.)413. Morto redentor di Hesus ta cumpli, 652
particularmente, cu profecia di e Sirbido doliente 414. Hesus mes
a presenta e sentido di su bida y di su morto den e luz di e Sirbido 713
doliente415. Despues di su Resureccion el a duna e interpretacion aki di
Scritura na e discipelnan di Emaus 416 y despues na su propio
apostelnan417.
Pa nos Dios a hacie bira pica
602. A consecuencia, San Pedro por a formula fe
apostolico den resolucion divino di salbacion asinaki:
Boso
a
wordo
libra
di
e existencia sin sentido cu boso antepasadonan a laga
400pa
boso,
519pa medio di e sanger precioso di Cristo, e Lamchi sin
mancha of fayo cu tabata predestina prome cu
fundacion di mundo, pero cu a aparece pa boso awor
numa na final di tempo (1 P 1, 18-20). Picanan
di hende, cu ta consecuencia di e pica original, ta wordo
castiga
409
197
211, 2009proposito
418
Cf Rm 5, 12; 1 Co 15, 56
Cf Flp 2, 7
420
Cf Rm 8, 3
421
Cf Hu 8, 46
422
Cf Hu 8, 29
423
Cf Hu 4, 19
419
198
634, 2793
Cf Rm 5, 18-19
Cf 2 Co 5, 15; 1 Hu 2, 2
426
Concilio di Quiercy, aa 853: DS, 624
425
199
mi
Tata
ta
manda
(Hu
10,
pa mundo sa cu mi ta stima Tata (Hu 14, 31).
17),
427
428
200
429
Cf Lc 3, 21; Mt 3, 14-15
Cf Hu 1, 36
431
Cf Is 53, 7; Jr 11, 19
432
Cf Is 53, 12
433
Cf Ex 12, 3-14; Hu 19, 36; 1 Co 5, 7
434
Cf Hb 2, 10. 17-18; 4, 15; 5, 7-9
435
Cf Hu 18, 4-6; Mt 26, 53
436
Cf Mt 26, 20
430
201
Cf 1Co 5, 7
Cf 1 Co 11, 25
439
Cf Lc 22, 19
440
Cf Concilio di Trento: DS 1752; 1764
441
Cf Lc 22, 20
442
Cf Mt 26, 42
443
Cf Hb 5, 7-8
444
Cf Hb 4, 15
445
Cf Rm 5, 12
446
Cf Hu 1, 4; 5, 26
438
202
447
Cf Mt 26, 42
203
1850615.
448
Cf 1 Co 5, 7; Hu 8, 34-36
Cf 1 P 1, 19
450
Cf 1 Co 11, 25
451
Cf Ex 24, 8
452
Cf Lv 16, 15-16
453
Cf Hb 10, 10
454
Cf 1 Hu 4, 10
455
Cf Hu 15, 13
456
Cf Hu 10, 17-18
457
Cf Hb 9, 14
449
204
458
459
Cf Is 53, 10-12
Cf Concilio di Trento: DS, 1529
205
Cf Ga 2, 20; Ef 5, 2. 25
DS, 1529
462
Liturgia di ora, Himno Vexilla Regis
463
Concilio Vaticano II, Gaudium et spes, 22, 2
461
307, 2100
206
RESUMEN
619. Segun Scritura, Cristo a muri pa nos picanan (1 Co 15, 3).
620. Nos salbacion ta origina for di e iniciativa di amor di Dios pa
nos pasobra El a stima nos y a manda su Yiu como
reconciliacion pa nos picanan (1 Hu 4, 10). Den Cristo, Dios
a reconcilia mundo cu nE (2 Co 5, 19).
621. Hesus a ofrece su mes libremente pa nos salbacion. E
sacrificio aki el a anticipa, a duna nificacion y a realisa
durante e ultimo cena: Esaki ta mi curpa cu ta entrega pa boso
(Lc 22, 19).
622. E Redencion di Cristo ta encera cu El a bin pa
duna su bida como rescate pa hopi (Mt 20, 28), es
decir,
pa
stima
su hendenan te den extremo (Hu 13, 1) pa por a
464
Ibid., 22, 5
Cf Mt 16, 24
466
Cf 1 P 2, 21
467
Cf Mc 10, 39; Jn 21, 18-19; Col 1, 24
468
Cf Lc 2, 35
469
SAN ROSA DI LIMA, cf P. Hansen, Vita mirabilis, Lovaina 1668
465
207
rescata
nan
di e bida bashi hereda di nan tatanan (1 P 1, 18).
623. Pa su obediencia amoroso na su Tata, te na morto na cruz
(Flp 2, 8), Hesus a cumpli su mision di expiacion 470 di e Sirbido
sufriente cu ta hustifica hopi hende cargando nan culpa
(Is 53, 11)471.
470
471
Cf Is 53, 10
Cf Rm 5, 19
208
PARAGRAF 3.
A DERA HESUCRISTO
472
Cf Hu 19, 42
Cf Hb 4, 4-9
474
Cf Hu 19, 30
475
Cf Col 1, 18-20
476
SAN GREGORIO DI NISA, Oratio catechetica, 16: PG 45, 52B
473
209
470, 650
477
Cf Hch 3, 15
Cf Lc 24, 5-6
479
SAN HUAN DAMASCENO, De fide ortodoxa, 3, 27: PG 94, 1098A
480
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, III, 51, 3
481
Cf Hch 2, 26-27
478
210
211
PARAGRAF 1.
212
Catisashi Romano, 1, 6, 3
Cf Concilio di Roma, aa 745: Ds, 587
496
Cf BENEDICTO XII, Libelo Cum dudum: Ds, 1011; CLEMENTE VI,
c. Super quibusdam: ibid., 1077
497
Cf Concilio di Toledo IV, aa 626: DS, 485; cf tambe Mt 27, 52-53
498
Cf Mt 12, 40; Rm 10, 7; Ef 4, 9
499
Cf Hu 5, 25
495
213
ta spierta esnan cu ta drumi desde cu mundo a
cuminsa E ta bay busca Adam, nos prome tata,
manera ta busca un carne perdi. Cu deseo grandi di pa
bishita esnan cu ta dwaal den tiniebla y scuridad di
morto; E ta bay libera di dolo di morto Adam , cu ta den
sclabitud, y Eva cu ta preso hunto cu ne E cu ta nan
Dios y na mes momento yiu homber di Eva Ami ta bo
Dios cu pa amor pa bo a bira bo yiu Mi ta ordena bo,
abo cu ta drumi, lanta riba; pasobra ami no a crea bo pa
bo ta preso den e region di morto. Lanta riba for di e
mortonan; pasobra Ami ta bida di esnan cu a muri500.
RESUMEN
636. Cu e expresion Hesus a baha na fierno, e Credo di
Apostelnan ta profesa cu Hesus a muri di berdad
y
cu
su
morto
pa
nos,
el a vence morto y e diabel, kende ta Seor di
morto
(Hb 2, 14).
637. E Cristo morto, den su alma uni cu su persona divino, a baha
den reino di morto. El a habri porta di shelo pa e hustonan cu
a bay su dilanti.
PARAGRAF 2.
651638.
991priminti
214
parti esencial
cu e Cruz:
di
Misterio
Pascual
hunto
I.
215
506
Cf Hu 20, 5-7
Cf Hu 11, 44
508
Cf Mc 16, 1; Lc 24, 1
509
Cf Hu 19, 31. 42
510
Cf Mt 28, 9-10; Hu 20, 11-18
511
Cf Lc 24, 9-10
512
Cf 1 Co 15, 5
514
Cf Hch 1, 22
507
216
papia bon cla di mas cu cinco shen persona na kende Hesus a aparece
den un solo biaha, ademas di Jacobo y di tur e otro apostelnan 515.
643. Mirando tur e testimonionan aki, ta imposibel pa
interpreta Resureccion di Cristo como algo for di e
orden fisico y ta imposibel pa no reconoce como un
hecho historico. Door di e hechonan nos sa cu e fe di e
apostelnan a wordo someti na un prueba rigoroso door
di pasion y di morto na cruz di nan Maestro, anuncia
door
di
djE
di antemano516. E shock cu e Pasion a provoca tabata
asina
grandi
cu (por lo menos algun di e apostelnan) no a kere e
noticia
di Resureccion mesora. Leu di ta mustra nos un
comunidad
yena
cu exaltacion mistico, e Evangelionan ta presenta na
nos discipelnan abati517 y spanta518. Pasobra nan no a
kere e muhernan santo cu a bolbe for dje graf y a
considera nan palabranan como un disparate
(Lc 24, 11)519. Ora Hesus a revela su mes na e diesun
apostelnan riba Pasco atardi, el a reprocha nan pa
motibo di nan falta di fe y nan curason duro, pasobra
nan no a kere esnan cu a mire despues cu El
a resucita (Mc 16, 14).
644. Esaki tabata parce nan algo asina imposibel cu
hasta
ora
nan
a keda enfrenta cu e realidad di Hesus resucita, e
discipelnan ainda520 tabata duda; nan tabata kere cu
tabata un spirito521. A pesar di nan felicidad nan no por
515
Cf 1 Co 15, 4-8
Cf Lc 22, 31-32
517
La cara sombria: Lc 24, 17
518
Cf Hu 20, 19
519
Cf Mc 16, 11. 13
520
Cf Lc 24, 38
521
Cf Lc 24, 39
516
217
522
Cf Hu 20, 24-27
Cf Lc 24, 39; Hu 20, 27
524
Cf Lc 24, 30. 41-43; Hu 21, 9. 13-15
525
Cf Lc 24, 39
526
Cf Lc 24, 40
527
Cf Mt 28, 9. 16-17; Lc 24, 15. 36; Hu 20, 14. 19. 26; 21, 4
528
Cf Hu 20, 17
523
218
1000e
529
Cf Hu 20, 14-15
Cf Mc 16, 12
531
Cf Hu 20, 14. 16; 21, 4. 7
532
Cf 1 Co 15, 35-50
530
219
626perspectiva
533
Cf Hu 14, 22
Cf Rm 6, 4; 2 Co 13, 4; Flp 3, 10; Ef 1, 19-22; Hb 7, 16
535
Cf Mc 8, 31; 9, 9-13; 10, 34
534
220
994
601
221
539
Cf Sal 2, 7
Cf Rm 4, 25
541
Cf Ef 2, 4-5
542
Cf Col 3, 1-3
540
222
RESUMEN
656. Fe den Resureccion tin como obhetivo un evento cu ta
historicamente confirma pa e discipelnan cu realmente a topa
cu esun Resucita. Na mes momento e misteriosamente
a relaciona cu entrada di humanidad di Cristo den gloria
di Dios.
657. E graf bashi y e paanan tira abou riba nan mes ta nifica cu
e curpa di Cristo a scapa door di poder di Dios di e lasonan di
morto y di perdicion. A prepara e discipelnan pa nan
encuentro cu esun Resucita.
658. Cristo, esun prome cu a lanta for di morto (Col 1, 18),
ta e principio di nos propio resureccion, for di awo caba
pa medio di hustificacion di nos alma 543, y
despues pa medio di e bida nobo cu E lo duna na
nos curpa544.
ARTICULO 6. HESUCRISTO A SUBI NA SHELO
Y TA SINTA NA MAN DRECHI DI DIOS
TATA TODOPODEROSO
659. Cu esaki, Hesus, despues di a papia cu nan, a
subi
na
shelo
645
y a sinta na man drechi di Dios (Mc 16, 19). Curpa di
Cristo a keda glorifica for di e momento di su
Resureccion
manera
ta
proba
den
e caracteristicanan nobo y sobrenatural, cu di awo
padilanti e curpa tin pa semper 545. Pero durante e
cuarenta dianan cu familiarmente El a come y bebe cu 66
su discipelnan546, El a sia nan tocante Su Reino 547
697
543
Cf Rm 6, 4
Cf Rm 8, 11
545
Cf Lc 24, 31; Hu 20, 19. 26
546
Cf Hch 10, 41
547
Cf Hch 1, 3
544
642
223
461esun
548
224
225
226
561
227
Cf Mc 16, 17-18
Cf Mc 16, 20
570
Cf Mt 25, 31
571
Cf 2 Ts 2, 7
572
Cf 1 Co 15, 28
573
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 48
574
Cf 1 Co 11, 26
575
Cf 2 P 3, 11-12
569
2612
228
Cf Hch 1, 6-7
Cf Is 11, 1-9
578
Cf Hch 1, 8
579
Cf Ef 5, 16
580
Cf 1 P 4, 17
581
Cf 1 Hu 2, 18; 4, 3; Tm 4, 1
582
Cf Mt 25, 1-13; Mc 13, 33-37
583
Cf Ap 22, 20
584
Cf Mc 13, 32
585
Cf Mt 24, 44; 1 Ts 5, 2
586
Cf 2 Ts 2, 3-12
587
Cf Rm 11, 31
588
Cf Rm 11, 20
577
229
769un
Cf Lc 21, 24
Cf Lc 18, 8; Mt 24, 12
591
Cf Lc 21, 12; Hu 15, 19-20
592
Cf 2 Ts 2, 4-12; Ts 5, 2-3; 2 Hu 7; 1 Hu 2, 18. 22
590
230
1038-1041
231
606
Cf Mt 5, 22; 7, 1-5
Cf Hu 5, 27; Mt 25, 31; Hch 10, 42; 17, 31; 2 Tm 4, 1
608
Cf Hu 3, 17
609
Cf Hu 5, 26
610
Cf Hu 3, 18; 12, 48
611
Cf 1 Co 3, 12-15
612
Cf Mt 12, 32; Hb 6, 4-6; 10, 26-31
607
232
CAPITULO TRES
MI TA KERE DEN SPIRITO SANTO
683. Niun hende por bisa: Hesus ta Seor! Si no ta
424, 2670door
152di
249
233
234
ARTICULO 8.
4
5
Cf Hu 16, 13
Cf Hu 14, 17
235
nos;
236
436uncion
II.
Cf Hu 3, 34
Cf Hu 7, 39
8
Cf Hu 17, 22
9
Cf Hu 17, 22
10
SAN GREGORIO DI NISA, De Spiritu Sancto, 3, 1: PG 45, 1321A-B
11
Cf Mt 28, 19
7
237
E palabra Spirito Santo ta un traduccion di e palabra
Hebreo Ruah, cu primeramente ta nifica rosea, aire of
biento. Hesus a uza netamente e imagen sensibel di
biento
pa
duna
Nicodemo
un
idea
di
e novedad transcendental di esun kende personalmente
ta rosea di Dios, e Spirito divino12. Di otro banda
Spirito y Santo ta atributonan divino cu ta comun pa
e tres personanan Divino. Door di uni e dos palabranan,
Santa Scritura, liturgia y lenguahe teologico ta indica e
persona inefabel di Spirito Santo, sin ningun posibel
kibocacion encuanto otro uzo di e palabranan spirito y
santo.
Cf Hu 3, 5-8
Cf 1 Hu 2, 1
14
Cf Ga 3, 14; Ef 1, 13
15
Cf Rm 8, 15; Cal 4, 6
13
238
Cf Hu 19, 34; 1 Jn 5, 8
Cf Hu 4, 10-14; 7, 38; Ex 17, 1-6; Is 55, 1; Za 14, 8; 1 Co 10, 4;
Ap 21, 6; 22, 17
18
Cf Hu 2, 20, 27; 2 Co 1, 21
19
Cf Ex 30, 22-32
20
Cf 1 S 16, 13
21
Cf Lc 4, 18-19; Is 61, 1
17
239
Cf Lc 2, 11
Cf Lc 2, 26-27
24
Cf Lc 4, 1
25
Cf Lc 6,19; 8,46
26
Cf Rm 1, 4; 8, 11
27
Cf Hch 2, 36
28
Cf 1 R 18, 38-39
29
Cf SAN HUAN DE LA CRUZ, Vlam di amor bibo
23
240
1295-1296(crisma).
30
Cf Ex 24, 15-18
Cf Ex 33, 9-10
32
Cf Ex 40, 36-38; 1 Cor 10, 1-2
33
Cf 1 Rey 8, 10-12
34
Cf Lc 1, 35
35
Cf Ech 1, 9
36
Cf Lc 21, 27
37
Cf 2 Co 1, 22; Ef 1, 13: Ef 4, 30
31
241
hendepa
medio
di
e tres sacramentonan aki, cu no por ripiti.
699. E Man. Pa medio di ponemento di man, Cristo ta
cura hende enfermo38 y e ta bendiciona e muchanan chikito 39. 292
Den Su nomber apostel lo haci mescos 40. Miho bisa, ta pa medio
di ponemento di man di apostelnan nos ta ricibi Spirito 1288
Santo41. Den e Carta na Hebreonan, e ponemento di
man ta figura entre e partinan fundamental di su 1300, 1573
siansa42. E signo aki di dramamento todopoderoso di 1668
Spirito Santo, Iglesia a mantene den su invocacionnan
sacramental.
700. Dede. Ta pa medio di dede di Dios cu Ami (Hesus) ta saca
demonio (Lc 11, 20). Si a skirbi ley di Dios riba tabla di piedra 2056
door di dede di Dios (Ex 31, 18), anto e carta di Cristo, confia na
cuido di e apostelnan, no ta skirbi cu inkt, sino cu Spirito di Dios
bibo; no skirbi riba tabla di piedra, pero den curason di hende bibo
(2 Cor 3, 3). E himno Bini, Spirito Creador (Veni Creator
Spiritus) ta invoca Spirito Santo como digitus paternae dexterae
(e dede di man drechi di Tata).
701. E Paloma. Na final di deluvio, (cu su simbolismo ta referi na
bautismo) e paloma cu Noe, a laga bay, ta bolbe cu un taki di olijfi 1219
fresco den su pik, un seal cu mundo ta habitabel atrobe 43. Ora Cristo
ta sali for di awa di su bautismo, Spirito Santo den figura di un
paloma, ta baha riba dje y ta keda cu nE44. Spirito Santo ta baha y ta 535
keda den curason purifica di esun batisa. Den algun misa ta conserva
Santa Eucaristia den un cahita di metal den forma di un paloma
(columbarium), cu ta colga riba altar. E figura di paloma,
representando Spirito Santo, ta un simbolo tradicional den iconografia
Cristian.
38
Cf Mc 6, 5; 8, 23
Cf Mc 10, 16
40
Cf Mc 16, 18; Ech 5, 12; 14, 3
41
Cf Ech 8, 17-19; 13, 3; 19, 6
42
Cf Hb 6, 2
43
Cf Gn 8, 8-12
44
Cf Mt 3, 16 pat.
39
242
III.
Den creacion
703. Palabra di Dios y Su rosea ta origin di existencia y bida di cada
48
292criatura :
Ta husto cu Spirito Santo ta goberna, santifica y anima creacion,
pasobra e ta Dios, un den ser hunto cu Tata y Yiu Ta na dje poder
45
Cf 2 Co 3, 14
Cf Hu 5, 39, 46
47
Cf Lc 24, 44
48
Cf Sal 33, 6; 104, 30; Gen 1, 2; 2; 7: Ecl 3, 20-21; Ez 37, 10
29146
243
riba bida ta pertenece, pasobra como Dios e ta preserva creacion den
Tata pa Medio di Yiu49.
244
245
64, 522lia
62
Cf Lc 24-26
Cf So 2, 3
64
Cf Is 6, 12; ora Isais a haya vision di Gloria di Cristo: Hu 12, 41
63
439
246
Un steki di mata lo cuminsa spreit for di troncon di Isaias
y un taki lo crece for di su rais.
Y Spirito di Seor lo sosega riba djE,
Spirito di sabiduria y inteligencia,
Spirito di conseho y di forsa,
Spirito di conocemento y temor pa Seor.
1965di
65
247
523nomber
696candela
69
70
248
719. Huan Bautista ta mas cu un profeta (Lc 7, 26). Den dje Spirito
2684Santo ta termina su comunicacion pa medio di profeta. Huan
ta completa e ciclo di profetanan di cual Elias tabata esun prome 71.
E ta proclama e yegada cercano di consuelo di Israel, e ta e bos
di e Consolado cu ta yegando (Hu 1, 23)72. Manera e Spirito di Berdad
lo haci tambe, asina Huan a bini pa duna testimonio di e luz
(Hu 1, 7)73. Segun Huan, asina e Spirito ta completa e 536
buskeda prudente di e profetanan y ta realisa e anhelo
di
e
angelnan74:
Esun riba kende bo ta mira e Spirito baha y permanece, e ta
esun kende ta batisa cu Spirito Santo. Ami mes a mira y tabata testigo
cu esaki ta e Yiu di Dios Ata aki e Lamchi di Dios (Hu 1, 33-36).
720. Finalmente, pa medio di Huan Bautista, Spirito
Santo ta inicia dunamento bek na hende esemehansa
divino, prefigurando loke E lo realisa den futuro cu
Cristo y den Cristo. E bautismo di Huan tabata pa 535
penitencia; bautismo cu awa y Spirito Santo lo ta un
nacemento di nobo75.
Sea alegre, abo cu ta yen di Gracia
721. Maria, Santisimo Mama di Dios, esun semper
Birgen, ta obra maestro di e mision di Yiu y di Spirito
Santo den plenitud di tempo. Pa di prome biaha den
plan di salbacion y pasobra su Spirito a prepara Maria, 484
Tata a haya e Vivienda na unda su Yiu y su Spirito por
biba memey di hende. Ta pesey e tradicion di Iglesia
frecuentemente
a aplica e textonan di mas bunita encuanto sabiduria
riba
Maria76:
den liturgia ta aclama y representa Maria como e Sede
71
Cf Mt 11, 13-14
Hu 1, 23; Cf Is 40, 1-3
73
Hu 1,7; Cf Hu 15, 26; 5, 35
74
Cf 1 P 1, 10-12
75
Cf Hu 3, 5
76
Cf Prov 8, 1-9, 6; Sir 24
72
249
77
Cf So 3, 14; Zac 2, 14
Cf Lc 1, 46-55
79
Cf Lc 1, 26-38; Rm 4, 18-21; Gal 4, 26-28
80
Cf Lc 2, 15-19
81
Cf Mt 2, 11
78
250
963cuminsa
82
83
Cf Lc 2, 14
Cf Hu 19, 25-27
251
Cristo Hesus
727. Henter e mision di Yiu y Spirito Santo, den plenitud di tempo ta
conteni den lo siguiente: cu e Yiu ta Esun Hunta pa Spirito di Tata 438, 695,
desde su Encarnacion: Hesus ta e Cristo, e Mesias.
536
Henter e di dos capitulo di Credo nos tin di lesa den e luz aki.
Henter e trabou di Cristo ta un mision conhunto di Yiu y Spirito
Santo. Aki, nos lo menciona solamente loke tin di haci cu
e promesa di Hesus di manda Spirito Santo y e regalo di dje
realisa pa e Seor glorifica.
728. Hesus no ta revela Spirito Santo completamente,
te ora cu e mes ta glorifica door di su Morto y
Resureccion. Sinembargo, poco poco e ta referi na Dje
te hasta den su siansa na e multitudnan ora e ta
revela cu su propio Carni lo ta alimento pa bida di
mundo84. E ta referi tambe na Spirito Santo ora el a
papia cu Nicodemo85, cu e muhe Samaritano86 y cu esnan cu
ta tuma parti den e fiesta di Tabernakelnan 87. Cu su 2615
discipelnan e ta papia abiertamente di Spirito Santo en
conexion cu oracion88 y cu testimonio cu nan lo mester duna89.
729. Solamente ora e momento a yega pa su glorificacion, Hesus
ta priminti e binimento di Spirito Santo, ya cu su morto y Resureccion
ta e cumplimento di e Promesa haci na e Tatanan90. E Spirito
84
93
94
95
9
252
Pentecoste
731. Riba dia di Pentecoste (na final di e shete
di tempo di Pasco Grandi) Pasco di Cristo ta
keda cumpli den dramamento di Spirito Santo,
1302manifesta, duna y comunica como un persona divino:
2623, 767simannan
9
9
93
94
Cf Hu 20, 22
Cf Mt 28, 19; Lc 24, 47-48; Hch 1, 8
253
Nos a mira e Luz berdadero, nos a ricibi Spirito Celestial, nos a haya
e fe berdadero; nos ta adora e Trinidad indivisibel, cu a salba nos96.
95
96
Cf Hch 2, 33-36
Liturgia Bizantino, Tropario di Vispera di Pentecoste, uza tambe den
Liturgia despues di comunion
254
Cf Rm 8, 23; 2 Co 1, 21
Cf 1 Hu 4, 11-12
99
Caridad di 1 Co 13
100
Cf Mt 16, 24-26
101
SAN BASILIO, Liber de Spiritu Sancto, 15, 36: PG 32
98
255
shelo y adopta como yiu, duna confiansa pa yama Dios
Tata y comparti den gracia di Cristo y yama yiunan di
luz y permiti pa participa den Gloria eterno101.
256
850, 777di
1076Cristo
102
257
258
103
Cf Sal 2, 6-7
259
260
261
112
Cf Ef 1, 22; Col 1, 18
Cf Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 9
114
Ibid., 6
115
Cf Hu 10, 1-10
116
Cf Is 40, 11; Ez 34, 11-31
117
Cf Hu 10, 11; 1 P 5, 4
118
Cf Hu 10, 11-15
113
262
Cf 1 Co 3, 9
Cf Rom 11, 13-26
121
Cf Mt 21, 33-43 par.; Is 5, 1-7
122
Cf Hu 15, 1-5
123
Cf 1 Co 3, 9
124
Cf Mt 21, 42 par., Ech 4, 11; 1 Pe 2, 7; Sal 118, 22
125
Cf 1 Co 3, 11
126
Cf 1 Co 3, 15
127
Cf Ef 2, 19-22
128
Cf 1 P 2, 5
120
263
257
Cf Ap 12, 17
Cf Ap 19, 7; 21, 2. 9; 22. 17
131
Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 6
130
264
132
Ibid., 2
265
266
122, 522cuminsa
1691
2558
267
813, 610,Cristo
147
Ibid., 5
Cf Mt 10, 16; 26, 31; Hu 10, 1-21
149
Cf Mt 12, 49
150
Cf Mt 5-6
151
Cf Mc 3, 14-15
152
Cf Mt 19, 28; Lc 22, 30
153
Cf Apoc 21, 12-14
154
Cf Mc 6, 7
155
Cf Lc 10, 1-2
156
Cf Mt 10, 25; Hu 15, 20
157
Concilio di Vaticano II, LG, 3
148
268
158
269
E MISTERIO DI IGLESIA
165
Ibid., 48
SAN AGUSTIN, De civitate Dei, 18, 51; cf Concilio di Vaticano II, LG, 8
167
Cf 2 Co 5, 6; Concilio di Vaticano I, Lumen gentium, 6
168
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 5
169
Ibid., 2
170
Catisashi Romano, 1, 10, 20
166
270
954
171
1880
271
671pa
Cf Ef 5, 25-27
Cf Ef 3, 9-11
176
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 48
177
HUAN PABLO II, c. Ap. Mulieris dignitatem, 27
178
Ibid.
179
SAN AUGUSTIN, Epistulae, 187, 34; PL. 33, 845
175
272
180
273
mes,
alimenta
cu e curpa di Cristo, ta bira e Curpa di Cristo.
778. Iglesia ta tanto e caminda como e meta di Dios su
plan
di salbacion: prefigura den creacion, prepara den
e Aliansa Bieu, funda pa palabra y obra di Cristo,
realisa pa su Cruz redentor y su Resureccion,
Iglesia
a
wordo
manifesta
como
e misterio di salbacion pa medio di dramamento
di Spirito Santo. E lo yega na perfeccion den
gloria
di
shelo
como
e asamblea di tur esnan salba di mundo186.
779. Iglesia ta tanto visibel como spiritual, un sociedad
herarkico
y e Curpa Mistico di Cristo. E ta uno, sin embargo,
forma
di dos componente, humano y divino. Esey ta su
Misterio,
cu solamente fe por acepta.
780. Iglesia ta den e mundo aki e sacramento di
salbacion,
e
seal
y e isntrumento di comunion di Dios cu hende.
186
Cf Ap 14, 4
274
781. Den tur tempo y cerca tur pueblo esun cu teme Dios y ta
practica husticia ta na agrado di Dios. Sinembargo, Dios tabata desea
di santifica y salba hende no individualmente y aisla, sin conexion
entre nan, sino haci di nan un pueblo pa nan por a conoce di berdad
y lo por sirbiE cu un bida santo. El a eligi e pueblo di Israel como
su pueblo, El a sera un aliansa cu ne y a educe poco poco. El a revela
su persona y su plan a lo largo di su historia y el a bay santificando e.
Tur esaki, sin embargo, a sosode como preparacion pa,
y
figura
di
e Aliansa Nobo y perfecto cu lo a keda ratifica den
Cristo,
cu
e Aliansa Nobo den su sanger; El a convoca un pueblo,
consistiendo di Hudiu y Pagano, cu lo ta uni, no segun
carni, sino den e Spirito187.
Caracteristica di Pueblo di Dios
782. Pueblo di Dios tin cierto caracteristica cu ta
distingui nan masha cla for di tur otro grupo religioso, 871
etnico, politico of cultural cu tin den historia:
187
275
1972
849
769
Cf Hu 13, 34
Cf Rm 2; Ga 5, 25
190
Cf Mt 5, 13-16
191
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 9
192
Cf HUAN PABLO II, enc. Redemptor hominis, 18-21
189
695
276
92di
277
Cristian spiritual y racional wordo reconoci como
miembronan di e pueblo real aki y participantenan den
e ofishi sacerdotal di Cristo. Kico, realmente, ta mas real
cu e spirito humano, cu someti na Dios ta reina riba e
curpa? Y kico ta mas sacerdotal cu dedica un consenshi
puro na Seor y ofrece e ofrendanan sin mancha di
devocion riba e altar di nos curason?198
II.
198
278
206
279
280
Laga nos felicita nos mes y laga nos gradici cu nos no
solamente
a bira Cristian pero tambe nos a bira Cristo. Boso ta
compronde, rumannan, e gracia cu Dios a regala nos
dunando nos Cristo como Cabes? Mustra admiracion y
sea alegra: nos a bira Cristo; Si E ta Cabes, anto nos ta
e miembronan; E y nos hunto ta e hende completo
Plenitud di Cristo ta pues, Cabes y e miembronan: Pero
kico ta nifica e Cabes y e miembronan? Cristo y e
Iglesia214.
(Redemptor noster unam se personam cum sancta
Ecclesia, quam assumpsit, exhibuit.) Nos salbador a
mustra su mes di ta un solo persona cu e Santo Iglesia
cu El a tuma pa su mes215.
1474
281
Cf Hu 3, 29
Cf Mt 22, 1-14; 25, 1-13
220
Cf 1 Co 6, 15-17; 2 Co 11, 2
221
Cf Ap 22, 17; Ef 1, 4; 5, 27
222
Cf Ef 5, 29
223
SAN AGUSTIN, Enarratio in Psalmos, 74, 4
224
SAN AGUSTIN, Predicashi, 267, 4: PL 38, 1231D
219
282
283
Carisma
951, 2003
799. Sea
extraordinario
of
simpel
y
humilde,
carismanan ta gracianan di Spirito Santo cu
directamente of indirectamente ta beneficia e Iglesia,
pasobra nan ta destina pa edifica Iglesia, na bienestar
di hende y pa e necesidadnan di mundo.
800. E persona cu ta ricibi carismanan, y tambe tur
miembro di Iglesia, mester acepta nan cu gratitud.
Berdaderamente nan ta un rikesa maraviyoso di gracia
pa e vitalidad apostolico y pa e santidad di henter e
Curpa di Cristo; con tal cu ta trata di donnan cu en
berdad ta bini di Spirito Santo y con tal cu esakinan ta
wordo uza na un manera cu ta completamente di
acuerdo
cu
e
inspiracionnan
autentico
di
e mesun Spiriro ey, esta, di acuerdo cu caridad, e
berdadero midi pa tur carisma233.
233
Cf 1 Co 13
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 12
235
Ibid., 30, Huan Pablo II, exh. Ap., Christifideles laici, 24
234
284
RESUMEN
802. Cristo Hesus a entrega su mes pa nos, pa libra nos
di tur inhusticia y pa purifica nos di pica y haci di nos
Su pueblo (Ti 2, 14).
803. Boso ta un generacion eligi, un sacerdocio real, un nacion
santo, Dios su mesun pueblo (1 P 2, 9).
804. Hende ta drenta den Pueblo di Dios pa medio di fe y Bautismo.
Tur hende ta invita pa pertenece na e Pueblo nobo di Dios 236,
asina cu den Cristo, hende lo por forma un solo famia y un
Pueblo di Dios237.
805. Iglesia ta Curpa di Cristo. Pa medio di Spirito Santo
y su accion den e sacramentonan, principalmente
den Eucaristia, Cristo, kende un biaha a muri y a
resucita, ta establece e comunidad di creyente
como su mesun Curpa.
806. Den e unidad di e Curpa aki, tin diversidad di
miembro y di funcion. Tur miembro tin laso cu otro,
particularmente cu esnan cu ta sufri, cu esnan
pober y esnan persigui.
807. Iglesia ta e Curpa aki di cual Cristo ta e Cabez: Iglesia ta biba di
djE, den djE y pa medio di djE; Cristo ta biba cu Iglesia y den
Iglesia.
808. Iglesia ta Bruid di Cristo: El a stime y El a entrega
su mes pe. El a purifice pa medio di su sanger. El
a hacie mama fructifero di e yiunan di Dios.
809. Iglesia ta Tempel di Spirito Santo. E Spirito ta
manera
alma
di e Curpa Mistico, fuente di su bida, di su unidad
236
237
285
156, 770cualidadnan
I. IGLESIA TA UNO
238
286
287
247
248
288
830
Heridanan di unidad
817. En realidad, den e Iglesia di Dios cu ta uno y
unico, ya for di cuminsamento tabatin cierto kiebronan,
cu e Apostel ta desaproba fuertemente como
condenabel; y den e siglonan cu a sigui a surgi
diferencianan di opinion mucho mas serio y
comunidadnan
grandi
a separa for di e comunion pleno cu Iglesia Catolico y
2089hopi biaha, hende di ambos banda tabatin culpa di e
diferencianan
aki251.
E kiebronan aki cu ta herida e unidad den Curpa di Cristo, (aki nos
249
289
252
Cf CDC,751
ORIGENES, Homiliae in Ezechielem, 9, 1
254
Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 3;
cf ID., Lumen gentium, 15
255
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 8
256
Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 3;
cf ID., Lumen gentium, 15
253
290
827
257
291
2791
IGLESIA TA SANTO
Ibid., 8
Cf ibid., 9
265
Cf ibid., 10
266
Ibid., 4; 9; 11
267
Cf ibid., 12
268
Ibid., 24
269
Ibid., 24
264
292
gloria
di Dios270. Iglesia, consecuentemente, ta Pueblo santo
di
Dios271,
y su miembronan ta wordo yama santonan272.
824. Uni cu Cristo, Iglesia ta santifica pE; pa medio di 946
djE y cu nE Iglesia tambe ta bira santificador. Tur
actividad di Iglesia ta dirigi riba nan meta e
santificacion di hende den Cristo y e glorificacion 816
di Dios273. Ta den Iglesia ta deposita e plenitud di e
medionan
di salbacion274. Ta den dje, pa medio di gracia di Dios,
nos ta haya santidad275.
825. Iglesia aki na mundo caba ta caracterisa pa un
berdadero santidad, aunke ainda imperfecto276. Den su 670
miembronan, e santidad perfecto ainda mester wordo
adkeri: Reforsa pa asina tanto y asina gran medio di 2013
salbacion, tur fielnan, sin importa nan situacion of
condicion, cada un na su mes manera, ta yama door di
Seor na tal perfeccion di santidad door di cual Tata
mes ta perfecto277.
826. Caridad ta e alma di santidad pa cua tur hende ta yama:
E ta dirigi, forma y perfecciona tur medio di santificacion 278:
270
1827, 2658
293
864
1425, 1429pica,
279
294
libera su yiunan pa medio di sanger di Cristo y e don di
Spirito Santo283.
1173proclamando
IGLESIA TA CATOLICO
283
295
360
518
814den
288
811289
296
882, 1369medio
294
Ibid., 26
Cf Concilio di Vaticano II, Christus Dominus, II; CDC, 368-369
296
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 23
297
SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA, Epistula ad Romanos, 1, 1
298
SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 3, 3, 2;
cita pa Concilio di Vaticano I: DS, 3057
295
297
298
medio
di e Sumo Pontifice y e obisponan. Aunke incorpora den
Iglesia,
si un hende, sin embargo, no ta persevera den amor no
lo
ta
salba.
E ta keda, berdaderamente, den seno di Iglesia, pero
den curpa, y no den curason303.
838. Iglesia ta sinti su mes uni na hopi manera cu,
818esnan cu ta honra nan mes cu e nomber Cristian pa
medio di bautismo, aunke nan no ta profesa e fe
1271Catolico den su totalidad of no ta conserva e unidad di
comunion bou di sucesor di Pedro304. Esnan cu ta kere
den
Cristo
1399y a ricibi bautismo na e manera corecto, ta, aunke na
un manera imperfecto, den comunion cu Iglesia
Catolico305. Cu e iglesianan ortodoxo, e comunion aki ta
asina profundo cu ta falta masha poco pa alcansa e
plenitud cu lo por a permiti un celebracion comun di
Eucaristia di Seor306.
Iglesia y esnan no-Cristian
839. Esnan cu ainda no a ricibi Evangelio ta relaciona cu e Pueblo
Dios na varios manera307:
E relacion di Iglesia cu e pueblo Hudiu. E Iglesia,
Pueblo
63di Dios den e Aliansa Nobo, ora e investiga su propio
147misterio,
ta descubri su vinculo cu e pueblo Hudiu 308 cu kende Dios
a papia prome309. Contrario na otro religionnan no-Cristian,
856di
303
Ibid., 14
Ibid., 15
305
Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 3
306
PABLO VI, discurso di 14 di december 1975; cf Concilio di Vaticano II,
Unitatis redeintegratio, 13-18
307
Concilio di Vaticano II, Nostra aetate, 4
308
Cf concilio di Vaticano II, Nostra aetate, 4
309
Misal Romano, Liturgia di Diabierne Santo 13: oracion universal VI
304
299
300
humano biba riba henter e superficie di tera; nan tin
tambe e mesun meta final, cu ta Dios. Su providencia,
bondad evidente, y plannan di salbacion ta extende pa
tur te ora cu esnan scogi louni den e Ciudad Santo 311.
311
301
di
Noe
cu
ta
161, 1257
316
317
Cf 1 P 3,20-21
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 14
302
18
730
303
304
resurreccion326.
Ta
asina
ta
cu
e sanger di martirnan ta simia di Cristiannan327.
853. Pero den su peregrinacion, Iglesia a experiencia
tambe
ki distancia tin entre e mensahe cu e ta proclama y e
debilidad humano di esnan na kende a confia e
1428Evangelio328. Solamente avansando riba caminda di
conversion
y
renovacion329
y
riba
2443e berea smal di e Cruz330 e Pueblo di Dios por extende e
reino
di Cristo331. En berdad, manera Cristo a realisa e obra di
salbacion den pobresa y persecucion, Iglesia tambe ta
yama pa sigui e mesun caminda pa anuncia na hende e
frutonan di salbacion332.
854. Simplemente pa medio di su mision, Iglesia ta
avansa hunto cu henter humanidad y ta comparti e
mesun
suerte
terenal
cu
mundo
y ta existi manera yeast y, comosifuera, e alma di
sociedad humano, den su renobacion door di Cristo y 2105
transformacion
den
famia
di Dios333. E esfuerso misionero ta exigi pasenshi. E ta
cuminsa
cu
e anuncio di e Evangelio na e pueblonan y na e 204
gruponan cu ainda no ta kere den Cristo 334; ta continua
cu establecimento di comunidadnan Cristian, cu ta un
seal di presencia di Dios den mundo335,
y ta conduci na fundacion di Iglesianan local 336; E mester
326
305
337
306
171
880, 1575
Mision di apostelnan
858. Hesus ta esun manda door di Tata. For di
di su ministerio, el a yama cerca Dje
esnan cu El a desea; El a nombra diesdos, cu El a
yama apostelnan, pa compae y a manda nan bay
predica (Mc 3, 13-14). For di e momento ey nan lo ta
551cuminsamento
425, 1086
344
Cf Ap 21, 14
Cf Mt 28, 16-20; Ech 1, 8; 1 Co 9, 1; 15, 7-8; Ga 1, 1; etc.
346
Cf Ech 2,42
347
Cf 2 Tim 1,13-14
348
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 5
349
Misal Romano, Prefacio di e Apostelnan
345
307
350
308
Ta
pesey
e apostelnan a percura pa nombra sucesornan354.
E obisponan, sucesornan di e apostelnan
861. Pa e mision confia na nan lo por continua despues
di nan morto, e apostelnan, comosifuera pa medio di 77
testament,
a
duna
e encargo na nan colaboradornan mas yega pa termina
y
consolida
1087
e obra cu nan a cuminsa, urgiendo nan pa percura pa
henter e rebao, di cual Spirito Santo a nombra nan pa
duna guia na e Iglesia di Dios. Pesey, nan a nombra
algun hende homber y despues a duna nan
e encargo pa percura pa despues di nan morto otro
hombernan
cu
a proba nan mes tuma encargo di nan ministerio355.
862. Mescos cu e ministerio cu Seor a confia na
880solamente Pedro, como prome di e apostelnan, destina
pa wordo transmiti na su sucesornan, ta uno
permanente, asina tambe e encargo, cu e apostelnan a
1556ricibi, di duna guia na Iglesia, un encargo destina pa
wordo eherce sin interupcion pa medio di e sagrado
orden di obisponan lo perdura. Ta pesey Iglesia ta sia
cu obisponan, pa medio di institucion divino a tuma e
luga di e apostelnan como wardadornan di Iglesia, di tal
manera cu ken cu scucha nan ta scucha Cristo y ken cu
desprecia nan, ta desprecia Cristo y esun cu a manda
Cristo356.
E apostolado
354
309
310
Cf Ef 4, 3-5
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 2
311
1268-1269incorpora
1934existi
363
Cf Mt 16, 18
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 8
365
CDC, 204, 1: cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 31
366
CDC, 208; cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 32
364
312
367
313
Cf Rm 1, 1
314
Cristo,
na
bienestar
di otronan, nan lo haci nan mes boluntariamente
esclavo di tur371.
877. Asina
1559sacramental
Cf 1 Co 9, 19
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 5
373
Cf Hu 17, 21-23
374
Cf Mt 4, 9, 21; Hu 1, 43
372
315
316
317
1560, 833fundeshi
386
Ibid., 23
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 23
388
Concilio di Vaticano II, Christus Dominus, 3
389
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 23
390
Cf Ga 2, 10
391
Cf Canon di Apostel, 34
392
Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 4
387
318
E ministerio di enseansa
85-87,
2032-2040
319
397
320
Mision santificador
893. E obispo ta e administrado di e gracia di
supremo402, particularmente den Eucaristia
cu
e
mes
ta
ofrece;
of e Eucaristia cu e ta percura pa e sacerdotenan, su
colaboradonan, ofrece. Pasobra Eucaristia ta e centro di
bida di Iglesia particular. Obispo y e sacerdotenan ta
santifica Iglesia cu nan oracion y nan trabou, pa medio
di nan ministerio di palabra y di e sacramentonan. Nan
ta santifice cu nan ehempel, no tiranisa esnan cu ta
confia
na bo, pero sea un modelo pa nan (1 P 5, 3). Asina
anto,
hunto
cu e rebao cu ta confia na nan, nan por logra bida
eterno403.
1561sacerdocio
402
403
321
Mision di goberna
894. Obisponan, como vicarionan y delegadonan di
Cristo ta goberna e Iglesianan particular confia na nan
cu nan consehonani, estimulonan, y ehempel, pero mas
tanto
cu
esey
tambe
pa
medio
di e autoridad y poder sagrado404, cu, sin duda nan 801
eherce pa por construi cu spirito di sirbishi cu ta
inherente na nan Maestro 405.
895. E poder aki cu nan ta desempea personalmento
1558
na
nomber
di Cristo, ta propio, comun y inmediato, su practica sin
embargo, den ultimo instante ta wordo regla pa e
autoridad supremo di Iglesia406. Pero no mester
considera e obisponan como vicarionan di Papa, kende
su autoridad comun y inmediato riba henter Iglesia no
ta
anula
esun
di nan, sino cu, al contrario, e ta confirma y proteha e
autoridad
di e obisponan. Nan autoridad mester wordo
desempea den comunion cu henter Iglesia bou guia di
e Papa.
896. E Bon Wardador mester ta e modelo y ehempel
di e mision pastoral di obispo. Consciente di su mesun 1550
debilidad
e
obispo
por tene compasion di esnan ignorante y esnan
kibocando.
E no mester nenga nunca di scucha su fielnan, sino
cuida nan bienestar comosifuera ta trata su yiunan
berdadero
E
fielnan
di nan parti, mester ta liga estrechamente na e obispo
404
Ibid., 27
Cf Lc 22, 26-27
406
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 27
405
322
manera
Iglesia
ta na Cristo y manera Hesucristo ta na Tata407:
Boso tur sigui e obispo manera Hesucristo ta sigui su
Tata
y
sigui
e colegio di sacerdotenan manera Su apostelnan;
respeta e diacononan manera boso ta respeta ley di
Dios. Laga ningun hende haci algo cu ta concerni Iglesia
den desacuerdo cu e obispo408.
407
408
323
iniciativa
di
e
laiconan
Cristian
necesario ora ta trata di descubri
inventa
medionan
pa
penetra
den
e realidadnan social, politico y economico cu
exigencianan
di e doctrina y di bida Cristian. E iniciativa aki ta
elemento normal di e bida di Iglesia:
2442particularmente
409
410
ta
of
e
un
324
Creyentenan laico ta para den e lia mas dilanti di e
bida
di
Iglesia;
pa nan Iglesia ta e principio vital di sociedad humano.
Pesey, specialmente nan, mester ta consciente, cada
bes
mas,
cu
nan
no solamente ta pertenece na Iglesia, sino cu nan ta e
Iglesia; na moda di bisa, nan ta e comunidad di fielnan
riba mundo bou guia di e Papa, e Hefe comun, y di e
obisponan
den
comunion
cu
ne.
Nan
ta
e Iglesia411.
863
325
413
Ibid., 34; cf 10
CDC, 835, 4
415
Cf ibid., 230, 1
416
CDC, 230, 3
417
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 35
418
SAN TOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, III, 71, 4, ad 3
414
326
2044905.
2472
906. Laico fiel cu ta capaz y forma tambe por duna nan colaboracion
den formacion cateketico421, den duna instruccion den
2495ciencianan sagrado422 y den uzo di medionan di
comunicacion423.
907. Laiconan tin e derecho y de bes en cuando hasta
e
deber,
conforme
nan
propio
conocemento,
competencia y prestigio, di laga pastor sagrado sa nan
opinion encuanto asuntonan cu ta na bienestar di
Iglesia y nan tin e derecho pa vocifera na e otro fielnan
Cristian, teniendo na cuenta e integridad di fe y moral y
respet pa nan pastornan, y teniendo cuenta cu
bienestar
general
y
e
dignidad
di personanan424.
Participacion den e mision real di Cristo
419
327
Cf Flp 2, 8-9
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 36
427
SAN AMBROSIO, Expositio Psalmi, 118, 14, 30: PL 15, 1403A
428
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 36
429
PABLO VI, exh. Ap. Evangelii nuntiandi, 73
426
328
2245
BIDA CONSAGRA
430
CDC, 129, 2
Cf ibid., 443, 4
432
Cf ibid., 463, 1 y 2
433
Cf ibid., 511; 536
434
Cf ibid., 517, 2
435
Cf ibid., 492, 1; 536
436
Cf ibid., 1421, 2
437
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 36
438
Ibid., 33
431
329
1973-1974ta
Ibid., 44
Cf ibid., 42-43; Id., Perfectae caritatis, 1
441
Cf Concilio di Vaticano II, Perfectae caritatis, 5
442
Cf CDC, 573
440
330
443
331
Bida di un eremita
920. Sin semper ta profesa e tres consehonani
evangelico publicamente, eremitanan, ta dedica nan
bida
na
alabansa
di
Dios
y salbacion di mundo pa medio di un separacion mas
stricto
for
di mundo, e silencio di soledad y continuo oracion y
penitencia446.
921. Eremitanan ta manifesta na tur hende e aspecto
2719interior
1537sigui
1672
446
447
Ibid., 603, 1
Cf 1 Co, 7, 34-36
332
448
CDC, 604, 1
Consecratio virginum, Consagracion di birgen
450
Ritual Romano, Ordo Consecrationis virginum, Praenotanda, 1
451
CDC, 604, 1
452
Ritual Romano, Ordo Consecrationis virginum, Paenotanda, 2
453
Cf CDC, 604, 2
454
Cf Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 15
455
Cf CDC, 573
456
Cf CDC, 573
449
333
457
Ibid., 591
Cf Concilio di Vaticano II, Christus Dominus, 33-35
459
Cf Concilio di Vaticano II, Ad gentes,18; 40
460
HUAN PABLO II, enc. Redemptoris missio, 69
458
334
Institutonan secular
928. Un instituto secular ta un instituto di bida
consagra
den
cual
e fielnan Cristian bibando na mundo ta aspira e
perfeccion
di
caridad
y trabou pa santificacion di mundo specialmente di
paden461.
929. Pa medio di un bida perfectamente y completamente consagra
na e santificacion aki462, miembronan di e institutonan aki ta
comparti e tarea di evangelisacion di Iglesia, den
901mundo y for di den e mundo, caminda nan presencia
ta traha manera yeast den mundo463. Nan testimonio
di un bida Cristian ta trata di ordena realidadnan
temporal di acuerdo cu Dios y di inspira mundo cu forsa
di Evangelio. Mediante lasonan sagrado, nan ta
compromete nan mes na e consehonani evangelico y ta
cumpli
entre
nan
cu
e
comunion
y fraternidad cu ta cuadra cu nan forma particular di
bida secular464.
Sociedadnan di bida apostolico
930. Banda di e diferente formanan di bida consagra tin
sociedadnan di vida apostolico di cual nan
miembronan, cu no a haci un promesa religioso, ta
purba logra e meta particular apostolico di nan
asociacion, bibando un bida como ruman den comunion
segun un moda di bida particular, aspirando perfeccion
di
caridad
pa
medio
di
observacion
di
e
constitucionnan. Entre nan tin asociacionnan den cual e
461
CDC, 710
PIO XII, const. Ap. Provida Mater
463
Concilio di Vaticano II, Perfectae caritatis, 11
464
CDC, 713, 2
462
335
465
466
CDC, 731, 1 y 2
Ibid., 783; cf HUAN PABLO II, enc. Redemptoris missio, 69
336
RESUMEN
934. Pa medio di institucion divino tin entre e fielnan
Cristian den Iglesia, ministronan sagrado, cu pa
ley tambe ta wordo yama miembronan di clero, e
otro fielnan Cristian ca tambe ta wordo yama
laiconan. Den tur dos grupo tin e fielnan Cristian
cu, door di profesa e consehonani evangelico,
ta consagra na Dios y asina ta sirbi e mision di
salbacion
di Iglesia469.
935. Cristo a manda su apostelnan y nan sucesornan pa
anuncia
e fe y pa implanta su Reino. E ta laga nan
comparti
den
467
337
Ibid., 331
Concilio di Vaticano II, Christus Dominus, 2
472
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 23
471
338
339
1474-1477
PARAGRAF 5.
E COMUNION DI SANTONAN
1331nificacion
340
cu
e
Curpa
y Sanger Santo di Cristo (sancta) pa crece den e
comunion
cu Spirito Santo (Koinnia) y pa comunica esaki na
mundo.
I.
185
Ibid.
Concilio di Vatcano II, Lumen gentium, 12
341
duna
e manifestacion di e Spirito pa e bienestar comun (1 Co
12, 7).
952. Nan tabata comparti tur cos cu otro (Hch 4, 32):
Tur
loke
2402
e berdadero Cristian tin, mester considera un bien cu e
ta posee hunto cu tur otro hende. Tur Cristian mester ta
prepara y ancioso pa yuda esnan den necesidad y e
prohimo den miseria481. Un Cristian ta un administrador
di Seor su biennan482.
953. Comunion den caridad: Den e comunion di
santonan, ningun di nos ta biba pa su mes ni tampoco 1827
ta
muri
pa
su
mes
(Rm
14,
7).
Si un miembro ta sufri, tur otro tambe ta sufri cu ne.
Si un miembro ta honra, tur otro tambe ta comparti den
su goso. Pues, boso ta curpa di Cristo y miembro 2011
individual di djE (1 Co 12, 26-27). Caridad
no ta existi pa su propio interes (1 Co 13, 5)483. Den e
solidaridad
845, 1469
aki cu tur hende, bibo of morto, cual ta funda riba
comunion
di santonan, e minimo di nos actonan haci den caridad,
ta
beneficia
tur hende. Tur pica ta daa e comunion aki.
481
342
II.
484
343
344
I.
495
345
534
618
498
346
2679salbacion
494ainda
149, 501interupcion,
308
504
347
2673-2679
Ibid., 62
PABLO VI, exh. Ap. Marialis cultus, 56
511
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 66
512
Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 103
513
Cf PABLO VI, exh. Ap. Marialis cultus, 42
514
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 69
510
348
2853
RESUMEN
973. Door di duna su fiat na e Anunciacion y su consentimento
na Misterio di Encarnacion, Maria ya a colabora den e obra
cu su Yiu tin cu cumpli cu ne. E ta Mama tur caminda
cu Cristo ta Salbador y Cabes di e Curpa mistico.
974. A hiba Santisimo Birgen Maria, kende a cumpli cu su curso
di bida terenal, cu curpa y alma den gloria di shelo caminda
ya e ta participa den gloria di resureccion di su Yiu,
anticipando e resureccion di tur miembro di su Curpa.
975. Nos ta kere cu Santa Mama di Dios, e Eva nobo, Mama
di Iglesia, ta continua eherciendo su rol materno den shelo
pa probecho di e miembronan di Cristo516.
ARTICULO 10.
515
516
Ibid., 68
PABLO VI, Credo di Pueblo di Dios, 15
349
1263
1446
1422-1484
350
II.
E PODER DI E YABINAN
982. No tin ningun pica, con grave cu e por ta, cu Iglesia no por
No tin ningun hende, ni maske con perverso y culpabel, cu
no ta spera cu confiansa pa haya pordon, basta su arepentimento ta
605sincero522. Cristo cu a muri pa tur hende ta desea pa, den su Iglesia e
portanan di pordon semper ta habri pa ken cu ta bira lomba pa pica 523.
1463pordona.
1442incomparabel
1465
521
351
E sacerdotenan a ricibi un poder di Dios cu E no a duna ni na su
angelnan, ni na su arcangelnan Dios ta sanciona aya ariba tur loke
e sacerdotenan ta haci akibou525.
Si den Iglesia no tabatin pordon di pica, lo no tabatin ningun speransa,
ningun espectativa di un bida eterno y di un liberacion eterno. Laga
nos duna Dios danki cu El a duna Iglesia un don asina526.
RESUMEN
984. E Credo ta relaciona e pordon di pica cu e profesion di fe
y Spirito Santo. Efectivamente, Cristo resucita a confia na
e apostelnan e poder di pordona e picanan ora El a duna nan
e Spirito Santo.
985. Bautismo ta e prome y principal Sacramento pa pordon di pica:
e ta uni nos cu Cristo cu a muri y resucita y ta duna nos Spirito
Santo.
986. Door di Cristo su boluntad, Iglesia tin e poder di pordona pica
di esnan batisa y e ta eherce e poder ey pa medio di obisponan
y sacerdotenan normalmente den e sacramento di Penitencia.
987. Den e pordon di pica, e sacerdotenan y e sacramentonan
ta instrumentonan cu nos Seor Hesucristo, e unico autor
y dunado generoso di salbacion, ta hiba di gusto di uza pa kita
nos picanan y duna nos e gracia di hustificacion527.
ARTICULO 11. MI TA KERE DEN RESURECCION
DI CARNI
988. E Credo Cristian profesion di nos fe den Dios Tata, Yiu
y Spirito Santo y den su accion creador, salbador y santificador ta
culmina den proclamacion di resureccion di esnan cu a muri na final
di tempo y den bida eterno.
525
352
648989.
638tabata
I.
Cf Hu 6, 39-40
Cf 1 Ts 4, 14; 1 Co 6, 14; 2 Co 4, 14; Flp 3, 10-11
530
Cf Gn 6, 3; Sal 56, 5; Is 40, 6
531
TERTULIANO, De resurrectione carnis, 1, 1
529
353
354
366for
998. Ken lo lanta for di morto? Tur hende cu muri lo lanta: esnan
a haci bon pa e resureccion di bida y esnan cu a haci malo pa
resureccion di Huicio (Hu 5, 29)543.
1038cu
355
ta pasa bay, ta transforma bira uno cu ta permanece pa semper y nos
curpa mortal lo bira inmortal! (1 Co 15, 35-37. 42. 53).
1405
Resucita cu Cristo
1002. Si ta berdad cu Cristo lo resucita nos for di morto riba e ultimo
dia, anto tambe ta berdad, den cierto modo, cu nos a resucita cu
Cristo caba. Efectivamente, danki na Spirito Santo, bida Cristian na
tera ta, desde awo, un participacion den morto y den Resureccion di
Cristo:
655
356
nos cu nE, y a pone nos sinta cu nE den luganan celestial den Cristo
Hesus (Ef 2, 6). Alimenta den Eucaristia cu su curpa, nos ta pertenece
caba na Curpa di Cristo. Ora nos resucita riba e ultimo dia nos tambe
lo manifesta cu nE yen di gloria (Col 3, 4).
1004. Sperando riba e dia ey, e curpa y e alma di e creyente
participa caba den dignidad di ta pertenece na Cristo. E dignidad aki
encera e exigencia pa su propio curpa wordo trata cu respet y tambe
e curpa di cada otro persona, particularmente si e ta sufri:
364ta
1397ta
II.
164, 1500cu
1007. Morto ta final di bida terenal. Nos bida ta midi pa tempo, den
curso di cual nos ta cambia, nos ta bira bieu y mescos cu tur ser bibo
riba mundo, morto ta aparece como desaroyo normal di bida.
E aspecto di morto aki ta duna nos bida un caracter di urgencia;
549
357
1681-1690
358
Pa mi ta miho muri den (eis) Cristo Hesus cu reina di un extremo pa
otro riba mundo. Lo mi buscE, esun cu a muri pa nos; mi ta stimE,
esun cu a resucita pa nos. Mi ta na punto di nace Laga mi ricibi luz
puro; ora mi yega ey, e ora ey numa lo mi ta un hende560.
1011. Den morto, Dios a yama hende cerca djE. Pesey e Cristian por
experiencia den morto e mesun deseo cu San Pablo: Mi ta desea di
1025bay y ta cu Cristo (Flp 1, 23); y e por transforma su propio morto den
un acto di obediencia y amor na Tata, segun ehempel di Cristo 561:
A crucifica mi deseo terenal; den mi tin awa bibo cu ta murmura
y cu ta bisa for di paden di mi bini cerca Tata562.
Mi ta desea di mira Dios y pa mire ta necesario muri563.
Ami no ta muriendo, mi ta drentando bida564.
560
359
1014. Iglesia ta anima nos pa nos prepara nos mes pa ora di nos 2676-2677
morto. (Di morto repentino y imprevisto, libra nos Seor: Letania di
tur Santo), ta pidi Mama di Dios pa intercede pa nos na ora di nos
morto (Avemaria) y ta confia nos na San Hose, patrono di bon morto:
Cada accion, cada pensamento di nos mester ta prepara comosifuera
nos ta muri prome cu dia caba. Si un hende tin bon consenshi e no
mester tin miedo di morto. Miho ta pa hui di pica cu di morto. Si awe
bo no ta cla pa enfrenta morto, con lo bo ta cla maan?568
Y pa mi ruman morto, mi ta alaba bo, Seor! Ningun no ta scapa di su
persecucion; Ay, si den pica grave e sorprende e pecador! Dichoso ta
esnan cu ta cumpli cu boluntad di Dios!569
RESUMEN
1015. Caro salutis est cardo. (Carni ta e sosten di salbacion) 570. Nos
ta kere den Dios cu ta creador di carni, nos ta kere den
e Palabra cu a bira carni pa rescata e carni; nos ta kere den
resureccion di carni, den perfeccion di creacion y den
redencion di carni.
1016. Door di morto e alma ta separa for di curpa, pero den
resureccion Dios a debolbe e bida incoruptibel na nos curpa
transforma, reuniendo e cu nos alma. Manera Cristo a resucita
y ta biba pa semper, asina nos tambe lo resucita riba e ultimo
dia.
1017. Nos ta kere den berdadero resureccion di e carni cu nos tin
awo571. No obstante cu nos a dera un curpa coruptibel,
un curpa incoruptibel ta resucita, 572 un curpa spiritual
(1 Co 15, 44).
568
360
1523-1525morto
2677, 336
I.
HUICIO PARTICULAR
1021. Morto ta pone fin na bida di hende como e tempo habri pa sea
aceptacion of rechaso di gracia divino manifesta den Cristo 575.
1038E Testament Nobo ta papia di e huicio principalmente den perspectiva
di encuentro final cu Cristo den su di dos binimento; pero tambe
ta sigura cada bes cu cada ken lo ricibi recompensa inmediato despues
679di morto di acuerdo cu su obranan y su fe. E parabola di e pober
573
361
II.
1470
SHELO
576
Cf Lc 16,22
Cf Lc 23,43
578
Cf 2 Co 5, 8; Flp 1, 23; Hb 9, 27; 12, 23
579
Cf Mt 16, 26
580
Cf Concilio di Lyon II: DS, 857-858: Concilio di Florencia II:
ibid., 1304-1306; Concilio di Trento: ibid., 1820
581
Cf BENEDICTO XII: const. Benedictus Deus: DS, 1000-1001;
HUAN XXII: Bulla Ne super his: DS,990
582
Cf BENEDICTO XII: const. Benedictus Deus: DS, 1002
583
SAN HUAN DI CRUZ, Dichos de amor y luz, 64
584
Cf 1 Co 13, 12; Ap 22, 4
577
362
y ta contempla e divino esencia cu un vision intuitivo y te hasta cara
cara, sin mediacion di ningun criatura585.
363
Ki grandi bo gloria y felicidad lo ta, ora bo ta permiti pa mira Dios
y tin e honor pa comparti e alegria di salbacion y e luz eterno cu
Cristo, Seor bo Dios, pa disfruta di e alegria di inmortalidad den
e Reino di shelo hunto cu esnan husto y amigonan di Dios589.
956
668
958
589
1371
364
1479For
IV.
FIERNO
1033. Nos por ta uni cu Dios solamente ora nos scoge libremente pa
stimE. Pero nos no por stima Dios si nos ta peca gravemente contra
djE, contra nos prohimo of contra nos mes: Ken cu no ta stima ta
keda den morto. Ken cu ta odia su ruman ta un asesino; y bo sa cu
ningun asesino tin bida eterno bibando den dje. (1 Hu 3, 15). Nos
Seor ta adverti nos cu nos lo ta separa for di djE si nos no yuda den
1861necesidad grave di esnan pober y di esnan chikito cu ta Su
rumannan598. Muri den pica mortal sin ta arepenti y no acepta Dios su
misericordia ta nifica keda separa di djE pa semper door di nos propio
393escogencia liber. E estado aki di auto-exclusion definitivo di
633comunion cu Dios y cu bienaventuradonan ta loke ta yama fierno.
1034. Hesus ta papia cu frecuencia di Gehenna y di candela
cu no ta paga nunca599, cu ta reserva pa esnan cu te na fin di nan bida
ta nenga di kere y di converti, caminda por perde alma y curpa
alabes600. Hesus ta anuncia solemnemente cu E lo manda su angelnan
cu lo recoge tur e autornan di inhusticia, y lo benta nan den e forno
595
365
Concilio di Letran IV: ibid., 801; Concilio di Lyon II: ibid., 858;
BENEDICTO XII, const. Benedictus Deus: DS 1002;
Concilio di Florencia, aa 1442: ibid., 1351; Concilio di Trento:
ibid., 1575; PABLO VI, Credo di Pueblo di Dios, 12
602
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 48
603
Cf Concilio di Orange II: DS 397; Concilio di Trento: ibid., 1567
366
HUICIO FINAL
1001, 998(Hch
678persona
Ta registra tur loke hende malo haci y ningun hende sa. Ora nos Dios
bini, E lo no keda keto (Sal 50, 3) E lo dirigi su mes na esnan na su
man robes: Mi a pone mi pobernan chikito na mundo, pa boso. Ami,
como nan cabes, tabata sinta den shelo na banda drechi di mi Tata,
pero na mundo mi miembronan tabata sufri hamber. Si boso a duna
algo di come na mi miembronan, esaki lo a yega cerca nan Cabes. Ora
mi a pone esnan di mi di balor di mas chikito na mundo, cu tabata
sufri hamber, pa boso, mi a nombra nan como boso representantenan
pa trece boso bon obranan pa mi tesoreria: como cu boso no a pone
nada den nan man, boso no a haya nada cerca Mi606.
1040. E huicio final lo tuma luga ora Cristo bini den su Gloria.
Tata conoce e dia y e ora cu esaki lo sosode; E so lo dicidi
637Solamente
604
367
314
607
Cf Ct 8, 6
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 48
609
Cf Ap 21, 1
608
368
673y
610
Cf Ap 21, 5
Cf Ap 21, 27
612
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 1
613
Cf Ap 21, 27
614
SAN IRENEO DI LYON, Adversus haereses, 5, 32, 1
611
369
RESUMEN
1051. Cada persona ta ricibi den su alma inmortal na ora di su morto
su retribucion eterno den un huicio particular for di Cristo,
e hues di bibo y morto. Nos ta kere cu tur alma di esnan
cu a muri den gracia di Cristo lo ta e Pueblo di Dios despues
di morto, cual lo keda destrui totalmente riba e dia di
Resureccion, ora cu e almanan aki bolbe reuni cu nan
curpa619.
615
370
Ibid., 29
CONGREGACION DI CLERO, Directorio Catequistico General, 69
371
622
372
AMEN
1061. E Credo, como e ultimo buki di Sagrado Scritura623, ta caba cu e
palabra Hebreu Amen. E palabra aki frecuentemente ta aparece na 2856
final di e oracionnan di Testament Nobo. Iglesia igualmente ta caba su
oracionnan cu un Amen.
1062. Na Hebreu, Amen ta bini di e mesun rais cu e palabra kere.
E rais aki ta expresa e solides, e confiabilidad y fieldad. Y pesey nos
por compronde di con e Amen por expresa tanto e fidelidad di Dios 214
na nos como nos confiansa den djE.
1063. Den e buki di profeta Isaias, nos ta haya e expresion Dios di
berdad literalmente: Dios di Amen kiermen, e Dios fiel na su 215
promesa: Esun cu kier haya bendicion na mundo, ta desea di ta den
e Dios di Amen (Is 65, 16). Nos Seor hopi bes ta uza e palabra
Amen624, tin biaha den forma duplica 625 pa accentua e fiabilidad di 156
su enseansa, su autoridad funda den e Berdad di Dios.
1064. Asina pues e Amen: final di Credo ta recoge y confirma
su prome palabra:Mi ta kere. Kere ta nifica Amen na palabra,
na promesa y na e mandamentonan di Dios, ta confia totalmente den
djE cu ta e Amen di amor infinito y di fieldad perfecto. E bida Cristian 197, 2101
di cada dia tambe lo ta e Amen na e Mi ta kere di profesion
di fe di nos Bautismo:
Mare bo credo por ta un spil pa bo. Mira bo mes den dje, si bo ta kere
den tur cos cu bo ta bisa. Y alegra den bo fe tur dia626.
Cf Ap 22, 21
Cf Mt 6,2.5.16
625
Cf Hu 5,19
626
SAN AGUSTIN, Sermones,58,11,13; PL 38,399
624
373
Pa medio di djE
hunto cunE y den djE,
tur honor y gloria ta toca na Bo,
Dios tata Todopoderoso,
den unidad di Spirito Santo,
den tur siglo di siglonan.
Amen.
374
DI DOS PARTI
CELEBRACION DI E MISTERIO CRISTIAN
E pakico di liturgia
1066. Den e simbolo di fe, Iglesia ta profesa e misterio di Santisimo
Trinidad y di e designo benevolento di Dios pa tur creacion: Tata 50
a realisa misterio di su boluntad dunando su Yiu stima y e Spirito
Santo pa salbacion di mundo y pa gloria di su Nomber 1. Asina ta,
e Misterio di Cristo 2, revela y realisa den e historia segun e plan
huiciosamente ordena, cu San Pablo ta yama e plan secreto3 y cu
e tradicion patristico lo yama e economia di e Palabra encarna of 236
e economia di salbacion.
1067. Cristo e Seor a realisa e obra aki di redencion humano y di
perfecto glorificacion di Dios, prepara pa e maraviyanan cu Dios
a haci den e pueblo di Antigua Aliansa, principalmente pa e misterio
pascual di su bienaventurado pasion, di su resureccion di morto y di su
glorioso ascencion. Door di e misterio aki, cu su morto el a destrui
nos morto y cu su resureccion el a restaura nos bida. Pues for di
curason traspasa di Cristo drumi na cruz, a nace e sacramento
admirabel di henter Iglesia 4. Pesey den liturgia, Iglesia ta celebra
principalmente e misterio pascual cu Cristo a completa den e trabou di 571
nos salbacion.
1068. Ta e misterio di Cristo aki cu Iglesia ta proclama y ta celebra
den su liturgia di manera cu e fielnan por biba di dje y duna testimonio
di dje den mundo:
Pasobra ta den e liturgia, special den divino sacramento di Eucaristia,
cu e trabou di nos redencion a keda cumpli y ta special door di
1
Cf Ef 1, 9
Cf Ef 3, 4
3
Cf Ef 3, 9
4
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 5
2
375
e liturgia cu e fielnan por expresa den nan bida y manifesta e misterio
di Cristo na otro y e naturalesa real di e berdadero Iglesia5.
Ibid., 2
Cf Hu 17, 4
7
Cf Hch 13, 2; Lc 1, 23
8
Cf Rm 15, 16; Flp 2, 14-17; 30
9
Cf Rm 15, 27; 2 Co 9, 12; Flp 2, 25
10
Cf Hb 8, 2 y 6
11
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 7
6
376
2558
Catekesis y Liturgia
1074. E Liturgia ta e cumbre riba cual e actividad di
Iglesia ta dirigi, e ta tambe e fuente for di unda tur su
forsa
ta
sali15.
Pesey
tambe
e ta e luga privilegia di e catekesis di e Pueblo di Dios. E catekesis
ta uni di su mes naturalesa cu tur e accion liturgico y sacramental,
pasobra ta den e sacramentonan y specialmente den Eucaristia,
caminda Hesucristo ta actua den plenitud pa e transformacion
di hende16.
1075. Catekesis liturgico ta introduci den e Misterio di Cristo
(mistagogia) procediendo di loke ta visibel pa loke ta invisibel,
di signo pa e nificado, di e sacramentonan pa e misterionan.
E modalidad di catekesis aki ta representa den e catekesis local
y regional. E catekesis aki kier ta un servicio pa henter Iglesia,
12
Ibid., 11
Ibid., 9
14
Cf Ef 3, 16-17
15
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 10
16
HUAN PABLO II, exh. Ap. Catechesi tradendae, 23
13
426
774
377
17
378
SECCION UNO
ECONOMIA SACRAMENTAL
1076. Riba dia di Pentecoste Iglesia a keda manifesta na mundo 1 door
di bahamento di Spirito Santo riba dje. E don di Spirito Santo ta
inaugura un tempo nobo den e dispensacion di e Misterio: e tempo
di Iglesia, durante cu Cristo ta manifesta, ta presente y ta comunica su
obra di salbacion pa medio di Liturgia di su Iglesia, te ora E bini
(1 Co 11, 26). Durante e tempo aki di Iglesia, Cristo ta biba y actua
den su Iglesia y cu ne di un manera nobo, apropia na e tempo nobo. 739
E ta actua den e sacramentonan; esaki ta loke e Tradicion comun di
Oriente y Occidente ta yama: Economia Sacramental y e ta consisti
den e comunicacion (of dispensacion) di e frutanan di e misterio
pascual di Cristo den e celebracion di liturgia sacramental di Iglesia.
Pesey ta bon pa splica prome e dispensacion sacramental (Capitulo
uno). Asina e caracter natural y esencial di e celebracion liturgico lo
sali mas cla (Capitulo dos).
CAPITULO UNO
MISTERIO PASCUAL
DEN TEMPO DI IGLESIA
ARTICULO 1.
I.
379
2626Tata.
380
alabansa
di gracia.
accionnan
Cristo Glorifica
1084. Sinta na man drechi di Tata y dramando e Spirito Santo riba
su Curpa cu ta Iglesia, Cristo ta actua awo pa comunica su gracia. 662
E sacramentonan ta signo sensibel (palabra y accion), accesibel pa nos
humanidad actual. Nan ta realisa eficazmente e gracia cu nan ta nifica 1127
door di e accion di Cristo y pa e poder di Spirito Santo.
2
Cf Lc 10, 21
381
858mes
Cf Hu 13, 1; 17, 1
382
centro
di henter e bida litrgico4.
1087. Asina Cristo resucita ta duna Spirito Santo na e
apostelnan, E ta confia nan cu su poder di santificacion 5;
nan a bira Cristo su signonan sacramental. Pa e mesun forsa di Spirito
861Santo e ta confia e poder aki na su sucesornan. E sucesion apostolico
aki ta structura henter e bida liturgico di Iglesia. E mes ta sacramental,
1536transmiti
pa
e
sacramento
di Ordenacion Santo.
ta presente den e Liturgia terenal
1088. Pa cumpli cu un obra asina grandi e dispensacion of
di su obra di salbacion Cristo semper ta presente den
669su Iglesia, specialmente den e celebracionnan liturgico. E ta presente
den sacrificio di misa, no solamente den e persona di e ministro,
ofreciendo su mes pa medio di e ministerio di sacerdote cu e tempo
aya a ofrece su mes na cruz, pero tambe riba tur cos bou di figuranan
1373eucaristico. E ta presente cu su virtud den e sacramentonan di manera
cu ora un hende ta batisa, ta Cristo ta esun cu ta batisa. E ta presente
den su palabra, asina ta cu E mes ta papia ora ta lesa Sagrado Scritura
den Iglesia. Finalmente, E ta presente ora Iglesia ta haci su suplica y ta
canta salmo, e mes a priminti: Unda dos of tres ta reuni den mi
nomber, ey Mi ta memey di nan (Mt 18, 20)6.
1089. Realmente, den un obra asina grandi den cual
Dios
ta perfectamente glorifica y hende ta salba, Cristo mes 796
semper
ta asocia cu Iglesia, su Bruid stima, cu ta invoca su
Seor y pa medio di djE ta adora e Tata Eterno7.
776comunicacion
383
384
762di
121
2585
1081
385
berdadero
di Shelo15.
pan
281di
Cf Hu 6, 32
386
semper
wardando
e consumacion definitivo.
riba
1134liturgico
16
Cf Hu 14, 26
387
103, 131
117e
388
1153
1375
20
389
21
Cf Ef 1, 14; 2 Co 1, 22
Cf Hu 1-17, Ga 5, 22
23
Cf 1 Hu 1, 3-7
22
390
24
25
SACRAMENTONAN DI CRISTO
391
SACRAMENTONAN DI IGLESIA
392
SAN AGUSTIN, De civitate Dei, 22, 17: PL 41, 779; cf SAN TOMAS
DI AQUINO, Sum. Th., III, 64, 2 ad 3
31
PIUS XII, enc. Mystici Corporis
32
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 11
33
Ibid., 10
34
Cf ibid., 10
35
Cf Hu 20, 21-23; Lc 24, 47; Mt 28, 18-20
36
Concilio di Trent: DS, 1609
393
SACRAMENTO DI FE
1205sacramental
37
394
815e
IV.
SACRAMENTONAN DI SALBACION
1084duna
1257, 2003
460
395
RESUMEN
1131. E sacramentonan ta seal di gracia eficaz, institui pa Cristo
y confia na Iglesia, pa medio di cual nos ta ricibi bida divino.
E ritonan visibel cu cual ta celebra e sacramentonan, ta indica
e gracia propio na cada sacramento y ta realisa esaki. Nan ta
carga fruta den esnan cu ta ricibi nan den e disposicion rekeri.
47
396
397
CAPITULO II
CELEBRACION SACRAMENTAL
DI MISTERIO DI PASCO
1135. Catekesis liturgico na prome luga tin cu tuma na cuenta
comprendemento di economia sacramental (Capitulo uno). Den luz di
esaki, e inovacion di e celebracion di e liturgia lo revela su mes.
E capitulo aki pues lo trata e celebracion di e sacramentonan di
Iglesia. Lo trata loke ta comun den e celebracion di e shete
sacramentonan, dentro di e diversidad di e tradicionnan liturgico
y despues loke ta pertenece na cada un di e sacramentonan. E catisashi
fundamental aki tocante e celebracionnan sacramental kier duna un
contesta riba e preguntanan mas principal di e creyentenan al respecto:
ARTICULO 1.
I.
KEN TA CELEBRA?
Cf Ez 1, 26-28
2642
398
662
752, 1348cu
Cf Hu 1, 29
Cf Hb 4, 14-15; 10, 19-21
4
Liturgia DI SAN HUAN CRISOSTOMO ANAFORA
5
Cf Hu 4, 10-14; Ap 21, 6
6
Cf Ap 4-5; Is 6, 2-3
7
Cf Ap 7, 1-8; 14, 1
8
Cf Ap 12 y Ap 21, 9
3
399
1142. Pero mescos cu e curpa humano tin hopi parti cu tin diferente
funcion (Rm 12, 4), asina cierto miembro ta yama pa Dios, den y pa
medio di Iglesia, pa un tarea special pa comunidad. E sirbidornan aki
ta eligi y consagra pa sacramento di Sacerdocio, anto asina Spirito
Santo ta capacita nan pa den persona di Cristo, e Cabez, nan actua na
sirbishi di tur e miembronan di iglesia. E sirbidor consagra ta como
e icono di Cristo-Sacerdote. Ya cu e sacramento di Iglesia 1549
ta manifesta su mes completamente den eucharistia; e posicion di 1561
obispo como esun cu ta presidi y hunto cu ne esnan di e sacerdotenan
y di e diacononan, ta bira bisto, primeramente den e celebracion
di eucharistia.
1143. Cu e meta pa participa den funcion di e sacerdocio comun di
fiel, tambe ta existi otro ministerionan particular, cu no ta consagra 903
door di sacramento di Sacerdocio; nan funcion ta determina pa
e obisponan segun e tradicionnan liturgico y e necesidadnan pastoral.
10
Ibid., 27
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 10
12
Cf ibid., 10; 34; Id., Presbyterorum ordinis, 2
13
Cf 1 P 2, 4-5
14
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 14
11
400
1672E
1333-1340Seal
cu
signonan
53simbolonan.
299material
16
401
1148. Como ser crea, e realidadnan sensibel aki por bira e moda di
expresa di e accion di Dios cu ta santifica hende y di accion di hende
cu ta ofrece alabansa na Dios. Esaki tambe ta conta pa e sealnan
y e simbolonan den bida social di hende: laba y hunta, kibra pan
y comparti e caliz, por expresa e presencia santifica di Dios
y di gratitud di hende na su Creador.
1149. E religionnan grandi di humanidad, hopi biaha na un manera
Impresionante, ta duna testimonio di e nificacion cosmico y simbolico 843
aki di rito religioso. E liturgia di Iglesia ta presupone, ta integra y ta
santifica elementonan di creacion y di cultura humano, dunando nan
dignidad di ta e signonan di gracia, di e creacion nobo den
Hesucristo.
1150. Signonan di e Aliansa. E Pueblo scogi a ricibi di
1334
Dios
signo
y simbolo distinto cu ta marca su bida liturgico.
Esakinan ya no ta solamente celebracion di ciclo
cosmico y di gesto social, pero ta signo di Aliansa,
simbolo di obranan grandi di Dios pa su pueblo. Bou di
e signonan liturgico aki di e Aliansa Bieu ta cay:
circuncision, huntamento y consagracion di rey y di
sacerdote, ponemento di man, sacrificio y riba tur cos:
e Pasco. Iglesia den e signonan aki ta mira
e prefiguracion di sacramento di Aliansa Nobo.
1151. Signonan uza pa Cristo. Den su predicashi Seor
Hesus hopi biaha ta haci uzo di signonan di creacion pa 1335
revela misterio di Reino di Dios 19. E ta realisa sanacion
of ta ilustra su predicashi cu signonan fisico y cu
gestonan simbolico20. E ta duna un nificacion nobo na e
hechonan y na e signonan di e Aliansa Bieu,
specialmente na e Exodo y na Fiesta di Pasco 21, pasobra
e mes ta e nificacion di tur e signonan aki.
19
Cf Lc 8, 10
Cf Hu 9, 6; Mc 7, 33-35; 8, 22-25
21
Cf Lc 9, 31; 22, 7-20
20
402
403
Palabra y accion
1153. E celebracion sacramental ta un encuentro di e
yiunan di Dios cu nan Tata, den Cristo y den Spirito
53Santo;
e
encuentro
aki
ta
tuma
e forma di un dialogo, pa medio di accion y palabra. E
accionnan simbolico ta di berdad riba nan mes ya caba
un
idioma,
pero
asina
mes ta necesario cu e Palabra di Dios y e contesta di fe
ta
compaa
e accionnan aki y ta duna nan bida, pa asina e simia di
e Reino por carga fruta den bon tera. E accionnan
liturgico ta indica kico e Palabra di Dios ta expresa tanto
e iniciativa di Dios sin mas, como e contesta di fe di Su
Pueblo.
1154. E liturgia di Palabra ta un parti integro di
liturgico. Pa alimenta e fe di e creyente,
enfatisa
e
signonan
cu
103mester
ta compaa e Palabra di Dios: e buki di Palabra
(lectionarium
of evangeliarium), su adoracion (prosecion, sensia,
bela), luga di su proclamacion (ambo), su lectura cu
mester ta bon cla pa scucha y pa compronde, e homilia
di e ministro, kende ta prolonga e proclamacion di
Palabra di Dios; e contesta di e asamblea (aclamacion,
salmo
di meditacion, litania, credo).
1100celebracion
1127mara
404
ta
presenta
y ta anuncia e obra di e Tata, realisa pa Su Yiu stima.
Canto y musica
1156. E tradicion musical di Iglesia universal a crea un tesoro di un
balor incomparabel, cu ta surpasa e otro expresionnan di arte,
principalmente pasobra e melodianan sagrado ta uni na e palabranan
y asina ta forma un parti esencial y integral di e liturgia solem 22.
Trahando poema y cantando salmo inspira, hopi biaha acompaa pa
instrumento musical, ya caba tabata bon liga na e celebracionnan
liturgico di Aliansa Bieu. Iglesia ta continua y ta desaroya e tradicion
aki: Papia cu otro den salmo, den himno y den cantica inspira pa
e Spirito. Canta y toca pa Seor di henter bo curason (Ef 5, 10)23.
Esun cu canta, ta resa dos biaha24.
1157. Canto y musica ta cumpli cu nan funcion como seal na un
manera mas nificativo ora nan ta mas tanto liga na e accion
liturgico25, segun tres criterio principal: e expresion di beyesa di 2502
oracion, e participacion unanime di e asamblea na e momentonan
stipula y e caracter solemne di celebracion. Na e manera aki nan ta
tuma parti na e palabranan y na e accionnan liturgico: alabansa di Dios
y santificacion di creyente 26:
Con mi a yora profundamente conmovi pa boso himnonan, boso
canticanan y pa boso bosnan cu tabata resona den boso Iglesia! Ki un
emocion mi a experencia den nan! E zonidonan ey a penetra den mi
horeanan y a laga e berdad destila den mi curason. Un sentimento di
devocion a brota bin halto den mi y awa di wowo a basha bin afo,
lagrima cu a laga mi sinti bon!27
405
28
406
476-477,
Imagen sagrado
2129-2132
407
di Spirito Santo, kende ta biba den dje) nos ta dicidi cu tur siguransa
y exactitud, mescos cu pintura di cruz precioso cu ta duna bida, tambe
e venerabel imagen santo, si nan ta pinta of den mosaico poni of na un
otro manera traha, mester ta buta den iglesia santo, riba vaas santo of
riba paa, riba muraya y riba cuadra, den cas of na canto di caminda;
tanto e imagen di nos Seor, Dios y Salbador, Hesucristo, como esun
di nos inmaculada y santa Mama di Dios y esun di angel y di tur santo
y di husto34.
Tempo liturgico
1163. Nos santo Mama Iglesia ta considera cu ta su
deber pa celebra e obra di salbacion di su Esposo divino
cu un conmemoracion sagrado riba cierto dia durante
aa. Un biaha cada siman, riba e dia cu El
a yama Dia di Seor, Iglesia ta conmemora e
resureccion di Seor. Esaki Iglesia ta celebra tambe un
biaha pa aa hunto cu Su santo Pasion durante e fiesta 512
di mas solem y di mas grandi esta, Pasco Grandi.
Ademas, den curso di aa Iglesia ta desaroya henter
Misterio di Cristo Recordando e misterionan di e
redencion di e manera aki, Iglesia ta habri pa su
creyentenan e rikesa di virtud y di merito
di Seor; di modo cu e misterionan aki den cierto
sentido
semper
ta presente pa asina e fielnan por bin den contacto cu
34
35
408
nan
y
di gracia di salbacion36.
yena
2659, 2836palabra
di Seor
409
40
410
e diadomingo, pasobra riba e dia aki a cuminsa e Creacion salbacion
di mundo e renobacion di rasa humano. Riba e dia aki shelo y tera
a alegra y henter universo tabata yena cu luz. Bendiciona sea
e diadomingo, pasobra riba e dia aki e portanan di Paraiso a keda
habri, pa asina Adam y su exiliadonan por a drenta sin miedo45.
Aa liturgico
1168. Cuminsando desde Triduo Pascual, como su fuente di luz,
tempo nobo di Resureccion ta yena henter aa liturgico cu su splendor. 2698
Saliendo di e fuente aki henter e aa prome y despues
di Pasco Grandi ta keda gradualmente transfigura pa liturgia.
Realmente e ta un aa di gracia di Seor (Lc 4, 19). E trabou
di salbacion ta actua den cuadro di tempo, pero desde
su realisacion den Pasco di Hesus y e dramamento di
Spirito
Santo,
e
culminacion
di historia ta keda anticipa como un muestra, anto
Reino
di
Dios
ta drenta den nos tempo.
5601169.
411
957den
47
48
412
Liturgia di oranan
1174. E misterio di Cristo, Su Encarnacion, Su Pasco Grandi, cu nos
ta celebra den Eucaristia, specialmente den asamblea dominical,
ta penetra y ta transfigura tempo di cada dia mediante e celebracion
di Liturgia di Ora, esta e oficio divino49. E celebracion aki, fiel na 2698
e recomendacionnan apostolico di resa sin stop 50, ta structura di tal
manera, cu ta consagra e curso di henter dia y anochi na alabansa
di Dios51. Den e oracion publico di Iglesia 52 aki e fielnan (clero,
religioso y laico) ta eherce sacerdocio real di esnan batisa. Celebra den
forma aproba pa Iglesia, Liturgia di Ora, realmente ta e bos
di e Esposa mes cu ta papia cu su Esposo; mas ainda e ta e oracion
di Cristo mes, hunto cu Su Curpa na Su Tata53.
1175. E Liturgia di oranan ta yama pa ta e oracion di
henter e Pueblo di Dios. Den dje, Cristo mes ta sigui
eherce su funcion di sacerdote atrabes di Su Iglesia54;
cada un di su miembronan ta participa segun su mesun
luga den Iglesia y su circumstancia di bida: e
sacerdotenan dedica na nan ministerio pastoral,
pasobra nan ta yama pa permanece den oracion y den
servicio di e Palabra55; e religiosonan, pa e carisma di nan bida
consagra56; tur e fielnan mas tanto posibel: E
cuidadornan di alma mester percura cu e oranan
principal, specialmente e Vespers, ta wordo celebra
hunto den misa riba diadomingo y riba e fiestanan mas
solem. Ta recomendabel pa laiconan tambe resa e
Oficio divino, sea hunto cu sacerdotenan, como entre
nan mes, of hasta nan so57.
49
Cf ibid., 83-101
Cf 1 Ts, 5, 17; Ef 6, 18
51
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 84
52
Ibid., 98
53
Ibid., 84
54
Ibid., 83
55
Cf ibid., 86 y 96; Id., Presbyterorum ordinis, 5
56
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 98
57
Ibid., 100
50
413
2586di
58
414
21061180.
59
415
64
416
103
di Dios ta cuminsa cu
pesey
apropia pa celebracion di
pa recorda e promesanan
2717
1186. Por
1130escatologico.
Ibid., 272
417
418
419
420
421
854, 1232anuncia
1125existi
422
423
SECCION DOS
E SHETE SACRAMENTONAN
DI IGLESIA
1210. Cristo a institui sacramento di Ley Nobo. Tin shete di nan, esta:
Conformacion, Eucaristia, Confesion, SantOleo,
Ordenacion Sacerdotal y Matrimonio. E shete sacramentonan ta toca
tur fasenan y tur momento importante di bida Cristian: nan ta duna
bida y ta aumenta sanacion y mision na bida di fe Cristian. Tin anto un
cierto parecido entre e fasenan di bida natural y di esnan di bida
spiritual1.
1113Bautismo,
CAPITULO UNO
SACRAMENTO DI INICIACION
CRISTIAN
1212. E sacramentonan di iniciacion Cristian; Bautismo,
Confirmacion y Eucaristia, ta pone e fundeshi di cada bida Cristian.
E participacion den naturalesa divino, duna na hende pa medio
di gracia di Cristo, tin cierto parecido na origen, na e desaroyo y na
1
2
424
425
II.
426
Tata, na e manice mes di creacion Bo Spirito a supla riba awa,
transformando e den fuente di tur santidad11.
1010
427
Cf Mc 16, 15-16
Cf Mt 3, 15
17
Cf Fil 2, 7
18
Cf Mat 3, 16-17
19
Cf Mc 10, 38; Lc 12, 50
20
Cf Hu 19, 34
21
Cf Hu 5, 6-8
22
Cf Hu 3, 5
23
SAN AMBROSIO, De sacramentis, 2, 6; PL 16, 425C
16
428
Iniciacion Cristian
1229. Desde tempo apostolico, pa bira un Cristian por logra esey
haciendo un biahe y un iniciacion den diferente etapa. E caminda aki
por hacie lihe of poco poco, pero cierto elemento esencial semper
mester ta presente: proclamacion di Palabra, aceptacion di Evangelio
cu tin como consecuencia conversion, profesamento di fe, Bautismo
24
429
29
430
1122
431
1294, 1574obispo,
432
1259
433
11231253.
16838
434
47
NECESIDAD DI BAUTISMO
Cf CDC, 872-874
Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 67
49
Cf CIC, 861, 1; CCEO, 677, 1
50
Cf 1 Tm 2, 4
51
Cf Mc 16, 16; Concilio di Florencia: DS,1315; NICOLAS I, Contesta
Ad consulta vestra: ibid., 646; CDC, 861, 2
48
435
2473muri
1249ferviente
Cf Hu 3, 5
Cf Mt 28, 19-20; cf Concilio di Trent: DS 1618; Concilio di Vaticano II,
Lumen gentium 14; Id., Ad gentes, 5
54
Cf Mc 16, 16
125055
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 22; cf Id., Lumen gentium 16;
Id., Ad gentes, 7
53
436
56
Cf 1 Tm 2, 4
437
1234
Pa pordon di pica
1263. Pa medio di Bautismo tur pica ta pordona, e pica original
y e picanan personal, mescos tambe tur castigo pa causa di pica 58. 977
Den esnan cu a renace nada no ta resta cu por impedi nan entrada den 1425
e Reino di Dios, ni Adam su pica, ni pica personal, tampoco
consecuencia di pica, di cual esun mas pio ta separacion di Dios.
1264. Mester bisa si cu cierto consecuencia di pica temporalmente ta
keda den esun batisa, esta por ehempel sufrimento, malesa, morto
y debilidad inherente na bida manera, esun di caracter etc., como
tambe inclinacion pa peca cu Tradicion ta yama concupiscencia, 976, 2514,
of fomes peccati (e tendencia pa haci pica): ya cu concupiscencia 1426
ta poni pa nos lucha cu ne, e no por causa dao na esun cu no
ta consenti, pero cu fuertemente ta resistie pa gracia di Hesucristo.
En berdad, no por corona un atleta, si e no competi segun regla 405
(2 Tim 2, 5)59.
Un criatura nobo
1265. Bautismo no solamente ta purifica e recien batisa di tur pica,
pero tambe e ta hacie un criatura nobo, un yiu adopta di Dios 60, 505
kende a bira un participe den naturalesa divino 61 (2 Co 5, 17), 460
57
Cf Hch 2, 38; Hu 3, 5
Cf Concilio di Florencia: DS 1316
59
Concilio di Trent: ibid., 1515
60
Cf Ga 4, 5-7
61
Cf 2 P 1, 4
58
438
1812
1831
1810
Cf 1 Co 6, 15; 12,27
Cf Rm 8, 17
64
Cf 1 Co 6, 19
65
Ibid.
63
439
66
Cf 2 Co 5, 15
Cf Ef 5, 21; 1 Co 15-16
68
Cf Hu 13, 12-15
69
Cf Hb 13, 17
70
Cf 1 Ts 5, 12-13
71
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium 37; CIC, cann. 208-223;
CCEO, cann. 675, 2
72
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 11
73
Cf ibid., 17; ID., Ad gentes, 7; 23
74
Concilio di Vaticano II, Unitatis redeintegratio, 3
75
Ibid., 22
67
440
Cf Rm 8, 29
Cf Concilio di Trent: DS 1609-1619
78
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 11
79
Ibid.
80
SAN AGUSTIN, Epistulae, 98, 5: PL 33, 362
81
Cf Ef 1, 13-14; 2 Cor 1, 21-22
82
SAN IRENEO DI LYON, Demonstratio apostolica, 3
83
Misal Romano, Canon romano, 97
77
441
84
85
442
443
ARTICULO 2.
SACRAMENTO DI CONFIRMACION
702-7161286.
739den
86
444
di Spirito aki como un seal di era mesianico 95. Esnan cu a kere den
e predicashi apostolico y a keda batisa a ricibi na nan turno don di
Spirito Santo (Act 2, 38).
1288. Desde e tempo ey e apostelnan, cumpliendo cu Cristo Su
boluntad, a traspasa na esnan recien batisa mediante e ponemento di 699
man, e don di Spirito Santo cual ta completa e gracia di Bautismo 96. Ta
pa e motibo aki den e carta na e Hebreunan e doctrina concerniendo
Bautismo y ponemento di man ta poni entre e prome elementonan di e
iniciacion Cristian97. E ponemento di man ta hustamente reconoci pa
tradicion Catolico como origin di sacramento di Confirmacion, cual
den cierto forma ta haci gracia di Pentecoste keda pa semper den
Iglesia98.
1289. Masha tempran, pa profundisa mas miho e nificacion di e don
di Spirito Santo, a agrega un huntamento cu azeta perfuma (crisma) na 695
e ponemento di man. E huntamento aki ta ilustra e nomber Cristian, 436
cu ta nifica esun hunta y cu ta deriva di Cristo mes kende Dios
a hunta cu Spirito Santo (Act 10, 38). E rito dje huntamento aki
desde e tempo ey a continua, tanto na oriente como na occidente. Pa 1297
e motibo aki Iglesia Oriental ta yama e sacramento aki crismacion,
hunta cu crisma of cu myron loke ta nifica crisma. Na occidente,
e terminologia Confirmacion ta sugeri cu e sacramento aki na mesun
instante ta confirma Bautismo y ta fortifica gracia di Bautismo.
Dos tradicion: Oriente y Occidente
1290. Den e prome siglonan Confirmacion generalmente tabata
consisti di un solo celebracion hunto cu Bautismo, formando un
sacramento dobel, segun expresion di San Cipriano. Pa diferente
motibo, multiplicacion di batisamento di mucha durante henter aa,
aumento di parokia pafo di ciudad y crecemento di diocesis hopi biaha
a impedi obispo di por ta presente na tur celebracion di bautismo. Na
95
Cf Hch 2, 17-18
Cf Hch 8, 15-17; 19, 5-6
97
Cf Hb 6, 2
98
PABLO VI, c. Ap. Divinae consortium naturae
96
445
1233
1242occidental;
1244di
II.
99
446
Cf Is 1, 6; Lc 10, 34
Cf Gn 38, 18; Ct 8, 6
105
Cf Gn 41, 42
106
Cf Dt 32, 34
107
Cf 1 R 21, 8
108
Cf Jr 32, 10
109
Cf Is 29, 11
110
Cf Hu 6, 27
111
Cf Ef 1, 13; 4, 30
112
Cf Rev 7, 2-3; 9,4; Ezek 9, 4-6
104
447
Celebracion di confirmacion
1297. Consagracion di crisma santo ta un acto importante cual ta
luga prome cu e celebracion di Confirmacion, cu den cierto
sentido ta forma parti di dje. Ta obsipo ta esun, kende durante di Misa
1241Crismal di Diahuebs Santo, ta consagra crisma santo pa henter su
diocesis. Den algun Iglesia Oriental e consagracion aki ta reserva pa
e patriarca:
1183tuma
1831
113
448
Duna nan e spirito di sabiduria y di inteligencia
E spirito di conseho y di fortalesa,
E spirito di conocemento y di temor di Dios.
Esaki nos ta pidi pa medio di Cristo nos Seor116.
EFECTONAN DI CONFIRMACION
116
1262-1274
449
2044
1121biaha
1268creyente
IV.
119
450
12121306.
125
126
CF CDC, 889, 1
CDC, 890
451
127
128
452
1255busca
V.
E ADMINISTRADO DI CONFIRMACION
1312. E
administrado
original
di
Confirmacion
ta
1233obispo132.
129
453
134
Cf Ibid., 882
Cf Ibid., 884, 2
136
Cf Ibid., 883, 3
135
454
RESUMEN
1315. Ora e apostelnan, cu tabata na Herusalem, a tende cu Samaria
a acepta palabra di Dios, nan a manda Pedro y Huan cerca
nan, cu despues cu nan yegada a resa un oracion pa pidi
Spirito Santo baha riba nan. Pasobra ainda Spirito Santo no
a baha riba ningun di nan; solamente nan a batisa den nomber
di Seor Hesus. Nan a pone man riba nan y nan a ricibi Spirito
Santo (Hch 8, 14-17).
1316. Confirmacion ta perfecciona gracia di Bautismo; e ta
e sacramento cu ta duna Spirito Santo pa ancra nos mas
profundo den filiacion divino, incorpora nos mas estrecho cu
Cristo, haci nos laso cu Iglesia mas firme, mara nos mas ainda
na su mision y yuda nos duna testimonio di nos fe no
solamente cu palabra pero tambe cu hechonan.
1317.
1318.
455
456
ARTICULO 3.
SACRAMENTO DI EUCARISTIA
457
existi.
E ta e culminacion di tanto e accion di Dios santificando
e
mundo
den Cristo, como di e adoracion cu hende ta ofrece na
Cristo
y pa medio di djE na Tata den Spirito Santo140.
1326. Finalmente ya caba nos ta uni nos mes pa medio di celebracion
Eucaristia cu liturgia celestial y nos ta anticipa bida eterno, ora
Dios ta tur cos den nos tur141.
1090di
1124Nos
140
458
145
459
di
angelnan,
pan
di shelo, remedi di inmortalidad156, viatico
for
156
460
III.
461
462
165
166
Cf Hu 6
Cf Mt 26, 17-29; Mc 14, 12-25; 1 Co 11, 23-26
463
ta
dirigi
na e celebracion liturgico, di recuerdo (memorial) di
Cristo, di Su bida, di Su morto, di Su Resureccion y di Su
intercesion den presencia di Tata (1 Co 11, 26).
1342. Desde cuminsamento, Iglesia a keda fiel na e
2624mandamento
1166, 2177diadomingo,
464
San
Hustin
a
skirbi
un
carta
na
e emperador pagano Antonino Pio (138-161), splicando loke
Cristian tabata haci:
Riba dia cu nos ta yama dia di solo, tur esnan cu ta biba den ciudad
of den cunucu ta bin hunto na un luga fiho. Ei, asina leu cu tempo
ta permiti, nan ta lesa e memorianan di e apostelnan y scrituranan
di e profetanan.
Ora e lesado caba, esun cu ta presidi e reunion ta adverti y ta urgi nan
pa imita e ehempelnan bunita aki.
Despues nos tur ta lanta para y ta ofrece oracion pa nos mes... y pa tur
otro hende, na unda cu nan por ta, pa nos bida y nos actonan por
wordo considera husto y cu virtud, y fiel na e mandamentonan, pa nos
por ricibi salbacion eterno.
Ora caba cu oracion nos ta duna otro sunchi y ta desea otro paz.
Despues, ta ofrece pan y un beker di awa mescla cu
bia
na
esun
cu ta presidi e hermandad. E ta tuma nan y ta ofrece
alabansa y gloria na Tata di universo, pa medio di
nomber
di
Yiu
y
Spirito
Santo
y ta haci un accion di gracia largo, pa gradici pa a haya
nos
digno
di e regalonan aki.
Y ora cu e termina cu oracion y gradicimento, tur presente den un solo
bos ta haci un aclamacion bisando: Amen.
Y ora esun cu ta presidi a yama danki y e pueblo a responde, esnan cu
nos ta yama diacono ta duna esnan presente e pan eucaristico, bia
y awa riba cual a haci accion di gracia y ta hiba tambe pa esnan
ausente168.
168
465
103di
466
berdaderamente,
Palabra
di
Dios
(1 Ts 2, 13) y pa pone den practica, ta bin
intercesionnan pa tur hende, di acuerdo cu palabranan
di e apostel: Prome cu tur cos mi ta haci un apelacion
serio na e creyentenan pa ofrece suplicanan, oracion,
intersecionnan y gradicimento na Dios pa tur hende,
pa reynan, y tur den posicionnan halto (1 Tm 2, 1-2).
1350. Presentacion di ofrenda (ofertorio): e ora ta hiba,
tin biaha den procesion, e pan y bia na altar; nan lo
wordo
ofreci
door
di e sacerdote na nomber di Cristo den sacrificio
Eucaristico den cual nan lo converti den Su Curpa y Su 1359
Sanger. Esaki ta e accion di Cristo mes durante e Ultimo
Cena, tumando pan y un caliz. Ta Iglesia so ta ofrece
e ofrenda puro aki na nos Creador, ora e ta ofrece cu
accion di gracia loke ta bini for di Su creacion172. 614
Presentacion di ofrenda na altar ta asumi e gesto di
Melchizedek y ta pone Creador su donnan den man di
Cristo, kende Su sacrificio ta perfecciona tur intento
humano pa ofrece sacrificio.
1351. Desde cuminsamento, hunto cu pan y bia pa Eucaristia,
Cristian ta trece tambe regalonan pa comparti cu esnan den necesidad. 1397
E custumber aki di colecta173, semper apropia, ta inspira door di 2186
ehempel di Cristo, kende a bira pober pa haci nos rico 174: Esnan cu ta
bon para y esnan cu tambe kier, ta duna locual nan kier:
Esnan cu ta bon para y esnan cu tambe ta dispuesto, ta
duna locual nan kier: Ta duna loke ta colecta na esun cu
ta precidi pa yuda huerfano, viuda, esnan cu pa via di
malesa of pa otro motibo a perde nan entrada, na
presonan, imigrantenan y den un solo palabra na tur
esnan den necesidad175.
172
467
1103Resureccion
468
1327
V.
177
469
294den
1099recuerdo
611nificacion
178
1085
Cf Ex 13, 3
470
179
Cf Hb 7, 25-27
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 3
181
Concilio di Trent, DS, 1740
180
471
834, 882Cristo.
182
472
Solamente Eucaristia precidi pa un obispo of esun cu el
a
nombra
ta wordo considera como legitimo183.
Pa medio di ministerio di sacerdocio, ta realisa sacrificio
spiritual di fielnan den union cu sacrificio di Cristo, e
nico Mediador, cu den Eucaristia ta wordo ofreci
mediante e mannan di sacerdotenan na nomber di
henter Iglesia, na manera sacramental y sin drama
sanger, te ora Seor mes bolbe184.
183
473
Mientras nos ta resa pa difunto, aunke nan ta pecado, nos ta ofrece
Cristo crucifica y di e manera aki nos ta drecha e lasonan amoroso
entre nos Dios bondadoso amigo di hende y nos187.
1088di
1140
474
1128
192
475
298
476
2715
477
VI.
E BANKETE PASCUAL
478
2835sacramento
479
Reconciliacion
2043e
Cf Mt 8, 8
Liturgia di SAN HUAN CRISOSTOMO, Preparacion pa comunion
208
Cf CDC, cann. 919
209
Cf CIC, cann. 917; 1 AAS 76, 746
210
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 55
211
Concilio di Vaticano II, Orientalium ecclesiarum, 15
207
2837
480
481
1863Eucaristia
215
482
Como cu Cristo pa amor a muri pa nos, ora nos celebra
e
recuerdo
di Su morto na e momento di sacrificio nos ta pidi pa
amor sea duna na nos mediante e binimento di Spirito
Santo.
Humildemente
nos
ta resa cu den e forsa di e amor aki pa cual Cristo
tabata
dispuesto
pa muri pa nos, nos, ricibiendo e don di Spirito Santo,
por
ta
apto
pa considera e mundo crucifica pa nos y nos mes
crucifica
na
e mundo. Ya cu nos a ricibi e regalo di amor, laga nos
muri
pa
pica
y biba pa Dios219.
483
484
kere
por bolbe.
den
djE
1385
485
Cf CDC, 844, 4
Misal Romano, Canon romano 96, Supplices Te rogamus
231
Cf Lc 22, 18; Mc 14, 25
232
Cf Ap 1, 4
233
Ded 10; 6: Sch 248, 180
1028230
486
RESUMEN
1406. Hesus a bisa: Ami ta e pan bibo cu a baha di shelo. Ken cu
come di e pan aki, lo biba pa semper esun cu come Mi
Carni y bebe Mi Sanger lo tin bida eterno y lo biba den Mi
y Ami den dje (Hu 6, 51, 54, 56).
1407. Eucaristia ta curason y culminacion di bida di Iglesia, pasobra
ta den dje Cristo ta asocia Su Iglesia y tur su miembronan cu
Su Sacrificio di albansa y di gratitud ofreci di un solo biaha pa
semper riba cruz na Su Tata. Pa medio di e sacrificio aki E ta
basha e gracianan di salbacion riba Su Curpa cual ta Iglesia.
1408. E celebracion Eucaristico semper ta inclui: proclamacion
di Palabra di Dios; accion di gracia na Dios Tata pa tur Su
beneficionan, mas cu tur cos e regalo di Su Yiu; consagracion
di pan y bia y participacion den bankete liturgico pa ricibi
su Curpa y Sanger. E elementonan aki ta constitui un solo acto
di alabansa.
234
487
488
489
CAPITULO DOS
E SACRAMENTONAN DI CURACION
1420. Door di sacramentonan di iniciacion Cristian,
hende
ta
ricibi
e bida nobo di Cristo. Pesey e bida aki nos ta carge
den pochinan di klei (2 Co 4, 7), y e ta keda scondi
cu Cristo den Dios (Col 3, 3). Nos ta ainda den nos cas
mundano,
someti
na
sufrimento,
malesa
y morto. E bida nobo di yiu di Dios por bira zwak y hasta
bay
perdi
pa motibo di pica.
1421. Nos Seor Hesucristo, dokter di nos alma y di nos
curpa,
cu a pordona pica di e paralitico y a debolbe su salud 1,
kier pa su Iglesia continua, cu forsa di Spirito Santo, cu
Su obra di cura y salba, tambe den su mesun
miembronan. Esaki ta e meta di e dos sacramentonan
di curacion: e sacramento di Penitencia y sacramento di
Santa Oleo.
ARTICULO 4.
SACRAMENTO DI PENITENCIA
Y DI RECONCILIACION
Cf Mc 2, 1-12
Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 11
490
Cf Mc 1, 15
2838 Cf Lc 15, 18
5
Ritual Romano, Ordo poenitentiae, Formula de la absolucion
4
491
492
IV.
PENITENCIA INTERIOR
109810
493
meta,
na
prome
luga,
e obranan exterior saco cu shinishi, ayuno y
mortificacion,
sino
e conversion di curason, penitencia interior. Sin dje,
obra
di penitencia ta keda steriel y engaoso; sinembargo,
conversion interior ta stimula expresion den signonan
visibel, gestonan y obranan di penitencia14.
1431. E penitencia interior ta un reorientacion radical di
henter un bida, un bolbemento, un conversion na Dios
1451di
henter
nos
curason,
un kibramento cu pica, un baymento contra malo, cu
repudio
pa
e actonan malo cu nos a comete. Na e mesun
momento,
e
ta
encera
e deseo y decision pa cambia vida, cu speransa pa ricibi
368misericordia divino y confiansa den yudansa di Su
gracia.
E
conversion
di e curason aki ta bay compaa cu dolor y tristesa
saludabel
cu
e Tatanan di Iglesia a yama animi cruciatus (tormento
di
alma),
y compunctio cordis (arepentimento di curason)15.
1432. Curason di hende ta bruto y duro. Lo ta bon pa Dios duna hende
curason nobo16. E conversion ta na prome luga un obra
di
gracia
di Dios cu ta laga nos curasonnan bolbe na Dje:
Converti nos, Seor y lo nos converti nos mes (Lm 5,
21). Dios ta esun cu ta duna nos forsa pa cuminsa di
nobo. Ta ora nos descubri grandesa di amor
di Dios, nos curason ta tembla di horor y peso di pica y
e ta cuminsa haya miedo pa ofende Dios pa medio di
1989un
14
494
495
23
24
Cf Am 5, 24; Is 1, 17
Cf Lc 9, 23
496
497
di
regreso;
e acogido generoso di su tata; alegria di e tata: tur
esakinan ta caracteristicanan di proceso di convesion. E
bunita
bisti,
e
renchi,
y e bankete festivo ta simbolonan di e bida nobo ey,
puro, digno, yen di alegria di tur hende cu ta regresa na
Dios y den seno di su famia, cu ta Iglesia. Solamente
curason
di
Cristo,
cu
conoce
profundidad
di amor di su Tata, por a revela na nos e abismo di su
misericordia
na un manera asina yen di simplesa y beyesa.
498
VI.
499
981pica,
30
Cf Lc 15
Cf Lc 19, 9
32
Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 22
31
500
di
Iglesia
ta
presenta
e sacramento aki como e di dos salbabida (salbacion)
despues
di e naufragio cu ta perdida di gracia33.
1447. Den transcurso di siglonan e forma concreto segun
cual Iglesia a eherce e poder aki cu el a ricibi di Seor, a
varia
hopi.
Durante
e prome siglonan, reconciliacion di Cristiannan cu a
comete pica particularmente grave, despues di nan
Bautismo (por ehempel idolatria, homicidio of adulterio)
tawata mara na un disciplina hopi rigoroso, segun cual
e penitente mester a haci penitencia publico pa su pica,
hopi biaha durante aanan largo, prome cu e ricibi
reconciliacion. Na e orden di penitentenan aki (cu
solamente ta concerni cierto picanan grave) masha
poco e pecado tabata wordo admiti y den cierto
regionnan, solamente un biaha den bida. Den siglo VII,
misioneronan Irlandes inspira pa e tradicion monastico
Oriental,
a trece e practica priva di Penitencia na e continente
Europeo, cu no a exigi realisacion publico y prolonga di
obranan penitencial prome cu ricibi reconciliacion cu
Iglesia.
For
di
e
tempo
ey,
ta
realisa
e sacramento den secreto entre penitente y sacerdote.
E practica nobo aki a crea e posibilidad pa ripiticion, y
asina a habri e caminda pa ricibi e Sacramento aki
regularmente.
El
a
permiti
integracion
di pordon pa pica grave y pica regular den un solo
celebracion sacramenental. Den lianan grandi esaki ta
e forma di penitencia cu Iglesia a sigui practica te dia di
awe.
1448. Bou di e cambionan den disciplina y celebracion cu
e sacramento aki a experiencia den transcurso di
33
501
34
502
431na
1822tur
503
39
504
si esun enfermo tin berguensa di mustra su yaga na
dokter, e remedi no ta cura loke e no sa42.
505
a traha Ora bo cuminsa detesta loke abo a traha, e
ora bo bon obranan ta cuminsa, pasobra bo ta reconoce
bo
obranan
malo.
E cuminsamento di obra bon ta confesion di obra malo.
Haci e berdad y bo ta bin na Luz48.
Satisfaccion
Hopi pica ta haci dao na prohimo. Ta bon pa haci
posibel
pa dreche (por ehempel debolbe cos horta, drecha
reputacion
malo
di esun di kende bo a lastra y paga compensacion pa
heridanan. Husticia riba su mes ya caba ta exigi esaki.
Pica ta herida y ta debilita e pecado mes tambe, asina
1473tambe su relacion cu Dios y su prohimo. Absolucion ta
kita pica, pero e no ta drecha tur desorden cu pica
a causa49. Libra di pica, pecado mester recobra ainda
pleno salud spiritual. E mester haci algo mas pa drecha
su picanan: e mester satisface na un manera apropia
of
paga
pa
su
picanan.
Ta
yama
e satisfaccion aki tambe penitencia.
24121459.
2487lo
506
507
cu
sacerdote
ta
celebra
sacramento
di
983Penitencia,
57
508
509
678, 1039huicio
64
65
66
67
68
510
INDULGENCIA
69
70
511
Castigonan pa pica
1472. Pa compronde e doctrina y practica aki di Iglesia ta
bon
1861
pa realisa cu pica tin un consecuencia dobel. E pica
grave ta priva nos di comunion cu Dios y pesey ta haci
nos
incapaz
pa
bida
eterno.
E carencia di vida eterno nos ta yama pena eterno di
pica. Di otro banda tur pica, incluso esun chikito, ta 1031
encera un pegamento insano na sernan crea cu mester
wordo purifica, sea aki na mundo, sea despues di
morto, den e estado cu yama Purgatorio. E purificacion
aki ta libra nos di loke nos ta yama pena temporario
di
pica.
No
mester
mira
e dos penanan aki como un sorto di vengansa, duna
door
di
Dios
for
di pafo, sino como algo cu ta brota for di naturalesa di
pica
mes.
Un conversion cu ta sali for di un caridad ferviente por
yega
na purificacion total di e pecado di manera cu no ta
resta
nada
di castigo71.
1473. Pordon di pica y restauracion di comunion cu Dios
ta encera dispensacion di pena eterno di pica. Pero e
pena
temporal
di
pica
ta keda. Soportando cu pasenshi e sufrimento y tur
sorto
di
prueba
y enfrentando morto cu calmo ora e dia yega, e Cristian 2447
mester haci esfuerso pa acepta, como un gracia, e pena
temporario
aki
di
pica.
E mester empea, pa medio di obra di misericordia y di
caridad, como tambe pa medio di oracion y varios
practica di penitencia, pa deshaci completamente di e
hende bieu y bisti su mes cu e hende nobo72.
71
72
512
513
981forsa
1032 ta
XI.
514
515
Cf CDC, 962, 1
CF ibid., 961, 2
81
Cf ibid., 961, 1
82
Ritual Romano, Ordo poenitentiae, 31
83
Cf Mc 2, 17
80
516
517
518
reconciliacion cu Iglesia;
UNCION DI ENFERMONAN
519
Cf Sal 38
Cf Sal 6, 3; Is 38
87
Cf Sal 38, 5; 39, 9, 12
88
Cf Sal 32, 5; 107, 20; Mc 2, 5-12
89
Cf Is 53, 11
90
Cf Is 33, 24
86
520
Cristo, e dokter
Compasion di Cristo pa enfermo y su numeroso
curacionnan
di tur clase di enfermedad91 ta un signo maraviyoso di
1421cu
Dios
a bishita su pueblo (Lc 7, 16) y cu Reino di Dios ta hopi
cerca. Hesus no tin solamente poder pa cura, sino
tambe
pa
pordona
pica92:
El a bini pa cura e hende completo, alma y curpa; e ta e
2288dokter cu esnan enfermo tin mester93. Su compasion pa
tur esnan cu ta sufri ta yega asina leu, cu E ta identifica
su
mes
cu
nan:
Mi
tawata
enfermo
y bo a bishita mi. (Mt 25, 36) Su amor special pa esnan
enfermo
no
a stop, atraves di siglonan, di yama e atencion masha
particular
di Cristiannan pa tur cu ta sufri di curpa y di alma. E
atencion
aki
ta fuente di esfuerso incansabel pa alivia esnan cu ta
sufri.
5491503.
91
Cf Mt 4, 24
Cf Mc 2, 5-12
93
Cf Mc 2, 17
94
Cf Mc 5, 34. 36; 9, 23
95
Cf Mc 7, 32-36; 8, 22-25
96
Cf Hu 9, 6 s.
97
Cf Mc 1, 41; 3, 10; 6, 56
92
521
307
Cf Is 53, 4
Cf Is 53, 4-6
100
Cf Mt 10, 38
101
Cf Hch 9, 34; 14, 3
99
522
demonstra
na
un
manera
special
cu Hesus ta berdaderamente Dios cu ta salva hende102.
1508. Spirito Santo ta duna algun hende un carisma
special
798
di curacion103 pa manifesta e poder di gracia di Cristo
resucita. Sinembargo, ni e oracionnan di mas fervoroso
no semper ta haya cura pa tur enfermedad. Asina San 618
Pablo
ta
haya
tende
di
Seor
cu
Mi gracia ta suficiente pa bo, pasobra Mi poder ta bira
perfecto
den debilidad, (2 Co 12, 9) y cu sufrimento cu mester
wanta,
por nifica cu den mi curpa Mi ta completa loke ta falta
ainda
na afliccionnan di e Cristo pa motibo di su Curpa, esta e
Iglesia
(Col 1, 24).
Cura esnan enfermo! (Mt 10, 8) Iglesia a ricibi e
tarea
aki
di Seor y ta purba realise tanto pa medio di cuida
esnan enfermo como tambe door di compaa nan cu su
oracion
of
intercesion.
E ta kere den e presencia vitalisante di Cristo, e dokter
di
alma
y di curpa. E presencia aki ta particularmente activo pa
medio
di e sacramentonan y di un manera completamente
special, pa medio di Eucaristia, e pan cu ta duna bida
eterno104 y cual, segun San Pablo, ta relaciona cu salud
corporal105.
14051509.
102
Cf Mt 1, 21; Hch 4, 12
Cf 1 Co 12, 9. 28, 30
104
Cf Hu 6, 54-58
105
Cf 1 Co 11, 30
103
523
106
di
524
II.
525
112
526
IV.
ki
gracia
EFECTONAN DI CELEBRACION
DI E SACRAMENTO AKI
733 di
527
Cf Hb 2, 15
Cf Concilio di Florencia: DS 1325
117
Cf Concilio di Trento: DS 1717
118
Concilio Vaticano II, Lumen gentium, 11
116
528
10201523.
V.
1392 ofrece
119
120
529
RESUMEN
1526. Tin algun entre Boso cu ta enfermo? Yama
sacerdotenan
di Iglesia, pa nan resa cu ne y hunte cu oleo na
nomber
di Seor. Y oracion di fe lo salba esun enfermo y
Seor lo lage lanta y si el a comete pica, e lo haya
pordon (St 5, 14-15).
1527. E sacramento di Huntamento di Enfermo tin como
meta, duna un gracia special na e Cristian cu ta
pasando den dificultadnan cu enfermedad grave of
behes ta trece cu nan.
1528. E tempo oportuno pa ricibi e huntamento santo
(Santa Oleo) seguramente a yega ora cu e fiel ta
na
comienso
di
peliger
di morto pa motivo di malesa of behes.
121
Cf Hu 13, 1
530
consuelo,
paz
y
animo
pa
soporta
Cristianamente
sufrimento di enfermedad of di behes;
531
532
DI TRES CAPITULO
SACRAMENTO NA SIRBISHI
DI COMUNIDAD
1533. Bautismo,
Confirmacion
Eucaristia
ta
1212sacramentonan
784pa
533
ARTICULO 6.
SACRAMENTO DI ORDENACION
I.
Cf Hb 5, 6; 7,11; Ps 110, 4
699
534
535
II.
Cf Is 61, 6
Cf Nm 1, 48-53
8
Cf Jos 13, 33
9
Cf Ex 29, 1-30; Lv 8
10
Cf Hb 5, 1
11
Cf Ml 2, 7-9
12
Cf Hb 5, 3; 7, 27; 10, 1-4
13
Cf Nm 11, 24-25
7
536
ordenacion
di
14
537
1367di
17
18
538
539
ricibi, ta berdaderamente traha pa ta igual na e Sumo
Sacerdote, y ta posee e autoridad pa actua cu poder y
na
luga
di e persona di Cristo mes cu e ta representa (virtute
ac persona ipsius Christi)22.
Cristo ta fuente di tur sacerdocio: e sacerdote di e ley
antiguo tabata un figura di Cristo, y e sacerdote di ley
nobo ta actua como representante di Cristo)23.
540
Cf Mc 10, 43-45
Cf SAN HUAN CRISOSTOMO, De sacerdotio, 2, 4: PG 48, 636D;
cf Hu 21, 15-17
29
Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 33
30
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 10
28
541
solamente
di Cristo, pero tambe di Iglesia. Ta pasobra sacerdocio di
ministerio
ta representa Cristo pesey e por representa Iglesia.
III.
Ibid., 28
SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA. Epistula ad Trallianos, 3, 1
861
542
acuerdo
cu testimonio di tradicion, ta wordo ocupa door di e
funcion di esnan cu, pa medio di nan nombracion na e
dignidad
y
responsabilidad
di obispo, y cu consecuentemente a base di e sucesion
sin interupcion, cu ta bay bek te na principio, ta ser
considera
e
cargadonan
di e stengelnan apostolico33.
1556. Pa realisa nan mision sublime, Cristo a dota e
apostelnan cu un binimento special di Spirito Santo cu a
baha riba nan y mediante ponemento di man riba 862
cabes, a pasa don di Spirito Santo pa
nan colaboradornan, cual te dia di awe ta wordo
transmiti
door
di e consagracion episcopal34.
1557. Concilio Vaticano II ta sia cu, pa medio di
consagracion episcopal, hende ta ricibi plenitud di
sacramento di Ordenacion Santo, pues tal plenitud cu,
tanto den tradicion liturgico di Iglesia como den idioma
di Tatanan Santo di Iglesia, ta yama sumo sacerdocio,
e acme (summa) di e ministerio sagrado35.
1558. Consagracion episcopal ta ofrece, hunto cu
895funcion
di santificacion, tambe e funcionnan di educacion y
gobernacion Berdaderamente door di ponemento di
man
y
pa
medio
1121di e palabranan di consagracion, e gracia di Spirito
Santo ta wordo duna y un marca sagrado ta keda
imprimi di tal forma cu obisponan, na un manera
eminente y visibel, ta tuma e luga di Cristo mes, como
maestro, wardador y sacerdote y ta actua como su
representante
33
543
36
Ibid.
Concilio di Vaticano II, Christus Dominus, 2
38
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 22
39
Cf ibid.
40
Pio XII, enc. Fidei donum, 11; cf Concilio di Vaticano II, Lumen
gentium, 23 ID., Christus Dominus, 4; 36-37; ID., Ad gentes, 5; 6; 38
37
544
13691561.
545
iniciacion,
toch
e sacerdocio ey ta concedi door di su propio
sacramento
particular.
Pa medio di e sacramento particular aki, sacerdotenan,
door
cu
nan
a wordo hunta pa Spirito Santo ta marca cu un caracter
special y asina nan ta conforma na Cristo, e sacerdote,
di tal manera cu nan por actua den persona di Cristo e
Cabes44.
1564. Sacerdotenan, aunke nan no tin e funcion di sumo
pontifice,
y a pesar di e hecho cu nan ta depende di obispo den
ehercecio di nan propio poder, toch nan ta uni cu e
obispo pa motivo di nan dignidad sacerdotal; y pa poder 611
di sacramento di Ordenacion Santo traha segn imagen
di Cristo, e sumo y eterno Sacerdote 45, nan ta consagra
pa nan predica e Evangelio y duna guia na e fielnan
como
tambe
celebra
e culto divino como berdadero sacerdotenan di e
Testament Nobo46.
1565. Pa medio di sacramento di Ordenacion Santo, e
849sarcedotenan ta participa den e dimension universal di
e mision cu cual Cristo a confia e apostelnan. E don
spiritual cu nan a ricibi cu nan ordenacion ta prepara
nan, no pa un mision limita y restringi, sino pa un
mision hopi amplio y universal di salbacion te na limite
di tera47, prepara spiritualmente pa predica e
Evangelio tur caminda48.
1566. Nan berdadero funcion sagrado nan ta eherce, na
grado Supremo, den culto eucaristico of sinaxis. Den
1369un
44
Ibid.
Cf Hb 5, 1-10; 7, 24; 9, 11-28
46
611 Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 28
47
Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 10
48
Concilio di Vaticano II, Optatam totius, 20
45
546
49
547
1579
548
549
550
8621577.
2121Di
64
Ibid.
Ibid., 20
66
Cf INOCENCIO III, c. Eius exemplo: DS 794; Concilio di Letran IV:
ibid., 802; CDC, 1012; CCEO, 744; 747
67
CIC, 1024
68
Cf Mc 3, 14-19; Lc 6, 12-16
69
Cf 1 Tm 3, 1-13; 2 Tm 1, 6;Tt 1, 5-9
70
SAN CLEMENTE DI ROMA, Epistula ad Corinthios, 42, 4; 44, 3
71
Cf HUAN PABLO II, c. Ap. Mulieris dignitatem, 26-27;
CONGREGACION PA DOCTRINA DI FE,
decl. Inter insigniores, AAS 69 (1977), 98-116
72
Cf Hb 5, 4
65
551
Cf 1 Co 7, 32
Cf Concilio di Vaticano II, Presbyterorum ordinis, 16
75
Cf ibid.
74
552
553
ta ricibie den su puresa y si e lo mester pasa mes via
hende
mancha,
e mes no ta mancha80.
1564spiritual
80
554
Seor, yena cu don di Spirito Santo esun cu Bo a haya
digno pa eleva na rango di sacerdocio pa e por ta digno
di presenta sin reproche dilanti bo altar, pa proclama
Evangelio
di
Bo
Reino,
pa
cumpli
cu ministerio di Bo palabra di berdad, pa ofrece Bo
donnan y Bo sacrificionan spiritual, pa renoba Bo pueblo
pa
medio
di
e
bao
di renacemento, pa asina e por sali na encuentro di nos
gran
Dios
y Salbador Hesu Cristo, Bo unico Yiu, riba dia di Su
segundo binimento y pa e por ricibi di Bo bondad
inmenso, e recompensa pa un administracion fiel di su
orden83.
1588. Encuanto
diacononan,
fortaleci
pa gracia
sacramental
nan
ta dedica na E Pueblo di Dios, den comunion cu obispo 1569
y su sacerdotenan, den sirbishi di liturgia, di Evangelio y
di
trabou
di caridad84.
1589. Pa motibo di eminencia di e gracia y tarea
sacerdotal,
e doctornan santo a sinti un yamada urgente pa
converti, pa asina conforma henter nan bida na Esun di
kende su sacramento a haci nan sirbido. Asina San
Gregorio Nacianceno, siendo un sacerdote hoben
a sclama:
Ta bon pa nos cuminsa purifica nos mes, prome cu nos
purifica otro; nos mester ta instrui pa nos mes por
instrui, bira luz pa nos por ilumina, acerca Dios mas pa
trecE mas cerca di otro, sea santifica pa por santifica,
guia na man pa por conseha cu prudencia 85. Mi sa
di kende Su sirbido nos ta, unda nos ta y na unda nos
kier
bay.
83
460
555
Mi conoce Dios Su grandesa y e debilidad di hende, pero
tambe
su potencial86. (Kende anto ta e sacerdote? E ta) e
defensor di berdad, cu ta para hunto cu angelnan, cu ta
duna
gloria
hunto
cu
rcangelnan,
cu ta laga sacrificio subi te na altar na halto aya, ta
comparti den sacerdocio di Cristo, ta remodela e
creacion,
ta
restaure
den
imagen
di Dios, ta trahe di nobo pa e mundo ayariba y, hasta
loke ta mas grandi, el a wordo haci divino y na su turno
e ta haci otronan divino87.
1551
RESUMEN
1590. San Pablo ta bisa su discipel Timoteo: Mi ta
recomenda bo pa bo rebiba carisma di Dios, cu ta
den
bo
pa
medio
di ponemento di mi mannan riba bo cabes (2
Tm
1,
6),
y si algun hende ta aspira e encargo di obispo, e
ta
desea
un tarea noble (1 Tm 3, 10). Na Tito el a bisa:
Esaki
ta motibo pakico mi a laga bo na Creta, tabata pa
bo drecha loke tabatin defecto y pa bo nombra
presbiteronan den cada ciudad, manera mi a
encarga bo (Tit 1, 5).
1591. Henter Iglesia ta un pueblo
Bautismo tur creyente ta
86
sacerdotal. Pa
participa den
556
89
557
558
di
SACRAMENTO DI MATRIMONIO
CDC, 1055, 1
Cf Gn 1, 26-27
92
Cf Ef 5, 31-32
91
559
93
560
1849origina
99
Cf Sal 121, 2
Cf Gn 2, 18-25
100
561
Cf Gn 3, 12
Cf Gn 2, 22
103
Cf Gn 3, 16b
104
Cf Gn 1, 28
106
Cf Gn 3, 21
102
562
107
Cf Mt 19, 8; Dt 24, 1
Cf Os 1-3; Is 54; 62; Jr 2-3. 31; Ez 16, 62; 23
109
Cf Mt 2, 13-17
110
Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 22
108
563
23821614.
1615. E
insistencia,
inekibocabel
aki
encuanto
2364indisolubilidad
Cf Hu 2, 1-11
Cf Mt 19, 8
113
Cf Mt 19, 10
114
Cf Mt 11, 29-10
115
Cf Mc 8, 34
116
Cf Mt 19, 11
112
564
nificacion
original
di
matrimonio
y bibe cu yudansa di Cristo. E gracia aki di matrimonio
Cristian
ta fruta di Cristo su Cruz, e fuente di tur bida Cristian.
1616. Esaki ta loke apostel Pablo ta laga hende compronde bisando:
Esposonan stima boso casa, mescos cu Cristo a stima Iglesia
y a entrega su mes pe, pa e por a santifice (Ef 5, 25-26) y ta aadi
mesora: Pa e motibo aki un homber ta bandona su tata y su mama
y ta uni su mes cu su casa y nan dos ta bira un. Esaki ta un misterio
grandi y mi kiermen pa loke ta trata Cristo y Iglesia (Ef 5, 25-26,
31-32).
1617. Henter bida Cristian tin e marca di e amor di
di
Cristo
y Iglesia. Ya Bautismo, cu ta entrada den e Pueblo di
Dios, ta un misterio nupcial; miho bisa ainda, manera
un bao nupcial117 prome cu bankete di boda, esta
Eucaristia.
Matrimonio
Cristian
di
su
parti
ta bira un signo eficaz, sacramento di aliansa di Cristo y
di Iglesia. Ya cu e ta signo y comunicacion di gracia,
matrimonio entre personanan batisa ta un berdadero
sacramento di Aliansa Nobo118.
Birginidad pa Reino di Dios
796pareha
117
Cf Ef 5, 26-27
Cf Concilio di Trent; DS, 1800; CDC, 1055, 2
119
Cf Lc 14, 26; Mc 10, 28-31
120
Cf 1 Co 7, 32
121
Cf Mt 25, 6
118
565
persona
pa
siguiE
e moda di biba aki di cual E ta modelo:
den
122
Cf 1 Co 7, 31; Mc 12, 25
Cf Mt 19, 3-12
124
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 42; ID., Perfectae
caritatis, 12; ID., Optatam totius, 10
123
566
mester
ta
algo
mucho
cu loke ta considera di ta bon125
II.
mas
miho
CELEBRACION DI MATRIMONIO
567
sacramento
di matrimonio expresando nan consentimento dilanti
Iglesia.
Den tradicion di Iglesianan Oriental, sacerdotenan
(obisponan
of presbiterionan) tey como testigonan na e
consentimento
mutuo
di esposo y esposa, pero pa validez di e sacramento aki
yama Coronacion, nan bendicion tambe ta necesario.
1624. E diferente liturgianan ta yen yen di oracion di bendicion
y di epiclesis implorando Dios pa Su gracia y bendicion basha riba
e pareha nobo, specialmente riba e bruid. Den e epiclesis 736
di e sacramento aki e esposo y esposa ta ricibi Spirito Santo como
comunion di amor di Cristo y di Iglesia 130. Spirito Santo ta seyo di nan
aliansa, fuente di nan amor cual semper lo tey y e forsa pa renoba nan
fieldad.
III.
CONSENTIMENTO MATRIMONIAL
no bou di presion;
Cf Ef 5, 32
CIC, 1057, 1
132
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 48, 1; cf CDC, 1057, 2
131
568
133
569
139
140
570
papel y su funcion, pa asina, unabes cu a sia e balor di
castidad, nan por ta apto pa na un edad adecuado
cuminsa cu un noviasgo honorabel pa despues nan mes
drenta un matrimonio141.
141
571
Cf CDC, 1124
Cf ibid., 1086
144
Cf ibid., 1125
145
Cf 1 Co 7, 16
143
572
146
CDC, 1134
573
E laso matrimonial
1639. Consentimento pa medio di cual esposo y esposa
mutuamente
a duna y ta ricibi otro ta seya pa Dios mes 147. Di nan
aliansa ta nace un institucion, estableci pa ley divino,
te
hasta
den
wowo
di sociedad148. E aliansa entre esposo y esposa ta
integra den alianza di Dios cu hende: Amor
matrimonial autentico ta wordo inclui den amor
divino149.
1640. Pues laso matrimonial a keda estableci pa Dios
mes di tal manera cu un matrimonio contrai y completa
entre dos persona batisa nunca mas por wordo disolve.
E laso aki, cu ta resulta di e acto humano liber di esposo
y esposa y nan completacion di e matrimonio, ta un
realidad, pesey e ta irevocabel y ta forma e aliansa 2365
garantisa
pa fieldad di Dios. Iglesia no tin poder pa contradeci e
disposicion
di sabiduria divino aki150.
Gracia di e sacramento di Matrimonio
1641. Den nan manera y estado di bida, (partnernan
Cristian) tin nan propio donnan special den e Pueblo di
Dios151.
E
gracia
aki,
propio
di sacramento di Matrimonio, tin como meta
perfecciona
e
amor
di e pareha y fortalece nan union cu no por desolve
nunca.
Mediante
e gracia aki nan ta yuda otro pa obtene santidad den
147
Cf Mc 10, 9
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 48, 1
149
Ibid., 48, 2
150
Cf CDC, 1141
151
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 11
148
574
V.
2361cual
152
Ibid., cf 41
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 48, 2
155
TERTULIANO, Ad uxorem, 2, 9; cf HUAN PABLO II, exh. Ap.
Familiaris consortio, 13
153
575
576
2364-2365
577
578
Cristo
y
cu
a priminti di biba den abstenencia completo.
1651. E sacerdotenan y henter comunidad mester
demostra
cuido
y atencion na e Cristiannan cu ta biba den tal situacion
y cu hopi biaha ta mantene nan fe y ta desea di lanta
nan yiunan na un manera Cristian, pa asina nan no
considera nan mes di ta separa di Iglesia. Pasobra como
hende batisa nan por y mester tin derecho di participa
na bida di Iglesia:
Mester encurasha nan pa scucha Palabra di Dios, pa
atende Santo Sacrificio di Misa, pa persevera den
oracion,
pa
contribui
na
obra
di caridad y na esfuerso di comunidad pa husticia, pa
cultiva
spirito
y practica di penitencia y di e manera aki implora,
diariamente, Dios Su gracia164.
Habri pa fertilidad
2366-2367
579
balentemente
cu
e
amor
di e Creador y Salbador, kende pa medio di nan lo
grandece y enrikece Su famia dia pa dia166.
IGLESIA DOMESTICO
580
581
582
178
583
CAPITULO CUATRO
OTRO CELEBRACIONNAN LITURGICO
ARTICULO 1.
E SACRAMENTALNAN
584
bendicion
ta concerni bida eclesiastico y sacramental, mas su
administracion
ta reserva pa ministerio ordena (obispo, sacerdote, of
diacono)5.
1670. Sacramentalnan no ta duna e gracia di Spirito
manera
cu e sacramentonan ta duna, pero pa medio di Iglesia
su
oracion,
nan ta prepara nos pa ricibi gracia y ta haci nos
dispuesto pa coopera cu ne. Pa fielnan completamente
dispuesto, liturgia di sacramentonan y sacramentalnan
ta santifica casi tur evento di nan bida cu gracia divino,
cu ta basha di e misterio Pascual di Pasion, Morto
y di Resureccion di Cristo. For di e fuente aki tur
sacramento
y sacramental ta haya nan poder. Pesey por dirigi uzo
honesto di casi tur cos material na santificacion di
hende y como alabansa na Dios6.
1128, 2001Santo
5
6
585
pa
no
confundie
cu ordenacion sacramental tin bendicionamento di un
abad of abadis di un convento, consagracion di
birgennan
y
di
viudanan,
rito
di huramento religioso y bendicion di cierto
ministerionan di Iglesia (lector, acolito, catekista, etc.).
Dedicacion
of
bendicionamento
di un misa, of un altar, of di santo oleo, paa liturgico,
klok di misa etc., ta mencione como ehempel di
bendicion di obheto.
1673. Ora Iglesia publicamente y cu autoridad den nomber
Hesucristo ta pidi pa un persona of obheto sea protegi contra poder
550di diabel y pa e sali di su dominio, ta yama esaki exorcismo. Hesus
mes a practica exorcismo (cf Mc 1, 25ss) y di djE Iglesia a haya
7
1237e poder y e oficio di haci exorcismo . Den un forma simpel,
ta practica exorcismo den celebracion di Bautismo. Exorcismo
solemne, yama exorcismo mayor, solamente un sacerdote cu
permiso di obispo por efectue. E sacerdote mester actua cu masha
cuidou, teniendo su mes strictamente na e reglanan stipula pa Iglesia.
Exorcismo ta dirigi pa expulsa demonio of pa liberacion di un
posesion satanico pa medio di autoridad spiritual cu cual Hesus
a encarga Su Iglesia. Malesa, specialmente malesa
sicologico, ta un otro asunto; esaki su tratamento ta cay
pa cuenta di ciencia medico. Pesey, prome cu efectua
un exorcismo, ta di masha importancia pa ta sigur cu ta
trata di presencia di Demonio y no di un enfermedad 8.
395di
Devocion popular
1674. Banda di liturgia sacramental y sacramentalnan, e
catekesis mester tene cuenta cu e formanan di
devocion y e devocion popular bou di e creyentenan. 2688
Sentido religioso di pueblo Cristian semper
a haya expresion den varios forma di devocion cu ta
rondona bida sacramental di Iglesia, manera veneracion 2669, 2678
7
8
586
Cf Concilio di Nicea II: DS, 601; 603; Concilio di Trent: ibid., 1982
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 13
11
HUAN PABLO II, exh. Ap. Catechesi tradendae, 54
10
587
RESUMEN
1677. Sacramentalnan ta signonan sagrado institui pa
Iglesia. Nan ta prepara hende pa ricibi fruta di e
sacramentonan
y
ta
santifica
diferente
circunstancia di bida.
1678. Entre e sacramentalnan, bendicionnan ta ocupa un
luga importante. Nan ta inclui tanto alabansa di
Dios pa Su trabou y pa Su donnan, como tambe
intercesion di Iglesia pa hende pa asina nan por
ta capaz di uza Dios Su donnan di acuerdo
cu e spirito di e Evangelio.
1679. Como adicion na liturgia, bida Cristian ta haya
nutricion den diferente forma di devocion
popular, ancra den diferente cultura. Mientras ta
clarifica nan cautelosamente den luz di fe, Iglesia
ta ofrece e formanan di devocion popular cu ta
expresa un instinto evangelico y un sabiduria
humano y cu ta enrikece bida Cristian.
ARTICULO 2.
ENTIERO CRISTIAN
12
588
I.
CELEBRACION DI ENTIERO
Cf 1 Co 15, 42-44
Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 81-82
589
Cf ibid., 81
Ritual Romano, Ordo Exsequiarum
18
Cf 1 Ts 4, 18
17
590
19
591
592
DI TRES PARTI
BIDA DEN CRISTO
1691. Cristian, reconoce bo dignidad y awo cu bo ta
comparti den naturalesa propio di Dios, no bolbe bay na
bo baho bida anterior. Corda semper na cual Cabes bo
790
ta
pertenece
y
di
cual
Curpa
bo
ta miembro. No lubida nunca cu bo a keda salba for di e
poder
di scuridad y treci den e luz di Reino di Dios1.
1692. E simbolo di fe ta profesa e grandesa di donnan di
Dios
na hende den su trabou di creacion y mas ainda den
salbacion
y consagracion. Loke fe ta profesa, sacramentonan ta
ofrece: pa medio di sacramento di renacemento,
Cristiannan
a
bira
yiu
di
Dios
(Hu 1, 12; 1 Hu 3, 1), participantenan di e naturalesa
divino
(2 P 1, 4). Cu nan dignidad nobo den nan fe, e
Cristiannan
a keda yama pa hiba di awo padilanti un bida digno na
e mensahe, evangelio y berdad di Cristo (Flp 1, 27).
Nan a bira capaz pa haci asina pa misericordia di Cristo
y pa medio di e donnan di Su Spirito
cu nan a haya pa medio di sacramento y oracion.
1693. Hesucristo semper a haci loke ta na agrado di Tata 2 y semper
El a biba den perfecto relacion y a sinti su mes uno cu
ne. Di e mes manera discipelnan di Cristo ta invita pa
biba den bista di Tata kende ta mira den secreto (Mt
6, 6), pa asina bira perfecto manera Tata
den shelo(Mt 5, 48).
1
2
593
1694. Uni den Cristo pa medio di bautismo 3, Cristian ta salba di pica 1267
y pa Dios nan ta bibo den Hesucristo (Rm 6, 11) y asina nan ta
participa den bida di Seor Resucita4. Siguiendo Cristo y uni den
djE5, Cristiannan por aspira pa bira imitadonan di Dios
como yiunan stima y cana den amor (Ef 5, 1),
adaptando nan pensamento, palabra y accion na e
mentecu ta di bo den Hesucristo, (Flp 2, 5)
y semper siguiendo su ehempel6.
1695. Hustifica na nomber di Seor Hesucristo y den
Spirito di nos Dios (1 Co 6, 11), santifica... y yama pa ta
santo (1 Co 1, 2), Cristiannan a bira e tempel di
Spirito Santo7. E Spirito di e Yiu aki a sia nan pa resa
na Tata8 y door cu esey a bira nan bida,
ta stimula nan pa actua9 pa por carga e fruta di e
Spirito (Ga 5, 22) mediante caridad den accion.
Curando e heridanan di pica, Spirito Santo ta renoba
nos di paden pa medio di un transformacion spiritual (cf
Ef 4, 23). E ta ilumina y ta fortalece nos pa biba como
yiunan
di luz (Ef 5, 8) haciendo tur loke ta bon, corecto y
berdad (Ef 5, 9).
1696. E caminda di Cristo ta hiba bo na bida; e caminda contrario
hiba bo na destruccion (Mt 7, 13)10. E parabola evangelico
di e dos camindanan semper ta keda presente den e
catekesis
di Iglesia; e ta indica bo e importancia di e decisionnan moral pa
1970ta
Cf Rm 6, 5
Cf Col 2, 12
5
Cf Hu 15, 5
6
Cf Hu 13, 12-16
7
Cf 1 Co 6, 19
8
Cf Ga 4, 6
9
Cf Ga 5, 25
10
Cf Dt 30, 15-20
4
594
nos salbacion. Tin dos caminda, esun di bida, e otro di morto; pero
entre nan dos, tin un diferencia grandi11.
1697. Catekesis mester indica den tur claridad e alegria
y exigencianan pa yega na e caminda di Cristo 12
Catekesis
pa e novedad di bida den djE (Rm 6, 4) mester ta:
un catekesis di Spirito Santo, e Maestro interior di
737-741
bida
di acuerdo cu Cristo, un huesped gentil y amigo cu
ta inspira, guia, corigi y cu ta fortifica e bida aki;
un catekesis di gracia, pasobra ta pa pordon y
1987-1995
gracia nos ta salba y atrobe ta pa gracia cu nos
trabounan por carga fruta pa bida eterna;
un catekesis di felicidad, pasobra e caminda di
1716-1719
Cristo ta resumi den e felicidadnan, e unico
caminda cu ta conduci na e felicidad eterno na
cual e curason humano tanto ta anhela;
Didach 1, 1
Cf HUAN PABLO II, exh. Ap. Catechesi tradendae, 29
595
13
596
PROME SECCION
VOCACION DI HENDE:
BIDA DEN SPIRITO
1699. Bida den Spirito Santo ta realisa e vocacion di hende (di Prome
Capitulo). E bida aki ta yena cu caridad divino y solidaridad humano
(di Dos Capitulo). E ta concedi gratuitamente como un salbacion
(di Tres Capitulo).
DI PROME CAPITULO
DIGNIDAD DI E PERSONA HUMANO
1700. Dignidad di persona humano tin su rais den su
356creacion
Cf Lc 15, 11-31
597
1878
598
397di
1265di
Cf ibid., 15, 2
Ibid., 17
9
Ibid., 16
10
Ibid., 13, 1
11
Ibid., 13, 2
10508
599
Ibid., 22, 1
Cf ibid., 15, 2
14
Ibid., 17
15
Ibid., 16
600
ARTICULO 2.
I.
E BIENAVENTURANSANAN
Feliz boso ta ora hende zundra boso, persigui boso y gaa tur sorto
di cos malo riba boso pa mi motibo. Alegra boso y keda contento;
den shelo tin un recompensa grandi pa boso (Mt 5, 3-12).
18201717.
601
E DESEO PA FELICIDAD
BIENAVENTURANSA CRISTIAN
1720. Testament
Nobo
ta
uza
varios
expresion
1027caracterisa
16
pa
602
Cf Mt 4, 17
Cf 1 Hu 3, 2; 1 Co 13, 12
21
Cf Mt 25, 21. 23
22
Cf Hb 4, 7-11
23
SAN AGUSTIN, De civitate Dei, 22, 30
24
Cf 2 P1, 4
25
Cf Hu 17, 3
26
Cf Rm 8, 18
20
603
imposibel
pa Dios27.
pa
hende
ta
posibel
604
door
di
dirigi
nan
na
Reino
di shelo. Nan ta responde na e deseo di felicidad
cu
Dios
a pone den curason di hende.
1726. E bienaventuransanan ta sia nos e meta final na
cual
Dios
ta Yama nos: e Reino, vision di Dios, participacion
den
e naturalesa divino, bida eterno, bira yiu di Dios y
sosega
den Dios.
1727. Bienanventuransa di bida eterno ta un don gratis di Dios; e ta
sobrenatural manera ta tambe e gracia cu ta conduci na djE.
1728. E
bienaventuransanan
confronta
nos
escogencianan
decisivo,
pa loke ta concerni bienes terenal; nan ta purifica
nos curason pa asina sia nos stima Dios mas cu
tur cos.
1729. E
ARTICULO 3.
LIBERTAD DI HENDE
605
Hende ta racional y pesey e ta semehante na Dios; e ta
crea cu voluntad propio y ta doo di su actonan 31.
I.
LIBERTAD Y RESPONSABILIDAD
606
engrandece
e dominio di boluntad riba su actonan.
1735. Ser consciente di un acto y carga responsabilidad
597pa un accion por mengua of te hasta por bira nulo door
di
ignorancia,
falta
di atencion, violencia, temor, mal custumber, lasonan
desordena y otro factornan sicologico y social.
1736. Cada acto cu ta directamente desea, ta atribui na e autor:
Asina Seor a puntra Adam tocante e pica den paraiso: Kico
bo a haci? Mescos tambe El a puntra Cain 33. Di e mes manera tambe
profeta Natan a puntra Rey David tocante adulterio cu e muhe Urias
y tambe tocante morto di e ultimo aki34.
2568
2263ta
33
34
Cf Gn 4, 10
Cf 2 Sm 12, 7-15
607
608
17841742.
609
RESUMEN
1743. Tabata boluntad di Dios pa laga hende den man
di su mes huicio (Si 15, 14), ya pa e por busca su
Creador di su propio boluntad y libremente e
logra su perfeccion feliz door di pega na Dje39.
1744. Libertad ta e poder pa actua of no actua y asina pa
deliberadamente haci actonan riba bo mes.
Libertad ta logra perfeccion den su actonan ora
nan ta dirigi na Dios, e Bondad suberano.
1745. Libertad ta caracterisa actonan puramente
humano cu ta apropria. E ta haci e ser humano
responsabel pa actonan cu boluntariamente e ta
comete. E actonan cu un hende ta comete
deliberadamente ta pa su propio responsabilidad,
nan ta di dje.
1746. Por disminui of anula cargo y responsabilidad pa
un
accion
di ignorancia, violencia, miedo y otro factornan
sicologico
of social.
1747. E derecho pa ehercicio di libertad, specialmente
den asuntonan religioso y moral, ta un rekisito
fundamental di dignidad humano. Pero ehercicio
di libertad no ta implica e derecho falso pa bisa
of haci cualkier cos.
1748. Cristo a libra nos pa nos ta liber di berdad (Gal 5,
1).
ARTICULO 4.
3
610
611
2479prohimo)
1754. E
circumstancianan,
incluyendo
e
consecuencianan,
ta elementonan secundario di un acto moral. Nan ta
contribui
1735na aumenta of mengua e bondad of maldad moral di
actonan humano (por ehempel, e cantidad di placa
horta).
Tambe
nan
por
mengua
of aumenta e responsabilidad di e agente (manera si
actua
pa
miedo
di muri). Circumstancianan riba nan mes no por cambia
e calidad moral di e actonan mes; nan no por haci ni
bon
ni
corecto
un
accion
cu riba su mes ta malo.
II.
40
Cf Mt 6, 2-4
612
613
MORALIDAD DI PASION
PASION
1766. Stimacion ta desea bon na otro 43. Tur otro afeccion tin nan
1704forsa den e prome movemento original aki di curason humano den
direccion di bon. Solamente por stima e bon44. Pasion ta malo
si amor ta malo y bon si e ta bon45.
II.
42
Cf Mc 7, 21
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, I-II, 26, 4
44
Cf SAN AGUSTIN, De Trinitate, 8, 3, 4
45
SAN AGUSTIN, De civitate Dei, 14, 7
43
614
1860moralmente
615
CONSENSHI MORAL
HUICIO DI CONSENSHI
616
1749hende
1886riba
1806
617
53
FORMACION DI CONSENSHI
618
Cf ibid., 14
619
IV.
HUICIO ERONEO
Cf Lc 6, 31; Tb 4, 15
620
RESUMEN
56
621
Ibid.
622
ARTICULO 7.
E VIRTUDNAN
I.
VIRTUD HUMANO
623
624
Cf Si 37, 27-31
625
cuidadoso
den
distingui
e cosnan, pa asina e no wordo sorprendi pa engao of
triki (anto esaki ta prudencia)63.
Virtudnan y gracia
1810. Virtudnan humano adkiri pa medio di educacion,
actonan delibera y perseverancia continuamente 1266
renoba den esfuersonan ripiti ta wordo purifica y eleva
door di gracia divino. Cu Dios su ayudo, nan ta forma
caracter y crea facilidad den practica di loke ta bon.
Hende virtuoso ta contento pa practica nan.
1811. No ta facil pa hende, herida pa pica, mantene su balansa moral.
Regalo di Cristo su salbacion ta ofrece nos e gracia necesario pa
persevera den e crecemento den e virtudnan. Cada ken semper mester 2015
pidi e gracia di luz y forsa aki, frecuenta e sacramentonan, coopera cu
Spirito Santo y sigui su yamadanan, stima loke ta bon y evita malo.
II.
VIRTUDNAN TEOLOGICO
2086-2094,
2656-2658
626
2471fe
65
Cf 1 Co 13, 13
Concilio di Vaticano II, Dei Verbum, 5
67
Cf Concilio di Trent: DS, 1545
68
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 42; cf ID., Dignitatis humanae, 14
66
627
628
Speransa
1817. Speransa ta e virtud teologico door di cual nos ta
1024
desea
Reino
di shelo y bida eterno como nos felicidad, poniendo nos
confiansa den promesanan di Cristo y sin busca apoyo
riba nos mesun forsa, pero riba ayudo di gracia di
Spirito
Santo.
Nos
mester
tene
duro
na profesion di nos speransa sin basila, pasobra Dios cu
a
haci
nos
e promesanan ey, lo cumpli (Hb 10, 23). Anto e Spirito
aki
El a drama abundantemente riba nos pa medio di nos
Salbador Hesucristo. Dios a salba nos, pa, despues cu
den su bondad El a acepta nos como husto, nos por tin
e speransa di tuma parti na e beneficionan di bida
eterno (Tit 3, 6-7).
1818. Virtud di speransa ta responde na e aspiracion pa
felicidad cual Dios a pone den curason di cada hende; e 27
ta tuma den dje e speransa cu ta inspira actividadnan di
hende
y
ta
purifica
nan
pa
dirigi
nan
na Reino di shelo; e ta proteha hende for di oposicion; e
ta duna sosten den tempo di abandono; e ta habri su
curason
den
speransa
di bendicion eterno. E impulso di speransa ta duna
proteccion contra egoismo y ta hiba na felicidad c uta
brota for di caridad.
1819. Speransa Cristian ta bolbe tuma y realisa e
speransa di pueblo scogi, cu tin su origin y modelo den 146
speransa di Abraham, bendiciona abundantemente pa
nedio di promesanan di Dios, cumpli den Isaac
y cu a wordo purifica door di e prueba di e sacrificio 69.
Ora ya no tabatin speransa mas pa un yiu, toch el a
kere,
y
asina
a
bira
tata
69
629
Cf Rm 8, 28-30
Cf Mt 7, 21
72
Cf Mt 10, 22; Concilio di Trent: DS, 1541
71
630
Caridad
1822. Caridad ta e virtud teologico pa medio di cual nos
stima
Dios riba tur cos pa loke E mes ta y nos prohimo
manera nos pa amor di Dios.
1723ta
631
su
(Hu 15, 10)75.
amor
632
2540caridad
III.
633
Cf Is 11, 1-2
634
Cf 1 Co 13,13
635
PICA
MISERICORDIA Y PICA
1847. Dios a crea nos sin nos mes, pero E no tabata kier salba nos sin
85
. Pa ricibi su misericordia, nos mester admiti nos faltanan.
Si nos ta bisa cu nos no tin pica, ta nos mes nos ta gaa y nos no tin
berdad den nos. Pero si nos admiti nos picanan abiertamente, Dios cu
ta fiel y husto ta pordona nos e picanan ey y ta purifica nos di tur
maldad (1 Hu 1, 8-9).
387, 1455nos
1848. Manera San Pablo ta confirma, pero ora pica a aumenta, Dios
a mustra su gracia mucho mas tanto (Rm 5, 20). Pero pa haci su 385
trabou, gracia mester descubri pica pa asina converti nos curasonnan
y acepta hende pa medio di nos Seor Hesucristo, pa duna nan bida
eterno. (Rm 5, 21). Manera un dokter kende ta samina un herida
prome cu trate, Dios door di su palabra y door di su spirito, ta
proyecta un luz bibo riba pica:
84
85
Cf Lc 15
SAN AGUSTIN, Sermon, 169, 11, 13: PL 38, 923
636
Conversion ta rekeri reconocemento di pica y esaki ta inclui huicio
interno di consenshi y esaki, siendo un prueba di accion di Spirito
di berdad den intimidad di hende, ta bira na mes momento
cuminsamento di un otorgamento nobo di gracia y stimacion: Ricibi
Spirito Santo. Asina ta, cu den e convencemento aki di pica nos
ta descubri un dobel regalo: regalo di berdad di consenshi y regalo
di siguridad di salbacion. Spirito di berdad ta e Consolador86.
1433
II.
DEFINICION DI PICA
1849. Pica ta
consenshi
e ta un falta
causa
di keda mara
E ta lesiona
humano.
un palabra,
eterno87.
un
ofensa
637
90
91
368
Cf Hu 14, 30
Cf Rm 1, 28-32; 1 Co 6, 9-10; Ef 5, 3-5; Col 3, 5-8; 1 Tm 1, 9-10;
2 Tm 3, 2-5
638
Cf 1 Hu 5, 16-17
639
cu caridad cual ta orienta hende den direccion di su
ultimo
fin,
e ora ey pica ta mortal, simplemente door di su meta
mes
sea
cu
e ta contrario na amor di Dios, manera blasfemia of
perhurio,
of ta contrario na amor pa prohimo, manera homicidio
of adulterio Pero ora pecado ta dirigi su boluntad riba
algo
cu
di
naturalesa
ta encera un disorden, pero toch no ta opuesto na amor
di
Dios
y prohimo, manera palabranan intil of harimento
exagera y cosnan asina, pica asina ta leve93.
1734consentimento
93
640
no
ta
disminui,
pero
mas
ta aumenta e naturalesa voluntario di pica.
bien
641
PLAMAMENTO DI PICA
642
no
ta
e sentido moral completamente.
destrui
25391866.
2268picanan
643
644
CAPITULO DOS
COMUNIDAD HUMANO
1877. Vocacion di humanidad ta pa refleha imagen di
y pa wordo transforma den imagen di Tata su unico
Yiu. E vocacion aki ta tuma un forma personal debi cu
ta yama cada un di nos pa drenta den felicidad spiritual
divino, pero tambe e ta concerni comunidad humano
como un totalidad.
355Dios
ARTICULO 1.
I.
PERSONA Y SOCIEDAD
1702un
sociedad
ta
un
grupo
di
persona
uni
771organicamente
645
Cf Lc 19, 13. 15
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 25, 1
5
HUAN XXIII, enc. Mater et magistra, 60
4
646
1883. Socialisacion
tambe
ta
presenta
peligro.
Intervencion excesivo door di e estado por menasa
libertad
y
iniciativa
personal.
E
siansa
di Iglesia a elabora e principio di subsidiario, segun cual
un structura social di e orden mas halto no mester
interferi cu e bida interno di un grupo social di orden 2431
mas abou, kitando su competencianan, pero mas bien
mester sostene den caso di necesidad y yuda pa
coordina
su actividad cu e actividadnan di resto di e comunidad,
semper
cu bista riba e bienestar comun7.
Dios no a desea pa reserva pa su mes tur ehercicio
di
poder.
307
E ta confia na cada criatura e funcionnan cu e ta capaz
di
realisa,
di acuerdo cu e capacidadnan di su naturalesa. Mester
sigui e manera di goberna aki den bida social. E manera
cu Dios ta actua gobernando mundo, cu ta manifesta
asina tanto respet pa libertad humano, mester inspira
sabiduria di esnan cu ta goberna comunidadnan
humano. Nan mester comporta nan mes como
ministronan di providencia divino.
3021884.
CONVERSION Y COMUNIDAD
647
2500
648
649
amplio
den
AUTORIDAD
650
2240
651
di
eherce
cu devocion y den paz y sauvidad e poder cu bo a duna
nan, nan por haya gracia y misericordia cerca Bo20.
2242
21
652
BIENESTAR COMUN
653
1929respet
Ibid., 26, 2, 29
Cf ibid.
654
RESPONSABILIDAD Y PARTICIPACION
Ibid., 84, 2
Ibid., 26, 3
655
2239participa
656
un
35
36
Ibid., 31, 3
Ibid., 74,3
657
HUSTICIA SOCIAL
2832suministra
37
Ibid., 26, 1
658
1881dignidad
1825
659
bida
y e medionan necesario pa biba e bida ey cu
dignidad40. Ningun legislacion riba su mes por deshaci
di
miedo,
perhuicio
y
actitud
di orguyo y egoismo cu ta stroba establecimento di
sociedadnan
berdaderamente
fraternal.
Tal
comportacion lo stop solamente pa medio di caridad cu
ta mira den cada hende un prohimo, un ruman.
1932. E deber di haci bo mes un prohimo di otro hende y
di sirbi nan activamente ta bira hasta mas urgente ora
e ta encera esnan desbentaha, den cualkier sentido 2449
posibel.
Tur
cos
cu
boso
a
haci
pa un di e rumannan di menos importancia aki di Mi,
boso
a
hacie
pa Mi (Mt 25, 40).
1933. E mesun deber ta extende na esnan cu ta pensa of actua 2303
diferente cu nos. Enseansa di Cristo ta bay asina leu pa rekeri pordon
di ofensa. E ta extende e mandamentonan di amor, cual ta di e Ley
Nobo, na tur enemigo 41. Liberacion den spirito di Evangelio ta
incompatibel cu odio di enemigo como un persona, pero no cu odio di
malo cu ta haci como un enemigo.
II.
660
sexo, rasa, colo, condicion social, idioma of religion,
pasobra esey ta contrario na plan di Dios42.
1879necesario
2437di
2317
42
661
humano unico ta resulta scandaloso y ta bay contra husticia social,
igualdad, dignidad humano y tambe di paz social y internacional 46.
III.
SOLIDARIDAD HUMANO
46
662
RESUMEN
1943. Sociedad ta sigura husticia social, percurando pa condicion cu
ta permiti grupo y individual pa haya loke ta toce.
1944. E respet di hende humano ta considera su prohimo manera un
otro ami. E ta supone respet pa derecho fundamental cu ta
deriva di e dignidad interior di e persona.
1945. Igualdad entre hende ta vincula cu dignidad di e persona
y e derechonan cu ta sali di esaki.
1946. E diferencianan entre hende ta obedece na plan di
Dios kende ta desea pa nos tin mester di otro. E
diferencianan ey mester stimula caridad.
1947. Dignidad igual di persona humano ta exigi esfuerso pa reduci
desigualdad excesivo riba tereno social y economico.
E ta impulsa desaparicion di desigualdad cu ta perhudica.
49
663
664
DI TRES CAPITULO
SALBACION DI DIOS: LEY Y GRACIA
1949. Hende, yama pa bienaventuransa, pero herida pa pica, tin
mester di salbacion di Dios. Yudansa divino ta yega na dje den Cristo
pa medio di ley cu ta guie y di gracia cu ta sostene:
Sigui traha cu temor y respet pa boso salbacion tin resultado concreto
den boso bida (Flp 2, 12).
ARTICULO 1.
LEY MORAL
1950. Ley moral ta obra di Sabiduria divino. Hende por definie den
sentido biblico, manera un instruccion paternal, un pedagogia di Dios. 53
E ta prescribi na hende e camindanan, e reglanan di conducta cu ta 1719
hiba na e bienaventuransa priminti, e ta prohibi caminda di maldad cu
ta aleha hende di Dios y su Amor. Alabes e ta firme den su reglanan
y amabel den su promesanan.
1951. Ley ta un regla conducta proclama pa autoridad competente pa
bon di tur hende. Ley moral ta supone orden racional estableci entre
criatura pa nan bon y cu bista pa nan meta final, pa poder, sabiduria
y bondad di Creador. Tur ley tin den ley eterno su prome y ultimo
berdad. Ley ta declara y estableci pa rason manera un participacion 295
den providencia di Dios bibo, Creador y Redentor di tur hende. 306
Ta yama e ordenacion di rason aki ley 1:
Hende ta e unico entre tur ser anima cu por ta contento
cu e tabata digno di ricibi di Dios un ley: como animal
cu
e
don
di
rason,
capaz
pa compronde y distingui, regla su conducta uzando su 301
libertad
y su rason, den sumision na esun cu a entrege tur cos2.
665
578e
I.
Ley natural ta inscribi y graba den alma di tur hende y di cada un,
pasobra ta rason humano ta ordena pa haci bon y ta prohibi di peca.
Pero e prescripcion di rason humano ey lo no tin forsa di ley si e no
ta bos y interprete di un rason mas halto na cua nos spirito y nos
libertad mester ta someti3.
666
sino cu e ta pone su imprenta den hende manera un seyo cu di un
renchi ta pasa pa wax, pero sin cu e ta laga e renchi5.
Ley natural no ta nada otro cu e luz di inteligencia cu
Dios
a
pone
den nos, pa medio di esey nos sa kico ta bon pa haci y
kico
pa
evita.
E luz of e ley aki, Dios a duna na ora di creacion6.
2261
667
2071cla
II.
LEY ANTIGUO
62su
10
668
1828
669
mas cu tur cos e promesanan spiritual y eterno pa
medio di cua nan tabata asocia nan mes cu e ley nobo.
Y al contrario, den e Aliansa Nobo, ta existi hende
carnal, ainda aleha di e perfeccion di e ley nobo: pa
duna empuhe na obra virtuoso, e miedo pa castigo y
cierto promesa temporal tabata necesario, incluso bou
di e aliansa nobo. Di tur manera, aunke e ley antiguo
tabata prescribi caridad, e no tabata duna Spirito Santo,
pesey amor a drama den nos curason pa medio di
Spirito Santo cu El a duna nos (Rm 5, 5)18.
III.
670
1434y
22
Cf Mt 15, 18-19
Cf Mt 5, 48
24
Cf Mt 5, 44
25
Cf Mt 6, 1-6; 16-18
26
Cf Mt 6, 9-13
27
Cf Mt 7, 13-14
28
Cf Mt 7, 21-27
23
671
1823
915evangelico.
29
Cf Lc 6, 31
Cf Hu 15, 12
31
Cf Rm 12-15; 1 Co 12-13; Col 3-4; Ef 4-5, etc.
32
Cf Rm 14; 1 Co 5-10
33
Cf St 1, 25; 2, 12
34
Cf Ga 4, 1-7. 21-31; Rm 8, 15
30
672
RESUMEN
1975. Segun Santo Scritura, ley ta un instruccion paternal di Dios
cu ta prescribi na hende e camindanan cu ta conduci na e
bienaventuransa priminti y ta prohibi e camindanan di
maldad.
1976. E Ley ta un ordenacion di rason pa e bon di tur, proclama
pa esun cu ta na encargo di e comunidad 37.
1977. Cristo ta e fin di e ley38; solamente E ta sia y ta otorga husticia
di Dios.
35
673
674
ARTICULO 2.
I.
GRACIA Y HUSTIFICACION
HUSTIFICACION
734di
654muriendo
460
1427conversion
40
Cf Rm 6, 3-4
Cf 1 Co 12
42
Cf Hu 15, 1-4
43
SAN ATANASIO DI ALEJANDRIA, Epistulae ad Serapionem, 1,2 4:
PG 26, 585B
41
675
676
demostra,
cu
E
ta
husto
y ta acepta hende cu ta kere den Cristo como husto (Rm
3, 21-26).
II.
GRACIA
153e
46
47
Ibid. 1525
SAN AGUSTIN, In Evangelium Johannis tractatus, 72, 3
2068
677
375, 260introduci
Cf Hu 1, 12-18
Cf Rm 8, 14-17
50
Cf 2 P 1, 3-4
51
Cf Hu 17, 3
52
Cf 1 Co 2, 7-9
53
Cf Hu 4, 14; 7, 38-39
49
678
a
pesar
di tur speransa e aspiracion aki:
1742pasobra
2550
1108di
54
799-801
679
680
III.
MERITO
Manifesta bo gloria den asamblea di santo y coronando nan meritonan,
Bo ta corona bo mesun obra61.
42
155, 9702008.
60
61
681
den
Cristo,
di gracia cu ta bin di y cu yudansa di Spirito Santo.
2009. Adopcion como yui, haciendo nos participante pa gracia
di naturalesa divino, por duna nos un berdadero merito, segun husticia
gratuito di Dios, un merito berdadero. Ta trata di un derecho pa gracia,
e pleno derecho di amor, cu ta haci nos co-heredero di Cristo y
digno pa haya e herencia priminti di bida eterno 62. E meritonan
63
604di nos bon obranan ta regalo di bondad divino . Gracia a bay nos
dilanti, awo nos ta duna loke nos mester duna... e meritonan ta regalo
di Dios64.
2010. Como cu iniciativa den orden di gracia ta pertenece na Dios,
hende por merece e prome gracia, na inicio di conversion,
di pordon y di hustificacion. Movi pa Spirito Santo y caridad, nos
por merece despues pa nos mes y otro, gracia util pa nos
sanctificacion, pa crecemento di gracia y caridad y pa obtene bida
eterno. Tambe bien temporal, manera salud y amistad nos por merece
segun sabiduria di Dios. E gracia y e bondadnan aki ta obheto
di oracion Cristian, loke ta necesario pa e gracia pa obra cu merece
merito.
1998ningun
1460
62
682
husticia tin mancha den bo wowo. Pesey, mi kier bisti di nobo cu
bo propio Husticia y ricibi di bo Amor, posicion eterno di Bo mes...65
IV.
SANTIDAD CRISTIAN
65
683
407, 27252015.
162, 1821di
RESUMEN
2017. E gracia di Spirito Santo ta basha riba nos husticia di Dios.
E Spirito, uniendo nos pa medio di fe y Bautismo cu e Pasion
y Resureccion di Cristo, ta laga nos participa den su bida.
2018. E hustificacion, mescos cu conversion, ta presenta dos aspecto.
Movi pa gracia, hende ta bolbe cerca Dios y ta aleha di pica,
hayando asina pordon y husticia di shelo.
2019. E hustificacion ta inclui pordon di pica, santificacion
y renobacion di hende interior.
2020. E hustificacion nos a merece pa medio di Pasion di
Cristo.
E ta concedi na nos pa medio di Bautismo. E ta
conforma nos cu husticia di Dios cu ta haci nos
68
Cf 2 Tm 4
SAN GREGORIO DI NISA, Homiliae in Canticum, 8: PG 44, 941C
70
Cf Concilio di Trento: DS, 1576
69
684
685
1368manera
85-87,I.
888-892
73
686
CDC, 747, 2
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 25
76
Ibid.
77
CONGREGACION PA DOCTRINA DI FE, decl. Mysterium Ecclesiae,
3 AAS 65 (1973), 396-408
78
Cf Concilio di Vaticano II, Dignitatis humanae, 14
75
687
20412037.
Cf CDC, 213
Cf 1 Co 2, 10-15
81
Cf Rm 12, 8. 11
80
688
no
mester
bay
contra
of di e Magisterio di Iglesia.
ley
moral
MANDAMENTO DI IGLESIA
82
Cf CDC, 1246-1248
689
1389
2043. E di cuater mandamento (abstene di come carni y yuna riba dia 2177
cu Iglesia ta manda) ta sigura tempo di sacrificio y penitencia, cu ta
prepara nos pa e fiestanan liturgico85 y pa adkiri e dominio di nos
instintonan y e libertad di curason86.
E di cinco mandamento (yuda cu necesidad di Iglesia) ta nifica 1351
cu fielnan ta tambe obliga pa yuda, cada un segun su posibilidad, cu
necesidad material di Iglesia87.
III.
82583
690
89
Cf Ef 1, 22
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium,39
91
Misal Romano, Prefacio di Hesucristo Rey
90
691
692
E DIES MANDAMENTONAN
Exodo 20, 2-17
Mi ta Seor, bo Dios, cu a saca bo for di Egipto, cu tabata un cura
di catibo pa boso.
No sirbi niun dios cu no tAmi. No traha niun imagen di niun dios,
den niun forma: ni di loke tin na shelo, ni di loke tin riba tera,
ni di loke tin den awa bou di tera. No hinca rudia adora nan, pasobra
Ami, Seor, bo Dios, no ta tolera ningun otro dios. Mi ta castiga esnan
cu no ke sa di Mi, tanto nan como nan yiunan, nan nietonan y nan
bisanietonan. Pero esnan cu ta stima Mi y cu ta tene nan
mes na mi mandamentonan, Mi ta keda fiel na nan te
den di mil generacion.
No maluza nomber di Seor, bo Dios, pasobra Seor no ta keda sin
castiga esun cu maluza su nomber.
Respeta dia di sabat y dedice na Seor. Bo tin seis dia pa haci tur bo
trabou, pero e di shete dia ta dia di sabat, consagra na Seor, bo Dios.
No haci niun trabou e dia ey. Esey ta conta pa bo, pa bo yiunan, pa bo
catibonan, pa bo bestianan, pa e stranhero cu ta biba cerca bo.
Pasobra den seis dia Seor a traha cielo, tera y lama y
tur loke ta pertenece na nan, pero riba e di shete dia El
a sosega. Pesey Seor a bendiciona dia di sabat y a hacie un dia
sagrado.
Honra bo tata y bo mama, pa asina bo tin un bida largo na e tera cu
Seor bo Dios ta duna bo.
No mata.
No comete adulterio.
No horta.
No lanta falso testimonio contra otro hende.
693
694
695
DI DOS SECCION
E DIES MANDAMENTONAN
Maestro, kico mi mester haci?
2052. Maestro, kico di bon mi mester haci pa mi logra bida eterno?
Na e hoben cu a haci e pregunta aki, Hesus a conteste na prome luga
door di enfoca e necesidad di reconoce Dios como Esun unico cu
ta bon, como e Bondad supremo y como e fuente di tur cos cu ta bon.
Despues Hesus a bise: Si bo kier drenta den e bida, cumpli
cu e mandamentonan. Y El a cita e mandamentonan cu ta concerni
amor pa prohimo, na esun cu a haci e pregunta: No mata, no comete 1858
adulterio, no horta, no lanta falso testimonio, honra bo tata
y bo mama. Finalmente, Hesus ta duna un resumen di
e mandamentonan ey den forma positivo: Stima bo prohimo manera
bo mes (Mt 19, 16-19).
2053. Riba e prome contesta aki Hesus a agrega un di dos contesta:
Si bo kier ta perfecto, bay, bende tur loke bo tin y duna esey na pober
y lo bo tin un tesoro den shelo; anto bini y sigui mi (Mt 19, 21).
E contesta ey no ta anula esun prome. Sigui Hesucristo
ta implica cumpli cu su mandamentonan. No a aboli e
ley1,
sino
mas
bien
1968
e ser humano ta invita pa descubrie di nobo den e
persona
di su Maestro, cu ta su cumplimento perfecto. Den e
tres Evangelionan sinoptico e yamada di Hesus dirigi na 1973
e
hoben
rico
pa siguie den e obediencia di un discipel y den
cumplimento
cu e mandamentonan ta relaciona cu e yamada pa
pobresa y castidad2. No por separa e consehonan
evangelico for di e Mandamentonan.
1
2
Cf Mt 5, 17
Cf Mt 19, 6-12, 21, 23-29
696
129importante?
Cf Mt 5, 46-47
Cf Dt 6, 5; Lev 19, 18
5
Cf Dt 5, 22
6
Cf Dt 31, 9. 24
7
Cf Ex 20, 1-17
8
Cf Dt 5, 6-22
4
581
697
2084di
698
2086
Cf Ex 19
Cf Ex 24
12
ORIGEN, Homiliae in Exodum, 8, 1
11
699
13
1853
700
Mandamentonan riba dos tabla. Tres tabata skirbi riba un tabla y shete
riba e otro tabla14.
1955mes
14
701
For di cuminsamento Dios a pone den curason di hende e debernan
di e ley natural. Despues e tabata complaci pa corda hende riba
e debernan ey. Esaki tabata e Decalogo18.
1960rasonamento,
moral.
Obligacion di Decalogo
2072. Door di expresa e debernan fundamental di hende pa cu Dios 1958
1858y pa cu su prohimo, e Dies Mandamentonan ta revela, den su
contenido primordial, deber grandi. Fundamentalmente nan no ta
cambia y nan ta keda obligatorio pa semper y tur caminda. No ta
exonera ningun hende di nan. Dios a graba e Dies Mandamentonan
den e curason humano.
2073. Obedece e Mandamentonan, tambe ta implica e debernan cu
den nan mes tin un materia no mucho pisa. Asina ta, uzo di lenguahe
abusivo ta prohibi pa e di cinco mandamento, pero e lo ta un ofensa
grandi solamente a base di e circunstancianan of a base di e intencion
di e pecador.
Sin Mi bo no por haci nada
18
19
702
2074. Hesus ta bisa: Ami ta e mata y boso ta e takinan. Esun cu keda 2732
den mi, manera ami den dje, lo duna hopi fruta, pasobra sin mi boso
no por haci nada (Hu 15, 5). E fruta na cual ta referi den
e palabranan aki ta e santidad di un bida haci fertil pa medio di union 521
cu Cristo. Si nos kere den Hesucristo, forma parti di su misterionan
y cumpli cu su mandamentonan, e Salbador mes lo stima, den nos, su
Tata y su rumannan, nos Tata y nos rumannan. Pa medio di Spirito
Santo Su persona ta bira e norma bibo y interior di nos obranan.
Esaki ta mi mandamento, stima otro manera Ami a stima boso
(Hu 15, 12).
RESUMEN
2075. Ki bondad mi mester haci pa mi haya bida eterno? Si bo kier
haya bida eterno, bo mester cumpli cu e mandamentonan
(Mt 19, 16-17).
2076 Cu ehempel di su bida y pa medio di su predicashinan, Hesus
a duna testimonio di e validez permanente di e Decalogo.
2077. E regalo di e Decalogo a sali for di e aliansa cu Dios a cera cu
su pueblo. E mandamentonan di Dios ta haya nan berdadero
nificacion denter y pa medio di e aliansa aki.
2078. Fiel na e Scritura y di acuerdo cu e ehempel di
Hesus, tradicion di Iglesia semper a reconoce e
importancia y nificacion primordial di e Decalogo.
2079. E Decalogo ta forma un unidad organico den cual cada
palabra of mandamento ta referi na tur e otronan poni
hunto. Peca contra un mandamento ta igual na viola henter
e Ley20.
2080. E Decalogo ta contene un expresion privilegia di e ley natural.
Nos conoce door di revelacion divino y door di rasonamento
humano.
20
Cf St 2, 10-11
703
704
CAPITULO UNO
STIMA SEOR BO DIOS CU HENTER BO
CURASON Y CU HENTER BO ALMA Y CU
HENTER BO MENTE
2083. Hesus a resumi e debernan di hende pa cu Dios den e dicho aki:
Stima Seor bo Dios cu henter bo curason, cu henter bo alma
y cu henter bo mente (Mt 22, 37)1. E palabranan aki inmediatamente 367
ta sigui e yamada solemne: Scucha Israel, Seor nos Dios ta e unico
Seor (Dt 6, 4).
Dios a stima nos prome. Nos ta corda e amor di e Unico Dios
den e prome di e dies palabranan. Despues, na manera explicito,
e mandamentonan ta fiha e contesta di amor cu hende ta yama pa duna 199
su Dios.
ARTICULO 1.
PROME MANDAMENTO
I.
705
398
143revela
706
157
1817-1821
2090. Ora Dios revela Su mes y ta yama e ser humano, e ser humano
ey no por responde completamente na e amor divino riba su mesun
forsa. E mester spera cu Dios lo dune e capacidad pa e, na su turno,
stima Seor y actua conforme cu e mandamentonan di caridad. 1996
Speransa ta spera cu confiansa e bendicion divino y e vision sagrado
di Dios; e ta tambe e temor pa ofende Dios Su amor y pa yama
Su castigo riba bo.
2091. E prome mandamento tambe ta trata pica contra speransa, esta
desesperacion y arogancia.
Desesperacion ta pone cu hende no ta spera di haya salbacion
personal cerca Dios mas, no ta spera di haya salbacion mas, ni pordon
pa su picanan. Desesperacion ta contrario na Dios su bondad 1864
7
8
Cf Rm 1, 18-32
CDC, 751
707
SIRBIE SOLAMENTE
Cf Dt 6, 4-5
708
2628Adoracion
2558
613
Cf Dt 6, 13
11
Cf Lc 1, 46-49
12
SAN AGUSTIN, De civitate Dei, 10, 6
709
614
618y
914
13
Cf Am 5, 21-25
Cf Is 1, 10-20
15
Cf Os 6, 6
16
Cf Hb 9, 13-14
17
CDC, 1191, 1
18
Cf Hch 18, 18; 21, 23-24
19
Cf CDC, 654
14
710
di e yiunan di Dios y ta renuncia nan propio boluntad: nan ta somete
nan mes na hende pa Dios y den nan afan pa logra perfeccion nan
ta bay mas leu di loke ta e deber, pa mas completo nan parce e Cristo
obediente20.
Den cierto caso y pa motibo importante, Iglesia por dispensa un hende
di su votonan (promesanan solem) y otro promesanan21.
711
manifesta
cu
Cristo
ta Rey di tur creacion y particularmente di sociedad humano 30.
2106. No mester forsa un hende pa actua contra su conviccion,
tampoco mester stroba un hende di actua di acuerdo cu su consenshi 160, 1782
den asunto religioso, ni priva, ni den publico, ni individualmente, ni 1738
hunto cu otro31. E derecho aki ta basa riba e mesun naturalesa di e ser
humano, kende su dignidad ta permitie libremente pa acepta e berdad
divino cu ta transcende e orden temporal. Pa e motibo aki e ta sigui
existi te hasta den esnan cu no ta cumpli cu nan deber di busca
e berdad y tene nan mes na dje32.
2107. Si pa motibo di circunstancia di un pueblo particular, den
organisacion constitucional di un estado, ta duna reconocemento civil
special na un solo comunidad religioso, mester reconoce y respeta
e derecho di libertad religioso di tur ciudadano y di tur comunidad
religioso tambe33.
2108. E derecho di libertad religioso no ta un permit moral pa keda
na desviacion di religion 34, ni un supuesto licencia pa tal
desviacion35, pero mas bien un derecho natural di e ser humano riba
libertad civil, pues hayando libertad di obligacion externo di parti
di autoridad politico, denter di un limite husto, den asunto di religion.
Mester reconoce e derecho natural aki den e orden huridico di
e sociedad di tal manera cu e ta constitui un derecho civil 36.
1740mara
2244limite37,
1906
712
39
713
III.
Cf Mt 23, 16-22
Cf Is 44, 9-20; Jr 10, 1-16; Dn 14, 1-30; Ba 6; Sb 13, 1-15, 19
714
2473Dios
Cf Rev 13-14
Cf Ga 5, 20; Ef 5, 5
44
ORIGEN, Contra Celsum, 2, 40
45
Cf Dt 18, 10; Jr 29, 8
43
715
Cf Lc 4, 9
Cf 1 Co 10, 9; Ex 17, 2-7; Sal 95, 9
48
Cf CDC, 1367; 1376
49
Cf Hch 8, 9-24
47
716
sin haya pago (Mt 10, 8)50. Ta imposibel pa bira doo di bien spiritual
y considera nan bo propiedad y abo nan doo, pasobra nan tin nan
origen den Dios. Solamente for di djE un hende por haya nan, anto por
nada.
2122. Fuera di e ofrendanan determina pa e autoridad competente,
e ministro di Dios no mag cobra pa administra e sacramentonan,
semper e mester evita pa esnan den mester no keda priva di e ayudo
di e sacramentonan pa motibo di nan pobresa 51. E autoridad
competente por fiha e ofrendanan ey di acuerdo cu e principio
cu e pueblonan Cristian mester contribui pa sostene e ministronan
di Iglesia. E trahado ta merece su cuminda (Mt 10, 10)52.
Ateismo
2123. Hopi hende di nos tempo, sea no ta sinti mes, of ta rechasa
29explicitamente e union intimo y vital di hende cu Dios. Pesey mester
considera ateismo como un di e problemanan mas serio di nos
epoca53.
2124. E nomber ateismo ta cubri fenomeno cu ta diferencia hopi.
Un forma hopi comun ta e materialismo practico cu ta limita su
necesidad y aspiracion na espacio y tempo. Humanismo ateista
eroneamente ta kere cu hende ta un meta den su mes y e unico
demiurgo, di su propio historia54. Un otro forma di ateismo
contemporanio ta purba alcansa liberacion di ser humano pa medio di
liberacion economico y social. E ta pretende cu religion, pa motibo di
su naturalesa, ta obstaculisa e liberacion ey door di lanta speransa di
e ser humano den un bida futuro y asina ta gaa e ser humano y ta
descurashe di traha pa logra un miho forma di bida aki na mundo 55.
50
Cf Is 55, 1
CDC, 848
52
Cf Lc 10, 7; 1 Co 9, 5-18; 1 Tm 5, 17-18
53
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 19, 1
54
Ibid., 20, 1
55
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 20, 2
51
717
15352125.
56
Cf Rm 1, 18
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 19, 3
58
Cf ibid., 20, 1
59
Ibid., 21, 3
60
Ibid., 21, 7
57
36
1036
1159-1162
718
2500
4762131.
61
719
no ta caba den e imagen como tal, pero ta bay cerca locual e imagen
ta representa65.
RESUMEN
2133. Stima Seor bo Dios cu henter bo curason y cu henter bo alma
y cu tur bo forsa (Dt 6, 5).
2134. E prome mandamento ta yama e ser humano pa kere den Dios,
confia den djE y stimE mas cu tur cos.
2135. Adora Seor bo Dios (Mt 4, 10). Adora Dios, resa na djE,
ofrecE adoracion cu E merece, cumpli cu e oracionnan
y e votonan (promesanan solem) haci na djE ta acto
di virtud di religion cu ta cay bou di obediencia na e prome
mandamento.
2136. E deber di ofrece adoracion autentico na Dios ta toca e ser
humano como individuo y como un ser social.
2137. Hende mester por profesa su religion libremente, den priva
y den publico66.
2138. Supersticion ta un desvio for di culto cu nos ta duna e Dios
berdadero. E ta manifesta su mes den idolatria como tambe
den diferente forma di pronostico y di magia.
2139. Provoca Dios den palabra of den acto, sacrilegio y simonia
ta pica di falta di religiosidad cu e prome mandamento
ta prohibi.
2140. Ya cu e ta nenga existencia di Dios, ateismo ta un pica contra
e prome mandamento.
65
66
720
DI DOS MANDAMENTO
721
2807-2815
I.
67
Cf Za 2, 17
Cf Sal 29, 2; 96, 2; 113, 1-2
69
JOHN HENRY NEWMAN, Parochial and plain sermons, 5, 2, pp. 21-22
70
Cf Mt 10, 32; 1 Tm 6, 12
68
722
Cf 1 Hu 1, 10
Cf CDC, 1369
73
SAN AGUSTIN, De Sermone Domini in monte, 2, 45, 19: PL 34, 1278
72
723
215Creador
74
Cf St 5, 12
Cf 2 Co 1, 23; Ga 1, 20
76
CDC, 1199, 1
75
724
E NOMBER CRISTIAN
CDC, 855
Cf Is 43, 1; Hu 10, 3
725
726
RESUMEN
2160. Oh Seor, nos Seor, ki mahestuoso ta Bo nomber tur rond
di mundo! (Sal 8, 1).
2161. E di dos mandamento ta prescribi respet pa nomber di Seor.
Nomber di Seor ta santo.
2162. E di dos mandamento ta prohibi tur mal uzo di nomber di Dios.
Blasfemia ta uzo di nomber di Dios, di Hesucristo, di Birgen
Maria y di e santonan den un forma ofensivo.
2163. Huramento falso ta haci apelacion riba Dios pa ta testigo di un
mentira. Perhurio ta un ofensa grandi contra Seor cu semper
ta fiel na su promesanan.
2164. No hura, ni riba cabes di e Creador, ni riba cabes
di
ningun
ser crea, si e huramento no ta berdadero of
necesario y si e no ta respetuoso79.
2165. Den Bautismo, e Cristian ta ricibi su nomber den Iglesia.
Mayor, padrino y sacerdote mester percura pa e persona
en kestion haya un nomber Cristian. E patrono santo ta ofrece
un modelo di caridad y e garantia di su oracion.
2166. E Cristian ta cuminsa su oracionnan y su actividadnan cu
e seal di cruz: Na nomber di Tata y di Yiu y di Spirito
Santo. Amen.
2167. Dios ta yama nos tur na nos nomber80.
ARTICULO 3.
DI TRES MANDAMENTO
727
na Seor bo Dios; riba e dia ey no mag traha (Ex 20, 8-10)81.
A traha sabat pa hende y no hende pa sabat; asina ta e Yiu di Hende
tambe ta Seor riba sabat (Mc 2, 27-28).
I.
DIA DI SABAT
236-348
Cf Dt 5, 12-15
Cf Ex 31, 16
83
Cf Ne 13, 15-22; 2 Cro 36, 21
82
582
728
DIA DI SEOR
Esaki ta e dia cu Seor a crea; laga nos celebre cu alegria!
(Sal 118, 24).
1166cual
84
Cf Mc 1, 21; Hu 9, 16
Cf Mt 12, 5; Hu 7, 23
86
Cf Mc 16, 1; Mt 28, 1
87
SAN JUSTINO, Apologiae, 67, 7
85
729
88
Cf 1 Co 10, 11
SAN INACIO DI ANTIOQUIA, Epistula ad Magnesios, 9, 1
90
SAN THOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, II-II, 122, 4
91
CDC, can. 1246 1
92
CDC, can. 1246 1
93
Cf Ech 2, 42-46; 1 Co 11, 17
89
2043
1343
730
Tradicion ta preserva recuerdo di un exhortacion cu semper ta keda
actual: Bay misa tempran, acerca Seor y confesa bo picanan, arepenti
den oracion... Asisti na liturgia sagrado y divino, finalisa su oracionnan
y no bay prome cu e despedida... Hopi biaha nos a bisa:
A duna bo e dia aki pa oracion y descanso. Esaki ta e dia cu Seor
a crea, laga nos gosa y laga nos ta contento riba e dia aki94.
Obligacion di Diadomingo
2180. E mandamento di Iglesia ta specifica e ley di Seor na un
mas detaya: Riba diadomingo y otro dia santo di obligacion,
97
1389e fielnan mester participa den e Santo Sacrificio di Misa .
Ta cumpli cu e mandamento pa participa den Santo Sacrificio
di Misa door di asisti na un Misa celebra segun e ritualnan Catolico
sea riba un dia santo of riba un atardi di e dia anterior 98.
2042manera
731
9
Cf ibid., 1245
CDC, can. 1248 2
101
Cf GS 67 3
102
Cf CDC, can. 1247
100
732
Amor pa e berdad kier logra sosiego sagrado; e obligacion di caridad
ta haci trabou hustifica necesario 103.
2105e
103
733
Cf SC 106
CDC, can. 1246 1
106
CDC, can. 1247
107
Ibid., 1247
108
Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 67 3
105
734
735
CAPITULO DOS
STIMA BO PROHIMO MANERA BO MES
Hesus a bisa su discipelnan: Stima otro manera Ami a stima boso
(Hu 13, 34).
DI CUATER MANDAMENTO
Cf Deut 5, 16
736
Nos ta obliga di honra y respeta tur esnan cu, pa nos bienestar, Dios
a confia cu Su autoridad.
2198. E mandamento aki ta formula positivamente y ta indica
e debernan cu nos mester cumpli cu nan. E ta introduci e siguiente
mandamentonan cu ta trata respet particular pa bida, matrimonio,
cos di mundo y pa palabra. E ta forma un di e pilarnan di e doctrina
social di Iglesia.
1897
2419
Naturalesa di e famia
2201. E comunidad matrimonial ta basa riba e consentimento comun
di pareha. E matrimonio ta funda na bienestar di pareha y riba
procreacion y educacion di yiu. E amor di pareha y hayamento di yiu
Cf Deut 5, 16
1625
737
1655-1658Famia
Cristian
3
4
738
FAMIA Y SOCIEDAD
5
6
739
740
741
III.
Deber di yiunan
2214. E paternidad divino ta e origen di paternidad humano 9; esaki
ta e fundeshi di e honor cu mester duna na mayornan. E respet
di e yiunan pa nan tata y nan mama 10, sea cu nan ta menor di edad
of adulto ta haya alimentacion den e afeccion natural cu ta origina
for di e laso cu ta uni nan. Mandamento di Dios ta exigi esey11.
1858
Cf Ef 3, 14
Prov 1, 8; Tob 4, 3-4
11
Cf Ex 20, 12
12
Cf Ef 6, 1
10
742
1831cumpli
Cf Mc 7, 10-12
743
744
Deber di mayor
2221. No por reduci e fertilidad den amor matrimonial na
solamente procreacion di yiu, pero mester amplie pa
inclui
educacion
moral
1653
y formacion spiritual di e yiunan. E rol cu e mayornan
ta
hunga
den educacion ta asina importante, cu ta casi imposibel
pa reemplase na un manera adecuado14. No por
reemplasa
ni
por
kita
e
derecho
y e deber di mayor pa educa nan yiunan 15.
2222. E mayornan mester mira nan yiunan como e yiunan di Dios
y mester respeta nan como persona humano. Door di mustra di nan
banda cu nan ta obedece e boluntad di Dios Tata den shelo, nan mester
educa nan yiunan pa cumpli cu ley di Dios.
494
2223. E responsabilidad principal pa educa e yiunan ta cerca
e mayornan. Na prome luga nan ta asumi e responsabilidad aki door
di crea un hogar caminda, ternura, e deseo pa pordona, respet, fieldad
y servicio desinteresa ta reina. E hogar ta masha apropia pa practica 1804
y duna educacion riba tereno di virtud. Esaki ta rekeri un educacion
pa sia nenga bo mes, sia sano huicio y dominio propio:
e rekisitonan pa yega na libertad berdadero. Mayornan mester sia nan
yiunan pa subordina e anhelonan material, fisico y instinctivo
na balor interior y spiritual 16. Mayor tin un responsabilidad grandi
pa duna bon ehempel na su yiunan. Si e mayornan sa di admiti
nan propio fayonan cerca nan yiunan, nan lo por guia y coregi
e yiunan miho:
Esun cu ta stima su yiu no ta laga di corigie... Esun cu educa su yiu
bon lo saca probecho di esey (Sir 30, 1-2).
Tata no amarga bo yiunan, pero lanta nan segun e disciplina
y instruccion di Seor (Ef 6, 4).
14
745
1656ta
2013santidad
17
746
747
1897tur
23
748
3572237.
1900
24
Cf Rm 13, 1-2
749
merece contribucion, duna respet, na esun cu nos debe
respet, rindi honor na esun cu merece honor (Rm 13, 7).
Cristiannan ta biba na nan patria, pero como stranhero cu a establece
nan mes ey. Den tur cos nan ta participa como ciudadano, pero nan
mester soporta tur sorto di cos como stranhero...
Nan ta obedece e leynan estableci, pero nan ta surpasa ley cu nan
manera di biba... e posicion cu Dios a duna nan ta asina noble, cu nan
no ta permiti di bandone25.
1901
25
750
of haci loke obhetivamente ta exigi di dje en bista di e bienestar
comun; pero ta legitimo pa e ciudadano defende su derechonan
y derecho di su conciudadanonan contra e abuso di e autoridad aki
denter di e limitenan di ley natural y e ley di Evangelio26.
2309solamente
26
751
27
752
RESUMEN
2247. Honra bo tata y bo mama (Deut 5, 16; Mc 7, 10).
2248. Segun e di cuatro mandamento, tabata Dios su boluntad pa,
despues di duna honor na djE, nos honra nos mayornan y
esnan cu el a confia cu autoridad pa percura pa nos bienestar.
2249. E comunidad conyugal ta basa riba e aliansa y consentimento
di e pareha. Matrimonio y famia ta dirigi riba e bienestar
di e pareha, riba procreacion y educacion di e yiunan.
2250. E bienestar di e individuo y di comunidad humano, como
tambe e comunidad Cristian ta estrechamente mara na
e estado sano di bida conyugal y bida familiar 30.
2251. E yiunan ta debe nan mayornan respet, gratitud, obediencia
debido y yudansa. Respet di yiu ta faborece harmonia den
henter e bida familiar.
2252. Mayornan ta e prome responsabel pa educacion di nan yiunan
den fe, oracion y tur virtud. Nan tin e deber pa percura, mas
tanto posibel, pa e necesidadnan fisico y spiritual di nan
yiunan.
2253. Mayornan mester respeta y curasha e vocacionnan di nan
yiunan. Nan mester corda y sia nan yiunan cu e prome
yamada di un Cristian ta pa sigui Hesus.
2254. Autoridad publico ta obliga pa respeta e derechonan
fundamental di e ser humano y e condicionnan pa e por eherce
su libertad.
2255. Ta e deber di un ciudadano pa coopera cu autoridad civil den
construccion di un comunidad basa riba berdad, husticia,
solidaridad y libertad.
30
Ibid., 47, 1
753
DI CINCO MANDAMENTO
754
habri
su
boca
pa ricibi sanger di bo ruman for di bo man (Gen 4, 10-11).
2260. E aliansa entre Dios y ser humano ta yen di recuerdo di e don
divino di bida humano y di e violencia mortal di hende:
Lo mi exigi bo propio sanger... Ken cu drama sanger di hende, hende
lo drama su sanger; pasobra Dios a traha hende segun su propio
imagen (Gn 9, 5-6).
Semper Testament Bieu a considera sanger un seal sagrado di bida 33.
E siansa aki ta necesario y ta keda conta pa tur tempo.
33
Cf Lev 17, 14
Cf Mt 5, 22-39
35
Cf Mt 5, 44
36
Cf Mt 26, 52
37
SAN THOMAS AQUINO, Summa theologiae, II-II, 64, 7
34
755
21962264.
Ibid.
Cf Lc 23, 40-43
2306
756
Cf Gn 4, 10
Cf Concilio Vaticano II, Gaudium et spes, 51, 3
42
Cf Am 8, 4-10
41
757
2290
758
Aborto
2270. Den forma absoluto mester respeta y proteha bida humano for
di momento di concepcion. For di prome momento di su existencia 1703
mester reconoce cu e ser humano tin e derechonan di un persona, entre 357
otro e derecho inviolabel di bida di cada ser inocente 43.
Prome cu Mi a forma bo den e matris, Mi a conoce bo y prome cu bo
a nace Mi a consagra bo (Yer 1, 5)44.
Mi existencia no a keda scondi pa Bo, ora cu den secreto a crea mi,
ora cu na un manera complica a borda e hilonan di mi
bida den profundidad di tera (Sal 139, 15).
759
1930ta
760
1503
761
2258di
762
1903
763
56
Cf 1 Co 8, 10-13
Cf Mt 7, 15
58
PIO XII, Discurso, juni 1, 1941
59
Cf Ef 6, 4; Col 3, 21
57
764
2290. E virtud di haci tur cos na midi ta permiti nos evita cualkier
di exceso: e abuso di cuminda, alcohol, tabaco of remedi. Esnan
cu door di buracheria of adiccion na velocidad halto ta trece siguridad
di otro of di nan mes na peliger, sea riba caminda, riba lama of den
aire, ta haci su mes grandemente culpabel.
1809sorto
2375
765
766
60
Cf DS 3722
Cf Tob 1, 16-18
62
Cf CDC, can. 1176 3
61
1681-1690
767
III.
NA DEFENSA DI PAZ
Paz
2302. Door di ta corda nos riba e mandamento: No mata (Mt 5, 21),
nos Seor a resa pa paz di curason y El a condena rabia fatal y odio 1765
como cos inmoral:
Rabia ta un deseo pa vengansa. Desea vengansa pa haci malo
na un hende cu mester haya castigo no ta permisibel, pero ta di
aplaudi si ta impone un castigo pa coregi bicio y pa mantene
husticia63.
Si rabia yega asina leu cu intencionalmente ta desea pa mata of
herida bo prohimo seriamente, anto e ta gravemente contra caridad
y como tal e ta un pica mortal. Seor ta bisa: Ken cu ta odia su ruman
lo ricibi castigo den tribunal (Mt 5, 22).
2303. Odia un hende intencionalmente ta contra caridad. Odio
bo prohimo ta un pica si intencionalmente bo ta desea malo pe.
Odio pa bo prohimo ta un pica grandi, si bo ta desea un dao grandi
pe. Pero Ami ta bisa boso: Stima boso enemigonan y resa pa esnan
cu ta persigui boso, pa boso ta yiunan di boso Tata cu ta den shelo
(Mt 5, 44-45).
2094, 1933pa
768
2267y
67
68
Cf Col 1, 20-22
Cf Concilio di Vaticano II, Gaudium et spes, 78, 5
769
Evitando guera
2307. E di cinco mandamento ta prohibi e destruccion intencional
di bida humano. Pa motibo di e crueldad y inhusticia cu tur guera
ta trece cu ne, Iglesia insistentemente ta urgi tur hende pa resa y actua
di manera cu e Bondad divino por libra nos di e antiguo sclavitud
di guera69.
2308. Tur ciudadano y tur gobernante mester haci esfuerso pa evita
guera.
Pero tanten cu e peligro di guera ta persisti y tanten cu no tin
un autoridad internacional cu propio competencia y cu e forza
corespondiente, lo no por nenga gobierno e derecho di defensa propio
legitimo den caso cu tur e posibilidadnan pa un acuerdo pacifico keda 2266
agota70.
2309. E condicionnan severo pa defensa propio legitimo pa medio di
poder militar ta rekeri consideracion rigoroso. E gravedad di tal 2243
decision ta mare na condicion stricto di legitimidad moral. Mester
sosode cu:
69
70
Cf ibid., 81, 4
Ibid., 79, 4
770
1782, 1790ta
771
RESUMEN
75
76
772
2318. Tur bida ta den man di Dios y E ta duna rosea na tur ser
humano (Job 12, 10).
2319. Tur bida humano, for di momento di concepcion te na morto,
ta sagrado, pasobra pa su propio beneficio, a crea e ser
humano segun e imagen y semehansa di Dios bibo y santo.
2320. Causa morto di un hende ta gravemente contra dignidad di e ser
humano y e santidad di e Creador.
2321. E prohibicion pa mata un hende no ta bay contra e derecho pa
neutralisa un agresor inhusto cu kier causa dao. Defensa
legitimo ta un deber grandi pa esun cu ta responsabel pa bida
di otro of pa bienestar general.
2322. For di momento di su concepcion, e yiu tin derecho riba bida.
Aborto directo, pues aborto provoca como meta of como un
medio, ta un acto criminal 77, cu ta gravemente contra ley
moral. Iglesia ta impone e castigo canonico di ex-comunion
riba e crimen contra bida humano aki.
2323. Ya for di su concepcion mester trata e embryo como un
ser humano, mester defende su integridad, mester cuide
y percura pe medicamente mescos cu tur otro ser humano.
2324. Eutanasia intencional, sin importa e forma of motibo, ta igual
na asesinato. E ta gravemente contra e dignidad di ser humano
y contra e respet debido na e Dios bibo, cu ta Creador di ser
humano.
2325. Suicidio ta gravemente contra husticia, speransa y caridad.
E di cinco mandamento ta prohibie.
77
773
DI SEIS MANDAMENTO
I.
369-373
Ibid., GS 81, 3
HUAN PABLO II, exh. Ap. Familiaris consortio, 11
774
segun imagen di Dios. El a crea nan homber y muhe, anto riba e dia cu
El a crea nan El a bendiciona nan y a yama nan Hende (Gen 5,1-2).
2332. Debi na e union entre curpa y alma, sexualidad ta influencia tur
aspecto di e ser humano. Specialmente e tin di haci cu e sintimento, 362
e capacidad pa stima y procrea y mas en general e capacidad pa forma
laso di comunion cu otro.
2333. Cada ken, homber y muhe mester reconoce y acepta
su identidad sexual. E diferencia fisico, moral y spiritual entre homber
y muhe y e complementacion di otro ta fiha riba e balornan
di e matrimonio y riba e desaroyo positivo di bida familiar.
1603E harmonia di e pareha y di e comunidad parcialmente ta depende
di e manera con e dos sexonan ta biba cu otro, e complementacion,
e necesidadnan y e sosten mutuo.
2334. Door di crea hende masculino y femenino, Dios a duna
homber y muhe un dignidad personal igual80. Un hende ta un
357persona y esey ta conta igual pa homber y muhe, pasobra a crea tur
dos segun e imagen y semehansa di e Dios personal 81.
2335. Tur dos sexo, aunke na diferente manera pero cu e mesun
dignidad, ta imagen di e poder y e ternura di Dios. E union di homber
y muhe den matrimonio ta un manera pa fisicamente expresa Creador
2205su generosidad y su poder pa haci fertil: Pesey un homber
ta bandona su tata y su mama y ta mara su mes na su esposa y nan
ta bira uno (Gen 2, 24). For di e union aki tur generacion humano
ta origina82.
2336. Hesus a bini pa restora creacion den puresa di su origen. Den e
riba Sero e ta interpreta e plan di Dios na un manera cu no
ta laga ningun duda: Bo a tende nan bisa, No comete adulterio.
Pero Ami ta bisa bo cu cada ken cu wak un muhe cu deseo, ya
1614Predicashi
80
775
VOCACION PA CASTIDAD
2520e
Integridad di persona
2338. E persona puro ta mantene integridad di e podernan di bida
y amor cu ta den dje. E integridad aki ta garantisa e unidad
di e persona; e ta contrario na cualkier actitud cu por dae. E no ta
tolera ni un bida dobel, ni lenguahe dobel84.
2339. Castidad ta implica un tempo pa sia control propio, cu ta
un educacion den libertad humano. E alternativa ta masha cla: sea cu
hende ta domina su pasionnan y ta logra paz, of e ta laga pasion
domine y e ta bira infeliz85. Pesey dignidad di un persona ta exigi
pe actua di acuerdo cu su consenshi y su escogencia propio, motiva
y inspira di paden den forma personal y no bou di presion di impulso
ciego di paden of djis pasobra tin un prohibicion externo. Un hende ta
obtene tal dignidad ora, librando su mes for di tur sclavitud di pasion,
e ta busca di logra su meta final scogiendo den libertad loke ta bon 1767
83
Cf Mt 19, 6
Cf Mt 5, 37
85
Cf Sir 1, 22
84
776
1809di
2223di
2525un
86
777
18102345.
1827di
Cf Gal 5, 22
Cf 1 Hu 3, 3
93
Cf Hu 15, 15
92
778
173594
779
Cf 1 Co 6, 15-20
780
Castidad y homosexualidad
23332357.
98
99
781
Tobias a lanta for di cama y a bisa Sara: Lanta, bruid di mi, laga nos
resa pidi pa nos seor tene misericordia cu nos y proteha nos.
El a lanta y nan dos a cuminsa resa pidiendo Dios pa E proteha nan.
Tobias a resa asinaki: Alaba Bo ta, Dios di nos antepasadonan
y alaba ta bo nomber den tur siglo. Mare shelo y henter creacion por
alaba Bo pa semper. Bo a traha Adam y Bo a dune Eva como casa pa
Eva ta un yudansa y sosten pe. Genero humano a sali di nan dos Bo
a bisa: No ta bon pa e hende ta so. Laga nos traha un compaero cu ta
yude y cu ta pas cu ne. Awor, Seor, ora mi tuma mi casa, mi no ta
haci algo cu no ta permiti, pero mi ta fiel na bo ley. Tene misericordia
cu mi y cu ne, laga nos bira bieu hunto. Y tur dos
a agrega: Amen, amen! Y nan a pasa anochi hunto (Tob 8, 4-9).
2362. E actonan door di cual e pareha ta bira uno den intimidad puro
ta honorabel y digno. E berdadero expresion humano di e actonan ey
ta faborece e entrega mutuo cu nan ta encera y ta enrikece e parehanan
den alegria y gratitud101. Sexualidad ta un fuente di alegria y placer:
Creador mes... a dicidi cu den e funcion (di procreacion), e pareha
mester experiencia placer y goso di curpa y mente. Pues e pareha
no ta haci nada malo si nan ta busca e placer y goso aki. Nan ta acepta
loke Creador a destina pa nan. Na mes momento e pareha mester
sa di tene nan mes denter di limite di moderacion apropia102.
782
1646-1648
1640fiel.
di matrimonio
783
como
su fruta y realisacion. Pues Iglesia, cu ta na fabor di bida 107, ta sia
cu ta necesario cu delaster un acto matrimonial mester ta dirigi riba
procreacion di bida humano 108. E doctrina aki cu e Magisterio
di Iglesia a splica na numeroso ocasion, ta basa riba e laso inseparabel,
estableci pa Dios y cu hende riba su mes no por kibra, entre e dos
sentidonan cu ta inherente na e acto matrimonial, esta: union carnal
y procreacion109.
2367. Door cu e pareha ta yama pa duna bida, e ta participa den poder
110
2205creativo y paternidad di Dios . Pareha casa mester considera
transmision di bida humano y educacion di nan yiunan como nan
propio mision; nan mester ta consciente cu den esey nan ta coopera
cu e amor di Dios, e Creador y cu den cierto sentido nan ta interprete
di e amor ey. Pesey nan mester cumpli cu e tarea aki cu un sentido
di responsabilidad humano y Cristian111.
2368. Un aspecto particular di e responsabilidad aki ta concerni
planeamento di procreacion. Pa motibo hustifica, pareha no kier pa
nan yiunan nace un tras di otro. Ta nan deber pa sigura cu nan deseo
no ta pa motibo di egoismo pero cu e ta conforme e generosidad cu
paternidad responsabel mester demostra. Fuera di esey nan actitud
mester cuadra cu criterio obhetivo di moralidad:
Si ta trata e relacion entre amor matrimonial y e transmision
responsabel di bida, aspecto moral di actitud no ta depende solamente
di intencion sincero y di evaluacion di e motibonan; pero hustamente
mester determina e relacion ey segun criterio obhetivo cu ta sali for di
naturalesa di e persona y su actonan, criterio cu ta respeta nificacion
total di entrega mutuo y procreacion humano den contexto di amor
berdadero; esey ta posibel solamente si practica e virtud di puresa
matrimonial cu un curason sincero112.
107
784
785
1654hopi.
786
Adulterio
2380. Adulterio ta referi na infieldad matrimonial. Ora dos hende,
di cual un di nan ta casa tin relacion sexual cu otro, hasta si ta algo
pasahero, ta comete adulterio. Cristo ta condena te hasta e deseo
1611122
787
1640su
125
Cf Mt 5, 27-28
Cf Mt 5, 32; 19, 6; Mc 10, 11; 1 Co 6, 9-10
127
Cf Hos 2, 7; Yer 5, 7; 13, 27
126
788
Divorcio
2382. Seor Hesus a insisti riba e intencion original di Creador, 1614
kende a dicidi cu no por disolve un matrimonio 128. E ta deshaci
di e tolerancia cu silenciosamente a drenta e Ley bieu 129.
No por disolve, door di ningun poder humano ni pa ningun
otro motibo cu no ta morto, un matrimonio cu esnan batisa a drenta
y a contrae130.
2383. Si un pareha separa di otro mientras cu nan ta mantene laso
matrimonial, esey por ta permitibel den caso specifico di acuerdo 1649
cu ley canonico131.
Si divorcio segun ley civil ta keda e unico manera pa sigura
cierto derecho legal, cuido di yiu of proteccion di herencia, por tolera
esey y e lo no ta un fayo moral.
2384. Divorcio ta un violacion grandi di ley natural. E ta pretende
di tin derecho pa kibra e convenio na cual boluntariamente e pareha
a yega pa biba hunto te na morto. Divorcio ta haci dao na aliansa
di salbacion, di cual matrimonio sacramental ta un signo. Drenta den
un union nobo, ni maske si ley civil ta reconoce esey, ta aumenta
e gravedad di e kibramento: e ora ey e persona cu a casa di nobo
ta hinca su mes den un situacion di adulterio publico y permanente:
Si un esposo, cu a separa di su esposa acerca un otro muhe,
e ta comete adulterio pasobra e ta pone e muhe ey comete adulterio;
y e muhe cu biba cu ne ta comete adulterio pasobra el a tuma esposo
di un otro pa su mes132.
1650
789
133
790
22852389.
791
792
RESUMEN
2392. Amor ta e vocacion fundamental y di nacemento
di cada ser humano139.
2393. Door di crea hende como homber y muhe, Dios ta duna
dignidad personal igual na esun y na e otro. Cada un di nan,
homber y muhe, mester reconoce y acepta su identidad sexual.
2394. Cristo ta e modelo di castidad. Vocacion di tur persona batisa
ta pa hiba un bida di castidad, cada uno di acuerdo cu su
condicion di bida.
2395. Castidad ta nifica e integracion di sexualidad denter di
e persona. Esey ta encera un formacion den dominio propio.
2396. Bou di pica grandi contra castidad ta cay masturbacion,
fornicacion, pornografia y practica homosexual.
2397. E aliansa cu un pareha a forma boluntariamente ta encera
amor fiel. E ta impone riba nan e obligacion pa mantene
nan matrimonio intacto.
2398. Fertilidad ta algo bon, un don y un meta di matrimonio. Door
di procrea pareha ta participa den paternidad di Dios.
2399. Planeamento di famia ta representa un di e aspectonan
di paternidad y maternidad responsabel. Intencion legitimo
pa parti di e pareha no ta hustifica pa recore na medio
cu moralmente no ta aceptabel (por ehempel, sterilisacion
directo of anticoncepcion).
2400. Adulterio, divorcio, poligamia y union liber ta ofensa grandi
contra dignidad di matrimonio.
139
Ibid., FC 11
793
ARTICULO 7.
DI SHETE MANDAMENTO
Cf Gn 1, 26-19
794
795
796
1459comutativo,
2487un
2297empresa
797
226, 358Bestia,
147
Cf Gn 1, 28-31
Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 37-38
149
Cf Mt 6, 26
150
Cf Dn 3, 79-81
151
Cf Gn 2, 19-20; 9, 1-4
148
2234
798
2446
2044153
154
Ibid., 76, 5
Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 3
799
1886
800
19282426.
28342428.
2185di
161
801
Cf ibid., 6
Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 32; 34
168
Cf HUAN PABLO II, enc. Laborem exercens, 11
169
HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 48
170
Cf ibid., 37
167
802
803
1938economico
804
1908ta
181
805
2544-2547
VI.
AMOR PA POBER
1716firme
Cf Mt 25, 31-46
Cf Lc 4, 18
187
HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 57
188
Cf Lc 6, 20-22
189
Cf Mt 8, 20
190
Cf Mc 12, 41-44
191
Cf HUAN PABLO II, enc. Centesimus annus, 57
186
806
come bira manera bestia di cria, boso a gorda y ata awor dia
di matansa a yega! Boso a condena y mata hende inocente cu no por
a resisti boso (Jak 5, 1-6).
1004
192
Esun cu tin hopi paa, lage partie cu esun cu no tin nada y esun
cu tin cuminda lage haci mescos (Lc 3, 11). Miho bo ta duna loke bo
tin como limosna, e ora tur cos ta puro pa bo (Lc 11, 41). Supone
cu un ruman no tin paa y nada pa come y un di boso lo bisa:
Exito! Tene bo curpa cayente y percura pa come bon y abo lo no
haci nada pa yude den su necesidad material, ki balo bo
expresion
lo tin? (Jak 2, 15-16)199.
807
3862448.
RESUMEN
200
808
809
DI OCHO MANDAMENTO
203
204
810
Cf Pr 8, 7; 2 S 7, 28
Cf Sal 119, 142
207
Cf Lc 1, 50
208
Cf Sal 119, 30
209
Cf Hu 12, 46
210
Cf Hu 8, 32
211
Cf Hu 17, 17
212
Cf Hu 14, 26
206
811
214
215
812
II.
863, 905
1807
Cf Mt 18, 16
Concilio di Vaticano II, Ad gentes, 11
218
SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA, Epistula ad Romanos, 4, 1
217
1011
813
di mundo. Mi ta busca Esun kende a muri pa nos; mi ta anhela pEsun,
kende a resucita pa nos foi morto. Mi renacemento ta cerca 219
Mi ta yama Bo danki, pasobra Bo a haya mi digno pa riba e dia aki
y na e ora aki pa ta parti di e cantidad di martir Dios di fieldad
y di berdad, Bo a tene Bo promesa. Pa e gracia aki y pa tur cos mi
ta alaba Bo y elogia Bo y mi ta glorifica Bo pa medio di eterno
y celestial sumo sacerdote Hesu Cristo, Bo Yiu stima. Door di djE,
kende ta cu Bo y cu Spirito Santo, mi ta duna Bo gloria, awo y den
e siglonan cu ta bini. Amen220.
III.
OFENSA NA BERDAD
2152contra
219
Ibid., 6, 1-2
SAN POLICARPIO, Martyrium Polycarpi, 14, 2-3
221
Cf Ef 4, 25
222
Cf Pr 19, 9
223
Cf Pr 18, 5
224
Cf CDC, 220
220
814
Cf Si 21, 28
SAN IGNACIO DI LOLOYA, Ehercicios espirituales, 22
815
227
816
14592487.
RESPET PA BERDAD
817
2522e
V.
230
231
818
9062495.
Ibid., 8
Ibid., 12
234
Ibid.
233
819
820
Cf Sb 7, 16-17
Cf PIO XII, discurso di 25 di december 1955 y discurso
di 3 di september 1950
237
Cf Concilio di Vaticano II, Sacrosanctum Concilium, 122-127
236
821
CDC, 983, 1
822
DI NUEBE MANDAMENTO
377, 400
362
239
407
823
I.
PURIFICACION DI CURASON
3682517.
1809di
244
824
158
II.
BATAYA PA PURESA
1264di
1762
pa medio di oracion:
2846
249
825
Mi a pensa cu abstinencia tabata algo cu hende por riba su propio forsa
y mi no tabata sigur di esun di mi; mi ignorancia tabata asina grandi,
cu mi no tabata sa manera tabata skirbi, cu ningun hende por abstene
su mes di pica (cu ningun hende por keda sin haci pica) si Abo
no yude. Y Abo sigur lo a yuda mi den esaki, ora mi bati na bo horea
cu yoramento interior y cu un fe firme mi a tira mi preocupacion
riba bo252.
826
1740concepto
1204di
253
827
RESUMEN
2528. Tur cu ta mira un muhe y ta desea esaki, ya a comete adulterio
cu ne caba den su curason (Mt 5, 28).
2529. E di nuebe mandamento ta spierta hende contra deseo of anhelo
grandi di carni.
2530. E lucha contra anhelo sensual ta tuma luga via purificacion
di curason y practica di virtud di moderacion.
2531. Puresa di curason lo haci posibel pa nos wak Dios; awo caba
e ta duna nos e posibilidad pa wak tur cos den luz di Dios.
2532. Purificacion di curason ta desea di hende oracion, ehercemento
di castidad, puresa di intencion y di mirada.
2533. Puresa di curason ta supone berguensa, loke ta nifica: pasenshi,
modestia y discrecion. Berguensa ta proteha intimidad
di hende.
ARTICULO 10.
DI DIES MANDAMENTO
Cf Mt 2, 2
Cf Sb 14, 12
828
I.
2445pa
Ora ley bisa nos: No cudisha!, e ta bisa nos cu otro palabra pa nos
controla nos deseonan pa loke ta trata cos cu no ta pertenece na nos.
Pasobra deseo pa cos di prohimo ta infinitamente grandi y nunca
ta sacia, manera ta para skirbi: Hende pichiri su sed pa placa nunca
lo no sacia (Sir 5, 9)256.
Catisashi Romano, 3, 37
Ibid.
391
829
Cf 2 S 12, 1-4
Cf Gn 4, 3-7; 1 R 21, 1-29
261
SAN HUAN CRISOSTOMO, Homiliae in secundam ad Corinthios,
28, 3-4: PG, 594-595
262
SAN AGUSTIN, De catechizandis rudibus, 4, 8
263
SAN GREGORIO MAGNO, Moralia in Job, 31, 45: PL 76, 621
264
SAN HUAN CRISOSTOMO, Homiliae in ad Romanos, 7, 3: PG 60, 445
259
1829
830
II.
DESEO DI SPIRITO
1992e
2443-2449III.
POBRESA DI CURASON
265
Cf Rm 7, 7
Cf Rm 7, 15
267
Cf Rm 8, 27
268
Cf Mc 8, 35
266
831
Cf Lc 21, 4
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 42
271
Cf Lc 6, 20
272
SAN GREGORIO DI NISA, Orationes de beatitudinibus, 1:
PG 44, 1200 D
273
Cf Lc 6, 24
274
SAN AGUSTIN, De Sermone Domini in monte, 1 ,1, 3: PL 34, 1232
275
Cf Mt 6, 25-34
270
832
314
RESUMEN
2551. Unda bo tesoro ta, ey tambe bo curason ta (Mt 6, 21).
2552. Di dies mandamento ta prohibi codicia desordena cu ta bin for
di deseo excesivo pa rikesa y pa poder.
2553. Envidia ta tristesa cu hende ta descubri pa motibo di propiedad
di otro y deseo descontrola pa tuma esaki pa su mes. E ta un
pica capital.
276
833
279
Cf Hu 4, 14
834
835
DI CUATER PARTI
E ORACION CRISTIAN
PROME SECCION
ORACION DEN BIDA CRISTIAN
2558. Esaki ta e Misterio di fe. Iglesia ta profetisa esaki den
e Simbolo di e Apostelnan (prome parti di Catisashi) y ta celebre den
e liturgia sacramental (segundo parti), pa e bida di e fielnan ta
conforme cu Cristo den Spirito Santo pa gloria di Dios Tata (di tres
parti). Di e manera aki e Misterio aki ta exigi cu e fielnan ta kere den
dje, celebra y biba di dje den un relacion bibo y personal cu Dios bibo
y berdadero. E relacion aki ta e oracion.
Kico ta oracion?
Pa mi, oracion ta un impulso cu ta bin di e curason, un mirada simpel
dirigi na shelo, un grito di gradicimento y di amor tanto como den
prueba como den alegria1.
Oracion como don di Dios
2559. Oracion ta e elevacion di e alma na Dios of e peticion na Dios
pa bien necesario2. Di unda nos ta papia ora nos ta resa? For
di haltura di nos orguyo y di nos propio boluntad of denter di e mas
profundo (Sal 130, 14) di un curason humilde y arepenti? Esun cu ta
humilde ta grandi3. Humildad ta e base di oracion. Nos no sa kico ta e 2613
cosnan cu nos mester resa pe, manera debe ser (Rm 8, 26). Humildad 2736
ta un disposicion necesario pa por ricibi gratuitamente
e don di oracion: ser humano ta un mendigo lismonero di Dios 4.
1
836
2699
1696
5
837
838
PROME CAPITULO
REVELACION DI ORACION
YAMADA UNIVERSAL DI ORACION
2566. Homber ta busca Dios. Door di creacion Dios ta yama tur ser
di nada na existencia. Corona pa gloria y splendor (Sal 8, 6),
homber ta, despues di e angelnan, capaz di reconoce ki glorioso
e Nomber di Seor den henter mundo ta (Sal 8, 2). Incluso despues
di a perde, pa su pica, su parecido cu Dios, homber ta sigui ta
355e imagen di e Creador. E ta conserva e deseo pa Esun cu pa medio
28di su yamada ta dune su existencia. Tur religion ta duna testimonio
di e buskeda aki esencial di hende1.
296for
Cf Hch 17, 27
839
Cf Gn 4, 4
Cf Gn 4, 26
4
Cf Gn 5, 24
5
Cf Gn 8, 20-9, 17
6
Cf Gn 6, 9
7
Cf Gn 9, 8-16
8
Cf Gn 15, 2-3
9
Cf Gn 15, 6
10
Cf Gn 17, 1-2
3
840
494
62y
11
841
2575. Aki tambe Dios ta esun cu ta bini prome. E ta yama Moises for 205
di mata di sumpia cu ta na candela17. E acontecemento aki ta keda
marca como un di e ehempelnan principal di oracion den e tradicion
spiritual Hudiu y Cristian. Ta berdad, si Dios di Abraham, di Isaac
y di Jacob yama su sirbido Moises, ta pasobra e ta Dios bibo cu kier
e bida di hende. E ta revela su mes pa salba nos, pero e no ta hacie su
so, ni contra boluntad di hende: e ta yama Moises pa mande, pa
asocia nan cu su compasion, na su obra di salbacion. Tin como un
plegaria divino na e mision aki y Moises, despues di un intercambio di
palabra, ta somete su boluntad na esun di Dios salbador. Pero den
e dialogo aki, unda Dios ta confia Moises, esaki tambe ta sia resa:
e ta busca pretexto, e ta rechasa y principalmente e ta haci pregunta;
como contesta riba su peticion, Seor ta confie su Nomber
impronunciabel cu ta keda revela den su obranan grandi.
2576. Asina ta Dios tabata papia cara cara cu Moises, manera un
hende ta papia cu su amigo (Ex 33, 11). E oracion di Moises ta tipico 555
di un oracion contemplativo danki na cua e sirbido di Dios ta fiel na su
mision. Moises frecuentemente ta combersa cu Dios y durante basta
rato, subiendo e sero pa scuche y implore, bahando pa pueblo pa
participa na nan e palabra di Dios y pa guia nan. E tin tur mi
confiansa den mi cas; mi ta papia abiertamente boca boca cu ne,
(Nm 12, 7-8), pasobra Moises tabata un hende humilde mas cu
cualkier otro hende riba e mundo aki (Nm 12, 3).
2577. Di e intimo relacion cu e Dios fiel, compasivo y yen di amor 18,
Moises a adkeri su forsa y su firmesa pa intermedia. E no ta pidi pa su 210
mes den su oracion, pero pa e pueblo cu Dios a reuni. Ya durante
e combate cu e Amalecitasnan19 of pa obtene e curacion di Myriam20
Moises ta intermedia. Pero principalmente despues di e rechaso 2635
di e pueblo ta momento cu e ta interveni cerca Dios (Sal 106, 23)
pa salba e pueblo21. E argumentonan di su oracion (intercesion tambe
ta un combate misterioso) ta inspira curashi grandi cerca e resadonan
tanto di e pueblo Hudiu como di Iglesia. Dios ta amor, pesey e ta
17
18
19
20
21
Cf Ex 3, 1-10
Cf Ex 34, 6
CF Ex 17, 8-13
Cf Nm 12, 13-14
Cf Ex 32, 1-34, 9
842
214
7092579.
436e
583a
22
Cf 1 S 1, 9-18
Cf 2 S 7, 18-29
24
Cf 1 R 8, 10-61
23
843
Cf
Cf
Cf
Cf
Sal 24, 6
1 R 18, 39
1 R 17, 7-24
1 R 18, 20-39
555
844
2709y
1093contene
845
846
Kico tin miho cu un salmo? Y pesey mes David ta bisa hopi bon:
Alaba Seor pasobra ta bon pa canta salmo: alabansa dushi y bunita
na nos Dios! Y ta berdad. Pasobra e salmo ta un bendicion proclama
na e pueblo, alabansa di Dios pa e Asamblea, un grito di alegria di tur
hende, un palabra expresa pa henter e humanidad, e bos di Iglesia,
e melodioso profesion di fe36.
36
847
RESUMEN
2590. Oracion ta elevacion di alma na Dios of e suplica na Dios pa
bien cu ta conbini37.
2591. Dios incansablemente ta yama cada persona pa e encuentro
misterioso cu nE. E oracion ta compaa tur historia di
salbacion manera un yamada mutuo entre Dios y hende.
2592. E oracion di Abraham y di Jacob ta aparece
manera
un
lucha
di fe, biba den e confiansa di e fieldad di Dios y
den
e seguridad di e victoria priminti na esnan cu
perservera.
2593. E oracion di Moises ta un contesta riba e iniciativa
di Dios bibo pa e salbacion di su pueblo. E ta un
anuncio
di
antemano
di e oracion di mediacion di e unico mediador,
Cristo Hesus.
2594. E oracion di e pueblo di Dios ta desaroya den sombra di cas
di Dios, di e Arca di Aliansa y e Tempel, bou guia
di wardadonan, specialmente Rey David y di e profetanan.
2595. E
848
849
ARTICULO 2.
Cf Lc 1,49; 2,19; 2, 51
Cf Lc 3, 21
40
Cf Lc 9, 28
41
Cf Lc 22, 41-44
42
Cf Lc 6, 12
43
Cf Lc 9, 18-20
39
850
858, 443
616den
44
Cf Lc 22, 32
Cf Mc 1, 35; 6, 46; Lc 5, 16
46
Cf Hb 2, 15; 4, 16
47
Cf Mt 11, 25-27; Lc 10, 21-22
45
851
2746
Cf Hu 11, 41-42
Cf Mt 6, 21. 33
50
Cf Hu 17
51
Cf Sal 22, 2
52
Cf Mc 15, 37; Jn 19, 30b
49
403
852
653
y riba tur speransa ta scucha nan ora e ta resucita su unico Yiu. Asina
ta realisa y conclui e drama di oracion den sagrado historia di creacion
2587y salbacion. E buki di salmo ta duna nos e yabi pa su comprension den
Cristo. Ta den e actualidad di e Resureccion cu Tata ta bisa: Abo ta
mi Yiu; ami a engendra bo awe. Pidi mi y mi ta duna bo como
herencia e nacionnan y henter mundo como propiedad (Sal 2, 78)53.
E cartanan na e Hebreonan ta expresa den termino dramatico con
e plegaria di Hesus ta realisa e victoria di salbacion: durante su bida
na mundo El a resa y suplica Dios, cu por a salbE for di morto, bou
di grito y yoramento. Y Dios a scuchE pasobra El a somete su mes
na Dios. Aunke E tabata Yiu di Dios, El a sia pa medio di tur loke El
a sufri, kico ta obedencia. Ora El a logra su meta, El a bira causa
di salbacion eterno pa esnan cu ta obedecE (Hb 5, 7-9).
520teologico
Cf Hch 13, 33
Cf Mt 5, 23-24
55
Cf Mt 5, 44-45
56
Cf Mt 6, 7
57
Cf Mt 6, 14-15
54
853
2827
2612. Den Hesus, Reino di Dios ta ey mes cerca (Mc 1, 15). E ta 672
yama tur esnan cu ta scuchE pa nan yega na conversion y fe, pero
tambe pa nan ta alerta. Den oracion, e siguidonan ta keda spera atento
riba esun cu ta y ta bini, cu recuerdo di su prome binimento den
gloria64. Uni cu nan Maestro, oracion di discipel ta un bataya; 2725
solamente door di keda resa ta evita pa hende no cay den tentacion 65.
58
Cf Mt 6, 21. 25. 33
Cf Mt 7, 7-11. 13-14
60
Cf Mt 21, 22
61
Cf Mt 8, 10
62
Cf Mt 15, 28
63
Cf Mt 9, 38; Lc 10, 2; Hu 4, 34
64
Cf Mc 13; Lc 21, 34-36
65
Cf Lc 22, 40. 46
59
854
546
728cu
66
Cf Lc 11, 5-13
Cf Lc 18, 1-8
68
Cf Lc 18, 9-14
69
Cf Hu 14, 13
70
Cf Hu 14, 13-14
71
Cf Hu 14, 23-26; 15, 7. 16; 16, 13-15; 16, 23-27
67
855
856
490
2618. Evangelio ta revela na nos con Maria ta resa y intercede den fe:
77
2674na Cana , mama di Hesus ta roga su yiu pa necesidad di un fiesta
di casamento; esaki ta seal di un otro fiesta, esun di casamento
di Lamchi na unda esaki a duna su curpa y sanger riba peticion
di Iglesia cu ta su Bruid. Y na momento di e Aliansa nobo, ta na pia
78
726di Cruz , cu a scucha Maria como e Muhe, e Eva nobo, e berdadero
mama di tur cu ta biba.
2619. Pesey cantica di Maria79 (Magnificat na Latin), of sea
Megalinario na Bizantino) ta alaves e cantica di Mama di Dios
y di Iglesia, di Yiu di Zion y di e Pueblo Nobo di Dios, cantica
724di accion di gracia pa plenitud di gracia derama den plan di salbacion,
cantica di pober kende nan speransa a keda colma cu cumplimento
di promesa cu a keda haci na nos antepasadonan na fabor di Abraham
y su descendiente pa semper.
RESUMEN
2620. Den Testament Nobo oracion filial di Hesus ta e modelo
perfecto. Ora cu ta resa e oracion di Hesus cu frecuencia den
soledad y den secreto, e ta trece cu ne un sosten y debocion
yen di amor na boluntad di Tata, te hasta na Cruz y tambe e ta
trece un confiansa absoluto pa scuche.
Cf
Cf
77
Cf
78
Cf
79
Cf
75
76
Lc 1, 38
Hch 1, 14
Hu 2, 1-12
Hu 19, 25-27
Lc 1, 46-55
857
BENDICION Y ADORACION
Cf Hu 14, 26
Cf Lc 24, 27. 44
858
1083aki:
2096-2097criatura
II.
ORACION DI PETICION
859
Cf Lc 18, 13
Cf 1 Hu 1, 7-2, 2
89
Cf Mt 6, 10. 33; Lc 11, 2, 13
90
Cf Hch 6, 6; 13, 3
91
Cf Rm 10, 1; Ef 1, 16-23; Flp 1, 9-11; Col 1, 3-6; 4, 3-4. 12
92
Cf Hu 14, 13
88
860
93
94
Cf St 1, 5-8
Cf Ef 5, 20; Flp 4, 6-7; Col 3, 16-17; 1 Ts 5, 17-18
861
III.
ORACION DI INTERCESION
224, 1328Eucaristia,
95
Cf Rm 8, 34; 1 Hu 2, 1; 1 Tm 2, 5-8
Cf Hch 7, 60; Lc 23, 28. 24
97
Cf Hch 12, 5; 20, 36; 21, 5; 2 Co 9, 14
98
Cf Ef 6, 18-20; Col 4, 3-4; 1 Ts 5, 25
99
Cf 2 Ts 1, 11; Col 1, 3; Flp 1, 3-4
100
Cf Rm 12, 14
101
Cf Rm 10, 1
96
862
ORACION DI ALABANSA
Cf Rm 8, 16
Cf Hch 2, 47
104
Cf Hch 3, 9
105
Cf Hch 4, 21
106
Cf Col 3, 16
103
2587
863
1137bon
107
864
865
CAPITULO DOS
E tradicion di oracion
2650. No por reduci oracion te na unda un impulso interior a brota na
un manera spontaneo: pa resa ta necesario pa hende mester tin e gana
di resa. No ta suficiente solamente pa sa kico Scrituranan ta revela
tocante oracion: ta necesario tambe pa sia con pa resa. Pa medio
75di un transmision bibo (Tradicion Sagrado), Spirito Santo, den
e Iglesia creyente y cu ta resa1, ta sia yiunan di Dios con pa resa.
2651. E tradicion di e oracion Cristian ta un di e formanan
crecemento di Tradicion di fe, en particular pa medio
di e contemplacion y reflexion di e creyentenan cu ta conserva den
nan curason e acontecemento y palabranan di e Obra di salbacion y pa
medio di e penetracion profundo den e berdadnan spiritual cu nan
ta experencia2.
94di
ARTICULO 1.
FUENTE DI ORACION
694ta
Palabra di Dios
2653. Iglesia ta recomenda tur su fielnan insistentemente... pa sia
ciencia supremo di Hesucristo (Flp 3, 8) door di lesa cu frecuencia
1100e Scrituranan... Laga nan recorda cu e lectura di Sagrado Scritura
mester compaa e oracion pa asina un dialogo ta tuma luga entre Dios
y hende. Pues nos ta papia cu ne ora nos ta resa; nos ta scuchE ora
nos ta lesa su palabranan3.
133e
866
1812-1829
826
867
Awe
2659. Nos ta sia resa na cierto momento door di scucha e Palabra
1165di Seor y comparti den Su misterio Pascual, pero Su Spirito ta ofreci
2837na nos na tur momento, den suceso di cada dia, pa laga oracion brota
for di nos. E siansa di Hesus encuanto resamento na nos Tata ta
di e mesun indole cu Su siansa encuanto providencia 7: e tempo ta den
305man di Dios Tata; ta den e presente nos ta topa cu nE, no den pasado
ni den futuro, pero awe: Ohala boso kier a scucha Su bos awe!
No sera boso curason (Sal 95, 7-8).
2660. Den e sucesonan di cada dia y di cada momento, oracion ta un
di e secretonan di e Reino, revela na mucha chikito, na e sirbidonan
2546, 2632di Cristo, na e pobernan di e Bienaventuransanan. Ta husto y bon pa
resa, pa asina binimento di e reino di husticia y paz por influencia
e curso di historia, pero ta di igual importancia pa inclui e ayudo
di oracion den situacion humilde di tur dia; tur forma di oracion por ta
e yist cu cual Seor ta compara e Reino8.
RESUMEN
2661. Pa medio di transmision bibo Tradicion Sagrado Spirito
Santo ta sia e yiunan di Dios resa.
6
868
869
435
2666. Pero e unico nomber cu ta contene tur cos ta esun cu Yiu di 432
Dios a ricibi den Su encarnacion: HESUS. Lip humano no mag
menciona e nomber divino10, pero door di asumi nos humanidad,
E Palabra di Dios ta entrega e Nomber Santo na nos y nos por invoce:
Hesus, Yaweh ta salbacion11. E nomber Hesus ta contene tur cos:
Dios y hende y henter e economia di creacion y salbacion. Resa na
Hesus ta igual na invocE y yamE den nos. Su nomber ta e unico
cu ta contene e presencia cu e ta nifica. Hesus ta Esun Resucita y ken
cu invoca e nomber di Hesus ta yama bonbini na e Yiu di Dios cu
a stime y a sacrifica Su mes pe12.
435simpel
10
870
871
2672. Spirito Santo, kende su uncion ta penetra den henter nos ser,
ta e Maestro interno di oracion Cristian. E ta e artesano di tradicion
bibo di oracion. Pa bisa berdad, tin mes tanto caminda di oracion cu
16
695
872
tin hende cu ta resa, pero ta e mesun Spirito ta actua den nan tur y cu
nan tur. Ta den comunion di Spirito Santo cu oracion Cristian
ta oracion den Iglesia.
Den comunion cu santo Mama di Dios
2673. Den oracion Spirito Santo ta uni nos cu e Persona cu ta e unico
den Su humanidad glorifica, pa medio di cual y den cual nos
oracion como yiu ta uni nos den Iglesia cu Mama di Hesus 21.
689Yiu,
494sin
Cf Ech 1, 14
Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 62
23
Cf Lc 1, 46-55
22
873
Cf Zeph 3, 17b
Cf Lc 1, 48
874
1020
971, 1674rosario
Cf Hu 19, 27
Cf Hu 19, 27
29
Cf Concilio di Vaticano II, Lumen gentium, 68, 69
28
875
30
Cf Hb 12, 1
Cf Mt 25, 21
32
Cf 2 R 2, 9
33
Cf Lc 1, 17
34
Cf Concilio di Vaticano II, Perfectae caritatis, 2
35
SAN BASILIO DI CESAREA, Liber de Spiritu Sancto, 26, 62:
PG 32, 184 A
31
876
Sirbido di oracion
2685. E famia Cristian ta e prome luga unda ta haya educacion den
E famia ta basa riba e sacramento di matrimonio, pues e ta
e iglesia domestico; aki e yiunan di Dios ta sia resa como iglesia
y sia persevera den oracion. Particularmente pa mucha chikito
e oracion diario den famia ta e prome testimonio di e memoria bibo
di iglesia cu e Spirito Santo ta spierta poco poco.
1657oracion.
1547oracion
2687.
Mil y un religioso a dedica, a consagra henter
nan
bida
916na oracion. For di tempo di desierto di Egipto,
eremitanan, monhenan y religiosonan a dedica y
consagra nan tempo na alabansa di Dios
y na e intercesion pa Su pueblo. E bida consagra no por
sobrevivi
y no por plama of propaga su mes sin e oracion; e ta un
di e fuentenan bibo di e contemplacion y di e bida
spiritual di Iglesia.
2688. E catisashi na mucha, hoben y adulto tin como meta pa nan
medita riba e palabra di Dios den oracion personal, pa e haya
nificacion actual den oracion liturgico y pa e experencia interiormente
tur momento pa asina e duna fruta den un bida nobo. E catisashi
37
1674ta tambe e momento den cua por purifica y educa e piedad popular .
E siamento di oracion fundamental for di cabes ta duna un base
indispensabel pa e bida di oracion, pero ta importante pa purba
su sentido38.
36
877
39
40
1175
878
41
1674
879
RESUMEN
2692. Den su oracion Iglesia peregrino ta uni su mes na e santonan
cu nan ta pidi nan intercesion.
2693. E diferente forma di spiritualidad Cristian ta participa den
e tradicion bibo di oracion y ta su guianan valioso den bida
spiritual.
2694. E famia Cristian ta e prome luga di educacion den oracion.
2695. E ministronan ordena, e religiosonan, e catisashi, e gruponan
di oracion y e guia spiritual ta percura cu den Iglesia tin
ayudo pa oracion.
2696. E luganan mas faborabel pa oracion ta: un oratorio personal
of familiar, convento, sanctuario di perigrinacion y mas cu tur
e misa cu ta e luga indica pa oracion liturgico y e luga
privilegia di e adoracion eucaristico.
880
CAPITULO TRES
BIDA DI ORACION
Oracion vocal
2697. Oracion ta e bida di e curason nobo. E mester anima nos
tur momento. Pero nos ta lubida esun cu ta nos bida y nos tur cos.
Pesey e tatanan spiritual, den tradicion di e buki di Deuteronomio
y di e profetanan, ta pone enfasis riba oracion como recuerdo 1099
di Dios, como un spiertamento di e memoria di e curason:
nos mester corda riba Dios mas tanto biaha cu nos ta hala rosea 1.
Pero nos no por resa tur ora bay, si nos no ta resa conscientemente
riba cierto momento: esey ta momento central, tempo fuerte di oracion
Cristian, fuerte den intensidad y den oracion.
2698. E Tradicion di Iglesia ta propone e fielnan cierto ritmo
pa alimenta oracion continuo. Cierto ritmo ta diario: e oracion
di mainta y e oracion di anochi, e oracion prome y despues di come
y Oracion di Ora. Diadomingo, cu tin celebracion di Eucaristia
central, ta santifica principalmente pa medio di oracion. E ciclo
di aa liturgico cu su fiestanan grandi ta e ritmonan fundamental
di bida di oracion di Cristian.
1168
1174
2177
881
ARTICULO 1.
I.
EXPRESION DI ORACION
ORACION VOCAL
1146interior
882
reunion
grandi.
Pero tambe e oracion mas interno no por neglisha e
oracion vocal (papia). Oracion ta bira interior segun cu
nos bira consciente di Esun cu kende nos ta papia5. E
oracion papia ta converti den un prome forma di oracion
contemplativo.
II.
MEDITACION
883
2562-2564Oracion
7
8
884
885
886
2722. Oracion vocal, basa riba union di curpa y alma den naturalesa
humano, ta asocia e curpa cu e oracion interior di curason,
siguiendo asina ehempel di Cristo di resa na Su Tata y sia su
discipelnan e Nos Tata.
2723. Meditacion ta un buskeda pa medio di oracion cu ta envolve
pensamento, imaginacion, emocion y deseo. Su meta ta pa,
den fe, nos yega mas cerca na e obheto, cu atentamente
y cuidadosamente ta tuma na cuenta, door di confronta
e obheto aki cu e realidad di nos propio bida.
2724. Oracion contemplativo ta expresion humilde di misterio
di oracion. E ta un mirada di fe fiha riba Hesus, un actitud
atento pa Palabra di Dios, un amor silencioso. E ta logra union
berdadero cu oracion di Cristo di manera cu e ta laga nos tuma
parti den Su misterio.
ARTICULO 2.
LUCHA DI ORACION
OBSTACULO PA ORACION
2726. Den e lucha di oracion nos mester enfrenta den nos mes y rond
di nos idea eroneo encuanto oracion. Tin hende ta mira oracion como
un simpel actividad sicologico, tin otro hende cu ta mire como
un esfuerso di concentracion pa alcansa un bashi mental. Tin otro
2710
887
888
Cf Mt 6, 21. 24
17
Cf Lc 8, 6. 13
2074
889
2559(Rm
1730
18
19
Cf Rm 5, 3-5
Cf Mt 6, 8
890
20
Cf Rm 8, 27
Cf tur contexto: Hac 4, 1-10; 1, 5-8; 5, 16
22
Cf Hac 4, 4
23
EVAGRIUS PONTICUS, De oratione, 34: PG 79, 1173
24
SAN AGUSTIN, Epistulae, 130, 8, 17: PL 33, 500
25
Cf Rm 10, 12-13
26
Cf Rm 8, 26-39
21
891
2604
2098yamando
27
Cf Hb 5, 7; 7, 25; 9, 24
EVAGRIUS PONTICUS, Capita practica ad Anatolium, 49:
PG 40, 1245 C
29
Cf Lc 8, 24
28
892
Ta posibel pa ofrece oracion ferviente, te hasta ora ta cana den publico
of ta cana solitario, of sinta den bo tienda... ora ta cumpra of ta bende...
of te hasta ora ta cushina30.
ARTICULO 3.
1085
893
36
518
820
894
43
Cf Hu 17, 3. 6-10. 25
895
44
Cf Hu 17
896
SECCION DOS
ORACION DI SEOR
NOS TATA
2759. Hesus tabata resando na un cierto sitio y ora El a caba,
un di Su discipelnan a bisE, Seor, sia nos resa, mescos cu Huan
a sia su discipelnan (Lc 11, 1). Como contesta riba e peticion aki
Seor ta confia Su discipelnan y Su Iglesia e oracion Cristian
fundamental. San Lucas ta presenta un texto cortico di cinco peticion 1,
mientras San Mateo ta ofrece un version mas desaroya (di shete
peticion)2. Tradicion liturgico di Iglesia a mantene texto di San Mateo:
Nos Tata cu ta na shelo,
Bo nomber sea santifica.
Laga Bo reino bini na nos.
Bo boluntad sea haci na tera como na shelo.
Duna nos awe nos pan di cada dia,
pordona nos nos debe,
mescos cu nos ta pordona nos debedornan,
no laga nos cay den tentacion,
ma libra nos di malo.
Cf Lc 11, 2-4
Cf Mt 6, 9-13
3
Didache 8, 2: SCh 248, 174
4
Constitucion Apostolico,7 ,24, 1
5
Misal Romano, Agregacion na Oracion di Seor
2
897
TERTULIANO, De oratione, 1 y 10
Ibid., 10
8
SAN AGUSTIN, Epistulae, 130, 12, 22: PL 33, 503
9
Cf Lc 24, 44
10
Cf Mt 5-7
7
898
orden nos mester desea nan pa asina haya guia y pa
forma nos bida interior11.
II.
ORACION DI SEOR
11
ORACION DI IGLESIA
899
Cf Didache, 8, 3
SAN HUAN CRISOSTOMO, Homiliae in Matthaeum, 19, 4: PG 57, 278D
16
Cf 1 P 2, 1-10
15
900
1403escatologico
1820e
RESUMEN
2773. Como contesta riba peticion di su discipelnan (Seor, sia nos
resa: Lc 11, 1), Hesus ta confia nan cu e oracion Cristian
fundamental: e Nos Tata.
2774. Oracion di Seor berdaderamente ta resumen di henter
Evangelio18, e oracion di mas perfecto 19. E ta curason
di Scritura.
2775. Ta yame Oracion di Seor pasobra e ta yega na nos di Seor
Hesus, e doo y modelo di nos oracion.
2776. Oracion di Seor ta e oracion mas esencial di Iglesia. E ta forma
un parti integral di e oracionnan fiho mas grandi di Ministerio
Divino y di e sacramentonan di iniciacion Cristian: Bautismo,
Confirmacion y Eucaristia. Siendo integra den Eucaristia,
17
Cf Col 3, 4
TERTULIANO, De oratione, 1: PL 1, 1251-1255
19
SAN TOMAS DI AQUINO, Summa theologiae, II-II, 83, 9
18
901
902
ARTICULO 2.
I.
TATA!
903
2780. Nos por invoca Dios como Tata pasobra E ta revela na nos pa
di su Yiu cu a bira hende y pasobra nos a sia conocE pa
medio di Su Spirito. E relacion personal di e Yiu pa cu e Tata 23 ta algo
cu hende no por capta y cu ni poder angelical por mira ni di leu.
Y asina mes, Spirito di e Yiu ta ofrece nos un participacion den
e mesun relacion ey pa nos cu ta kere cu Hesus ta e Cristo y cu nos
a nace di Dios24.
240medio
2665Hesucristo
2782. Nos por adora Tata, pasobra El a laga nos nace di nobo den Su
door di adopta nos como Su yiunan den Su unico Yiu: pa medio
di Bautismo, E ta incorpora nos den Curpa di Su Cristo; door
di huntamento di su Spirito cu ta core for di cabes te na tur e otro
partinan di e curpa, E ta haci di nos otro cristonan:
1267bida
22
904
En berdad Dios, cu a predestina nos como su yiunan adoptivo,
a conforma nos na e Curpa glorioso di Cristo. Asina anto esnan cu bira
participante den Cristo corectamente lo yama nan cristonan 26.
E hende nobo, renaci y rehabilita den su Dios pa medio di gracia,
na prome luga ta bisa: Tata! pasobra awo el a cuminsa bira un yiu 27.
26
905
Continuamente nos mester fiha riba bunitesa di
y consecuentemente nos mester dorna nos propio alma32.
Tata
III.
NOS TATA
4432786.
2787. Ora nos bisa nos Tata, nos ta reconoce primeramente cu tur
Su promesanan di amor anuncia pa e profetanan cu a keda cumpli den
782e Aliansa nobo y eterno den Cristo: nos a bira Su hendenan y di awo
padilanti El a bira nos Dios. E relacion nobo aki ta e don
completamente gratis di ta pertenece na otro: nos mester responde na
gracia y berdad duna na nos den Hesucristo cu amor y fielded
(Hu 1, 17).
2788. Ya cu Oracion di Seor ta un oracion di Su pueblo na fin
di tempo, e nos aki tambe ta expresa nos speransa firme den
promesa final di Dios: den Herusalem nobo E lo bisa e vencedor:
Ami lo ta su Dios y e lo ta Mi yiu (Rev 21, 7).
2789. Ora nos resa na nos Tata, nos ta papia personalmente cu Tata
di nos Seor Hesucristo. Haciendo esey nos no ta dividi e divinidad,
245ya cu e Tata ta su fuente y origen, pero mas bien nos ta reconoce
32
253
906
Cf 1 Hu 5, 1; Hu 3, 5
Cf Ef 4, 4-6
38
Cf Concilio di Vaticano II, Unitatis redintegratio, 8, 22
39
Cf Mt 5, 23-24; 6, 14-15
40
Cf Concilio di Vaticano II, Nostra aetate, 5
37
907
326manera
Cf Hu 11, 52
SAN AGUSTIN, De serm. Dom. in monte, 2, 5, 18; PL 34, 1277
43
SAN CERILIO DI HERUSALEM, Catis. Mist. 5, 11: PG 33, 1117
44
Cf Gen 3
45
Cf Yer 3, 19-4, 1a; Lc 15, 18. 21
46
Cf Is 45, 8; Sal 85, 12
47
Cf Hu 3, 13; 12, 32; 14, 2-3; 16, 28; 20, 17; Ef 4, 9-10; Hb 1, 3; 2, 13
42
908
RESUMEN
2797. Confiansa humilde y fiel, garantia humilde y alegre ta
caracteristica apropia pa esun cu ta resa Nos Tata.
2798. Nos por invoca Dios como Tata pasobra Yiu di Dios cu a bira
hende, a revelE na nos. Den e Yiu aki, pa medio di Bautismo,
nos ta incorpora y adopta como yiu di Dios.
2799. Oracion di Seor ta trece nos den comunion cu Tata y Su Yiu,
Hesucristo. Na mes momento e ta revela nos na nos mes 50.
2800. Resamento na nos Tata lo mester por desaroya den nos
e boluntad pa bira manera E y lo mester por promove den nos
un curason humilde y yen di fe.
2801. Ora nos bisa Nos Tata, nos ta invoca Aliansa nobo den
Hesucristo, comunion cu Santo Trinidad y amor divino cu ta
plama door di Iglesia y ta abarca henter mundo.
2802. Cu ta den shelo no ta referi na un luga, pero na mahestad di
Dios y Su presencia den curason di esnan husto. Shelo,
e residencia di Tata, ta e berdadero patria cu nos kier alcansa
y ta e luga cu, ya caba, nos ta pertenece na dje.
ARTICULO 3.
E SHETE PETICIONNAN
909
2656-2658colma
2142-2159I.
910
Cf Sal 111, 9; Lc 1, 49
Cf Ef 1, 9. 4
55
Cf Sal 8; Is 6, 3
56
Cf Hb 6, 13
57
Cf Ex 3, 14
58
Cf Ex 15, 1
59
O consagra, ta e mesun palabra den Hebreu, cf Ex 19, 5-6
54
911
60
Cf Hu 17, 6
Cf Mt 1, 21: Lc 1, 31
62
Cf Hu 8, 28; 17, 8; 17, 17-19
63
Cf Hu 17, 6
64
Cf Ex 20, 39; 36, 20-21
65
SAN CIPRIANO CARTAGO, De oratione dominica,12: PL 4,
526A-527 A
61
912
20452814. Inseparablemente
541
2632
560
1107
66
Cf Ex 36, 20-22
SAN PEDRO CRISOLOGO, Sermon, 71: PL 52, 402A
68
TERTULIANO, De oratione, 3
69
Cf Hu 14, 13; 15, 16; 16, 24. 26
67
913
769di
2519
70
914
conserva su mes puro den su accion, su pensamento y su palabranan
por bisa Dios: Laga bo Reino bini!75
1049mester
III.
475
75
612
915
(Hb 10, 7; Sal 40, 7). Solamente Hesus por bisa: Semper mi ta haci
loke E ta desea (Hu 8, 29). Den e oracion di su agonia e ta acepta
totalmente e Boluntad aki: No haci mi boluntad, pero esun di Bo
(Luc 22, 42)81. Ta pesey Hesus a entrega su mes pa nos picanan,
segun boluntad di Dios (Gal 1, 4). Y den virtud di e boluntad aki
nos ta santifica, un bes y pa semper pa medio di sacrificio di curpa di
Hesucristo (Hb 10, 10).
2825. Hesus aunke cu e ta e Yiu, den scol di sufrimento a sia
obediencia (Hb 5, 8). Cu cuanto motibo mas nos mester experimenta
nos mes, criatura y pecado, cu nos a bira yiunan adoptivo di djE! Nos 615
ta pidi nos Tata pa e uni nos boluntad na esun di su yiu pa cumpli
cu su boluntad, su diseo di salbacion pa bida di mundo. Nos mes
absolutamente no ta capaz pa hacie pero uni cu Hesus y cu yudansa
di forsa di Spirito Santo nos por pone nos boluntad den su man
y dicidi pa scoge pa loke su yiu semper a scoge: haci loke ta na agrado
di Tata82:
Pega na Cristo, nos lo por yega na ta un solo spirito cu nE y asina
cumpli cu Dios su boluntad: na mundo como na shelo83.
Mira con Hesucristo ta sia nos pa ta humilde, haciendo nos mira cla
cu nos virtud no ta depende solamente di nos esfuerso sino tambe
di e gracia di Dios. E ta manda tur fiel pa resa y pa hacie pa henter
mundo. Pasobra E no ta bisa: Cu bo boluntad sea haci den mi of den
boso sino na henter mundo: pa asina saca eror foi mundo, cu berdad
lo bolbe florece y cu ya mundo lo no ta diferente cu shelo84.
81
Cf Hu 4, 34; 5, 30; 6, 38
Cf Hu 8, 29
83
Origen, De oratione, 26
84
SAN HUAN CRISOSTOMO, Homilia in Matthaeum, 19, 5: PG 57, 280 B
85
Cf Ef 5, 17
86
Cf Hb 10, 36
82
916
26112827.
796
IV.
2828. Duna nos: esta bunita e confiansa di yiu ta, kende ta spera tur
cos di nan Tata. E ta laga solo sali pa hende malo y bon y yobe riba 2778
esnan husto y inhusto (Mt 5, 45) y ta duna tur bida na su tempo su
alimento (Sal 104, 27). Hesus ta sia nos e peticion aki, di berdad
mes cu esaki ta glorifica nos Tata, reconociendo te na cual punto E ta
Bondad, mas aya di tur bondad.
2829. Ademas duna nos ta expresion di Aliansa: nos ta di djE y E ta
di nos pa nos. Pero e nos aki ta reconoce tambe como Tata di tur 1939
hende y nos ta resa na djE pa tur hende den solidaridad cu nan
necesidad y sufrimento.
2830. Nos pan. Tata cu a duna nos bida no por keda sin duna nos
e alimento necesario, tur loke cu nos mester, material y spiritualmente. 2633
Den Predicashi di Sero, Hesus ta insisti den confiansa di yiu aki cu ta
coopera cu Providencia di nos Tata90. E no ta impone ningun pasividad
riba nos, sino cu E kier libra nos di tur nos inkietudnan y di tur
preocupacion. Asina tanto confiansa e yiunan di Dios tin den djE:
Na esnan cu ta busca Reino y husticia di Dios, E ta priminti nan
di duna nan tur cos di apa. Tur cos ta pertenece na Dios, e no tin falta
di nada, si e mes no comete falta na Dios92.
87
Cf Hu 9,31; 1 Hu 5,14
SAN AUGUSTIN, De Sermone Domini in monte, 2, 6, 24: PL 34, 1279
90
Cf Mt 6, 25-34
92
SAN CIPRIANO DI CARTAGO, De oratione dominica, 21: PL 4, 534 A
89
227
917
2790, 2546di
94
Cf Mt 25, 31-46
Cf Concilio di Vaticano II, Apostolicam actuositatem, 5
96
Cf 2 Co 8, 1-15
97
Cf SAN BENITO, Regula, 20; 48
98
Atribui na SAN IGNACIO DI LOYOLA, cita pa E. BIANCO,
Dizionario di pensieri citabili, LDC, Torino 1990, 26
99
Cf Mt 4, 4
95
918
di bida: Palabra di Dios cu hende mester haya den fe, Curpa di Cristo
ricibi den Eucaristia100.
2836. Awe ta tambe un expresion di confiansa. Seor ta sia nos
101
1165esey ; nos no lo por a invente. Como cu ta trata principlamente di su
Palabra y di e Curpa di su Yiu, e awe ey no ta solamente esun di nos
tempo mortal: e ta e Awe di Dios:
Si bo ta ricibi e pan di cada dia, cada dia pa bo ta awe. Si Hesucristo
pa bo ta awe, tur dia e ta resucita pa bo. Con esey ta? Bo ta mi yiu,
ami a engendra bo awe (Sal 2, 7). Awe kiermen, ora Cristo resucita102.
100
Cf Hu 6, 26-58
Cf Mt 6, 34; Ex 16, 19
102
SAN AMBROSIO, De sacramentis, 5, 26: PL 16, 453 A
103
Cf Ex 16, 19-21
104
Cf 1 Tm 6, 8
105
SAN IGNACIO DI ANTIOQUIA, Epistula ad Ephesios, 20, 2; PG 5, 661
106
Cf Hu 6, 52-56
107
SAN AGUSTIN, Sermones, 57, 7, 7: PL 38, 389
101
919
Tata den shelo ta curasha nos pa pidi como yiu di shelo e Pan di
shelo108. Cristo mes ta e pan sembra den la Birgen, floreci den Carni,
mansa den Pasion, cushina den Forno di graf, reserva den Iglesia, hiba
na altar y ta entrega cada dia como un alimento celestial na fiel 109.
V.
Cf Hu 6, 51
SAN PEDRO CRISOLOGO, Sermones, 71: PL 52, 402 D
110
Cf Lc 15, 11-32
1864111
Cf Lc 18, 13
112
Cf Mt 26, 28; Hu 20, 23
109
920
Cf 1 Hu 4, 20
Cf Mt 6, 14-15; 5, 23-24; Mc 11, 25
115
Cf Ga 5, 25
116
Cf Flp 2, 1. 5
117
Cf Hu 13, 1
118
Cf Mt 18, 23-35
114
921
1441divino
VI.
119
Cf Mt 5, 43-44
Cf 2 Co 5, 18-21
121
Cf HUAN PABLO II, enc. Dives in misericordia, 14
122
Cf Mt 18, 21-22; Lc 17, 3-4
123
Cf 1 Hu 3, 19-24
124
Cf Mt 5, 23-24
125
SAN CIPRIANO DI CARTAGO, De oratione dominica, 23:
PL 4, 535C-536 A
120
922
Cf Mt 26, 41
127
Cf Lc 8, 13-15; Hch 14, 22; 2 Tm 3, 12
129
ORIGEN, De oratione, 29
130
Cf Mt 4, 11
540, 612
2612
162
923
131
Cf Mt 26, 36-44
Cf Mc 13, 9. 23. 33-37; 14, 38; Lc 12, 35-40
133
Cf Hu 17, 11
134
Cf 1 Co 16, 13; Col 4, 2; 1 Ts 5, 6; 1 P 5, 8
132
924
391un
135
925
6772853.
E victoria riba e prins di e mundo aki (Hu 14, 30) nos a adkiri
di un bes pa semper den e Ora cu Hesus a entrega su mes libremente
pa muri, pa asina duna nos Bida. Tabatin huicio di e mundo aki y nan 490
a keda tira abou e prins di e mundo aki te na suela (Hu 12, 31)138. 972
E ta lansa su mes persiguiendo e Muhe 139, pero no a logra alcanse:
e Eva nobo, yen di gracia di Spirito Santo ta limpi di pica
y di corupcion di morto (Concepcion inmaculada y Asuncion di
e Santisimo Mama di Dios, Maria, semper Birgen). Despues
pa calma su furia riba e muhe e malbado a bay pa bringa cu su
yiunan (Ap 12, 17). Pesey e Spirito y Iglesia ta resa:Bini, Seor
Hesus (Ap 22, 17-20), ya cu su binimento lo libra nos di Maligno.
2854. Ora nos pidi pa libra nos di e Maligno, nos ta resa igualmente
pa libra nos di tur malo di presente, pasado y futuro di loke e ta autor
of instigado. Den e ultimo peticion aki, Iglesia ta presenta na Tata tur
desdicha di mundo. Cu e liberacion di tur malo cu ta pisa riba
humanidad, e ta implora e don precioso di paz y e gracia di warda cu
perseverancia riba bolbemento di Cristo. Resando asina e ta anticipa
den humildad di fe e recapitulacion di tur cos y tur hende den Esun
cu tin e yabi di morto y e reino di morto Hades (Ap 1, 18), e Dios 2632
di tur cos, Esun cu ta, tabata y cu mester bin (Ap 1, 8)140:
Libra nos di tur malo, Seor, concede nos paz den nos dianan,
pa asina, yuda pa bo misericordia nos biba semper liber di pica
y proteha di tur perturbacion, mientras cu nos ta spera e glorioso
binida di nos Salbador Hesucristo141.
ARTICULO 4.
DOXOLOGIA FINAL
Cf Ap 12, 11
Cf Ap 12, 13-16
140
Cf Ap 1, 4
141
Misal Romano, Embolismo
139
1041
2760
926
142
Cf Ap 1, 6; 4, 11; 5, 13
Cf Lc 4, 5-6
144
Cf 1 Co 15, 24-28
145
Cf Lc 1, 38
146
SAN CIRILO DI HERUSALEM, Catecheses mystagogicae, 5, 18:
PG 33, 1124 A
143
927
928
ABREVIACIONNAN
CCL
CD
COD
CSEL
Latinorum
DS
PG
PL
PLS
SCh
H. Denzinger, A. Schnmetzer,
Enchiridion symbolorum, definitionum et
declarationum
de rebus fidei et morum
Patrologia Graeca
Patrologia Latina
Patrologiae Latinae Suplementum
Sources Chrtiennes
929
CONTENIDO
CONSTITUCION APOSTOLICO FIDEI DEPOSITUM
PROLOGO
I. BIDA DI HENDE: CONOCE Y STIMA DIOS
II. TRANSMITI FE: E CATAKESIS
III. META Y DESTINACION DI CATISASHI
IV. STRUCTURA DI E CATISASHI DI IGLESIA CATOLICO
V. INDICACION PRACTICO PA UZO DI E CATISASHI AKI
VI. ADAPTACION CU TA NECESARIO
Riba tur cos ta caridad
7
13
13
14
15
16
17
18
PROME PARTI
PROFESION DI FE
PROME SECCION: MI TA KERE NOS TA KERE
PROME CAPITULO: HENDE TA CAPAZ PA DIOS
I. DESEO PA DIOS
II. CAMINDA DI ACCESO NA CONOCEMENTO DI DIOS
III. CONOCEMENTO DI DIOS SEGUN IGLESIA
IV. CON PAPIA DI DIOS?
RESUMEN
21
21
21
23
24
25
26
28
28
28
29
34
34
32
33
35
37
930
Deposito di Fe ta confia na totalidad di Iglesia Magisterio
di Iglesia Dogma di Fe Sentido sobrenatural di fe Crecemento
den inteligencia di fe
RESUMEN
39
40
40
41
42
45
48
49
51
ARTICULO 1. MI TA KERE
I. OBEDIENCIA DI FE
Abraham, tata di tur creyente
Maria: Dichoso ta esun cu a kere
II. MI SA DEN KEN MI A PONE MI FE (2 Tm 1, 12)
Kere den Dios so Kere den Hesucristo, Yiu di Dios
Kere den Spirito Santo
III. CARACTERISTICA DI FE
Fe ta un gracia Fe ta un acto humano Fe y inteligencia
Libertad di fe Necesidad di fe Perseverancia den fe
Fe, cuminsamento di bida eterno
51
51
58
58
59
59
60
61
63
63
53
54
66
931
ARTICULO 1. MI TA KERE DEN DIOS
TATA TODOPODEROSO CREADOR DI SHELO Y TERA
PARAGRAF 1. MI TA KERE DEN DIOS
I. MI TA KERE DEN UN SOLO DIOS
II. DIOS TA REVELA SU NOMBER
Dios bibo Ami ta Esun cu ta Dios misercordioso y clemente
Solamente Dios TA
III. DIOS, ESUN CU TA, TA BERDAD Y AMOR
Dios ta e berdad Dios ta Amor
IV. CONSECUENCIA DI FE DEN DIOS UNICO
RESUMEN
PARAGRAF 2. TATA
I. DEN NOMBER DI TATA DI YIU Y DI SPIRITU SANTO
74
II. REVELACION DI DIOS COMO TRINIDAD
Tata revela pa Yiu Tata y Yiu revela door di Spirito
III. SANTISIMA TRINIDAD DEN DOCTRINA DI FE
79
Formacion di dogma trinitario Dogma di Santisimo Trinidad
IV. OBRA DIVINO Y E MISIONNAN TRINITARIO
RESUMEN
PARAGRAF 3. E TODOPODEROSO
E ta haci tur loke e ta desea (Sal 115, 3) Bo ta compadece
tur hende, pasobra bo por tur cos (Sb 11, 23) Misterio
di aparente impotencia di Dios
RESUMEN
PARAGRAF 4. CREADOR
I. CATISASHI TOCANTE CREACION
II. CREACION: OBRA DI SANTISIMA TRINIDAD
III. MUNDO TA CREA PA GLORIA DI DIOS
IV. MISTERIO DI CREACION
Dios ta crea pa sabiduria y amor Dios a crea for di nada
Dios a crea un mundo ordena y bon Dios ta riba creacion
y ta presente den dje Dios ta mantene y conduci creacion
V. DIOS TA REALISA SU PLAN: DIVINO PROVIDENCIA
Providencia y motibo secundario Providencia y scandal di maldad
RESUMEN
PARAGRAF 5. SHELO Y TERA
I. E ANGELNAN
Existencia di angel, un berdad di fe Ken nan ta?
Cristo cu tur su angelnan Angelnan den bida di Iglesia
II. MUNDO VISIBEL
RESUMEN
PARAGRAF 6. HENDE
66
66
66
67
70
72
73
74
75
81
83
84
86
86
87
89
90
91
94
98
99
100
103
106
106
932
I. SEGUN IMAGEN DI DIOS
II. COPORE ET ANIMA UNUS
UNO DEN CURPA Y ALMA
III. EL A CREA NAN: HOMBER Y MUHE
Igualdad y diferencia gusta pa Dios Un pa otro,
Un unidad di dos
IV. HENDE DEN PARAISO
RESUMEN
PARAGRAF 7. CAIDA
I. CAMINDA PICA A ABUNDA,
GRACIA A BINI SIN LIMITE
Realidad di pica Pica orginal berdad esencial di fe
Pa lesa e relato di caida
II. CAIDA DI ANGEL
III. PICA ORIGINAL
Prueba di libertad Prome pica di hende Consecuencia di pica
di Adam pa humanidad Un combate duro
IV. BO NO A BANDONE NA PODER DI MORTO
RESUMEN
DI DOS CAPITULO: MI TA KERE DEN HESUCRISTO
UNICO YIU DI DIOS
E Bon Nobo: Dios a manda su Yiu Anuncia e inescrutabel
rikesa di Cristo (Ef 3, 8) Den centro di catisashi: Cristo
106
108
110
111
113
113
114
115
116
121
122
124
126
126
128
130
132
133
134
134
134
135
136
139
933
Alma y conocemento humano di Cristo Boluntad humano
di Cristo Berdadero curpa di Cristo Curason di Verbo encarna
RESUMEN
PARAGRAF 2. CONCEBI PA OBRA Y GRACIA
DI SPIRITO SANTO, A NACE DI MARIA BIRGEN
I. CONCEBI PA OBRA Y GRACIA DI SPIRITO SANTO
II. NACI DI BIRGEN MARIA
E predestinacion di Maria Inmaculata Concepcion
Haci cu mi segun bo palabra Maternidad divino di Maria
Birginidad di Maria Maria, esun semper Birgen
Maternidad birginal di Maria disea door di Dios
RESUMEN
PARAGRAF 3. E MISTERIONAN DI BIDA DI CRISTO
I. HENTER CRISTO SU BIDA TA UN MISTERIO
Caracteristicanan cu ta cosnan comun den Misterionan di Hesus
Nos comunion den Misterio di Hesus
II. MISTERIO DI INFANCIA Y DI BIDA PRIVA DI HESUS
E Preparacionnan Misterio di Pasco di Nacemento Misterio
di infancia di Hesus Misterionan di bida scondi di Hesus
III. MISTERIONAN DI BIDA PUBLICO DI HESUS
Bautismo di Hesus Tentacion di Hesus Reino di Dios
ta cerca Anuncio di Reino di Dios Simbolo di Reino
di Dios Yabi di Reino Un vision anticipa di Reino:
Transfiguracion Subida di Hesus pa Herusalem Entrada
mesianico di Hesus na Herusalem
RESUMEN
ARTICULO 4. HESUCRISTO A MURI BOU PODER
DI PONCIO PILATO, A CRUCIFICE, A MURI Y SER DERA
PARAGRAF 1. HESUS Y ISRAEL
I. HESUS Y LEY
II. HESUS Y TEMPEL
III. HESUS Y FE DI ISRAEL DEN DIOS UNICO
Y SALBADOR
RESUMEN
PARAGRAF 2. HESUS A MURI CRUCIFICA
. PROCESAMENTO DI HESUS
Division di autoridad Hudiu tocante di Hesus Hudiunan
colectivamente no ta responsabel pa e morto di Hesus
Tur pecado tabata autor di e Pasion di Cristo
II. MORTO REDENTOR DI CRISTO DEN PLAN DIVINO
DI SALBACION
141
142
142
143
150
150
151
153
158
168
169
170
171
174
175
177
178
178
180
934
Hesus a wordo entrega segun disposicion fiha pa Dios
El a muri pa nos picanan segun Scritura Pa nos Dios
a hacie bira pica Dios ta ctuma e iniciativa di amor
redentor universal
III. CRISTO A OFRECE SU MES NA SU TATA PA
NOS PICANAN
Henter Cristo su bida ta un ofrenda na Tata E lamchi cu
ta kita pica di mundo Hesus libremente ta acepta amor
redentor di Tata Durante cena Hesus ta anticipa ofrenda liber
di su bida Agonia na Getsemani Morto di Cristo ta e sacrificio
unico y definitivo Hesus ta reemplasa nos desobediencia
pa medio di su obediencia Na cruz, Hesus ta cumpli cu
su sacrificio Nos participacion den sacrificio di Cristo
RESUMEN
PARAGRAF 3. A DERA HESUCRISTO
Curpa di Hesus den graf Bo no ta laga Esun Santo
mira corupcion di e graf Dera cu Cristo
RESUMEN
183
188
189
191
201
203
203
935
Cristo ya ta reina desde Iglesia sperando te ora tur cos
ta someti na djE Glorioso binimento solem di Cristo,
speransa di Israel Ultimo prueba di Iglesia
II. PA HUSGA BIBO Y MORTO
RESUMEN
207
208
936
CAPITULO TRES: MI TA KERE DEN SPIRITO SANTO
210
211
212
213
218
222
226
229
230
230
230
233
237
240
241
241
243
937
III. IGLESIA, TA E TEMPEL DI SPIRITO SANTO
247
Carisma
RESUMEN
249
PARAGRAF 3. IGLESIA TA UNO, SANTO, CATOLICO Y APOSTOLICO
250
I. IGLESIA TA UNO
250
Misterio sagrado di Unidad di Iglesia Heridanan di unidad
Na caminda pa unidad
II. IGLESIA TA SANTO
255
III. IGLESIA TA CATOLICO
257
Kico kiermen catolico? Cada un Iglesia particular
ta catolico Kende ta pertenece na Iglesia Catolico
Iglesia y esnan no-Cristian Pafo di Iglesia no
tin salbacion Mision, un exigencia di catolicidad di Iglesia
IV. IGLESIA TA APOSTOLICO
266
Mision di apostelnan E obisponan, sucesornan di e apostelnan
E apostolado
RESUMEN
269
PARAGRAF 4. FIELNAN DI CRISTO: HERARKIA,
ESTADO DI LAICO, BIDA CONSAGRA
270
I. CONSTITUCION HERARKICO DI IGLESIA
271
Rason di ministerio eclesial Colegio episcopal y su cabez,
Papa E ministerio di enseansa Mision santificador
Mision di goberna
II. E LAICONAN FIEL
278
Vocacion di laiconan Participacion di laico den mision
sacerdotal di Cristo Participacion den e mision profetico
di Cristo Participacion den e mision real di Cristo
III. BIDA CONSAGRA
282
Consehonani evangelico, bida consagra Un mata grandi
cu hopi rama Bida di un eremita Birgennan y viudanan
consagra Bida Religioso Institutonan secular Sociedadnan
di bida apostolico Consagracion y mision: anunciando
e Rey cu ta bini
RESUMEN
287
PARAGRAF 5. E COMUNION DI SANTONAN
290
I. COMUNION DI BIENNAN SPIRITUAL
290
II. E COMUNION DI IGLESIA DI SHELO Y DI TERA
292
RESUMEN
293
PARAGRAF 6. MARIA, MAMA DI CRISTO,
MAMA DI IGLESIA
294
938
I. MATERNIDAD DI MARIA EN CONEXION
CU IGLESIA COMPLETAMENTE UNI NA SU YIU
Completamente uni cu su Yiu tambe den su Asuncion
E ta nos Mama den orden di gracia
II. DEVOCION NA BIRGEN BENDICIONA
III. MARIA, ICONO ESCATOLOGICO DI IGLESIA
RESUMEN
294
297
297
298
298
299
300
301
301
302
306
309
310
310
311
313
314
316
317
319
321
DI DOS PARTI
CELEBRACION DI E MISTERIO CRISTIAN
E pakico di liturgia Nificacion di e palabra Liturgia Liturgia como
fuente di bida Oracion y liturgia Catekesis y Liturgia
SECCION UNO: ECONOMIA SACRAMENTAL
CAPITULO UNO: MISTERIO PASCUAL DEN TEMPO
DI IGLESIA
327
327
939
ARTICULO 1. LITURGIA TRABOU DI SANTISIMA
TRINIDAD
I. TATA FUENTE Y FIN DI LITURGIA
II. E OBRA DI CRISTO DEN LITURGIA
Cristo Glorifica for di tempo di e Iglesia di e apostelnan
ta presente den e Liturgia terenal cu ta participa den
e Liturgia celestial
III. SPIRITO SANTO Y IGLESIA DEN LITURGIA
Spirito Santo ta prepara pa ricibi Cristo Spirito Santo ta corda
riba Misterio di Cristo Spirito Santo ta actualisa Misterio
di Cristo Comunion di Spirito Santo
RESUMEN
ARTICULO 2. MISTERIO PASCUAL DEN
E SACRAMENTO DI IGLESIA
I. SACRAMENTONAN DI CRISTO
II. SACRAMENTONAN DI IGLESIA
III. SACRAMENTO DI FE
IV. SACRAMENTONAN DI SALBACION
V. SACRAMENTONAN DI BIDA ETERNO
RESUMEN
CAPITULO II: CELEBRACION SACRAMENTAL
DI MISTERIO DI PASCO
ARTICULO 1. CELEBRACION DI LITURGIA DI IGLESIA
I. KEN TA CELEBRA?
Celebrantenan di Liturgia celestial Celebrantenan di liturgia
sacramental
II. CON TA CELEBRA LITURGIA?
Seal y simbolo Palabra y accion Canto y musica Imagen sagrado
III. KI ORA CELEBRA LITURGIA?
Tempo liturgico Dia di Seor Aa liturgico
Santoral den aa liturgico (Sanctorale) Liturgia di oranan
IV. UNDA TA CELEBRA LITURGIA?
RESUMEN
ARTICULO 2. DIVERSIDAD LITURGICO Y UNIDAD
DI E MISTERIO
Tradicion liturgico y catolicismo di Iglesia Liturgia y cultura
RESUMEN
SECCION DOS: E SHETE SACRAMENTONAN DI IGLESIA
327
327
329
331
336
337
337
338
339
340
341
342
343
343
343
346
351
356
358
360
362
364
940
CAPITULO UNO: SACRAMENTO DI INICIACION CRISTIAN
364
365
365
366
369
373
375
375
377
380
382
382
384
387
388
390
391
393
393
396
399
403
941
VI. E BANKETE PASCUAL
Boso tur tuma y come esaki: Santa comunion
Fruta di Santa Comunion
VII. EUCARISTIA SIGURANSA DI GLORIA CU LO BIN
RESUMEN
CAPITULO DOS: E SACRAMENTONAN DI CURACION
ARTICULO 4. SACRAMENTO DI PENITENCIA
Y DI RECONCILIACION
I. NOMBER DI E SACRAMENTO AKI
II. PAKICO UN SACRAMENTO DI RECONCILIACION
DESPUES DI BAUTISMO
III. CONVERSION DI ESNAN BATISA
IV. PENITENCIA INTERIOR
V. DIFERENTE FORMA DI PENITENCIA DEN BIDA CRISTIAN
VI. SACRAMENTO DI PENITENCIA Y DI RECONCILIACION
Solamente Dios ta pordona pica Reconciliacion cu Iglesia
E sacramento di pordon
VII. E ACTONAN DI E PENITENTE
Contricion Confesion di pica Satisfaccion
VIII. MINISTER DI E SACRAMENTO AKI
IX. EFECTONAN DI E SACRAMENTO AKI
X. INDULGENCIA 436
Kico ta indulgencia Castigonan pa pica Den comunion
di santonan Ricibi indulgencia di Dios pa medio di Iglesia
XI. CELEBRACION DI SACRAMENTO DI PENITENCIA
RESUMEN
ARTICULO 5. UNCION DI ENFERMONAN
I. FUNDAMENTO DEN ECONOMIA DI SALBACION
Enfermedad den bida humano E enfermo dilanti di Dios
Cristo, e dokter Cura esnan enfermo... Un sacramento pa enfermo
II. KEN TA RICIBI Y KEN TA ADMINISTRA
E SACRAMENTO AKI?
Den caso di enfermedad grave... ...Yama sacerdotenan di Iglesia
III. CON TA CELEBRA E SACRAMENTO AKI?
IV.EFECTONAN DI CELEBRACION DI E SACRAMENTO AKI
V. VIATICO, ULTIMO SACRAMENTO, DI E CRISTIAN
RESUMEN
DI TRES CAPITULO: SACRAMENTO NA SIRBISHI
DI COMUNIDAD
411
417
418
421
421
421
422
423
424
425
427
430
433
435
439
440
442
443
447
448
448
450
450
452
942
ARTICULO 6.
SACRAMENTO DI ORDENACION
I. DI CON E SACRAMENTO AKI YAMA ORDENACION?
II. E SACRAMENTO DI ORDENACION SANTO
DEN PLAN DI SALBACION
Sacerdocio di e Aliansa Bieu E sacerdocio unico di Cristo
Dos manera pa participa den e unico sacerdocio di Cristo
Den persona di Cristo e Cabes (In persona Christi Capitis)
na nomber di henter Iglesia
III.
E TRES RANGONAN DI SACRAMENTO
DI ORDENACION SANTO
Ordenacion Episcopal, plenitud di sacramento di Ordenacion
Ordenacion di sacerdotenan, cooperadornan di e obisponan
Ordenacion di diacono, pa ta na sirbishi
IV. CELEBRACION DI E SACRAMENTO AKI
V. KEN POR CONCEDE E SACRAMENTO AKI?
VI. KENDE POR RICIBI E SACRAMENTO AKI?
VII. EFECTONAN DI SACRAMENTO DI ORDENACION SANTO
Marca indelibel Gracia di Spirito Santo
RESUMEN
452
453
454
458
464
465
465
467
470
472
472
491
ARTICULO 1. E SACRAMENTALNAN
Caracteristicanan di sacramentalnan Varios forma
di sacramental Devocion popular
RESUMEN
494
478
479
482
487
489
491
943
ARTICULO 2. ENTIERO CRISTIAN
I. ULTIMO PASCO DI E CRISTIAN
II. CELEBRACION DI ENTIERO
494
495
495
DI TRES PARTI
BIDA DEN CRISTO
PROME SECCION: VOCACION DI HENDE: BIDA DEN SPIRITO
DI PROME CAPITULO: DIGNIDAD DI E PERSONA HUMANO
502
502
502
504
505
505
506
506
508
509
509
511
512
513
513
514
515
515
515
516
517
517
518
519
520
521
522
944
ARTICULO 7. E VIRTUDNAN
I. VIRTUD HUMANO
Virtudnan Cardinal Virtudnan y gracia
II. VIRTUDNAN TEOLOGICO
Fe Speransa Caridad
III. DONNAN Y FRUTANAN DI SPIRITO SANTO
RESUMEN
522
523
ARTICULO 8. PICA
I. MISERICORDIA Y PICA
II. DEFINICION DI PICA
III. DIFERENTE SORTO DI PICA
IV. GRAVEDAD DI PICA: PICA MORTAL Y VENIAL
V. PLAMAMENTO DI PICA
RESUMEN
532
532
533
534
535
537
538
540
540
540
542
543
525
530
531
544
544
546
548
549
550
550
551
553
554
555
555
556
558
559
562
945
ARTICULO 2. GRACIA Y HUSTIFICACION
I. HUSTIFICACION
II. GRACIA
III. MERITO
IV. SANTIDAD CRISTIAN
RESUMEN
564
564
566
569
571
572
574
574
E DIES MANDAMENTONAN
Exodo 20, 2-17
Deutoronomio 5, 6-21
Formulacion Tradicional Cateketico
580
580
581
582
583
577
578
589
591
605
946
I. NOMBER DI SEOR TA SANTO
II. UZO DI NOMBER DI SEOR SIN MESTER
III. E NOMBER CRISTIAN
RESUMEN
606
607
609
610
610
611
612
618
618
619
633
633
651
651
652
616
621
623
627
628
632
649
947
Integridad di persona Totalidad di don di sacrificio propio
Diferente forma di castidad Ofensa contra castidad
Castidad y homosexualidad
III. AMOR ENTRE ESPOSO Y ESPOSA
658
Fieldad matrimonial Fertilidad di matrimonio Un yiu ta
un regalo bendiciona
IV. OFENSA NA DIGNIDAD DI MATRIMONIO
Adulterio Divorcio Otro ofensa contra dignidad di matrimonio
RESUMEN
664
668
669
669
670
685
685
687
688
691
692
694
695
696
697
698
701
701
702
704
704
705
706
DI CUATER PARTI
673
675
678
680
683
948
E ORACION CRISTIAN
PROME SECCION: ORACION DEN BIDA CRISTIAN
Kico ta oracion? Oracion como don di Dios Oracion como
Aliansa Oracion como Comunion
PROME CAPITULO: REVELACION DI ORACION
YAMADA UNIVERSAL DI ORACION
709
712
949
ARTICULO 1. DEN TESTAMENT BIEU
Creacion, fuente di oracion Promesa y oracion di fe Moises y
oracion di Mediador David y oracion di rey Elias, e profetanan
y e conversion di curason E Salmonan, oracion di Asamblea
RESUMEN
712
721
729
729
730
732
720
728
732
733
734
736
736
739
738
744
748
749
750
750
751
752
950
RESUMEN
ARTICULO 2. LUCHA DI ORACION
I. OBSTACULO PA ORACION
II. VIGILANCIA HUMILDE DI CURASON
Enfrentando dificultad den oracion Enfrentando tentacion den oracion
III. CONFIANSA COMO YIU
Di con nos ta keha cu no ta scucha nos? Den ki sentido nos oracion
ta eficaz?
IV. PERSEVERANDO DEN AMOR
754
755
755
756
761
762
764
765
765
766
766
768
769
769
769
772
774
775
775
776
779
780
783
791
792
758
760
785
788
790
951
Abreviacionnan
794
952
953