Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
1933 d o u m lu H intli b ilim id a m , 1953 y ln d a K a lk a 'd a k i P resid e n cy C olleg e d a b a lad lisa n s e itim in e C am b rid g e 'd e T rinity C o lleg ed a d e v am etui,
1954 y lm d a C am b rid g e n iv e rs ite si'n d e A dam S m ith , 1 9 5 5 'te W re n b u iy v e
I9 5 6 'd a S tev en so n b u rslarn alm , do k lo rasm 1959 y lm d a tam am lam tr. Jad av p u r (K alkta), C a m trid g e , L o n d ra S ch o o l o f E co n o m ics, D e lh i S c h o o l o f
E con o m ics, O x fo rd g ib i p e k o k n iv ersited e retim y e li i y a p a n A m artya
Sen, C ornell, H aiw ard , B erkeley, S tan fo rd v e M IT gibi p e k o k n iv e rsite d e k o
n u k p ro fes r o la ra k d e n verm itir.
B ritish A cadem y, E co n o m etric Society, A m e ric a n A cad em y o f A rts and S ciences.
A m erican P h ilo so p h ical A ssociation gibi p e k o k d e m e k v e to plu lu u n y e si
olan,. "The E co n o m etric Society, T h e In tern atio n al E c o n o m ic A ssociation, T h e I n
d ian E co n o m ic A sso ciatio n , T h e A m erican E co n o m ic A sso c ia tio n gibi p e k ok
nem li k u ru lu u n b a k a n lk la rn d a b u lu n an A m arty a Sen, a y rc a E c o n o m ic s and
P hilosophy, E th ic s . F e m in ist E co n o m ics. G e n d er a n d D e ve lo p m e n t, In d ia n E c o
nom ic a n d S o c ia l H isto ry R eview , In d ia n J o u rn a l o f Q u a n tita tive E co n o m ics, J o
u rn a l o f P e a sa n t S tu d ies, P a k ista n D e ve lo p m e n t R eview , P a kistan J o u r n a l o f
A p p lied E c o n o m ic s, P h ilo so p h y a n d P u b lic A ffa irs. S o c ia l C h o ice a n d W elfare.
C om m on K n o w led g e, C ritic & R eview , T h eo ry a n d D e cisio n , B u sin e ss a n d the
C ontem porary W orld gibi p e k o k d e rg in in d e y a y m inim in yesidir.
9 7 6 d a M ah alan o b is d ln, 1 9 8 6 'd a R a n k E . S e id m a n 'P o litik E ko n o m i'
zel d ln, 1 9 9 0 'd a U luslararas S en ato r G iovanni A g n elli E tik ' dln.
A lan S h a w n F e in ste en W o rld H u n g e r' d ln, 1 9 9 3 'le J e a n M a y e r K rese!
V atan d alk ' d l n , 1994'te In d ira G a n d h i A siatic S o c itk y ' a ltn m adalyasn,
1 9 97 'd e 'E d in b u rg h ' m ad aly asn v e y in e ay n y l 9 . K a alo n y a u luslararas d
l n alm tr. C o llective C h o ice a n d S o c ia l W elfare (1 9 7 0 ) a d l k ita b y la ilem e
y e b a lad re fa h k o n u su n u O n E c o n o m ic In e q u a lity (1 9 7 3 ) ile e k o n o m ik re fa h
te o risin e ta y p e k o n o m ik eitsizlikle ilik ilcn d irerek o k d e iik yaklam lar
nerm itir. 1987 tarih li O n E th ic s a n d E c o n o m ic s'te in c e lik li k ritikleriyle ekono
m ik re fa h an lay n n m o d ern e tik alm alary la b irlik le ele a ln m asnn g e re k li
li in i o rta y a k oym u v e t m b u alm alarn n o lg u n lu k m ey v esi saylabilecek
D e ve lo p m e n t a s F reedom (1 9 9 8 ) ile N o b e l E konom i d l n e la y k grlm tr.
U zm an lk alan e k o n o m in in y an s ra fe lsefe v e e tik z erin e d e c id d i alm alar
olan y a za rn say sz m ak alesin in y a n s ra b a lca k ita p la r u n lardr: C hoice o f
Techniques (I9 6 0 ), C o llective C hoice a n d S o c ia l W elfare (1 970), G u idelines fo r
P roject E va lu a tio n (P. D asg u p ta v e S. A . M arglm ile b irlik te, 1972), O n E c o n o
m ic In eq u a lity (1973), E m p lo ym en t, Technology a n d D e ve lo p m e n t (1975), P o
v erty a n d F a m in es: A n E s s a y o n E n titlem en t a n d D e p riv a tio n (1 981), U tilitari
anism a n d B e y o n d (B ern ard W ilia m s ile b irlik le, 1982); C h o ice, W elfare a n d M e
asurem ent (1 9 2 ), R esources, Values a n d D e v e lo p m e n t (1984), C om m odities a n d
C apabilities, (1985), O n E th ic s a n d E co n o m ics, (1 987), H u n g e r a n d P u b lic A c ti
on, (Jean D r iz e ile birlikte, 1989), T h e P o litic a l E co n o m y o f H u n g e r (Je an D rez e ile birlikte, 1991), In e q u a lity R e e x a m in ed (1992), T h e Q u a lity o f L ife (M arth a
N u ssb au m ile birlikte, 1993), In d ia : E co n o m ic D e ve lo p m e n t a n d S o c ia l O p p o r
tunity, (Je an D rb ze ile b irlik te, 1995), In d ia n D evelo p m en t: S e le c te d R e g ional
P ersp ectives (Je an D riz e ile b irlik te. 1997), O n E c o n o m ic In e q u a lity (Jam es F o s
ter ile b irlik te, 1997), D e ve lo p m e n t a s F reed o m (1998).
Aynnln422
nceleme dieisi: 191
zgrlkle Kalknma
Amacya Sen
ngilizceden eviren
Y a m A lo g a n
Yayma hazrlayan
Mge Karalom
Kitabn zgn ad
Development as Freedom
Anchor Books/1996
basanndan evrilmitir.
Amartya Seti, 1999 & Kesim Ajans
Bu evirinin Trke yayan haklan
Ayrnt Yaynlanna aittir.
Kapak illstrasyonu
Sevin Aftan
Kapak diizeni
Ariftin Kahraman
Dzelti
Sair Kzlrmak
Bask ve a li
Sena Ofset (0 212) 613 38 46
Birinci basm 2004
Bask adedi 2000
ISBN 975-539414-1
AYRINTI YAYINLARI
www.ayriniiyayinlari.com.tr & info@ayrinliyayinlaricom.tr
Dizdariye emesi Sk. N o: 23/134400 em berta-kT el: (0212) 5187619 F its: (0 212) 516 45 77
Amartya Sen
zgrlkle Kalknma
N
C
E
L
E
M
E
O
I
Z
S eiU H jTO P U M /. ffcf a VEL POTKAU Pota a MARKS, FREUD VE GNLK HAYATN ELETRS. 8wm a KADNLKARZULARifl. Cota/ a FHEUDDAN LACW A PSKANALZfS. M. T n * NASL SOSYALZM? HANG YEL? N fck
TNSEjKT/A flaflro a ANTROPOLOJK AIDAN DDET/Dr: 0. R -* ELETREL ALE KURAM/M Posta a KBNE
DORU'R. m am a DEMOKRAS ARAYIHDAKBTOK Am in a YAHHR Haramam a DEVLETE KARI TOPIUMIP
CteBns e t RUSYADA SOVYETLER (IM5-182IVO. A iM ife r-^ BOLEVKLER VE DENETMW. M n o n .^ EDBYAT
KURAMIZ Engmon -a M FARKU SYASET/L m a ZGH ERlMU Sprfnj ar EZLENLERN PEDAGCUSlP Frart a
SANAY SONRASI TOPYALAR. ftataaf -M KENCEY DURDURUNUZ A/pvo a/ ZORUNLU ETME HAYW C Bst a
6ESSZYINLAHN GLGESNDE YA DATOPLLMSAUN SONUU B a ta lta al ZGR BSITOPLUMDA BlUM 'PFeynM fflf
a VAH SAVACNN MUTSUZLUU'^ Ctotns a CEHENNEME VGMS. Vassal a GSTER TOPLUMU VE YORUM
LAR/G DtMO a AIR BM/t Stgal ar CNSELDDETM. Gafenzf a ALTERNATF THWOLOJI. D sM a ATE VE
GNE' Madod al OTORTBR Sama a TOTATARZM/S. Tam/ a SLAMN BLNALTINI KAOWF Afi Sabteh
a MEDYA VE DBIOKRASU K a s a ocu k HAKLARt'Der: R FanAS a KTBI SONRA/Oacfl. BtsObm a DNYANN BATIUUSMASLS. tafotaia a TURKYETTN BATIULATIRILMASVC. A ta r a SMRLARI YIKMAK/M Msh r a KAPL
TAUZM, SOSYALZM, EKOLOJM G -*1AVRUPAL6RKEZCLK/S.Am il a AHLAKVEMOOERNLSUA frofa a GNDELK
HAYAT KILAVUZU/S. W ts a StvUTOPLUMVE DEVLETJOarJ. KM a TELEVZYON: LDREN ELENCEM Pastms a
MODERNLN SONULARLA GHans a OAHAAZ DEVLET DAHACKTOPIUM/R attan a GELECEE BAKMAKTA! AA
M rt -f l Hatra a MEDYA DEVLET VE ULUS* Scftaslng* a MAHREMYETN DNMIA Gkttons a TARH VE TNU
Koval a ZGRLN EKOLOJS. BooteU a DBtOCflAS VE SVL TOPLUMU Keane a u HAN KALPLERIMEJR
Comte a AKLA VEDAW FoyorDorda BEYN FALffiB (ES W MafWaf a KTSADAK IN ELETlRSl/A G o rc - MO
DEPNIN StKKTllARVC. TifKr a GA D B K K R ASlfi Satar a BFBBB. Suds a KTLN EFFAFLIIM.
Banttan! a SJTELBCTOEUE Sarf a TUHAF KAW ASoss a YEN ZAMANLARIS. HaC-U JxtfKS a TAHAKKM VE D
RBI SANATLARME Seal a SALIIN GASFVI. 03) a SEVGWIN BLGELA. Fm afc** a KMUK VE FARKULKIV
C a m )/ a ANTtPOLffiKADAPOLT&WG Mutan a YEN BRSOLZERNE TAfltlMAlARJH Wljmtlght ^DEM OK
RAS VE KAPtTALZM/S. BeoUs-H. GMs a OLUMSALLIK, RON VE DAYANIMAR Half a OTOMOBL BCTX0JI8VP F
wFG. Atatt a PME, GIDIKLANMA VE SKILMAZERNBA PMfes a MKANS1ZN POUTKASIJjH. Bestar a GSVLERlNHAYATBlLGSELKfTABm .WMtaw-rf CENNETN D W G Vassal a EKOLOJK BlR TOPLUMA DORU/M. BocKoHin a DELOJtT Eag&on a DZEN VE KALKNMAK6KACHDA TLIFKlYE/A rsal a AMERkAU BsuoHtoU a PCSTMOOERNZM VE TKETM KLTRM FtaOMsme a ERKEK AK1U U0)1 a BARBARUKiM. hsuf a KAMUSAL N StNN K/fl. S m M a POPLER KLTRIEFVO. fla w a BELLEN YTREN TOH.UM ffl.JM ta a GLMBH Bor
sa, a LME KARI HAYAT/M O. Brom a S VL TAATSlZLKiDa.: Y. Co* a AHLK ZERNE TARTIMALARU AMM
a TKETM TDPLUU'J, B tM tn) a E D ffifr LTVE KTLKG fia ta k a LMCL HASTALIK UUUTSUZLUKS. Klorkraanf a ORTAK BR EYLER OLMAYANLARll ORTAKJLA Ut#S a VAKT LDOflAEUP ft/asMm# a VATAN AKVM. M a KALK MEKANLARVD. Uokf-K. floftns a DOSTUK ZERNB& LjncA a KSEL LlKlLEFVH Lafrf *
a KADNLAfi NEDEN YAZDKLARI HER MEKTUBU GN DERMEZLER?/D. t**ta a DCKLNMMS. Josumb a TRAF ED
LEMEYEN CBAAATIM. B tadnf - FLRT ZSRNEM. PhJfr a FELSEFEY YAAMAKTA. Mbtor, a POLTK KAMEfWM
AyanO. M w a ClUHURYETllK'P PeM a POSTMODERNTEORVS. 8*3-0. KeOtor a MARKSZM VE AHLANS. ta
fta a VAHET KAVRAMAKUP. Awm&7B a SOSYOLOJK DSNMEIOZ Saman a POSTMODERN ETKZ Ctaman a
TOPLUMSAL CNSYET VE KTDARfflIV. Cams a OKKLTURI YURTTALIKIV KjmfcAa a KARIDEVRM VE S
YANIN. Marcus* a KUSURSUZ CNAYET/J. BauoKfcnf a TOPLUMUNUcOONALDlATlRIlMASVG. M zer a KUSURSUZNHLST/KA P tasa a HOGR ZERNE/M.
a 21, YZYILANARlZMlOsr.:J. P M s J Bono a MARKIN Z
GRLK ETG/G. a arttan a MEDYAVE GAZETECKTEETk SORUNLAV a :A SIso i fl. CltaM i* a HAYATIN DEERU H ata a POSTMODEFNZMN YAWLSAMALARVT. Eagfaen a DNYAYI DETRMEK ZERNEM. 16*/a K
ZN ASFR Sutlers a TAHAYYL GCN YENDEN DNMEKD .: G. ftfita n t J. Pim M a TUTKULU SOSYOLOJM. Gam* SA N n o a EDEPSZLK, ANAR VE GEREKLKT. Sam ta a KBTTSlZKffiTLE^ABM . Buuta1 a YN
TEME KARJP FifomPtm a HAKCAT OYUNLARVJ. Foffsfla a TOPLLMLAH NASIL ANIMSAR7/P Com ata a LME
HAKKVS itceok a ANARZMN BUGN'0a.:H*nW(r9<* Dtgm a MELANKOL KADINDWO. Br*tN a SYAH AN LAR
MKf. BauaUanf-a M0DERN2M, EVRENSELLK VE BREY/. Sanfabrb a KLTREL EMPERYAUZMTJ. Tomfcisan > G
ZN VCDANI1R. Seomt a KRESELESABZ. Saunan a ETE GtR/A. P ttf* a DUYGUTES TOPLUM/S. MasKuvjp
a EDEBYAT OLARAK HAYAT/A Netaras a H A M R eH v a MEKANLARI TKETMEKU W y a YAAMA SANATG.
SstmB a ARZU AVJ. Komi a KOLONYAlJZU POSTKOLONYALZM/A. L ooiti a KRETEK YARAN A P fflS a
ZAMAN IJZERNE/IV. Ehs a TARHN YAPISKM/A Mustoa a m BJD SAVAURVJ. Forstar a TEYE AHWM.
S tacM a POSTYAPISALCIANARZMN SYASET FELSEFESZ Ms/ a ATEZMN L Patevin -^AK USCLERO F
Ksmtarj a POSTMODEHNLK VE HONUTSUZLUKLARIZ Saumv a LMLLK, LMSZLK VE DER HAYAT
STRATEJLER/Z Sam n a TOPLUM VEBLNOIVK taM ata a BYS BOZULMU DNYAYI BYLEMEKIG. s r
a KAHKAHANIN ZAFERB. Sartara -E D B YA TN YARATIF Di*k*I a PARALANMI HAYAT/Z Saman a KLTREL BE11EKU Aasnwn a MARKSZM VE K L FELSEFESW N t a n *' MAfiklN HAYALETLER>J D an* a
ERDEM PENDBAMaahD: a DEVLETN YBIDBIRETM U. Slarau a ADA SOSYAL BLMLER FELSEFES/B. Fay
a KATWAVALDAN ROUANA/M. Satan a ptvASAJJ. NaD a ANNE: MELEK M, YOSMA MTYEV. HWJon a KUTSAL
NSANfG knsrhm a BBNALTHDA DEVLET/ft Laraa YAADINIZ SEFALET/A G a YAAMA SANATI FRS6FESA. Nafnmas a KCflKU KLTFlCvF. F n tf a ETMDE ETKrF Hsjnes a DUYGUSAL YAANTVD. tapdn a
ELETREL TEOR/fl. Gauss -* AKTtVSTlN EL KtTABifl SYa a KARAKTER AM JASR SmneO a MODERNLK VE
MPHEMKIZ Baunm a NfETZSCHE: B lfl AHLK KARTFNN ETP Badiw tt a KLTR,KMLK VE SYASETfNa
Te* a AYONLAMJI ANARM. Kafronn a MOOAVE GNDEMLERD. Csna a BLM ET/O. flasntt a CERENN SU N TAR N IfAfCTm a-a ZGRLKLEKALKMJA'A San
H
A
Z
I
R
L
A
N
A
N
K
T
A
P
L
A
R
ADALET TUTKUSUfRC. Sabmcn a KRESELLEME VEKLTIR'J. Tarttaon a SYASAL lKTlSADINABC'tffl.Ha!maf a
ERKEN KEN KARANUK/ff.fl. Jamtan -T KORKNUN GLER/J. Kilsina a FOUCAULTNUN ZGRLK
SERVENJ.HCBamauar a
Emmaya
TEEKKRLER
H elsinki'deki, o aralarda Lal Jayawardena tarafndan ynetilen D nya K alknm a iktisad Araun n alan Enstits iin daha nr.r? yaptm b ir alm ann ardndan g o ek leen b u kitabm ge
rektirdii aratrmay yaparken, A ngus D eatonla ortak b ir proje iin Jcfcn D. v e Catherine T.
M ac Arthur Vakftodan destek aidim. Bu ahzna, B idem i M illetler K alknm a Program rn n /n sani G elijm e Raporlar iin, PakistanlI M ahbub u l H ak n (1998'de a n i lm benim i m h U i
etkisinden t a n olarak kurtnl madiim ar b ir darbe olan, lisans gnlerime kadar uzanan yakn
dostum) m stesna ynetimi altnda verdiim U r t r danm anlk hizm etiyle de yakndn balan
tldr 1998m balarna kadar ders verdiim H ervard niversitesi araOrm alanma yllarca ola
anst bir destek salamtr. Harvard U luslararas K alknm a Enstits, H arvard NUhs ve Kalksnma A ratrmalar M erkezi. Cam bridge niversitesi K ings C ollege'deki Tarih ve ktisat M er
kezinden de ayn ay n lojistik destek grdm.
M kemmel alm a atkadalanm olduu iin ok anslym. Jean D rtz e 'y U yllarca birlik
te alm ak ve eitli ortak kitaplar yaymlamak gibi byk b ir frsatm oldu. B u kitaplar eliniz
deki almay etkilem itir (Jeanla birlikte almann, iin ounu kendisi yaparken itibarn b
yk bo tmnn neredeyse kesinlikle size kalm as gibi ho b ir yan vardr). Sudiur A naodla, bu
kitapla yakmdan balatttb konular zerine a t a k alm a yapm a n rm a sahip olm ak d a benim
iin harikayd. A ngus Deaton. Meghnad Desai. Jam es Foster ve Sddk O sm aniyle de ok ve
rim li alm a ikilerim olmutur. M artha Nnssbanm la 1987-1989d a yaptm ibirlii, bu ki
tapta kapsaml biimde kullanlan kapasite v e yaam kalitesi kavram larnn incelenm esi bakmn
dan o k nemliydi.
nsani G elipne R a p o rla rin t yardm c oluken, M ahbub u l H a k 'm yam sua, Sakiko Fukuda-Par, Selim Jahan, M eghnad Deaai ve Paul Streelenla ve daha sonra, M h b u b 'u n yerine ge
en R ichard Jollyyle karlkl ve verim li ikilerim oldu. Kendilerinden ysrdm grdm te
k i alma arkada danman ve. eletirmenler arasmda. Tony Atkinsond a n (fikirlerinden sk sk
yararlandm) harka K aushik Basu, Alok Bhargava, D avid Bloom. Anne Case, Lincotn Chen .
M artha Chen, Stanley Fischer, C r m Grown. S. Gnhan. Stephen K lasm . A . K . Shiva Kumar. Ro
bert N o z k k , Christina P assan, B en Po lsk , Jeffrey Sachs, Tim (Thomas) Scanlon, Joe Sglitz.
K oU io S uzum un ve Jcmg-U You yer almaktadr. Temel fikirler ve taslak metinlerin eitli versi
yonlar hakknda Sudhir Anand. Amiya Bagchi. Pranab Bardhan, Ashim Dasgupta. A ngus D e
aton. Peter Dimock, Jean Drhze, J u n e s Foster, Sddk Osmani, Ingrid Robeyns v e A dele Sitnm osun ycsum lanndan yararlandnn.
Aron Abraham 'in uzun b ir sre, Engrid R obeyns v e Tanni M ukhopadhyay'm yskm zaman
larda gladVlan ok etkin ararma desteinden de yararlandm. Anna M arie Svedrofsky lojis
tik dzenlemelerle en faydal egdm salamtr.
nsz'de belirtildii ghi, b konferanslar Dnya B ankas Bakan James W olfensohnon
daveti zerine verildi O nunla yaptm tartm alar benim iin ek yararl olmutur. Dnya Bankasin d ak i kcnferaoelar srasyla. lam es Wolfensohn, Caio Kochweser. la n a il Sergeldin, Callirtro Madavo v s Sven Sandstrcanun bakanlm da gerekleti ve b a kiilerin h er biri ele almaya
altm so ru n lu zerine odjml gzlem lerde butundular. Konferanslarm] izleyen tartmalar
srasnda sorulan sorular ve yaplan yorum lat da benim iin o k u y an c oldu. D nya B ankasmn
kurmaylaryla, genellikte bu kcm fenm slnn sorumluluunu yklenen T ank H seyinin kusursuz
almalaryla salanan etkileim hrsaondan d yararlandm.
Sen olarak, eim Em ma Ro&schild, eitli gllerin faildi versiyonlarm deiik zam an
larda okumak zorunda kalm v e tavsiyeleri benim iin h e r zam an olaanst deerli olmutur.
Bu kitap Sm idin zmlemelerinden nemli lde yararland iin, kendisinin A dam Smith
zerine yapt alm a uygun b ir fikirler kayna olmutun nceki yazlarma a n a olanlar, Emm a 'y tanmadan nce de A d m Smfhle yakm dan ilgilendiim i bilirler. Bu rg E m m a'nm et
kisiyle skrlat. B u nokta elinizdeki alm a asmdan nemlidir.
in d e k ile r
n s z ........................................................................................................13
G R: Z G R L K O L A R A K K A L K I N M A ................................17
A. z g rl k o la r a k k a lk n m a ...........................................................................................17
B . E lk in ik v e b a l a n t l a r ...................................................................................................19
C . B a z rn e k le m e le r : S iy a s a l z g r l k v e y a a m k a l i t e s i ..............................2 0
D . T ic a ri i le m le r, p iy a s a la r v e ik tis a d i z g r l k y o k s u n lu u ........................ 21
E . r g tle r v e d e e r le r........................................................................................................ 2 4
F . K u r u m la r v e a a s a l z g rl k le r............................................................................... 2 5
G . S o n u n ite li in d e b ir y o r u m .....................................................................................2 6
I. Z G R L K P E R S P E K T F .................................................................. 27
A zgrlk yoksunluu biimleri................................................................30
B. Uygulamalar ve frsatlar....................................................................... 32
d zgrln iki rol....................................................................................33
D. Deeriendirici sistemler: Gelirler ve kapasiteler...................................35
E. Yoksulluk ve eitsizlik............................................................................... 36
E Gelir ve lmllk oram ...........................................................................37
G. zgrlk, kapasite ve yaam kalitesi...................................................... 41
H. Piyasalar ve zgrlkler...........................................................................43
t Deerler ve deerlendirme sreci............................................................. 49
1 Gelenek, kltr ve dem o k rasi..................................................................50
J. Sonu niteliiode yorum lar...................................................................... 52
O.
K A L K IN M A N IN A M A L A R I V E A R A L A R I..........................54
A zgrln kurucu ve arasal rolleri.......................................................55
B. Arasal zgrlkler....................................................................................57
C. Balantlar ve tam am layclk..................................................................60
D- in-Hindistan kartlnn farkl ynleri................................................ 62
E Byme araclyla salanan toplumsal dzenlemeler.......................... 64
E Kamusal nlemler, dilk gelirler ve greli maliyetler.......................... 67
H. Yirminci yzyl Britanyas'nda lmllk oranlarnn drlmesi. . 71
L Demokrasi ve siyasal tevikler..................................................................74
t Sonu niteliinde bir yorum...................................................................... 76
III. A D A LE T N T E M E L L E R V E Z G R L K .................................... 78
A Kapsanan ve dlanan b ilg i...................................................................... 80
B. Bildiriimsel bir temel olarak fayda.........................................................83
C. Faydac yaklamn y ara rla n ....................................................................85
D. Faydac yaklamn handikaplar............................................................. 87
E John Rawls ve zgrln ncelii.........................................................90
E Robert Nozick ve liberteriik....................................................................92
G. Fayda, gerek gelir ve kiiler aras kyaslam alar...................................94
H. Refah: eitlilikler ve ayrklkla:.........................................................98
1 Gelirler, kaynaklarve zgrlkler.........................................................101
t Refah, zgrlk ve kapasite.................................................................... 106
J. Arlklar, deer bime ve toplumsal seim ..........................................112
K. Kapasite bildiriimi: Alternatif kullanm lar......................................... 118
L- Sonu niteliinde yorum lar.................................................................... 123
IV. K A PA STE Y O K SU N L U U O L A R A K Y O K S U L L U K
126
A Gelir yoksulluu ve kapasite yoksulluu.............................................. 131
B. Neyin eitsizlii?.................................................................................. 133
8
PY A SA L A R , D E V L E T V E T O P L U M SA L F IR S A T ................ 158
A Piyasalar, zgrlk ve e m e k .................................................................159
B. Piyasalar ve e tk in lik ................................................................................165
C. zgrlklerin dezavsntajlaa ve eitsizlii arasndaki balant
170
D. Piyasalar ve kar gruplan....................................................................... 171
E. Piyasalann roln eletirel bir tutumla inceleme g ere i......................176
F. ok yanl bir yaklam ihtiyac................................................................ 179
G. Karlkl dayanma ve kamu m allar...................................................182
H. Kamu imknlar ve tevikler.................................................................. 185
I. Tevikler, kapasiteler ve ilevler..............................................................186
t. Hedefleme ve olanaklarn snanm as..................................................... 190
J. Eyleyen ve bildiriimse! tem el................................................................ 194
K. Mali muhafazakrlk ve btnletirme................................................... 195
l_ Sonu niteliinde yo ru m lar.................................................................... 200
V L D E M O K R A S N N N E M ...................................................................205
A. iktisadi ihtiyalar ve siyasal h ak lar....................................................... 206
B. Siyasi haklann ve demokrasinin stnl..........................................207
C. Siyasi ve medeni haklara kar grler................................................ 208
D. Demokrasi ve iktisadi byme................................................................209
E. Yoksul insanlar demokrasiyi ve siyasal haklan umursarlar im?
211
F. Siyasi haklann arasal nem i..................................................................213
G. Siyasi haklann kurucu r o l .................................................................... 214
H. Demokrasinin ilem esi...........................................................................215
I. Demokrasi pratii ve muhalefetin ro l .................................................. 216
. Sonu niteliinde bir yorum.................................................................... 219
V II. K IT L IK L A R V E D E R K R Z L E R ................................................. 222
A Yetki ve karlkl bamllk..................................................................224
B. Ktlk nedenleri........................................................................................228
C. Ktlhn nlenmesi................................................................................... 233
D. Ktlk ve yabanclam a...........................................................................236
E. retim, eitlendirme ve bytlme............................................................242
F. stihdam yolu ve eyleyen sorunu........................................................... 244
G. Demokrasi ve ktln nlenmesi........................................................... 246
9
X I. T O P L U M S A L SE M V E B R E Y S E L D A V R A N I ................... 338
A. mknszlk ve bildiriimse! tem eller.....................................................340
B. Toplumsal adalet ve daha zengin bildiriim ..........................................342
C. Toplumsal etkileim ve ksmi uyum.......................................................343
D. Amalanm deiiklikler ve amalanmam; sonular........................345
E. inden baz rneklemeler.......................................................................349
E Toplumsal deerler ve kamusal k a r.................................................... 353
G. Kapitalizmde deerlerin rolil..................................................................354
H. elii, gilven ve szlem eler................................................................356
L Piyasa ekonomisi iinde norm ve kurumlanl deiimi........................358
. Kurumlar, davran normlar ve mafya.................................................. 360
J. evre, dzenlemeler ve deerler........................................................... 362
K. Mantkl dn, duygudalk ve sorumluluk..................................... 364
L. Gdsel seim ve evrimsel y aam a.......................................................367
M. Etik deerler ve siyaset oluturma.........................................................370
N. Yolsuzluk, tevikler ve i eti i............................................................... 371
O. Sonu niteliinde yorum lar................................................................ 376
X H T O P L U M S A L B R VAAT O LA R A K
B R E Y S E L Z G R L K .....................................................................380
A. zgrlk ve sorumluluun birbirine bamll .................................382
B. Adalet, zgrlk ve sorumluluk............................................................. 384
C. zgrln yaratt farkllk n e d ir? .................................................... 389
D. Neden fark eder?......................................................................................391
E. nsani birikim ve insan k ap asite si.........................................................393
E Son bir yorum .......................................................................................... 399
D i z i n ............................................................................................................ 401
11
EKLLER:
1 Blgelere gte erkeklerin hayada kalma oranlarndaki deiim ler................ 3$
2 Blgelere gre karltlann hayatta kalma oranlarndaki deiim ler................ 39
3 K ii bana GSMH (ABD Dolan olarak) ve doumdan itibaren yaam
sresi beklentisi, 1994.................................................................................
69
4 Ingiltere vc GaBer'de yaam sresi beklentisinde grlen iyilemeler.
1901-1960............................................................................................................. 73
5 GSMH art (Birleik Krallk'ta) ve yaam sresi beklentisinde
cm ylhk artlar (Ingiltere ve Galler), 1901*1960..............................................75
6 Gerek gelir v e aUe gelirine gre dzenlenmi Siyahlar ile Beyazlar
arasndaki titmliUtfk oran karlatrmas (35-54 ya aras)........................ 140
7 Seilm i toplnhklarda toplara nfus iinde kadn erkek oranlan.................149
287
TABLOLAR:
1
2
3
n s z
G iri:
z g r l k o la r a k k a lk n m a
A . Z G R L K O L A R A K K A L K IN M A
17
18
B . E T K N L K V E B A L A N T IL A R
19
C. B A ZI RN EKLEM ELER:
SY A SA L Z G R L K V E Y A A M K A L T E S
D . T C A R L E M L E R ,
P Y A S A L A R V E K T S A D Z G R L K Y O K S U N L U U
E. RG TLER VE DEERLER
F. K U R U M L A R V E A R A S A L Z G R L K L E R
G . S O N U N T E L N D E B R Y O R U M
z g r l k p e r s p e k t i f i
28
29
A . Z G R L K Y O K S U N L U U B t lM L E R l
B. U Y G U L A M A L A R V E FIR SA TLA R
C . Z G R L N K R O L
P 3A R K A jO gtirM kI K a lk u m u
D. D E E R L E N D R C S S T E M L E R :
G E L R L E R V E K A P A S T E L E R
35
E. Y O K S U L L U K V E E T S Z L K
Yoksulluk ve eitsizlik zmlemesi iin gerekli grlen bu bildiriim sel temelin ierimleri 4. blmde inceleniyor. Yoksulluu d
k gelir dzeyinden ok tem el kapasitelerden yoksunluk olarak
grmenin geerli sebepleri vardr. Temel kapasitelerden yoksunluk
erken lmlerde, ciddi ekilde yetersiz beslenmede (zellikle o
cuklarn), sregiden hastalklarda, okuryazarlk orannn dkl
nde ve dier baarszlklarda yansyabilir. Szgelimi, baz toplumlarda, zellikle Gney v e Bat Asya, Kuzey Afrika ve inde
yaa gre saptanan kadn lm oranlarnn olaanst yksekliin
den kaynaklanan korkun kayp kadnlar" fenomeninin, toplumsal
cinsiyet eitsizlii konusunda bize bazen pek az ey syleyen gelir
dklnden ok, demografik, tbbi ve toplumsal bildiriimle
zmlenmesi gerekir.8
Perspektifteki kayma, bize sadece gelimekte olan lkeler iin
deil, daha zengin toplumlar iin de geerli olan farkl -ve konuyla
daha dorudan ilgili- bir yoksulluk anlay kazandrd iin nem
8. Bu konuyu, 'M issing W om en", British M edical Journal 303 { 1992) iinde tart
tm.
36
F . G E L R V E L M L L K O R A N I
37
ABD
(b ey az)
KeraJa.
H in d istan
ABD
(A frika
kkenli)
in
IS
25
35
45
55
65
75
Ya$ (y l)
40
G . Z G R L K , K A P A S T E Y E YAAM K A L T E S
16. Bu konuda b ir tartm a iin bkz. 1935'te Cam bridgete verdiim Tanner Kon
feranslar, The Standart o t Living iinde, der. G eoffrey Hawthorn (Cambridge:
Cam bridge University Press, 1987).
17. Bylece Lagrange gnm zde yeni tketim gr" olarak bilinen eyin
m uhtem elen ilk zm lem esini on sekizinci yzyln sonlarnda yapm oluyordu
42
H . P Y A S A L A R V E Z G R L K L E R
43
44
45
45
47
48
I. D E E R L E R V E D E E R L E N D R M E S R E C
49
1. G E L E N E K , K L T R V E D E M O K R A S
J. S O N U N T E L N D E Y O R U M L A R
53
II
K a lk n m a n n a m a la r v e a ra la r
54
A. Z G R L N K U R U C U V E A R A S A L R O L L E R
55
B . A R A SA L ZGRLKLER
C . B A L A N T IL A R V E T A M A M L A Y IC IL IK
60
D . N -H N D S T A N K A R IT L I IN IN
FA RK LI Y NLER
62
E. B Y M E A R A C IL I IY L A S A L A N A N
TO PLU M SA L D ZENLEM ELER
64
yaam Sresi heklmitisinin kii bana GSMH ile anlaml bir pozitif
korelasyon gerdiim , ancak bu ilikinin esas olarak GSMHnin;
(1) zgl olarak yoksullarn gelirleri ve (2 ) zellikle salk hizmet
leri iin yaplan kamu harcamalar zerindeki etkisiyle ilediini
bulurlar. Aslnda bu iki deiken, istatistiksel uygulamaya kendi
balatma dahil edildiinde, kii bana GSMHnin ek bir nedensel
etki olarak kapsatmasndan hareketle ekstra bir aklama salana
bilir. Aslnda yoksulluk v e salk alanndaki kamu harcamalar tek
bana aklayc deikenler olarak al ndtmda, kii bana GSMH
ve uzun yaam sresi beklentisi arasndaki balantnn (Anand-Ravallion zm lemesinde) tamamen ortadan kalkt grlr.
u noktay vurgulamak gerekir ki, baka ampirik araturnalarla
kantlanmas halinde, bu S O IU , UZUD yaam Sresi beklentisinin ki
i bana GSMH artyla birlikle ykselm ediini gstermez; ancak
balantnn, zellikle salk hizmetleri alanmda yaplan kamu har
camalar] arachtyla ve yoksulluun ortadan kaldrlmasndaki ba
ar araclyla ilem e eilim i gsterdiini ortaya koyar. Temel
nokta, iktisadi bymenin yaratt etkinin, bu bymenin verdii
meyvelerin nasl kullanlacana bal olmasdr. Bu ayn zamanda
Gney Kore ve Tayvan gibi baz ekonomilerin iktisadi kalknma
araclyla 112un yaam sresi beklentisini neden bu kadar hzl bi
imde ykseltebildiim aklamaya yardm a olur.
Dou A sya ekonomilerinin baarlan, son yllarda, ksmen As
ya iktisadi krizi denilen olgunun doas ve iddeti yznden ele
tirel incelem e -ve biraz da ate- altna alnmtr. Bu aslnda ciddi
bir krizdir v e daha nce her bakmdan baan grlen -yanl bi
imde- ekonomilerin zel baarszlklarna iaret eder. Asya iktisa
di krizindeki zel sorunlar ve zgl baarszlklarn ele alma fr
sat bulacam, zellikle 6. ve 7. blmlerde. Ancak Dou ve G
neydou Asya ekonomilerinin on yllardr kazandklar byk ba
arlar grmemek bir hata olacaktr. Bu baanlar sz konusu lke
lerdeki halklarn hayatlarm ve yaam srelerini dntrmtr.
Bu lkelerin im di yz yze geldikleri (ve uzun sredir potansiyel
olarak var olan) v e ilgi gerektiren (koruyucu gvenliin yan sra
siyasal zgrlkler ve ak katlm htiyacn da kapsayacak ekilKOlQOttttflUr K ta m
65
8 . Bu konuda bkz. Jean Drze'yle orta k kitabm z: India: Econom ic D evelopm ent
a n d S ocial Opportunity (1995).
66
FSARKA^ztidldc K aUuditu
F. K A M U S A L N L E M L E R , D K G E L R L E R VE
G R E L M A L Y E T L E R
67
68
Byme aral uygulamann destek ynelim li alternatif karM (onuya ilikin bir tartma iin bkz. Drdz vS en. Hunger and Public Action
69
70
m ndan da retken olmas, yoksul ekonomilerde nce zenginleme"yi beklemeksizin bu toplumsal dzenlemelere arlk verilme
sini savunan teze katk salar.u Destek ynelimli uygulama daha
yksek bir yaam kalitesine htzla ulamay salayan bir yntemdir
ve btlytlk bir siyasal nemi vardr, ancak geriye buradan iktisadi
bymenin yan sra yaam kalitesinin standart zelliklerinin yk
seltilmesini de ieren daha kapsaml baarlara gemesi gereken
mkemmel bir vaka kalr.
H.
YRMNC YZYIL BRTANYASINDA
LMLLK ORANLARININ DRLMES
Bu balamda, ileri endstri ekonomilerinde lmllk orannn
dmesi ve uzun yaam sresi beklentisinin artmasyla ilgili zaman
rntsn yeniden incelemek de reticidir. Son birka yzyldr
Avrupa ve Birleik Devletlerde lm oranlarnn drlmesinde
salk hizmetleri, beslenme ve genelde toplumsal dzenlemelere
verilen kam u desteinin rol, Robert Fbgel, Samuel Preston ve di
erleri tarafndan yeterince zmlenmitir. '* Bu yzylda yaam
sresi beklentisinin ykseliiyle ilgili zaman riintUs bir ilgi alan
olmu, geen yzyln dnmnde Britanya 'nn bile -o srada kapi
talist piyasa ekonomisinin ncs- gnmzn dk gelirli lke
lerinin ortalamasnn altnda b ir yaam sresi beklentisine sahip ol
<5. Toplumsal altyapda (kamu salk hizmetleri ve temel eitim gibi) hzl bir ge
nilemeyle ktisadi byme salamak ir tamamlayc ve destekiyici piyasa
dostu siyasetlere ihtiya olduu. Jean DrzeYje ortak kitabmz, ndia: Economic
Development and Social Opportunity (1995) iinde Hindistan ekonomisi bala
mnda ayrntl olarak tartlyor.
16. Bkz. Robert W. Fogel, ~Nutri1ion and tfe D ed n e in Mortality since 1700: So
me Additional Preliminary Findings*, tez 1802, National Bureau of Economic Re
search. 1986; Samuel H. Preston, Changing Relations Between Mortality and
Level of Economic Development*, Population Studes 29 (1975) ve American
Longevity: Past, Present and Future, Policy Brief no. 7, Maxwel School of Citi
zenship and Public Affairs, Syracuse University, 1996. Ayrca bkz. der. Lincoln C.
Chen, Arthur Ktejrvnan ve Norma C. Ware, Advancing Health in Developing Counities (New York: Auburn House, 1992); Richard G . Wlkinson. Unhealthy Soci
eties: The Afflictions o f Inequality (New Y k: Rout!edge. 1996); Richard A. Essleriin. How Beneficent is the Market?* (1997).
71
IS01-1960.
1901-11
1911-21
1921-31
1931-40
1940-51
1951-60
sn da da olmutu.2*
Aslnda, cm ylda bir yaplan nfus saymlarn temel alan onar
yllk kyaslamalarn, zellikle bu iki sava on yl inde yaam
sresi beklentisinde (bu yzyln ilk altm ylnn ber bilinde ya
am iresi beklentisindeki art yanstan ekil 4'de grld g i
bi) en hzl artn gerekletiini ok geni bir marjla gstermesi
dikkat ekicidir.11 teki on yllarda yaam sresi beklentisi olduk20. Bkz. Winter, G reat War and the British People (1986).
21. Venter, toplam Birleik Krallk saylar bulunamad in Ingiltere ve GaSerl
kapsar. Ancak Ingrftere ve GaUer, Birleir Krallk'n ok byGk bir bOKlmOnO olu
turduu iin, bu alan daralmas byk bir kayba yol amaz.
73
I. D E M O K R A S V E SY A SA L T E V K L E R
74
1901-11
1911-21
1921-31
1931-40
1940-51
1951-60
1. S O N U N T E L N D E B R Y O R U M
76
77
Ill
A d a le tin te m e lle r i v e z g rl k
kelerin ayr ayr bildiriimsel temelleri asndan grlebilir. Dinu nun gelir-eitltki rnei, gelir-yoksulluk zerinde odaklanr;
Bishannonun klasik faydac rnei, haz ve mutluluk lm ze
rinde younlar, Rogininin yaam kalitesi rnei, nn ayr ay
r ynelebilecei yaam tarzlarn merkeze alr. lk iki gr iktisa
di ve etik yaznda en ok tartlan ve kullanlan grler arasnda
yer alr. iincsyle ilgili baz grler sunacam. Ancak u an
iin niyetim gayet mtevaz; sadece, birbiriyle yanan ilkelerin bil
diriimsel temellerinin kritik nemini gstermek.
Aadaki tartmada hem (1) bildiriimsel temelin deerlendi
rici yarglar asndan tad neme dair genel sonnu; ve hem de
(2) zellikle faydaclk, liberterlik ve R aw ls' adalet teorisindeki
baz standart toplumsal etik ve adalet teorilerinin ayr a y n bildiri
imsel temellerinin yeterliliiyle ilgili belirli meseleleri yorumlu
yorum. Bildiriim sorununun siyasal felsefedeki bu nemli yakla
mlarla iliki tarzndan renilecek pek ok ey olmakla birlikte,
temel bireysel zgrlklere nem verilmesi halinde, faydacln,
liberterliin ve R aw ls adaletin -ak ya da rtl biimde- ayr
ayn kulland bildiriimsel temellerin ciddi eksiklikler tad da
ne srlr. Bu saptama, kiinin deer verdii eyleri yapmasn
salayan bireysel kapasiteler biimindeki zgrl odaklayan al
ternatif bir deerlendirme yaklamna neden olur.
zmlemenin b u son, kum cu blm, kitabn geri kalan ks
mnda geni apta kullanlmaktadr. Okur, teki yaklamlarn (ve
faydacln, liberterliin ya da Rawls * adaletin imknlar ve zor
luklarnn) eletirisiyle fazla ilgilenmiyorsa, bu eletirel tartmala
r atlamasnda ve dorudan blmn sonraki ksm na gemesinde
zel bir saknca yoktur.
A . K A P S A N A N V E D I L A N A N B L G
P6ARA/2gQri41de R ilkm m i
84
Blackwell, 1987).
85
motoru olduunun kamHanrigtna iaret edilir. Bu olgunun, SOnUo perspektif iinde, zel mlkiyetin yararlarnn deerlendirilmesi
halamndan merkezi bir konum igal etm esi gerekir, te yandan,
gene sonular asndan, snrsz zel m lkiyet kullanmnn -kst
lamalar v e vergiler olmakszn- iyice yerlem i yoksullua katkda
bulunabileceini v e (sakatlk, yallk, hastalk, ekonomik v e sosyal
felaketlere urama gibi nedenlerden tr) kendilerini denetleye*
m eyecek hale gelen insanlarn toplumsal destek salamalarm zorlatrabiieceini gsteren pek ok bulgu da vardr. zel mlkiyetin
snrsz kullanm, evrenin korunmas v e toplumsal altyapnn ge
litirilm esi bakmndan da sakncal olabilir.1*
B u ekilde, m lkiyetle ilgili dzenlemelerin en azmdan ksmen
olas sonularna g& e deerlendirilebileceim ne srmeleri so
nulara gre yaptklar bu zmlemeden prist yaklamlarn iki
sinin de yara almadan kmalarn salayamaz. Tam faydaclk yak
lam , sonulan ve sonularn ilikisini ok zgl tur tarzda deer
lendirme konusunda srar edecek olsa da ortaya kan sonu, fayda
c mha uygun der. Siyasetlerin v e kunm lann deerlendirilmesin
de btnyle sonulan dikkate alan genel yaklam, faydac etik sa
vunusundan ok ey kazanan, nemli ve makul bir ihtiyatr.
Sonulan deerlendirirken, ilerin sadece soyut ve yabancla
m haz ftzftiiikiftrinp. hakmaktan&a insan refahn dikkate almaktan
yana olan benzer tezler sunulabilir. Sonularn ve refahn odaa
yerletirilm esi, bu tezler lehine anlamlar tar ve adalete ilikin fay
daca yaklamn bu ekilde onaylanmas, sz konusu yaklamn
bldiriimup. tem eliyle dorudan ilikilidir.
lk iki eletiri ncsnden daha dolayszdr ve belki de ncstin, zihinsel koullama ve bunun faydac hesaplama zerindeki
etkisini biraz yorumlamam gerekir. zel olarak zihinsel karakteris
tikler (haz, mutluluk ya da arzular gibi) zerinde younlamak, ki11. Faydaclkla ilgili kaytlarm in, dierlerinin yan sra u kaynaklara bak
labilir: Collective Choice and Social Welfare (San Francisco: Holen-Day, 1970;
yeni bs., Am sterdam : Norlh-Hofland, 1979); On Economic Inequality (Oxford:
Clarendon Press. 1973); Inequality Reexamined (O xford: Clarendon Press;
Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1992). Faydac gelenee ilikin
gl eletiriler iin, dier katklarn yan sra bkz. John Rawis, A Theory o f Jus
tice (Cambridge, M ass.: Harvard University Press, 1971); Bernard W illiam s. A
Critique o f Utilitarianism", Utilitlarianism: For and Against iinde, J. J. C, Sm art ve
B. W illiam s (Cambridge; Cam bridge University Press, 1973); Robert Nozick,
Anarchy, State and Utopia (N e w York: Basic Bool, 1974); Ronald Dworkin, Ta
king Rights Seriously (Londra, Duckworth, 1978); Joseph Raz, Ethics in the Pub
lic Domain (Oxford: Clarendon Press, 1994; gzden geirilm i bs., 1995).
E . JO H N R A W LS V E Z G R L N N C E L
90
91
F. R O B E R T N O Z IC K V E L B E R T E R L K
93
G.
FA Y D A , G E R E K G E L R V E
K L E R A R A S I K IY A SL A M A L A R
94
95
96
H . R EFA H : E T L L K L E R V E A Y R IIK L IK L A R
99
100
101
102
About the Economics o f Health: Selected Essays by Alan Williams, der. A. J. Cul
yer (Cheltenham, BK-: Edward Elgar. 1997). Ayrca bkz. Paul Farmer, Infections
and Inequalities: The Modem Plagues (Berkeley, Kalif.: University of California
Press. 1996); Michael Marmot, Marlin Bobakve George Davey S m iti, "Explora
tions for Social Inequalities in Heath*. Society and Health iinde, der. B. C.
Amide, S. Levine. A R. Tarlov ve D. Chapman Walsh (Londra; Oxford University
Press, 1995); Richard G . WBkinson, Unhealthy Societies: The A uctions o f Ine
qualities (N e w York: Roulledge. 1996); JamesSmith, Socioeconomic Status and
Health", American Economic Review 88 (1998) ve Healthy Bodes and Thick
Wallets: The Dual Relationship Between Health and Socioeconomic Status', Jo
urnal o f Economic Perspectives 13 (1999). zgl s a & * sorunlarn ele alan
aratrmalardan daha ok bilgi salanabiir m . bkz. der. PaU Farmer, Margaret
Connors vs Janie Simmons. Women, Poverty and AIDS: Sax, Drugs and Struc
tural Violence (Monroe. Me.; Common Courage Press. 1996); Aiak Bhargava,
Modeling tie Effects of Nutritional and Socioeconomic Factors on the Growth
and Morbidity of Jenyan School Children*. American Journal o f Human Biology
I t (1999)
33. Bkz. A C. Pigou. The Economics o f Welfare, 4. bs. (Londra; Macmillan,
1952). Ayrca bkz. Pitambar Pant vd.. Perspectives o f Development: 1961-1976,
Imptications o f Planning fo r a Minimal Level o / Living (Yeni Delhi: Hindistan Plan
lama Komisyonu, 1962); Irma Adelman vo C yntia T. Moms, Economic Growth
and Social Equity m Developing Countries (Stanford: Stanford University Press,
1973); Amartya Sen, On the Development of Basic Income Indicators to Supp
lement the GNP Measure*, United Nations Economic Bulletin to r Asia and the
Far East 24 (1973); Pranab Bardhan. *On Life and Death Questions, Economic
and PoSticaf W otidy 9 (1974); Irma Adelman. Development Economics - A Re
assessment of Goals', American Economic Review, Papers and Proceedings 65
(1975); A O . Herrera vd.. Catastrophe or New Society? A Latin American World
103
104
1. R E FA H , Z G R L K V E K A PA ST E
106
43. Her ilevin saysal tem sii imknsz olduu zaman, zmleme, ilev kazammlann bir "n-stsaysh olarak, kapasiteyi de uygun alanda bu trden bir n-sa
ptan kmesi olarak gren daha genel bir ereve iinde yaptfmaltdr. Belirsizli
in yan sra nemli yetersizfik alanlar da olabilir. Bu konuda bkz. Amartya Sen.
Commodities and Capabties (1985). 'Belirsizlik kmesi leorisi*ne ifkin yeni yazm. ilev vektrlerinin ve kapasite kmelerinin deerlendirilmesine ilikin zm
lemede yarad olabilir. Bu tamuda zelikle bkz. Enrica Chiappero M atineni. "A
New Approach to Evaluation of Well-being and Poverty by Fuzzy Set Theory". Giemafe DegS Economisti S3 (1994) ve ayn yazarn, Standart of Living Evaluati
on Based on Sen's Approach: Some Methodological Suggestions', Nit'aie d i Po
liteia 72 (1996; zel d it). Ayrca bkz. KaushikBasu, Axioms for Fuzzy Measures
of Inequality' (1987); Ftovio Defcono. Poverl come incapacity Premesse teoriche, identificazione, e misurazione'. RMsta Intemazionaie d i Science Sodati
9 7 (1989); A. C eriol ve S. Zani, A Fuzzy Approach to the Measurement of Po
verty*. Income and Wealth Distribution, Inequality and Poverty, der. C. Dagum
vd. (New Ybric Spnger-Vertag, 1990); Balestrino. Poverty and Functionings'
(1894); E. Ok, "Fuzzy Measurement of Income Inequality; A Class of Fuzzy Ine
quality Measures*. Social Choke and Welfare 12 (1995); L Casini ve I. Bernel6. Environment, Sustainability, and Sen's Theory*. Notizie d i Politeia (1996; zel
oit): Ve dier katalar.
44- Kapasite perspektifinin pek ok farkl alana uygunluu, danmanlk ayrcal
edindiim pek ok Harvard doktora tezinde aratrlmtr. Bkz. zelliMe. A. K.
109
110
J. A IR L IK L A R , D E E R B M E
V E T O P L U M S A L S E M
112
H3
bir alan zerinde benzer bir deerlendirme uygulamas hem Rawls' yaklamda hem de ilevlerin kullanlmasnda ierilirken. birin
cisi yukarda tartlan nedenlerden tr, yksek yaam standard
na ulama frsat karsnda kaynaklarn ve birincil deerlerin parametrik deiimi nedeniyle bildiriimsel bakmdan daha zayftr.
N e var ki. deer bim e sorunu ya hep ya hi tarznda bir sorun
dur. Etki alan yetersiz olan baz yarglar odaksal bir alann dolay
sz biimde zgUiletirilmesinden k a y n a k la n r Baz ilevler nem
li bulunarak seildiinde bu trden odaksal bir alan zglletirilmi
olur ve bizatihi baadk ilikisi alternatif durumlar zerinde bir
ksmi diizenleme"ye yol aar. Bir i kiisi, bir j kiisinden d a h a
nemli bir ilev gryor, en azndan o trdeki btn ilevlerin o
unu yerine getiriyorsa, budununda i . j den daha yksek deer bi
ilen bir ilev vektrne sahiptir. Bu ksmi dzenleme olas arlk
larn daha ileri dzeyde belirlenmesiyle geniletilebilir. Benzer
siz bir arlklar kmesi, kukusuz, tam bir dzenleme oluturmak
iin yeterli olacaktr, ancak bu genellikle zorunlu deildir. zerin
de anlamaya vanlan bir arlklar dizisi veri alndnda (yani,
arlklarn zglletirilmi bir diziden seilmesi gerektii, bu dizi
nin tam etkisi hakknda bir fikir birlii olmasa da, kabul edildiin
de) dzeylerin kesimesini temel alan ksmi bir dzenleme olacak
tr. Bu ksmi dzenleme, alan daraldka sistematik biimde geni
leyecektir. Alann daralma srecinin bir yerinde -muhtemelen ar
lklarn benzersiz olmasndan tam nce- ksm i dzenleme tamam
lanacaktr51
51. Arlklarn sistem atik biim de daraltlmas ile ksm i dzenlem enin monoton
biimde geniletilm esi arasndaki analitik benzerlikler ve olas dzeylerin kesi
m esine ilikin bir nceleme iin bkz. Am artya Sen 'Interpersonal Aggregation and
Partial C om parability (1970) ve Collective Choice and Social Welfare (1970),
blm 7 ve 7*; ve Charles Biackorby, Degrees o f Cardinality and Aggregate Par
tial O rdering', Econometrics 43 (1975); Ben Fine. A Note on Interpersonal Aggaregation and Partial Comparability*, Econometrics 4 3 (1975); Kaushik Basu,
Revealed Preference o f Government (Cambridge: Cam bridge University Press,
1960); Jam es Foster ve Am artya Sen, 'O n Economic Inequalty After a Quarter
Century", Am artya Sen, On Economic EquaMy iinde, geniletilm i bask (1977).
Kesien ksm i dzenlem eler yaklam ilevlerin deerlendirilm esinin ve llm e
sinin "belirsiz/fuzzy* tem siliyle birletirilebilir. Bu konuda bkz. Chiappero Martinetti, 'A New Approach to Evaluation of W ell-being and Poverty by Fuzzy Set The
o ry ', [Giomale Degli Economisti 53J (1994) ve a yrca bkz. ayn yazarn Stan-
114
K A R K A / gtalflklt J M ta rn u
115
116
K . K A P A S T E B L D R M :
A L T E R N A TF K U L L A N IM L A R
118
119
rir.58
3) Dolayl yaklam: nc bir yaklam tr btnleyici yak
lamdan daha iddialdr, ancak bilinen gelir alan zerinde uygun
biimde ayarlanm olarak odaklanmaya devam eder. Ayarlanm
gelirleri hesaplamak iin gelirden baka kapasite belirleyicileriyle
ilgili bildiriim kullanlabilir. rnein, aile geliri dzeyleri, bu d
zeyleri kapasite kazanm bakmndan eitlemek iin, cehaletle aa
dncedir. A ncak bu hatal b ir ilem olabilir, zira pek ok ey bu deikenlerin
kiiler aras rntlerde birbiriyle nasl ilikilendiine (buna kova ry an s" denebi
lir) bal olacaktr. Szgelim i, d k gelirli insanlar dk okuryazarlk dzeyle
rin de o lm a eilim i d e gsteriyorlarsa, bu iki yoksuniuk birbirini glendirir, bu iki
si ilikisiz (ya da ortogonal") ise byle bir durum grlm ez; tam tersine b ir iliki
v a rs a bu durum da bir deiken bakmndan var olan yoksunluk d ier deiken
tarafndan en azndan b ir lde iyiletirilecektir. Kolinarite ve kovaryans incelenm eksizin, alternatif im knlardan hangisinin ayr dalm gstergeleriyle ele alna
cana karar verilemez.
58. Avrupa balamnda, talya Bankas tarafndan ve Fabrizio Barca'nn nderli
inde talya iin yaplan bir yoksulluk aratrm asnda genellikle bu tamam layc
yaklam kullanlm ve uygulanmtr.
120
121
L. S O N U N T E L N D E Y O R U M L A R
124
125
IV
K a p a s ite y o k s u n lu u o la ra k y o k s u l l u k
126
yoksulluk yaklam, dk gelirin yoksulluun balcanedenlerindeo biri olduu, nk gelir yetersizliinin kiinin kapasite yoksunluunun balca sebebi olabilecei grn reddetmeyi gerektir
mez.
Aslnda yetersiz gelir, yoksul bir yaamn gl bir nkoulu
dur. Bu kabul ediliyorsa, yoksulluu kapasite perspektifinden gr
me konusunda (onu geliri temel alan standart yoksulluk deerlen
dirmesi asndan grmenin tam tersine) koparlan bunca yaygara
neden? Yoksullua kapasite yaklamndan yana iddialar u ekil
de sralamak sanrm mmkndr:
1) Yoksulluk kapasite yoksunluu bakmndan makul biimde
saptanabilir; bu yaklamn znde nemli olan yoksunluklar
zerinde younlamaktr (sadece arasal olarak anlaml olan
dk gelirin aksine).
2) Kapasite yoksunluu zerinde -ve dolaysyla gerek yoksul
luk zerinde- gelir azlndan baka etkiler vardr (gelir, kapasi
teyi ortaya karan yegne ara deildir).
3) Dk gelir ile dk kapasite arasndaki arasal iliki farkl
topluluklar arasnda, hatta faikl aileler ve farkl bireyler arasoda
deiebilir (gelirin kapasite zerindeki etkisi baral ve koullu
dur)/
nc konu, eitsizlii y a da yoksulluu azaltmay amalayan
kamusal eylemin ele alnmas v e deerlendirilmesi bakmndan zel
likle nemlidir. Koullu deiimlerin eitli sebepleri, konuya likin
yaznda (ve daha nce 3. blmde) tartlmtr ve pratik siyaset
oluturma balamnda bazlarn zgl olarak vurgulamak yararldr.
Birincisi, gelir d e kapasite arasndaki iliki, kiinin yandan
(rnein yal ya d a ok gen olanlara zg ihtiyalaryla), toplum
sal cinsiyetten v e toplumsal rollerden (rnein anneliin ya da det
olmu aile ykmllkleriyle), yerleim yerinden (rnein su baslan ya da kurakla yatknlk ya da baz kent yaamlarnda grlen
gvensizlik ve iddetle), epidemiyolojik atmosferden (rnein bir
2. Bu iddialar ve ierimleri. Poverty as Capability Deprivation' balkl yazmda
(oaltlm metin. Roma: Bank of Italy) daha kapsaml olarak tartlmakladr.
127
128
1^0
F 9 A R K A le S riflU c K O u m u
A . G E L R Y O K S U L L U U V E K A P A S T E Y O K S U L L U U
131
B. N E Y N E T S Z L ?
133
134
135
C . S Z L K V E K A PA ST E Y O K SU N L U U
136
137
24. u srada yeni siyasal inisiyatiflere duyulan ihtiya zellikle gldr. Bkz. Jean-Paul Fitoussi ve R. Rosanvallon, Le Nouvel g s dea inSgaltes (Paris: Sevil.
1966); Edmund S. Phelps, Rewarding Work: How to Restore Participation and
Self-support to Free Enterprise (Cambridge, Mass.: Harvard University Press,
1997), A yrca bkz. Paul Krugman, Technology, Trade a n d Factor Prices, NBER
W orking Paper no. 5355 (C am bridge, Mass.: National Bureau o f Econom ic Re
search, 1995); Stephen Nickell, Unem ploym ent and Labor M arket Rigidities: Eu
rope versus North America", Journal o f Economics Perspectives 11 (1997); Ric
hard Layard, Tackling Unemployment (Londra: M acm illan, 1999); Jean Paul Fitoussi, Francesco Qiavezzi, Assar Undbeck, Franco Modigliani, Beniam ino Mo
no, Dennis J. Snower, Robert Sotow ve Waus Zimm erm an, "A M anifesto on
U nem ploym ent in the European Union", oaltlm metin, 1996.
138
D.
S A L IK H Z M E T V E L M L L K O R A N I:
A M E R K A N V E A V R U PA T O P L U M S A L TU T U M L A R I
Birleik D evletlerde yaayan farkl rk gruplan arasndaki eitsiz]ik son zamanlarda byk bir ilgi konusu olmutur. Szgelimi, A f
rika kkenli Amerikallar gelir bakmndan Amerikal beyazlardan
nemli lde daha yoksuldurlar. Bu genellikle ulus iindeki Afri
ka kkenli Amerikallarn greli yoksulluunu ortaya koyan bir r
nek olarak grlr, ancak dnyann geri kalanndaki daha yoksul
halklarla kyaslandnda durum farkldr. Aslnda. nc Dnya
lkelerinin nfusuyla kyaslandnda, Afrika kkenli Amerikallar,
fiyat farkllklar dikkate alndnda bile gelir bakmndan birka
kat daha zengin olabilirler. Bu ekilde bakldnda. Afrika kkenli
Amerikallarn yoksunluu uluslararas perspektifte nemsiz gr
nr.
Ancak gelir bu trden kyaslamalar yapmaya uygun bir alan m
dr? lme erken yata yenik dmeden olgunluk ana kadar ya
ama temel kapasitesi ne olacak? 1. blmde tarttmz gibi, Af
rika kkenli Amerikal erkekler bu lt bakmndan inde ya da
Hindistan'n Kerala eyaletinde (bkz. sayfa .... ekil 1.1), ayn za
manda Sri Lanka, Kosta Rika, Jamaika ve daha pek ok yoksul
ekonomide yaayan ok daha ytiksul erkeklerin olduka gerisine
debilirler. Zam an zaman, Afrika kkenli Amerikallarn olduka
yksek lm oranlarnn, yaygn iddet nedeniyle sadece erkekler
ve gene sadece gen erkekler iin geerli olduu dnlmtr.
Aslnda, ekil 1.2 ( s . ...) siyah kadnlarn da sadece Birleik Devletlerdeki beyaz kadnlarn deil. Keraladaki Hintli kadnlarn da
gerisine dtklerini ve inli kadnlarn gerisine dmeye ok yak
latklarn gsterir. ekil 1.1de, Amerikal siyah erkeklerin inli
ler ve Hintliler karsnda yllara gre zemin kaybetmeye devam et
tikleri -iddetten kaynaklanan lm yaygn olduu zaman daha
gen yalarda ldkleri- de grlebilir. lmler konusunda iddet
ten daha fazla aklama gerekir.
139
35
e n
3.0
25
2.0
P
1
15
2 .2
1
1,0
0,5
0
Tttmi!
G erek
1,6
jl
11
11 l
Tm
E rkekler
D ren!enm i G erek
E rkekler
D zenlenm i
KaHmtar
G erek
K adnlar
D zenlenm i
140
E . H N D S T A N V E A A I S A H R A A F R K A S F N D A
Y O K SU LLU K VE Y OKSUNLUK
143
karlatrmalar
1: Hindistan
TABLO
3 3.
iol
Is
5-
W
>CSNO
<*4 <s <*4
a& K
Je* ^O
ti
' r erC
'S
9?
2 &
I I
sss
r* cn ^
<N
fP> O*
-Is
s
49 q| fi
0 J
I *
5-2
o
.85 o
Q.
*S
ic
Z3
g
s;
fH
00 *O
RttatflghiaLiciukm
J4J
146
P l A R K A / zg M k lc K a lf a m a
147
148
0.1
- 0.05
K uzey
K e ra la .
Affi.-*..p;unidiilau
G f te y
Latin
.
S
5
bat
A m niV a
0.05
4.1
t
s
-0.15
Kaynak: BM Nfus Istatisfikferfnden hesaplanmlr.
150
151
152
49. Chen, Huq v e D'Souza, 'S e x Bias in the Fam ily Allocation o f Food and He
alth Care in Rural B angladesh' (1981), s. 7; Sen, Com m odities a n d Capabilities
(1985), ek B ve burada deinilen am pirik yazn (ayrca, Coate, "Excess Female
Mortality". 1991).
153
G . S O N U N T E L N D E Y O R U M L A R
54
155
156
157
P iy a sa la r, d e v le t ve to p lu m s a l fr s a t
A . P Y A S A L A R , Z G R L K V E E M E K
159
160
161
F ll A R K A /O ij t r t i k l e K ilk n u iu
164
B . P Y A S A L A R V E E T K N L K
165
166
167
169
C . Z G R L K L E R N D EZA V A N TA JLA R I V E
E T S Z L A R A S IN D A K B A L A N T I
170
D. PY A SA L A R V E IK A R G R U P L A R I
172
174
23. Smith, Wealth o f Nations, Cam pbell v e Skinner basks (1976), c. 1. kitap 11,
s. 266-7. Adam Sm itfiin devletin dzenleyici m dahalesine m uhalefetine ilikin
modern yorum larda, onun bu trden dzenlem elere duyduu dmanln, bun
larn genellikle zenginlerin karlarna hizm el etm eyi am alad dncesinden
kaynakland yeterince kabul edilm em i olabilir. Aslnda Sm ith bu konuda ken
disini ok d aha ak biim de ifade ediyordu (Sm ith, Wealth o f Nations (1976
Cam pbell ve Skinner basks], s. 157-8]; "Yasama m ed isi her ne zaman efendier ile alanlar arasndaki farklla ilikin dzenlem e yapm a giriim inde bulun
sa, daim a efendilere danr. Bu nedenle alanlar lehine dzenlem e yapld
zaman, bu dzenlem e her zam an doru ve adil olur; an ca k dzenlem enin efen
dilerin lehine olduu baz durum larda lam aksi geerlidir").
175
E. P Y A SA L A R IN R O L N E L E T R E L B R T U T U M L A
N C E L E M E G E R E
176
i nn
F lZ A R K A /O z g U tk lc K lfcnm >
179
181
183
41. Smith, Wealth o l Nations {1376 Cam pbell and Skinner basks), c. 1, Kitap 2,
s. 27 ve d il 5, kitap 1, s. 785.
184
H . K A M U M K N L A R I V E T E V K L E R
18$
186
188
189
potansiyel alc seeneklerinin, kazanlan gelirin azametirilmesinden daha geni kayglarla ynlendirilmesi olgusunda yatar. Bi
reyler kapsaml (ek gelirden yararlanmann yan sra gsterilen a
bann insani maliyetini kapsayan) frsatlar zerinde daha fazla
odaklanacaklar iin, oluturulan kamu siyaseti bu daha geni kap
saml kaygnn zekice kullanlmasn salayabilir.
Drdncs, dikkatin dk kiisel gelirlerden tekrar kapasite
engellerine yneltilmesi, salk hizmetleri ve eitim programlar
gibi imknlarn dorudan kam u tarafndan karlanmasn daha faz
la vurgulayan bir duruma iaret eder.*7 Bu hizmetler genellikle de
itirilemez ve satlamazdr ve bunlara fiilen ihtiyac olm ayan bir
kii iin kullanlmazlar Bu trden uygulamalar birbirini destekle
yen bir yapdadr.1* Ve kapasite ynelimli uygulamann bu zelli
i tevik edici saptrmalarn alann daraltarak hedeflemeyi kolay
latrr.
. H E D E F L E M E V E O L A N A K L A R IN SIN A N M A S I
190
192
t. E Y L E Y E fr V E B L D R M S E L T E M E L
J. M A L M U H A F A Z A K R L IK V E
B T N L E T R M E G E R E
imdi, son on yllarda btn dnyada byk ilgi gren mali tutum
luluk konusuna geliyorum. M liyede muhafazakrlk talepleri artk
ok giildr, nk an enflasyonun ve istikrarszln bozucu et
kileri geni apta ncelenmekte ve tartlmaktadr. Aslnda maliye,
muhafazakrln belirgin biimde yararl olduu bir konudur ve bu
alandaki tutumluluk kolayca muhafazakrlk formunu alabilir. An
cak hangi mali muhafazakrln talep edildii ve talebin nedeni
konusunda ak olmamz gerekir.
Mali muhafazakrln can alc noktas, retorik ok cazip olsa
da. kiinin kendi imknlaryla yaamasnn ilk bakta dikkati e195
196
197
198
L . S O N U N T E L N D E Y O R U M L A R
202
203
tumun yeterince aklc bir tem eli yoktur. nsani gelimenin salad
yararlar aktr ve yaratt etkinin yeterince kapsaml biimde
ele alnmasyla daha btnlkl bir deerlendirme yapmak m m
kndr. Maliyet bilinci, insani gelimeyi, yaam kalitesinin daha
retken olduu -dorudan ve dolayl olarak- kanallara ynlendir
meye yardmc olabilir, ancak onun zorunlu karm tehdit etmez.41
Aslnda, mali muhafazakrln tehdit etmesi gereken, kamu
kaynaklarnn toplumsal faydas pek belli olmayan amalarla kulla
nlmasdr. Yoksul bir lkede askeriye iin pe pee yaplan muaz
zam harcamalar (genellikle temel eitim ya da salk hizmetlerine
yaplan kamusal harcamalardan ok daha byktr) bunun bir r
neidir.42 Mali muhafazakrlk retmenin ya da hemirenin deil
askerin kbusu olmaldr. Mali muhafazakrlktan gelen tehdidi bir
generalden ok bir retmenin ya da hemirenin hissetmesi, iinde
yaadmz bu karman orman dnyann bir gstergesidir. Bu
anormalliin dzeltilmesi, mali muhafazakrln cezalandn imas
n deil, sosyal fonlara ilikin rakip iddialann daha pragmatik ve
ak fikirli bir tutumla incelenmesini gerektirir.
204
VI
D e m o k ra s in in n e m i
A.
K T S A D H T Y A L A R V E S Y A S A L H A K L A R
206
B.
S Y A S H A K L A R IN V E
D E M O K R A S N N S T N L
C . SY A S V E M E D E N H A K L A R A K A R I G R L E R
D . DEM O KRAS V E K T S A D B Y M E
210
FM A R K A /O tgftrH V lc K j l t a a n
212
F. S Y A S l H A K L A R IN A R A S A L N E M
213
G . SY A S H A K L A R IN K U R U C U R O L
214
H. DEMOKRASNN LEMES
217
218
mi, (2) arasal katklar, ve (3) kurucu rol. Demokratik bir yne
tim formunun deerlendirilmesi bunlann her biri dikkate alnma
dan tamamlanamaz.
Siyasi ve medeni haklar, snrlamalara ramen ou kez yeterin
ce etkin biimde kullanlr Henz ok etkin olmadklar alanlarda
bile onlar etkin klmak iin gerekli frsat vardr. Siyasi v e medeni
haklarn zgrlk rol (ak tartma ve grmelere, katlmc
siyasetlere ve engellenmeyen muhalefete izin veren, aslnda tevik
eden) baz alanlarda dierlerinden daha etkili olsa da ok geni bir
kapsamda gerekleir. ktisadi bunalmlarn nlenmesinde kantla
nan yarar bal bana byk nem tar. ler iyi ve her ey yolun
da gittiinde demokrasinin bu rol pek gze arpmayabilir. Ancak
iler u ya da bu nedenle ktye gittiinde (rnein. Dou ve G
neydou Asyada eitli ekonomileri altst eden ve pek ok inam
yoksullatran son mali kriz) tekrar ne kar Demokratik yneti
m in salad siyasal tevikler byle zamanlarda byk pratik de
er kazanr.
Ne var ki demokratik kurum lann nemini tanmak gerekli ol
m akla birlikte, bunlar kalknmann m ekanik aygtlar olarak gr
lemez. Bunlarn kullanlm as deerlerimiz ve nceliklerimiz tara
fndan ve oluturduumuz mevcut eklemleme ve katlm -frsatlar
nn kullanlmasyla koullanr. rgtl muhalefet gruplarnn rol
bu balamda zellikle nemlidir.
Siyasi ve medeni haklarn izin verdii kamusal mzakereler ve
tartmalar deerlerin oluumunda da nemli bir rol oynayabilir.
Aslmda ihtiyalarn saptanmas biie kamusal katlm ve diyaloun
doasndan baka bir eyden etkilenemez. Kamusal tartmann g
c, sadece demokrasinin kapsaml bir etki alan olan balantlarn
dan birini oluturmakla kalmaz, onun gelitirilmesi demokrasinin
daha iyi ilev grmesini de salayabilir. rnein, evre sorunlarna
ilikin daha bildiriindi ve daha az marjinal kamusal tartma sade
ce evre iin olumlu olmakla kalmayabilir; demokratik sistemin
sal ve ileyii bakmndan da nemli olabilir.11
11. evresel sorunlar yeterince kavrand zaman toplumsal seim ve zerinde
dnlm siyasetlerle ilgili baz nemli sonulara yol aar; bkz. Am artya Sen.
220
"Environm ental Evaluation and Social Choice: C ontingent Valuation and the Mar
ket Analogy". Japanese Econom ic R eview 46 (1995).
22!
V II
K tlk la r v e d i e r ktizleT
Yetersiz beslenme, alk ve sadece besin maddesi retimi ve tanm sal faaliyetlerden deil ktlk btn ekonominin ve toplumun
leyiinden etkilenir. ada dnyada alk vakalarna yol aan ikti
sadi ve toplumsal karlkl bamllklar yeterince dikkate almak
byk nem tar. Besin maddeleri ekonomi iinde hayr kurumlar ya da bir otomatik paylatrma sistemiyle bltrlemez. Besin
maddesi edinme yeteneinin kazanlmas gerekir. zerinde youn
lamamz gereken nokta ekonomi iinde toplam besin maddesi ar
z deil, her bir kiinin kulland kazanlm h ak lard r; kendi
mlkiyetinin ve hkimiyetinin temelini oluturan mallar. nsanlar
yeterli miktarda besin maddesi zerindeki yetkilerini oluturamadklar zaman alk ekerler.2
Bir ailenin kazanlm haklarn belirleyen nedir? Bu, eitli et
kilere baldr. Her eyden nce bir sermaye vardr; piyasada fiya
ta komuta eden servetin yan sra retim kaynaklan zerindeki ml
kiyet. nsanln biiyk bir blm iin anlaml olan yegne serma
ye ise igcdr. Dnya halklarnn ounluu, eitli yetenek ve
deneyimlerle birleebileu igc dnda pek az kaynaa sahiptir.
Ancak genelde, igc, toprak ve dier kaynaklar bir varlklar b
tn oluturur.
kincisi, nemli bir etki olan retim imknlar ve bunlarn kulla
nanndan ibarettir. Bu noktada teknoloji devreye girer, eldeki tekno
loji, mevcut bilginin yan sra insanlarn bu bilgiyi dzenleme ve
(mu fiilen kullanma yeteneinden etkilenen retim imknlarn be
lirler.
Hak kazanmmda toprak ya da gc biimindeki sermaye
dorudan besin m a d c fe s i retimi in kullanlabilir tanm rnein
de olduu gibi. Ya da, alternatif olarak, bir aile ya da bir birey bir
cret geliri salayarak besin maddesi saun alma kapasitesi kazana
bilir. Bu da istihdam frsatlarna ve mevcut cret oranlarna bal
olacaktr. Bunlar da retim imknlarna -tarmda, sanayide ve dier
. Yetld zmtemea'ne ilikin bir sunu iin bkz Amarlya Sen, P overty an d Fa
m ines (1981) ve ayrca bkz. Dr&ze ve Sen. H unger an d Public Action (1989):
Drtee ve Sen, der. 77 Political Econom y o i H unger (Oxlord: Clarendon Press.
1990) ve kahitmi versiyonu. Drfeze. Sen ve Alhar Hussain. T he P oStkal Eco
nom y o f H unger. S elec ted E ssays (Oxford: Clarendon Press. 199S).
PlJOK/Oz*SilflkJt E A m
225
n }ARKVOg*au **
227
B. K IT L IK N E D E N L E R
Kii ta$m>
te d a rik
(Or/gn)
1971
1972
1973
1974
1975
Kaynak. Amartya Sen, P overty an d Fam ines (Oxford: Oxford University Press,
1981). tablo 9.5. Ktlk 1974'te gerekleti
231
232
C. KITLIIN NLENMES
Ktlklar belirli blgelerdeki bir ya da daha fazla m eslek grubunun
imkn kaybyla birlikte anld iin, sonu olarak ortaya kan a
lk olaylar, iktisadi deiimlerin vurduu kiilere ayn imknlarn
ve asgari bir geim dzeyinin sistematik biimde yeniden salan
masyla nlenebilir. ou kez mutlak byklkleri gsteren saylar
genellikle toplam nfusun kk blmlerine ilikindir ve al
savuturmak iin gerekli olan asgari satn alma gc dzeyleri ol
duka dk olabilir. Bylece al nlemek iin gerekletirilen
kamusal eylemlerin maliyetleri yoksul lkeler iin bile, uygun za
manda sistematik ve etkin dzenlemeler yaplmas artyla, genel
likle ok m tevaz dzeydedir.
13. Encyclopaedia Briiannica, 11. bs. (Cambridge, 1910-1911), cilt 10, s. 167.
14. Bkz. A. Loveday, Tha H istory a n d Econom ics o f Indian Fam ines (Londra: G.
Bell. 1916} ve ayrca bkz. Am artya Sen, P overty a n d Fam ines (1981) blm 4.
233
234
D. KITLIK VE YABANCILAMA
Ktlk sebepleri ve ktl nlemenin ekonomi politii, kurumlan ve
rgden gerektirir, ancak bu, g ve yetki k u l l a n m n a elik eden
alglara ve anlaylara da baldr. Ynetenlerin ynetilenlerden ya
banclamas zellikle bu noktada nemlidir. B ir k tl n dolaysz
sebebi ok farkl olsa da, ynetenler ile ynetilenler a r a s n d a k i top
lumsal ve siyasal uzaklk ktln nlenememesinde hayati bir rol
oynayabilir.
Bu balamda 150 yl kadar nce rlanda'y tarihin kaydettii di
er ktlklardan ok daha byk bir nfus orannn lmne sebep
olarak tahrip eden 1840lann k tl k l a r m ele almak yararldr.14Kt
lk rlanda run doasn da kesin biimde deitirdi. Ktlk, dnya
nn baka yerlerinde pek grlmeyen bir g dzeyine -en dehet
verici seyahat koullan altnda- yol at.17rlanda nfusu bugn bi
le ktln balad 1845'e kyasla nemli lde azdr.
Bu afetin sebebi neydi? George Bernard Shawun M an and Su
perm anindeki rlanda kkenli zengin Amerikal Bay Malone,
1840larm rlanda ktlklarm ktlk olarak betimlemeyi reddeder.
16. Buradaki zm lem ede u denem elerden yararlanlm tr: Am artya S e n , Fa
m ine as Alienation", State, M arket a n d Developm ent: Essays In Honour o f R ah
m an Sobhan iinde, der. Abu Abdullah ve Azizur Rahman Khan (Dakka: Univer
sity Press, 1996) ve Nobody Need Slarve", G ranta 52 (1995).
17. Bu konuda bkz. Robert Jam es Scaliy, The E n d o f H idden Ireland (N ew York:
O xford University Press, 1995).
235
237
238
240
241
242
F. STH DA M Y O LU V E E Y L E Y E N S O R U N U
31. Bu konuda b k z.D rize ve Sen. Hunger and Pubbc Action (19S9), blm 8 ve
Orze e Serfin yanlar. The PoBtlcal Economy o t Hunger {1990} iinde.
32. Bu trden ilemlerin mekanizmas iin bkz Drze ve San. Hunger and Pub
lic Action (1989) blm 8 ve Jean D rtea ile Amaya Sen in yazlar. The Political
E conom y o f Hunger (1890) iinde.
245
G . D E M O K R A S V E K IT L I IN N L E N M E S
246
tablo 2.4, s.
247
250
251
1. EFFAFLIK. GVENLK VE
ASYA K TSA D K RZLER
254
256
rjw o f
257
258
FnARKA/zsMMOo Kalkwot*
V III
K a d n la r n e y le m lili i ve
t o p lu m s a l d e i im
260
biri olarak sahip olduu rolden (bamsz olmasa da) temelde ayr
lr.- Eyleyenin kendisini sabreden biri olarak grmek durumunda
kalabilmesi de, kanlmaz biimde kiinin eylemliliiyle ilikilenen ek kiplikleri ve sorumluluklar deitirmez.
Bireyleri refah yaantlayan ve ona sahip olan varlklar olarak
grmek nemli bir kabuldr, ancak bu kabulden teye gememek,
kadnlarn kiiliine ilikin ok snrl bir anlaya varr. O halde
fail roln anlamak, insanlar sorumlu kiiler olarak tanmak bak
m ndan nemlidir: Sadece salkl ya da hasta deilizdir, ayn za
m anda eyleriz ya da eylemeyi reddederiz ve u tarzda deil bu tarz
da eylemeyi seebiliriz. Ve bylece bizler -kadnlar ve erkekler- ba
z eyleri yapma ya da yapmama sorumluluunu stlenmek duru
munda kalrz. Bu bir fark yaratr, bu fark dikkate almamz gerekir.
Bu temel kabul, ilkesel olarak yeterince basit olmakla birlikle, ie
rinden bakmndan, hem toplumsal zmleme hem de pratik m an
tk ve eylem asndan elzem olabilir.
Kadn hareketlerinin odann deimesi, nceki kayglarn red
di deil, bunlara nemli bir ektir. Kadnlarn refah ya da daha tam
olarak kadnlarn zor durumu zerindeki eski younlama kuku
suz anlamsz deildi. Kadnlarn refahndaki greli yoksunluklar,
iinde yaadmz dnyada kesinlikle vard -ve hl vardr- ve bu,
kadnlar iin adaleti de kapsayan toplumsal adalet asndan belir
gin biimde nemlidir. rnein, Asya ve Kuzey Afrikadaki kadn
larn biyolojik olarak ters (toplumsal olarak olumu) an
lmllk oraru"n, kayp kadnlara ilikin devasa saylarla bir
likte saptayan bol miktarda bulgu vardr. Buradaki kayp szc
, salk hizmeti ve dier zorunluluklarn paylamnda toplumsal
cinsiyet nyargsnn bir sonucu olarak meydana gelen lmleri ifa
de eder (bu konuda bkz. Missing Women balkl denemem, Bri
tish M edicalJournal iinde. M art 1992).3 Bu sorun kadnlarn refa2 .A m a rtya Sen, W ell-being, Agency and Freedom: Te Dewey Lectures 1984 ,
Jo urnal o f Philosophy 82 (Nisan 1985), burada kiinin eylem lilik y n 'ite refat
yn' arasndaki felsefi ayrm aratrlp bu ayrm n pek o k farkl alana uygu
lanan uzun erim li pratik ierim leri saptam aya allmtr.
3. P ek o k A sya v e Kuzey Afrika lkesinde kadnlarn yksek lm llk oran'
boyutuna ilikin a ite m a tif istatistiksel deerlendirm eler zerine b ir ta rtm a iin
261
262
B . ORTAKLIK ATIMASI
264
265
268
269
270
271
272
masndaki etkisi ayn ynde ileyen dier deikenlerden daha gldr. rnein, dier deikenler sabit tutulduunda, kadn okurya
z a r l k orannda kabaca % 22'den (Hindistan iin 1981 rakamlary
la) % 75 'e kan bir art, be yam albndaki erkek v e k z ocukla
rn lmlerine ilikin tahmini deeri k ii bama binde 156dan (ge
ne 1981 rakamlaryla) 110a indirir.
ocuk Kilimlerinin azatmasnda bir ara olarak kadn okurya
zarlnn yaratt gl etki, szgelim i erkek okuryazarlnm ya
da genel yoksulluun azaltlmasnn grece etkisiz rolne ters d
er. Erkek okuryazarlnn ayn (anda (% 22den 7 5 e ) artrlma
s be ya altnda nliimliiliiv oranm sadece kii bama binde
169'dan 141e indirir. Ve yoksulluk orannda % 50'lik bir aratma
(1981 rakamlarna gre) be ya alt lmlerin tahmini d eg in i sadece kii bama binde 156dan 153e indirir.
Buradan, kadnlarn eylem liliiyle ilg ili baz deikenlerin (bu
rnekte kadn okuryazarlnn) toplumsal refahn artrlmasnda
(zellikle ocuklarn hayatta kalmas), toplumun genel refah dze
yi ile ilg ili deikenlerden ok daha e m li bir red oynad sonu
cu kmakladr Bu hniglann nemli pratik ierinden vardr.21 Her
iki deiken tipi kamu eylem lilii araclyla etkilenebilir, ancak
her biri kamu mdahalesinin olduka farkl biimlerini gerektirir.
273
P 18ARKA/0 i t a k k Xalkntfu
F. KADINLARIN SYASAL,
TO PLU M SA L VE K TSA D ROLLER
275
yakn tarihi gayet iyi bilinir. Ancak kadnlarn farkl siyasal faaliyet
ve toplumsal inisiyatif dzeylerinde oynayabilecekleri role -frsat
verildiinde- daha fazla ilgi gstermek gerekir.*4
Kadnlarn eylemlilikleri sosyal yaam zerinde de ayn ekilde
kapsaml bir etki yapabilir. Bunlar baz durumlarda gayet iyi bilinen
ve beklenen ya da uygun grlen rollerdir (dourganlk oranlarnn
azaltlmasnda -yukarda tartlan- kadn eitiminin yaratt etki bu
konuda iyi bir rnektir). Ne var ki, daha fazla aratrma ve zm
leme gerektiren bala balantlar da vardr. Daha ilgin hipotezler
den biri. erkeklerin etkinlii ile iddet ieren sularn yaygnl ara
sndaki ilikiyle ilgilidir. Dnya apnda iddet ieren sulann ou
nun erkekler tarafndan ilendii kabul edilir, ancak bu durumun he
nz yeterince ele alnmam olas nedensel etkileri vardr.
Hindistanda ilgin bir istatistiksel bulgu, nfus iindeki erkekkadn oran ile iddet ieren sulann azl arasnda gl -ve ista
tistiksel olarak ok anlaml- bir iliki olduunu gsteren, blgeler
aras kapsaml karlatrmalarla ilgilidir. Aslnda, cinayet oranlar
ile nfus iindeki kadn-erkek oran arasndaki ters balant pek
ok aratrmac tarafndan gzlemlenmi ve nedensel srelere ili
kin alternatif aklamalar yaplmtr.55 B azdan iddet ieren sula24. Bkz. Birlem i Milletler, ESCAP, Integration of W om ens C oncerns into Deve
lopment Planning in Asia and Ihe Pasific (N ew York: Birlem i Milletler, 1992),
zellikle Rahman Sobhan'n tezi ve burada verilen kaynaklar. Pratik sorunlar ka
dnlarn toplum iindeki rollerine d a ir toplumsal anlayla yakndan ilikilidir ve bu
nedenle fem inist aratrmalarn m erkezi tem alarna deinir. Pek ok klasii kap
sayan bir makaleler derlem esi iin bkz. der. Susan M oller Okin ve Jane Mansbridge, Fem inism (Cheltenham , B. K.: Edward Elgar, 1994). Ayrca bkz. Catherine
A. Mackinnon, Fem inism U nm odified (Cambridge, M ass.: Harvard University
Press, 1987) ve Barbara Johnson, The F em inist Difference: Literature, Psycho
logy, R ace a n d G ender (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1998).
25. Bkz. Philip Otdenberg, Sex Ratio, Son Preference and Violence in India: A
Research Note", Econom ic a n d Political Weekly, 5-12 Aralk 1998: Jean Drze
ve Reetika Khera, Crime, Society and G ender in India: Som e Clues for Homici
dal Data', oaltlm m etin (Centre for Developm ent Economics, Delhi School
o f Economics, 1999). lgin bulgulara ilikin aklam alar iktisadi ve toplumsal et
kenlerin yan sra kltrel etkenleri de kapsar. Buradaki ksa tartm a iktisadi ve
toplumsal etkenler zerinde younlasa da, psikoloji v e deerlerle ilgili bariz ba*
lantlar d a va rd r. Ahlk ve tutum lar ta km n d a n temel toplum sal cinsiyet kyasla
malar iin bkz. Carol Gilligan, In a D ifferent Voice (Cambridge, M ass.: Harvard
University Press, 1982). H indistan'da en dikkate d e er cezaevi reform unun bir
276
277
278
279
G. S O N U N T E L N D E B R Y O R U M
281
IX
N fu s , b e s in m a d d e le r i v e z g rl k
A. D N Y A D A B R B E S N M A D D E S K R Z VAR M I?
283
Blgeler
1974-1976
1979-1981
1984-1986
1994-1996
1996-1997
Dnya
97.4
100,0
104,4
108,4
111,0
Afrika
104,9
100,0
95,4
98,4
96.0
Asya
Hindis lan
ftn
94,7
96,5
90,1
100,0
100,0
oox>
111,6
110,7
120,7
138,7
128,7
177,7
144,3
130,5
1923
Avnpa
94,7
100,0
107,2
102^
105,0
Kuzey ve
Orta Amerika 90,1
ABD
89,3
100,0
100,0
99,1
99,3
99,4
1023
100,0
1033
Gney
Amerika
100,0
102,8
114,0
117,2
94,0
B.
U n i s A D TEVKLER
V E BESN M A D D ES RETM
Besin maddeleri
Buday
Pirin
Sorgum
Msr
1950-1952
1995-1997
Deiim %
427,6
789,7
328,7
372,0
159,3
282,3
110,9
119,1
-62,7
-64,2
-66,2
-68,0
N o t Birimler G-5 imalat Birim Deeri (MUV) endeksine gre uyarlanm metrik
ton bana sabit (1990) ABD Dolar 'dr.
Kaynaklar. Dnya Bankas, Com m odity M arkets a n d the Developing Countries.
Kaem 1998, tabio A l (Washington D.C.): Dnya Bankas, Price Prospects for
M ajor Prim ary Commodities, c. 2, tablo AS, A10, A1S (Washington D.C., 1993).
286
N o t Birim ler G-5 m alal Birim Deeri (MUV) endeksine gre hesaplanan sabit
(1990) ABD Dolar dr.
Kaynair. Dnya Bankas, C om m odity M arke ts a n d Developing Countries
(Washington O.C.: Dnya Bankas, 1998), tablo A^.
C.
K B A I N A B E S N M A D D E S
R E T M T R E N D N N T E S
288
D.
N F U S A R T I I V E B A S K IN IN S A V U N U L M A S I
J fiQ
insanlarn says yaklak 923 milyon kadar artt (sadece 19801990da) ve bu art M althusun yaad dnemde btn dnyann
toplam nfusuna olduka yaknd. 1990 Tarda bu bymede nem
li lde bir azalma olmayacaktr.
Bu durumun devam etmesi halinde dnya, yirmi birinci yzy
ln sonu gelmeden m uazzam bir insan kalabalyla dolacaktr. Ne
var ki. dnya nfusunun art orannn yavalamaya baladuu
gsteren pek ok kesin belirti vardr ve sorulmas gereken som u
dur; b u yavalamann ardndaki sebeplerin glenmesi beklenebilir
m i ve gereklemesi halinde bu hangi oranda olabilir? Ayn lde
nemli bir dier soru, yavalama srecine katkda bulunmak iin
kamu siyaseti araclyla yaplacak bir ey olup olmaddr.
Bu olduka blc bir konudur, ancak bu sonna st kapal bi
imde olsa da bask yoluyla zm bulmaktan yana gl bir d
nce birlii vardr. Yaknlarda bu ynde eitli hamleler de grl
mtr. Bunlarn en nls 1979da bir dizi siyasetin yrrle ko
nulduu inde gereklemitir. Bask konusu farkl som ya yol
aar:
1) Bu alanda bask kabul edilebilir mi?
2) Basknn olmamas halinde nfus art kabul edilemeyecek
lde hzlanr m?
3) Basknn zararl yan etkileri olmakszn etkin olmas ve ile
mesi muhtemel midir?
E. B A S K I V E R E M E H A K K I
291
292
293
F. M A L T H U S U Z M L E M E
294
295
l i k h e v e s in i k ra c a n y a da o n la n e n g e n i a ile le ri s a lk l b i im d e
g e in d ire m e z h a le g e tire c e in i fa rz e tm e k i in h i b ir n e d en y o k tu r.15
296
G . K T S A D Y A D A T O P L U M S A L K A L K IN M A
297
298
300
301
Bu etkiler inde denenen trden baskc siyasetlerin salad kazanmlarla nasl kyaslanr? Tek ocuklu aile gibi siyasetler 1979
reformlarndan bu yana in'in byk blmnde denenmitir. Ge
ne, hkmet, ok ocuklu ailelere konut ve eitli imknlar sala
may sklkla reddetmekte, bylece kurallara uymayan yetikinlerin
yan sra ocuklar da cezalandrmaktadr. inin toplam dourgan
lk oran (kadn bama doan ortalama ocuk says ls) imdi
ki halde 1.9 kadardr ve bu oran H indistan'da 3,1 olan orann
nemli lde altnda, in ve Hindistan dndaki dier dk ge
lirli lkelerin arlkl ortalamasnn ise -yaklak 5,0- ok daha altmdadu.M
in rnei, nfus bombas dncesiyle panie kaplan ve
hzl bir zm isteyen pek ok kiiyi cezbeder. Bu yolun kabul edi
lebilirliini dikkate alrken, her eyden nce bu srecin baz nem
li haklarn ihlalini de kapsayan bir maliyet getirdiini kaydetmek
gerekir. Aile byklnn zorla snrlandrlmas baz durumlarda
25. O kuryazar bir topluluk, baka (okuryazar olm ayan) ailelerle kuatlm okur
yazar bir ailenin gerekletirem eyecei deer deiim lerine urayabilir. statistik
se l zm lem e iin b irim ' sem e sorunu son derecede nem lidir ve bu rnekte
daha byk gruplar (blgeler ya da sem tler gibi) d aha kk birim lere (aileler gi
bi) kyasla daha uygun olabilir.
26. Bkz. Dnya Bankas, World Development Report 1997 ve W orld Develop
m ent Report 1998-1999.
302
303
304
I. DOURGANLIIN AZALTILMASININ
YAN ETKLER V E HIZI
3Q 5
F 2 1 A R K A > ta l U c K lk n c
K. ZORLAMA TECRBELER
307
308
3d. Bu konuda bkz. Drze ve Sen. ImSa: Economic Development a n d Social Opporturt/de (1995) belirtilen demografik ve sosyolojik yazm.
309
L. S O N U N T E L N D E B lR Y O R U M
310
311
K l t r v e insan h a k l a n
A. ELETR
B. MERULUK ELETRS
C. TUTARLILIK ELETRS
lecei grn benimseyen bir ana akm vardr. Buna gre, bir k i
inin bir ey yapma hakk bir baka eyleyenin o eyi birinci kiiye
salama greviyle birletirilmelidir. Bu ikili balantda srar eden
ler insan haklan" indeki haklar" sylemine sonmlu eyleyenle
ri ve onlarn bu haklarn yerine getirilmesini salama grevlerini
tam olarak belirlemeksizin bavurulmasna genelde ok eletirel
yaklama eilimindedirler. Bu durumda insan haklar iin ne sr
len talepler bo konumalar olarak grlr.
Bu eletiriyi gdleyen sorulardan biri udur: H aklan uygun
grevlerle eletirmeden bu haklarn gerekletirilebilir olduun
dan nasl emin olabiliriz? Aslnda, bazlar Immanuel K ant'n zo
runlu ykmllk -belirli bir eyleyenin o hakkn gerekletirilme
si iin yklendii zgl bir grev- dedii eyle dengelenmedike
bir hakta herhangi bir anlam grmezler?
Ne var ki, birbiriyle balantl zorunlu ykmllkler dnda.
haklarn herhangi bir biimde kullanmnn inandrclktan yoksun
olmas gerektii iddiasna direnmek mmkndr. Bu iddia pek ok
hukuksal balamda yararl olabilir, ancak normatif tartmalarda
haklar ou kez sahip olunmas halinde insanlar iin iyi olacak yet
kiler ya da gler ya da baklklar olarak savunulur. nsan hakla
r herkesin -yurttala baklmakszn- paylat haklar olarak g
rlr. Bu haklarn salad yararlara herkes sahip olmalda. Kii
nin kendi haklarn yerine getirdiini kesinletirmek belirli bir bire
yin zgl grevi deilken, talepler genellikle yardm edecek ko
num da olan herkese hitap edebilir. Aslnda bizzat Immanuel Kant
bu trden genel talepleri zorunsuz ykmllkler olarak nitelen
dirmi ve bunlarn toplumsal hayatla ilgisini tartmaya devam et
mitir. Bu talepler genellikle yardm edebilecek konum da olan her
kese hitap eder. Bununla birlikte belirli bir kii ya da eyleyen sz
konusu haklarn yerine getirilmesini salamakla grevli olmayabi
lir.
Bu ekilde formllendirilen haklar zaman zaman yerine getiril
meyebilir kukusuz. Ancak bir kiinin sahip olduu ancak yerine
1. Im manuel Kant, Critique o t Practical Reason (1788), ev. L, W. Beck (New
York: Bobbs-Merrifl, 1956).
316
getirilmeyen bir hak ile kiinin sahip olmad bir hak arasnda ay
n n yapmamz kukusuz mmkndr. Nihai olarak, bir hakkn etik
olarak ne srlmesi, ancak baz talepler yardm etmek durumunda
olan baz kiilere yneltildii lde, o hakka denk den zgrl
n tad deerin tesine geer. Haklarn dilinden ok zgrl
n diliyle de yeterince baanl olabiliriz (aslnda zgrlk Olarak
Kalknma'a. esas olarak zgrln dilini kullanyorum), ancak
bazen sz konusu zgrl kazanmas iin kiiye bakalarnn
yardmc olmasn nermeyi -ya da talep etmeyi- gerektiren uygun
bir duam olabilir. Haklarn dili zgrln dilini tamamlayabilir.
D. KLTREL ELETR VE
ASYAYA ZG DEERLER
318
Asyadaki -ve daha genel olarak Batl olmayan toplumlardakiotoriter dnce biimleri bizatihi Bat'daki dnce tarzlarndan
ou kez dolayl destek grr. Amerika ve Avrupa'da, siyasal z
grlk ve demokrasinin stnln Bat kltrnn ok eski ve
temel -A syada pek grlmeyen- bir zellii varsayma ynnde be
lirgin bir eilim vardr. Aslna baklrsa bu, szgelimi Konfyslkte bireysel zgrle sayg konusunda st kapal biimde
varolduu iddia edilen otoriterlik ile Batl liberal kltrde derin
kklere sahip olduu iddia edilen zerklik arasndaki ztlktr. Bat
l olmayan dnyadaki kiisel ve siyasal zgrln Batl savunu
cular, genellikle bunu. Batl deerlerin Asya ve Afrikaya tan
mas olarak grrler. Dnya, Bat demokrasisi kulbne katlma
ya ve geleneksel Bal deerlere hayranlk duymaya ve bunlar
onaylamaya davet edilir.
Btn bunlarda imdiki zamandan gemie doru bakma ek
linde gl bir eilim vardr. Avrupa Aydnlanmasnn ve dier g
rece yeni gelimelerin ortak hale getirdii v e yaygnlatrd de
erler gerekte -B at'da bin yllardr yaanan- uzun erimli Batl
mirasn paras olarak grlemezler.'' Farkl klasik Batl yazarlarn
4. Bu konuda bkz. Isaiah Berlin, F o u r Essays on Liberty (Oxford: O xford Univer
sity Press, 1969). s. XI. Bu saptam a Orlando Patterson tarafndan tartlm tr:
Freedom, cilt 1: Freedom in the M aking o f W estern Culture (N ew York: Basic Bo
oks, 1991), Patterson'm grleri aslnda klasik Bat dncesinde siyasal z
grle iaret eder (zellikte antik Yunan ve Rom a'da), an ca k benzer bileenler
Pattersonn zellikle dikkate ald Asya klasiklerinde de bulunabilir. Bu konuda
bkz. M orgenthau Mem orial le ctu re s, "Human Rights and Asian Values" (New
York: C am eige Council on Ethics and International Affairs, 1997), The N e w Republidte (14 - 21 Temmuz 1997) ksaltlm olarak yaymland.
319
F. KONFYS YORUMLARI
321
O . A O K A V E K A U T L Y A
323
324
H.
S L M H O G R
325
I. KRESELLEME:
KTSAT, KLTR VE HAKLAR
328
329
1. K L T R E L A L IV E R V E K A P S A Y IC I B R
K A R IL IK L I B A IM L IL IK
Kltrlerin esizliini gz ard etme tehlikesi olsa da, her eyin her
za m a n kendine zg olduu v a rs a y m n n yanltc olmas m m
kndr.
Dnyada, kltrel ykm beklentisiyle endieye kaplanlarn
17. nsanlara seenekleri dnm e ans verilse de, MTV'nln y a da Centucky
Fried Chickenn poplerlii m uhafazakrlar ncitiyorsa, fkeye kaplanlar rahat
latm ak iin yapabileceim iz fazla bir e y yoktur, ancak incelem e ve sem e frsa
t her yurttan sahip olm as gereken gayet nemli bir haktr.
18. Rabindranath Tagore, te tte rs to a Friend (Londra: Allen & Unwin, 1928).
330
331
J. EVRENSELCVARSAYIMLAR
332
333
334
335
336
337
XI
339
A . M K N S IZ L IK V E B tL D R M S E L T E M E L L E R
B. TOPLUMSAL ADALET VE
DAHA ZENGN BLDRM
Makul toplumsal kurallar pastann paylalmasna ilikin kanaatler
de, konuyla ilgili baka trden olgular dikkate alma eilimi gste
recektir. Bunlar, kim in kimden daha yoksul olduu, refah y a da ha
yatta kalmak iin gerekli temel maddeler bakmndan kim in ne ka
dar kazand, pastann ne kadar kazanld ya da yamaland
vb. olgulardr. Baka hibir bildiriime ihtiya olmadnda (ve
elde edilmesi halinde baka bildiriimin alnacak kararlan etkile
meyeceinde) diretmek, bu kurallar iktisadi kararlarn oluumu
bakmndan ok ilgin klmaz. Bu kabul veri alndnda, bir tutar
szlk sorununun da -bir pastann oy verilerek bltrlmesindevar olduu olgusu, bir sorun olarak deil, daha ok kaba ve bildiri
im sel olarak yetersiz prosedrlerin amaz tutarllndan ho bir
kurtulu olarak da grlebilir pekl.
3. blmn banda verdiimiz m ek asndan, ne D inununne
Bishannonun ne de R ogini'nin ie alnmas iin kullanlan gr
lerin hibiri Arrow bildiriimsel temelinde kullanlabilir olmaya
caktr. Dinumn durumu en yoksul oluundan, Bishannonun duru
m u en mutsuz oluundan ve Rogininin durumu en hasta oluundan
kaynaklanyordu; (Arrowun koullan veri alndnda) bunlarn
hepsi. U kiinin tercih sralamalarnn bildiriimsel temelinin d
nda kalan dsal olgulardr. Aslmda, ekonomik deerlendirme ya
plrken genelde Arrow erevesiyle uyumlu mekanizmalar snf
342
C . T O P L U M S A L E T K L E M V E K IS M U Y U M
343
344
D . A M A L A N M I D E K L K L E R VE
A M A L A N M A M I S O N U L A R
346
347
348
351
352
353
355
356
oaun varlm ancak yok olduu zaman anlarz. Adam Smith Ast
ronomi TarihT'nde bu genel eilimi ilgin bir yorumla kaydetmitir:
... o k aina olduum uz, her gn grdm z b ir nesne, hem m u h te
em h em d e gzel olm asn a ra m en , zerim izde sadece k k b ir etki
yaratr, nk hayranlm z n e M erak ne d e H ay retle d e ste k le n iri
357
359
t. K U R U M L A R , D A V RA N I N O R M L A R I V E M AFYA
361
362
363
K. MANTIKLI DN,
DUYGUDALIK VE SORUMLULUK
364
temelinde bir eylem olacaktr. Ne var ki. yoksulun varl sizi zel
likle m utsuz klmyor, ancak size adaletsiz bulduunuz bir sistemi
deitirme kararll veriyorsa (ya da daha genel olarak, kararll
nz mutsuzluktan ok yoksullua yol aan koullarla aklanabiliyorsa) bu sorumluluk temelinde bir eylem olacaktr.
Burada nemli dnce, duygudalmzn zkarn ya da re
fahn byk apta feda edilmesini gerektirmediidir. Bir yoksula
yardm etm ek onun durumu size ac veriyorsa kendinizi daha iyi
hissetmenizi salayabilir. Ne var ki. sorumluluk davran zveriyi
gerektirebilir, nk yardm giriiminde bulunmanzn sebebi, duy
duunuz acy yattrma arzusundan ok kendi adaletsizlik duygunuzdur. Bununla birlikte, kiinin kendi sorumluluklarna uygun
davranmasnda kendi beri'iyle ilgili bir unsur vardr, nk so
rumluluklar kiinin kendisine aittir. Daha nemlisi, sorumluluk
davran kiinin kendi avantajn (ya da refahm) artrmasn salayabilse de salayamasa da. bu tutum kiinin aklc istencinin ink
rm gerektirmez.*
Adam Smith, aytmn her iki trnn gerekliliini tartt. En
insani eylemler." diyordu, zinkr, zdenetim, byk bir ahlki
davran duygusunu gerektirm ez, nk bunlar, duygudalk(mzn) kendi bana bizi yapmaya yneltecei" eyi izlerler.37
Ancak kendi karm dnmeme baka eydir." Ve bu. adalet gi
bi daha kapsaml deerlerle birlikte kiinin kendi zkann kstla
masn gerektirir ve tarafsz gzlemcinin kendi tutumunu belirle
36. G ary Beckern nem li ve etkin insan davranna ktisadi yaklam 'nda, so
rum luluktan o k duygudala ye r verilir. [The Econom ic Approach to Hum an Be
haviour, Chicago: Chicago University Press, 1976). Aklc kiinin azam i davran
bakalar iin kayglanm ay ierebilir; bu standart klasik ben merkezli bireyler
varsaym ndan nemli lde daha kapsaml bir yaklamdr. (Daha geni bir
davran zm lem esi erevesi iin bkz. Becker, Accounting fo r Tastes [Camb
ridge, M ass.: Harvard University Press, 1996].) A ncak bu azami davran Becker'c ereve iinde de kiinin zkarm n yansm as olarak grlr; bu sorum
luluun deil, duygudaln karakteristik bir zelliidir. Ne v a r ki, azamiletirilen
ereveyi m uhafaza etm ek ve gene de btnyle azam iletirm e disiplini iinde
kalarak (hedef ilevinin zkar nosyonunu aacak ekilde geniletilmesiyle) zkardan baka deerleri kapsam ak mm kndr; bu ve ilgili konular iin bkz.
Am artya Sen, Maximization and the A d of C h o ice ' (1997).
37. Smith, 77)e T heory o f M oral Sentim ents (gzden geirilm i bask, 1790; yeni
bs. 1975), s. 191.
365
366
36?
368
M . E T K D E E R L E R V E S Y A S E T O L U T U R M A
N . Y O L S U Z L U K , T E V K L E R V E E T
372
374
57. Ing. ev. Alatas, The Sociology o f C orruption (1S80); ayrca bkz. Klilgaard,
Controlling Corruption (1988).
375
O . S O N U N T E L N D E Y O R U M L A R
377
379
X II
T o p lu m sa l b ir v a a t o la r a k b ir e y s e l z g r l k
Kat bir ateist olan Bertrand R ussell'a, bir keresinde, ldkten son
ra Tann'yla karlarsa ne yapaca soruldu. u yant verdii sy
lenir: Ona unu sorarm: Yce Tannm, varhna dair neden bu ka
dar az belirti verdin?1 inde yaadmz bu dehet verici dnya
nn. en ayndan ilk bakta, ok gl bir yardmseverlik duygusu
nun hvim olduu tur yere benzemedii kesindir. Merhametli bir
dnya dzeninin, iddetli bir sefalet, srekli alk, yoksunluk ve
umutsuz yaamlar yznden ac eken bunca insan nasl kapsaya1. Bu yky bana Isaiah Berlin antetli Su konferanslarn ardndan Berlin'i kay
bettik. zgrlk ve onun ierimterine dair hen2 gelimemi fikirlerime Berlv'in
ynelttii zarif efetkiterden ykar boyunca na kadar ok yararlandm hatrlyor
ve om bu vesileyle anyorum.
380
381
A . ZG R L K VE SO R U M LU LU U N
B R B R N E B A IM L IL I I
383
B. ADALET, ZG R L K V E SO RU M LULU K
384
385
P 2 JA R K A / * 4 M ld e K a l b n
387
C . Z G R L N Y A R A T T I I F A R K L I L I K N E D R ?
389
m asyla ilgili kefini ok daha geni kayglarn tartlmasn gdiileyerek glendiren. Political Arihmetickin (1691) yazar William
Petty gibi m odem iktisadn ncleri iin de geerlidir.n
Aslnda, zgrl artrmann iktisadi ve toplumsal deiimin
deerlendirilmesinde nihai olarak nemli bir gdleyici etken ol
duu inanc yeni deildir. Adam Smith hayati derecede nemli z
grlklerle zel olarak ilgilendi.13 Karl Marx da yleydi. Yazlan
m ounda, szgelimi koullarn ve ansn bireyler zerindeki
hkimiyetinin yerine bireylerin ans ve koullar zerindeki hkimi
yetini geirmenin nemini vurgulamtr.11zgrln korunmas
ve artnlm as John Stuart M ill'in faydac perspektifini ok zl bi
imde tamamlad ve kadnlarn temel zgrlklerinin inkrna duy
duu zel fke de ayn etkiyi yaratt.15 Friedrich Hayek, iktisadi
ilerlemenin baarsn ok daha genel bir haklar ve zgrlkler for
ml iine yerletirmekte srarlyd. yle diyordu: ktisadi kayg
lar, son zmlemede hibiri iktisadi olmayan (cimriliin ya da pa
ra kazanmay ama olarak grmenin dnda) farkl amalarmz
uzlatrdmz ve ayarladmz kayglardr.16
eitli kalknma iktisatlar bir kalknma lt olarak seme
zgrlnn nemini de vurgulamlardr. rnein, kalknma ik
tisadnda tam bir m uhalif siciline sahip olan {Dissent on Deve
lopment balkl igriil kitabn yazan) Peter Bauer kalknmaya
ilikin u nitelemeyi kuvvetle savunmutur:
S eenekler yelpazesinin geniletilm esini, yani insanlara ak, etkin al12. n c siyasal iktisatlarn yazlarnda zgrln yeri konusunda bkz. Amartya Sen, The Standard o f Living, der. G eoffrey Hawthorn (Cambridge: Cambridge
University Press, 1987).
13. Bu yaklam, The Theory o f M ora l Sentim entdm (gzden geirilm i bs.,
1790) yan sra Wealth o f Nations (1776) iin de geerlidir.
14. Bu szler, M arx'm Friedrich Engeis'le birlikte yazd (1846) 77e German
Ideologyen alnmtr; ngilizceye evirisi D. McLellan, K a rl M arx: Selected
Writings (Oxford: O xford University Press, 1977), s. 190. Ayrca bkz. M arx's
Econom ic a n d Philosophical M anuscript o f 1844 (1844) ve C ritique o f the Gotha
Program m e (1875).
15. John Stuart Mill, O n Liberty (1859; yeni bs.: Harmondsworth: Penguin Books,
1974), The Subjection o f Wom en {1S69).
18. Friedrich Hayek, The C onstitution o f Liberty (Londra: R oulledge ve Kegan
Paul, 1960), s. 35.
390
D.
N E D E N F A R K EDER?
391
E . N S A N B R K M V E N S A N K A P A S T E S
Bir yorumu davet eden bir baka ilikiyi, yani insani birikimi ko
nu alan yazn ile bu almada zgrln bir ifadesi olarak insan
kapasitesi zerinde odaklanma arasndaki ilikiyi de ksaca tart
m am gerekiyor. ada iktisat zmlemesinde vurgu, nemli l
de, sermaye birikiminin esas olarak fiziksel bakmdan deerlen
dirilmesinden, onu insanlarn retken niteliinin btnleyici bir
parasn oluturduu bir sre olarak grmeye doru kaymtr.
19. Hayek, The C onstitution o f Liberty (1960), s. 31.
20. Bu v s zgrln d e erlendirilm esiyle ilgili dier meseleler Kenneth Arrow
Konferanslarm da tartlm tr. Freedom, Rationality a n d S ocial Choice iinde
[O xford; Oxford University Press, 2000], Burada ele alnan sorunlar arasnda, bir
yanda zgrlk ile te yanda tercihler ve seenekler arasnda iliki vardr.
393
394
396
397
tiimiz vgyle ayn tarzda olmas ya da bir adam bir konsol tavsiye
eder gibi vmekten baka bir nedenimizin olmay imknsz gr
nr.31
nsani birikim kavram faydal olsa da. insanlar daha geni pers
pektiften (konsolla yaplan analojiyi bozarak) grmek nemlidir.
nsani birikim dncesinin uygunluunu ve etki alanm kabul et
tikten sonra onun tesine gemeliyiz. Gerekli olan bu geniletme,
insani birikim" perspektifine bir alternatif olmaktan ok. ona ek
lenir ve ierilir.
Kapasiteyi gelitirmenin toplumsal deiimin salanmasnda
(iktisadi deiimin tesine geerek) oynad arasal rol dikkate
almak da nemlidir. Aslnda, deiim aralan olarak insanlarn ro
l (insani birikim perspektifinin standart olarak iaret ettii) ikti
sadi retimin ok tesine geebilir, toplumsal ve iktisadi gelimeyi
ierebilir. rnein, daha nce tartld gibi, kadn eitiminin
yaygnlatrlmas aile ii paylamdaki toplumsal cinsiyet eitsizli
im azaltabilir ve ayn zamanda ocuk lm oranlarnn yarn sra
dourganlk oranlarnn azaltlmasna katkda bulunabilir. Temel
eitimin yaygnlatrlmas kamusal tartmalarn kalitesini de art
rabilir. Bu arasal kazanmlar, bizi greneksel olarak tanmlanan
m eta retiminin tesine gtrerek, nihai olarak ok nemli olabilir.
nsan kapasitelerinin roln daha btnlkl biimde anlamaya
alrken u noktalan dikkate almamz gerekir:
1) Bunlarn insanlarn refah ve zgrlyle dorudan ilikisi;
2) Bunlarn toplumsal deiimi etkileyerek oynadklar dolayl
rol;
3) Bunlarn iktisadi retimi etkileyerek oynadklan dolayl rol.
Kapasite perspektifinin uygunluu bu katklarn her birini kap
sar. Tam aksine, standart yaznda insani birikim, esas olarak bu
roln ncs asndan deerlendirilir. Ak bir kapsam rtmesi vardr ve aslnda bu nemli bir rtmedir. Ancak, zgrlk ola27. Sm ith. The Theory o f M ora l Sentim ents (1759; gzden geirilm i Ss., 1970),
yeni bs. der. D. D. Raphael ve A. L Macfie (Oxford: Clarendon Press, 1976),
kitap 4, blm 24, s. 188.
398
F. SON BR YORUM
B u kitapta, in s a n la rn sahip olduklan temel zgrlkleri geniletme
sreci olarak grlen belirli bir kalknma yaklamm sunmaya,
zmlemeye ve savunmaya altm. zgrlk perspektifi hem de
iimin deerlendirilmesi iin yaplan deerlendirici zmleme
de, hem de zgrl hzl deiimin s a la n m a s n d a nedensel a
dan gl bir etken olarak gren betimleyici ve tahmini zmle
mede kullanlmtr.
Bu yaklamn, siyasal zmlemenin yarn sra genel iktisadi,
siyasal ve toplumsal balantlarn anlalmas iin salad erimleri de tarttm. Bir toplumsal knm lar eitlilii -piyasalarn, y
netimlerin, yasama meclislerinin, siyasal partilerin, hkmet d
rgtlerin, yarg kurumlannm, medyann ve genelde topluluun i
leviyle ilgili- zellikle bireysel zgrlklerin am nlm as ve srd
rlm esi zerinde yaratt etkilerle kalknma srecine katkda bulu
nurlar. Kalknma zmlemeleri, bu farkl kumrularn ve etkileim
lerin ayr a y n oynadklar rollere dair btnlemi bir anlay ge
rektirir. Deerlerin olumas, toplumsal etiin gelimesi ve evrimi
de, kalknma srecinin piyasalarn ve dier kuram larn ileyiiyle
birlikte dikkate alnmas gereken bir parasn olutururlar. B u a
lma, birbiriyle ilikili unsurlardan oluan bu yapy anlama, ara
trma ve bu geni perspektifte kalknma iin dersler karma girii
m i olmutur.
Etkinlikler ve kuramlar eitliliiyle ilikili farkl ynlere sahip
olmak zgrln bir karakteristiidir. Bu yaklam, basit bir ser
maye birikimi forml''ne ya da piyasalarn almasna yahut et
kin iktisadi planlamaya kolayca evrilen bir kalknma anlayyla
sonulanamaz (bu belirli zelliklerin her biri daha geni bir resme
yerlese de). Btn farkl paralan ve unsurlan btnletirilmi bir
399
400
D iz in
2 8 3 .2 8 9 ,2 9 3 ,3 4 4
adalet 8 3 ,1 5 4 ,1 7 1 ,1 8 2 , 1 8 4 ,1 8 5 ,1 9 3 .
3 4 5 ,3 5 4 ,3 7 0 ,3 7 1 ,3 7 7 ,3 7 8 ,3 8 4 , 3 8 5 ,
3 8 6 ,3 8 7 ,3 8 8
adalet lkeleri 134
adalet m odelleri 134
adalet teorileri 9 0 .9 1
adaletsizlik 85
A ddie A b ab a 2 3 ) .2 3 9
adil bym e 257
adil toplum 386
Afganistan 5 2 ,1 4 3 .1 6 4
A fifte 1 4 7 .1 4 9 .1 6 1 ,2 0 7 .2 1 2 ,2 2 8 , 243,
2 8 4 .3 0 9 ,3 2 9 ,3 7 1
A frika kkenli A m erikal 2 1 .3 7 .3 8 .3 9 ,
4 0 ,1 3 9 ,1 5 5 ,1 6 0 ,2 1 6
A frika kltU 3 36
A frika'nn B oynuzu 228
A garwal, B ina 279
A gathon 338
A gn326
A b tild B ir ideal O larak Eitlik 154
ahlki k ta tla m a 295
PWK*ltd4kl. IC4kKU
aile 322
aile geliri 129
azle iindeki paylaan 100
aile planlam an 2 9 8 .2 9 9 .3 0 7 ,3 0 8 .3 1 0
350
k l gleri 367
a k ln seim 3 6 4 ,3 6 8
aktel yaam 103
alm satm 245
A lm a n d t 3 J 8
A lm a n y a 142
sonular 3 3 9 ,3 4 9
A m erik t S e v a p 2 2 ,4 8
Anand, Sodhir 64
Anand-Ravallion 65
a m a la n m a m
A s m a n 231
A s y 5 l. ISO. S . 1 6 1 .2 0 9 .2 1 2 .2 4 3 .
2 6 1 .2 8 4 .2 9 6 ,3 0 3 .3 0 9 .3 1 4 .3 1 7 ,3 2 0 .
3 2 1 .3 2 2 .3 2 9 .3 3 4 .3 3 5 .3 7 1 .3 9 4
A sy a krizleri 6 5 ,7 6 .2 0 9 .2S4
A sy a'y a zg de erlet 3 1 8 .3 3 2 .3 3 3 .
3 3 6 .3 3 7
A a S a b n A f k B s 1 4 2 .1 4 3 .1 4 5 .1 4 6 .
1 4 7 ,1 4 8 ,1 5 2 ,2 3 2 ,2 3 7 ,2 4 2 .2 4 3 ,2 4 4 .
2 4 7 .2 5 1 .2 6 6 ,2 7 0 ,2 8 4 .2 9 6
am yoksulluk 142
A o k a 3 2 3 ,325
ateist 334
ateizm 333
A tkinson, A J ). 1 2 1 .1 2 8 .1 3 5 .1 3 7 ,1 5 4
A n g astira , A ziz 321
Avrupa 3 7 ,4 7 .6 1 ,7 1 ,1 2 9 .1 3 0 .1 3 6 .
1 3 7 .1 4 1 .1 4 2 ,1 5 0 .1 5 1 ,1 5 2 ,1 7 1 .1 8 4 .
1 8 5 .1 9 1 .1 9 8 .1 9 9 .2 7 0 .2 9 6 .3 4 6 .3 9 4
A vtga A y d n la n a s 319
A v ru p a B irli i 198
Ayem lfa h la r 5 ]
a z n lk h a k la n 2 9 2
B
B a d al 327
b a l to p la y c la r 2 0 5
B an g lad e 2 3 .1 4 3 . 1 5 0 .1 6 3 .1 6 5 .2 0 5 .
2 1 2 . 2 2 9 ,2 3 2 , 2 7 0 , 2 7 5 ,2 7 8 ,2 8 0 .2 9 8 .
299
B arca. F a b riz io 120
B a m e r 145
b a la n g 134
B a n 143
B at A lm a n y a 138
B an A s y a 1 5 0 ,2 6 6 , 270
B a t A v u p a 3 1 , 1 0 5 . 1 3 6 ,1 3 7 , 1 38.199
B a n B en g al 1 4 3 ,2 0 5
B an d e m o k ra sisi 319
B a n lib e ra liz m i 3 2 6
B a n u y g a rl 3 3 6
B a n l 333
B a n k d e e rie r3 1 9
B a n k g ele n ek le r 3 2 7
B a n k lib e ra l d e e rle r 335
BaneT, P e te r 3 9 0
b e b e k l m le ri 3 1 0
B ec k e r, G a ry 2 9 7 ,2 9 8 ,3 6 5
B c d i, K ira n 2 7 7
402
B eijm g 2 49.321
Bengal 2 2 6 .2 2 7 .2 2 8 ,2 3 1 .2 3 2 .2 4 1 .2 4 8 .
289
Bengali kaplam 2 05
Branham , Jerem y 8 1 ,8 3 ,9 4 .1 7 7 ,2 9 1 .
3 1 4 .3 6 3
B e rtil. Isaiah 380
besin m addesi 2 2 3 .2 2 6 .2 2 8 .2 2 9 .2 3 1 .
2 3 3 .2 3 4 .2 3 7 .2 3 8 .2 4 3 .2 4 4 .2 5 5 .2 6 6 .
2 6 7 .2 8 3 .2 8 4 .2 8 6 .2 8 7 ,2 8 8 .2 8 9 .2 9 5
besin m addesi a r a 224
beslenm e 7 2 ,1 4 6 ,2 4 4
beslenm e yetersizlii 216
Beyaz Saray 198
B ihar 1 3 2 ,1 6 1 ,3 0 6
bildiriim 2 4 8 .2 4 9 ,3 4 3 .3 7 8 .3 8 6
bildiri im sel 1 0 2 ,1 1 4 .1 8 6 .1 8 7 , 188.
1 9 5 ,2 5 0 .3 0 1 ,3 4 1 .3 4 2 .3 7 6
bitdlrigbnsei s a p a m 192
bildiriimse] tem el 8 0 .8 2 ,8 7 ,8 9 .9 4 ,
1 23.339
bilgisayar 328
bireysel zgrlk3 3 ,4 9 ,6 2 .8 1 .1 6 7 ,3 9 9
bireysel som m kkk382
bireysel tercihler 343
birincil deerler 1 0 1 .1 0 2 .1 0 6 ,3 8 5
B ideik D evletler 2 1 ,3 7 .4 6 ,4 7 ,7 1 ,1 0 5 .
1 3 0 ,1 3 7 .1 3 8 ,1 3 9 .1 4 1 ,1 4 3 ,1 5 0 .1 5 1 .
1 5 2 .1 7 1 .1 9 3 ,1 9 8 ,1 9 9 ,2 2 1 .2 5 1 ,2 7 0
B ideik K rallk 1 5 0 ,2 3 6 .2 3 9
bireysel zgrlkler 168
B M K P 115.149
B orda, Jean-Charies d e 340
B o s tv a n a 3 1 .1 4 3 .1 4 5 ,2 1 0 ,2 4 3 .2 4 5 .
2 4 6 ,2 5 2
B R A C 1 6 5 .2 7 8 ,3 7 4
B rahm anU r320
B rezilya 2 0 ,6 6 .6 7 ,6 8 ,1 4 5
Brihadanorfaka UpartishadH
Britanya 7 1 ,7 2 ,1 7 2 ,2 1 5 .2 1 7 .2 3 7 ,2 3 9 .
240
B ritanya Hindi* 249
British M eSeal Journal 150
Brtm o. M ichael 1 9 6 .1 9 7 ,1 9 8
B uchanan, Jam es 369
B udrba. G uatem a 159
60)113(318,321
B udizm 3 2 1 .3 2 2 ,3 3 4
B udrine Paso 243
P2MRKaX)^U Eten
B u rm a (y a d a M y a n m a r) 2 1 2 ,2 7 5
B u rm a lla 335
B u ta n 143
b ro k ra tik so sy a liz m 161
b t e a k la n 198
b t n ley ici y a k la m 120
B y k B rita n y a 177
B y k B eri A u lm 6 3 , 2 4 9 .2 5 0 .2 5 5
b y m e a ra l 67
c-
C ap e V erd e 251
C a k a v a 3 3 3 , 334
c e z a e v i re fo n n u 276
ch icken tikka m a s a la 331
C h o w d h u iy , Z a fu ru lla h 374
C h u rc h ill, W in sto n 2 4 0 ,2 4 1
c in siy et 1 2 9 ,2 1 6
c in siy et e itli i 3 1 0
c in siy e t eitsizli i 2 1 8
C o a le .A n s le y 152
C o ca -C o la 3 2 8
C o d o rc e l 2 5 ,2 9 4 ,2 9 5 , 2 9 6 ,2 9 8 , 3 4 0
C ow per, W illiam 400
a lm a z g rl 47
ev re 2 2 0
e v re n in k o ru n m a s 182
ev re se l e itlilik le r 99
e v re y le ilg ili d e e rle t 3 7 7
k a r 355
in 2 0 . 2 1 , 3 1 , 3 6 , 3 7 , 3 8 , 3 9 , 4 0 , 6 2 , 6 3 ,
6 6 , 6 7 .6 8 ,7 4 , 1 3 2 , 1 3 9 ,1 5 0 , 1 5 1 ,1 5 2 ,
1 5 3 , 1 6 2 ,1 8 2 , 2 0 7 ,2 0 9 ,2 1 1 ,2 1 5 ,2 3 0 .
2 3 1 , 2 4 9 ,2 5 1 .2 5 5 , 2 5 8 ,2 7 0 , 2 7 5 ,2 8 4 .
2 8 8 ,2 9 0 ,3 0 2 , 3 0 3 , 3 0 4 ,3 0 5 ,3 0 6 , 307.
3 0 9 ,3 1 8 ,3 2 1 , 3 2 2 , 3 3 4 ,3 4 9 ,3 5 0 , 351.
3 5 2 ,3 7 4 ,3 7 6 .3 7 8
in li 1 5 5 ,3 1 8
o c u k e m e i 163
o c u k la r 2 6 9 ,2 7 0 ,2 7 2 ,2 8 0
o c u k la n n h a y a tta k a lm a la n 271
o u n lu k p e rsp ek tifi 341
o k h a s la 189
o k y a b 189
o k lu d o tu d a lk 299
D
D ak k a 280
D alton, H u g h 1 2 1 ,1 5 4
D arv in ci 3 2 9
D a v id C o p p e r fie ld 196
d a v ra n ta rz la r 3 7 3
D e b re u , G e ra rd 166
d e iim d e e ri i m 116
D elh i 3 2 6
d e m o k ra si 5 8 ,7 4 ,7 6 .1 1 5 ,1 5 7 , 2 0 6 ,2 0 8 ,
2 1 0 , 2 1 5 ,2 1 6 ,2 1 7 , 2 1 8 ,2 1 9 , 2 2 1 .2 4 6 ,
2 4 7 , 2 4 8 ,2 5 0 , 2 5 1 ,2 5 2 , 2 5 5 ,3 2 7 , 3 6 9 ,
388
d e m o k ra tik 115
d e o n to lo jik 360
d e sp o tiz m 355
D e ssie 231
d e s te k y n e lim li 6 7 ,7 0 .7 1
d e v le t 3 1 4 ,3 2 2 ,3 8 3
d e v le t d e ste i 245
d e v le t v e to p lu m 3 8 8
D ic k en s, C h arle s 196
d ik ta t rle r 51
d ik ta t rl k 2 1 7 ,2 4 6
d in a m ik istik ra rsz lk 197
d in i k k te n c ilik 51
d in sel h o g r 333
D is se n t o n D e v e lo p m e n t 3 9 0
d o a l h ak la? 2 9 1 , 314
d o a l v e d aim i h a k la r 3 1 4
D o u A sy a 6 1 , 6 5 ,1 8 4 . 2 0 1 ,2 0 7 , 2 1 0 ,
3 1 8 ,3 3 7 ,3 4 6 ,3 5 8
D o u A v ru p a 1 6 1 ,3 5 7
D o u v e G n e y d o u A s y a 6 6 , 132, 199,
2 2 0 , 2 2 3 ,2 2 4 ,2 5 3 ,2 5 6 ,3 2 9 ,3 5 1
d o u m k o n tro l 2 9 1 ,2 9 7 .2 9 8 .3 0 0 ,3 0 5 ,
309
d o u rg a n lk 2 0 3 , 2 7 3 ,2 7 4 .2 7 6 ,2 8 0 , 297,
2 9 8 , 2 9 9 ,3 0 1 , 3 0 4 ,3 0 5 , 3 0 6 ,3 1 0 , 3 1 1 ,
3 7 1 ,3 7 8 ,3 8 9
D o re, R o n a ld 3 5 9
D r ze. J e a n 6 7 . 1 3 1 ,1 4 2 , 1 5 2 ,2 7 0 , 272,
2 7 4 ,3 0 0 ,3 0 1 .3 0 2
d u y g u d a lk 364
D n y a B an k a s 1 6 ,2 0 2
d n y a b e sin m a d d e si 285
d n y a n fu su 2 8 9 , 290
d k e n fla sy o n 198
d k g e lir 35, 127
d k k a p a s ite 127
d k zih n iy etti d u y g u s a llk 377
D w o rk in , R o n a ld 102
403
E
E a g ia o n . Terry 237
Edgeworth, Francis 8 3 ,9 4
eitim S I, 63 ,6 7 ,6 8 .6 9 .7 0 .1 3 3 .2 0 1 .
3 5 1 .3 8 9 ,3 9 4 ,3 9 5 ,3 9 6
ffgtrimqHilf 154
Ekber, m p a n rc r 32S , 326
ekonom ik gvenlik 31
E lB in a i3 2 7
Elstec, J a n 48
em ek 2 0 2 ,2 2 6
em ek klelii 388
em ek piyasas 165
em ek y o rat6 8
en yksek toplam 84
E n c y c lo p a e d ia B r ita u d c a 233
endeks 113
endekslejne 197
Endonezya 2 5 4 ,2 5 6 ,2 7 5
enflasyon 196,197
Engels, Friedrich 239
Engerm an, Stanley 46
epidaniyoloji 182
epidem lyolojik atm osfer 127
Enagudl 323
E s s a y o n P o p u la tio n 283
F
faiz 1 7 6 ,1 7 7 ,3 6 3
fayda 4 5 ,8 5 .8 9 .9 4 .9 5 .9 6 .9 8 .1 0 2 ,1 1 3 ,
1 6 7 .I6 8 .3 8 S
fayda kyaslam alar 9 7
faydac 2 5 .8 1 ,8 8
faydaclk 4 9 .8 0 ,8 2 ,8 6 .8 7 .9 5 .1 1 2 ,
1 2 3 ,1 2 4 ,2 9 2
404
faydalar 9 0 ,1 0 6
faydas zik v e utan 193
felaket niteliinde ahlki dehet 92 ,9 3
fem inist 276
feodalizm 163
filip in le r 2 1 6 ,2 1 7 ,2 7 5
frsatlarn adilli i 90
Fogel, R o b o t 4 6 ,7 1
F rankfurt, H arty 154
F nm sa 4 7 .1 3 8 .1 4 2 .1 5 0 ,2 1 5
G
G abon 2 0 ,6 7 .6 8
G andhi H km eti 309
G a n d h i.b iiim 2 1 2 .3 0 7
G andhi, M ahatm a 393
G an ja m 145
gelenek 5 2
gelenekler 5 0 ,5 1
g e lir 3 5 .3 6 .3 7 .4 1 ,4 5 .6 8 .7 0 .9 8 .1 0 .
1 0 2 .1 1 3 ,1 1 6 .1 1 7 , 1 2 1 ,1 2 2 .1 2 7 ,1 2 9 ,
1 3 8 ,1 3 9 ,1 5 7 ,1 8 8 ,3 9 2
g elir y en ili i 1 5 4 ,1 5 5 ,1 7 0
g e lir kayt 136
g elirk a z a sn a 170
gelir tallanm a 170
gelir yoiem zlii 101
gelir yoksulluu 1 3 1 .1 3 3 ,1 5 4 .1 9 5
g elir yoksunluu 128
genel felsefe 346
g etek gelir 117
gerek gelirler 97
gerek yoksulluk 128
G herardo, Crecnaua't 332
Goooshashhaya R en d ia 374
greli adalet 3 7 4 ,3 7 5
greli fiyat v e m aliyetler 69
grtfevnez b ir e l 347
G m n e e n Bank 2 7 8 ,3 7 4
G rek 320
G re k k r 325
GSMH 1 7 .2 0 .5 6 .6 5 .6 6 .6 7 ,7 4 ,1 4 9
2 3 4 .3 8 4 ,3 8 9 ,3 9 1
G uio. Am e C atherine 2 7 0 ,2 7 2 ,2 7 4 ,3 0 0
302
G ltver'in Seyahatleri 4 4
G d ey A frika 2 0 ,6 7 .6 8 .1 4 3
G ney A sya m . 1 4 3 .2 3 7 ,2 6 6 .3 7 2
G ney K ore 6 2 ,6 5 .6 6 .6 7 ,1 3 2 ,2 0 9 ,
2 1 1 ,2 1 2 , 2 1 8 , 2 4 3 ,2 5 4 ,2 5 6 ,2 5 7
G n e y v e B at A s y a 3 6 ,2 0 7
G n e y d o u A s y a 318
g v e n lik siste m i 199
H
H a b e a s c o rp u s 2 0 6
H a iti 143
h a k k a n iy e t o la ra k a d a le t 134
h a k la r 2 9 1 ,2 9 2 ,3 1 4 ,3 1 6 ,3 5 5
h a k la r v e z g rl k le r 88
H aq, M ah b b u l 103, 1 4 8 ,3 9 7
H a rle m 4 0
H a rsa n y i, J o h n 96
H art, H e tb e rt 91
H a ry a n a 3 0 1 ,3 0 8
h a s ta lk 128, 154
H a y e k , F ried ric h 1 6 2 , 3 3 9 ,3 4 6 ,3 4 7 ,3 4 8 ,
3 5 1 .3 9 0 ,3 9 2 ,3 9 3
h az 88, 8 9 ,9 4 , 112
H e a th c llff a n d th e G re a t H u n g e r 237
h e d e fle m e 192, 194, 195
H e ijita 3 2 6
h e r b ir in san n z e l m u tlu lu u 4 2
H ic k s, J o h n 4 6
H in d is ta n 2 0 , 2 1 . 2 3 , 3 1 , 3 7 . 4 8 , 6 2 , 6 3 ,
6 6 , 6 7 ,7 0 , 7 4 . 1 3 1 ,1 3 2 , 133, 139, 143,
143, 1 4 5 , 1 4 6 ,1 4 7 ,1 4 8 , 150, 1 5 2 ,1 5 3 ,
162, 1 6 3 ,1 6 5 , 1 8 1 ,1 8 2 , 1 9 9 ,2 0 5 ,2 0 7 ,
2 0 9 , 2 1 2 , 2 1 4 , 2 1 6 ,2 1 7 , 2 1 8 ,2 1 9 , 2 3 2 ,
2 3 3 , 2 3 5 , 2 4 0 ,2 4 2 ,2 4 5 ,2 4 6 , 2 4 8 ,2 4 9 ,
2 5 2 ,2 5 5 ,2 6 6 ,2 6 8 ,2 6 9 , 2 7 0 ,2 7 1 , 272,
2 7 3 , 2 7 4 .2 7 5 , 2 7 6 ,2 8 4 , 2 8 8 ,3 0 0 , 3 0 1 ,
3 0 2 , 3 0 3 , 3 0 6 ,3 0 7 , 3 0 9 ,3 2 3 , 3 2 5 , 331,
3 3 4 ,3 7 2
H in d u 2 1 9 ,3 3 4
H in t 3 2 1 , 334
H int k rileri 331
H in tli 1 5 5 ,3 1 8
H ristiy a n 219
H irsc h m an , A lb e rt 355
H o lla n d a 47
H a n g K a n g 132
H o ra c e 96
h o g r 3 2 2 , 3 2 4 ,3 2 6 ,3 3 3 .3 3 4
h o g r n n d e e ri 320
h o g r n n e itli i 3 2 0
H u i-n a n T zu 3 7 4
H um e, D a v id 3 9 7
H u n g e r a n d P u b lic A c tio n 67
H u x ley , T .H . 158
I-I
Ik e g a m i, E ik o 359
[lim it e n fla sy o n 198
I L 0 49
IM F 254
Ish i, H iro m itsu 61
id ari m a liy e ti 193
ifa d e v e ta rt m a z g rl 215
tG E 149
ih tiy a la r 208
ik i d n y a sav a 7 2
ik i sav a d n e m i 74
ik lim 2 8 4
ik tisa d i z g rl k y o k su n lu u 23
ik tisa d i e itlik ilik 155
ik tis a d i e itsiz lik 155
ik tis a d i h a k la r 2 0 6 ,2 5 6
iletimdi ih tiy a la r 9 1 , 2 0 7 ,2 0 8 ,2 1 4
ik tisa d i im k n la r 2 5 ,5 8
ik tisa d i re fa h 3 9 7
ik tisad i re fo rm 201
ik tisa d i te v ik le r 253
ik tisa d i y o u n la m a 35
ik tisa d n k k e n i 4 2
ik tisa t 45
ilik i p e rsp ek tifle rin d e k i fark llk la r 100
im k n szlk te o re m i 3 3 9 ,3 4 3 ,3 7 6
m p a ra to r A o k a 3 2 2
n g iliz H in d istan ! 3 1 ,2 4 0
n g ilte re 2 3 0 ,2 3 6 ,2 3 8 ,2 3 9
n g ilte re d e i S n f n n D u ru m u 239
insan h a k la n 2 0 9 , 3 0 3 ,3 1 2 ,3 1 3 ,3 1 4 ,
3 1 5 ,3 1 6 ,3 1 7 ,3 3 0
insan k a p asite si 3 9 3 ,3 9 4
in san i b irik im 3 9 4 , 3 9 5 ,3 9 6 ,3 9 8 ,3 9 9
in sa n i g e li m e 2 0 2 ,2 0 4
in san i g e iim e rap o rlar 104
n tern et 328
r a n 2 7 0
rlan d a 1 4 5 ,2 1 3 ,2 1 4 ,2 1 7 ,2 3 0 ,2 3 1 ,2 3 5 ,
2 3 6 , 2 3 7 ,2 3 8 , 2 3 9 ,2 4 0 , 2 4 1 ,2 4 2
slam 327
sla m u y g a rl 3 2 6
is ra f 363
istih d a m 2 4 5 ,2 5 2 .3 8 9
i a h l k 377
405
J
)tinler219
Jamaika 37.139.209
Japcayadl. 132, 184.201.202,203.243,
318,346,358.359.394
Jevenson. WS. 95
Jevons. William Stanley 83
Jung, Kira Dte 318
jya-ardha 331
K
Kabeer, Naila 280
kadn eitimi 267,298
kadn haklan 303
kadn hareketleri 259,260
kadn istihdam 267
kadn mlkiyet haklan 267
kadn okuryazarl 269,270,271,272,
273.274,275,300.301,311
kadn rgden 164
kadnlar 150,151,156,163.164,261,
262,264,265,268,279,299,3 N , 345,
378
kadnlarn eylemlilii 262,263,273,276,
275,277
kadnlarn igcne katlm 300
kadnlarn zgrl 310
kadnlarn refah 273,280
Kahire 327
Kalecki, Mlchal 162,173
Kalinga (imdiki Orissa) Krall 322
kalknma 17,18,20,24.26,28,53.54.
55,56.255.297,384,388,392, 397,
399
kalknma sreci 52
Kalkiha232
406
Kamboya 3 i, 143,258
kamu hizmetleri 190
kamu mattan 182, 184,360. 363
kamu salk hizmetleri 182
kamu riyaseti 34,187.199.201.245.
378.379,386,397
kamusal somutluluk 377
kamusal tartma 115,157
Kant, hnmannel 316,368.369
kapashe41,118.119.186,187. 189. 191
kapasite kmesi 108,110,111
kapasite, perspektifi 395,396,398
kapasite yoksunluu 127.129.133,195
kapaske-yoksulldc 131
kapitalist etik 356
kapitalist piyasa ekoomiri 376
kapitalizm 47.163.354,355,358,360.
377
kapitalizm ncesi 172,173
kar besin maddesi hseketi 238
Kautflya 323,324,325.372
Kayp Kadnlar ISO, 151.152,155,261
kaynaklar 102,385
kaynaklarn emdii 102
kent 232
kent eilimleri 232
Kerala 20,37,38.39,40,66,67,68.70,
132,133,139.155, 1 4 ,215.255,266.
271,275, 304,305,306,307
King, Gregoy 42,105
kr 232
ksmi sralama 119
kiiler aras eitlilikler 116
kiinin kendi imttnlanyU yaamas 195
kiisel ayrklkla; 99
kiisel zgrln deeri 320
kiise] zgrlkler 90,91
kitlese] eilim 61
ktdk31,74,75,93,101,148,211,213,
216,218,222*226,228-231,233*236,
239,242,243,244,246- 252,255,
258,267,282,283,289,393
ktlk krizi 231
ktlk, ligi 31
Klasen, Stephan 152
Knight, Frank 369
kolinarite 120
komnist lkeler 162
Konfiiys 52,319,321,322
K o n f y u s e lik 359
K o n g o D e m o k ra tik C u m h u riy e ti 145
K o n g re 198
K o re 3 1 8
k o tu n m u b u rju v a z i 173
k o ru y u c u g v e n lik 2 5 , 5 8 ,6 0 , 2 5 2 , 253,
256
K o s t R ik a 3 7 ,6 7 ,1 3 9 .2 09
kovaryans 120
k le le r 4 6 .4 7
k lelik 161
kt tarih 102
Kriton 373
k riz krlktan 238
kuraklk 235
K u z e y A J * a 3 6 . 1 5 0 .1 5 1 ,2 6 1 .2 6 6 .
2 7 0 ,3 0 3
K uzey A m erik a 3 1 ,1 2 9 ,1 3 0 ,1 5 0 ,1 8 4 .
2 9 6 ,3 4 6 ,3 9 4
K uzey K o re 3 , 2 4 7 ,2 5 8
K iiba 162
kltrel ayrlklk 332
k flh ilr n g m s la 5 1
kltrel d e K m 3 1 4 ,317
kltrel yabanclam a 2 39
kUJUMer 336
kltr!eraru etkiler 332
kreselleme 328
ktu 153,290,291.305,307
Kyi, Aung Sen Suu 335
L
Lagnuge, Joseph-Louia 42,105
Laos 143
Latin Amerika 296
Lavoisier, Aaloina-Lamem 42,105
Lebow, Richard Ned 240
Lea Tezi 30,208,209.211,212
Lesoto 143
Lewis, WJ i. 391
liberal 90,319,320
liberalleme 180,181
libertarian 49
liberter 3 2 ,3 5 ,4 8 ,9 0 ,9 2 , 9 3 ,9 3 ,2 9 2 ,
293
libeitarlik 80.82,94.123 , 124
Lokayeta333,334
Londra 280
M
Mssstrich A n la m a s 198
Madhya Pradesh 132,143, 3 0 6
mafya 362,371,374
Msharatra 235,247
Msimonidea 327
makroekoflomik istikrar 196
mali muhafazakrlk 195,196,199,200.
201,204
Malthus, Thoms* Robert 25.173,283,
284.289.290.294.295,296,297
Man ami Superman 235
Manchester liberalleri 3SS
Mandarinler 320
Mao 250.351.352
Marshall. Alfred 83,94
Man, Kart 22,47.154.161.173,314,
346.356,390
Maurya mparatorluu 323
Manya, andngupta 323
msyfa 361
Medicaid 191
medya 249.252.257,330.378.379
M ei6l.202
Menger. Carl 339,346.347,351
m e ru lu k eletirisi 213.314
m id fa re 110
M ifflin . H o u g h to n 318
m ilita riz m 2 5 6
M ill, J o h n S tu a rt 8 3 ,1 5 4 , 2 9 2 , 3 3 3 , 390
M ilton, J o h n 2 8 2
M sr 150
miza 396
modemite-51
modernleme 272
Mool mparatorluu 233
M oollu322,326
moksha 321
Mofcyr, Joel 240
Montesquieu 355
moral gler 367
Morishima, Michlo 358
Motityus 143
MTV 328
muhalefet 218.251,252
Muthi, Mamla 270,271,272, 2 7 4 . 300
301,302
Munhi-Cuio-Drize 301
mutabakat 115
407
m u tlu lu k 8 8 ,9 4
m b a d e le 2 1 ,4 3 ,1 1 6 ,2 2 6 ,3 2 8
m lk iy e t 86, 87, 92
m lk iy e t b a k la n 3 0 0 ,3 0 4 ,3 8 9
M sl m a n 219
M y an m a r 33S
N
N a m ib y a 2 0 ,6 7 ,6 8 , 1 4 5
N a m u slu lu k 373
N epal 143
N ew Y ork 143
N e w Y o rk C ity 4 0
N ik a ra g u a 145
N ik h o m a k o s 'a E tik 1 0 2 ,3 8 9
N o z ick , R o b e rt 9 0 ,9 2
N u ssb a u m , M a rth a 4 1 ,1 0 4
n fu s 2 4 ,3 1 0
n fu s art 2 8 4 , 2 8 8 ,2 9 3 ,2 9 4 ,2 9 6
n fu s b o m b a n 302
o -
O 'G ra d a , C o rm a c 236
O E C D 137
o k u ry a z arlk 1 4 8 ,1 5 6 ,1 8 4 ,2 0 3 ,2 1 5 ,
2 1 6 . 2 1 7 ,2 6 9 , 2 9 9 ,3 0 2 , 3 4 5 ,3 5 1 , 3 5 2
ola an st b a l 2 1 2
O is s a 145
O rta v e G n e y d o u A sy a 64
O rtad o u 3 2 6
O rta k G u v e n lik 4 2
o rta k lk alm a s 264
o rto g c o a 120
o to rite r 2 1 0 ,2 5 1 ,3 2 1
o to riter e ilim 3 3 6
o to rite r siy a s e t 3 0
o t o r i t e r i m 5 2 ,2 0 9 ,2 1 0 ,2 1 1 ,3 1 9
o y v e m e p a ra d o k su 3 4 0
l m o ra n la n 156
l m l l k o ra n 3 7 , 139, 140, 141, 146,
3 4 5 ,3 5 0
z k a r 1 6 9 ,3 5 3 ,3 5 9 ,3 6 5 ,3 6 6 ,3 7 6
z e l h a y atn ih la li 193
z e l p iy a sa la r 245
zen d irm e sap trm a s 192
z g rl n arasa! ro l 5 7 ,7 6
z g rl n e itli i 320
z g rl n k o ru n m a s 92
z g ll n k u ru c u ro lil 5 5 ,5 6
408
z g rl n n celi i 90, 9 1 ,9 3
z g rl n u y g u la m a y n 32
zg rl k 19, 9 9 ,1 0 2 ,1 5 7 , 3 1 1 ,3 1 7 ,3 2 2 ,
3 2 4 ,3 3 4 , 3 8 5 , 3 8 6 ,3 8 9 ,3 9 0 ,3 9 3 ,3 9 9
zg rl k n c eli i 293
zg rl k y o k su n lu u 18, 3 0 , 3 2 , 4 8 , 5 2 ,
124
zsay g n n to p lu m sa l te m e lle ri 1 0 2 ,1 9 3
z s e v e k 3 6 6
P
P a k ista n 2 3 ,6 6 .1 4 3 . 1 5 0 ,1 6 2 , 1 6 3 ,2 1 2 ,
2 7 0 ,2 7 5
p a n a y a tla r3 0 8
P a p u a Y eni G in e 143
p a ra sitic 121
P a re to o ptim al! 1 6 6 ,1 6 7 , 293
P a re to , V il e d o 1 7 4 ,1 7 5
P a rtile r 219
P a n e ra o n , O rla n d o 3 1 9
p a y la m a 7 2
P e n c ap 1 3 3 ,2 6 6 , 300
P etty , W illiam 4 2 ,1 0 5 ,3 9 0
P ig o u ,A .C . 83, 9 4 ,1 0 3
P in o c h e t 218
p iy a s a 2 1 , 2 2 , 2 3 , 4 3 , 4 4 , 4 5 , 1 5 8 , 1 ,
1 6 0 , 1 6 2 ,1 6 5 , 1 6 7 ,1 7 0 ,1 7 1 ,1 7 2 ,1 7 6 ,
1 7 7 ,1 8 2 ,2 0 0 ,2 0 1 , 2 3 9 , 3 4 0 ,5 5 1 ,3 5 2 .
3 5 3 , 3 5 5 .3 5 6 , 3 6 0 ,3 6 1 , 3 6 2
p iy a s a d rg tle r 165
p iy a s a y e te rsizli i 182
p la n l k a p ita liz m 357
P la to n 3 2 1 ,3 7 3
P o litic a l A rirhm erick 3 9 0
P o litic a l L ib e ra lism 91
P o lo n y a 1 6 2 ,1 7 3
P o v e rty a n d F a m in e s 93
p ra g m a tiz m 118
P resto n , S s m u e l 71
p ro je c ile r 1 7 8 ,1 7 9 ,3 6 3
P to m ey 123
Q-R
Q uesn ay , F ran o is 4 2 ,1 0 5
R ain w ater, L e e 137
R aj 3 2 2 ,3 9 3
R aj lisa n s 1 3 1 ,1 8 1 ,3 7 2
R ajasth a n 1 3 2 ,1 4 5 ,3 0 6 .3 0 8
R am a, A z iz 334
Rameeluuidran. VJC. 48
Ramayana 334
S-
salk 6 1 . 6 2 ,6 3 , 6 5 . 6 7 , 6 8 , 6 9 . 7 0 . 7 1 ,
7 2 ,7 4 , 1 3 3 ,1 3 9 .2 0 3 ,2 6 6 ,3 4 6 ,3 5 0 .
, ,
s e n n iy e 39S
serv e t 2 8 . 2 9 . 3 5 , 3 6 , 4 1 , 4 5
S E W A I6 5
S h a k e sp e a re 3 6 7
S b a n c a 2 3 8
S h a w , G e o rg e B e rn ard 2 3 5
S id g w ie k , H e n ry 83
S ie n a L e o n e 145
s ig o rta 102
S in g a p u r 3 0 ,1 3 2 .2 0 7 , 2 0 8 .2 0 9 , 2 1 1 .
2 4 3 .3 1 9 .3 2 1
S in g h , M w i n n h m 181
s m ffc 3 3 1 ,3 3 2
s iy a s a l d e tle r 51
s iy a s a l h a k la r 2 0 6 ,2 0 7 .2 4 9 .2 5 5
s iy a s a l z g r iik 2 5 . 4 9 .5 8 . 1 7 5
s iy a s a l v e k i is e l z g iliik 31
s iy asi h a k la r 2 0 8 ,2 1 3
s iy a s i v e m e d e n h a k la r 3 2 , 2 1 0 .2 1 1 ,2 1 2 ,
2 1 4 ,2 2 0 .2 2 1
S m e e d m g , T im o th y 137
S m ith , A d a m 2 1 , 4 1 . 4 4 . 4 6 , 5 5 . 1 0 0 . 1 0 5 .
1 3 0 . 1 3 4 ,1 5 4 . 1 7 2 ,1 7 3 . 1 7 4 .1 7 5 . 1 7 6 ,
1 7 7 . 1 7 8 ,1 7 9 , 1 8 4 .3 2 8 . 3 3 9 .3 4 6 . 3 5 1 .
3 5 4 , 3 5 5 , 3 5 7 , 3 5 8 .3 6 3 , 3 6 5 ,3 6 6 . 3 6 7 ,
3 6 8 , 3 6 9 , 3 7 3 ,3 7 4 , 3 9 0 .3 9 5 , 3 9 6 .3 9 7
Sobhan, R ehm an 276
S o u k S a v a 1 4 8 ,2 5 1
S o m a li 2 4 2 ,2 5 1 ,2 5 8
S o m a v ia , J u a n 49
a u u 3 2 , 2 9 2 ,2 9 3
s u u h k 84, 86
s o ru m lu lu k 3 6 4 , 3 6 5 ,3 8 1 , 3 8 2 ,3 8 3 . 4 0 0
s o n m lu lu k siste m i 3 4 9
so sy al b irik im 99
so sy a l g v e n lik 6 7 ,3 2 8
S o v y e e r B h i 1 4 8 ,1 6 1 ,1 6 2 ,2 5 1 ,3 5 7 ,
358
s m rg e cilik 251
s zle m e ler 325
S p en cer, E d m u n d 2 1 4 ,2 4 0
S ri L a n k a 2 0 . 2 1 .3 7 , 6 6 ,6 7 ,6 8 . 1 3 9 ,
1 4 3 ,2 7 5
S rin iv a sa n , T .N . 1 1 5 ,1 1 6
St. L o u is 4 0 , 143
sta n d a t d a v ra n 311
S tigler, G e o rg e 3 6 6 ,3 6 7
S tu art, Jam e s 3 5 5
S u d an 3 1 ,2 4 2 ,2 4 3 . 2 4 6 .2 4 7 . 2 5 1 ,2 5 8
409
S u g d e n , R o b e rt 116
S u ltan S elah ad d in 327
S u n d a rta n 205
S u z u m u ra , K o ta ro 359
S w ift. J o n a th a n 44
e ffa flk g v e n ce le ri 2 5 , 5 8 ,5 9 , 2 5 3
e y se! 143
id d e t 2 7 6 , 277
iile r 219
ili 218
in to ist3 1 8
to p lu m sa l ro l 127
to p lu m sa l seim 386
to p lu m sa l sem e 1 1 5 ,3 4 3
to p lu m sa l sem e so n m u 386
to p ra k re fo rm u 2 0 1 , 3 5 1 ,3 5 2
T o w n se n d , P e te r 130
T rev e ly a n , C h arles E d w a rd 241
T u la k m p a ra to ra 233
tu ta rllk e le tirisi 3 1 4 ,3 1 5
t k etim te o risi 116
t k etim y a r 130
u-
T ag o re, R ab in d ra n ath 3 3 0
T aliban 5 2 .3 3 4
ta m k y a sla m a 119
T am il N a d u 2 1 4 ,3 0 6 , 307
T a n zan y a 251
ta ra fsz g z le m ci 354
T aw ney356
T aylan d 1 3 2 ,2 0 3 ,2 1 2 ,2 5 6 ,3 1 8
T ay v an 6 2 , 6 5 ,6 6 , 1 3 2
te k n o k ra si 115
te k n o lo ji 225
te m e l d e e rle n d im e 110
tem el h a k la r 93
te m e l k a p a s ite le r 148
te m e l z g rl k le r 5 6 , 106, 170
te m e l s iy a s a l h a k la r 388
te rs b e sin m a d d e si h arek eli 231
te v ik le r 186
T h atch er, M arg aret 1 9 6 ,3 8 7
T h e F a e r ie Q u een e 2 4 0
T h e N e w York T im es 303
T h e T h e o ry o f E c o n o m ic G ro w th 3 9 1
T h e T h e o ry o f M o r a l S e n tim e n ts 3 4 6 ,
3 6 3 ,3 9 5
T h e W ea lth o f N a tio n s 130
to p lu m sa l a d a le t 3 3 0 ,3 4 4
to p lu m sa l cin siy et 1 2 7 ,1 2 8 , 2 6 6 ,2 7 2 ,
2 7 6 ,2 7 7 ,2 7 8 ,3 1 1
top lu m sal cin siy et e itli i 1 6 3 ,3 7 7
top lu m sal cin siy et eitsizli i 1 2 9 ,1 5 0 ,
270
to p lu m sa l d e iim 398
to p lu m sa l d lam a 154
to p la m sal d zen lem e 3 4 4
to p lu m sa l frsa tla r 2 5 ,5 8 ,5 9
toplum sa] g e lim e le r 397
410
U k ra y n a 3 1
u lu sa l g e le n ek 331
u lu sla ra ra s b ir s iy a s e t v iz y o n u 2 0 4
U lu slararas P a ra F o n u 1 9 9 ,2 5 3
u lu slarn serv eti 395
u m u tsu z y a a m la r 3 8 0
U N D P 104
U N IC E F 104
U p a n ish a d 334
u ta n d u y m a d a n in san i in e k m a 105
U tta rP ra d e 132, 1 4 5 ,2 6 6 ,3 0 6
u y g u n a ile b y k l 3 7 7
n c D n y a 2 2 ,1 4 3 ,2 0 6
re m e 303
re rim im k n la r 225
ille tk e n y e te n e k le r 3 9 6
to p y am 3 4 0
V-W
V ie tn a m 1 6 2 ,3 1 8
V jo la n te , L u cian o 374
W ade, R o b e rt 3 5 9
W ash in g to n D .C . 4 0 , 143
W ealth o f N a tio n s 3 4 6 ,3 4 7 , 395
W eb er 356
WiDter, J a y 7 2
W olfen so h n , Ja m e s 1 5 ,1 8 0
W ollo 2 3 8 ,2 3 9
W ollo k tl 231
W o llsto n ecraft, M a r y 259
Y
Y ah u d i S o ru n u z erin e 314
y a n g -lie n 3 7 2
y a p m a z g rl 168
y a rd m se v e rlik 3 6 6
Y asa la r 373
y a ? 127, 128
y a a m k a lite s i 4 1 ,7 0 ,7 1 , 117
y a a m s resi 6 6 , 7 0 , 7 1 , 7 3 , 7 4
y a a m ta rz la n 3 9 6 ,3 9 7
Y em en 143
y e n i t k e tim g r 4 2
yerleik, d a v ra n k u ra lla n 3 7 4
y e rle im y e ri 1 2 7 ,1 2 8
y e te rli b e sle n m e 107
y e te rsiz b e sle n m e 128, 146, 147, 156,
18 8 , 2 2 2 ,2 2 5 ,2 8 3
y e tk i z m lem e si 2 2 5
Yew, L e e K u a n 30, 2 0 8 ,3 1 8
y o k su l 1 2 7 ,1 3 4 ,1 3 6 ,2 7 2 ,1 9 3
y o k s u llu k 3 6 . 6 5 , 9 0 , 9 3 , 101, 126, 130,
131, 1 4 1 ,1 7 0 , 1 7 1 . 2 0 6 ,2 2 3 ,2 3 4 ,2 3 7 .
2 5 5 , 2 5 6 , 3 0 8 , 3 1 0 ,3 4 5 , 3 6 0 ,3 6 5 , 3 7 7 ,
386
Y o k su llu k Y asalar 1 7 2 ,2 3 9 ,2 9 6
y o k s u n 136
y o k s u n lu k 7 0 ,8 9 , 8 9 .9 0 ,1 2 6 , 1 3 1 ,2 1 5 ,
2 5 5 , 2 5 6 ,3 8 0
y o ls u z lu u n le m e ta h sisa t 3 7 2
y o ls u z lu k 3 7 1 ,3 7 2 ,3 7 5 ,3 7 7
Y ou , J o n g -II 2 5 7
y o z la m a 193
Y unus, M u h a m m e d 2 7 8 ,3 7 4
y k sek e n fla sy o n 198
y k s e k z ih n iy e tti d u y g u sallk 377
z
Z a ire 145
Z a m a g n i, S le fa n o 361
zih in sel u y u m 112
Z n b a b v e 3 1 , 1 4 3 ,2 4 5 . 2 4 6 ,2 5 2
z o ru n lu y k m l l k 3 1 6
z o ru n lu lu k la r 41
z o ru n s u z y k m l l k 316
411
M ichel Henry
B arbarlk
tncelsmelev: Ij.k ErgOden/185 sayfa/ISBN 975-529-131-2
B a r b a r lk a n y a y o r u z . n s a n lk ta rih in d e i l k k e z b ilg i v e k lt r b ir b i
r in d e n a y n ld . C a n a v a rla a n b ilim b tiin h is s i z e llik le ri v e y a a tn d n y a
m z d a n k o v d u . Y a a m n k e n d in i g e li tirm e s in d e n b a k a b i r e y o lm a y a n
k lt r, m o d e rn li in b e i i A v r u p a 'd a n d la n d . d e o lo jile r in s a n n y o k
o lu u n a v g le r y a d ry o r. Y a a m a s tra b m d in d in n e n in te k a r e s i m e d y a tik e v re n e s n m a k ...
Y a a y a n e n n e m li d n r le r d e n M ic h e l H e n r y 'n in B a r b a r lk a d l b u
g l v e k k rtc e s e ri, a m z d a in s a n n y o k e d ili in e b i r k a r k tr.
A m a m its iz v e a r e s iz b ir k a r k tr, n k in s a n l n y a a d b u g n
k k r iz n e g e ic id ir, n e d e y e n i b ir u y g a rl n k a o tik b a la n g c n a i a r e t e t
m e k te d ir. Y a a m n n e o ld u u n u a n la m a d a n b u b a r b a d t a n la m a k m m k n
d e ild ir. Y a a m , k e n d in i h is s e tm e , d u y m a , d u y a rl o lm a h a lid ir. K e n d in i
d o ru d a n h is s e d e n , b ile n b u y a a m n b iy o lo jik a ra trm a n n k e f e tti i h c
re s e l f a a liy e tle b ir i k is i y o k tu r. Y a a m , h e th a n g i b i r n e s n e y le o la s t m
ili k ile rd e n v e t m k a v ra m la rd a n n c e , i e rd e n y a a n r. G z le g r lm e z
i l k v e rid ir , in s a n lk i in b ir d n y a , b ilg i v e y a a l b u v e r id e n y o la k a ra k
m m k n d r B iz im d n y a m z , te rim le rin Y u n a n c a a n la m la r y la e s te tik v e
p a te tik tir, y a n i d u y u m la rd a n v e h e y e c a n la rd a n ib arettir,
K illt r, g e li e n , a la n , k e n d in d e n b y y e n y a a m n k e n d is id ir. S a n a t, e tik
v e d in , y a a m n b u te m e l e h re le rid ir. B u s a p ta m a , b ilin e n t m u y g a rlk la r
i in g e e r l id ir A m a m o d e m to p lu m d a ; y a ra tc lk y e r in i c a n s k n ts n a ,
k u ts a llk u m u ts u z lu a , e itim u y u m a b ra k m tr. B u d u ru m u n n e d e n le rin i
a ra tra n M ic h e l H e n ry , b ilim in y a a n u u n u ttu u n u b iz le re h a trla tm a k la
dr. D u y a r lk v e d u y g u la r d e v re d t b ra k lr k e n n e s n e lli in h k m ra n l
b a la m tr. B u n u n a n la m in s a n z n e le r in in s a h n e d e n d la n m a s , v a rlk la
rn n y a d s n m a s , a lg la rn n y a n ls a m a o la r a k k a b u l e d ilm e sid ir.
T e k n i in z e r k i le y i in e ; d o a b ilim le r in in n e s n e lli iy le b y le n m i s z d e -in s a n b ilim le rin in c a n l b ir e y i u n u tm a la rn a ; s a n a tn ld n e v e k u ts a
l n y o k o ld u u n a ; n iv e rs ite n in m e m u r r e te n m a k in e le re d n t n e v e
g id e r e k ta h rip o ld u u n a ; y a p a y lk la r n b irb irin i iz le d i i m e d y a tik b ir g a c e llik lg n l n a d ik k a t e k e n M ic h e l H e n ry , b ilim s e l m o d e lin e z ic i h e g e
m o n y a s y la m c a d e le e tm e k te d ir. B u m o d e lin , h i g e re i y o k k e n , h e r y e r
d e v a ro lm a s H e n r y y e g re b i r in s a n lk su u d u r.
" E n f o r m a tik a n a p ta lla r a " o ld u u n u s y le y e n v e z n y a ra tc la r
m a rjin a lle irk e n e s e rle rin in d e a d m a d m y a s a d h a itild i in i b e lirte n
M ic h e l H e n r y d e , S c h o p e n h a u e r v e N ie tz s c h e n in a rd n d a n s o rm a k ta d r:
Y a a m , n a s l o ld u d a k e n d i k e n d in i y o k e d e r h a le g e ld i?
S. B ow les-H . G intis
D em okrasi ve K apitalizm
M L K Y E T , C E M A A T V E M O D E R N
T O P L U M S A L D N C E N N E L K L E R
incelemelev.: Osman Akmhay/321 stzyfallSBN 975-539-116-9
F ran srad an inceye k ad ar birok d ile c v rilc n em o b -asi ve K apitalizm 'in. grd
ilgiyi h a k l karan ok iddial b ir p ro jesi v a r B a l'n ra ik i temel toplam sal dn
c e v e siyaset gelenei o lan Liberalizm i v e M arksizm! k y asy a eletirerek, bu gele
neklerin k azam m lam u d a zm leyen alternatif b ir ra d ik a l dem okrasi teorisi in a e t
m e k B u teoriyi y azarlar postlibcral", k im i eletirm enlerse "postuaksist" diye adlandrycFar.
Bow les v e G intis. s e n dnem lerde n e ykan, ik tisat ideolojisi y a d a iktisadi lal
kart teorilere o k nem li katklarda bu lu m y tlar. Tem ci politik projelerinin insan
larn k en d i b ireysel v e kolektif tarihlerini kendilerinin yazabilm eleri olduunu belir
tip lib eralizm in iki tem el ilkesineAtHinuna b u dorultuda sahip kyorlar: Bireyle
rin adil b ir toplum da ioaneraeyecek h a k la n olm as gerektii anlam nda zgrlk',
v e halkn ken d i yaamm etkileyen kararlarda sz sahibi olm as gerektii anlam nda
D em okrasi. A m a liberalizm in, bu ilkelerin toplum un h an g i alanlarna uygulanm as
gerektii konusunda g etirdii keyfi uurlara d a k ar ykyorlar. Bowlcs-Gintis
zel alann sadece zgrlk norm uyla deerlendirilm esi uygun olan ahu olduu
nerm esine katlrlar. A m a zgrlk v e D em okrasi'ra uygulanm asn gerektiren
iktidarm toplum sal onaylar douracak ekilde kullanld h e r alan "kam usaT dr
onlara gre. Liberalizm in (em el saptrm as, a ile ve ekonom i gibi toplum sal alanlar,
zel alanlar diye gstererek, dem okrasi adna yaplacak h e r trl eletiriden m uaf
tutm aya almasdr.
O ysa kapitalist ekonom i, tam d a serm ayeye re tim ve y a tm m sn denetleyip ynlen
dirm e ve d evletin ekonom ik politikasn etkilem e glerini verdii iyin, kam usal
b ir alandr. D em okratik hesap verm e m ekanizm alarna h ib ir biim de tabi tutulm a
y a n b ir iktidarm b ir avu serm aye sahibi v e irketin elinde younlam asna yol ayan
kapitalizm , dem okrasinin nndeki en b y k tehdittir. K apitalizm iyin dem okrasi bir
s st r A ilede, okulda, iyerinde dem okratik o lan hibir ey yoktur.
K apitalist toplum lann tarihi, yurtta haklaryla m lkiyet h a k la n arasndaki alm a
n n tarihi olmutur. K apitalizm e kar giriifen bttin m u h alefet hareketleri M arksim in sn f sylem ini deil, "haklar soylem i"ni benim sediklerinde etkili olabilm iler
dir. Szlnde seme, bireysel zg ri k kii haklar, despotizm , hatta dem okrasi
gibi kavram lara hibir zam an tem el anlam lar yklem em i v e ekonom ik olm ayan ta
hak k m biim lerini ikincilletirm i edan M arksizm, b u anlam da m utlaka alm aldr.
K apitalizm e kar S o l'u n grevi, re tim v e yatrm larn serm aye tarafndan deil top
tum tarafndan dem okratik yollarla denetlenm esini salayacak biim de yurtta hak
larnn kapsam n geniletm ek, herkesin k a b u l edilebilir b ir geim standardna sahip
olm a hak k olduunu kabul ettirm ek v e esas olarak ekonom ik faaliyetlerin birer
am a deil, insani gelim enin zalar olduunu gsterm ektir. nsani faaliyetin arketipi. liberallere gre seim . M aksistlcrc gre em ekse. S o i'a gre renm e ol
maldr:
K iinin, h e r trl tahakkm ilikisinden uzakta, yeteneklerini ve kavraym srekli
gelitirdii, kendini v e hayal yaratm anm h azzn yaad b ir renm e sreci...
Benjam in Barber
G l D em okrasi
Y E N B R A N K A T IL IM C I S Y A S E T
hcelemelev.: M ehmet Bepki/375 sayfalSBN 975-539-080-4
G l D e m o k r a s i h e m lib e ra l ta h a y y l n u ik m u n n e k a d a r d a r o ld u u n u
g z le r n n e s e rm e s i, h e m d e a lte r n a tif b i r d o ru d a n d e m o k ra s i ta s a n n u
g e li tire re k k a m u s a llk , y u r tta lk v e c e m a a t k a v ra m la r e lra fin d a y e n i ta r
t m a la r a m a s b a k m n d a n , T r k iy e s o lu n u n g n d e m in e n e m li k a tk la r
d a b u lu n a b ile c e k b ir k ita p . B a r b e r k ita b n ilk b l m n d e , c lz d e m o k r a
s i" a d m v e rd i i lib e ra l d e m o k ra s i a n la y n a fe ls e fi v e s iy a s a l a d a n o k
s e r t e le tir ile r y n e ltiy o r. L ib e r a liz m in k n o k ta s b ir e y in ta n m la y c
z e r k li i, m a h re m iy e ti, y a ln z l v e m u tla k h a k ! a n d r S iy a s e t ta s a rm
b ire y " , h a k la r" , z g r l k " v e a d a le t" g ib i, i e ri i s iy a s a l p ra tik te n n
c e n o r m a tif o la r a k b e lirle n m i s o y u t k a v r a m la r la o lu tu ru lu n L ib e r a l, s iy a
s a l p ra ti e h a k ik a tin m u tla k k e s in li in i k a z a n d r a c a k te m e lle r a r a z B ilg i
a n la y te k b e n c id ir. D n y a k im s e n in b a k a la r i in v a ro lm a d b i r d n y a
d r : O n u n d n y a s n d a k a m u s a l h i b ir e y y o k tu r; v e r im lilik v e y a r a r h e s a
b h e r e y in n n e g e m itir. K a r d e lik d u y g u s u , g e n e l ira d e , b a ili k i
s i, z e l a la n n d n d a s e v g i, in a n y a d a b a llk y o k tu n L ib e r a liz m in in
s a n s a ld u g a n , a g z l , h e d o n is t v e y a ln z d r; o rta k L am a clk , d a y a n m a
v e b irlik te v a ro lu p o ta n s iy e lin d e n y o k s u n d u r. B a r b e r 'n b u n u n y e rin e
n e rd i i g l d e m o k ra s i ta s a rm n d a s iy a s e t, a d a l e t v e z g r l k g ib i
k a v ra m la ra d a y a n m a z ; b u n la n m m k n k la n p ra tik tir, i n s a n l a r b e lli s o y u l
h a k ik a tle r e r z a g s te r d ik le ri i in y u rtta o lm a z la r, y u rtta h a lin e g e ld ik le
r i i in u y g u n p r a tik h a k ik a tle r y a ra tm a y a m u k te d ir k i ile r o lu rla r. D e m o k
r a s i b ir a r a d e b ir a m a o ld u u i in s iy a s e t d e , y o lc u lu u n v a rm a k k a
d a r n e m li v e y o lc u la r a ra s n d a k i ili k ile rin v a ra c a k la rm s a n d k la n h e d e f
l e r k a d a r y a a m s a l o ld u u b i r y o lc u lu k tu r B u ta s a n n , y u r tta la r n s iy a s e t
s re c in e a k tif k a tlm m g e re k tird i i i in te m s ili d la r. G l d e m o k ra tik
c e m a a tte y u rtta la r b irb iie rin e k a n la y a d a s z le m e y le d e il, o r ta k a t
m a la r a o r ta k z m le r a ra m a y a y n e lik o r ta k ilg ile ri v e o r ta k k a h lm J a n y l a b a la n a n k o m u la rd r. D e m o k ra s in in g re v i, y u rtta la rn s iy a s a l y a rg
g c n b e s le y e c e k k u ru m la r v e i le y i le r b u lm a k tr. B a r b e r s o n b l m d e
i s e y u rtta lk tasarm n n h a y a ta g e irilm e s in in n n d e k i e n g e lle r i in c e le
y i p y u rtta lk e ilim in in n e m in i v u r g u la r v e b ir d iz i s o m u t, u y g u la n a b ilir
n e r i g e tirir: S e m t b irlik le r i v e y u rtta ile ti im k o o p e ra tifle ri o lu tu rm a k ,
e v re n s e l y u r tta lk h iz m e ti, i y e ri d e m o k ra s is i; y e n i b ir m im a r i v e k a m u
s a l a la n in a e tm e k v b .
m e y e a ra n b ir k ita p .
n sa n
te m e l a la n b ir s iy a s e tin
im k n la rn
dn
G elecee B akm ak
2 1 - Y Z Y IL N K A T IL IM C I E K O N O M
Incetem el evO sm an Ahnhny/299 sayfa!ISBN 97S-S39-07I-S
E s k id e n k a b a M a r k s iz m le z d e le tir ile n e k o n o m i, h a y a t b e lirle r te z in i
m a a le s e f o k e itli to p lu m k e s im le r i k a b u lle n ir o ld u a r tk . lik ile rim iz ,
a k la n m i 2 , b u g n m z , g e le c e im iz , k s a c a h a y a tla r m z e k o n o m in in
" ip o te i" a ltn d a . E k o n o m ik g e re k lilik le rd e n s z e d ild i m i a k a n s u la r d u
ru y o r. H a y a l g c n d e n y o k s u n p o litik a c la r, e k o n o m i u z m a n la n v e g a z e te
c ile r z e lle tirm e , p iy a s a " g ib i s z d e z o r u n lu lu k la r k a r s n d a e s a s d u
r u a g e ip , in s a n c a y a a m a k ta n , z g r l k te n d e m v u ra n la r " a lte rn a tifin n e
k a rd e im , b a k k o m n iz m d e k l i te " d iy e p a y ly o r la r O n la n n g z n d e
e k o n o m i k o n tro l e d e r e k in s a n i a m a la rla y n le n d ire b ile c e im iz b ir t o p
lu m s a l f a a liy e t a la n d e il, h a y a tm z o n a g r e ta n z im e tm e m iz g e re k e n
b ir z o r u n lu lu k la r a la n . G e le c e e B a k m a k h e m b u z o r u n lu lu k ta sa rm m
r e d d e tm e s i h e m d e y a p iy a s a e k o n o m is i" y a d a k o m u ta e k o n o m is i k
m a z m a p k a tlm c e k o n o m i a d v e r ile n b i r n c y o lu n u y g u la n a b i
lir li in i k a n tla m a s b a k m n d a n a k n e m li b ir y e rd e d u ru y o r. A lb e r t v e
H a h n e l v e rim li b ir e k o n o m in in h iy e r a r ik a l m a d z e n in i, e its iz t k e ti
m i v e e g d m le y im f a k t r o la ra k d a p iy a s a y z o ru n lu k ld v a rs a y m n a
k a r k y o rla r. Y a z a rla ra g re e k o n o m ik h a y a t d a y a n m a , e itlik , z g r
l k , a d a le t v e y a ra tc lk g ib i te m e l d e e r le ri g z e te r e k d i e r ik i a lte rn a tif
te n o k d a h a v e rim li b ir in im d e y n le n d ir m e k m m k n v e s o n d e re c e g e
r e k li, K a t l m a e k o n o m i p ro je s i, i y e r le rin d e h iy e r a r ik b ir y a p la m a y
im k n s z k la n s re k li ro ta s y o n v e h e rk e s in e il o r a n d a y a r a t n v e ru tin i
l e r y a p m a s n s a la y a n i b ile im le r i g e li tirilm e s in e te m e l n e m atfe d iy o r.
B y le lik le k o m u ta e k o n o m is in e o ra n la d a h a y a r a l n o ld u u s u g tU n n e z
o la n p iy a s a e k o n o m is in in y a r a tc l n y a y g n la m a s n n n n e k o y d u u
h iy e r a r i e n g e li d e a lm o lu y o r. P r o je , re tim i s a b it b i r g ru b u n d e il a
l a n la r d a n o lu a n b ir k o n s e y in y n le n d irm e s i, te lim v e t k e tim a ra s n d a
k i d e n g e n in h e r k e s in b ilg is a y a r la r y o lu y la k a tla b ile c e i e s n e k v e d e m o k
r a tik b ir p la n la m a s re c iy le s a la n m a s g ib i s o m u t v e a y n n i a n y l a s e rim le n e n n e rile rle g e li tiriliy o r. A B D 'd e 1 9 9 1 d e y a y m la n m a s n d a n s o n ra
h a ra re tli b ir o k ta rt m a y a y o l a a n v e s o n d e re c e o lu m lu e le tir ile r a la n b u
k ita b n n e m li e rd e m le rin d e n b iri d e , e k o n o m i g i b i n o rm a ld e h a k k n d a h e p
te k n ik b ir j a g o n k u lla n la ra k y a z la n b ir a la n , o k y a ln v e k o n u y a ta m a
m e n y a b a n c o la n in s a n la r n a n la y a b ile c e i b ir s lu p la a n la ty o r o lm a s.
B u d a b irile r in in s re k li o la ra k b iz im a d m z a k a r a r la r v e r ip h a y a tm z b e
lir le d i i b ir a la n d a a r tk b iz le rin d e s z a la b ilm e m iz i m m k n k ly o r. E n
n e m lis i d e e k o n o m in in b iz i d e il b iz im e k o n o m iy i y n e te b ile c e im iz i
g s te riy o r. H a y a tin h e r a la n n d a z g rl k ta le p e d e n le r in v e s o m u ! p ro je e r
a ra y a n la r n e s g e m e m e s i g e re k e n b ir k ita p G e le c e e B a k m a k .
John O N eill
Piyasa
E T K , B tL G l V E P O L T tK A
f/crm rirvircn: n Sficr KaycOllS sayfa/ISBH 975-539 J3 7 -4
P iy a sa , h a y alm z n m e rk e z in e o lu rd u ; v a rl n so rg u lam ak , n ite li in i ta rt
m a k , k stla n m a sn a d a ir im a d a b u lu n m a k b ile b a n a z lk o la ra k a lg lanm aya
balan d . P iy a s a v e p iy a sa -d alan larn s n rla n b irb irin e k a n t; to p lu m sal,
bilim sel, k lt re l b o y u tla ry la h a y a n k e n d isi d e p a z a r y e rin e d n t . B ilim
ad am lar p iy a s a irk etleri i in ( a l y o r san a t p iy a sa s d iy e b ir re k a b e t o rtam
v a r a k a d e m ik k u ru lu la r b n y e le rin d e k i ren cilere ( - m te rile re ) bilim sel
alm a n n e rd e m i o la ra k o k p a r a k a z a n m a n n yoilarun, g steriy o r. P iy a ta ,
o m u rg a sz g v d e siy le h a y a tm z a h e r d z e y d e n fu z ediyor.
" R e a l so sy a liz m "in k n d e n s o n ra S o l'd a v e Sa 'd a P iy a s a ekoo o m isi"n in
e rd e m le rin e d a ir ta rih i b ir u zla m a g erek leti. J o h n O N e ill. P iya sa : E rik, B il
g i v e P o litika 'd a . re h a v e te k a p lm a d an b y k b ir cesa re tle b u u z la m a n n te
m e lle rin i so rg u la m a y a g iriiy o r v e p iy a sa c te z le ri m e rc e k a ltn a alyor. P iy asa
ta n m a la rn a d am g asn v u rm u a n a m e se le le rd e n y o la k a ra k a sln d a p iy asa
sav u n u su n u n n e k a d a r tu tarsz b ir v a rs a y m la r y n n a d a y an d m g ste rm e k
le k alm y o r, p iy a sa n n to p lu m sal, k lt re l v e e tik a d a n in s a n y a a m m n a sl
te h d it e tti in i d e t m v ah am etiy le o rtay a k o y u y o r. B a ta b ilim p iy a sa s n a d a ir
tartm alar o lm a k z e re , p iy a sa n n y a ln z c a m e v c u t y a a m m z d e il, g elece
im izi d e b o y u n d u ru k a ltm a a ld n g steriy o r. O 'N e ill'e g re , A ris to d a n g
n m z e m iras k a la n " iy i y a a m a k " a rtk b e n c illik , h rs v e m lk iy e tle l l y o r
d a y an m a y e rin i re k a b e te n ra im ...
B u alm a , p iy a s a ta h a k k m n e k a r y k sele n tiz b ir lk d e il; i e rd i i a n
lam b y k b ir a k lk la ifa d e e d e n to k b ir ses d a h a z iy a d e. B u n e d en le p iy a
s a y la ilgili tartm alarn h a n g i n o k ta sn d a o lu rsa o lsu n , etik -len /v icd an d an /erd e m d e n h a b e rd a r o lan larn d u y m a z lk ta n g e le b ilec e i b ir ses deil- A y n c a , y a z arm p iy a sa y a a lte rn a tif o la ra k sav u n d u u b irlik so sy a liz m i y a k la m d a r
g tlen m en in toplum sa] y a a m d a k i ro n ii h atrla m a m z a sn d a n z e rin d e ta r
tlm a y b a k ediyor.
Bu kitap, toplum sal y a a m d a p iy asa ilikilerinin a sl yeri hakkm daki tartm ay ye
niden b a la tm a s nedeniyle kesinlikle b y k n e m e s a h ip . B unu analitik netlik, v a
e in e a z rastlanr titizlikle g e rek letiriy o r-ay n z am an d a . O'NeiH'in ilgilendii lite
ratr ko n usunda eitim alm am okuyucular iin d e g a y et anlalr, h atta coku
uyandrc b ir tarz var.*
Ted B enlon, E sse x niversitesi
Su kitap, p iy asa sistem inin aklclna dair esk i v e yeni argm anlarn u s ta c a bir
analizi ve eletirisi. P iy asalar hakkm daki tartm ad a uzun bir s re m ihenk ta ola
cak ; a y rca etik, politika ve so sy a l bilim felsefesi alan larn da d a nem li tartm alara
k atk d a bulunacaktr."
A ndrew Collier, S outham pton niversitesi
Benim gibi, yazarn tam am en yanldn d n en lere kesinlikle tavsiye ediyorum
bu kitab, nk onlar d a zevkle okuyacak, kendilerini d n m ey e s e v k ettiini
g re c e k v e cev ap verm ek isleyecekler. le toplum sal felsefe a la n n d a bir al
m ann byle olm as gerekir.'
Je re m y S h earm u r, A vustralya U lu sa l niversitesi
blmlnde etk boyutun vazgelmezlgni vurguamakadr. Sen. kalknmann, gayr saf milli
hasla'nn tesinde. nsanlarn zgrlkleri balamnda anmlanmas gerektnn altn
glendrlmesi
olabilecektr. Sen, politk katlmn nemne iaret ederken insana vurgu yapmaktadr
Gen i ktleler hedeflenerek yazlan kitabn teknik blg gerektirmeden. keyfle okunmas
mmkndr; ama ayn zamanda konu z.erinde youn l amak steyenlere ok gen almlar
sun maktadr.