ELEKTRK TESSLERNDE KORUMA

GR (Gvenlik ve Koruma Kavramlar Korumadan Beklenen zellikler)

ELEKTRK ENERJ SSTEMLER- RETM-LETM-DAITIM-YK DZGELER
DAITIM EBEKELER (TT, TN, IT)
TANIMLAR (AG, ...GVDE,....UN, IN,...)
HATA AKIMI DEVRES (HATA AKIMI, HATA GERLM, ...)
HATA AKIMININ ETKLER
KORUMA YNTEMLER

DREKT TEMASA KARI

ENDREKT TEMASA KARI
TEHLKEL DURUM NLENR
8.) KORUMA KK GERLM KULLANMAK (SELV, PELV, FELV)
9.) KORUMA YALITIMI (ZALASYONU)
TEHLKEL DURUM AZALTILIR,
10.)
KORUMA AYIRMASI
11.)
IT EBEKE KULLANMAK (Potansiyel dengelenmesi ve yaltm kontrollu)
HATALI KISIM DEVREDEN IKARTILIR
12.)
HATA AKIMI ARTTIRILARAK
TOPRAKLAMA
KORUMA LETKEN
13.)
HATA AKIMI LE KORUMAK
14.)
HATA GERLM LE KORUMAK
15.)
AIRI AKIM / KISA DEVRELERE KARI KORUMA
16.)
SGORTALAR
ERYEN TELL (BUONLU BIAKLI)
TERMK AICI / RLE
MANYETK AICI / RLE
KONTAKTR
OTOMATK SGORTA (G ANAHTARI)
17.)
SEKONDER KORUMA
18.)
RLELER
19.)
AIRI AKIM RLES
20.)
DFERANSYEL RLE
21.)
MESAFE RLES
22.)
SCADA
23.)
FREKANS RLES
24.)
AIRI GERLME KARI KORUMA
25.)
PARAFUDURLAR
26.)
AIRI GERLM RLELER

1.)
2.)
3.)
4.)
5.)
6.)
7.)

1. GR (Gvenlik Koruma)
Gvenlik (Safety); Koruma (Protection)
Gvenlik; Dolayl-Dolaysz nsan Hayat koruma, Yangna Kar Koruma, Cihaz koruma esaslarn
bir hata devresi sistematii iinde inceler, nlemlerini syler.
Koruma; daha ok elektrik cihazlarnn (generatr, trafo, iletim hatt, eitli ykler vb.) zellikle
ar akm ve ar gerilimlerden korunmasn inceler ve koruma cihazlarn tantr.
Korumadan Beklenen zellikler
a.) Gvenilirlik (reliability) : Btn arza trlerinde koulsuz alma salanmaldr.
b.) Seicilik (selectivity)
: Arzann bykl ve yerine gre, sistemin tm deil yalnzca
arzal ksm devre d kalmaldr.
c.) Hz
: Koruma cihaz/sistemi yeterince hzl olmaldr
d.) Basitlik ve sadelik
: Bu cihazlar, kullanm yerlerine gre ilgili/yetkililerin anlayabilecei
basitlikte olmaldr.
e.) Ekonomi
: Cihaz/sistem amaca uygun ekonomiklikte olmaldr.
2. ELEKTRK ENERJ SSTEM DZGELER (EBEKELER)
Klasik anlamda elektrik enerjisi iletim sistemini, retim-letim-Datm diye nitelemek ok sk
karlalan bir snflamadr.

LETM

RETM

DAITIM

Elektrik Enerji Sistem Bileenleri

TKETM
(YKLER)

Tipik Tek Hat emas

3~

Gen.
retim

Bara1

Trf1

Bara2

Hat
letim

Bara3

Trf2

Bara4

Datm

Yk
Yk

380 / 35 kV
3~

retim
30 kV

30 / 380 kV

YG letim
380 kV

OG Datm I
OG Datm II

AG Datm
35 / 0,4 kV

Dier taraftan incelenen durum veya blgeye gre sistemi daha ayrntl snflamak da mmkndr.
Datmm peinden yklerin gelmesi tabiidir. br taraftan eer sadece retimle ilgilenilir ise,
iletim ve datm sistemleri bile yk olarak gz nne alnabilirler.
Gerilim Seviyeleri :
Alak Gerilim
(Low Voltage)
Un<1 kV
190 / 110 V
380 / 220 V
440 V
660 V
Dal ebeke

Orta Gerilim
(Medium Voltage)
1- 100 kV
6 36 kV

Yksek Gerilim
(High Voltage)
100-220 kV
66 kV
138 kV
154 kV
220 kV

ok YG
(Extra HV)
220-800 kV
345 kV
400 kV
500 kV
765 kV

ok ok YG
(Ultra HV)
800 kV < Un
1000 kV
1500 kV

Halka ebeke (ift tarafl beslenen hat)

A (Gzl) ebeke

Datm Trafolar, Model

RST N

RST
36 / 0,4 kV

YK

400/230 V

36 kV

R
S
T
N

R
S
T

ER
ES
ET

XR

XS

URS

XT

UST

R
UTR

S
T
UR

US

UT

R
URS

UTR

UST
T
UR

US

UT

Transformatr

RT

Koruma topraklamas

Parafudr

RO

letme topraklamas

RT

Fonksiyon
topraklamas

Koruma
topraklamas

Trafo Yldz Noktas dorudan topraklanabilir, empedans zerinden topraklanabilir veya topraktan
izole edilebilir

3. DAITIM EBEKELER (TT, TN, IT)

ebeke Sistemleri aadaki ksaltmalarla karakterize edilmektedir:
1.Harf

: Kaynan Topraklama zelliklerini gstermektedir,

T
I

: Bir noktann direk olarak topraklanmasn

: Tm aktif ksmlarn Topraktan yaltlmasn veya bir noktann empedans zerinden
topraklanmasn sembolize etmektedir.

2.Harf

: Elektrik Cihaznn Gvdesinin Topraklama koullarn gstermektedir,

: Gvdenin, kaynaa ait topraklamadan bamsz bir ekilde, direk olarak

topraklanmasn
N
: Gvdenin, direk olarak iletmeye ait topraklama hattna balanmasn sembolize
etmektedir.
Ayrca TN ebekede :
T

S
C

: Ntr (N) ve Koruma (PE) hatlar ayrdr

: Ntr (N) ve Koruma (PE) hatlar ortaktr (PEN)

S (seperate :ayr), C (common:ortak), PE (protection earth: koruma iletkeni) N (ntr)

ifade etmektedir.
TT Sistemi
Sistem ntr ve cihazlar ayr ayr topraklanm

L1
L2
L3
N

Yaltlm ntr hatt

TN-S Sistemi
Koruma ve ntr fonksiyonlar ayr iletkenlerle

L1
L2
L3
N
PE

Yaltlm ntr hatt

letken kesitler 10 mm2 ye eit veya dk olan ebekelerde TN-S sistem kullanmak
mecburidir.

TN-C-S Sistemi
Koruma ve ntr fonksiyonlar ebekenin bir blmnde birletirilmi

L1
L2
L3

Yaltlm ntr hatt

N

PEN

PE

TN-C Sistemi
Koruma ve ntr fonksiyonlar birletirilmi

L1
L2
L3
PEN

IT Sistemi
Sistem ntr yaltlm ve cihazlar topraklanm

L1
L2
L3
N
PE
Rle

4. TANIMLAR

Alak Gerilim

Etkin deeri 1kV un altnda olan gerilimlerdir

Tketici Tesisi

Tketicileri beslemek iin yaplan elektrik tesisleridir

Tketici

Elektrik enerjisini elektriksel olamayan dier enerji trlerine

eviren cihazlardr.

letme arac

Elektrik enerjisinden yararlanmak zere kullanlan cihazlardr.

Aktif Ksm

letme asndan gerilim altnda bulunan ve iletme akm

devresine ait sarg, diren vb. iletken ksmlardr. Pasif
ksmlara kar "iletme izolasyonu" ile yaltlmlardr.

Gvde (Pasif Ksm)

letme aracnn her an temas edilebilecek olan, aktif

ksmlarndan iletme izolasyonu ile ayrlan fakat bir izolasyon
hatas sonucu gerilim altnda kalabilen madeni ve iletken
ksmlardr.

Yldz Noktas

Faz letkeni

Herhangi bir iletme elemannn yldz bal sarglarnn ortak

dm noktasdr.
Kaynakla tketicileri balayan iletkenlerdir, (R S T) veya (L1
L2 L3) olarak gsterilirler.

Ntr letkeni

fazl sistemlerde yldz nktadndan kan iletkendir (N)

veya (O) harfi ile gsterilir.

Koruma letkeni

Cihazlar temas gerilimine kar korumak iin, cihaz

gvdelerini iletme topraklamasna balayan iletkendir. (PEN)
ile gsterilir.

R
S
T
N

UT

RT
Ro
Referans Toprak

UH

UE

US

Referans Topra

20 metre

Hata Gerilimi (UH)

Bir gvde kaa (yaltm hatas) olmas durumunda, gvde ile

referans topra arasnda oluan gerilimdir

Topraklayc Gerilimi (UE)

Bir gvde kaa (yaltm hatas) sonucu topraklaycdan bir

hata akm akmas durumunda, topraklayc ile referans topra
arasnda oluan gerilimdir

Temas Gerilimi (UT)

Hata Geriliminin insan vcudu tarafndan kprlenen ksmdr

Yeryz Potansiyeli (
)

Topraklayc ile referans topra arasndaki gerilim dalmdr

Adm Gerilimi (US)

Bir kaak olmas durumunda, yeryz potansiyelinin insan

(veya canl) ayaklar arasnda kprlenen ksmdr

Hata Akm (IH)

Bir yaltm hatas sonucunda, gvde, toprak veya koruma

iletkeninden geen akmdr

Kaak Akm

Cihazlarn aktif ksmlarndan, iletme izolasyonu zerinden

gvdelerine geen akmdr.

Topraklayc (Elektrod; E)

Toprakla iletken bir balant kurmak amacyla, topraa

gmlen iletken malzemelerdir.

Topraklama

Cihazlarn topraklanacak olan ksmlarnn (rnein,

gvdelerinin) topraklama tesisi zerinden, toprak ve iletken
balantsnn yaplmasdr.

Topraklama Tesisi

Birbirleriyle iletken olarak balanm olan, topraklama hatt,

varsa topraklama baras ve topraklayclarn tamamdr.

Topraklama Hatt

Tesisin veya iletme aralarnn veya cihazlarn tpraklanacak

olan blmlerini, topraklayc ile balayan iletkendir.

Referans Topra

Bir topraklaycdan yeteri kadar uzaklkta bulunan (yaklak 20

m) ve yeryz potansiyelinin yeterince kk olduu toprak

Zemin

letme aralarnn yerletirildii ve insanlarn ayak bastklar

yerdir. Zeminle toprak arasnda bir gei direnci sz konusu
olup bu diren eitli faktrlere baldr.

Yaylma (Gei) Direnci

Bir topraklayc ile referans topra arasndaki gei direncidir.

letme Topraklamas

letme aralarnn aktif ksmlarnn ve ntr hattnn

topraklanmasdr

Koruma Topraklamas

Bir yaltm hatas durumunda, insanlar yksek temas

gerilimlerine kar korumak iin iletme aralarnn
gvdelerinin topraklanmasdr

5. HATA AKIMI DEVRES

RTRF

RHAT

R
S
T
N

RG2

RG1

Zemin

RG3

Ro
RG4
Toprak

Hata Oluumu Gvde Kaa

RE

RTRF

Trafo Faz Sargsnn Direnci

RHAT

letim Hatt Direnci

RG1

Yaltm hatasnn olutuu yerdeki gei direnci

RG2

Arzal iletme arac gvdesi ile insan eli gei direnci

nsan vcudu direnci

RG3

nsan ayann bast yerdeki ayak ile zemin arasndaki gei

direnci

RG4

Zemin ile gerek toprak arasndaki gei direnci

Direnci (RE)

Topran direnci

Direnci (RA)

Arzal iletme aracnn zerinde durduu altlk direnci

Direnci (RG5)

Altlk ile gerek toprak arasndaki gei direnci

Direnci (RT)

Koruma Topraklamas direnci

Direnci (RO)

letme Topraklamas direnci

UH

RTRF

RHAT

RG1

RG2

RG3

Ro

RG4
RE

ekil 5.1. Hata Akm Edeer Devresi (topraklama yok, motorun altl yerden yaltlm durumda)

UH
RTRF

RHAT

RG1

RG2

RA

RG3

Ro

RG4
RE

ekil 5.2. Hata Akm Edeer Devresi (topraklama yok, motorun altl belirli bir RA dirence
sahip)
UH
RTRF

RHAT

RG1

RG2

RT

RA

RG3

Ro

RG4
RE

ekil 5.3. Hata Akm Edeer Devresi (topraklama var RT : Topraklama Direnci, motorun altl
belirli bir RA dirence sahip)

UH
RTRF

RHAT

RG1

RG2

RT

RA

RG3

Ro

RG5

RG4

RE

ekil 5.4. Hata Akm Edeer Devresi (topraklama var RT : Topraklama Direnci, motorun altl
ile insann zerinde durduu zeminler fakl RG5: Motor altlnn durduu zemin ile referans toprak
aras gei direnci)
UH
RTRF

RHAT

RG1

RG2

RT

RG3

Ro

RG4
RE

ekil 5.5. Hata Akm Edeer Devresi (topraklama var RT , motorun altl sonsuz dirence sahip)

UH

RTRF

RHAT

RG1

RPEN

RG2

RG3

Ro

RG4
RE

ekil 5.5. Hata Akm Edeer Devresi (koruma iletkeni PEN var)

rnek Problem 1.)

Aada ekli verilen TT ebekeye bal cihazda bir gvde kaa olmas durumunda;
a) Cihaz topraklanmam durumda iken, RH=1 ohm, R=2000 ohm, RG4= 198, Ro=1 ohm (dier tm
direnler ihmal) deerleri ile akacak Hata akmn, Hata Gerilimini ve Temas Gerilimini
hesaplaynz
b) Topraklama yaplmas durumunda, topraklama direncini RT=0,2 ohm kabul ederek; Hata
akmn, Hata Gerilimini ve Temas Gerilimini hesaplaynz.
(NOT : UH =220 V)

RTRF

RH

R
S
T
N

RG2

RG1

RG3
Zemin

Ro

Toprak RE

Topraklama
letkeni
RT

RG4

zm 1.
a.) Hata akm devresindeki direnlerin toplam;
RTOPLAM = RH + R + RG4 + Ro
RTOPLAM = 1 +2000 + 198 +1 = 2200 Ohm
Hata akm;
UR
220
IH =
=
= 0,1A
R TOPLAM 2200
Hata Gerilimi :
UH = ( R + RG4 ) x IH = 2198 x 0,1 = 219,8 V
Temas Gerilimi :
UT = R x IH = 2000 x 0,1 = 200 V
b.) Yeni durumda hata akm devresindeki direnlerin toplam;
RTOPLAM = RH + (R + RG4 )// RT + Ro
RTOPLAM = 1 +(2000 + 198)//0.2 +1 = 1 + 0.2 + 1 = 2.2 Ohm
Hata akm;
UR
220
IH =
=
= 100 A
R TOPLAM 2.2
Hata Gerilimi :
UH = ( R + RG4 )x)// RT x IH = 0.2x 100 = 20 V
Temas Gerilimi :

UT =

R
2000
UH =
20 = 18,2 V
R + R G4
2198

rnek Problem 2.)

Aada ekli verilen TN-C ebekeye bal cihazda bir gvde kaa olmas durumunda;
a-) Hata akmn, Hata Gerilimini ve Temas Gerilimini Hesaplaynz
b-) Gvdeyi koruma iletkenine balayan telin kopmas durumunda; Hata akmn, Hata
Gerilimini ve Temas Gerilimini Hesaplaynz

RTRF

RH

R
S
T
PEN

RPEN
Koruma
letkeni
Ri
RG1

Zemin

UY
RTRF+HAT
RG1
Ri
RG4
Ro
RPEN

:
:
:
:
:
:
:

220 V
0,4
0,2
2000
198
1,4
0,4

Ro
RG4
Toprak

RE

Not : verilmeyen direnler ihmal

edilecektir !
Zemin ile cihaz gvdesi aras
altlk tam yaltkandr !

zm 2.
Hata akm devresindeki edeer diren;
R TOPLAM = R TRF+ HAT + R G1 + R PEN //( R + R G 4 + R O )

R TOPLAM = R TRF+ HAT + R G1 +

R TOPLAM = 0,4 + 0,2 +

(R PEN ) x (R + R G 4 + R O )
(R PEN + R + R G 4 + R O )

(0,4) x (2000 + 198 + 1,4)

0,4 x 2199,4
= 0,6 +
= 0,6 + 0,4 = 1
(0,4 + 2000 + 198 + 1,4)
2199,8

Hata akm;
UR
220
IH =
=
= 220 A
R TOPLAM
1
Hata Gerilimi :
UPEN = RPEN x IH = 0,4 x 220 = 88 V
UPEN=UH+URO

UH =

R + R G4
2198
xU PEN =
x88 88 V
R + R G4 + R O
2199,4

Temas Gerilimi :

UT =

R
2000
xU H =
x88 80 V
R + R G4
2198

Tablo X. Sigortalarn 5s ve 0,4 s lik ama srelerine karlk gelen ama akmlar

Alak Gerilim gL, gG, gM sigortalar

In
(A)
2
4
6
10
16
20
25
32
35
40
50
63
80
100
125
160

In
(A)
5s
9,5
19
28
48
70
86
115
150
173
200
250
330
430
580
715
950

In
(A)
0,4 s
17
32
50
80
120
150
210
250
267
300
460
610
800
1050
1300
1800

6. HATA AKIMININ ETKLER

6.1. Akmn Canllar zerine Etkileri
Canllar zerinden elektrik akm gemesi sonucu meydana gelecek etkiler akm byklne ve
etki sresine gre aadaki tablo ve ekilde gsterilmitir.
nsan bedeninden geecek akmn bykl, kiinin vcut direncine, temas noktalarnn
zelliklerine, akm gei sresine ve alternatif akmda frekansa baldr.
nsan vcut direnci, vcut i direnci, temas noktalarndaki gei direnleri ve genel olarak akm
yolu zerindeki dier direnlerden oluur. Bu deerler kiilere gre ok farkl deerler alabilirler.
nsan vcutu toplam direnci 2500 ohm alnp, insan iin tehlikesiz akm 20 mA alnrsa 50 voltluk
bir temas gerilimi snr deer olarak kabul edilebilir.
Yksek frekansl akmlarda vcut direncinin artmas sebebi ile, tehlikenin azald sylenebilir.
Akm Blgesi
AC-1
AC-2

Akm iddeti
0,01 mA
1-5 mA
5-15 mA

Fizyoloji Tepki
Hissedilme snr, gdklanma hissi
Elde uyuma hissi, el-kol hareketleri zorlar
Tutulan cisim henz braklabilir, elde-kolda kramp
balar, tansiyon ykselir
Tutulan cismin kendiliinden braklabilmesi
mmkn deildir. Kalb etkilenmez
Dayanlabilen akm snr, tansiyon ykselir, kalp
dzensiz alr, teneffs zorlar, evrilebilir kalp
durmas ba gsterir, uur genelde yerinde olur,
bazen baylma olabilir.
Akmn etki sresine bal olarak kalpte fibrilasyon,
uur kayb,
Tansiyon ykselir, kalp durur, akcigerler ier, uur
kayb olur

15-25 mA
AC-3

25-80 mA

80-100 mA
AC-4

ms

3 A den byk

10000
5000
2000
1000

500
200
100
50
20
10

AC-1

0,1 0,2 0,5 1

AC-2

AC-4

AC-3

10 20 50 100 200 50010002000

IV

AC-1 : Genellikle tepki yoktur.

AC-2 : Zararl bir fizyolojik etki yoktur.
AC-3 : Kalp atlarnda aksaklklar grlr.
AC-4 : Tehlikeli fizyolojik etkiler, ar yanklar.

10000
mA

6.2. Akmn Yangn, Patlama Tehlikeleri

Bir hata olumas durumunda, insan dokunma tehlikesi olmasa dahi, hata akm topraklama veya
koruma iletkenlerinden ya da bunlar yoksa eitli gei empedanslar zerinden topraa bir yol
bulacaktr. Gei direnleri zerinde oluacak s etkisi yangn tehlikesine yol aar.
Hata akmnn meydana getirdii enerji
W= Rg.I2.t Watt (Joule/s)
olup , "Rg"gei direncini "t" etki sresini gstermektedir. Bu enerji belli bir deere ularsa
"yangn tehlikesi" oluabilir.
Akmn yangna neden olmas iin en az 60 W gce, 0,3 A akma ve 5 J (Ws) enerjiye ihtiya
vardr. 220 V luk bir ebekede sz konusu deerlere gre, en ksa etki sresi 83 ms olarak bulunur.
Bu nedenle hata akm kesme cihazlarnn yeterince hassas ve hzl olmas gerekir. Sigorta veya
Otomatik Anahtar gibi ar akm cihazlar yangn korumda yetersiz kalmaktadrlar.
Bir baka tehlikeli durum ise, kk akm deerleri yannda byk akm deerleri ile oluacak bir
ark durumunda ise gene dolayl yangn ve patlayc blgede bir patlama tehlikesi sz konusu
olabilir.
6.3. Hata Akmnn Cihazlara Etkileri
Normal olmayan alma koullarn oluturan hata akm, cihazlar iin de sonuta yangn
tehlikesine varacak tehlikeli snmalar, verim kayb, almas dzgn olmayan gvenilmez bir
cihaz ve sonuta bunun tamirini gerektirecek durum ortaya kacaktr.
7.) KORUMA YNTEMLER
7.1. DREKT TEMASA KARI
Yapsal (Konstrktif) tedbirler alnr. Aktaki trafo veya alt (balama) tesislerinin engelleyici it,
parmaklk, duvar vs ile ayrlmas, pano gibi datm noktalarnda akta olan canl blgelere el ile
temasn engellenmesi
7.2. ENDREKT TEMASA KARI
Tehlikeli Durum nlenir
Koruma Kk gerilimleri kullanlr,
Koruma yaltm (izolasyonu) yaplr
Tehlikeli Durum Azaltlr
Koruma ayrmas yaplr,
IT ebeke kullanlr,
Hatal Ksm Devreden kartlr
Burada ebekenin TT, TN veya IT yapda olmas ayr ayr irdelenmelidir. Topraklama ve Koruma
iletkeni kullanmak ebeke trne gre ayr nem kazanr. Buna gre hata akm yoluna seri bir
koruma cihaz (sistemi);

Hata akm arttrlarak kullanlr,

Hata akm kullanlr,
Hata gerilimi kullanlr.
8. Koruma Kk Gerilimleri Kullanlmas
Elektrik arplmalarna bal tehlikeleri nlemek iin ok-dk gerilim (ELV) kullanlan tesisler
mevcuttur. Burada gerilim seviyesi AA olarak 50 Voltun (DC 120 Voltun) altndadr.
8.1. SELV : Safety ELV (Seperated ELV) : Gvenlik/Ayrma Kk Gerilimi

daha yksek gerilim tayan ksmlardan gvenli bir biimde ayrlmlardr

topraktan ve dier cihazlara ait koruma(topraklama) iletkeninden yaltlmlardr

SELV devresinde kullanlan trafolar yaltlmtr ve topraklamalar yoktur (IT ebeke).

rnek : Snf II pil arj cihazlar
8.2. PELV : Protective ELV : Koruma Kk Gerilimi
SELV devresinden fark koruma (topraklama) iletkenin olmasdr
PELV devresinde kullanlan trafolar da yaltlmtr ama topraklamalar mevcuttur (TN ebeke).
rnek : Snf I g kaynakl bilgisayarlar.
8.3. FELV : Functional ELV : Fonksiyonal Kk Gerilimi
Tek zellii devresinde ELV kullanlmasdr.
SELV ve PELV devrelerinden farklar;
trafo izole sargl olmayp oto trafo olabilir veya gerilim bir yar iletken devre yada potansiyometre
ile drlmektedir.
Koruma (topraklama) iletkeni vardr ve cihazlar da topraklanabilirler (TT ebeke).

9. Koruma Yaltm (zolasyonu)

L1
L2
L3
N

D
Yaltm

Motor
3

Zemin

10. Koruma Ayrmas

380/220 V
R
S
T
N

I=16 A
Umax=220 V

I=16 A
Umax=380 V

380/220 V

2 veya
3 kutuplu
M

Zemin
Yaltm
Yaltc

IYk
Uebeke =220 V

U =220 V

Yk

Toprak
Koruma ayrmal bir sistem, tekil bir yk besliyor.

IYK
Uebeke =220 V

U =220 V

Yk

IHATA=0

1.Hata

Toprak

Birinci arza durumu (faz iletkeni topraa temas ediyor), ancak bir hata devresi olumadndan hata
akm akmyor

IYK +IHATA
Uebeke =220 V

IYk

U =220 V

Yk

2.Hata
Toprak

1.Hata

IHATA0

Birinci arza durumuna ilaveten ikinci arza durumu , bylece bir hata devresi oluuyor ve hata
akm akyor

11. IT ebeke
ebeke trleri blmnde anlatlan bu ebeke aslnda koruma ayrmasnn daha geni bir
uygulamasdr. Cihazlar tek tek topraklanabilir veya bir koruma iletkenine balanabilir. Ve tm
sistem bir dk empedans rlesi zerinden kontrol edilir. Zira ikinci bir hata durumunda IT sistem
ya TT ya da TN ebeke haline dnmektedir.
12. Hata Akm Arttrlarak Hatal Ksmn Devreden kartlmas
Topraklama veya Koruma letkeni kullanlarak oluacak bir hata akm arttrlrak, ar akm
cihazlar (eriyen telli veya otomatik sigorta, ar akm rlesi vs) ile devreyi kesilir.
R
S
T
N

Topraklama
letkeni

Ro

RG

Gei
Direnleri

Toprak

R
S
T
N
PE

Koruma
letkeni

RG
Ro
Toprak

Gei
Direnleri

Tablo 12. Sigortalarn 5s ve 0,4 s lik ama srelerine karlk gelen ama akmlar

Alak Gerilim gL, gG, gM sigortalar

In
(A)
2
4
6
10
16
20
25
32
35
40
50
63
80
100
125
160

In
(A)
5s
9,5
19
28
48
70
86
115
150
173
200
250
330
430
580
715
950

In
(A)
0,4 s
17
32
50
80
120
150
210
250
267
300
460
610
800
1050
1300
1800

12. Hata akmn kendisinden faydalanlarak Hatal Ksmn Devreden kartlmas

Hata akmn kendisinden faydalanlarak, Artk Akm lkesi alan "Kaak Akm Rleleri"
Kullanlr.

R
S
T
N
Kaak Akm
Rlesi

KAR

Topraklama
RG

Gei
Direnleri

KAR

Topraklama

Ro
Toprak

Yukardaki ekilde TT ebeke iin aadaki ekilde ise TN ebeke iin Kaak Akm Rlesi
balant emalar grlmektedir.

R
S
T
N
PE
Kaak Akm
Rlesi

KAR
Koruma
letkeni

RG

KAR

Gei
Direnleri

Ro
Toprak

Kaak Akm Rleleri "Artk Akm" prensibi ile altklarndan dolay hatal balant yaplmas
durumunda almayacaklardr !

R
S
T
PEN
Kaak Akm
Rlesi

KAR

KAR
Koruma
letkeni
DORU

RG

Koruma
letkeni
HATALI

Gei
Direnleri

Ro
Toprak

eitli Elektrikli cihazlarda saptanan normal izolasyon akm mertebeleri

Elektrikli Sa Kurutucusu
Elektrikli Daldrma Istc
Elektrikli Izgara
Elektrikli Ocak
Bilgisayar , Yazc
Fotokopi, Faks

0,5 mA
1 mA
5 mA
10 mA
1 2 mA
0,5 1 mA

Akm Yolu direnci

R=

50 V
= 1667
0,03 A

30 mA lik insan hayat koruma rleleri (0,2 s ama) iin

R=

50 V
= 166,7
0,3 A

300 mA lik Yangna kar koruma rleleri (0,2 s ama) iin

R=

50 V
= 1
50 A

6 A lik sigorta (50 A akmda 0,4 s ama iin)

R=

50 V
= 0,2
250 A

32 A lik sigorta (250 A akmda 0,4 s ama iin)

Elektromekanik Rleli Kaak Akm Cihaz

Cihaz herhangi bir yardmc g kaynana gerek olmadan alr. Toroid tarafndan salanan
enerji, hareketli ksm sabit bir mknats tarafndan kapal konumda tutulan bir elektromknatsa
enerji salar.
Kaak akm enerjisi ama ileminin dorudan bir nedenidir. Hata kayna ne olursa olsun almas
nedeniyle bu, en gvenilir teknolojidir.

Elektronik Rleli Kaak Akm Cihaz

Cihaz yardmc bir g kayna ile birlikte alr. Toroid tarafndan salanan elektrik enerjisi,
elektronik panel tarafndan glendirilir. Buna karlk ebeke gerilimine baml bir kaynak
tarafndan beslenmi olur. Arza tespiti kesicinin amasna neden olur. Bu cihazlar tamamen
bamsz olabilir veya kesicinin iine monte edilebilir.
stn ayar dinamikleri beslemenin srekliliini salar.
G deeri ne olursa olsun btn besleme trlerinde kullanlabilen bir zmdr.

Kaynak :

http://www.merlin-gerin.com.tr/mg_tr/ftp/bt/elp/earthleakage_catalogue_tr.pdf

Sigortalar,elektrik besleme hatlarn ve elektrikle alan cihazlar ar yklere ve ksa

devre akmlarna ,bunlar kullanan insanlar ve kullandklar iletmeleri de h,muhtemel
kazalara kar korumak amacyla kullanlan elemanlardr. Sigorta , akm devresine seri
balanr ve zerinden anma akmndan fazla akm getiinde,standartlarca belirlenen
srede devreyi aar.
SGORTA ETLER:
Sigortalar yaplar bakmndan u ekilde snflandrlr.
1-Buonlu sigortalar
2-Bakl ( NH) sigortalar
3-Kk akm sigortalar ( Cam sigortalar)
4-Fili sigortalar
5-Yksek gerilim sigortalar
6-otomatik sigortalar
Eriyen Telli Sigortalar

Buonlu
Bu sigorta bir gvde ve kapaktan meydana gelir. Gvdeye geecek akm seviyesine gre,
iletken tel veya silisyumlu kum konur. Kumun grevi herhangi bir ksa devre annda, sigorta
atmas sonucu hasl olan, elektrik arkn sndrmektir. Bunlar ev ve kk iletmelerde
kullanlrlar.
Bu sigortalar kullanlaca yerlere gre zel ekillerde yaplr. Umumiyetle yaltkan olan cam
ve porselen bir gvde ve bu gvdenin uca doru incelen ba tarafnda iletken metal ve ekseri
dz olan tarafnda da iletken bir metal bulunur. Bu iletken metaller belli bir akma kadar
dayanacak bir tel ile birletirilir. Bu tel cihaz tahrip edecek ekilde akm seviyesi ykseldii
zaman, eriyerek akm keser, bu sigortalarda dar u ne kadar ince olursa, ar akm nleme
hassasiyeti de o derece fazla olur. Sigorta gvdesinin iki ucu arasndaki uzaklk, ark yapmay
nleyecek ekilde uzun yaplmaldr. nk iki uc aral az olursa tel eriyince ark yaparak
akm gemeye devam eder. Bunu nlemek iin de sigortann kullanlaca yere gre, iki u
aras uzun kvrml ve eitli ekillerde yaplabilir. Bunlar ekseri fabrikalarda hazr yaplrlar.
BUONLU SGORTALAR
Buonlu sigortalar,Gvde,Gvde Kapa, Buon ,Buon kapa olmak zere ksmdan
meydana gelir

GVDE
Dip kontak,st kontak ve viskontak olmak zere ksmdan meydana gelir.
BUON
Sigortann eriyen tellerini tayan ve sigortann bal olduu devrenin enerjisini keserek
tekrar devreye girmesi iin yenisi ile deitirilmesi gereken ksmdr. Buonlar,belirli
akm deerleri iin yaplrlar ve bu deerler zerinde yazldr. Devreden ve dolaysyla
buon zerinden,yazl deerlerin zerinde akm getiinde eriyerek devreyi aar.
Buon; Buon gvdesi, Buon iletkeni,kuvartz kumu,Alt ve st kapaklar ve
sinyalpulundan meydana gelir.
BUON KAPAI
D ksm porselenden,i ksm printen yaplan buon kapann,i ksmnda bulunan
bolua buon konulur ve gvdeye vidalanarak tutturulur.
Buonlu sigortalar kullanma yerlerine:Duvar Tipi,Tablo Tipi,Kofre Tipi,apkal ( Hava
hatt),Kolon sigortalar olmak zere be deiik ekilde imal edilir.

Diazed Fuses, commonly called "Bottle" Fuses, are available in five sizes, ND
to 25 Amps, DII to 25 Amps, DIII to 63 Amps, DIV* to 100 Amps and DV * to 200
Amps. Fuse accessories are sized to match these five sizes. Each size fuse
body has a different diameter to fit only into the appropriate Screw Cap and
Fuse Base.
Also, the fuse tips have different diameters, depending on their current rating.
The diameter of the tip matches the diameter of the hole in the Adapter Screw
to insure that no fuse with a higher rating than intended for the circuit can be
installed. This prevents damage to the circuit or equipment the fuse protects.
Additionally, fuses and Adapter Screws are color coded to avoid mismatching;
for example: 10 Amp Diazed fuses have red pop-out indicators on their head,
matching the red ring of the 10 Amp Adapter Screw. When a Diazed fuse has
blown, the color coded indicator on the head of the fuse will pop out, giving
visible indication through a glass window in the Screw Cap.
The Fuse is held in place by the Screw Cap, which is screwed into the Fuse
Base. Diazed Fuse Bases are available in one and three pole designs. Fuse
Bases can be panel mounted or snapped onto a standard 35mm DIN rail.
Operating Classes
gL/gG - Slow Blow Protect cable and conductors from damage due to
overloads and short circuits. Typical Markings.-'T', Trage, gl/gG, snail symbol
- Fast Blow Fast Blow fuses are typically used to protect equipment.
Typical Markings.- "F, Flink, (the absence of the snail symbol)
gR - Super Fast Blow Typically used for protecting semiconductors like diodes,
SCRS, etc. Current limiting.

Typical Markings.- UtraRapid , Silzed , Recticur, gR,

Bakl
Vidalanabilen tipteki sigortalarda 100 amperden byk deerli buonlar,kullanma
zorluu nedeniyle ve teknik bakmdan kullanlmamaktadr. Bunun yerine,byk
deerdeki akmlar kesmek iin Bakl sigorta veya NH sigorta denilen buon
kontaklar bak eklinde yaplm sigortalar kullanlr.

NH fuses are typically used for distribution applications and to large electrical
devices such as motors, drives, etc. They are available in seven sizes with a
current range of 3 to 1600 Amps.
NH fuses have knife blades at both ends , which mount into one or three pole
Fuse Bases. Fuse Bases can be panel or DIN rail mounted.

Operating Classes gL/gG - Line Protection Slow, typically used for distribution
circuits or resistive loads.
Typical Markings: gl/gG
aM - Motor Protection Fast acting short circuit protection, but slow acting
overload protection. Typical Markings: aM
aR - Semiconductor Protection Partial range, short circuit protection for
devices such as diodes, SCRS, etc.
Typical Markings: Ultra Rapid , Silcu , Sitor , Recticur ,Protistor , aR,

gR - Semiconductor Protection Full range overload and short circuit protection

for devices such as diodes, SCRS, etc.
Typical Markings: Ultra Rapid , Silcu , Sitor , Recticur , Protistor , gR,

http://www.mnpmem.gov.tr/kumanda/Asiriakim.htm

2.AIRI AKIM RLELER:

Asenkron motorlarn nominal ekmesi gereken akmn stnde akm
ekmeleri halinde motorun devre d kalmas istenir.Ar akm rleleri
devreye seri balandklar iin motora giden enerjiyi keserek motorun
yanmasna mani olurlar.
Asenkron motorun almas esnasnda ksa bir sre iin motor akm
normal deerin zerine karsa bu ar akm motora zarar vermez.Ar
akmn motordan srekli olarak gemesi sarglarn yanmasna neden
olur.nk srekli geen ar akm motor sarglarn ssn arttrr ve motor
sarglarn yakar. Ar akm rlesinin alan kontan tekrar eski haline
getirmek iin rle zerinde bulunan reset(kurma) butonuna baslarak rle
tekrar kurulur.Bylece motorlara tekrar yol verilebilir.1 fazl A.A ve D.A.
motor devrelerinde ar akm rlesi yalnzca faz hattna balanr.3 fazl
devrelerde ise genellikle her faza bir ar akm rlesi balanr.Ar akm
rlelerinde akm ayar zerinde bulunan ayar vidas ile yaplr.Ar akm
rleleri manyetik ar akm rlesi ve termik ar akm rlesi olmak zere
iki eittir.
A-Manyetik ar akm rlesi:
Manyetik ar akm rlesi beklemeksizin devreyi aarak motoru
korur.Motorun ektii akmn meydana getirdii manyetik alan etkisi ile
alr.Manyetik ar akm rlesi elektromknats,kontaklar ve geciktirici
elaman olmak zere ksmdan meydana gelir.

ekil 4: Manyetik ar akm rlesinin yaps ve devreye balants

Elektromknats bobini g devresinde motora seri olarak balanr.Rlenin

normalde kapal konta(95-96)ise kumanda devresi giriine seri olarak
balanr.Rle bobininden normal deerinin stnde bir akm gemesi
halinde bobin demir nveyi yukar doru eker.Silindir ierisinde bulunan
ya nedeniyle pistonun hareketi yava olur.Dolaysyla rlenin konta
hemen almaz.Eer bobinden geen ar akm normal deerine dmezse
ksa srede kontak alarak motoru korumu olur.leriki konumuzda
anlatacamz termik rleyle manyetik rle arasnda fark vardr.Termik
rlenin akm zaman deiimi hiperbolik bir eri eklinde olup,manyetik
rleninki ise ani d gsteren stabil bir eri eklindedir.Bu duruma gre
ksa devre gibi ok ar akmlarn meydana gelmesi halinde manyetik rle
ok ksa bir zamanda devreyi aar.Ar akmlarda ise termik rle belirli bir
zaman bekleyerek devreyi aar.Elektromanyetik ani aan rleler 20 msde
devreyi kesen ok hzl tipte veya 100-500 msde devreyi kesen ;hzl tipte
olmak zere iki trde imal edilirler.

B-Termik ar akm rleleri :

Ar akmlarda snp, devreyi geciktirerek aan ar akm rlelerine termik
ar akm rlesi ad verilir.Motor devrelerinde balca trl arza
meydana gelir.Bunlar ar yklenme, rotorun bloke olmas ve motor
devresinde herhangi bir nedenle ksa devrenin meydana
gelmesidir.Rotorun bloke olmas veya ar yklenme durumunda motoru
korumak iin termik rleler kullanl r.Ksa devre durumlarnda ise
manyetik rleler veya sigortalar koruma grevini stlenirler.Bimetal
elamanl ve ergiyici alaml olmak zere iki ekilde yaplrlar.

1.Bimetal elamanl termik ar akm rlesi:

Scaklkla uzama katsaylar farkl iki metalin birbiri ile perinlenmesiyle
meydana gelen elamana bimetal eleman denir.Bimetal elaman sndnda
uzama katsays fazla olan metal,uzama katsays az olan metalin zerine
doru bklr.Bunun sonucunda bimetal elamana bal olan kontaklarda
durum deiir. Bimetal elamanl termik ar akm rlesi iki ekilde
yaplmaktadr.
a)Direk stmal termik ar akm rlesi :
Byk gl motor devrelerinde kullanlr.Motor akm direk olarak bimetal
eleman zerinden geer.Bimetal elemann eilmesine ve kontan
almasna neden olan s bimetal elemann iinde doar.Byk gl
motor devrelerinde bimetal elaman ok byk olacandan kullanl
olmaz.Bu nedenle termik ar akm rlesi bir akm trafosuyla veya nt
direnle kullanlr.

ar akm rlesinin yaps ve devreye balants.

ekil 5: Direkt stmal
termik
b)Endirekt stmal termik ar akm rlesi :
Bu tip ar akm rleleri, stc,bimetal elaman ve kontak olmak zere
ksmdan oluur.Istc devreye seri balandndan zerinden motor akm
geer.Motor ar akm srekli olarak ekerse , stcdan geen bu akm
bimetal elamann snarak saa doru eilmesine yol aar.Bimetal elamana
bal olan kapal kontak alr.Alan kontak kontaktrn dolaysyla

motorun enerjisini keserek,motoru yanmaktan kurtarr.Ksa sreli

akmlarda stcdan geen akm bimetali stacak frsat bulamaz ve bimetal
erilmez.Bylece ksa sreli akm dalgalanmalarnda ar akm rlesinin
gecikmesi salanr.
Genellikle kk gl motorlarda kullanlr.

ekil 6: Endirekt stmal

termik

ar akm rlesinin yaps ve devreye balants.

b)Ergiyici alaml termik ar akm rleleri:

Bu ar akm rlelerinde, stc,kk bir tp ve kontak bulunur.Istc
elamann sarld tpn iinde snd zaman serbeste dnebilen ikinci
bir tp daha vardr.ki tpn arasnda dk scaklkta ergiyen bir alam
vardr.Ergiyici alam akm normal durumda iken iki tp birbirine balar.
Ar akmda alam eriyerek ,yay ve diliye mekanik olarak balanan i
tp dnerek kapal konta aar. Alan kontak kontaktr ve motoru
devre d brakr.Bu ar akm rlelerinde akm ayar yaplmaz.

ekil 7: Ergiyici alaml termik ar akm rlesi

Termik rlelerin ama karakteristik erileri:

Termik rlelerin zerlerinden geen akmn deimesine gre devreyi
ama karakteristik erileri hiperboliktir.ekilde termik rleye ait grafikler
grlmektedir.Bu erilerden anlalaca gibi termik rlenin fonksiyonu
sigortaya benzer.Ancak sigortalarda ayarlama imkan yoktur.Halbuki bir
termik rlenin akm;ayar snrlar iinde istenilen deerlere ayarlanabilir.

ekil 8
A.C. ve D.C. motorlar iin termik rle seimi:
Motor devrelerinde termik rlenin seimi motorun emniyetli alabilmesi
iin byk bir nem tar.eitli gteki asenkron motorlara direk
yolverme ve yldz-gen olarak yol vermeye ait termik rle seimlerini
gsteren cetveller mevcuttur.(rnein kontaktrler bahsindeki 1999

Federal marka gibi,Siemens Merlin Gerin v.b.) Motorlarn direk olarak

altrlmasnda termik rlenin seimine esas olan faktr motorun ektii
anma akmdr.Termik rlenin ayar snrlar bu snrlar arasndan
seilir.Motorlarn yldz-gen yol vermesinde eitli yol verme durumlar
mevcuttur. Motorun normal yol almas(Motor en ok 15 saniyede yol
alr.),ok yava yol almas(Motor 40 saniyeden fazla zamanda yol alr.) ve
iki ynl yol almas halinde termik rleden geen akm anma akmnn
0,58 katdr.(Ith=0,58xIa) ayet motorun yava yol almas halinde(Motor
15-40 saniye arasnda yol alr.) Termik rleden geen akm anma akmna
eittir.(Ith=IxIa)
Doru akm motorlarna Trk standard kalite belgesi ve uluslar aras
standartlar VDE 0660, IEC 947-3 gre yol vermek mmkndr.Bunlar u
ekilde sralamak mmkndr.
1.Yarm ykle yol verme: Ith=0,65-0,70 x Ia
2.Tam ykle yol verme: Ith= 01,3-1,5 x Ia
3.Ar ykte yol verme: Ith=1,7-2 x Ia

3.ELEKTRONK MOTOR KORUMA RLELER:

Koruma rleleri bir devredeki elektriksel byklklerden birisini srekli
olarak kontrol eden ve bu byklkte anormal bir deiiklik olduu zaman
devreyi koruyan elamanlardr.
Asenkron motorlar eitli nedenlerle arzalanabilir:Bunlarn balcalar
unlardr:
1.Rulmanlarn mekanik arzas 2.Rotorun kilitlenmesi(Bloke olmas)
3.Dk/yksek gerilim 4.Ar yk
5.Faz kayb 6.Ar snma
7.Yetersiz havalandrma(Soutma) 8.Uygun olmayan bir koruma sistemi
veya koruma sisteminin
yanl ayarlanmas

Gnmzde,termik bimetalik ar yk rleli alterli korumalarn,fiyatlar

dk olmasnn yannda gerekte gvenilir bir koruma salamad artk
byk lde kabul edilmitir.Bu sorunu zmek iin eitli firmalar etkin
koruma salayan elektronik koruyucu rle gelitirilmitir.
Motor koruma rleleri aadakileri salar.(rnek fanox marka)
1.Ar akm 2.Asimetri ve faz kayb
3.Motor iinde ar snma 4.Faz sras

G- Modeli elektronik koruma rlesinin fonksiyonlar:

1.Simetrik ar akm korumas:
Elektronik koruma rleleri, motoru kullanc tarafndan belirlenen deerin
stne kan her trl akm artndan korur.IEC Standard 255e gre
belirtilen Ib akm deeri, motorun nominal akm In ile ayn olmaldr.Bu
durumda rle,1.10 x Inde amaya balayacaktr.IEC 947 motor koruma
ama snf 10 A(5)-10-20 ve30a mukabil 6 x Ibde 2-37 saniye arasnda
almaya balama srelerine izin verir.
2.Asimetri ve faz kaybna kar koruma:
Asimetri % 40dan byk olduunda veya tek faz olduunda (%100
asimetri) rle motor yksz alrken bile,motorun herhangi bir alma
akmnda,bir saniye iinde aar.
3.PTC sensr araclyla termistr ar s korumas:
Korunacak cihazn iinde yer alan termistr (PTC) ar snma sensr
belirlenen yant ssna ularsa,rle aar ve motor durur.Bu durumda s
belirlenen dereceye ininceye dek sfrlanmaz.Ayn ekilde termistr
sensrnn bir teli koparsa,rle yine aacak ve arza giderilene dek
sfrlanamayacaktr.Termistr sensr kullanlmadnda T1 ve T2
kontaklar bir telle kprlenmelidir.
4.Gerilim beslemesindeki bir arzaya kar koruma:
Gerilim dmesi(Kontrol voltaj beslemesinde) veya tel kopmas halinde,
yardmc kontaklar deiecek ve motoru durduracaktr.(N.O konta ak
ve N.C konta kapal konumdadr.)

Koruma rlelerinin ama erileri Koruma rleleri ama

erileri
(Souk durumda) (0.9 x Ib ile yklendikten sonra)

ekil 9
K=1.10+ % 5,20 C Her bir C iin,termik sapma % -0.2dir.
K-IEC 255-8 Standardna gre akmn hesaplanmas iin temel akmn
arpld katsaydr.(Fanox katalogu)

Koruma rlesine ait devre emas:

ekil 10

4. FAZLI GERLM KONTROL RLES(AIRI VE DK GERLM)

fazl asenkron motorlar + %10luk gerilim deimelerinde normal
olarak alrlar.Ancak gerilim daha fazla der ya da ykselirse gerilime
bal olarak momentte deceinden fazla akm ekerler.Fazla akm
ekmeleri motor sarglarnn snmasna ve motorun yanmasna neden
olur.Bu rleler ayrca ar ve dk gerilimden etkilenen elektronik
kumanda elemanlarnn ve kompanzasyon sistemlerinin korunmasnda

kullanlrlar.Cihaz dorudan ebekeye balanarak zerindeki ayar

kademesinden gerilim alt ve st snr ayarlanr. ebeke geriliminin bu
snrlar amas halinde rle devreyi hzla aar.Gerilim normale
dndnde rle kendisini kurar.(Reset)
rnek:Fanoxun fazl gerilim kontrol rlesi:
Alt snr st snr
U3-230 200-230 V A.C. 230-260 V A.C.
U3-400 340-400 V A.C. 400-460 V A.C.
U3-440 380-440 V A.C. 440-500 V A.C.
Not:Rlenin kullanm iin maksimumu ve minimum ayarlarn birbirinden
farkl olmas nemlidir.Aralarndaki fark maksimumu deerin %10kadar
olmas verimi artracaktr.
Rlenin zellikleri :
1.Rle, ntrsz fazl nitelerin fazlar aras gerilimlerini kontrol ederken
ayn zamanda deerlerin daha nce belirlenen deerler arasnda olmasn
salar.
2.Faz hatalarn tespit eder.
3.Faz sralamasndan bamsz alr.
4.Maximum ve minimum deerler bamsz ekilde ayarlanr.
5.Ayarlanabilir geciktirme sresi salar.Balanty kesme gecikmesi 0,1
sn.den (Tm anahtarlar kapal iken)3,7 saniyeye kadardr.(+ 20 %)
5.FAZ HATALARI,DENGESZLLER VE FAZ SIRASI RLELER :
Bu rlelerde f az hatalarna kar koruma ve faz srasna kar koruma
mevcuttur.Baz firmalar bu ilemler iin ayr ayr modeller
gelitirmilerdir.(Entes,nter,Emta)
Burada faz koruma rlelerinin balca grevi mevcuttur.
a)Motorun bir faznn kesilerek iki faza kalmas durumunda devreyi aar.
b)Her faznda mevcut olduu halde,fazlardan birisinin normal gerilimin
% 10 altna dmesi halinde veya % 10 ykselmesi durumunda devreyi
aar.

c)Faz kesilme rlesinin termistr nitesine motor sarglarna yerletirilen

P.T.C. termistr ularnn balanmas sonucunda motor sarg ssnn 110
C nin zerine kmas durumunda devreyi aar ve motoru yanmaktan
kurtarr.

Burada faz sras(F.S.R.)rlesinin grevlerini u ekilde aklayabiliriz.

Trafo ve enerji nakil hatlarnda yaplan arza ve bakm sonunda faz sralar
yanllkla deiebilir.Faz srasnn deimesi motorun ters ynde dnmesi
demektir.Baz makinelerde motorun ters ynde dnmesi byk arzalara
yol aabilir.rnein asansrlerde,pompa sistemlerinde ve hava
kompresrlerinde motorun hibir zaman ters ynde dnmemesi istenir.Faz
srasnn herhangi bir ekilde deimesi durumunda F.S.R.devreyi aarak
motorun almasn engeller.Motor ancak faz sras doru olduunda
alr.
rnek:Fanoxun faz hatalar, dengesizlikleri ve faz sras rlesi
Nominal gerilim Kullanm deeri
S2-------------------------- 3x230 V A.C. 200-260 V A.C.
S3 -------------------------- 3x400 V A.C. 340-460 V A.C.
Rlenin zellikleri:
1.Giriten dzenleyiciye kadar olan ksmda ,fazlar aras % 10a varan
dengesizlikleri dzenler.
2.Omajl yklere balandkta sonra ,herhangi bir faz kaybn tespit eder.
fazl indksiyonlu elektrik motorlarna balandktan sonra,motor tarafndan
yaratlan gerilim ana gerilimin % 60ndan az olmak artyla faz kaybn
tespit eder.
3.Faz sras yanl ise,rle annda tespit eder.
4.Rle 0,5 saniyede devreyi aar.
5.Tekrar balanty engellemeden otomatik olarak dereyi sfrlar.
6.1 anahtarlama konta,normalde ak(11-14) ve normalde kapal(11-12)
rle bota iken bulunur.
7.Maximum gc 3A-250 V A.C.
8.Maximum terminal akm 5Adir

9.Beslendii fazl gerilimi kontrol altnda tutar.

10.50/60 Hz frekans
11.Maximum terminal balant kesiti 2,5 mm2
Bir sonraki model olan termistr monitrl (PTC LE )faz sras ve faz
hatas rlesi dier modelden farkl olarak PTC sensr girii mevcuttur.PTC
motor ssna bal olarak alr.Ama sresi 0,05 saniyedir.

SEKONDER KORUMA
1_lme Trafolar (Akm Trafosu / Gerilim Trafosu)
2_Sekonder Rleler
3_Anahtarlama Elemanlar (Kesiciler / Ayrclar)
2_RLELER
A- AKIM RLELER (AR)
A1-Dk Akm Rlesi
A2-Ar Akm Rlesi (AAR)
Sabit zamanl-Ters zamanl-Ynsz-Ynl
B- DFERANSYEL RLE (DR)
B1- Bamsz DR
-a-Trafo DR
-b-Motor-Generatr DR
-c-Bara DR
B2- Baml (Pilot Hatl) DR
C- EMPEDANS RLELER
(Mesafe rlesi)
D-GERLM RLELER
D1-Dk Gerlim Rlesi
D2-Ar Gerilim Rlesi
D3-Ters Faz (FazSras) Rlesi
E- G RLELER
Frekans Rlesi-G Adas Rlesi

1_lme Trafolar (Akm Trafosu / Gerilim Trafosu)

Akm Trafolar

1.1.

IP / I S

IHAT

IP / I S

Faz letkeni

i
A

AT larnn sekonderlerine Ampermetre veya cihazlarn Akm Bobinleri balanr.

AT Sekonderi kesinlikle ak devre edilmemelidir !
AT larnn temel grevleri :
Hat akmn kltmek
Gerilim zolayonu salamak
Standart l cihaz yapmn salamak
AT larnn baz temel byklkleri :
Devaml yk akm
Ksa devre termik akm
Ksa devre dinamik akm

: 1,2 IN
: Ith=100 IN
: Idyn=250 IN

AT evirme Oran :
IP
IS

kA

: 5 10 15 20 25 . 50 . 75 . 100 . 250 . 500 . 1000 .2000 (A)

: 5 (A) (zel imalat IS : 1 A)

IP
IS

I HAT
kA

rnek : Hat akm 85 A akm trafosu k A

akm i

IHAT 85

4.5A olarak llr.

kA
20

100
20 seilmi ise, Ampermetreden geen
5

AT Sekonder Gc :
Sekondere balanacak kablo ve cihazlarn gcn karlamak.
2,5 - 5 10 - 15 - 30 VA
AT Snf :
0.1 - 0.2 0.5 1 - 3 -5

% hata 100

k N .IS IP
IP

AT lme/Koruma Amal Kullanm :

Ar Akm Rlesi ile letim Hatlarnn Korunmas

KESC

I1

AT
Hat

Ama
Kumandas

i1
AAR

Yk Modeli

Edeer
Kaynak

0,1 s
Yk

Tek Taraftan Beslenen Hat

0,5 s

0,4 s

0,3 s

0,1 s

0,2 s

0,1 s

0,1 s

0,1 s

0,1 s

tmin=0,1 s , t=0,1 s
Sorun : Zaman koordinasyonu sonucunda, en byk arza akmlarnn olduu blgede (A-B
aras) en byk ama zaman karlk dmektedir.

ift Taraftan Beslenen Hat

nce A barasndan besleme varsaym ile

B
0,5 s

C
0,4 s
0,1 s

D
0,3 s
0,1 s

E
0,2 s
0,1 s

Sonra B barasndan besleme varsaym ile

0,2 s

0,3 s

0,4 s

0,1 s

0,5 s

0,1 s

0,1 s

ki durum birletirilerek zaman koordinasyonu salanr.

B
0,2 s

0,5 s

C
0,4 s

0,3 s

D
0,4 s

0,3 s

0,1 s

0,1 s

E
0,2 s

0,5 s

0,1 s

Yn koordinasyonu iin de

A 0,5 s

0,2 s B 0,4 s

0,3 s C 0,3 s

0,1 s

0,4 s D 0,2 s

0,1 s

0,5 s E

0,1 s

: Ar Akm Rlesi (AAR)

veya

: Ynl AAR

DFERANSYEL RLE
Temel Balant
Kesici

Ama
Kumandas

I1

Korunan Sarg

i1

I2

Faz letkeni

i2
D.R. | i1-i2 |

Byk gl (S>100 MVA) Generatr, Motor, Trafo, Bara, Reaktr, letim Hatt

korunmasnda arzalara kar en etkili ve hassas koruma ekillerinden biridir.

1- Generatr/Motor Korumas
Generatr

IF1 , IF2

IF2
F1

F2

i1

i2
D.R. | i1-i2 |

i1S

kA1

I2P

N1: N2

I1P

V1

V2

D.R. | i1-i2 |

kA2

i2S

BR

V1

V2

D.R.

D.R.

Mesafe koruma rleleri zellikle datm ebekelerinde, zellikle 10 km ve zeri hatlarda

tercih edilmektedirler. Mesafe koruma algoritmalar diferansiyel koruma kadar olmasa bile,
diferansiyel koruma algoritmasndan sonra en hzl alan algoritmadr. Bu nedenle mesafe
koruma rleleri "hat diferansiyel koruma ile birlikte kullanlan yn karlatrmal blokaj
dzeni" opsiyonu yerine kullanlmaktadrlar. GOSB' da mesafe koruma rlelerinin, ksa
hatlarda eitli blokaj dzenekleri oluturarak hzl ve selektif ama zelliinden yararlanlm
ve daha nce zmir Atatrk OSB' de uygulam olduumuz "hat diferansiyel rle+ynl
blokajl rle" opsiyonuna alternatif olarak bu koruma dzeni uygun grlmtr. Ekonomik
olarak bakldnda her iki sistemin de maliyeti birbirleriyle aa yukar ayn seviyelerdedir.
Sistemlerden birinde iki rle kullanlarak donanm yedei oluturulmakta, dierinde ise
donanm yedei olarak kar istasyondaki rle kullanlmaktadr. Mesafe koruma rleleri
ierisinde ayn zamanda, yksek direnli toprak arzalar iin ters zamanl ynl koruma
eleman da opsiyonel olarak kullanlabilir. ekil 1'de sistemin prensip emas gsterilmitir.

ekil 1. Mesafe koruma prensibi

Ksaca alma prensibine bakacak olursak mesafe koruma, hattn salkl alma
koullarndaki empedans ile arza durumundaki empedansn birbirinden farkl olmas
gereine dayal olarak alr. Bu nedenle empedans koruma olarak da adlandrlr. Mesafe
koruma rleleri parametrelenirken hattn %85'i birinci blge olarak ayarlanr ve bu blgede

grlen arzalar iin gecikmesiz olarak ama uygulanr. Burada geri kalan %15'lik ksmdaki
arzalar ikinci blge olacandan 300-350 ms.'lik gecikme sresi sonrasnda ama komutu
retecektir. Ancak ksa hatlarda eitli hzlandrma veya blokaj dzenekleri kullanldndan
byle bir gecikme sz konusu deildir. ekil 2'de rnek bir OG ring hat zerinde mesafe
koruma rleleri tele-protection opsiyonu ile prensip olarak gsterilmitir.

ekil 2. OG Ring hatt ve mesafe koruma uygulamas

Bu koruma sisteminde zetle:

Snrsz sayda Trafo Merkezi olabilir.

Hat diferansiyel korumadan sonra en Hzl Koruma sistemidir.
Hat diferansiyel korumadan sonra en Selektif koruma sistemidir.
Bara arzalarnda zone d deildir, daima koruma yapar.
Dier istasyon rleleri back-up grevi yapar.
Ksa hatlarda tele-protection gerekir (PUTT, POTT vb.)

Dikkat edilmesi gereken nemli bir nokta da mesafe koruma rlelerinde ayarlanabilecek
minimum mesafenin hesaplanmasdr. Bu mesafe aadaki forml ile hesaplanr:

rnein:
SIEMENS rleler iin ayarlanabilecek minimum sekonder empedans:
1A rleler iin: 0,1?
5A rleler iin: 0,5?
alnarak sistemde korunabilecek minimum mesafe hesaplanr.
1A iin
Akm trafosu oran : 400A/1A
Gerilim trafosu oran : 36kV/0,1 kV olan bir sistemde korunabilecek minimum mesafe:
Zp = 0,1 ? ? 360/400 = 0,09 ? ? 400-450 m
5A iin
Akm trafosu oran : 400A/5A
Gerilim trafosu oran : 36kV/0,1 kV olan bir sistemde korunabilecek minimum mesafe:
Zp = 0,5 ? ? 360/80 = 2,25 ? ? 10000-11000 m
elde edilir. Bu nedenle OG sistemlerde mesafe koruma uygulamas kullanlacaksa korunacak
mesafeler ok ksa olacandan muhakkak suretle ring giri ve klarndaki akm trafolar
1A seilmelidir.

IP / I S

IP / I S

VA
VB

VE
VC

VD

IE

IA

ZA

ZB

ZC

ZD

ZE

Halkalamalar % 100
Halkalamalar % 85

Rle elemanlar
AAR
Zaman
Yn
Z lme
Zaman koordinasyonu tek ift