Butuanon Grammar SyllabusLesson 6

The markers that indicate the functions of nouns that are not the topic or not
in-focus are called NON-TOPIC MARKERS/INDICATORS. In this lesson we
will learn in more details about these markers.
NON-TOPIC ACTOR ni/ninda for Per Name.
Silhigan ni Sol ang kwarto Sol will sweep the room hong/ hong mga for
Non Per Name
Isalibay hong bata ang basura. The child will throw away the trash. NONTOPIC OBJECT kang / ni Per Name
Si Ruben ang gasumbag kang Lando Ruben was the one to box Lando hong
non-Per Name
Si Tony ang magsalibay ngadto hong bata. Tony will be the one who will
throw (something) at the child hong Non-Per Name (indef. thing)
Mobili ako hong libro. I will buy a book. hong Non-Per. Name (def. thing)
Sin-o ang magluto hong saging? Who will cook the bananas? NON-TOPIC
BENEFICIARY (TO WHOM OR FOR WHOM) para kang / ni Per. Name
Mobili si Ryan hong halad para kang Joy. Ryan will buy a gift for Joy.para
kang / ni Per. Name
Magdaa si Ryan hong buwak para kang Sol. Ryan will bring some flowers
for Sol Para hong Non-Per. Name
Galuto siya hong itlog para hong bisita. He cooked some eggs for the
visitor.Para hong Non-Per. Name
Magdaa siya hong gatas para hong anak niya. He will bring milk for his
child. kang / ni Per. Name
Ihatag niya ang libro kang Jo. He will give the book to Jo.Hong Non-Per.
Name (place)
Ihatag niya ang kendi hong bata. He will give the candy to the child.NONTOPIC PLACE ngadto Non-Per. Name (place)
Mokadto siya ngadto Cebu. He is going to Cebu
Magbasa siya ngadto library.He will read in the library. NON-TOPIC
INSTRUMENT (BY MEANS OF) hong Non-Per. Name (instrument)
Utdon niya ang kahoy hong ludyo. He will cut the tree by means of the bolo.
(Posted in Butuan Global Forum, Inc. Facebook Group Page)
NEGATION. Butuanon has three ways of saying no or of negating. This
depends on the ASPECT of the verb, whether the type of action is either
begun or not begun, a request or a command. When the action expressed is
action-not-begun, the negation is Dii and the verbs take the action-notbegun affixes. DII is placed before the verb.
Examples: Dii magluto si Dondon hong isda.
Dondon will not cook fish.
Dii bil-on ni Aivin ang awto mo.
Alvin will not buy your car.
Dii silhigan ni Hudet ang kwarto.
Hudet will not sweep the room.
Dii isalibay hong bata ang basura.
The child will not throw away the
trash.DII attracts the pronouns, meaning, the pronouns are placed before
the verbs after dii.
Examples: Dii ako mokadto ngadto Cebu. I am not going to Cebu.
Dii niya basahon ang libro. He wont read the book.
Dii ko siya hatagan hong kawdaa. I wont give him money.
Dii namo ibilin ang lapis. We wont leave the pencil behind.
DII also attracts the particles.
Examples:

Dii ba nimo siya hatagan hong kawdaa? Are you not going to give him
money? Dii na ba kita magpiknik? Are we not going on a picnic anymore?
DII of course negates NOUNS, PRONOUNS, and ADJECTIVES when these
are the things asked.
Examples:
Si Timi ba ang bil-an nimo hong libro?
Is it Timi for whom you will buy a book?
Dii si Timi ang bil-an nako hong libro.
It is not Timi for whom I will buy a book?
Siya ba ang mokadto ngadto Cebu?
Is he the one going to Cebu?
Dii siya ang mokadto ngadto Cebu.
Its not he who is going to Cebu.
Patsada ba ang gakanta?
Is the one singing beautiful?
Dii patsada ang gakanta.
The one singing is not beautiful.
The other negators used with verbs are waa for action-begun and ayaw for
command or request. These two will be discussed later in more details.
(Posted in Butuan Global Forum, Inc. Facebook Group Page)
MOVING SLOT SUBSTITUTION
Substitute the cues given to the proper elements or parts of the sentence.
Follow the same pattern for tape use as in the previous lessons.
Tubag/
Magabasa si Jo hong libro

Answer
Jo will read a book

Kawa . Jo will get a book. Magakawa hong libro si Jo.

Mobili . Jo will buy a book. Mobili hong libro si Jo.
ang bata . The child will buy a book. Mobili hong libro ang bata.
ang estudyante. The student will buy a book. Mobili hong libro ang
estudyante.
Magabasa . The student will read a book. Magabasa hong libro ang
estudyante
daa . The student will bring a book. Magadaa hong libro ang
estudyante.
hong saging. The student will bring a banana. Magadaa hong saging
ang estudyante.
Repeat:
Kan-on hong bata ang saging.
The child will eat the banana.
ang pan. The child will eat the bread. Gakan-on hong bata ang paan.
hong tao . The man will eat the bread. Gakan-on hong tao ang paan.
Kawa . The man will get a bread. Gakaw-on hong tao ang pan.
Daa . The man will bring the bread. Dad-on hong tao ang paan.
ang libro. The man will bring the book. Pagadad-on hong tao ang
libro.
hong estudyante The student will bring the book. Dad-on hong
estudyante ang libro.
ni Jo. Jo will bring the book. Dad-on ni Jo ang libro.
ang basura. Jo will bring the trash. Dad-on ni Jo ang basura.
Isalibay. Jo will throw away the trash. Isalibay ni Jo ang basura.

ang saging. Jo throw away the banana. Ilabog/isalibay ni Jo ang

saging.
Ibaligya . Jo will sell the banana. Ibaligya ni Jo ang saging.
Ihatag . Jo will give (away) the banana. Ihatag ni Jo ang saging.
duhoo . Jo will hand over the banana. Iduhoo ni Jo ang saging.
Repeat:
Basahon ni Jo ang libro ngadto kwarto.
Jo will read the book in
the room
hong bata. The child will read the book in the room. Basahon hong
bata ang libro disaon kwarto.
Kawa . The child will get the book in the room. Kaw-on hong bata
ang libro disaon kwarto.
hong lamisa. The child will get the book on the table. Kaw-on hong
bata ang libro disaon lamesa.
ngadto opisina. The child will get the book in the office. Kaw-on
hong bata ang libro ngadto opisina.
ang lapis. The child will get the pencil in the office. Kaw-on hong
bata ang lapis ngadto opisina.
hong tao. The man will get the pencil in the office. Kaw-on hong tao
ang lapis disaon opisina.
ni Juan. Lino will get the pencil in the office. Kaw-on ni Lino ang
lapis disadto opisina.
Repeat:
Silhigan ni Ryan ang kwarto.
Ryan will sweep the room.
ni Cory . Cory will sweep the room. Gasilhigan ni Cory ang kwarto.
ang opisina. Cory will sweep the office. Gasilhigan ni Cory ang
opisina.
Iskraban . Cory will scrub the office. Iskraban/lampasohan ni Cory
ang opisina.
hong katabang . The helper will scrub the office. Gaiskraban hong
katabang ang
opisina.
Limpyo . The helper will clean the office. Magalimpyo ang katabang
hong opisina.
hong dyanitor. The janitor will clean the office. Limpyohan hong
dyanitor ang opisina.
Repeat:
Bil-an niya ang bata hong libro. He will buy the child a book. Bil-an
niya ang bata hong libro.
ni Jo . Jo will buy the child a book. Bil-an ni Jo ang bata hong libro.
hong pan. Jo will buy the child bread. Bil-an ni Jo ang bata hong pan.
hong tao . The man will buy Cris bread Bil-an hong tao si Cris hong
pan.
si Cris . The man will give Cris fish. Tagan hong tao si Cris hong isda.
Hatag . The man will give Cris bread. Tagan hong tao si Cris hong
pan.
hong isda. The man will give Cris fish. Tagan hong tao si Cris hong
isda.
Daa . The man will bring Cris banana. Dad-an hong tao si Cris hong
saging.
hong saging. The man will give Cris banana. Tagan hong tao si Cris
hong saging.

Luto . The man will cook Cris banana. Lutoan hong tao si Cris hong
saging.
hong kusinero . The cook will cook Cris banana. Lutoan hong
kusinero si Cris hong saging.
hong isda. The cook will cook Cris fish. Lutoan hong kusinero si Cris
hong isda.
ang pari . The cook will cook the priest fish. Lutoan hong kusinero
ang pari hong isda.
CORRELATIVE Substitution
This a drill on the correlation of the topic and the verb affixes. A
change of topic is followed by a change of verb affix and vice versa.
Listen to the cues and use them to change the sentence accordingly.
Jo will read a book for the child. Magbasa si Jo hong libro para hong
bata.
ang libro . Jo will read the book for the child. Basahon ni Juan ang
libro para hong bata.
Kaw-on . Jo will get the book for the child. Kaw-on ni Jo ang libro
para hong bata.
Basahon . Jo will read the book for the child. Basahon ni Jo ang libro
para hong bata.
si Jo . Jo will read a book for the child. Mobasa si Jo hong libro para
hong bata.
ang libro . Jo will read the book for the child. Basahon ni Jo ang libro
para hong bata.
ang bata . Jo will read the child a book. Basahan ni Jo ang bata hong
libro.
ang tao . Jo will read the man a book. Basahan ni Jo ang tao hong
libro.
Dad-an. Jo will bring the man a book. Dad-an ni Jo ang tao hong
libro.
si Jo. Jo will bring a book for the man. Magdaa hong libro si Jo para
hong tao.
Mobili . Jo will buy a book for the man. Mobili si Jo hong libro para
hong tao.
ang libro . Jo will buy the book for the man. Bil-on ni Jo ang libro
para hong tao.
ang tao . Jo will buy the man a book. Bil-an ni Jo ang tao hong libro.
Hatagan . Jo will give the man a book. Hatagan ni Jo ang tao hong
libro.
Ihatag. Jo will give the book to the man. Ihatag ni Jo ang libro
ngadto hong tao.
si Jo. Jo will give a book to the man. Mohatag hong libro si Jo ngadto
hong tao.
ang libro . Jo will give the book to the man. Ihatag ni Jo ang libro
ngadto hong tao.

Isalibay . Jo will throw the book to the man. Isalibay ni Jo ang libro
ngadto hong tao.
si Jo. Jo will throw the book to the man. Magsalibay si Jo hong libro
ngadto hong tao.
Magdaa . Jo will bring a book for the man. Magdaa hong libro si Jo
para hong tao.
Dad-an . Jo will bring the man a book. Dad-an ni Jo ang tao hong
libro.
ang libro . Jo will bring the book for the man. Dad-on ni Jo ang libro
para hong tao.
ang tao . Jo will bring the man a book. Dad-an ni Jo ang tao hong
libro.
si Jo . Jo will bring a book for the man. Magdaa si Jo hong libro para
hong tao.
ang libro . Jo will bring the book for the man. Dad-on ni Jo ang libro
para hong tao.
ang tao . Jo will bring the man a book. Dad-an ni Jo ang tao hong
libro.
si Jo . Jo will bring a book for the man. Magdaa si Jo hong libro para
hong tao.
Repeat:
Si Jo ang gabasa hong libro para hong bata. It is Jo who read a book
for the child.
Libro. It is a book that Jo will read for the child. Libro ang basahon
ni Jo para hong bata..
Ang bata . It is the child to whom Jo will read. Ang bata ang basahan
ni Jo hong libro.
dad-an. It is the child to whom Jo will bring a book. Ang bata ang
dad-an ni Jo hong libro.
Si Jo. It is Jo who will bring a book for the child. Si Jo ang modaa
hong libro para hong bata.
Libro. It is a book that Jo will bring for the child. Libro ang dad-on ni
Jo para hong bata.
Ang bata . It is the child for whom Jo will bring a book. Ang bata ang
dad-an ni Jo hong libro.
tagan. It is the child to whom Jo will give a book. Ang bata ang
tagan ni Jo hong libro.
Libro. It is a book that Jo will give to the child. Libro ang ihatag ni Jo
ngadto hong bata.

Si Jo. It is Jo who will give to the child. Si Jo ang mohatag ngadto

hong bata.
Libro. It is a book that Jo will give to the child. Libro ang ihatag ni Jo
ngadto hong bata.
Iduho. It is a book that Jo will hand to the child. Libro ang iduho ni
Jo ngadto hong bata.
Si Jo. It is Jo who will hand a book to the child. Si Jo ang moduho
hong libro ngadto hong bata.
Libro. It is abook that Jo will hand to the child. Libro ang iduho ni Jo
ngadto hong bata.
Ihatag. It is a book that Jo will give to the child. Libro ang ihatag ni
Jo ngadto hong bata.
Ang bata. It is the child to whom Jo will give a book. Ang bata ang
tagan ni Jo hong libro.
(Posted in Butuan Global Forum, Inc. Facebook Group Page)NEGATION
DRILL
Answer the following questions with DII. Follow the same pattern for
tape use as in the previous lessons.
Magluto ba ang kusinero hong isda? Will the cook cook fish?
Tubag: Dii magluto ang kusinero hong isda. The cook wont cook
fish.
Mobili ba si Bobit hong libro? Is Bobit going to buy a book?
Tubag: Dii mobili si Bobit hong libro.
Kaw-on ba hong bata ang libro? Will the child get the book?
Tubag: Dii kaw-on hong bata ang libro.
Bil-on ba hong estudyante ang lapis? Will the student buy the
pencil?
Tubag: Dii bil-on hong estudyante ang lapis.
Silhigan ba ni Ryan ang kwarto? Will Ryan sweep the room?
Tubag: Dii silhigan ni Ryan ang kwarto.
Bil-an ba ni Lino ang bata hong saging? Will Lino buy the child a
banana?
Tubag: Dii bil-a ni Lino hong saging ang bata.
Isalibay ba hong bata ang basura? Will the child throw away the
trash?
Tubag: Dii isalibay hong bata ang basura.
Mosimba ba siya ngaun/gaya? Will he go to church later?
Tubag: Dii siya mosimba ngaun/gaya.

Silhigan ba niya ang opisina? Will he sweep the office?

Tubag: Dii niya silhigan ang opisina.
Kaw-on ba niya ang saging? Will he eat the banana?
Tubag: Dii niya kan-on ang saging.
Ihatag na niya ang libro kang Jo? Will he give the book to Jo?
Tubag: Dii niya ihatag ang libro kang Jo.
Gutadon ba niya hong kutsilyo ang isda? Will he cut the fish with the
knife?
Tubag: Dii niya gutadon hong kutsilyo ang isda.
Si Manoy Ador ba ang mag-aman hong saging? Is it Manoy Ador who
will steam the banana?
Tubag: Dii si Manoy Ador ang mag-aman hong saging.
Isda ba ang lutoon ni Manoy Ador? Is it fish that Manoy Ador will
cook?
Tubag: Dii kon isda ang lutoon ni Manoy Ador.
Ang opisina ba ang iskraban ni Poypoy? Is it the office that Poypoy
will scrub?
Tubag: Dii kon ang opisina ang gaiskraban ni Poypoy.
Kutsilyo ba ang iutod ni Badi hong kahoy? Is it a knife that Badi will
cut the tree with?
Tubag: Dii kutsilyo ang iutod ni Badi hong kahoy.
Libro ba ang ihatag niya hong bata? Is it a book that he will give to
the child?
Tubag: Dii libro ang ihatag niya hong bata.
Siya ba ang mobili hong libro? Is it he who will buy a book?
Tubag: Dii siya ang mobili hong libro.
Saging ba ang bil-on niya? Is it banana that he will buy?
Tubag: Dii ang saging ang bil-on niya.
Ang awto ba ang hinloan niya? Is it the car that he will clean?
Tubag: Dii ang awto ang hinloan niya.
Siya ba ang bil-an niya hong saging? Is it for him that he will buy
bananas?
Tubag: Dii kon siya ang bil-an niya hong saging.
Siya ba ang basahan hong magtutudlo hong libro? Is it he for whom
the teacher will read a book?
Tubag: Dii kon siya ang basahan hong magtutudlo hong libro.
Ngadto ba siya kwarto magbasa hong libro? Is it in the room he will
read a book?
Tubag: Dii ngadto kwarto siya magbasa hong libro.
Ngadto ba kusina siya magluto hong isda? Is it in the kitchen that
he will cook fish?

Tubag: Dii siya ngadto kusina magluto hong isda.

Ngadto bata ba ihatag ni Lowela ang libro? Is it to the child that
Lowela will give the book?
Tubag: Dii ngadto hong bata ihatag ni Lowela ang libro.
Ngadto hong tao ba niya iduho ang saging? Is it the man that he will
hand the banana over?
Tubag: Dii niya ngadto hong tao iduho ang saging.
Para hong bata ba niya bil-on ang libro? Is it for the child that he
will buy a book?
Tubag: Dii niya bil-on ang libro para hong bata.
Para hong tao ba iyang galutoon niya nga saging? Is it for the man
that he will cook the banana?
Tubag: Dii kon para hong tao iyang pagalutoon niya nga saging.
Para hong estudyante ba niya basahon ang libro? Is it for the
student that he will read the book?
Tubag: Dii kon para hong estudyante ang pagabasahon niya nga
libro.
Saging ba ang bil-on hong bata? Is it a banana that the child will
buy?
Tubag: Dii saging ang bil-on hong bata.
Isda ba ang lutoon hong kusinero? Is it fish that the cook will cook?
Tubag: Dii kon isda ang lutoon hong kusinero.(Posted in Butuan Global
Forum, Inc. Facebook Group Page)
Express the following sentences in Butuanon. The topic of the sentences is
indicated if necessary.
Jo is not going to Manila. Who is not going to Manila?
Ador is not going to eat in the kitchen. Who wont eat in the
kitchen?
Why will Ador not eat? Is it Ador who will not eat in the kitchen?
Cora will not decorate the altar. Who will not decorate the altar?
Jopet will not bring the book to Jo. Jopet will not bring Jo a book
Who will not bring a book to Jo? What will Jopet not bring to Jo?
Jo wont leave his book behind. Who wont leave his book behind?
What will Jo not leave behind?
Lalang wont give the child candy. Who wont give the child candy?
To whom will Lalang not give a candy?
Jamjam will not buy bread for the child. Jamjam wont buy the child
bread.
Who wont buy the child bread? For whom will Jamjam not buy
bread?
What will Jamjam not buy for the child?

Tubag/ Answer
Si Jo dii mokadto Manila.
Si Ador dii mokaon ngadto
kusina.
Sin-o ang dii mokadto Manila?
Sin-o ba ang dii mokaon
ngadto kusina?
Ang altar dii adornohan ni Cora.
Kain ba si Ador dii mokaon?
Sin-o ba ang dii mag-adorno hong altar? Si Ador ba ang dii mokaon
ngadto kusina?
Dii ni Jopet dad-on ang libro ngadto kang Jo. Ang bata dii tagan ni
Lalang hong kendi.
Dii ni Jopet dad-an hong libro si Jo.
Sin-o ba ang dii mohatag
hong kendi ngadto bata?
Sin-o ba ang dii magdaa hong libro ngadto kang Jo? Kanin-o ba ni
Lalang dii ihatag ang kendi?
Ngan bay dii dad-on ni Jopet ngadto kang Jo?
Dii si Jamjam
mobili hong paan para hong bata.
Dii ni Jo biyaan ang libro niya.
Dii ni Jamjam bil-an ang bata
hong paan.
Sin-o ba ang dii mobiya hong libro niya? Sin-o ba ang dii mobili hong
paan para hong bata?
Ngan bay dii biyaan ni Jo? Ngan bay dii bil-on ni Jamjam para hong
bata?
Kanin-o ba si Jamjam dii mobili hong paan?
Identify the role / function of each word in this short paragraph.
Mokadto si Tata ngadto eskwelahan hong syudad. Malaag si Tata.
Maga-anad siya hong Binutuanon. Patsada kaamo waay kangili hong
eskwelahan. Mataud ang mga estudyante ngadto. Gatagan siya
hong iskedyul doon Lunes. Magsugod siya sunod pa semana.
Dii dad-on ni Tata si Dondon, ang anak ni Tata. Ibilin ni Tata si
Dondon ngadto baay hong yaya niya.
ell your classmate / teacher of your schedule of activities tomorrow
from 6:00 a.m. to 6:00 p.m., in Binutuanon.
(Posted in Butuan Global Forum, Inc. Facebook Group Page)A
1)
Sunod semana, magseminar ang mga bag-o nga kaabag hong
parokya hong Talakugon.
Next week, the new kaabags of the parish of Talakugon will
have a seminar.
2)

Traynta ka mga tao ang magatambong.

Thirty people will attend.

3)
Dii moapil ang mga daan nga mga kaabag pero sila ang
magapangandam hong pagkaon.
The old kaabags will not participate but they are the ones who will
prepare the food.

4)
Hapiton sab kono ang iban nga mga pari hasta magpakangyat
katsaong magpahimpatoo hong mga kaabag hong mga katungdanan
nila.
It is heard that a few priests will be invited so that they will be the
ones to teach and explain to the kaabags their duties.
5)
Pagtapos hong seminar, hatagan sila ni Monsignor Regan hong
gahum isip kaabag hong mga pari hong parokya.
After the seminar, Msgr. Regan will give them the authority as
kaabag
(helpers) of the priests in the parish.
B
1)

Abi mo, gusto gid naku motrabaho pero pus way bakante.
You know, I really want to work but everywhere there are no
vacancies.
2) Kung makatrabaho na ako tigumon ko ang mga sweldo ko.
When I can already work, I will save my salary.
3) Dii ko ibili hong mga kaaba.
I will not use it to buy clothes.
4) Itigom ko ini hong bangko kaamo kun taud na, ibili ko dayon hong
lupa.
I will deposit this in the bank and when it is already a large amount,
I will use it to buy land.
5) Ang lupa tamnan ko hong gulay nga ibaligya ngadto hong
merkado. Ngadto ko sab itukod ang baay ko.
I will plant the land with vegetables, which I will sell, in the market.
It is there also that I will build my house.
6) Bahala na bisan asido, basta kay ako.
Never mind if it is small, as long as its mine.
(Posted in Butuan Global Forum, Inc. Facebook Group Page)Translate the
following English opinion essay into Butuanon:
In Asia, the idea of a national language was first enforced by China,
which designated Mandarin as a national language, just before the
Philippines did. After one or two generations the effects had
become quite obvious. Mandarin speakers acquired an elevated
social status compared to Chinas non-Mandarin speakers, affecting
a kind of legalized discrimination against Chinese peoples that did
not speak Mandarin. Recently China has tried to correct this by
treating its non-Mandarin languages as official in their native
regions.
Nevertheless all this was not known then in other countries. In
1935, following the Chinese example, the Con-con of the Philippines
designated Filipino as the national language. Government funds
collected from all provinces of the Philippines were to be used in

order to promote only this language throughout the Philippines,

including in taxpaying provinces that did not speak this language.
Ngani Asya, and ideya hong linguahe nasyonal ang minguna
pagpakaylab amo ang Tsina. Pigahinang sani ang Mandarin nga
linguahe nasyonal. Pag-agi hong isa o duwa ka kaliwatan hong tao,
miklaro ang resulta. Mikalabaw ang mga tig-litok hong Mandarin kay
hong mga katawhan hong Tsina nga dii tig-litok hong Mandarin.
Saning mga miagi nga mga tuiga, pigasuwayan hong Tsina nga
tarongon ini nga kahimtang paagi hong pagkilaa hong mga dii
Mandarin nga mga linitokan ngadto mga rehiyon nila. Bisan amo ini
ang mihitabo, waa pa ba kisayri ini hong iban nga mga nasud. Sadto
1935, migasunot hong Tsina, ang Con-con hong Pilipinas migahinang
hong Filipino nga linguahe nasyonal. Ang kawdaa hong estado nga
gamiton hong pagpakaylab saning linguahe mutikan ngadto tanan
nga probinsya hong Pilipinas, lakip na ang mga probinsya nga waa
maglitok sani.
End of Lesson Six