Externalisatie van het aanvullend

pensioen : hoe beschermd zijn uw

pensioenrechten in tijden van crisis ?
An V A N D A M M E / Isabelle D E S O M V I E L E
Advocaten Claeys & Engels

I. Inleiding stelling. De nagestreefde doelstelling is alle tweede

A. Externalisatie ter bescherming van
aanvullende pensioenrechten
Voor de bescherming van pensioenrechten opgebouwd
via een aanvullende pensioentoezegging (tweede pijler
pensioenen) heeft de wetgever gekozen voor verschil-
lende technieken of mechanismen. Een eerste bescher-
mingsmechanisme is het principe van externalisatie of
verplicht extern beheer door een pensioeninstelling (1).
De wet op de aanvullende pensioenen (2) laat met
name niet toe dat een werkgever zelf instaat voor de
uitvoering van een aanvullend pensioenplan ten voor-
dele van (een deel van) zijn werknemers, noch voor
het beheer van de financiering ervan.
De werkgever moet de uitvoering van zijn aanvullende
pensioentoezegging bijgevolg toevertrouwen aan een
pensioeninstelling, aan wie hij de bijdragen ter finan-
ciering van de aanvullende pensioentoezegging stort.
De pensioeninstelling zal deze gestorte bijdragen be-
leggen en beheren en op de vastgelegde pensioenleef-
tijd het aanvullend pensioen uitkeren aan de aangeslo-
ten werknemers.
De wet op de aanvullende pensioenen bepaalt dat enkel
verzekeringsondernemingen (groepsverzekeraars) en
instellingen voor bedrijfspensioenvoorziening (d.i. de
nieuwe wettelijke benaming voor pensioenfondsen,
hierna «de IBP(’s)») kunnen optreden als pensioenin-
pijler pensioentoezeggingen aan eenzelfde toezicht en
dus aan eenzelfde bescherming te onderwerpen (level
playing field) (3).
De verplichte externalisatie beoogt de bescherming van
de opgebouwde pensioenrechten in geval van een fail-
lissement van de werkgever. Immers, aangezien deze
rechten ondergebracht zijn bij een andere rechtsper-
soon zullen zij, in geval van faillissement van de
werkgever, niet tot de failliete boedel behoren.
B. Bescherming van pensioenrechten via
sociale wetgeving
Inzake toezicht en bescherming moet er een onder-
scheid gemaakt worden tussen het sociaal luik ener-
zijds en het prudentieel luik anderzijds. Beide luiken
streven dezelfde doelstelling na, met name de bescher-
ming van de pensioenrechten, zij het vanuit een ver-
schillend standpunt.
De sociale wetgeving inzake aanvullende pensioenen
voor werknemers is voornamelijk vastgelegd in de wet
op de aanvullende pensioenen, waaraan zowel de
groepsverzekeraars als de IBP’s onderworpen zijn.
Deze wet regelt in hoofdzaak de rechten en de ver-
plichtingen van de betrokken partijen (inrichters, aan-
geslotenen en pensioeninstellingen) en bevat onder
meer de regels inzake aansluiting, berekening van de
minimale verworven rechten, werknemersinspraak,
transparantie,...

(1) Dit principe werd voor het eerst ingevoerd door de KB’s van 14 en 15 mei 1985 op de pensioenfondsen. De wet van 28 april 2003 betref-
fende de aanvullende pensioenen en het belastingstelsel van die pensioenen en sommige aanvullende voordelen inzake sociale zekerheid en
de wet van 27 oktober 2006 betreffende het toezicht op de instellingen voor bedrijfspensioenvoorzieningen hebben deze verplichting tot
externalisatie bevestigd, en verder doorgetrokken naar individuele pensioentoezeggingen.
(2) Wet 28 april 2003 betreffende de aanvullende pensioenen en het belastingstelsel van die pensioenen en sommige aanvullende voordelen inzake
sociale zekerheid (WAP).
(3) Wet op de aanvullende pensioenen, MvT, Stukken Kamer nr. 50/1340/001, p. 27.

Oriëntatie 7 − augustus-september 2009 173

C. Bescherming van pensioenrechten via groepsverzekeraars en de IBP’s niet onaangetast gela-
prudentiële wetgeving ten.

In het prudentieel luik wordt de bescherming van de
pensioenrechten bekeken vanuit de pensioeninstelling
die de pensioenreserves beheert. Deze reglementering
omvat de maatregelen inzake het functioneren van en
het toezicht op de pensioeninstellingen. Het gaat hier
om regels inzake toelating, deugdelijk bestuur, finan-
cieringsvereisten, dekkingsgraad, solvabiliteit,... Vóór
1 januari 2007 waren groepsverzekeraars en pensioen-
fondsen beiden onderworpen aan de controlewet van
9 juli 1975 (1). Sinds de inwerkingtreding van de wet
betreffende het toezicht op de instellingen voor be-
drijfspensioenvoorziening (hierna «de IBP-wet») (2)
zijn pensioenfondsen of IBP’s onderworpen aan een
eigen prudentieel kader. Niettegenstaande in de con-
trolewet en de IBP-Wet in beginsel dezelfde uitgangs-
punten gelden, zijn groepsverzekeraars en IBP’s dus
onderworpen aan een verschillende prudentiële regle-
mentering, rekening houdend met de specificiteit van
elk vehikel.
Zowel de groepsverzekeraars als de IBP’s zijn wat
betreft de naleving van het sociaal (3) en het pruden-
tieel (4) luik onderworpen aan het toezicht van de
Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantie-
wezen (hierna «de CBFA»). Ook hier gelden dezelfde
uitgangspunten, maar de concrete maatregelen inzake
controle, aanmaning en sancties kunnen verschillen
rekening houdend met de eigenheid van beide instel-
lingen.
Uit een bijzondere rondvraag van de CBFA in het na-
jaar van 2008 bij de grootste Belgische IBP’s bleek
dat er eind 2008 sprake was van een sterke daling van
de globale dekkingsgraad van de IBP’s. Volgens de
CBFA werden eind 2008 107 IBP’s (op een totaal van
ongeveer 250) geconfronteerd met één of andere vorm
van tekort. Naar aanleiding hiervan verzocht de CBFA
de IBP’s om in geval van een financieringstekort ten
opzichte van de situatie eind 2008, vóór 28 februari
2009 een herstelplan ter goedkeuring voor te leggen
(5). Op 26 mei 2009 waren reeds 43 herstelplannen
goedgekeurd door het directiecomité van de CBFA (6).
Ook wat de verzekeringsondernemingen betreft geeft
de CBFA aan dat de uitzonderlijke omstandigheden op
de financiële markten een belangrijke negatieve im-
pact hebben op de waarde van de activa die zij aan-
houden. In 2008 heeft de CBFA haar toezicht ver-
scherpt, en sinds 30 juni 2008 voert zij, naar aanleiding
van een sterke vermindering van de traditionele buffer
aan vermogen die de verzekeringsondernemingen
aanhouden boven de wettelijke verplichtingen, een
grondig trimesterieel onderzoek. Sindsdien hebben
verscheidene verzekeringsondernemingen reeds maat-
regelen genomen zoals een versterking van het eigen
vermogen. Daarnaast worden een aantal verzekerings-
ondernemingen, waarvan enkele ook producten van de
tweede pijler aanbieden, verscherpt opgevolgd door de
CBFA (7).

E. Opzet van deze bijdrage

D. Impact van de financieel economische
crisis op de pensioeninstellingen
De huidige wereldwijde financieel economische crisis
heeft uiteraard ook de financiële positie van de
Zoals hiervoor uiteengezet beoogt de verplichte exter-
nalisatie de bescherming van de aanvullende pensioen-
rechten tegen het faillissementsrisico van de werkge-
ver.

(1) De wet van 9 juli 1975 betreffende de controle der verzekeringsondernemingen (hierna «de controlewet») was aanvankelijk enkel van toepas-
sing op verzekeringsondernemingen, maar werd bij koninklijk besluit ook van toepassing verklaard op pensioenfondsen (KB 14 mei 1985
betreffende de toepassing van wet 9 juli 1975 betreffende de controle der verzekeringsondernemingen op de particuliere voorzorgsinstellin-
gen).
(2) De wet van 27 oktober 2006 betreffende het toezicht op de instellingen voor bedrijfspensioenvoorziening trad in werking op 1 januari 2007.
Enerzijds zet deze wet de Europese Richtl. nr. 3002/41 van 3 juni 2003 betreffende de werkzaamheden van en het toezicht op instellingen
voor bedrijfspensioenvoorziening om naar Belgisch recht. Anderzijds beoogde de wetgever een coherent en autonoom kader (specifieke
nieuwe rechtsvorm, organen, werking, prudentiële regels,...) te creëren voor IBP’s en werden daarnaast ook een aantal wijzigingen doorge-
voerd aan de wet op de aanvullende pensioenen. Voor een uitgebreide bespreking van de IBP-Wet verwijzen we naar: A. VAN DAMME, J. VAN
GYSEGEM en C. DE RIDDER «De nieuwe wet betreffende het toezicht op de instellingen voor bedrijfspensioenvoorziening: een stap vooruit!»,
Or. 2006, afl. 3, p. 211-231.
(3) Art. 49 van wet op de aanvullende pensioenen.
(4) Art. 4 IBP-wet.
(5) Mededeling CBFA_2008_23 van 9 december 2008 betreffende de financiële toestand van de instellingen voor bedrijfspensioenvoorziening ten
gevolge van de impact van de financiële crisis (www.cbfa.be).
(6) Jaarlijks verslag van de Studiecommissie voor de Vergrijzing van juni 2009, bijlage 2 betreffende het toezicht op de tweede pensioenpijler
opgesteld door de CBFA, p. 112.
(7) Ibidem.

174 Oriëntatie 7 − augustus-september 2009

In het licht van de huidige financieel economische
crisis, die niet enkel ondernemingen maar ook groeps-
verzekeraars en IBP’s treft, stelt zich echter de vraag
of deze externalisatie wel een voldoende waarborg
biedt. Heeft de wetgever ook rekening gehouden met
het scenario van financiële problemen bij de pensioen-
instelling ? Welke waarborgen zijn voorzien in geval
van een faillissement van de groepsverzekeraar of een
ontbinding van een ondergefinancierde IBP ?
Omwille van de verplichte externalisatie van de uit-
voering van de pensioentoezegging, impliceert een
aanvullende pensioentoezegging steeds de aanwezig-
heid van drie partijen :
z de werkgever of, in geval van een sectorpensioen-
stelsel, de paritair samengestelde rechtspersoon op
sectorniveau, die als inrichter het initiatief neemt tot
de instelling van een aanvullend pensioenplan;
z de werknemer die aangesloten is (geweest) bij dit
aanvullend pensioenplan en desgevallend zijn of haar
begunstigden; en
z de groepsverzekeraar of de IBP die door de inrich-
ter wordt gekozen als pensioeninstelling en die wordt
belast met de uitvoering ervan en het beheer van de
pensioenreserves.
Bij het onderzoeken van de beschermingsmechanis-
men zullen we bijgevolg uitgaan van deze juridische
driehoeksverhouding en de verschillende onderlig-
gende juridische relaties tussen deze drie partijen be-
studeren. Zo bijvoorbeeld zal de aard en de omvang
van de verbintenissen die de pensioeninstelling aan-
gaat ten aanzien van de inrichter, niet alleen een im-
pact hebben op de financiering van de pensioentoe-
zegging door de inrichter, maar mogelijks ook op de
rechten van de aangeslotenen.
Het eerste deel van deze bijdrage richt zich op de
relatie tussen de inrichter en de aangeslotene, en gaat
na welke (eind)verantwoordelijkheid de inrichter van-
uit deze contractuele relatie en vanuit de sociale wet-
geving heeft met betrekking tot de pensioentoezeg-
ging.
Vervolgens gaan we dieper in op de aansprakelijkheid
van de groepsverzekeraar. We onderzoeken welke me-
chanismen door de wetgever werden ingesteld ter be-
scherming van de opgebouwde pensioenrechten, en dit
zowel preventief door middel van de financiële vereis-
ten als reactief in geval van een daadwerkelijk faillis-
sement van de groepsverzekeraar.
In het derde deel bespreken we deze beschermingsme-
chanismen in geval van onderfinanciering of ontbin-
ding van de IBP.
Deze bijdrage beperkt zich tot tweede pijler pensioen-
toezeggingen, ten voordele van werknemers. We be-
kijken dus niet de situatie van tweede pijler pensioen-
toezeggingen voor zelfstandigen, noch deze van de
derde pijler.
II. De pensioentoezegging –
Aansprakelijkheid van de inrichter
De pensioentoezegging in het kader van de tweede
pijler is de toezegging van een aanvullend pensioen
door een inrichter aan één of meerdere werknemers of
hun rechthebbenden (1). De inrichter wordt door de
wet op de aanvullende pensioenen gedefinieerd als
hetzij de werkgever, hetzij, wanneer het gaat om een
sectorpensioenstelsel, de rechtspersoon, paritair sa-
mengesteld, aangeduid via een collectieve arbeidsover-
eenkomst door de representatieve organisaties van een
paritiair (sub)comité (2).
De pensioentoezegging maakt volgens vaststaande
rechtspraak en rechtsleer integraal deel uit van de in-
dividuele arbeidsovereenkomst (3), en in sommige ge-
vallen zelfs van een collectieve arbeidsovereenkomst,
hetzij gesloten op het vlak van de onderneming (4),
hetzij op het vlak van de sector (5).
De pensioentoezegging situeert zich dan ook ontegen-
sprekelijk in de contractuele relatie tussen werkgever

(1) Art. 3 2o wet op de aanvullende pensioenen.

(2) Art. 3 5o wet op de aanvullende pensioenen.
(3) Cass. 23 februari 1981, J.T.T. 1981, p. 230; Cass. 13 november 2006, S050111N, www.cass.be; Arbrb. Antwerpen 22 december 2006, onuitg.,
AR nr. 348.447; Arbh. Brussel 26 januari 2007, onuitg., AR nr. 44.965, T. BAUWELINCKX, «Hoofdstuk V. Pensioenfondsen» in Praktijkgids
Aanvullende Bedrijfspensioenen 2002, T. BAUWELINCKX en M. GOVAERTS, p. 181; A. EYLENBOSCH, K. TERMOTE, B. VAN BUGGENHOUT, K. VERRETH,
Aanvullende pensioenvoorzieningen in België, Brugge, Die Keure, 1996, p. 67 en 84; V. PERTRY, P. ROELS, P. VAN EESBEECK, Praktijkgids Wet
Colla. De meest gestelde vragen over de wet aanvullende pensioenen, Diegem, Kluwer, 2000; p. 83 e.v.; S. VAN WASSENHOVE, «Les régimes
de pensions complémentaires: la loi du 6 avril 1995», Ors. 1995, p. 268 e.v.; H. CLAASSENS, H. COUSY en K. TERMOTE, in T. BAUWELINCKX en
M. GOOVAERTS (red.), Praktijkgids aanvullende bedrijfspensioenen, Ced.Samsom, 2000, 63; V. DE BRABANTER, G. GIESELINK, V. PERTRY, P. ROELS
en Y. STEVENS, Aanvullende pensioenen voor werknemers, Kluwer, 2004, p. 243 en de aldaar in voetnoot 15 geciteerde rechtspraak en
rechtsleer).
(4) Bv. in de situaties bepaald in art. 7 van wet op de aanvullende pensioenen.
(5) Art. 8 wet op de aanvullende pensioenen.

Oriëntatie 7 − augustus-september 2009 175

en werknemer. Ook wanneer de inrichter niet de werk-
gever is, maar een paritair samengestelde rechtsper-
soon op het niveau van het paritair (sub)comité, si-
tueert de pensioentoezegging zich in de relatie tussen
de aangeslotene en de werkgever. Die laatste zal er
immers toe gehouden zijn om de bepalingen van een
toepasselijke sectorale CAO (desgevallend algemeen
verbindend verklaard) na te leven.
Welk contractueel engagement de werkgever precies
op zich neemt, hangt af van de aard van de pensioen-
toezegging, waarvan de regels worden vastgelegd in
het pensioenreglement. De Belgische reglementering
onderscheidt drie types van pensioentoezeggingen.
Daarnaast is ook de combinatie van verschillende types
mogelijk (1). Bij een pensioentoezegging van het type
vaste bijdragen verbindt de inrichter zich om perio-
diek een vaste bijdrage te betalen (2). Er bestaan twee
soorten van vaste bijdrage plannen, naargelang de in-
richter al of niet een rendement garandeert. In een
vaste bijdrage plan zonder rendementsgarantie neemt
de werkgever contractueel de verplichting op zich, om
de in het pensioenreglement bepaalde bijdragen op
welbepaalde vervaldagen te storten (3). In een vaste
bijdrage plan met rendementsgarantie garandeert de
werkgever, naast de storting van de bijdragen, ook een
bepaald rendement (4). Dit staat volledig los van het
rendement dat eventueel wordt gegarandeerd door de
verzekeraar of de IBP die een resultaatsverbintenis
aangaan (zie verder). In een pensioenplan van het type
vaste prestaties garandeert de werkgever een aanvul-
lende pensioenprestatie op de pensioengerechtigde
leeftijd (5). Deze prestatie kan de vorm aannemen van
een rente, of van een kapitaal. Het kan daarbij gaan
om een vast bedrag, al dan niet gerelateerd aan de
diensttijd, om een zogeheten offset formule (aanvul-
lend pensioen onder aftrek van het wettelijk pensioen)
of van een forfaitair bedrag, om een step-rate formule
(aanvullend pensioen varieert in functie van een pen-
sioengrens, die heel vaak aanleunt bij of gelijk is aan
de loongrens voor de berekening van het wettelijk
pensioen), of om enige andere pensioenprestatie. Het
contractueel engagement van de werkgever is hier dan
ook van een totaal andere orde dan in het kader van
een vaste bijdrage plan. In een plan van het type cash
balance tenslotte, verbindt de werkgever zich even-
eens tot het vestigen van een bepaalde prestatie op de
pensioengerechtigde leeftijd. Deze prestatie wordt in
eerste instantie steeds uitgedrukt als een kapitaal (dat
evenwel omzetbaar is in een rente). Dit kapitaal is het
resultaat van de kapitalisatie van bedragen die aan de
aangeslotene worden toegekend op welbepaalde ver-
valdagen, aan in het reglement vastgelegde tariferings-
regels (6). Ook hier staan de tariferingsregels voor de
kapitalisatie van de toegekende bedragen los van de
rendementsgarantie die de verzekeraar of de IBP even-
tueel op zich neemt (zie verder).
Naast dit contractuele engagement, legt de wet op de
aanvullende pensioenen ook een aantal verplichtingen
op aan de inrichter (hetzij de werkgever, hetzij de
inrichter van het sectorpensioenstelsel).
Overeenkomstig artikel 24 van de wet op de aanvul-
lende pensioenen heeft de aangeslotene bij zijn uittre-
ding (7), pensionering of bij de opheffing van de pen-
sioentoezegging minimaal recht op het gedeelte van
zijn persoonlijke bijdragen, dat niet gebruikt werd voor
de dekking van het overlijdens- of invaliditeitsrisico,
gekapitaliseerd aan 3,75 % (8). Deze minimumrende-
mentsgarantie op de persoonlijke bijdragen geldt on-
geacht de aard van de pensioentoezegging. Daarenbo-
ven geldt in het kader van een vaste bijdragen of cash
balance plan ook een minimumrendementsgarantie op
de patronale bijdragen. Bij uittreding, pensionering of
opheffing van de pensioentoezegging heeft de aange-
slotene in dit type pensioenplannen minimaal recht op
het gedeelte van de patronale bijdragen dat niet ge-
bruikt werd voor de dekking van het overlijdens- of
invaliditeitsrisico, noch voor de dekking van de kosten

(1) Art. 4-1 KB 4 november 2003 tot uitvoering van wet 28 april 2003 betreffende de aanvullende pensioenen en het belastingstelsel van die
pensioenen en sommige aanvullende voordelen inzake sociale zekerheid, zoals gewijzigd bij KB van 12 januari 2007 (hierna «KB WAP»).
(2) Art. 4-3 KB WAP.
(3) Art. 4-7 KB WAP.
(4) Art. 4-4 KB WAP.
(5) Art. 4-9 KB WAP.
(6) Art. 4-10 KB WAP.
(7) D.w.z..: (i) wanneer de inrichter een werkgever is, hetzij de beëindiging van de arbeidsovereenkomst anders dan door overlijden of pensio-
nering, hetzij de overgang van een werknemer in het kader van een overgang van (een deel van) de onderneming naar een andere onderne-
ming als gevolg van een conventionele overdracht of een fusie waarbij het pensioenstelsel van de werknemer niet wordt overgenomen; (ii)
wanneer de inrichter een op het niveau van het paritair (sub)comité opgerichte rechtspersoon is: de beëindiging van de arbeidsovereenkomst
anders dan door overlijden of pensionering, voor zover de werknemer geen nieuwe arbeidsovereenkomst heeft gesloten met een werkgever
die onder het toepassingsgebied van hetzelfde pensioenstelsel valt als dat van zijn vorige werkgever: art. 3 11o van wet op de aanvullende
pensioenen.
(8) Deze rentevoet kan bij KB gewijzigd worden.

176 Oriëntatie 7 − augustus-september 2009

(beperkt tot 5 % van de stortingen) gekapitaliseerd aan
3,25 % (1).
Artikel 24 van de wet op de aanvullende pensioenen
preciseert niet op wie deze rendementsverplichting
rust : op de inrichter of op de pensioeninstelling. Arti-
kel 30 van de wet op de aanvullende pensioenen legt
die verplichting evenwel duidelijk op aan de inrichter,
althans in het geval van uittreding. Dat deze verplich-
ting ook in geval van opheffing van de pensioentoe-
zegging op de inrichter rust, volgt impliciet uit arti-
kel 25 van de wet op de aanvullende pensioenen. Dit
artikel bepaalt immers dat in geval van opheffing de
verdeling van de reserves «aan elke individuele aange-
slotene de door hem opgebouwde verworven reserves
waarborgt, desgevallend aangevuld tot de bedragen
gewaarborgd met toepassing van artikel 24». Wie an-
ders dan de inrichter kan deze verplichting naleven,
wanneer de te verdelen reserves onvoldoende blijken
te zijn om de verworven reserves en de wettelijke mi-
nimumrendementsgarantie te garanderen (2) ? Geen
enkele wettelijke bepaling legt expliciet, noch impli-
ciet deze verplichting op aan de inrichter in geval van
pensionering van de aangeslotene. Nochtans volgt uit
de voorbereidende werken dat ook in deze situatie de
inrichter de uiteindelijke verantwoordelijke is voor de
naleving van de wettelijke minimumrendementsgaran-
tie (3).
zich nemen. In het kader van een tak 21-verzekerings-
product (een levensverzekering, niet verbonden met
een beleggingsfonds (4)) garandeert de verzekeraar
steeds een bepaald rendement (resultaatsverbintenis).
In het kader van een tak 23 verzekeringsproduct (een
levensverzekering, verbonden aan een beleggingsfonds
(5)) zal de verzekeraar het beleggingsrisico niet zelf
dragen. De verzekerde zal het rendement krijgen van
het beleggingsfonds zonder dat de verzekeraar daarbij
enige resultaatsverbintenis op zich neemt. De verzeke-
raar gaat in dat geval enkel een middelenverbintenis
aan (6).
Het door de verzekeraar gegarandeerd rendement staat
juridisch los van het rendement dat de inrichter aan de
aangeslotene garandeert, hetzij contractueel (bv. in een
vaste bijdrage plan met tariefgarantie), hetzij omwille
van zijn wettelijke verplichting (minimumrendements-
garantie van artikel 24 van de wet op de aanvullende
pensioenen). Zo kan een vaste bijdrage plan zonder
contractuele rendementsgarantie even goed worden
beheerd door een verzekeraar in het kader van een
tak 21-product met tariefgarantie als in het kader van
een tak 23 product zonder tariefgarantie (7). Daaren-
boven hoeft de tariefgarantie van de verzekeraar niet
gelijk te zijn aan de wettelijke minimumrendementsga-
rantie van artikel 24 van de wet op de aanvullende
pensioenen, en zal ze dat in vele gevallen ook niet
zijn.

III. Uitvoering van de B. Relatie aangeslotene – verzekeraar –

pensioentoezegging door een
groepsverzekeraar
A. Aansprakelijkheid van de verzekeraar
Wanneer de inrichter een beroep doet op een verzeke-
raar, zullen deze laatste en de inrichter een verzeke-
ringsovereenkomst sluiten waarin zij hun contractuele
relatie regelen.
Een verzekeraar kan ten opzichte van de inrichter een
resultaatsverbintenis of een middelenverbintenis op
inrichter
Wanneer een werkgever (of een inrichter van een sec-
torpensioenstelsel) aan een verzekeraar de uitvoering
van zijn pensioentoezegging toevertrouwt, ontstaat een
driepartijenrelatie : de inrichter, dit is de verzekering-
nemer (i), sluit met de verzekeraar (ii) een overeen-
komst, ten gunste van de aangeslotene, dit is de
verzekerde (iii) en wanneer het gaat om pensioenpres-
taties, tevens de begunstigde. Wanneer het gaat om
overlijdensprestaties zal de begunstigde niet de aange-
slotene zijn, maar de krachtens het reglement aange-
duide begunstigde van de overlijdensdekking (8). De

(1) Deze rentevoet kan bij KB gewijzigd worden. In geval van uittreding, pensionering of opheffing binnen de vijf jaar na aansluiting, wordt de
kapitalisatie aan 3,25 % vervangen door een indexatie, tenzij de indexatie zou leiden tot een hoger resultaat dan een kapitalisatie aan 3,25 %.
(2) V. PERTRY, «faillissement en aanvullend pensioen», tekst overhandigd op de vorming van VIA-NOAB van 24 maart 2009, p. 21.
(3) Wet op de aanvullende pensioenen, MvT, Stukken Kamer nr. 50/1340/001, p. 49 en 57.
(4) Bijlage 1 bij KB van 22 februari 1991 houdende algemeen reglement betreffende de controle op de verzekeringsondernemingen.
(5) Ibidem.
(6) C. DEVOET, L’assurance-vie, aspects techniques et juridiques, Kluwer, 2004, p. 87.
(7) Dit wordt uitdrukkelijk gesteld in het Verslag aan de Koning bij KB van 12 januari 2007 tot wijziging van KB 14 november 2003 houdende
uitvoering van wet 28 april 2003 betreffende de aanvullende pensioenen en het belastingstelsel van die pensioenen en van sommige aanvul-
lende voordelen inzake sociale zekerheid.
(8) Art. 1 A, B en C van wet 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst.

Oriëntatie 7 − augustus-september 2009 177

driepartijenrelatie die ontstaat tussen de aangeslotene,
de verzekeraar en de inrichter in het kader van een
groepsverzekering wordt in de rechtsleer over het al-
gemeen gekwalificeerd als een «beding ten behoeve
van een derde» (1) : de verzekeringnemer kwalificeert
als de stipulant, die ten behoeve van een derde, de
begunstigde, een overeenkomst sluit met de belover,
de verzekeraar. In hoofde van de begunstigde ontstaat
een rechtstreeks vorderingsrecht op de belover (2). We
vinden dit principe met zoveel woorden terug in arti-
kel 121 van de landverzekeringsovereenkomstenwet :
«de begunstigde heeft door het enkel feit van zijn aan-
wijzing, recht op de verzekeringsprestaties.» In het
beding ten behoeve van een derde ontstaat eveneens
een rechtsverhouding tussen de stipulant (de inrichter)
en de belover (de verzekeraar). Dit is de verzekerings-
overeenkomst die gesloten wordt tussen de inrichter
en de verzekeraar. Er ontstaat evenwel geen eigenlijke
rechtsverhouding tussen de stipulant (de inrichter) en
de derde (de begunstigde). Op basis van deze con-
structie stelden bepaalde auteurs in het verleden dan
ook dat de werkgever zich volledig van zijn pensioen-
verplichtingen bevrijdt door het sluiten van een
groepsverzekeringsovereenkomst, en dat de aangeslot-
enen zich niet meer rechtstreeks tot de werkgever kun-
nen wenden in verband met hun aanvullend pen-
sioen (3).
Onzes inziens is deze redenering in de huidige wette-
lijke context wat kort door de bocht. Men mag immers
de onderliggende contractuele relatie tussen de werk-
gever en de aangeslotene (d.i. de eigenlijke pensioen-
toezegging) niet uit het oog verliezen (4). Volgens de
CBFA blijft de inrichter om die reden in alle omstan-
digheden verantwoordelijk voor de goede afloop van
zijn pensioentoezegging (5). Dat is volgens ons echter
ook een brug te ver.
Terecht maakt bepaalde rechtsleer en rechtspraak een
duidelijk onderscheid tussen de pensioentoezegging
aan de ene kant, en de uitvoering van die pensioentoe-
zegging aan de andere kant (6). De aansprakelijkheid
van de verzekeraar enerzijds, en deze van de inrichter
anderzijds, zal dan ook variëren in functie van het
contractueel engagement dat elkeen op zich genomen
heeft, en van de wettelijke verplichtingen.
Enkele voorbeelden.
In het kader van een vaste prestatie plan belooft de
werkgever in beginsel aan de aangeslotene een be-
paalde pensioenprestatie op de pensioengerechtigde
leeftijd (zie hierboven) (7). Dit contractueel engage-
ment van de werkgever wordt uitgevoerd door de ver-
zekeraar. Stel nu dat de verzekeraar in gebreke blijft
om de beloofde pensioenprestatie uit te keren, ondanks
het feit dat de werkgever van zijn kant aan al zijn ver-
plichtingen tegenover de verzekeraar heeft voldaan.
Kunnen de aangeslotenen zich dan nog tegen de werk-
gever keren ? Dit is een vraag die enkel op basis van
concrete gegevens kan beantwoord worden. Wanneer
de verzekeraar bijvoorbeeld een resultaatsverbintenis
heeft opgenomen, dan moeten de aangeslotenen en de
begunstigden zich tot de verzekeraar wenden voor een
correcte uitvoering van de pensioentoezegging (we
hebben het hier dus niet over de pensioentoezegging
zelf, maar over de uitvoering van de pensioentoezeg-
ging). De werkgever die aan al zijn verplichtingen te-
genover de verzekeraar heeft voldaan, en steeds tijdig
de premies heeft betaald, zal niet aangesproken kun-
nen worden voor een niet-correcte uitvoering van de
pensioentoezegging (8), zeker niet zo lang de verzeke-
raar bestaat en solvabel is (zie echter verder in geval
van faillissement). Anders is het, wanneer de verzeke-
raar een middelenverbintenis zou opgenomen hebben.
Bij ons weten, komt dit echter weinig voor in vaste
prestatie plannen beheerd door een verzekeraar (maar
des te meer in vaste prestatie plannen beheerd door
een IBP : zie verder). De concrete bewoordingen van
het pensioenreglement waarin de rechten en verplich-

(1) Art. 1121 BW; Art. 22 van wet 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst; P. DOYEN en C DEVOET, Aspects Juridiques, Livre 3, les
Pensions Complémentaires en Pratique, Kluwer, 2007, nr. 990; C. DEVOET, L’assurance-vie, aspects techniques et juridiques, Kluwer, 2004,
p. 67, A. EECKLO, «Pensioenfonds, groepsverzekering: privaatrechtelijke en sociaalrechtelijke aspecten», in Pensioenvoorzieningen en private
verzekering, H. COUSY en H. CLAASSENS, Maklu, Antwerpen, 1989, p. 30.
(2) S. STIJNS, Verbintenissenrecht, Die Keure, 2005, p. 241.
(3) G. VAN LIMBERGHEN, «In min of in meer: wettelijke en aanvullende pensioenen», in Sociaal Recht: niets dan uitdagingen, W. VAN EECKHOUTTE
en M. RIGAUX, 1996, p. 643.; A. EECKLO, «Pensioenfonds, groepsverzekering: privaatrechtelijke en sociaalrechtelijke aspecten», in Pensioen-
voorzieningen en private verzekering, H. COUSY en H. CLAASSENS, Maklu, Antwerpen, 1989, p. 31. Deze auteur nuanceert dit wel.
(4) Dergelijke contractuele relatie bestaat er niet tussen de inrichter en de begunstigde van de overlijdensdekking.
(5) Jaarlijks verslag van de Studiecommissie voor de Vergrijzing van juni 2009, bijlage 2 betreffende het toezicht op de tweede pensioenpijler
opgesteld door de CBFA, p. 90 en p. 92.
(6) K. TERMOTE, in wet op de aanvullende pensioenen, Die Keure, 1995, p. 138-139; Arbh. Brussel 10 april 2009, AR nr. 49.795, niet gepubli-
ceerd; Arbh. Brussel 5 mei 2009, AR nr. 49.558, niet gepubliceerd.
(7) Voor de eenvoud van de redenering gaan we er hierbij van uit dat het gaat om een vaste prestatie plan dat enkel gefinancierd wordt door de
werkgever.
(8) Dit werd met zoveel woorden aanvaard door het Arbh. Brussel in haar arrest van 10 april 2009, AR nr. 49.795, niet gepubliceerd.

178 Oriëntatie 7 − augustus-september 2009

tingen van onder andere de werkgever en de aange-
slotenen worden bepaald, zullen in dat geval van groot
belang zijn.
Wat er ook van zij, de werkgever zelf behoudt in elk
geval een vorderingsrecht op de verzekeraar inzake de
niet-correcte uitvoering van de pensioentoezegging.
Dit vorderingsrecht kadert in de relatie stipulant – be-
lover (en dus in het beding ten behoeve van een derde)
en zal afhankelijk zijn van het soort verbintenis dat de
verzekeraar op zich heeft genomen (resultaatsverbinte-
nis of niet).
In het kader van een vaste bijdrage plan, zonder enige
tariefgarantie, belooft de inrichter niets anders dan dat
hij op geregelde tijdstippen een bepaald bedrag zal
storten. Stel dat de inrichter dit steeds correct heeft
gedaan, is dan voor hem hiermee de kous af ? Neen,
overeenkomstig artikel 24 en 30 van de wet op de
aanvullende pensioenen is de inrichter immers aan-
sprakelijk voor het wettelijk minimum rendement (zie
hierboven). Wordt het wettelijk minimum rendement
niet gehaald, dan zal de inrichter zelf persoonlijk aan-
sprakelijk zijn voor het saldo (in de praktijk komt dit
er op neer dat de verzekeraar bijkomende premies zal
vragen ter financiering van de wettelijke minimumren-
dementsgarantie). Betaalt de inrichter de bijkomende
premies niet, dan behoudt de aangeslotene bij uittre-
ding, pensionering of bij opheffing van de pensioen-
toezegging een rechtstreeks vorderingsrecht op de in-
richter. Wanneer de inrichter contractueel geen enkele
rendementsgarantie op zich heeft genomen, zal het
hierbij gaan om een extracontractuele vordering, geba-
seerd op een wettelijke verplichting.
Ook in dit scenario zal de inrichter zich desgevallend
kunnen keren tot de verzekeraar op basis van de tus-
sen hen bestaande verhouding. Opnieuw zal het vor-
deringsrecht afhankelijk zijn van de vraag of de verze-
keraar een resultaatsverbintenis op zich heeft genomen
of niet, en wat de precieze inhoud is van die resul-
taatsverbintenis. Zoals hierboven gesteld, is het im-
mers perfect mogelijk dat de verzekeraar al zijn ver-
plichtingen, met inbegrip van het gegarandeerd
rendement, is nagekomen, maar dat dit toch niet vol-
doende is om de inrichter te bevrijden van zijn aan-
sprakelijkheid inzake de wettelijke minimumrende-
mentsgarantie.
(1) Art. 16 controlewet.
(2) Art. 31 van KB 14 november 2003 betreffende de levensverzekeringsactiviteit.
(3) Art. 31 en 48 van KB 14 november 2003 betreffende de levensverzekeringsactiviteit.
(4) Art. 16 controlewet.
Oriëntatie 7 − augustus-september 2009
Dit zijn slechts een paar voorbeelden. Tal van andere
feitelijke situaties zijn denkbaar. Uiteindelijk zal de
aansprakelijkheid van de inrichter en van de verzeke-
raar moeten beoordeeld worden op basis van de con-
crete elementen, eigen aan elke situatie.
C. Bescherming van de rechten van de
aangeslotenen : financieringsvereisten
Uiteraard is het de bedoeling dat de verzekeraar wel
degelijk zijn verplichtingen kan nakomen en dat de
inrichter mits betaling van de noodzakelijke premies
aan al zijn pensioenverplichtingen heeft voldaan.
De wetgever heeft dan ook een aantal buffers inge-
bouwd, zodat de verzekeraar, ook in financieel econo-
misch moeilijke tijden, zijn verplichtingen kan nako-
men.
In eerste instantie moet de verzekeraar over voldoende
activa beschikken, die hem in volle eigendom toebe-
horen, om zijn verplichtingen te dekken. De verplich-
tingen, in het verzekeringsjargon technische provisies
genoemd, hebben zowel betrekking op de lopende
overeenkomsten, als op de vervallen overeenkomsten
die nog niet volledig vereffend zijn (bv. uitbetaling in
rente) (1). De verplichtingen worden berekend aan de
hand van een voldoende voorzichtige prospectieve ac-
tuariële methode, rekening houdend met alle toekom-
stige verplichtingen volgens de voorwaarden van de
lopende verzekeringsovereenkomst. De verzekeraar
moet daarbij rekening houden met een soort van «worst
case scenario». Wanneer de verzekeraar een resultaats-
verbintenis op zich heeft genomen, moet hij daarenbo-
ven een aanvullende voorziening samenstellen (2). De
verzekeraar is er dus wettelijk toe gehouden om zijn
verplichtingen op een prudentiële manier in te schat-
ten. In elk geval maken de verworven reserves en de
vestigingskapitalen van de lopende rentes een absolute
ondergrens uit (3).
Deze verplichtingen moeten op elk ogenblik gedekt
zijn door activa die de verzekeraar in volle eigendom
toebehoren. Deze activa, ook dekkingswaarden ge-
noemd, worden per afzonderlijk beheer toegewezen
als waarborg van de verplichtingen (4). De verzeke-
raar moet een afzonderlijk beheer voeren per afzon-
derlijk fonds (voor de tak 21-producten verbonden aan
179
een afzonderlijk fonds), per beleggingsfonds (voor de
tak 23 producten), of voor alle tak 21-producten die
niet aan een afzonderlijk fonds verbonden zijn (1). De
dekkingswaarden moeten behoren tot welbepaalde be-
leggingscategorieën (obligaties, aandelen, rechten van
deelneming in collectieve beleggingsinstellingen, an-
dere geld- en kapitaalmarktinstrumenten, enz.), en zijn
bovendien onderworpen aan precieze kwantitatieve
beperkingen. Zij worden over het algemeen gewaar-
deerd aan marktwaarde (2). De dekkingswaarden vor-
men per afzonderlijk beheer een bijzonder vermogen
dat bij voorrang is voorbehouden voor de nakoming
van de verplichtingen tegenover de aangeslotenen (de
verzekerden) of de begunstigden die onder dat beheer
vallen (3). De aangeslotenen en begunstigden hebben
met andere woorden een voorrecht op de dekkings-
waarden die behoren tot het afzonderlijk beheer waar-
onder zij vallen (zie verder).
Bovenop de dekkingswaarden is de verzekeraar ver-
plicht om een solvabiliteitsmarge samen te stellen (4).
Deze solvabiliteitsmarge is strikter in het kader van
tak 21 of tak 23 producten waarbij de verzekeraar het
beleggingsrisico draagt, dan in het kader van tak 23
producten waarbij de verzekeraar geen enkele resul-
taatsverbintenis heeft opgenomen (5). In elk geval is
de solvabiliteitsmarge minstens gelijk aan het absolute
minimum van het waarborgfonds, waarover elke ver-
zekeraar moet beschikken (6). Dit absolute minimum
bedraagt op dit ogenblik 3 500 000 EUR voor de tak-
ken 21 en 23 (7).
Wat nu indien de verzekeraar deze verplichtingen niet
nakomt ?
Wanneer de verzekeraar over onvoldoende dekkings-
waarden beschikt om zijn verplichtingen te dekken,
kan de CBFA de vrije beschikking over de dekkings-
waarden beperken of verbieden. Meer in het algemeen
kan de CBFA alle maatregelen treffen die de belangen
van de verzekeringnemers (in het bestek van dit arti-
kel : de inrichter), de aangeslotenen en de begunstig-
den kunnen vrijwaren.
Daalt de solvabiliteitsmarge onder het vereiste niveau,
dan zal de CBFA eisen dat de verzekeraar haar binnen
(1) Art. 9 van KB 22 februari 1991 houdende algemeen reglement betreffende de controle op de verzekeringsondernemingen (hierna «Algemeen
Controlereglement»).
(2) Art. 10 Algemeen Controlereglement.
(3) Art. 18 controlewet.
(4) Art. 15 controlewet.
(5) Art. 18 Algemeen Controlereglement.
(6) Art. 15 controlewet.
(7) Bedrag onderworpen aan indexatie: zie art. 19 Algemeen Controlereglement.
(8) Art. 26 controlewet.
180
een door hem bepaalde termijn een herstelplan voor-
legt. Doet de verzekeraar dit niet, dan legt de CBFA
zelf een herstelplan op. Dit kan gaan van een vermin-
dering van de algemene onkosten, over een verhoging
van het tarief van toepassing op de lopende contracten
of het verbod van het toestaan van afkopen, leningen
of voorschotten op contracten zonder uitdrukkelijke
toestemming van de CBFA, tot de tekoopaanbieding
en de ten geldemaking van de gehele of gedeeltelijke
portefeuille. Indien de solvabiliteitsmarge daalt onder
het niveau van het waarborgfonds, zal de CBFA een
financieringsplan op korte termijn eisen. In dat geval
kan de CBFA ook de vrije beschikking over de activa
van de solvabiliteitsmarge verbieden of beperken en
kan zij verder alle maatregelen treffen in het belang
van de verzekeringnemers, de aangeslotenen en de be-
gunstigden. Tot slot, wanneer de rechten van de ver-
zekeringnemers, de aangeslotenen en de begunstigden
door de verslechterende financiële positie van de ver-
zekeraar in het gedrang zouden komen, kan de CBFA
van de verzekeraar een financieel saneringsplan eisen,
dat minstens betrekking moet hebben op de volgende
drie boekjaren. In dit verband kan de CBFA van de
verzekeraar een hogere solvabiliteitsmarge eisen, om
hem in staat te stellen om ook in de toekomst aan de
solvabiliteitsvereisten te voldoen (8).
De CBFA beschikt bijgevolg over een waaier aan mo-
gelijkheden om zijn rol als «waakhond» terdege na te
leven, en tijdig verzekeringsinstellingen in moeilijkhe-
den op te sporen en te begeleiden.
D. Wat in geval van faillissement of
ontbinding/vereffening van de verzekeraar ?
Wat indien het ondanks alle bovenvermelde maatrege-
len toch fout loopt, en de verzekeraar over kop gaat ?
Hoe zit het dan met de rechten van de inrichter, de
aangeslotenen en begunstigden ?
Wanneer in het kader van een faillissement of daarbui-
ten (vrijwillige ontbinding, gerechtelijke ontbinding)
overgegaan wordt tot een verdeling van alle activa en
passiva beschikt de «schuldeiser uit hoofde van de
verzekering» over een bijzonder voorrecht op het bij-
zonder vermogen dat als dekkingswaarden is toegewe-
Oriëntatie 7 − augustus-september 2009
zen aan het afzonderlijk beheer. De term «schuldeiser
uit hoofde van verzekering» slaat onzes inziens zowel
op de aangeslotenen (de verzekerden) en de begun-
stigden die onder het afzonderlijk beheer vallen, als op
de werkgever (de verzekeringnemer) (1). Stel bijvoor-
beeld dat een werkgever een verzekeringsovereen-
komst heeft gesloten in het kader van een tak 21-pro-
duct (tariefgarantie vanwege de verzekeraar)
verbonden aan een afzonderlijk fonds, dan zullen de
aangeslotenen, begunstigden en de werkgever een
voorrecht hebben op de activa toegewezen aan dat
afzonderlijk fonds. Dit maakt uiteraard een belangrijke
veiligheidsmaatregel uit ter bescherming van de rech-
ten van de aangeslotenen en begunstigden (2).
Indien dit bijzonder vermogen ondanks alles ontoerei-
kend zou zijn om de rechten van de aangeslotenen en
begunstigden te dekken, dan behouden zij alsook de
werkgever een bevoorrechte schuldvordering op de
overige activa van de verzekeraar. In dat geval gaat
het evenwel om een algemeen voorrecht : alle andere
algemene of bijzondere voorrechten gaan erboven.
contractuele verplichtingen tegenover zijn aangeslot-
enen zouden zijn.
Een andere mogelijkheid bestaat erin dat de werkgever
de pensioentoezegging definitief opheft, gelet op het
faillissement of de ontbinding/vereffening van de ver-
zekeraar. In dat geval zal hij de procedure voorge-
schreven door de wet op de aanvullende pensioenen
moeten volgen (4), en rekening moeten houden met
alle toepasselijke sociale en burgerrechtelijke bepalin-
gen (5) (de storting van patronale bijdragen maakt im-
mers een loonsvoorwaarde uit). In dat geval zullen de
activa toegewezen aan de aangeslotenen en begunstig-
den op het ogenblik van de verdeling effectief aan hen
uitbetaald worden, mogelijkerwijze met negatieve fis-
cale gevolgen voor de betrokkenen. Desgevallend zou
de werkgever wel, naar de toekomst toe, een nieuwe
pensioentoezegging kunnen doen, waarvan hij de uit-
voering toevertrouwt aan een andere verzekeraar.
Blijft de vraag of de werkgever in dat geval definitief
bevrijd is van elke aansprakelijkheid betreffende de
pensioentoezegging voor de verleden diensttijd ?

De aangeslotenen behouden echter ook een (contrac-
tuele) vordering op hun werkgever met betrekking tot
de pensioentoezegging. De werkgever moet er zich
immers van bewust zijn dat het faillissement of de
ontbinding/vereffening van de verzekeraar niet auto-
matisch de stopzetting van de pensioentoezegging tot
gevolg heeft (3) (echter wel deze van de uitvoering
van de pensioentoezegging bij die specifieke verzeke-
raar).
De werkgever heeft op dat ogenblik dan ook verschil-
lende opties. Enerzijds kan hij een overeenkomst slui-
ten met een andere verzekeraar, waarnaar de activa
toegewezen aan de aangeslotenen en begunstigden
kunnen getransfereerd worden. Wanneer de werkgever
ervoor opteert om de uitvoering van de pensioentoe-
zegging toe te vertrouwen aan een andere verzekeraar,
moet hij zich geen illusies maken. Wanneer hij aan een
andere verzekeraar de verplichtingen van het verleden
wil toevertrouwen, dan zal deze met een propere lei
willen starten. De werkgever zal desgevallend de
eventuele tekorten moeten aanzuiveren, wat ook zijn
Bij een vaste bijdrage plan heeft de werkgever zich tot
niets anders verbonden dan tot het storten van de over-
eengekomen bijdragen. In beginsel zou hij dus door
het enkele feit van de storting van de bijdragen bevrijd
moeten zijn van elke aansprakelijkheid. Evenwel komt
in dit soort plannen de minimumrendementsgarantie
voorgeschreven door artikel 24 van de wet op de aan-
vullende pensioenen om de hoek kijken... Overeen-
komstig artikel 25 van de wet op de aanvullende pen-
sioenen is de werkgever aansprakelijk voor het naleven
van de wettelijke minimumrendementsgarantie bij de
opheffing van de pensioentoezegging. Zelfs wanneer
de werkgever de pensioentoezegging opheft ten ge-
volge van het faillissement of de ontbinding/
vereffening van de verzekeraar, lijkt hij dan ook niet
bevrijd te zijn van zijn aansprakelijkheid.
In het kader van een vaste prestatie plan zullen de
aangeslotenen onzes inziens, na het verdwijnen van de
verzekeraar, een contractuele aansprakelijkheidsvorde-
ring kunnen instellen tegen hun werkgever (6). De
werkgever heeft immers in het kader van een vaste

(1) Zie de definitie schuldvordering uit hoofde van verzekering: art. 2 20o controlewet.
(2) De garantie tot 100 000 EUR die de staat geeft op tak 21-producten geldt enkel voor de derde pijler. Dit vormt dus geen bijkomende waar-
borg voor de aangeslotenen aan een tweede pijler groepsverzekering van het type tak 21.
(3) V. PERTRY, «Faillissement en aanvullend pensioen», o.c., p. 35.
(4) De informatie/consultatieprocedure voorgeschreven door art. 39 van wet op de aanvullende pensioenen, en de wijzigingsprocedure voorge-
schreven door de art. 5 t.e.m. 12 van de wet op de aanvullende pensioenen. We gaan hier in het kader van dit artikel niet dieper op in.
(5) Zoals b.v. art. 25 van wet op de arbeidsovereenkomsten van 3 juli 1978; art. 1134 BW.
(6) Dit is ook de visie van de CBFA, zie Jaarlijks verslag van de Studiecommissie voor de Vergrijzing van juni 2009, bijlage 2 betreffende het
toezicht op de tweede pensioenpijler opgesteld door de CBFA, p. 90, 92 en 106.

Oriëntatie 7 − augustus-september 2009 181

prestatie plan een welbepaalde pensioenprestatie be-
loofd op de pensioengerechtigde leeftijd. Na het ver-
dwijnen van de verzekeraar zal hij dan ook weer het
enige aanspreekpunt worden van de aangeslotenen in
verband met de aan hen gedane pensioentoezegging.
Ook in het kader van een cash balance plan heeft de
werkgever een bepaalde belofte gedaan (in de vorm
van een gegarandeerd rendement op de toegekende
bedragen). Ook in dit soort plannen behouden de aan-
geslotenen onzes inziens dan ook, na het verdwijnen
van de verzekeraar, een contractuele vordering op de
werkgever. Daarenboven geldt ook hier de waarborg
van artikel 25 van de wet op de aanvullende pensioe-
nen (verworven reserves plus, in een cash balance plan,
ook de wettelijke minimumrendementsgarantie (1) –
zie hierboven). Een nauwkeurige studie van het pen-
sioenreglement zal in elk geval noodzakelijk zijn om
uit te maken hoe ver de aansprakelijkheid van de
werkgever reikt. Bovendien rijst de vraag hoe de
werkgever zich van deze aansprakelijkheid zal kunnen
bevrijden ? Zelf mag hij immers, gelet op de verplich-
ting tot externalisatie, geen aanvullende pensioenen
uitkeren.
Onzes inziens beschikken de begunstigden van een
overlijdensdekking na het verdwijnen van de verzeke-
raar niet zomaar over een vorderingsrecht ten opzichte
van de werkgever. Voor hen bestaat immers in begin-
sel geen contractuele relatie met de werkgever (2).
bintenis had opgenomen. Dergelijke vordering geniet
evenwel slechts van een algemeen voorrecht (zie hier-
boven).
IV. Uitvoering van de
pensioentoezegging door een IBP
A. Relatie inrichter – IBP – Aangeslotene
De inrichter kan er ook voor kiezen om de uitvoering
van zijn pensioentoezegging toe te vertrouwen aan een
IBP. In het kader van het prudentiële kader inzake
IBP’s spreken we dan over een bijdragende onderne-
ming in plaats van een inrichter.
Sinds de invoering van het principe van verplichte
externalisatie in 1985 (zie hoger), werd ervoor geop-
teerd een pensioenfonds op te richten als een aparte
rechtspersoon zonder winstoogmerk, zodat de pen-
sioenreserves niet zouden behoren tot de boedel van
de werkgever in geval van een faillissement of ontbin-
ding van deze laatste. Desalniettemin werd traditio-
neel weinig aandacht besteed aan de relatie tussen de
werkgever en het pensioenfonds, en werd een pen-
sioenfonds in de praktijk toch vaak beschouwd als een
verlengstuk van de werkgever.

Het hoeft geen betoog dat de rol van de CBFA in der-
gelijke situaties van wezenlijk belang is. Indien de
CBFA door regelmatige en grondige controles verze-
keraars in moeilijkheden tijdig opspoort, en ingrijpt,
dan zal het deficit ten opzichte van de verworven
rechten wellicht beperkt blijven. In dat geval zal ook
de achterliggende aansprakelijkheid van de werkgever
voor de in het verleden opgebouwde pensioenrechten
binnen de perken blijven.
Uiteraard kan de werkgever die geconfronteerd wordt
met het faillissement van zijn verzekeraar en van wie
de aangeslotenen (en desgevallend de begunstigden)
zich tot hem kunnen keren wegens ontoereikendheid
van het bijzonder vermogen, een aangifte van schuld-
vordering doen in het faillissement. De schuldvorde-
ring van de werkgever zal daarbij afhangen van de
vraag of de verzekeraar al dan niet een resultaatsver-
Hierin is recent echter verandering gekomen met het
nieuw wettelijk en reglementair kader voor IBP’s,
waarin de nadruk wordt gelegd op een verdere «ver-
zelfstandiging» van het pensioenfonds ten aanzien van
de werkgever. Dit komt onder meer tot uiting in de
vereisten inzake het vastleggen van de beheers- en
werkingsregels van de IBP in de beheersovereenkomst
(of de statuten) (3). In tegenstelling tot voorheen, geldt
deze verplichting ook voor IBP’s met slechts één bij-
dragende onderneming.
De onderlinge juridische relatie tussen de bijdragende
onderneming en de IBP zal dus in de eerste plaats
vastgelegd worden in de beheersovereenkomst. Ook
hier zal de beheersovereenkomst moeten samengele-
zen worden met het pensioenreglement om na te gaan
welke de verbintenissen zijn van de inrichter enerzijds
en van de IBP anderzijds.

(1) Dit zal ook het geval zijn wanneer er persoonlijke bijdragen zijn in een vaste prestatie plan.
(2) Ook hier doet men er evenwel goed aan om de concrete teksten nauwkeurig te analyseren.
(3) Art. 79 van IBP-Wet legt het principe vast. De inhoud van de beheers- en werkingsregels wordt verder uitgewerkt in de art. 5 en 6 van KB
12 januari 2007 betreffende het prudentiële toezicht op de instellingen voor bedrijfspensioenvoorziening (hierna «Prudentieel KB»). Verdere
verduidelijking van deze beheers- en werkingsregels wordt gegeven in het Verslag aan de Koning bij het Prudentieel KB en in de Circ.
CBFA_2008_17 van 26 augustus 2008 (www.cbfa.be). Voor een uitgebreide bespreking hiervan verwijzen wij naar: J. VAN GYSEGEM, «De
nieuwe reglementering van de beheers- en werkingsregels van een pensioenfonds: praktische gids en kritische kanttekeningen», TSR 2008,
afl. 3, p. 401-431.

182 Oriëntatie 7 − augustus-september 2009

Wat betreft de aard van de verbintenis, kan de IBP
voor de uitvoering van de pensioentoezegging net zoals
een verzekeraar hetzij een middelenverbintenis, hetzij
een resultaatsverbintenis op zich nemen. De mate
waarin de IBP een resultaatsverbintenis op zich neemt,
moet in ieder geval in het pensioenreglement worden
vermeld (1). Doorgaans zal deze bepaling ook opge-
nomen worden in de beheersovereenkomst, gezien zij
in eerste instantie de contractuele relatie tussen de in-
richter en de IBP regelt.
De IBP-Wet definieert de resultaatsverbintenis als de
verbintenis van een IBP om op basis van de gestorte
bijdragen, een bepaald resultaat te waarborgen (2).
Wanneer de IBP de pensioentoezegging beheert in het
kader van een resultaatsverbintenis gelden strengere
regels inzake financiering, zoals onder meer voor de
samenstelling van de solvabiliteitsmarge (zie verder).
Volgens de informatie van de CBFA zijn er op dit
moment echter geen actieve IBP’s die een resultaats-
verbintenis opgenomen hebben (3).
De middelenverbintenis wordt door de IBP-Wet gede-
finieerd als de verbintenis van een IBP om de haar
toevertrouwde gelden zo goed mogelijk te beheren met
het oog op de uitvoering van een pensioenregeling,
ongeacht de aard van de pensioenuitkeringen (4). De
IBP waarborgt met andere woorden geen resultaat
onder de vorm van een bepaald uitkeringsniveau of
beleggingsresultaat. Zij verbindt er zich enkel toe als
goede huisvader een bepaald uitkeringsniveau of be-
leggingsresultaat na te streven.
Welke ook de aard van de verbintenis is die de IBP op
zich neemt, in ieder geval staat de bijdragende onder-
neming in voor de financiering van de instelling voor
de bedrijfspensioenvoorziening overeenkomstig de
toepasselijke prudentiële regels. Wanneer de instelling
wordt geconfronteerd met een situatie van onderfinan-
ciering, zal het financieel evenwicht moeten worden
hersteld. In de meeste gevallen zal de enige mogelijk-
heid op korte termijn liggen in een bijkomende stor-
ting vanwege de bijdragende onderneming (zie ver-
der). Of de IBP een middelenverbintenis dan wel een
resultaatsverbintenis heeft opgenomen, is hierbij van
geen belang. Dit leidt bijgevolg tot de vreemde con-
clusie dat, zelfs indien de IBP een resultaatsverbinte-
nis aangaat, de bijdragende onderneming of werkgever
toch niet zal bevrijd zijn van bijkomende stortingen
(1) Art. 14-3 8o KB WAP.
(2) Art. 2 12o IBP-wet.
(3) Jaarlijks verslag van de Studiecommissie voor de Vergrijzing van juni 2009, bijlage 2 betreffende het toezicht op de tweede pensioenpijler
opgesteld door de CBFA, p. 97.
(4) Art. 2 13o IBP-wet.
(5) Art. 1121 BW.
Oriëntatie 7 − augustus-september 2009
indien blijkt dat de IBP op een bepaald moment niet
meer voldoet aan de vereiste financieringsgraad en an-
dere herstelmaatregelen ontoereikend of niet mogelijk
zijn. Alleen zijn de financieringsverplichtingen van een
IBP met een resultaatsverbintenis strikter (zie verder),
zodat zij in principe minder snel in de financiële pro-
blemen zou mogen komen.
Daarenboven geldt ook hier, net zoals bij de uitvoe-
ring van de pensioentoezegging door de verzekeraar,
dat de inrichter op basis van artikel 24 en 30 van de
wet op de aanvullende pensioenen ertoe gehouden zal
zijn de verworven reserves en, indien van toepassing,
de minimumrendementsgarantie aan te zuiveren bij
uittreding of pensionering (zie hoger).
De aangeslotene zal over een rechtstreekse vordering
beschikken tegen de IBP via de rechtsfiguur van het
beding ten behoeve van een derde (5) (de hierboven
uiteengezette redenering voor verzekeraars geldt hier
mutatis mutandis). Wanneer de IBP een resultaatsver-
bintenis heeft opgenomen, zal de aangeslotene zich tot
de IBP moeten wenden. Deze laatste zal immers aan-
sprakelijk zijn voor de uitvoering van de pensioentoe-
zegging. De IBP zelf zal zich, verwonderlijk genoeg,
wel opnieuw tot de bijdragende onderneming kunnen
wenden in een situatie van onderfinanciering (desge-
vallend in het kader van een sanerings- of herstelplan)
(zie hierboven). Wanneer de IBP een middelenverbin-
tenis heeft opgenomen (wat vandaag de praktijk is bij
alle IBP’s), en in gebreke blijft om de beloofde pen-
sioenprestaties uit te keren, dan kan de aangeslotene
zich ook tegen de bijdragende onderneming keren.
Deze zal desgevallend de nodige stortingen moeten
doen aan de IBP, om een correcte uitvoering van de
pensioentoezegging mogelijk te maken, zelfs wanneer
zij alle vereiste stortingen in het kader van het finan-
cieringsplan heeft gedaan.
B. Bescherming van de rechten van de
aangeslotenen : financieringsvereisten
Net zoals bij verzekeraars beoogt de prudentiële regle-
mentering voor IBP’s een strikt kader in te stellen dat
tot doel heeft te vermijden dat de IBP in een situatie
van financieel onvermogen terecht komt en haar ver-
plichtingen niet meer kan nakomen.
183
1. Financieringsplan
Een eerste beschermingsmechanisme moet worden ge-
vonden in de financiële vereisten die door de IBP-Wet
en het prudentieel KB aan IBP’s worden opgelegd.
Als algemeen principe geldt dat de IBP een evenwicht
moet realiseren op lange zowel als op korte termijn,
waarbij de duurzaamheid van haar pensioenverplich-
tingen wordt gegarandeerd.
Elke IBP moet, in samenspraak met de bijdragende
onderneming, een financieringsplan (1) opstellen dat
op gedetailleerde wijze de berekeningswijze bepaalt
van de bijdragen die de bijdragende onderneming moet
storten aan de instelling. Deze bijdragen moeten zo
worden berekend dat zij volstaan (i) om een passende
financiering van de pensioenregeling te verzekeren,
rekening houdend met de aard van de beloofde verbin-
tenissen en de gelopen risico’s, (ii) om de vereiste
solvabiliteitsmarge samen te stellen en (iii) om de kos-
ten van alle aard te dekken.
De bijdragende onderneming moet zich ertoe verbin-
den dit financieringsplan na te leven. Daarnaast dient
de beheersovereenkomst te voorzien in de regels die
moeten worden gevolgd wanneer de bijdragende on-
derneming verzuimt haar verbintenissen te financie-
ren (2). Het financieringsplan en elke wijziging eraan
moet worden meegedeeld aan de CBFA, die de be-
voegdheid heeft om eender welke wijziging ervan te
eisen om de belangen van de aangeslotenen en de be-
gunstigden te vrijwaren en om een passende en regel-
matige financiering te verzekeren (3).
2. Technische voorzieningen
De IBP is verplicht technische voorzieningen aan te
leggen voor al haar verbintenissen. De technische
voorzieningen weerspiegelen de verplichtingen die op
de instelling rusten. Het financieringsplan legt de be-
rekeningswijze van de technische voorzieningen vast.
De berekeningswijze van de technische voorzieningen
zal uiteraard totaal verschillend zijn voor een plan van
het type vaste prestaties of van het type cash
balance (4), die in een hoogte van uitkeringen of een
(1) Artikel 86 IBP-wet
(2) Art. 5 Prudentieel KB.
(3) Art. 86 IBP-wet.
(4) Aangezien het cash balance plan een rendement bepaalt op de toegekende bedragen, voorziet het in een hoogte van uitkeringen en sluit het
om die reden, qua financieringsvereisten, aan bij een vaste prestatie plan.
(5) Art. 16 Prudentieel KB.
(6) Deze kunnen bepaald worden hetzij aan de hand van het rendement van de activa en de toekomstige rendementsverwachtingen hetzij op basis
van het rendement van staatsobligaties van een lidstaat van de Europese Economische Ruimte of andere kwalitatief hoogwaardige obligaties.
(7) Art. 16 Prudentieel KB.
184
bepaald rendement voorzien, dan voor een plan van
het type vaste bijdragen, zonder enige (contractuele)
rendementsgarantie.
Voor zuivere vaste bijdrage plannen (d.i. zonder enige
vorm van contractuele rendementsgarantie) moeten de
technische voorzieningen minstens gelijk zijn aan de
som van de verworven reserves van de aangeslotenen
(d.w.z. de gekapitaliseerde bijdragen). Enkel wanneer
de wettelijke minimumrendementsgarantie op de per-
soonlijke bijdragen meer zou bedragen dan de verwor-
ven reserves, zal deze als minimale ondergrens gelden
voor de bepaling van de technische voorzieningen. Dit
zal dus slechts in uitzonderlijke gevallen een invloed
hebben op de technische voorzieningen (bv. in heel
jonge plannen of plannen die enkel gefinancierd zijn
met persoonlijke bijdragen).
Voor plannen die risicodekkingen, beleggingsrende-
menten of een bepaalde hoogte van uitkeringen voor-
zien (m.a.w. voor plannen van het type vaste prestaties
en cash balance), worden de technische voorzieningen
op een totaal andere wijze berekend (5). In dat geval
moeten de technische voorzieningen bepaald worden
aan de hand van prudente biometrische tabellen en
rentevoeten (6) waarbij ook nog een redelijke marge
voor negatieve afwijkingen in acht moet worden geno-
men. De methode en grondslagen die aan de basis lig-
gen van de berekeningswijze van de technische voor-
zieningen moeten in het financieringsplan worden
gemotiveerd : zij moeten in overeenstemming zijn met
de kenmerken van de beheerde pensioenregelingen en
met het beleggingsbeleid. Bovendien moeten deze me-
thode en grondslagen in beginsel ongewijzigd blijven,
tenzij bij een verandering van de juridische, demogra-
fische of economische omstandigheden die aan de ge-
bruikte hypotheses ten grondslag liggen (7).
De reglementering maakt een onderscheid tussen lange
termijn en korte termijn verplichtingen. De bereke-
ningswijze van de technische voorzieningen moet in
de eerste plaats en in hoofdzaak garanderen dat het
evenwicht van de instelling op lange termijn bewaard
blijft. De CBFA vraagt dat de IBP’s die vaste prestatie
of cash balance plannen beheren hun technische voor-
zieningen berekenen met behulp van een continuı̈teits-
Oriëntatie 7 − augustus-september 2009
toets, bij voorkeur gebaseerd op een «asset and liabi-
lity management» (ALM) studie. De aldus berekende
technische voorzieningen worden de lange termijn
voorzieningen, of afgekort LTV, genoemd. In het kader
van dit soort plannen geldt evenwel een absolute on-
dergrens voor de bepaling van de technische voorzie-
ningen. Deze mogen in geen geval minder bedragen
dan de som van de verworven reserves van de aange-
slotenen (of van de wettelijke minimumrendementsga-
rantie op de persoonlijke bijdragen indien deze van
toepassing zou zijn en hoger zou zijn dan de verwor-
ven reserves) en de vestigingskapitalen van de lopende
rentes (1). Deze ondergrens van de technische voor-
zieningen noemt men ook wel de korte termijn voor-
zieningen of afgekort KTV, aangezien het gaat om de
onmiddellijke verplichtingen van de IBP.
De IBP moet er voor zorgen dat ze over voldoende
activa beschikt om haar verplichtingen (uitgedrukt in
de technische voorzieningen) te dekken (dekkings-
waarden). Daarnaast moet de IBP die naast pensioen-
toezeggingen ook risicodekkingen beheert én die een
middelenverbintenis aangaat, een solvabiliteitsmarge
aanleggen enkel voor de risico’s overlijden, invalidi-
teit en arbeidsongeschiktheid (2). De IBP die een re-
sultaatsverbintenis aangaat, moet daarentegen een sol-
vabiliteitsmarge aanleggen voor het geheel van haar
activiteiten (3). Bovendien moeten deze laatste over
een absoluut minimum aan solvabiliteitsmarge be-
schikken van 3 200 000 EUR (4). Naast de dekkings-
waarden die dienen ter financiering van de technische
voorzieningen, moet de IBP bijgevolg beschikken over
een eigen vermogen dat vrij is van verplichtingen om
de solvabiliteitsmarge te dekken.
3. Onderfinanciering en herstelmaatregelen
Wanneer de activa van de IBP dalen onder het niveau
van haar lange termijn voorzieningen, vermeerderd met
de solvabiliteitsmarge, bevindt zij zich in een situatie
van onderfinanciering. In dat geval moet de IBP een
herstelplan indienen, binnen de door de CBFA vereiste
termijn (5). Doet de IBP dit niet, dan kan de CBFA
zelf een herstelplan opleggen (6).
Volgens de financiële enquête van de Belgische Vere-
niging voor Pensioeninstellingen (BVPI) over het
(1) Zie art. 17 Prudentieel KB.
(2) Art. 88, eerste lid IBP-wet.
(3) Art. 87 en 88, tweede lid IBP-wet.
(4) Art. 12 Prudentieel KB.
(5) Art. 116 IBP-Wet en art. 27 Prudentieel KB.
(6) Art. 117 IBP-Wet en art. 27 Prudentieel KB.
(7) Wat niet wil zeggen dat elke andere vorm per definitie uitgesloten is. Een IBP kan steeds een herstelplan voorleggen aan de CBFA en ver-
volgens met haar in discussie treden omtrent de daarin voorgestelde maatregelen.
Oriëntatie 7 − augustus-september 2009
boekjaar 2008 kenden 30 % van de IBP’s eind 2008
een situatie van onderfinanciering ten opzichte van de
korte termijn voorzieningen. De CBFA liet weten dat
107 IBP’s (op een totaal van ongeveer 250) te kampen
hadden met één of andere vorm van tekort (zie hoger).
Deze IBP’s waren bijgevolg verplicht om een herstel-
plan in te dienen, dat rekening houdt met herstel van
het financieringsniveau ten opzichte van de korte ter-
mijn voorzieningen tegen eind 2009 enerzijds en her-
stel ten opzichte van de lange termijn voorzieningen
op middellange termijn, schommelend van drie tot vijf
jaar. Deze termijnen zijn niet vastgelegd in de wetge-
ving. Ze vloeien voort uit de soevereine appreciatie
van de CBFA binnen het kader van haar hierboven
vermelde bevoegdheden.
Een herstelplan kan verschillende vormen aannemen.
We overlopen hier kort de meest voorkomende (7).
Bijkomende bijdragen
Gezien de hoger vermelde korte hersteltermijnen,
voorzien de meeste herstelplannen in bijkomende stor-
tingen van de bijdragende onderneming om het ver-
eiste financieringsniveau te behalen. In de overgrote
meerderheid van de gevallen zal het herstelplan dan
ook bestaan uit een tijdelijke aanpassing van het finan-
cieringsplan.
Achtergestelde lening
Voor IBP’s die een financieringstekort vertonen ten
opzichte van de lange termijn voorzieningen (LTV)
kan een achtergestelde lening toegekend door de bij-
dragende onderneming een alternatief uitmaken voor
een onmiddellijke storting van bijkomende bijdragen.
Krachtens de IBP-Wet mag een IBP immers een tijde-
lijke lening aangaan voor liquiditeitsdoelstellingen. In
de afgelopen maanden is gebleken dat de CBFA bij de
beoordeling van de voorgelegde herstelmaatregelen het
begrip «liquiditeitsdoelstellingen» vrij ruim heeft
geı̈nterpreteerd zodat ook een IBP met lange termijn
doelstellingen een beroep kan doen op een lening
(zonder dat het daarom onmiddellijke en korte termijn
liquiditeitsproblemen heeft).
Wijziging van de strategische asset allocatie
Ook de wijziging van de strategische asset allocatie
kan, al dan niet in combinatie met één van de overige
185
maatregelen, een herstelmaatregel uitmaken. Volgens
de financiële enquête van de BVPI heeft 39 % van de
IBP’s per eind 2008 haar beleggingstrategie gewijzigd
ten gevolge van de financiële crisis. 82 % van de IBP’s
die hun beleggingsstrategie aangepast hebben, ver-
klaarden minder in aandelen te zullen beleggen, en
meer in overheidsobligaties en bedrijfsobligaties (1).
Wijziging van het pensioenreglement
Tot slot kan de bijdragende onderneming steeds be-
slissen, mits respect van de toepasselijke informatie-
en consultatieprocedure, en soms met het individueel
of collectief akkoord van de aangeslotenen, om de
pensioenvoordelen naar de toekomst toe te wijzigen
(lees : te verminderen). In geen geval kan een wijzi-
ging van het pensioenplan gevolgen hebben voor de
verworven rechten, opgebouwd tijdens de verleden
diensttijd.
Niettegenstaande bijstorting dan wel niet de enige mo-
gelijke herstelmaatregel is, blijkt dit in de praktijk
echter vaak wel de enige mogelijkheid om binnen de
korte termijnen vereist door de CBFA, het financie-
ringsniveau weer op te krikken. Belangrijk hierbij is
dat thans alle actieve IBP’s in België enkel een mid-
delenverbintenis hebben (zie hoger). Dit betekent dat
indien de activa van de IBP onvoldoende zijn om aan
haar verplichtingen te voldoen de bijdragende onder-
neming, die uiteindelijk de pensioentoezegging heeft
gedaan, opnieuw moet tussenkomen om het vereiste
financieringsniveau te garanderen.
Het uitwerken van een herstelplan is dan ook steeds
een delicate evenwichtsoefening tussen de IBP ener-
zijds en de bijdragende onderneming anderzijds. Dit
blijkt in het bijzonder het geval te zijn in tijden van
financieel economische crisis, die meestal zowel op de
IBP als op de bijdragende onderneming een impact
heeft. Het opleggen van bijkomende stortingen aan de
bijdragende onderneming kan haar in financieel eco-
nomisch moeilijke tijden zuur opbreken.
C. Wat in geval van ontbinding/vereffening
van de IBP ?
In tegenstelling tot de groepsverzekeraar is de IBP
geen onderneming met een winstoogmerk, en dus geen
koopman of handelaar in de zin van de Faillissements-
wet. Zij kan met andere woorden niet failliet worden
verklaard. Wel kan de CBFA de toelating van de IBP
intrekken indien zij er niet in slaagt haar financiële
situatie te herstellen en bijgevolg niet langer in staat is
om haar verplichtingen na te komen (2). De intrekking
van de toelating brengt automatisch de ontbinding en
vereffening van de IBP met zich mee.
In geval van ontbinding van de IBP zijn de activa bij
voorrang voorbehouden ter nakoming van de verplich-
tingen ten aanzien van de aangeslotenen en de begun-
stigden (desgevallend per afzonderlijk vermogen). Zij
genieten een bijzonder voorrecht op de dekkingswaar-
den (toebehorend aan hun afzonderlijk vermogen). In-
dien de IBP afzonderlijke vermogens heeft ingesteld
en de dekkingswaarden van het afzonderlijk vermogen
blijken ontoereikend voor de schadeloosstelling van
de betrokken aangeslotenen en begunstigden, behou-
den zij daarnaast ook een algemeen voorrecht op alle
andere activa van de IBP (3).
In geval van ontbinding van de IBP ten gevolge van
de intrekking van de toelating door de CBFA omwille
van het (aanhoudend) financieel onvermogen van de
instelling, zal de ten geldemaking van de dekkings-
waarden normaliter niet volstaan om alle rechten en
plichten van de aangeslotenen en de begunstigden te
vergoeden.
De vraag is of de aangeslotenen en begunstigden zich
in dit geval kunnen richten tot de werkgever ? Of die-
nen zij genoegen te nemen met een proportionele ver-
mindering van hun opgebouwde pensioenrechten ?
Hier geldt dezelfde redenering als bij het faillissement
van de groepsverzekeraar. De ontbinding van de pen-
sioeninstelling brengt niet het einde van de contrac-
tuele verbintenis van de inrichter ten aanzien van de
aangeslotene met zich mee. Zij behouden een (con-
tractuele) vordering op hun werkgever met betrekking
tot de pensioentoezegging.
Wanneer de pensioentoezegging uitgevoerd wordt door
een IBP, zal de werkgever onzes insiens in alle geval-
len in fine verantwoordelijk blijven, zelfs indien de
IBP een resultaatsverbintenis zou zijn aangegaan. In
eerste instantie verwijzen wij naar wat hiervoor werd
uiteengezet betreffende de plicht van de werkgever tot
financiering van de IBP. Daarenboven dient ook hier
rekening gehouden te worden met de verplichting van
de werkgever tot aanzuivering van de verworven re-
serves en desgevallend de minimumrendementsgaran-
tie op grond van artikel 24, 25 en 30 van de wet op de
aanvullende pensioenen (zie hoger).

(1) Financiële Enquête over het boekjaar 2008 van de Belgische Vereniging van Pensioeninstellingen (www.pensionfunds.be).
(2) Art. 130 2o en 3o IBP-wet.
(3) Art. 42 IBP-wet.

186 Oriëntatie 7 − augustus-september 2009

In de praktijk zal het besproken scenario van ontbin-
ding van de IBP ten gevolge van de intrekking van de
toelating door de CBFA wellicht enkel voorkomen
wanneer ook de bijdragende onderneming zich in een
financieel economisch moeilijke situatie bevindt,
waardoor zij niet in de mogelijkheid is om de nodige
herstelmaatregelen uit te voeren. Het is dan ook niet
ondenkbaar dat een ontbinding van de IBP zal samen-
vallen met of op de voet gevolgd worden door het
faillissement of de sluiting van de bijdragende onder-
neming. In dat geval zullen de aangeslotenen en be-
gunstigden zich enkel kunnen beroepen op het hoger
beschreven bijzonder voorrecht, waardoor zij in de
praktijk zullen geconfronteerd worden met een pond-
pondsgewijze verdeling van de activa, wat zal neerko-
men op een proportionele vermindering van hun opge-
bouwde pensioenrechten. In dat geval zullen de
aangeslotenen ook kunnen rekenen op een (geplafon-
neerde) vergoeding van het Sluitingsfonds (1), dat im-
mers niet enkel tussenkomt voor het waarborgen van
lonen maar ook van de vergoedingen en voordelen
verschuldigd krachtens de wet of krachtens individuele
of collectieve arbeidsovereenkomsten ingeval de
werkgever zijn geldelijke verplichtingen tegenover zijn
werknemers niet nakomt (2).
V. Conclusie
Uit bovengaand onderzoek blijkt dat de wetgever zich
in hoofdzaak heeft gericht op de bescherming van de
aanvullende pensioenrechten tegen het faillissements-
risico van de inrichter, via het principe van de exter-
nalisatie, en de situatie van een faillissement of ont-
binding van de pensioeninstelling eerder als niet of
weinig denkbaar heeft beschouwd. De huidige tijden
van financieel economische crisis dwingen ons echter
om wel degelijk ook met deze hypothese rekening te
houden.
Vanuit de prudentiële wetgeving ligt de nadruk in eer-
ste instantie op preventie onder de vorm van finan-
ciële vereisten die strikt worden opgevolgd door de
toezichthouder. Zowel in geval van faillissement van
de verzekeraar als bij een ontbinding van de IBP zijn
de huidige maatregelen beperkt tot een bijzonder en
algemeen voorrecht van de aangeslotenen (en de be-
gunstigden) op de activa van de respectievelijke pen-
sioeninstelling bij de vereffening ervan. Gezien er op
(1) Fonds tot vergoeding van de in geval van sluiting van ondernemingen ontslagen werknemers.
(2) Art. 35 van wet 26 juni 2002 betreffende de sluiting van de ondernemingen, zie ook: V. PERTRY, «Faillissement en aanvullend pensioen», o.c.
p. 31.
Oriëntatie 7 − augustus-september 2009
dat moment sprake is van een situatie van insolventie
impliceert dit echter per definitie een verlies aan pen-
sioenrechten.
Vanuit de sociale wetgeving zal de bescherming in
hoofdzaak moeten worden gezocht in de eindverant-
woordelijkheid van de inrichter.
Enerzijds zal de contractuele verbintenis van de in-
richter ten aanzien van aangeslotenen niet uitdoven
omwille van het faillissement van de groepsverzeke-
raar of de ontbinding van de IBP. Daarnaast lijkt de
inrichter op basis van de wet op de aanvullende pen-
sioenen in quasi alle gevallen van insolventie van de
pensioeninstelling de uiteindelijke verantwoordelijk-
heid te dragen voor de pensioentoezegging, en dit on-
geacht of hij voor de uitvoering ervan een beroep doet
op een verzekeraar, dan wel op een IBP. Zelfs wan-
neer de pensioentoezegging wordt uitgevoerd door een
pensioeninstelling die een resultaatsverbintenis op zich
neemt, zal dat in geval van insolventie van die pen-
sioeninstelling nog steeds het geval zijn. Anders is het
in een situatie waarin de pensioeninstelling niet insol-
vabel is. Wanneer een verzekeraar een resultaatsver-
bintenis op zich genomen heeft, wordt door bepaalde
rechtspraak aanvaard dat de verbintenis van de werk-
gever is uitgedoofd (wat betreft de uitvoering van de
pensioentoezegging). Uit de samenlezing van de pru-
dentiële en sociale wetgeving blijkt dat dit niet het
geval zal zijn wanneer de pensioentoezegging wordt
uitgevoerd door een IBP met een resultaatsverbintenis,
gezien de bijdragende onderneming hoedanook zal
moeten instaan voor bijstortingen in geval van onder-
financiering. Het is dan ook niet verwonderlijk dat
België in de huidige wettelijke context geen IBP’s met
resultaatsverbintenis kent : niettegenstaande de hogere
financieringsvereisten zal de bijdragende onderneming
in geval van onderfinanciering immers toch nog moe-
ten bijstorten... Indien men IBP’s met resultaatsverbin-
tenis als een valabel alternatief wil voorstellen, zal er
op dat vlak nog grondig moeten gesleuteld worden aan
de prudentiële wetgeving.
Bovendien moet er rekening mee worden gehouden
dat de ontbinding van de IBP in moeilijke tijden ge-
paard kan gaan met het faillissement of de sluiting van
de bijdragende onderneming. In dat geval zal de eind-
verantwoordelijkheid van de werkgever evenmin kun-
187
nen vermijden dat de aangeslotenen en begunstigden
worden geconfronteerd met een verlies aan rechten.
Vandaag bevinden een aantal ondernemingen zich in
een dermate moeilijke financieel economische situatie,
waardoor bijkomende stortingen aan de IBP die hun
pensioenplan(nen) beheert een heel zware dobber is.
De CBFA heeft in dit kader reeds aangegeven dat de
maatregelen waarover zij binnen de prudentiële regel-
geving beschikt om op te treden en aldus te voorko-
men dat de pensioenbeloftes niet kunnen worden na-
gekomen, onvoldoende zijn in de huidige financiële
crisis. Deze maatregelen zijn eerder bedoeld om op-
lossingen te bieden in een normaal financieel
klimaat (1).
Het is onzes inziens dan ook wenselijk dat zowel de
prudentiële als de sociale wetgeving (en de samen-
(1) Jaarlijks verslag van de Studiecommissie voor de Vergrijzing van juni 2009, bijlage 2 betreffende het toezicht op de tweede pensioenpijler
opgesteld door de CBFA, p. 90.
188
hang tussen beide) opnieuw geëvalueerd wordt. Vooral
de driepartijenrelatie inrichter – pensioeninstelling –
aangeslotenen moet daarbij grondig geanalyseerd wor-
den. Men kan zich inderdaad de vraag stellen of het
opportuun is om in quasi alle gevallen de eindverant-
woordelijkheid enkel bij de werkgever te leggen.
Enerzijds zal deze eindverantwoordelijkheid van de
werkgever voor de werknemer niet altijd volstaan om
een verlies van pensioenrechten te voorkomen. Ander-
zijds creëert dit zeker in tijden van financieel econo-
mische crisis die zowel ondernemingen als pensioen-
instellingen treffen een onzeker en onaantrekkelijk
klimaat voor werkgevers om pensioentoezeggingen
aan te bieden.
Wellicht moet België, in navolging van andere landen,
ook eens denken aan de oprichting van een garantie-
fonds voor de tweede pijler ?
Oriëntatie 7 − augustus-september 2009