METODY PROJEKCYJNE W DIAGNOZIE DZIECKA.

Tre: Metody projekcyjne (krtki wstp). Projekcja u dzieci. Test Zda Niedokoczonych Rottera. Test
Apercepcji Tematycznej Dla Dzieci CAT. Test Zwierzyniec R. Zazzo. Zgadnij sowo z mojej historyjki.
Technika Narysuj osob w deszczu. Test Dom-Drzewo-Czowiek. Wskaniki zaburze emocjonalnych w
tecie rysunkowym Dom-Drzewo-Czowiek. Lista wskanikw emocjonalnych w rysunku czowieka (5-12 lat).
Dla studentw III roku psychologii dziennej i zaocznej SWPS we Wrocawiu, opracowaa mgr Mirosawa
Niewiarowska.

Metody projekcyjne.
Na podstawie: Rembowski, J. (1975). Metody projekcyjne w psychologii dzieci i modziey. Warszawa: PWN.

Pojcie metoda projekcyjna wprowadzi L. Frank w 1937 roku (Rembowski, 1975, s. 35)
podczas wykadu na zebraniu w Towarzystwie Psychologicznym w Nowym Jorku. Przez
metod projekcyjn rozumia zesp celowo skonstruowanych bodcw, ktrych
zastosowanie ma za zadanie wgld w psychik czowieka dla wydobycia rnorodnych jej
treci, wyznaczajcych stosunek badanego do siebie i do otaczajcej go rzeczywistoci.
Powinien on zareagowa odpowiedzi zgodn z jego pojmowaniem znacze tych bodcw, w
sposb jemu tylko waciwy, tak eby zachowanie si jego byo demonstracj wasnej
osobowoci. W tym rozumieniu projekcji przyjmuje si hipotez projekcyjn (the projective
hypothesis, D. Rapaport, 1942), ktra mwi, e wszelkie obserwowalne zachowania
czowieka s ujawnieniem i wyrazem jego osobowoci.
Projekcja u dzieci.
Projekcja jako proces eksternalistyczny jest u dzieci nieco trudniejsza do uchwycenia i
zrozumienia ni u dorosych. Podstawowa trudno wynika z faktu, e dziecko ustawicznie
si rozwija. Jego rozwj polega na cigym przenikaniu si wzajemnie dwch procesw:
dojrzewania i uczenia si.
Pynno procesw projekcji jest u dziecka wiksza ni u dorosego, poniewa jego
osobowo nie ma jeszcze wyranej struktury.
Dzieci atwiej dokonuj projekcji ni doroli. Potrafi te atwiej tworzy rozmaite wzory
wyobraeniowe na podstawie jednego i tego samego materiau bodcowego.
Warto uzyskanych danych zaley nie tylko od stopnia zdolnoci dziecka do projekcji
ujawniajcej mechanizm jego zachowania si, ale i od umiejtnoci skutecznego ingerowania
osoby badajcej oraz jej kontroli nad wasnymi reakcjami na zachowanie dziecka.
U osb dojrzaych wystpuje obrona przed poddaniem si badajcemu. Dziecko nie uywa
tego mechanizmu, dlatego gotowe jest bez wikszych oporw wspdziaa z badajcym.
Techniki projekcyjne mog opiera si na opowiadaniu treci przez dziecko (CAT,
Zwierzyniec R. Zazzo), dopowiadaniu zakocze zda (Test Zda Niedokoczonych
Rottera), rysowaniu (Test Rysowania Rodziny Cormana) i kombinacjach ww. elementw.
Test Zda Niedokoczonych Rottera.
Technika projekcyjna czciowo ustrukturalizowana. Skada si z zestawu 40
niedokoczonych zda. Istniej wersje dla dzieci, modziey i dla dorosych. Suy do
badania osobowoci. Daje informacje o lkach osoby badanej, przeywanych przez ni
konfliktach wewntrznych.
Zainteresowanych szczegow analiz tego testu odsyam do podrcznika: Jaworowska, A., Matczak, A.
(2003). Test Niedokoczonych Zda Rottera RISB. Warszawa: Pracownia Testw Psychologicznych PTP.
Podrcznik dostpny w czytelni SWPS.

Test Apercepcji Tematycznej dla Dzieci (CAT).

Powsta w 1949 roku jako test do badania osobowoci dzieci w wieku 3 do 10 lat.
Skada si z dziesiciu obrazkw czarno-biaych, przedstawiajcych zwierzta (wersja CATA) w rnych sytuacjach, w ktrych zachowuj si one podobnie jak ludzie. Wersja CAT-H
skada si z dziesiciu obrazkw czarno-biaych przedstawiajcych ludzi, w sytuacjach
analogicznych do wersji ze zwierztami. Zadaniem badanego jest uoenie historyjki do
kadego obrazka.
Wybr scen przedstawionych na prezentowanych obrazkach jest niezaleny od ram
teoretycznych. Skomponowano je na podstawie zaoenia o istotnoci w yciu dzieci
pewnych problemw, sytuacji czy rl. S to na przykad sceny z jedzeniem, zabiegami
toaletowymi, spaniem, itp. Wprowadzajc te sytuacje zakadano, e bdzie mona dowiedzie
si wiele o treci dziecicych trosk, kopotw, ycze oraz o wyobraeniach dziecka o
wasnym ciele i o sobie samym w ogle.
W wersji CAT-A posuono si postaciami zwierzt zakadajc, e dzieci chtniej bd si z
nimi utosamiay (ni z postaciami ludzkimi). Autorzy testu tumaczyli to tym, e zwierzta
s w pojciu dzieci istotami traktowanymi zwykle jako strona sabsza, czyli jak dzieci w
stosunkach z dorosymi (lub nawet gorzej).
System interpretacji zosta opracowany przez Bellaka. Nawizuje do psychoanalitycznej
koncepcji rozwoju osobowoci.
Test Zwierzyniec R. Zazoo.
Na podst.: Zazzo, R. (1973). Metody psychologicznego badania dziecka, cz II. Warszawa: PZWL, s. 592-681.

Test projekcyjny sucy do ujawniania skonnoci uczuciowych i rysw charakteru

wybieranych przez dziecko zwierzt, oceny sposobu, w jaki dziecko odbiera swj wasny los,
oceny sytuacji rodzinnej dziecka. Przeznaczony jest do badania dzieci w wieku od 3 do 9 lat.
Skada si z trzech czci: 1. Zwierzyniec waciwy; 2. Okresy ycia; 3. Pe i maestwo.
Wskazwki pomocne przy interpretacji czci Zwierzta.
Kada odpowied powinna by interpretowana ze wzgldu na kontekst jednostkowy. Zawsze
istotne s wyjanienia dziecka (dlaczego?). Najczstsze odpowiedzi w danej grupie
wiekowej wydaj si by wskanikiem normalnoci. Nie oznacza to jednak, e wypowiedzi
rzadkie w danej grupie wiekowej wiadcz o nienormalnoci.
Autor (Zazzo, s. 635) podaje, e wikszo maych zwierzt (owady i miczaki) naley do
zwierzt rzadkich. Uzasadnieniem jest odraza (to jest brudne, to jest wstrtne), a jeszcze
czciej sabo (zabija si je, zgniata si je) lub ulotna natura (one nie yj dugo,
umieraj prawie natychmiast). Odpowiedzi tego rodzaju podawane s na og przez dzieci ze
znacznymi zaburzeniami. Wymienienie tego typu zwierzt w odrzuceniach (jakim
zwierzciem nie chciaby by, jakich zwierzt nie lubisz) jest wskanikiem niepokojcym.
Wymienienie ich w wyborach, a zwaszcza w identyfikacji (jakim zwierzciem chciaby
by?), jest oznak powanych zaburze.
Jeli chodzi o dalsze szczegy interpretacji oraz tre zadawanych pyta, odsyam do
literatury rdowej.
Zgadnij sowo z mojej historyjki.
Modyfikacja gry o takim samym tytule w: Kaduson, H., Schaefer, Ch. (2001). Zabawa w psychoterapii. Gdask:
GWP, s. 56-57.

Dziecko rysuje obrazek i podpisuje go, ale tak, aby badajcy nie widzia treci podpisu.
Nastpnie ma za zadanie wymylenie na jego temat historyjki z pocztkiem, rozwiniciem i
zakoczeniem. Potem inna osoba (psycholog, terapeuta), majc trzy szanse lub mniej, prbuje
odgadn, jakie sowo znajdowao si na kartce.
Technik t najlepiej mona wykorzysta, pracujc z dziemi, ktre rozpoczy nauk
czytania (szecio-, siedmioletnie do wczesnego okresu dojrzewania). Skupia ona uwag na
odgadywaniu sw, a nie na samym problemie. Jako narzdzie diagnostyczne pomaga w
odkrywaniu tematw, umiejtnoci radzenia sobie i uczu, ktre w innym razie mogyby
pozosta nierozpoznane.
W ksice Zabawa w psychoterapii mona znale wiele innych opisw gier i zabaw,
przydatnych zarwno w terapii jak i w diagnozie, uzupeniajcych warsztat pracy osb, ktre
pracuj z dziemi.
Inne pozycje warte uwagi:
Brykczyski M., Gaewska Dako L. Jedna chwilka uczu kilka czyli z uczuciem o uczuciach. Warszawa: Wyd.
Jacek Santorski & Co. (ksieczka pomocna w nauce nazywania uczu, rysunki rnych uczu i wierszyki
opisujce).

Technika Narysuj osob w deszczu.

Pozwala odpowiedzie na pytania: jak badany reaguje na sytuacj stresu, jakie ma zasoby
osobiste, aby radzi sobie w rodowisku wywoujcym niepokj, czy jest w stanie skutecznie
planowa w takich sytuacjach, jakie rodzaje obrony stosuje. Analiz testu naley uzupenia
wynikami innych z metod.
Informacje na ten temat: Oster, G.D., Goud, P. (2001). Rysunek w psychoterapii. Gdask:
GWP. (s.27-69, rozdz. Zastosowanie rysunku w procesie oceny osobowoci). Literatura
obowizkowa w sylabusie.
Test Dom-Drzewo-Czowiek.
Badany proszony jest o narysowanie domu, drzewa i osoby. Metoda jest stosowana w
procesie diagnozy osobowoci, pozwala oceni stopie integracji osobowoci, dojrzao i
skuteczno dziaania.
Dla interpretacji wynikw bierzemy pod uwag zarwno rysunek jak i tre wypowiedzi z
nim zwizanych oraz cao zachowania osoby badanej w trakcie wykonywania rysunku.
Analiz rozpoczynamy od oglnego spojrzenia na wytwr w celu zorientowania si, jaki jest:
wzajemny stosunek trzech elementw, tj. domu, drzewa i czowieka,
wzajemna proporcja trzech elementw,
rozbudowa formy.
Nastpnie analizujemy szczegowo wygld poszczeglnych elementw.
Wskaniki zaburze emocjonalnych w tecie rysunkowym dom-drzewo-czowiek.
Na podstawie materiaw opracowanych przez dr E. Wgrzynowicz oraz za: Oster, G.D., Gould, P. (2001).
Rysunek w psychoterapii. Gdask: GWP, s. 43-55.

Wzajemny stosunek trzech elementw.

1. Elementy zachodz na siebie konflikt midzy badanym a otoczeniem.
2. Niektre elementy przytaczaj pozostae zaburzenia oglnej harmonii lub
moliwoci indywidualnego rozwoju.

3. Elementy wyranie oddzielone od siebie zaburzenia w zakresie wizi emocjonalnej

ze rodowiskiem.
4. Elementy nie mieszcz si razem na kartce konflikt z otoczeniem, nie mieszczenie
si w swoim rodowisku, potrzeba szczerych kontaktw spoecznych. Najbardziej
diagnostyczna jest cz rysunku, ktra si nie zmiecia.
Proporcje trzech elementw.
1. Elementy zbyt drobne niepewno.
2. Elementy zbyt due, niemieszczce si cakowicie na rysunku potrzeba dominacji,
ekspansji (zazwyczaj stumiona).
Rozbudowa formy.
1. Przyrost formy, nadmiar szczegw zbyt dokadnie wykonanych: dachwki,
sztachety, firanki w oknach, itp. niepewno wyraajca si tym, e myl skupia si
na sprawach ubocznych, nie na istotnych trudnociach yciowych.
2. Ubstwo formy, zbyt maa ilo szczegw saba motywacja do dziaania, nastrj
depresyjny.
Szczegowa analiza wygldu trzech elementw.
Dom.
Szczegy podstawowe (dla normalnego rysunku): co najmniej jedne drzwi, jedno okno, jedna
ciana, dach, komin.
Dziecko rysujc dom, wyraa postawy w stosunku do rodzicw i rodzestwa, natomiast
dorosy koncentruje si na rodzinnych relacjach ze wspmaonkiem. Dzieci do lat omiu
zwykle rysuj komin prostopadle do nachylonej paszczyzny dachu; pionowy komin dowodzi,
e dziecko przekroczyo wany prg w rozwoju poznawczym.
1. Szczegy dodatkowe (krzaki, kwiaty, cieka) potrzeba dokadniejszego
uporzdkowania rodowiska, ktra czasem zwizana jest z brakiem poczucia bezpieczestwa
lub pragnieniem sprawowania kontroli w kontaktach interpersonalnych.
2. Pooenie domu na paszczynie kartki:
- dom mieci si wyranie w lewej lub prawej stronie kartki ukierunkowanie na przeszo
lub przyszo.
- dom wyrasta z brzegu kartki niepewno, brak podstawowego poczucia bezpieczestwa w
yciu rodzinnym lub intymnym.
3. Dom przedstawiony w perspektywie:
a) widok z gry odrzucenie sytuacji domowej
b) widok z dou odrzucenie domu lub poczucie, e osignicie podanej sytuacji domowej
jest niemoliwe.
4. Drzwi:
- brak drzwi, brama niewidoczna na rysunku (skrajne) trudnoci w kontaktach spoecznych,
- ponad podstaw domu, bez schodw niedostpno w kontaktach interpersonalnych,
- otwarte silna potrzeba dowiadczania ciepa od wiata zewntrznego,
- bardzo due nadmierna zaleno od innych,
- z zamkiem lub zawiasami defensywno.
5. Kolor bramy wejciowej i okien informuje o nastroju panujcym w domu
ty dobry nastrj
Liliowy smutek
Czerwony niepokj

 Czarny lk
Interpretacja kolorw musi by ostrona, bo mog one co innego oznacza.
6. Komin:
- brak kominw brak ciepa w sferze psychicznej lub konflikty z wan osob pci mskiej,
brak opieki ojca, czasem matki,
- dwa kominy rnej wielkoci sprzecznoci wpyww wychowawczych w domu,
- przesadnie duy komin nadmierne zaabsorbowanie sfer seksualn lub tendencje
ekshibicjonistyczne,
- duo dymu w kominie wewntrzne napicie.
7. Pot otacza dom, szczelny pot poczucie izolacji lub nadmierna potrzeba bezpieczestwa,
potrzeba ochrony emocjonalnej.
8. cieka:
- bardzo duga ograniczona dostpno,
- wska w pobliu domu, szeroka na drugim kocu osoba powierzchownie przyjazna.
-drogi do domu rozwidlaj si rnorodno wpyww wychowawczych, rozbicie rodziny,
rnorodno postpowania.
9. ciany (ich solidno) bezporednio zwizana z si ego.
10. Dach:
- paski (pojedyncza linia czca dwie ciany) brak wyobrani lub zahamowania
emocjonalne,
- dach przesadnie duy poszukiwanie satysfakcji w fantazjach.
11. Rynny podejrzliwo.
12. Okno:
- brak okien wrogo lub wycofanie,
- okna z firankami rezerwa, kontrolowanie siebie,
- bez zason zachowanie otwarte, bezporednie,
- tylko na parterze, na pitrze brak rozziew midzy rzeczywistoci a fantazj.
13. Okiennice:
- zamknite skrajna defensywno i wycofanie,
- otwarte zdolno do przystosowania w kontaktach interpersonalnych.
14. Dane z rozmowy:
- w domu mieszka rodzina bez badanego poczucie izolacji.
- w domu mieszka sam badany poczucie osamotnienia.
- w domu mieszka badany z kim innym, nie z rodzicami zaburzenia wizi emocjonalnej z
rodzin.
- dom podobny do cudzego domu, np. babci nie aprobowanie atmosfery wasnego domu,
brak ciepa emocjonalnego.
Drzewo.
1.Wielko:
- due i rozoyste zazwyczaj symbol opieki, potrzeba opieki,
- wyjtkowo due - skonno do agresji,
- mae, mode, wiotkie symbolizuje zazwyczaj badanego (najczciej dziecko) z jego
poczuciem saboci, niszoci i braku znaczenia.
2. Kreska:
- cienka kreska poczucie nieprzystosowania, niezdecydowanie,
- cienka przerywana kreska wyrany niepokj.
3. Przesadne podkrelenie:
- pnia niedojrzao emocjonalna
- korony zahamowania emocjonalne, mylenie analityczne

- korzeni pytkie reakcje emocjonalne, ograniczona zdolno do rozumowania.

4. Linia ziemi:
- brak linii przedstawiajcej ziemi podatno na stres
- zaznaczona ziemia, brak korzeni tumione emocje
- mae dzieci mog ignorowa istnienie korzeni
- wikszo dzieci w wieku przedszkolnym rysuje podstaw pnia na krawdzi kartki
5. Zaczernione paszczyzny, bardzo ciemne lub mocno zaznaczone defensywna wrogo lub
zachowania agresywne.
6. Szrama, dziupla, zamana ga zwizek z urazem, tzn. wypadkiem, chorob, gwatem
(czas wydarzenia odpowiada pooeniu znaku).
W wieku okoo 5 lat dzieci chtnie rysuj kka porodku pnia( dziupla): w pewnym sensie
jest to ppek drzewa. W tym samym okresie rwnie posta ludzka bywa przyozdabiana
ppkiem. Jest to przejaw raczej postawy narcystycznej, ni urazu. Postawa narcystyczna w
tym wieku jest etapem rozwojowym (Chermet-Carroy S. (2005). Zrozum rysunki dziecka,
d: Wyd. Ravi, s.97).
7. Dziupla symbolika seksualna:
- maa i okrga przeycie napastowania seksualnego lub wczesne dowiadczenie seksualne,
- mocno zaznaczony kontur wiadczy o wikszym wpywie urazu,
- koncentryczne krgi wewntrz zepchnicie dowiadczenia w przeszo i zaleczenie,
- zaczerniona wstyd zwizany z dowiadczeniem,
- dua zaabsorbowanie kwesti prokreacji,
- z maym zwierztkiem w rodku ambiwalencja dotyczca ojcostwa lub macierzystwa,
- maa lub w ksztacie rombu skojarzenia z pochw.
8. Drzewo okaleczone, amputowane lad powanych, dramatycznych przey.
9. Drzewo skadajce si tylko z dwch linii (kreska oznaczajca pie i kko oznaczajce
koron) impulsywno, zmienno, ale 44% 5-latkw rysuje pie pojedyncz lini.
10. Drzewo, dla ktrego nie ma miejsca symptom poczucia zahamowania moliwoci
rozwojowych, przytumienia.
Posta ludzka.
1. Posta ludzka przedstawia kogo innego ni badany zazwyczaj brak aprobaty wasnej
pozycji w rodzinie.
2. Posta ludzka przedstawia inn pe brak aprobaty dla wasnej pci.
3. Posta ludzka przedstawia inn pe i wiek brak aprobaty wasnej pci i wieku. Czasem
symptomy 1-3 mog oznacza bardzo siln potrzeb obecnoci osoby dominujcej, np. matki
lub ojca.
4. Posta ludzka pozostajca poza domem, pozbawiona stp lub doni moe oznacza
poczucie lku lub bezradnoci.
Inne szczegy analizy postaci: Oster G.D., Gould P. (2001). Rysunek w psychoterapii.
Gdask: GWP, s. 52 oraz poniej: Lista wskanikw emocjonalnych w rysunku czowieka.
Badany zwykle utosamia si z narysowan postaci. Posta na rysunku moe by rwnie
osoba znaczc, upragnion lub badany boi si jej. Bardzo diagnostyczne jest rysowanie,
mimo instrukcji, czowieka na osobnej kartce lub podkrelenie niemonoci narysowania
postaci ludzkiej. Oznacza to trudnoci w kontakcie spoecznym.
Po przeanalizowaniu oddzielnie trzech elementw naley rozway ich powizania czy
stanowi cao, czy s oddzielone od siebie. Ta analiza nawietla dodatkowo tematyk wizi
osoby badanej z jej rodowiskiem.
Lista wskanikw emocjonalnych w rysunku czowieka (5-12 lat).

Przydatna przy analizie testu Narysuj osob K. Machover.

Na podstawie materiaw ze szkole w Polskim Instytucie Psychoterapii Krtkoterminowej w Krakowie oraz
Oster G.D., Gould P. (2001). Rysunek w psychoterapii. Gdask: GWP.

1. Saba integracja czci figury (jedna lub wicej czci nie cz si ze sob, s oderwane od
figury lub cz si ze sob ledwo dotykajc, rysowane przerywana lini) niestao, saba
integracja osobowoci, saba koordynacja, impulsywno, niedojrzao emocjonalna, niska
tolerancja frustracji.
2. Zaciemnienie (zaczernianie w ogle oznacza niepokj, im wicej zaczernienia, tym
wikszy niepokj):
- zaciemnienie twarzy (zaciemnienie umylne caej twarzy albo jej czci, piegi, plamy,
cienie, ktre nie s odzwierciedlaniem koloru twarzy) niepokj, powanie zaburzony,
negatywny wizerunek siebie,
- zaciemnienie rk poczucie winy, z powodu reakcji agresywnych, impulsywno,
- zaciemnienie ng denie do dojrzaoci fizycznej i zainteresowa seksualnych,
- zaciemnienie szyi walka nad kontrola impulsw.
3. Dua asymetria (jedno rami albo noga wybitnie nie zgadzaj si w zarysie z drugim;
wskanik nie jest brany pod uwag, gdy ramiona lub nogi s podobne w zarysie, lecz rni
si w wymiarze) saba koordynacja i impulsywno, neurotyczno, poczucie mniejszej
sprawnoci fizycznej, pomieszana lateralizacja, trudnoci grafomotoryczne.
4. Nachylenie postaci (pionowe odchylenie figury, do 15 stopni od pionu) niestabilno,
brak rwnowagi psychicznej, brak bezpieczestwa, pewnoci w postpowaniu.
5. Drobna figura, niewielkie wymiary postaci (5 cm lub mniej) skrajna niepewno,
wycofanie si, depresja, skrajny brak poczucia bezpieczestwa, poczucie nieprzystosowania.
6. Dua figura ekspansywno powizana z niedojrza, sab kontrol wewntrzn,
urojenia wielkociowe z poczuciem nieudolnoci.
7. Przeroczysto (pewne partie ciaa rysowane s pojedyncz lini) ostry niepokj,
konflikt bd lk zwaszcza, gdy dotyczy czci seksualnych lub okaleczonych.
8. Gowa:
- drobna gowa (wysoko gowy mniejsza ni 1/10 caej figury) intensywne odczucie
intelektualnej nieudolnoci, niszoci,
- dua gowa zaabsorbowanie wiatem wyobrani, koncentracja na aktywnoci umysowej;
- czasem uwaga skierowana na gow i inne szczegy jest zwizana z zaburzeniem
obsesyjno-kompulsyjnym.
- maa gowa osobowo obsesyjno-kompulsywna, poczucie niszoci intelektualnej,
- odwrcona tyem tendencje paranoidalne lub schizoidalne.
Wedug Sylvie Chermet-Carroy (Zrozum rysunki dziecka, 2003) mae dzieci rysuj na og
dua gow. Jeeli po 8. r.. dziecko nadal rysuje du gow oznacza to moe przerost ja
lub narcyzm. Natomiast zbyt maa gowa wiadczy moe o skonnoci do deprecjonowania
wasnej osoby lub do depresji. Moe rwnie oznacza dominacj popdw nad rozumem.
Wosy pojawiaj si na rysunkach zazwyczaj u dzieci powyej 6. roku ycia.
9. Oczy:
- zezujce oczy (oczy skierowane na zewntrz lub do rodka) bunt i zo osoby rysujcej,
- spogldanie w bok podejrzliwo i skonnoci paranoidalne,
- due ekstrawersja i ciekawo,
- mae introwersja.
10. Rce (su do kontrolowania otaczajcego rodowiska)/ramiona:
- krtkie ramiona (krtki kikut, ramiona nie dosigaj talii) trudnoci w wyciganiu rki do
wiata, tendencja do wycofywania si, zamykania w sobie, zwracania do wewntrz, prby
hamowania impulsw,

- ramiona przylegajce do bokw ciaa (brak przerwy miedzy ramionami a ciaem) sztywna
wewntrzna samokontrola, brak elastycznoci, ubogie stosunki interpersonalne,
- dugie ramiona (ramiona na tyle dugie, by dosign kolan) agresywne zachowania,
pragnienia i denia w zdobywaniu i gromadzeniu, siganie w kierunku innych,
- rce odcite (ramiona bez doni i palcw) poczucie winy, niepokj, poczucie
nieprzystosowania, zakopotanie,
- rce trzymane za plecami pragnienie kontrolowania zoci, niech do kontaktw
interpersonalnych, skryto,
- nierwne niestabilno emocjonalna,
- szerokie zaabsorbowanie odczuwan potrzeb siy, ambitna osobowo,
- kwadratowe nadmierna defensywno, wrogo w stosunku do innych ludzi,
- rce zaoone na piersiach wrogo lub podejrzliwo,
- due donie (tak due jak gowa postaci albo wiksze) agresywno, zachowania actingout (wyadowywanie si), zaczepne zachowania, wskanik nieuczciwoci osoby badanej,
- rozcapierzone palce, zakrzywione jak szpony tendencje agresywne,
- palce dugie i szpiczaste agresywno, wrogo,
- palce zaznaczone ptelkami lub pojedyncza kresk pragnienie stumienia agresywnych
impulsw.
11. Zby (jakakolwiek reprezentacja zbw) agresywno (oralna).
12. Nogi:
- nogi przylegajce do siebie (nie ma przerwy miedzy nogami, z profilu widoczna jedna
noga): due napicie zwizane z impulsami seksualnymi,
- rnice w wielkoci sprzeczne uczucia dotyczce niezalenoci,
- dugie denie do autonomii,
- krtkie upoledzenie ycia emocjonalnego,
- stopy due denie do bezpieczestwa lub mskoci,
- stopy mae- zaleno, stumione odczuwanie.
13. Genitalia (realistyczne lub symboliczne ukazanie genitaliw) patologia, bardzo silny
niepokj dotyczcy impulsw seksualnych.
14. Olbrzymia groteskowa figura (figura przedstawiajca nieludzk groteskow posta; musi
by to wynik wyobrani dziecka, a nie jego nieudolnoci) uczucie silnej odpowiedzialnoci,
sabe wyobraenie o sobie.
15. Wicej figur odruchowo narysowanych (kilka figur niepowizanych za sob w jak
cao) uszkodzenie mzgu.
16. Wytrzeszczone oczy, wyszczerzone zby, zacite usta, bro w rce wrogo, strach.
17. Chmury, deszcz i nieg odczuwanie zagroenia ze strony wiata dorosych.
18. Usta:
- przesadnie podkrelone niedojrzao, agresywno oralna,
- bardzo due - erotyzm oralny.
19. Szyja (rzadko na rysunkach przed 5. r..):
- krtka i gruba odzwierciedla potg instynktw,
- duga i chuda pragnienie zapanowania nad popdami,
- przesadnie wybujaa denie do tego, aby si wznie, by by wyszym lub lepszym pod
wzgldem fizycznym lub intelektualnym,
- brak szyi u dziewicio-, dziesicioletniego lub starszego dziecka przewaga postawy
materialistycznej.
20. Ubranie (pojawia si okoo 4.-5. r..):
- grubo ubrana posta ta, ktrej brak mioci,
- posta w letnim stroju otrzymuje, zdaniem dziecka, duo mioci,

- posta w achmanach deprecjacja tej postaci (jeli dziecko siebie przedstawia w ten
sposb: bunt wobec otoczenia i ch odrzucenia norm spoecznych).
21. Brak oczu (take brak renic) poczucie alienacji spoecznej, ucieczka od wiata realnego
w wiat marze, dziecko nie chce widzie.
22. Brak nosa niemiao, brak jawnej agresywnoci, niezdolno do walki o swoje ja.
23. Brak ust niezdolno do nawizywania kontaktu sownego, silna komponenta lkowa,
depresja.
24. Brak ciaa emocjonalny problem identyfikacji z rola kobiety lub mczyzny.
25. Brak rk poczucie winy z powodu odczuwanej wrogoci lub seksualnoci,
nieprzystosowanie, bezradno.
26. Brak doni zakopotanie, poczucie nieprzystosowania, donie pojawiaj si zazwyczaj na
rysunkach dzieci powyej 6. roku ycia.
27. Brak ng niepokj, niepewno, silne konflikty.
28. Brak stp niepewno, brak staego gruntu pod nogami, brak niezalenoci, stopy
pojawiaj si zazwyczaj na rysunkach dzieci powyej 6. roku ycia
29. Brak szyi reakcje niedojrzae, impulsywne, saba kontrola wewntrzna.
30. Znieksztacenia obrazu ciaa wystpuj niekiedy w fobiach.
31. Szybki i gwatowny sposb rysowania charakterystyczny jest dla zaburze lkowych.

Rysowanie i malowanie to bardzo osobista czynno. Kady obrazek odzwierciedla elementy

osobowoci autora. I odwrotnie: kada interpretacja zaley zawsze od punktu widzenia
analizujcego i aspekty jego osobistych przey wywieraj na ni istotny wpyw. Analiza
symboliki i treci rysunku wycznie wg schematu oraz wyrwana z indywidualnego kontekstu
jest krtkowzroczna i mao odpowiedzialna. Moe wprowadzi w bd.