UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

NASTAVNIKI FAKULTET
ODSJEK ZA SPORT I ZDRAVLJE

ANALIZA ANTROPOLOKOG STATUSA I TESTOVI ZA

PROCJENU FUNKCIONALNIH SPOSOBNOSTI KOARKAA
( SEMINARSKI RAD )

Student:
Faris Varelija

Mentor:
prof.dr. Izet Rao

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

Mostar , januar 2013. godine

SADRAJ:
1. UVOD ..........................................................................................................................3
1.1.
Antropoloke karakteristike ..........................................................................3
1.2.

Analiza koarkake igre .......................................................................6

1.3.

Aktivnosti koarkaa za vrijeme igre ..................................................7

1.4.

Fizioloka pozadina koarkake igre ...................................................9

1.4.1. Aerobne sposobnosti koarkaa ...................................................................10

1.4.2. Anaerobne sposobnosti koarkaa ................................................................12
1.5.

Faktori uspjenosti u koarci ...............................................................12

2. PREDMET I PROBLEM RADA ..............................................................................15

3. CILJEVI I ZADACI RADA ....................................................................................16
4. METOD RADA ..........................................................................................................17
4.1.
Selekcija u koarci ...........................................................................................18
4.1.1. Karakteristike djece uzrasta 6-10 godina ................................................................20
4.1.2. Karakteristike djece uzrasta 11-14 godina ..............................................................24
4.1.3. Karakteristike djece uzrasta 15-18 godina ..............................................................29
4.2.
Testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti ............................................33
4.2.1. Labaratorijski testovi za procjenu aerobnog kapaciteta ...........................................34
4.2.2. Labaratorijski testovi za procjenu anaerobnog kapaciteta .......................................34
4.2.3. Terenski testovi za procjenu aerobnog kapaciteta ....................................................36
4.2.4. Terenski testovi za procjenu anaerobnog kapaciteta ................................................40
5. PRAKTINA I TEORETSKA VRIJEDNOST RADA ..........................................43
6. ZAKLJUAK ...............................................................................................................44
7. LITERATURA .............................................................................................................45

1. UVOD

1.1.

Antropoloke karakteristike
2

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

Definisanje ovjeka kao sloenog dinamikog i organizovanog sistema proizlazi iz razloga to je

taj sistem sastavljen od elemenata koji su predmet interesovanja razliitih naunih oblasti.
Obzirom da su konstitutivni elementi povezani u dinamiku cjelinu, utjecaj na svaki
pojedinaani elemenat je istovremeno i utjecaj na ostale u skladu sa karakteristikama njihovih
meusobnih veza. ovjekovo porijeklo i njegov razvoj je tema multidisciplinarnog pristupa u
otkrivanju zakonitosti i stvaranju uzrono-posljedinih veza, pa se njima bavi irok spektar
naunih oblasti: biologija, medicina, psihologija, pedagogija, historija, filozofija, demografija,
sociologija i mnoge druge. Sinteza svih znanja je predstavljenja antropologijom. Antropologija
posmatra ovjeka kao cjelinu, to znai da se zakonitosti razvoja ljudskog bia objanjavaju
integralnim pristupom, budui da je svaki problem vezan za ljudsko bie u uskoj dijalektikoj
povezanosti od prirodnih i drutvenih faktora. U naukama koje se bave prouavanjem ovjeka,
multidimenzionalni pristup izuavanju linosti predstavlja osnovnu metodoloku orjentaciju,
predmet nauke u oblasti sporta su antropoloke karakteristike ovjeka. Pod antropolokim
statusom ovjeka - koarkaa podrazumjevaju se sljedee sposobnosti i karakteristike:1

Morfoloke karakteristike
Funkcionalne sposobnosti
Motorike sposobnosti
Biomehanike karakterisitke
Kognitivne sposobnosti
Konativne karakteristike
Socioloke karakteristike
Morfoloke karakteristike pod morfolokim karakteristikama antropolokog
statusa ovjeka najee se podrazumjevaju procesi rasta i ovjekovog ontogenetskog
razvoja. Razlikujemo etiri morfoloka fakrota: longitudinalna dimenzionalnost
skeleta (odgovoran za rast kostiju u duinu), transverzalna dimenzionalnost
skeleta (odgovoran za rast kostiju u irinu), volumen mase i tijela (odgovoran za

Rao, I., Malacko, J. (2004). Tehnologija sporta i sportskog treninga. Sarajevo: Fakultet sporta i tjelesnog odgoja Univerziteta

u Sarajevu.

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

ukupnu masu i obime tijela), potkono masno tkivo (odgovoran za ukupnu koliinu
masti u organizmu).
Funkcionalne sposobnosti - pod funkcionalnim sposobnostima ovjeka
podrazumijeva se sistem funkcionalnih struktura organskih sistema i njihovo
funkcioniranje. U prostoru funkcionalnih sposobnosti ovjeka jo uvijek ne
postoji neki valjani strukturalni ili funkcionalni kibernetiki model. Dosadanja
istraivanja su uglavnom bila usmjerena na izuavanje strukture i funkcija
pojedinih organa i organskih sistema, prije svega lokomotornog i nervnog, gdje
su

utvrene

brojne

zakonitosti

prilikom

upravljanja

(transformacije)

funkcionalnim sposobnostima pod utjecajem razliitih trenanih sadraja.

Funkcionalna dijagnostika obuhvata niz postupaka procjene nivoa fiziolokih
svojstava ljudskog organizma. Iako pripada oblasti medicine njena aplikativnost u
kineziolokim (sportskim) istraivanjima je ogromna i gotovo da se moe smatrati
autentinom kineziolokom baterijom testova (tehnika) za mjerenje relevantnih
varijabli. Poznato nam je da je svaka kinezioloka manifestacija tjesno povezana sa
analizom ljudskog pokreta koji je u jednom sluaju elementarnog karaktera, a u
drugom sloena motorna radnja (Rao, Malacko, 2004).
Motorike sposobnosti - to su sposobnosti ovjeka koje uestvuju u rjeavanju
motorikih zadataka i uslovljavaju uspjeno kretanje bez obzira da li su sposobnosti
steene treningom ili ne. Dominantna mjerenja su u bazinoj oblasti koja obuhvata
motorike sposobnosti, motorike navike (vjetine), odnosno motoriko ponaanje
raznih kategorija ljudi, potencijalnih ispitanika. Obino se takva mjerenja nazivaju
"motorika mjerenja", odnosno "motorika testiranja".
Biomehanike karakteristike podrazumjeva se poznavanje raznovrsnih veliina
kretanja, kao to su uglovi izbaaja sprave, relativni uglovi izmeu segmenata tijela,
poloaj sprave u odnosu na relevantne lokacije tijela, brzine i ubrzanja u pojedinim
momentima i sl., te veliina kao to su inetrsegmentarne sile, neto miini momenti,
4

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

razmjena energije unutar pojedinih dijelova tijela i prenos energije izmeu segmenata
tijela, ukupni momenat impulsa, registracija aktivacije i dinamike bioelektrine
aktivnosti miinog sistema itd.
Kognitivne sposobnosti su sposobnosti koje omoguuju prijem, prenos i preradu
informacija, to se ostvaruje u kontaktu linosti sa okolinom. Smatra se da postoji
jedna opa kognitivna sposobnost, koja je odgovorna za razliite kognitivne procese i
naziva se G-faktor, koji se najee interpretira kao opta inteligencija, a koja se
obino definira kao sposobnost snalaenja i rjeavanja problema u novim, nepoznatim
situacijama.
Konativne karakteristike su odgovorne za modelitete ljudskog ponaanja. Kako
postoje normalni i patoloki modaliteti ponaanja, analogno tome, postoje i:
normalne konativne karakteristike (koje se satoje u tome, da su najee
meusobno nezavisne, uglavnom su normalno rasporeene u populaciji i istovremeno
odgovorne za modalitete ponaanja kod kojih stepen adaptacije nije poremeen) i
patoloke konativne karakteristike (osobine linosti kod kojih postoji znaajna,
katkad i veoma visoka meusobna povezanost distribuisana kontinuirano, ali ne
uvijek normalno u populaciji).
Socioloke karakteristike podrazumjevaju se karakteristike nekih grupa ili
drutvenih insistucija kojima pripada ili sa kojima je povezan ovjek koji se analizira.

1.2.

Analiza koarkake igre

Trening u koarci ima za cilj postizanje rezultata, preko razvoja i usavravanja sportske
forme. Meutim, nema optimalnog upravljanja trenanom tehnologijom ukoliko se ne
poznaju svi faktori od kojih ona zavisi. Prije operativne etape u trenanoj tehnologiji,
5

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

pitanje koje se namee je: Koje su karakteristike koarkake igre i osobine, sposobnosti i
karakteristike od kojih zavisi sportski rezultat? Ako to nije poznato, upravljanje procesom
koakrakog treninga nije mogue. Tek nakon utvrivanja dominantnih antropolokih
karakteristika za koarku moe se pristupiti programiranju treninga. Nemogue je uspjeno
programirati trening, ukoliko se ne raspolae sa to vie informacija o faktorima od kojih
zavisi efikasnost, to jeste uspjenost u odreenoj sportskoj grani. Meutim, prije
pristupanja operativnim faktorima rukovoenja trenanom tehnologijom mora se izvriti
analiza koarke. Karakteristika je svih sportskih igara da je kolektivno djelovanje uslov
rezultatske uspjenosti. U koarci je taj aspekt posebno naglaen, odnosno koarkaka igra
dominantno iziskuje od igraa podvrgavanje vlastitih sposobnosti kolektivu, ali takoer
trai individualan pristup svakoj akciji u svakoj fazi igre. Akcije se stalno smjenjuju i
neprekidno se ponavljaju kao niz sloenih, promjenjljivih, nepredvidljivih, ali i tipinih
situacija. Stvaraju se nove okolnosti u razvoju situacije i svaka akcija otvara brojne
mogunosti nastavka igre.
Antropoloka analiza prouava primarne i specifine antropoloke karakteristike koarkaa
koje predstavljaju izvor informacija za sprovoenje selekcije i programiranja treninga
koarkaa razliitog uzrasta i kvaliteta. Antropoloka analiza omoguava prouavanje
viestruke povezanosti osobina i sposobnosti koarkaa i integralni pristup u shvatanju
njegove biopsihosocijalne osnove. Cilj antropoloke analize je da se dobiju osnovne
informacije o antropolokim karakteristikama koarkaa i njihovom utjecaju na postizanje
vrhunskih dostignua u koarkakoj igri. 2

1.3.

Aktivnosti koarkaa za vrijeme igre

Da bi se moglo sa sigurnou predpostaviti koji je krajni cilj u pripremi koarkaa za

vrhunska dostignua, mora se izvriti analiza takmiarske aktivnosti koarkaa. Kroz
evoluciju koarke, odnosno, kroz faze razvoja igre, mjenjao se obim, intezitet i struktura
2

Truni, N. (2007). Trening mladih koarkaa razliitih uzrasnih kategorija. Beograd: Visoka kola za sport Beograd.

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

aktivnosti koarkaa za vrijeme igre. Aktuelne informacije bi trebalo uzeti kao parametar,
prema kome se moe prognozirati aktivnost igraa u budunosti i na osnovu koga se moe
izvriti planiranje prepokrivanja optereenja u treningu. Princip prepokrivanja
optereenja podrazumjeva da su zahtjevi na treningu na viem nivou (20-30%), u odnosu
na oekivanu aktivnost na utakmicama. U zavisnosti od uzrasne kategorije, odabranog
koncepta igre, perioda sezone i nivoa pripremljenosti igraa, treba analizirati ove
informacije i prilagoditi ih aktuelnom uzrasnom i trenanom nivou. Karakteristike
aktivnosti vrhunskih koarkaa su visok tempo igre u oba smijera (napad i odbrana), to
stvara potrebu za veoma napornim intenzivnim treniranjem, da bi se zadovoljili trenani
kriteriji za vrhunsko koarkako ispoljavanje. U koncepiranju trenane tehnologije u
koarci neophodno je raspolagati informacijama o karakteristikama takmiarske aktivnosti
koarkaa, da bi se one postavile kao smjernice za izbor i doziranje optereenja. Samo
posjedovanje adekvatnih kriterijuma o vrsti i karkateru rada za vrijeme utakmice, moe da
definie, na precizan i egzaktan nain tranzitorne i finalne ciljeve u pojedinim etapama
pripreme koarkaa.
Analiza koarkakih utakmica pokazuje da svi igrai sudjeluju u istim aktivnostima, no,
pri tome centri veinu vremena provode stojei, bez kretanja, dok igrai na krilnim
pozicijama najveim dijelom hodaju. Prosjeno igarai na sve tri pozicije priblino
jednako vremena provode trei. S loptom najvie vremena provedu bekovi, dok krila i
centri u prosjeku tokom minute manje od jedne sekunde igraju s loptom. Interesantno je
promotriti i ukupnu kilometrau koju igrai na razliitim pozicijama u igri pokrivaju,
odnosno preu za vrijeme utakmice. Ukupno tokom koarkake utakmice igrai preu
izmeu 2.9 i 7.5km (Tabela 1). Krilni igrai preu najvee distance, dok se bekovi i centri
gotovo i ne razlikuju. Ovo se moe objasniti da se bekovi kreu uglavnom od jedne do
druge linije slobodnih bacanja. Najveim dijelom prostora se prolazi u trku ili hodanjem,
bez obzira na poziciju u igri, dok se prosjeno spirnta 100-200m. Interesantno je za uoiti
da se relativno veliki dio terena pree kreui se unatrag ili postranino. Koarka je,
dakle, sport u kojem su aktivnosti visokog inteziteta, kao sprint ili skok, ispresijecane s
aktivnostima niskog intenziteta. Kako za aktivnosti razliitih intenziteta sportai koriste
razliite izvore energije vjerovatno je da koarkai trebaju sve raspoloive izvore energije.
7

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

Drugim rijeima, tokom koarkake igre koriste se aerobni i anaerobni energenti

(Matkovi, Knjaz, 2005).

AKTIVNOST
Hodanje
Tranje
Sprint
Hod/trk/sprint s loptom
Hod/trk/sprint unatrag
Kretanje u stranu
Ukupno stanje

BEKOVI
Min
Max
0.8
0.2
1.2
2.2
0.0
0.1
0.3
0.8
0.2
0.5
0.4
0.5
2.9
6.1

KRILA
Min
1.5
1.8
0.1
0.2
0.5
0.6
2.7

Max
2.2
2.8
0.2
0.6
0.8
0.7
7.5

CENTRI
Min
Max
1.2
2.4
1.5
2.5
0.0
0.1
0.0
0.1
0.3
0.6
0.4
0.5
3.4
6.2

Tabela 1.- Prosjena aktivnost igraa na utakmici izraena u kilometrima

1.4.

Fizioloka pozadina koarkake igre

U sportskim igrama vrlo je teko odrediti egzaktne pokazatelje intenziteta aktivnosti, ipak
dosta se koristi frekvencija srca, tako i u koarci, iako esto ne moe otkriti nagla,
kratkotrajna ubrzanja koja su uvijek prisutna u koarkakoj igri. Nema mnogo istraivanja
koja su analizirala frekvenciju srca za vrijeme takmienja. Prosjena frekvencija srca za
vrijeme utakmice nalazi se na 87% od maksimalne frekvencije srca i iznosi 165 + 9
otk/min. Najvia zabiljeena frekvencija srca iznosila je 188 + 7 otk/min, odnosno 99 +
1% od maksimalne frekvencije to pokazuje na vrlo visok intezitet aktivnosti i gotovo
maksimalan odgovor kardiovaskularnog sistema za vrijeme igre (sl. 1). Zabiljeene visoke
vrijednosti frekvencije srca sukobljavaju se s analizom aktivnosti za vrijeme koarkake
igre gdje je utvreno da je samo 15% aktivnosti visokog inteziteta. Smatra se da je ovakav
frekvencije srca posljedica poveanja metabolikih zahtjeva povezanih s estim
ubrzanjem, usporenjenjima i promjenama pravca pri kretanju. Vjerovatno dodatno
8

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

poveanje frekvencije srca izazivaju aktivnosti kao skok za odbijenom loptom, utiranje,
dodavanje i zadravanje pozicije u kontaktu s protivnikim igraem. Takoer, unutar jedne
etvrtine vidimo velike oscilacije frekvencije srca (sl. 2).

Slika 1.- Primjer kretanja frekvencije srca jednog igraa tokom cijele utakmice

Slika 2.- Primjer kretanja frekvencije srca jednog igraa tokom jedne etvrtine

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

1.4.1. Aerobne sposobnosti koarkaa

Aerobni kapacitet koarkaa pokazuje veliku raznolikost. U razliitim istraivanjima

dobivene su vrijednosti vrlo irokog raspona, od 40 ml/kg/min pa do 75 ml/kg/min (Tabela
2). Drugim rijeima, maksimalni primitak kisika varira od vrijednosti koje se nalaze kod
netrniranih osoba pa do onih koje nalazimo kod vrhunskih sportaa, ali ne u sportovima
izdrljivosti. Tokom vremena dolo je do znaajnijih promjena pravila koarkake igre s
ciljem da igra postane dinaminija i zanimljivija to neminovno uzrokuje promjene u
treningu pa tako i u fiziolokom profilu igraa. Nie vrijednosti relativnog maksimalnog
primitka kisika koarkaa zasigurno se mogu povezati i sa njihovom velikom tjelesnom
masom. Znaajno iznadprosjene vrijednosti veliine tijela koarkaa sigurno su jedan od
razloga zato koarkai imaju manji relativni primitak kisika od igraa u nekim drugim
sportskim igrama gdje visina i masa tijela nisu tako izrazita prednost za uspjenost u igri.
Promatrajui vrijednosti prema igrakoj poziciji bekovi imaju najvei aerobni kapacitet
dok su centri obino najmanjih aerobnih sposobnosti, bez obzira na razinu takmienja
(Hoffman, i sur., 1999).
BRAZIL
PANIJA
NCAA
NBA
LITVA

CENTRI
59.7
43.6
56.2
41.9
45.8

KRILA
59.9
51.5
59.3
45.9
46.2

BEKOVI
74.4
52.2
60.6
50.0
52.9

Tabela 2.- Makismalni primitak kisika vrhunskih koarkaa (prema Hoffmanu, 1999.)

Iako postoji jo dosta nerazjanjenih pitanja smatra se da je anaerobni metabolizam ipak

primaran bez obzira to je dokazano da samo 15% aktivnosti (sl. 3) otpada na one
klasificirane kao aktivnosti visokog inteziteta (skok, sprint, brze promjene smjera).
Vjerovatno je uloga aerobnog kapaciteta znaajnija u procesima oporavka (odstranivanje
laktata, smanjenje frekvencije srca).

10

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

Slika 3.- Prikaz procentulanog odnosa energetskih kapaciteta u toku koarkake utakmice

1.4.2. Anaerobne sposobnosti koarkaa

Za utvrivanje anaerobnog kapaciteta koarkaa istraivai su koristili itav niz

najrazliitijih labaratorijskih kao i terenskih testova (Wingate, Margaria, razliiti skokovi
u vis s platforme, Abalakov, energo-jump, te itav spektar razliitih situacijskih
motorikih testova). Razliiti naini testiranja naravno izazivaju tekoe u stvaranju
normativa koji bi bili univerzalno prihvaeni, ali to je openito problem s anaerobnim
testovima i u svim drugim sportovima. Jedan od najboljih pokazatelja anaerobnog
kapaciteta svakako je dug kisika (DO 2 ) ukupna koliina kisika koja se potroi u
oporavku iznad razine mirovanja. Bez obzira na to, rjetko se mjeri i malo je istraivanja
ovakog tipa na koarkaima. Vjerovatno razlog treba potraiti u injenici da je sam
postupak mjerenja dugotrajan i stoga relativno neugodan za ispitanika (McInnes, i sur.,
1995).
11

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

1.5.

Faktori uspjenosti u koarci

Koarka je izuzetno kompleksna aktivnost, to znai da se djelovanja za vrijeme igre mogu

realizovati samo uz uee niza motorikih i antropometrijskih karakteristika. Model
hijerarhijske strukture sportskih aktivnosti naziva se jednaina specifikacije. Tu strukturu
ine faktori od kojih zavisi uspjenost u odreenom sportu. Najvei znaaj jednaina
specifikacije ima u programiranju trenanog rada. Ona sadri sve antropoloke
karakteristike od kojih zavisi rezultat u odreenoj sportskoj grani i disciplini i to u strogo
hijerarhijski ureenom sistemu. Jednaina specifikacije daje podatak koliko karakteristika
(faktora) utie na odreenu sportsku aktivnost i koliki je uticaj svake u postizanju
sportskog rezultata. Ako neka antropoloka karakteristika ima visok uticaj na rezultat,
logino je da se moraju traiti takvi pojedinci, koji posjeduju prirodnovisoku razvijenu
upravo tu karakteristiku. Rezultat koji postie koarka u igri, zavisi od raznih faktora koji
utiu na njegovu efikasnost. Svi faktori ne mogu podjednako uticati na rezultat, niti se oni
pojedinano mogu analizirati bez adekvatne povezanosti sa drugim faktorima. Sa druge
strane, nijedan faktor nema isti koeficijent korelacije sa drugim faktorima, ve on varira.
Zbog toga se u analizu uspjenosti bavljenja koarkom ili jo preciznije, uticaja pojedinih
determinanti na uspjeno igranje koarke moraju uvesti i koeficijenti koji oznaavaju
relativni znaaj faktora uspjenosti i njihovu meusobnu povezanost (Karaleji,
Jakovljevi, 2001).
Jednaina specifikacije uspjeha igranja koarke, koja objanjava stepen uticaja svakog
faktora u rezultatu koarkaa, izgleda ovako: 3

R= a1A+a2F+a3M+a4KM+a5G+a6TM+a7C+a8S+a9O+a10T+a11E

Pavlovi, M. (1983). Kinezioloki model koarke. Ljubljana: Fakultet za tjelesnu kulturu.

12

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

Jednaina predstavlja osnov za analizu svih faktora koji utiu na uspjeh u koarci, za
analizu strukture faktora, odnosa meu njima i vrjednovanja udjela pojedinih faktora u
uspjehu igranja. Po ovoj jednaini faktori za uspjeno bavljenje koarkom i njihova
uzajamna povezanost su egzaktno potvreni sljedeim karakteristikama:
A faktor antropometrijskih karakteristika,
F faktor funkcionalnih sposobnosti,
M faktor bazinih (opih) motorikih sposobnosti,
KM faktor koarkakih motorikih sposobnosti,
G faktor kognitivnih sposobnosti,
TM faktor taktikog miljenja,
C faktor konativnih dimenzija linosti,
S faktor socijalne prilagodljivosti,
O faktor objektivnih uticaja,
T faktor trener,
E greka (error),
a 1 a11 koeficijent relativnog uticaja pojedinih faktora.
Ova jednaina predstavlja osnovu za analizu svih inilaca koji determiniu uspjeh u
koarci, analizu sastava tih inilaca i upoznavanje odnosa meu njima. ansu za postizanje
vrhunskih dostignua u koarci, modeluje interakcijski odnos itavog niza faktora.
Generelno posmatrano, ove faktore je mogue diferencirati u razliite grupe: 4
unutranji ili endogeni faktori (antropoloki faktori) su oni koji neposredno
definiu formu i sportski rezultat
spoljanji ili egzogeni faktori koji posredno utiu na sportski rezultat. Dejstvom
spoljanjih dolazi do odreenih promjena unutranjih, a na taj nain se mjenja i
sportska forma.

Karaleji, M., Jakovljevi, S. (2001). Osnove koarke. Beograd: Fakultet spota i fizikog vaspitanja i Via kola za sportske
trenere Beograd.

13

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

2. PREDMET I PROBLEM RADA

Definicija predmeta i problema rada predstavlja polaznu taku svakog rada, te je zbog toga
veoma vano da se ispitivana problematika jasno definira.
Predmet ovog seminarskog rada su antropoloke karakteristike koarkaa.
Problem ovog seminarskog rada jeste prikazati i objasniti antropoloke karakteristike koarkaa
razliitih uzrasnih kategorija, kao i testove za procjenu funkcionalnih sposobnosti.

14

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

3. CILJEVI I ZADACI RADA

Cilj ovog seminarskog rada jeste da prikae i objasni antropoloke karakteristike koarkaa
prema razliitim uzrasnim kategorijama, kao i testove za procjenu funkcionalnih sposobnosti.
U skladu sa definisanim ciljem ovog seminarskog rada, takoer su definisani sljedei zadaci:

Izvriti odabir adekvatne literature i ostalih dostupnih izvora informacija

Metodoloki posloiti prikupljene podatke

Izvui odgovarajue zakljuke

Prezentirati rad

15

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

4. METOD RADA

Cilj trenane tehnologije u radu s mladim koarkaima je stvaranje igraa koji e u seniorskom
uzrastu ostvariti vrhunska koarkaka dostignua. U dananjoj koarci, u velikom broju klubova,
rad sa mlaim kategorijama je orijentisan na postizanje rezultata u pionirskom, kadetskom ili
juniorskom uzrastu, to dovodi do line afirmacije trenera ili klubova a ima za posljedicu ranu
specijalizaciju, sa svim negativnim posljedicama. Preuzimanje naina treniranja seniora dovodi
do ranijeg dostizanja igrake zrelosti, ali ima negativne konsekvence za igraki razvoj u
pravcu uspjenih seniora. Kontinuirani, dugoroan razvoj mladih koarkaa je mnogo tei i
zahtjevniji proces za trenere i igrae, ali dovodi do planskog i planiranog poboljanja sposobnosti
i podizanja kvalitete mladih igraa. Svaka uzrasna kategorija, svaka generacija i svaki igra
pojedinano, imaju svoj morfoloko-funkcionalni, motoriki i psiholoki identitet i samo

16

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

pravilan rad moe dovesti do stvaranja vrhunskih koarkaa. U nastavku emo prikazati
periodizaciju dugoronog treninga (sl. 4).

Slika 4.- Periodizacija dugoronog treninga (Bompa, 2005)

4.1.

Selekcija u koarci

Pod pojmom selakcija u sportu se podrazumjeva odabiranje, usmjeravanje i usavravanje

potencijala sportiste u odreenoj sportskoj grani ili disciplini (Rao, Malacko, 2004). Obzirom
da se selekcija vri prije nego sportisti dou u fazu ispoljavanja svojih sposobnosti u
viegodinjoj sportskoj aktivnosti, neophodno je otkriti karakteristike djece, koja u sebi kriju
talenat za odreeni sport. Talenat predstavlja irok stepen sposobnosti za odreenu aktivnost, pri
emu je ta sposobnost bazirana prioritetno na uroenim sposobnostima i osobinama. Problem
selekcije u koarci je multilateralnog karaktera i podrazumjeva visoku strunu i naunu
osposobljenost kadrova koji je sprovode. Osnovno obiljeje talenta je da se aktivira samo u
procesu konkretne praktine aktivnosti, uz prisustvo odgovarajuih uslova, izrazitog interesa i
velikog rada. Problem selekcije u koarci vezan je za rjeavanje nekoliko zadataka:5

komparacija djeteta sa modelom antropolokih karakteristika uspjenog koarkaa,

Truni, N. (2007). Trening mladih koarkaa razliitih uzrasnih kategorija. Beograd: Visoka kola za sport Beograd.

17

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

prognoziranje dinamike i vrhunca razvoja sposobnosti i takmiarske uspjenosti,

klasifikacija i efikasnost selekcije u odnosu na odabrane kriterijume i organizacija
selekcije.

Strategija stvaranja vrhunskih koarkaa bi morala da se bazira na naunoj ili labaratorijskoj

selekciji. Vrhunska koarka zahtjeva specifine bioloke profile igraa, sa istaknutim motorikim
sposobnostima i psiholokim crtama koje determiniu uspjeh u koarci. Primjena labaratorijske
selekcije za koarku je, uz drastina poboljanja u kvalitetu trenanog procesa, osnovni faktor
konstantnog poboljanja perfomansi koarkaa. U incijalnoj selekciji se moraju potovati
odreeni kriteriji, na osnovu kojih se vri odabir buduih koarkaa. Prije svega, treba obratiti
panju na zdravstveni status, zatim slijedi antropometrija i nakon toga dolaze nasljedne
motorike sposobnosti. Prema Bompi (2005), kriterijumi za bavljenje vrhunskom koarkom u
procesu identifikacije talenata su:

tjelesna visina i duge ruke,

visoka anaerobna izdrljivost,
visok aerobni kapacitet,
koordinacija,
otpornost na umor i stres,
taktika inteligencija i duh saradnje.

Talenat je endogeno uslovljen, ali dolazi do izraaja ukljuivanjem egzogenih faktora i drugih
struktura inilaca specifinih za koarku. Teorijska i praktina znanja i iskustva velikog broja
istraivaa i trenera koji se bave problemima selekcije upuuju na konstataciju da su od velikog
broja faktora koji su prisutni u selekciji ipak najznaajniji sljedei (Karaleji, Jakovljevi, 2001):

talenat,
nasljee,
bioloka starost,
visoka organizacija podsistema selekcije

Znaaj genetskih faktora je u injenici da se izuzetno teko, mogu mjenjati treningom, to se

naroito odnosi na osobine koje se nalaze pod snanim uticajem genotipa (Tabela 3).

VISOKI UTICAJ GENOTIPA

SREDNJI UTICAJ GENOTIPA

MALI UTICAJ GENOTIPA

Morfologija
Brzina

Masa tijela
Repetitivna snaga

Motorika znanja
Specifine navike

18

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

Eksplozivna snaga
Preciznost
Koordinacija

Funkcionalne sposobnosti
Ravnotea
Fleksibilnost

Specifina znanja
Miljenja i stavovi
Statika snaga

Kognitivne sposobnosti

Konativne karakteristike

Normalni modalitet ponaanja

Patoloki modalitet ponaanja

Tabela 3.- Stabilnost i nestabilnost genetskih osobina (Bijeli, imovi, 2005).

Dakle, cilj sistema selekcije za vrhunska koarkaka ostvarenja je pravovremena identifikacija i
usmjeravanje talentovane i predisponirane djece i omladine u visoko organizovane koarkake
ambijente, u kojima e njihove sklonosti i potencijali posebnim tretmanom, uz veliku
vjerovatnou, donjeti i visoke koarkake rezultate.

4.1.1. Karakteristike djece uzrasta 6-10 godina

Djeca najee poinju sa organizovanim koarkakim treningom u periodu od 6. do 10. godina.
Ta uzrasna kategorija odgovara mini-basket takmienju. Osnovni zadatak svih organizovanih
uticaja na razvoj djece je praenje morfoloko-funkcionalnih karakteristika djece i stimulisanje
njihovog razvoja adekvatnim treningom.
Ako se govori o tehnologiji stvaranja vrhunskih koarkaa, ovaj period bi morao da se iskoristi
za identifikaciju talenata za koarku, odnosno za poetak labaratorijske selekcije za vrhunska
koarkaka dostignua. U ovom uzrastu se kod djece intezivno razvijaju motorne zone
centralnog nervnog sistema i koordinativne sposobnosti kretanja tijela (Ugarkovi, 1996), pa se u
selekciji moraju uzeti u obzir tjelesna visina i masa tijela, eksplozivna snaga miia nogu,
agilnost i opta snaga tijela. Antropometrijskim mjerenjem je mogue doi do tjelesne
kompozicije (odnos miine, masne i kotane komponente) svakog djeteta ponaosob i na taj
nain formulisati poetnu komponentu opte motorike efikasnosti u selektivnim koarkakim
programima. U ovom periodu se moe poeti sa praenjem osifikacije kostiju, da bi se na taj
nain dobile prave informacije za predvianje konane visine djece, buduih koarkaa.
Optereenja na treningu moraju biti u skladu sa razvojem kotanog sistema, jer veliki mehaniki
pritisci u periodu polaska u kolu i za vrijeme treninga, mogu izazvati funkcionalne i strukturalne
poremeaje kotanog sistema (najvidljivije je kod nepravilnog dranja do koje dolazi usljed
poveenog broja sati sjedenja pri polasku u kolu).
19

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

Kada je rije o miinom sistemu, trenani uticaji moraju biti usmjereni na poveanje miine
mase u ukupnoj teini djece. U uzrastu od 6 do 10 godina vjebe za poboljanje brzine takoe
pozitivno utiu na muskuloznost djece, jer je dobro izabranim sredstvima razvoja brzine mogue
poboljati odnos brzih (bijelih) i sporih (crvenih) miinih vlakana, to je od neprocjenjivog
znaaja za kasnije faze bavljenja koarkom. Kardiovaskularni i respiratorni sistem treba tretirati
kroz opte vjebe u formi igre, ali treba izbjegavati ea ponavljanja intezivnih optereenja u
toku jednog treninga. Stimulisanje razvoja funkcionalnih sposobnosti treba da bude usmjereno na
razvoj aerobne izdrljivosti u formi igara, koje sprijeavaju pojavu rasipanja panje i
monotonosti treninga. U dijagnostikom smislu, treba obratiti panju na maksimalnu potronju
kiseonika, jer su vrijednosti vitalnog kapaciteta pod visokim uticajem genotipa.
Razvoj neuro-vegetativnog sistema se stimulie uz injenicu da bilo koja vrsta fizike aktivnosti
poveava efikasnost samih organa (preko razvoja vegetativnog sistema). Usmjereni trening djece
koarkaa u ovom uzrastu postepeno smanjuje koliinu energije koja se troi za funkcionisanje
svih organskih sistema, pa se tako postie vea ekonominost rada i bolja efikasnost rada i bolja
efikasnost perifernog (vegetativnog) i centralnog nervnog sistema. U periodu izmeu 6. i 10.
godine je intezivan razvoj ula vida, sluha, mirisa i ukusa, pa je potrebno registrovati promjene u
funkciji bilo koga od navedenih ula. Predpubertet ili rano kolsko doba, je period koji obuhvata,
prema veini domaih i straniih antropologa, godine starosti izmeu 6 i 10.5 za djevojice i 6 i
12.5 za djeake. Biomotoriki potencijali su sposobnosti za uenje i usvajanje sloenih
motorikih kretnji. Koordinacija se intezivno razvija. U psihosocijalnom smislu uoavaju se
sljedei pokazatelji:6

panja dobija sve veu stabilnost,

emocije su kratkotrajne, lako se oslobaaju i teko kontroliu,
interesi su sve zreliji i usmjereniji ka saznavanju odnosa meu pojavama u sportu, kao i

savladavanju motorikih zadataka,

izraena je komunikativnost, zajednitvo (razvija se kolektivna svjest),
esta pojava su neustraivost, sklonost podvizima, vratolomijama i sl.,
naglo se razvija opta, sportska i socijalna inteligencija, a stepen kreativnosti je veoma

visok,
edukativna zainteresovanost i potovanje autoriteta vrlo su jasne,

Truni, N. (2007). Trening mladih koarkaa razliitih uzrasnih kategorija. Beograd: Visoka kola za sport Beograd.

20

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

dolazi do fenomena identifikacije (uglavnom sa trenerom ili nekim poznatim sportistom).

Imajui u vidu da su djeca u ovom uzrastu posluna, radna i disciplinovana, ovo je najidealniji
period za stvaranje radnih navika i procesa uenja. Adaptacija na fizike napore, kod djece u
uzrastu 8. do 10. godine je vrlo pozitivna i to zbog sljedeih faktora: smanjene nervne
razdraljivosti, brzog razvoja grudnog koa, stabilizacije grudno-trbunog oblika disanja i
poveanja radne sposobnosti sistema za krvotok (Ugarkovi, 1996).
Sutina pravilnog pristupa razvoja djece u uzrastu mini-basketa je da se na svakom treningu
odri ravnotea izmeu elje djece da to prije postanu koarkai i njihovih stvarnih
funkcionalnih mogunosti. Mnogo je manja greka opteretiti djecu manje neko pretjerati u
trenanim zahtjevima, jer moe doi do ozbiljnih posljedica po njihovo zdravstveno stanje.
Strunost, nivoa opteg obrazovanja i kulture trenera moraju biti ispred potrebe da se prevelikim
optereenima doe do vlastitite trenerske aktualizacije kroz postignuti rezultat.
Sa metodikog aspekta u uzrastu mini-basketa dominira primarna metoda obuke ili uenja
(analitiki, sintetiki i kombinovani). Svako dijetetu koje je ukljueno u trening treba omoguiti
da trenira u skladu sa svojim aktuelnim sposobnostima. Mora se stvarati incijativa kod djece za
uenjem koarkakih vjetina, da bi se stimulisala pozitivna iskustva kroz organizovnu igru i
zabavu. Pored razvoja optih motorikih sposobnosti u usvajanja bazinih koarkakih vjetina,
treninzi moraju biti usmjereni na:
shvatanje znaenja timskog rada,
potovanje prema saigraima i protivniku,
potovanje autoriteta trenera i sudija,
edukaciju djece da budu dobri sportisti,
da potuju pravila ponaanja i igre,
da naue da podnose situacije kao to su poraz, izgubljena igra, neuspjeh u takmienju,
pedagoki pristup djeci mora da bude usmjeren na konstantno stimulisanje izvoenja

igraa a ne na uspjenost u igri i na utakmicama,

vrednovanje uspjeha prioritetno kroz poboljanje kvaliteta izvoenja koarkakih
vjetina.

Treba voditi rauna o djeci koja nastavljaju trenane aktivnosti poslije bolesti, kolskih raspusta
ili nakon perioda dok su bili neaktivni. U incijalnoj fazi djeca bi trebalo da prolaze kroz
programe treninga niskog inteziteta u kojima je naglasak na zabavi. Veina djece nije u stanju da
podnese fizike i psiholoke zahtjeve treninga visokog inteziteta. Programi treninga za koarkae
21

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

poetnike se moraju usmjeriti na opti sportski razvoj, sa koarkakim rekvizitima i na

koarkakom terenu. U ovom periodu je neophodno razvijati osnove i razumjevanje pravila
koarke i kroz metode ponavljanja elemenata ili djelova elemenata koarkake tehnike sa i bez
lopte, razvijati koordinacione sposobnosti djece. Obzirom da je u pitanju senzitivna faza za
razvoj koordinacije, preciznosti i ravnotee, sadraji treninga bi morali biti zastupljeni vjebama
koje stimuliu razvoj navedenih sposobnosti. Djeca u ovom uzrastu nisu bioloki i psiholoki
zrela za dugotrajna i intezivna trenana optereenja, pa se savjetuje primjena trenanih programa
iji je osnovni zadatak oblikovanje pravilnih pokreta u okviru elementarnih koarkakih vjetina
sa i bez lopte. Tijelo raste i velike miine grupe su razvijenije od malih. Kardiovaskularni sistem
se razvija i aerobni kapacitet je adekvatan za veinu aktivnosti. Meutim, anaerobni kapacitet je
ogranien na ovom stepenu, jer djeca imaju nisku toleranciju na akumulaciju mlijene kiseline.
Tjelesna tkiva su podlona povredama. Ligamenti postaju snaniji, ali su krajevi kostiju jo
uvijek hrskaviavi i u fazi okotavanja.
Sadraji treninga treba da ine vjebe za razvoj senzo-perceptivnih sposobnosti, vjebe za obuku
osnovnih motornih obrazaca koarke, vjebe za pravilno dranje tijela i vjebe za razvoj opte
motorike uz primjenu metoda igre sa velikim brojem rekvizita. U kasnijim fazama treba osnovne
motorike koarkake obrazce transformisati u sposobnosti kojima se rijeavaju situacije u igri.
Poslije perioda obuke osnovnih koarkakih elemenata, treba ih usavravati u situacijama igre na
nivou mini-basketa. Djeca se moraju upoznati sa dijelovima koarkakog terena, nauiti zadatke
u odbrani i napadu i poeti sa uenjem pravila koarke. Bitno je da se djeca ne dovode u situacije
igre za koje nisu tehniko-taktiki osposobljena. Za obuku prvog koarkakog elementa djeci
treba rei kada se i u kojim situacijama taj elemenat koristi, to ve spada u najnie nivoe
taktikog ispoljavanja.
U tom uzrastu vrijeme panje je kratko i djeca su orjentisana na akciju i stoga ne mogu fokusirati
panju u duem vremenskom periodu, treninzi treba da traju najvie 60 minuta uz este pauze i
vano je da trening bude raznovrstan i kreativan. Moraju se naglaavati uestvovanje i igra, a ne
pobjeivanje. Treba primjenjivati prirodne oblike kretanja kroz raznovrsne vjebe kratkog
trajanja i niskog ili srednjeg intenziteta. Da bi se odrala odgovarajua motivacija za trening
neophodno je da se svakom djetetu posveti panja u razvoju vjetina i vremenu igranja. Osnovni
moto rada na razvoju svih sposobnosti je pravilno izvoenje, bez insistiranja na situacionoj
22

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

uspjenosti. Mora se modifikovati oprema i okruenje za igru na odgovarajuem nivou. Na

primjer, ako djeca nemaju snage da utiraju na ko normalne visine koristei pravilnu tehniku,
koristiti lopte manjih dimenzija i nie koeve.
Inventivnost trenera u osmiljavanju vjebi mora da zadovolji maksimalno aktivno uestvovanje
sve djece. Djeci treba predstaviti modifikovane igre koje naglaavaju osnovne taktike i strategije
u koarci. Tokom utakmica djeca se moraju upoznati sa situacijama koje pokazuju vanost
timskog rada i individualne odgovornosti u timskom djelovanju. Uzavrnoj fazi ovog perioda
treba adekvatnim izborom vjebi razvijati koncentraciju i fokusiranje panje, da bi se budui
koarkai pripremili za vee zahtjeve treninga i takmienja do kojih e doi u narednoj fazi. Ako
je rije o najmlaoj djeci iz navedenog uzrasta (6 godina), ne treba insistirati na vjebama
dodavanja, jer djeca jos uvijek nisu neuroloki i perceptivno osposobljena da na taan nain
procjene brzinu i smjer doljetanja lopte u sagitalnoj ravni.
Budui da je funkcionalne sposobnosti djece u ovom uzrastu teko izmjeriti putem bicikla
ergometra i trake, funkcionalne sposobnosti djece 6-10 godina treba mjeriti u slobodnom
kretanju. Za dijagnostiku funkcionalnih sposobnosti koristi se test Poligon 3 minute. To je test
gdje se djeca kreu se preko zadanog poligona s preprekama u trajanju od tri minute.

4.1.2. Karakteristike djece uzrasta 11-14 godina

Uzras od 11 do 14 godina u koarci odgovara takmiarskim kategorijama mlaih pionira (10-12)
i pionira (12-14 godina). Morfoloko funkcionalne karakteristike djece, mladih koarkaa, u
ovom uzrastu imaju obiljeja intenziviranja i bre dinamike rasta u longitudinalnim dimenzijama
skelata u odnosu na prethodni period. Rast u visinu je mnogo izrazitiji od rasta u irinu. Kod
djeaka je najintenzivniji rast u periodu od 12 do 15.5 godina, tako da kroz to vrijeme djeaci
poveavaju svoju tjelesnu visinu za priblino 20 cm (10-30 cm). Na tjelesnoj masi za to vrijeme
dobije se priblino 20 kg (7-30 kg). U godini najintenzivnijeg rasta, djeaci rastu i do 10 cm.
Redosljed kojim se poveava intenzivnost rasta pojedinih segmenata tijela je priblino
konstantan. U pravilu se prvo znaajno poveava duina nogu, da bi etri mjeseca kasnije taj
proces pratile i kosti grudnog koa. Nekoliko mjeseci kasnije primjeuje se irenje ramenog

23

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

pojasa. Prema redosljedu, na kraju se nalazi rast trupa u duinu i grudnog koa u dubinu. Meu
kostima nogu prvo zapoinje intenzivan rast kosti stopala (Ugarkovi, 1996).
S obzirom da se u pubertetu ne poveava masno tkivo, to poveanje tjelesne mase je rezultat
poveanja mase muskulature. Miina masa predstavljena je sa 32.6 % ukupne tjelesne teine.
raste promjer svih miinih vlakana, a naroito je intezivan razvoj muskulature lea i gornjih
ekstremiteta. Muki polni hormoni utiu na jainu miia u pozitivnom pravcu. U uzrastu oko 15
godina zavrava se morfoloki razvoj mozga i kimene modine i njihovih motorikih i
senzitivnih centara. Potreba za snom se smanjuje na oko 9 sati. Bazalni metatabolizam, odnosno
energetska potronja jo uvijek je znatno vea nego kod odraslih. Znaajne promjene se mogu
evidentirati i na kardiovaskularnom sistemu. Promjena frekvencije srca i krvnog pritiska su
dijametralno suprotne. Dok se frekvencija srca sa godinama smanjuje, krvni pritisak sa godinama
raste. Poznato je da optereenje srca upravo proporcionalna umnoku frekvencije srca i visine
krvnog pritiska. Prema tome, znai da je srce u toku rasta podjednako optereeno.
Meutim, treba i znati da ima perioda u toku puberteta, gdje se taj rast i razvoj toliko brzo odvija,
da ipak doe do prolaznog disbalansa, pa se javlja neto intenzivniji porast ili frekvencija srca ili
krvnog pritiska. Ti periodi su kratkog trajanja, ali se o njima treba voditi rauna, jer u to vrijeme
treba izbjegavati vea trajanja, ali se o njima treba voditi rauna, jer u to vrijeme treba
izbjegavati vea optereenja, kako se ne bi suvie opteretilo srce. to se tie krvnih sudova
njihova elastinost se poveava od roenja sve do 10-14 godina, nakon ega se elastinost
smanjuje, tako da je u starosti najmanja. U pubertetu se mjenja i krvna slika (broj eritrocita i
koliina hemoglobina). Koliina hemoglobina nije srazmjerna s veliinom tijela, a koncentracija
hemoglobina je relativno niska, u odnosu na odrasle (Ugarkovi, 1996).
to se tie frekvencije disanja ona se od roenja prema starijim godinama smanjuje. Taj trend je
prisutan i u vrijeme puberteta. Meutim, to se tie drugih funkcionalnih veliina respiratornog
sistema postoji znaajna razlika. Pluna ventilacija je kod mlaih uzrasta neekonomina.
Apsolutna maksimalna potronja kiseonika kod djece je manja, ali je to i razumljivo, ako se zna
da zavisi od dimenzija tijela. Zbog toga je ispravnije procjenjivanje aerobnog kapaciteta na
odnosu relevantne maksimalne potronje kiseonika (kiseonik na kilogram tjelesne teine). Iz toga
se moe zakljuiti da starosno doba nema uticaja na anaerobni kapacitet. Prema tome relativni
aerobni kapacitet kod djece odgovara onome kod odraslih.
24

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

Anaerobni kapacitet kod djece u odnosu na odrasle je mnogo manji. Mlijena kiselina se
uglavnom stvara kada aerobni procesi nisu u mogunosti da pokriju energetske potrebe. S
godinama se mijenja i gornja granica maksimalne koncentracije mlijene kiseline, tako da u
uzrastu od 6 godina iznosi oko 6.6 mmol/l, u 11-toj godini 9.44 mmol/l, a kod odraslih osoba
blizu 13.32 mmol/l. Djeaci izmeu 11 i 15 godina imaju jednaku koliinu ATP-a, CP i nekih
drugih bitnih enzima, vanih za metabolizam, kao i odrasli. Zbog smanjenih anaerobnih
kapaciteta mladi koarkai u tom uzrastu imaju mogunost breg prilagoavanja na aerobne
uslove ve na poetku rada. Kod djece pri maksimalnom optereenju u prvih 30 sekundi aerobni
izvori pokrivaju 47% potrebne energije, na kraju prve minute 85%, a u drugoj minuti 100%
(Karaleji, Jakovljevi, 1998).
Psiholoke karakteristike uzrasta su segment razvoja u kome treba posebno voditi rauna. Sa
psiholoke take gledita, ovaj uzrast je veoma intezivan u pogledu razvoja linosti i samim tim,
izuzetno osjetljiv za vrenje uticaja na djecu, mlade koarkae, u smislu upravljanja i korekcije
struktuiranja psiholoki poeljnih oblika ispoljavanja. U ovoj fazi dolazi do privremenog
povlaenja, do saznanja o svom subjektivnom svijetu, svijetu koji pripada samo njemu i koji je
za druge nepristupaan. ivot u tom svijetu ispoljava se introvertnim oblicima ponaanja, koja su
na sreu od oblika kako ih mladi ljudi doivljavaju. Znaajne promjene se dogaaju na nivou
psihikog razvoja. U razvoju miljenja uvruju se sposobnosti apstraktnog miljenja, objekti,
situacije, pojedinci, osobe suprotnog pola dobijaju drugaije znaenje nego do tad. Dolazi do
stvaranja kvalitativno novih odnosa prema drugovima, grupama, drutvu u cjelini, autoritetu.
Postoje faze u kojima dolazi do tekoa u uspostavljanju interpersonalnih odnosa, to se
ispoljava u estim promjenama drugova, u pokuaju da se pronae odgovarajue drutvo. To je
traganje da se postigne i zadovolji potreba za pripadanjem (Lazarevi, 2003).
Uzrast 11 do 14 godina se sa didaktikih aspekata rukovoenja trenanim procesom moe
okarakterisati na sljedei nain: kod mladih koarkaa u ovoj uzrasnoj kategoriji se produava
sposobnost odravanja aktivne panje na oko pola asa uz poboljanje sposobnosti kontrole
emocija. S obzirom na jo uvijek znaajan stepen nezrelosti mnogih funkcionalnih sistema, a
uzimajui u obzir sportsko-medicinske, sportsko-higjenske i sportsko pedagoke aspekte
biolokog rasta, trener mora prioritetno da potuje principe individualizacije trenanog procesa.
irok raspon karakteristika djece u okviru hronolokog i biolokog uzrasta, ukazuje na potrebu
25

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

da se trenana tehnologija zasnivana na racionalizaciji i individualizaciji rada unutar igraa sa

slinim nivoima razvoja morfoloko-funkcionalnih i motorikih karakteristika. Trenane
aktivnosti moraju da stimuliu bru dinamiku prirodnog biopsihosocijalnog razvoja, a nikako da
mu se suprostavljaju ili ga remete neadekvatnim uticajima u svim segmentima treninga
(energetsko-kondicioni, tehniko-taktiki, psiholoki).
Osnovni cilj u radu sa mladima je biopsihosocijalno zdrava linost. Samo kompletno izgraena
linost moe stii do vrhunskih rezultata. S druge strane, imaju koristi za razvoj svoje linosti.
Sportski cilj u radu sa mladima mora biti perspektivnog karaktera, odnosno rezultat rada sa
mladim koarkaima nije primaran. Najznaajniji cilj trenanog procesa treba da bude adekvatno
stimulisanje rasta i razvoja svih organskih sistema i stvaranje uslova u tehniko-taktikom
segmentu, za maksimalne rezultate u kasnijim godinama karijere. Sutina rada je primjereni, a ne
maksimalni uticaj na razvoj motorikih sposobnosti i funkcionalnih karakteristika mladih
koarkaa, uz automatizaciju pravilnosti izvoenja tehniko-taktikih elemenata. Navedeni
pristup ima za posljedicu stvaranje vrhunskih igraa, a ne (po svaku cijenu) takmiarske rezultate
u uzrastu mlaih pionira i pionira. Ovaj uzrast je senzitivna zona za razvoj sloenih oblika
ispoljavanja koordinacije, to stvara uslove za nesmetani razvoj sloenih oblika ispoljavanja
koordinacije, to stvara uslove za nesmetan razvoj finesa i detalja u koarkakom ispoljavanju.
Treneri moraju stimulativno djelovati na ispoljavanje i razvoj inventivnosti igraa to je mogue
u veoj mjeri, uvaavati biopsihosocijalnu specifinost svakog pojedinca i ne nametati svoj
model po svaku cijenu. Destimulativno ponaanje trenera u sferi individualnosti mladog
koarkaa znai svjesno unitavanje mogunosti za stilsko, individulno ispoljavanje u kasnijim
fazama karijere, to je prepoznatljivo obiljeje svih vrhunskih igraa. Na taj nain negativno
utie i na stepen iskorienja ukupnog potencijala svakog perspektivnog mladog koarkaa. U
praksi je najee apostrofirana greka treniranje igraa u ovoj uzrasnoj kategoriji po principima
seniora. Sistem pripreme seniora ne smije se primjenjivati u radu sa mladima. Pravilno izgraena
baza fizike, tehnike, taktike, psiholoke i igrake pripreme osnovni je uslov buduih
vrhunskih rezultata. Neopravdanim nelogini skokovi na vii nivo bez prethodno savladanih
osnova pripreme su uvijek posljedica prenaglaavanja taktike ili prevelike primjene udarnih
treninga u motorikom ili tehniko-taktikom segmentu. Oni dovode do trenutnog poveanja
mogunosti i takmiarske uspjenosti igraa, ali predstavljaju konicu za kontinuirani razvoj
sposobnosti, koji je prioritet u treningu mladih koarkaa. Rana specijalizacija dovodi do
26

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

stvaranja platoa u uenju, to je limitirajui faktor za razvoj i ispoljavanje kompletnih igrakih i

timskih potencijala u kasnijim etapama karijere.
Tokom faze oblikovanja sportiste (mlai pioniri i pioniri), prihvatljivo je umjereno poveavati
intezitet treninga. Iako je veina mladih koarkaa jo uvijek podloena povredama, njihova se
tijela i kapaciteti izuzetno razvijaju. Vano je razumjeti da razlike u izvoenju mogu biti
posljedica razlika u rastu. Neki koarkai mogu biti suoeni s izrazitim rastom, to moe
objasniti zato im je slaba koordinacija tokom odreenih vjebi. Iz tih razloga treba naglaavati
razvoj koarkakih vjetina i motorikih sposobnosti, a ne situaciono izvoenje i pobjeivanje.
Sljedee napomene moraju se imati na umu prilikom realizacije trenanih sadraja u uzrastu
mlaih pionira i pionira (od 10 do 14 godina):7

Stimulisati uestvovanje u raznovrsnim koarkakim vjebama i ostalim sportovima

(atletika, tenis, odbojka...) kod kojih se moe stvoriti pozitivan transfer motornih navika,
Progresivno poveavati ekstenzitet i intenzitet treninga,
Primjenjivati vjebe situacione tehnike i taktike koje e istovremeno stimulisati razvoj

koarkakih vjetina u oteanim uslovima,

Nastaviti sa procesom usavravanja i automatizacije do tada nauenih tehniko-taktikih
elemenata kroz kompleksnije vjebe koje su adekvatne uzrastu i tehniko-taktikom

nivou koarkaa,
Naglaavati sportsku etiku i fer-plej tokom treninga i takmienja,
Obavezno omoguiti igranje utakmica, jer je takmienje visoko primjeren uticaj za
kontorlu trenanih uticaja i poboljanje motivacione strukture mladih koarkaa u

treningu.
Mladi koarkai u ovoj uzrasnoj kategoriji moraju da se upoznaju sa tehnikom dizanja
tegova (naravno bez primjene optereenja koje nije u skladu sa individualnim uzrasnim
karakteristikama svakog pojedinca) odnosno sa tehnikom izvoenja bazinih vjebi
body buildinga, koje e biti neizostavni dio vrhunskog koarkakog treninga u sljedeoj

etapi razvoja.
Poboljanje koncentracije treba tretirati koordinaciono kompleksnijim vjebama u okviru

usavravanja i automatizacije usvojenih koarkakih motorikih struktura.

Oblikovanje takmiarskih vjebi u treningu mora da bude usmjereno u pravcu razvoja
koarkakih kvaliteta i cilj vjebi mora da bude tanost i tehnika izvoenja.

Truni, N. (2007). Trening mladih koarkaa razliitih uzrasnih kategorija. Beograd: Visoka kola za sport Beograd.

27

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

Obogatiti sadraje vantrenanih aktivnosti u zajednikom okruenju da bi se dolo do

razvijanja kolektivnog duha i kvalitetnog procesa timizacije koarkake ekipe.

Dijagnostika funkcionalnih sposobnosti u ovom uzrastu se vri na osnovu testova F3 tranje u

trajanju od 3 minuta kod djece 11-12 godina, dok se kod djece 13-14 godina primjenjuje test F6
tranje u trajanju od 6 minuta. Rezultati se oitavaju u odnosu na preeni put, to jest napredak
u funkcionalnim sposobnostima se ogleda u to veem preenom putu.
4.1.3. Karakteristike djece uzrasta 15-18 godina
Ako je prethodni period bio kritian u koordinacionom ispoljavanju, uzrast adolescencije (od 15
do 18 godina) je kritian u pogledu psiholokih oblika ispoljavanja i ponaanja mladih koarkaa.
U ovom uzrastu dolazi do tekoa u uspostavljanju interpersonalnih odnosa, to se ispoljava
uestalim promjenama drutva. Rije je o traganju da se postigne i zadovolji potreba za
pripadanjem. To je esto veoma izraen problem kod adolescenata, a odrasli zbog otpora
adolescenata prema autoritetu, ili zbog agresivnih reakcija koje ispoljavaju, ne shvataju
ozbiljnost i znaaj pravilnog zadovoljavanja te potrebe. Prihvatanje i vezivanje adolescenata
usmjerena su uglavnom u pravcu vrnjaka, a treba da budu usmjerena i pravilno podsticana i od
strane odraslih. Zadovoljavanje potreba za pripadanjem i prihvatanjem od strane drugih,
doprinosi lakem rijeavanju na planu prihvatanja sebe. U fazama adolescentnog razvoja dolazi
do ispoljavanja tenje za samostalnou, do uvrivanja linog identiteta, do zamiljanja i
planiranja budunosti itd. Planiranje, naroito u pubertetskom periodu, ne poiva na realnim
procesima, zbog disbalansa izmeu elja i mogunosti. Mogunosti adolescenata i prostor za
njegovo djelovanje nisu u skladu sa njegovim tenjama, to sa jedne strane govori o nedovoljnoj
psiholokoj zrelosti, a sa druge, o uzroku psihikih kriza adolescenata. Bre fiziko sazrijevanje
dovodi do stvaranja energije koje se esto ispoljavaju u obliku impulsivnih, snanih oblika
reagovanja u situacijama koje nisu uvijek frustracione (Lazarevi, 2003).
Pojava mnogih problema vezanih za ovaj period razvoja ima uzroke, ne direktno u samom
procesu razvoja, ve u sredini u kojoj se pojedinac kree. Zbog toga, o tim problemima treba da
znaju oni koji rade sa adolescentima kako bi svojim ponaanjem i odnosima doprinjeli da se
prolazni problemi to lake i prevaziu. Nerazumjevanje ovih problema, neshvatanje ponaanja
28

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

adolescenata, koji nije uvijek u skladu sa oekivanjima odraslih, zatim, nedosljednost odraslih u
stavovima i zahtjevima, oteavaju rezreenje njihovih problema. Adolescent nije ni dijete ni
odrasla osoba, kako se to esto kae, pa iz navedenih razloga zahtjeva i odgovarajui tretman.
Koarkai su u fazi specijalizacije sposobni podnjeti vee zahtjeve treninga i takmienja nego u
ranijim fazama. Najznaajnije promjene u treningu dogaaju se tokom ove faze. Koarkai koji
su uestvovali u dobro sprovedenom programu, koji je naglaavao viestrani razvoj, sada e
poeti izvoditi vie vjebi kojima je cilj razvoj i stabilizacija vrhunskog koarkakog izvoenja.
Paljivo treba kontrolisati volumen i intezitet treninga, kako bi mladi igrai imali adekvatnu
dinamiku razvoja sposobnosti sa malim rizikom povreda. Sljedea upustva mogu biti od pomoi
u stvaranju programa treninga koji su odgovarajui za koarkae u uzrastu od 15 do 18 godina
(Trnini, 2006):

Treba oprezno pratiti razvoj strukture linosti i antropoloki status igraa. Budui da su
fiziki i psiholoki zatjevi treninga i takmienja poveani, trebalo bi imati na umu realnu

opasnost od pretreniranosti,
Potrebno je kontrolisati i stimulisati progresivan napredak u dominantnim motorikim
sposobnostima za uspjeh u koarci: eksplozivnoj snazi, specifinoj koordinaciji, agilnosti,

dinamikoj fleksibilnosti i anaerobnoj izdrljivosti,

Volumen (ekstenzitet) treninga treba poveavati uz uee specifinih situacionih
koarkakih vjebi (do 1:1 do 5:5), da bi se olakao napredak u izvoenju. Tijelo se mora
prilagoditi na poveanja specifinog trenanog optereenja da bi se efikasno pripremilo

za takmienje,
Ovo je idealan period u pogledu uzrasta i morfoloko-funkcionalne zrelosti za
naglaavanje specifinih oblika ispoljavanja po pozicijama i ulogama u koarkakom
timu. Znai, dolazi do naglaene specijalizacije po pozicijama u timu od beka do centra.
Da bi se uspjeno realizovao princip specijalizacije po pozicijama i ulogama u timu,
neophodno je izvriti prilagoavanje trenanih sadraja, zahtjevima za igranje na

pojedinim pozicijama, odnosno organizovati treninge za specifine grupe igraa,

Vei je akcenat na poveanju inteziteta treninga, zbog potrebe za razvojem anaerobnih
oblika izdrljivosti i privikavanjem na intenzivne napore na utakmicama. Savladani
elementi tehnike i taktike se moraju izvoditi uz odreeni ritam i brzinu. Trening bi trebao
da bude situacionog tipa ili nadsituacionog tipa, da bi se igrai adaptirali na maksimalne
29

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

zahtjeve u pogledu igrakog ispoljavanja na takmienju. Na nekoliko treninga sedmino

mladi koarkai bi trebali da treniraju na gornjoj granici fizikih i tehniko-taktikih
sposobnosti, uz spreavanje ulaska u pretreniranost. Pored energetsko-kondicionog
optereenja igraa, na treninzima usavravanja tehniko-taktikih sposobnosti moraju se

stvoriti psiholoki pritisci,

Poto se period adolescencije karakterie naglaenom borbom protiv svih vrsta autoriteta,
mladi koarkai se to vie moraju ukljuiti u donoenje odluka u vezi s treningom i
utakmicama. Od sposobnosti trenera e zavisiti njihov osjeaj samostalnosti i
autonomnosti u donoenju odluka. Naravno, donoenje odluka od strane igraa ne smije

ni u jednom segmentu da narui autoritet i strunost trenera.

U pripremnom i takmiarskom periodu se mora naglaavati viestrani trening, koji
podrazumjeva primjenu ope pripremnih sredstava i polivalente tehnike, kao nastavka
kontinuiteta uticaja usmjerenih ka maksimalnim rezultatima u kasnijim godinama

karijere,
Produetak fokusiranja panje i daljeg fokusiranja na koarku se postie i uvoenjem
teoretskog aspekta treninga. Analiza vlastitih treninga i utakmica, u svjetlu stvaranja
pozitivne predstave

o sebi, treba da bude ukljuena u aktivnosti za ovaj uzrast.

Principom demonstracije vlastite igre se moe ukazati na greke i pronai njihov uzrok i
naravno, mogu se uoiti jake strane u svim segmentima igre i dati putokaz za njihovo

usavravanje,
Razvoj oblika snage koji su specifini za koarkaka ispoljavanja (eksplozivna snaga),
mora da bude ukljuena u sadraje trenanih aktivnosti. Igrai koji due treniraju sa
tegovima, mogu zapoeti s izvoenjem vjebi koje zahtjevaju nekoliko ponavljanja i
teine koje utiu na razvoj apsolutne snage (na kraju ove uzrasne kategorije, 18 godina).
Bolji stimulansi za razvoj apsolutne snage su submaksimalna optereenja, jer maksimalne

teine mogu da ometaju rast i razvoj tkiva i kostiju u duinu,

Treba potovati princip postepenog poveanja optereenja, jer se koarkai u ovom
uzrastu moraju sresti sa problemima treninga laktatnih sposobnosti i treniranja u
uslovima akumulirane mlijene kiseline, ali se mora voditi rauna o oporavku i
frekvenciji tog tipa treninga u mikrociklinom rasporedu, jer trening za razvoj

anaerobnih-laktatnih sposobnosti zahtjeva 48 sati za oporavak,

Zbog ponovnog uspostavljanja koordinativnih sposobnosti na viem nivou treninzi
moraju da obuhvataju sve faze tehniko-taktike pripreme, od individualne, preko
30

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

grupne, do kolektivne taktike u igri 5:5, sa naglaavanjem promjena tehnikih djelovanja

za vrijeme igre. Takav pristup ima pozitivne efekte na razvoj situacione uspjenosti,
samokontrole, takmiarskog duha i sportske etike, kao i fer-pleja u takmiarskim

situacijama,
Progresivno treba poveati broj takmienja, tako da se do kraja ove faze mladi koarkai
takmie istom frekvencijom utakmica, kao i koarkai seniori. Takoe je vano postaviti
ciljeve za svaku utakmicu, koji su usresreeni na razvoj specifinih koarkakih vjetina,
taktika i motorikih sposobnosti. Iako stvaranje pobjednikog mentaliteta postaje
izuzetno vano i dalje treba usmjeravati igrae na poboljanje kvalitete izvoenja
koarkakih elemenata i na potrebu za kontinuiranim usavravanjem,
Na treninzima oporavka od kondicionih trenanih uticaja, bi trebalo primjenjivati vjebe

koje razvijaju koncentraciju, panju, pozitivno razmiljanje, samoregulaciju, vizualizaciju

i motivaciju, da bi se pojaalo specifino izvoenje.
Djeca u ovom uzrastu su dosta anatomski i fizioloki zrelija u odnosu na predhodne uzrasne
kategorije, tako da se funkcionalna dijagnostika moe provoditi na osnovu testova koje smo
naveli u nastavku ovog rada.
4.2.

Testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti

Dijagnostika funkionalnih sposobnosti u sportu je veoma vana, jer daje uvid o stanju sportaa i
njegovoj aerobnoj i anaerobnoj moi. Testovi se mogu podijeliti u skuplje i preciznije
laboratorijske i jeftinije terenske testove. Svaki test ima svoje prednosti i nedostatke, stoga bi
uvijek trebalo odrediti koji je od ponuenih testova adekvatan u odreenom trenutku za
odreenog pojedinca i/ili skup sportaa. Takoer je od izuzetne vanosti da svaki test ima tono
definiranu proceduru testiranja te ima dobre metrijske karakteristike (pouzdanost, osjetljivost,
pragmatina i faktorska valjanost), kako bi rezultati mogli usporediti bilo sa prijanjim
rezultatima istog ili drugih sportaa. Svi testovi imaju svoje prednosti i mane, u nastavku emo
navesti predosti i mane izmeu terenskih i labaratorijskih testova (Tabela 4).
Osobitost testiranja
Mjesto provoenja

Terenski testovi
mogunost provoenja testova na
sportskom terenu (+)
mogunost provoenja veine testova i
-

Laboratorijski testovi
provoenje testova iskljuivo u
laboratoriju (+/-)
uvijek isti uvjeti, tereni i podloge,

31

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

u dvorani i na vanjskom terenu (+)

promjenjivi tereni (podloge) (-)
u odabranom terminu za testiranja (+/-)
u okviru trenanog procesa (samog
treninga) (+)
specifini situacijski uvjeti (+)

testiranja (+)

Vrijeme testiranja
Specifinost
testiranja
Standardizacija
uvjeta testiranja
Vrsta mjerne opreme

ne
standirdizirani,
promjenjivi,
vremenski (vlanost, temperatura i tlak
zraka) uvjeti (-)
u veini sluajeva, ne mogunost
koritenja sofisticirane mjerne opreme

u odabranom terminu za testiranja

(+/-)

nespecifini laboratorijski uvjeti (+/-)

standizirani, uvijek isti, vremenski

(vlanost, temperatura i tlak
zraka) uvjeti (+)
mogunost koritenja sofisticirane
mjerne opreme (+)

(-)

Doziranje
optereenja
Cijena testiranja

varijabilno doziranje (+/-)

precizno doziranje (ergometri) (+)

ovisi o vrsti i zahtjevu testiranja te o

putnim trokovima i transporta opreme

fiksna cijena (+/-)

(+/-)

*+ = prednost, - = nedostatak, +/- = moe biti prednost a u nekim situacijama nedostatak

Tabela 4.- Prikaz prednosti i nedostataka terenskog i labaratorijskog testiranja

4.2.1. Labaratorijski testovi za procjenu aerobnog kapaciteta

Laboratorijskim testovima optereenja, mjerenjem ventilacijskih i metabolikih parametara u

kontroliranim

laboratorijskim

uvjetima,

mogu

se

precizno

vrjednovati

sposobnosti

kardiovaskularnog, respiratornog i miinog sistema u njihovoj osnovnoj zajednikoj zadai izmjeni plinova te dobiti uvide u pojedine fizioloke i biokemijske karakteristike sportaa.
Moderni mjerni instrumentarij ('breath by breath' spirometar, ergometri i telemetrijski monitor
srane frekvencije) osiguravaju izravno ('on-line') praenje i naknadnu analizu ventilacijskih i
metabolikih parametara. Temeljem testa provedenoga na ergometru dobiva se itav niz
izmjerenih i izvedenih ventilacijskih i metabolikih parametara pomou kojih se utvruje razina
funkcionalnih sposobnosti te individualne pulsne zone optereenja.
Maksimalni primitak kisika i anaerobni prag najee se mjere na pokretnom sagu, bicikl ili
veslakom ergometru ili nekom drugom specijaliziranom ergometru. Uz razlike u odabiru
ergometra, laboratoriji se razlikuju i po protokolima primijenjenih testova (ovisno o tradiciji,
edukaciji, tehnikoj opremljenosti laboratorija, specifinostima i potrebama ispitanika itd.). Ne
32

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

postoji jedinstven, standardni test za direktno mjerenje aerobnoga kapaciteta. Stoga je

komparacija rezultata iz razliitih laboratorija esto ograniena ili ak i nemogua, a neki testovi
preuzeti iz kardiolokih laboratorija nisu ni prikladni za procjenu aerobnih sposobnosti zdrave
populacije i sportaa (Vueti i entija, 2005).

4.2.2. Labaratorijski testovi za procjenu anaerobnog kapaciteta

WINGATE TEST predstavlja napoznatiji i najee primjenjivaniji laboratorijski test za

mjerenje anaerobnog kapaciteta (anaerobne izdrljivosti). Test se izvodi tako da ispitanik
maksimalno pedalira (to vei broj okretaja) na bicikl-ergometru pri konstantnom otporu, u
trajanju od 30 s (sl. 5). Veliina otpora (koea sila) mora biti tolika da ispitanik ne moe
odravati inicijalno postignutu maksimalnu snagu (brzinu okretaja) due od nekoliko sekundi.
Uinak u testu se kvantificira prema postignutom broju okretaja a procjenjuje se maksimalna i
prosjena snaga te pad snage.

Slika 5.- Wingate test

TEST SKOKOVA U TRAJANJU od 15, 45 ili 60s , koji se provode na platformi ili
kontaktnoj strunjai (npr. ''Quattro jump'', Kistler), koje su konstruirali Bosco i suradnici (1983),
procjenjuje anaerobnu izdrljivost i anaerobnu snagu tokom skokova. Naime, sporta u zadanom
vremenu kontinuirano izvodi skokove maksimalnim intenzitetom, s time da svaki skok izvodi iz
poluunja iz istog mjesta, s rukama fiksiranim na bokovima. Rezultat se izraava u prosjenoj
33

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

visini skoka (cm) i mehanikoj snazi u 15, 45 ili 60s podijeljenoj s tjelosnom masom sportaa
(W/kg).

SPECIFINI VESLAKI TESTOVI na 250 i 500 m, tranje na 300, 400 ili 800m,
plivanje na 200 ili 400m, kajak na 500m ili vonja bicikla na neku zadanu kratku dionicu ili
zadano vrijeme, moe se provoditi i u laboratoriju na specifinim ergometrima i/ili na terenu u
specifinim uvjetima. Cilj u svim ovim testovima je da se zadanu udaljenost pree u to kraem
vremenu a rezultat se najee izraava u sekundama. Kao dodatna informacija za procjenu
anaerobnog kapaciteta mjeri se maksimalna koncentracija laktata u krvi nakon testa (nakon 1, 3 i
5 minute oporavka). Maksimalna koncentracija laktata u krvi je indirektna mjera anaerobnog
kapaciteta. Anaerobni kapacitet se moe procijeniti i na temelju razlike izmeu intenziteta
optereenja pri anaerobnom pragu i maksimalnog dostignutog optereenja u progresivnim
testovima na ergometrima. U tom sluaju govorimo o izdraju u anaerobnoj zoni i kao mjeru
anaerobnog kapaciteta uzima se vrijednost pretranih, izveslanih ili odvezenih metara od
trenutka prelaska praga do trenutka prekida testa, odnosno zadnjeg zavrenog stepena
optereenja u progresivnom testu.

TEST T-LIM, je test za procjenu anaerobnog kapaciteta koji se provodi tek nakon to se u
progresivnom testu optereenja procjeni brzina tranja (ili neke druge vrste lokomocije, veslanja,
bicikliranja i sl) pri kojoj sporta dostie VO 2max. Nakon definiranja VO2max provodi se test Tlim u kojoj sporta mora trati (ili veslati ili biciklirati) to je due mogue pri toj zadanoj brzini
a rezultat je izraen u vremenu izdraja tranja (ili neke druge vrste lokomocije) pri VO2max.

4.2.3. Terenski testovi za procjenu aerobnog kapaciteta

1500 m TEST je vrlo jednostavan i primjenjiv test koji se sastoji od tranja 1500 metara na
obiljeenom terenu. Test se odrava na atletskoj stazi te se svi ispitanici (njih ne vie od 10)
nalaze u istoj grupi. Standardno se igralite oznaava unjevima, te se jasno i unaprijed kae

34

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

ispitanicima koliko krugova imaju za trati. Rezultat na testu je vrijeme mjereno u minutama i
sekundama potrebno da se pretri/prohoda duina od 1500 metara.

COOPER TEST je poput prije navedenog testa, jednostavan terenski test i njegov rezultat je
duina pretrana / prehodana u 12 minuta (sl. 6). Koritenjem linearne regresijske jednadbe,
rezultat se moe preraunati u maksimalni primitak kisika (VO2max). Odnosno ako je C
pretrana duljina Cooperovim testom tada je maksimalni primitak kisika dan formulom:
VO2max= C*22.351 11.288

Slika 6.- Prikaz Cooperov-og testa

Jedna od prednosti Cooper testa je to se moe modificirati odnosno da se moe prilagodi

razliitim populacijama najee se skrati vrijeme. Potrebno je naglasiti da se test moe
provesti potpuno hodajui a kako bi test bio pouzdan vano je iskustvo u tempiranju samog
ispitanika. Takoer je prednost to to se odjednom mogu testirati vee grupe ispitanika. U
nastavku emo prikazati sistem vrjednovanja Cooper-ovim testom (Tabela 5).

35

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

Tabela 5.- Sistem vrjednovanja rezultata Cooper-ovim testom

BALKE TEST je vrlo slian Cooper testu, a izvodi se u trajanju od 15 minuta tranja/hodanja
te je rezultat udaljenost koja se prijee. Analogno Cooper testu, koritenjem linearne regresijske
jednadbe, rezultat se moe preraunati u primitak kisika (VO2). Odnosno ako je B pretrana
duina Balkeovim testom tada je maksimalni primitak kisika dan formulom:
VO2 = 6.5 + 12.5 *B

BEEP TEST je u sportskoj praksi vrlo popularan polulabaratorijski test progresivnog tipa.
Izvodi se u zatvorenom prostoru, ide do maksimalnog iscrpljenja, a jedna od vanijih injenica je
da iskustvo ispitanika praktiki nema utjecaja. Test se odvija na markiranom prostoru od 20
metara pri emu se tranje odvija od jedne markacije do druge a prati se brzina koju daje zvuni
signal (beep) sa nekog plajera. Pojedini beep ubrzava svakih 1 minutu za 0,5 km/h. Svaka
minuta se interpretira kao jedna razina a unutar jedne razine ima od 8 do 12 dionica (sl. 7).
36

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

Slika 7.- Prikaz Beep testa

Kratki opis beep testa:

Na beep treba ugaziti markaciju, trati na drugu stranu pa na beep ponovo ugaziti
markaciju

Vano je tempirati vlastitu brzinu tranja na upravo onoliko koliko treba da bi se stiglo na
beep

Test se prestaje izvoditi kad se beep vie ne moe hvatati

Zapisuje se broj pretranih razina/dionica

Koritenjem linearne regresijske jednadbe, rezultat se moe preraunati u primitak kisika

(VO2max). Odnosno ako je V zadnja postignuta brzina tranja Beep testom tada je maksimalni
primitak kisika dan formulom:
VO2max= 5.857*V 19.458

ROCKPORT TEST odnosno test hodanja na jednu milju je namijenjen slabije treniranoj
populaciji a pritom se treba izmjeriti vrijeme (VRIJEME) i frekvencija srca (FS). Realizacija
testa je jednostavna: svakih 100m 200m postave se markacije do udaljenosti od jedne milje.
Ispitanik se samostalno kree brzinom hodanja koja mu odgovara, a mjeri se vrijeme potrebno da
se savlada udaljenost od 1 milje. Koritenjem viestruke linearne regresijske jednadbe, rezultat
Rockport testa se moe preraunati u primitak kisika (VO2).

37

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

Odnosno ako je:

* GOD godine starosti
* MASA tjelesna masa u kg
* VRIJEME vrijeme postignuto na testu u minutama
* FS - frekvencija srca
ene formula:
VO2 = 139.168 0.388*GOD 0.077*MASA/0,45 3.265*VRIJEME 0.156*FS
Mukarci formula:
VO2 = 145.486 0.388*GOD 0.077*MASA/0,45 3.265*VRIJEME 0.156*FS
U ovisnosti o dobi, spolu i vremenu postignutom na Rockport testu (Tabela 6), tablica rezultata
izgleda priblino ovako:

Tabela 6.- Vrijednosti u Rockport testu

4.2.4. Terenski testovi za procjenu anaerobnog kapaciteta

TEST PONOVLJENOG SPRINTA DO ISCRPLJENOSTI, gdje se mjeri

sposobnost oporavka izmeu sprinteva i mogunost ponovljenog obnavljanja rada visokog
intenziteta. Za provoenje ovog testa potrebne je imati: 2 toperice, 50 metara terena, mjerna

38

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

vrpca, unjevi. Udaljenost prve oznake do druge oznake je 30m, a udaljenost izmeu tree i
etvrte oznake je 50m. Tri se na sljedei nain:
1. 1--->2 puni sprint
2. 2--->3--->2 lagano
3. 2--->1 puni sprint
4. 1--->4--->1 lagano
5. 1--->2 puni sprint
6. ... 10 punih sprintova
Jedna toperica mjeri brzinu svakog sprinta, dok se druga toperica ukljuuje na samom poetku
i mjeri bez prekida (mjeri navedeno pod drugom takom). Svaki naredni sprint poinje na 30
sekundi od prethodnog (30, 60, 90... od prvog). Rezultat je Indeks Iscrpljivanja (II) koji je
jednak prosjeku prva tri sprinta podijeljenim sa prosjekom zadnja tri sprinta. U tabeli (7) se
nalaze rezultati u ovisnosti o vrijednosti indeksa iscrpljenja.

Odlino
Prosjek
Ispod prosjeka
Loe

Indeks iscrpljenosti
> 89 %
85 - 89 %
80 - 84 %
< 80 %
Tabela 7. - Rezultat u ovisnosti o vrijednosti indeksa iscrpljenja

TEST 300 YARDI je vrlo popularan test a za njegovu upotrebu je potrebno znati: 1 yard =
0.9144 m, 300 yardi = 274.32 m, 25 yardi = 22.86 m Na udaljenost od 25 yardi (22.86m)
postavljaju se dvije oznake. Ispitanik starta na znak i tri od markacije do markacije ukupno 6
puta (svaki puta treba dotaknuti nogom oznaku), nakon 5 minuta test se ponavlja. Uzima se
prosjeni rezultat oba mjerenja ( sl. 8 ).

39

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

Slika 8.- Test 300 yardi

NOVOZELANDSKI ANAEROBNI RAGBI TEST je razvijen, specifian za ragbi

igru koju odraava u cijelosti. Ono to je veoma vano je injenica da kod testiranja ukljuuje i
mogunost da netko ne moe provesti cijeli test zbog iscrpljenosti tako da nema kalkuliranja u
izvedbi. Za testiranje je potrebno dvije toperice i oznake koje su postavljene na 5, 10 i 20 m. Na
znak ispitanik kree od starta do 5 m i natrag, odmah do 10 m i natrag, odmah do 20 m i natrag.
Od samog starta jedna toperica kree od poetka i mjeri vrijeme te nakon 30 sekundi od poetka
sprinta kree se u drugi ciklus sprintova (ovakav ciklus vrti se 6 puta). Dok je zadatak druge
toperice mjeriti brzinu svakog od est ciklusa. Izraunava se IndeksIscrpljenosti (II)
koritenjem formule: II = AS* (MIN MAX) * (6/N) pri emu je:
AS - prosjek vremena svih est ciklusa
MIN - najsporije vrijeme
MAX - najbre vrijeme
N - broj ciklusa
5. TEORETSKA I PRAKTINA VRIJEDNOST RADA

Teorijska vrijednost rada je u tome to na jednom mjestu postoje sve informacije koje govore o
antropolokom statusu koarkaa, karakteristikama uzrasnih kategorija, informacije o pojmu
funkcionalna dijagnostika, kao i detaljno opisani testovi i naini njihovog izvoenja.
40

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

Praktina vrijednost rada ogleda se u tome to dobivene informacije mogu da poslue

studentima Sporta i zdravlja, trenerima, kao i svim sportskim radnicima u odabiru sredstava i
metoda za razvoj sposobnosti i karakteristika, kao i odgovarajuih testova za dijagnozu
funkcionalnih sposobnosti koarkaa.

6. ZAKLJUAK

Poznavanje antropolokog statusa koarkaa je veoma bitno da bi se moglo pristupiti samom

procesu planiranja i programiranja treninga. Osnovni cilj kondicione pripremljenosti je dostii
optimalnu formu, a to je period u kojem sportista postie najbolje rezultete. Pored toga, veoma je
bitno poznavati i uzrasne karakteristike, jer u radu sa djecom pogrean izbor metoda, sredstava i
41

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

postupaka moe imati lo negativan uticaj. Moe doi do raznih povreda, pored toga, u tom
mlaem uzrastu zbog nepravilnih postupaka prilikom treniranja mogu se javiti razni deformiteti.
Ono o emu posebno treba voditi rauna, prema mnogim autorima, jeste da mladi koarkai
moraju imati viestrani tjelesni razvoj do 14 godina, nakon ega se sve vie kree u specifian
razvoj. U ovom periodu od 15-18 godina dolazi do promjene tog omjera viestrane tjelesne
pripreme u odnosu na specifinu. Funkcionalna dijagnostika obuhvata niz postupaka procjene
fiziolokih svojstava ljudskog organizma. Testiranjem su obuhvaeni kardivaskularni i
respiratorni sistemi, sistemi odgovorni za formiranje energetskih potencijala, kao i miini
sistemi. Dijagnostika u sportu je neophodna, jer na osnovu nje moemo dobiti informacije o
trenutnom stanju naih koarkaa i na osnovu toga analizirati incijalno stanje i finalno, to jeste
vidjeti da li je neki odreeni program, takmiarska sezona ili neki specifini trening imao
pozitivne ili negativne promjene. Primjena dostignua savremene sportske znanosti a time i
savremenih dijagnostikih postupaka za analizu treniranosti sportaa mogu nam osigurati
precizne i pouzdane informacije o trenutnoj razini aerobnih i anaerobnih energetskih kapaciteta
koarkaa. Izbor dijagnostikih testova koje emo primjeniti zavisi o mnogobrojnim faktorima,
uzrasne kategorije, broju koarkaa, financijske mogunosti, razine kondicijske pripremljenosti,
trenutaka testiranja u godinjem planu i programu, te sama razina educiranosti strunog stoera
ili samog trenera. Prikazani skup testova zasigurno nije konaan popis testova koji se koristi u
svijetu, jer popis svih testova nije niti mogu niti je neophodan s obzirom da je zamisao ovog
rada bio da prikae mogunosti i informacije koje nam pruaju pojedine vrste tetsova. Za svakog
trenera ili struni stoer najvanije da iz velike baze testova izaberu one skupove testova koje e
im pruiti najvie informacija za precizno i pouzdano planiranje i programiranje te kontrolu
razine treniranosti aerobnih i anaerobnih energetskih kapaciteta svakog pojedinog koarkaa.
7. LITRATURA

1. Bijeli, M., imovi, S. (2005). Trenana tehnologija u radu sa mladim sportistima.

Banja Luka: Grafid.
2. Bompa, O. Tudor. (2005). Cjelokupan treninga za mlade pobjednike. Zagreb:
Kinezioloki fakultet Sveuilita u Zagrebu

42

Analiza antropolokog statusa i testovi za procjenu funkcionalnih sposobnosti koarkaa

3. Conconi, F.; Ferrari, M., Ziglio, G., Drogheti, P., Codeca, L. (1982). Determinatin of the
anarobic threshold by non-invasive field test in runners. Jurnal of Applied Physiology,
52, 869-873.
4. olakhodi, E., Rao, I. (2011). Metodologija naunoistraivakog rada u kineziolgiji.
Mostar: Univerzitet Demal Bijedi, Nastavniki fakultet.
5. Hoffman, R., Epstein, S., Weinstein, I. (1999). The influence of aerobic capacity on
anaerobic perfomance and recovery indices in basketball players. J Strenght
Conditioning Research, 13(4), 407-411.
6. Karaleji, M., Jakovljevi, S. (1998). Testiranje i mjerenje u koarci. Beograd: KSS.
7. Karaleji, M., Jakovljevi, S. (2001). Osnove koarke. Beograd: Fakultet spota i fizikog
vaspitanja i Via kola za sportske trenere Beograd.
8. Lazarevi, Lj. (2003). Psiholoka priprema sportista (drugo preraeno i dopunjeno
izdanje). Beograd: Via kola za sportske trenere
9. McInnes S., Carlson J., Jones, C., McKenna, M. (1995). The physiological load imposed
on basketball players during competition. J Sports Science, (13), 387-397.
10. Pavlovi, M. (1983). Kinezioloki model koarke. Ljubljana: Fakultet za tjelesnu kulturu
11. Rao, I., Malacko, J. (2004). Tehnologija sporta i sportskog treninga. Sarajevo: Fakultet
sporta i tjelesnog odgoja Univerziteta u Sarajevu.
12. Ugarovi, D. (1996). Biologija razvoja ovjeka sa osnovama sportske medicine. Beograd:
Fakultet fizike kulture.
13. Trnini, S. (2006). Selekcija, priprema i voenje koarkaa i momadi. Zagreb:
Kinezioloki fakultet Sveuilita u Zagrebu.
14. Trnini, S. (1995). Strukturalna analiza znanja u koarkakoj igri. Doktorska disertacija,
Zagreb: Kinezioloki fakultet Sveuilita u Zagrebu.
15. Truni, N. (2007). Trening mladih koarkaa razliitih uzrasnih kategorija. Beograd:
Visoka kola za sport Beograd.
16. Vueti, V., entija, D. (2005). Dijagnostika funkcionalnih sposobnosti zato, kada
i kako testirati sportae?. Kondicijski trening. UKTH, Zagreb 2(2) 2005. (8-14).

43