Przegląd Sił Zbrojnych - 2007.02

przegld
WOJSKA LDOWE
SIY POWIETRZNE
MARYNARKA WOJENNA
si zbrojnych
MIESICZNIK | MARZEC 2007 | NR 2 (002)
ISSN 1897-158X
INDEKS 227 781
CENA 9,50 z (w tym 0% VAT)
DROGA DO
KOKPITU
str. 9
ZAPEWNI CIGO DOWODZENIA str. 34 | NISZCZCA PRECYZJA str. 56

ODPORNI NA ATAK Z POWIETRZA str. 73 | ROZPOZNANIE ELEKTRONICZNE str. 84
Reforma szkolnictwa
wojskowego
TRENDY
Dwa miesice temu

wydawao si przesdzone,
e 1 padziernika
Uniwersytet Obrony
Narodowej zastpi pi
wyszych szk wojskowych
i jeden instytut. Nowy
minister obrony czasowo
wstrzyma reform, chcc
dogbnie oceni jej ksztat
i skutki. Ale zmian
w szkolnictwie
nie unikniemy.
Amerykaska ocena
radzieckiej taktyki
DOWIADCZENIA
str.|22
str.|4
DOWIADCZENIA
Armia radziecka dziaaa w Afganistanie w podobny sposb, jak onierze amerykascy w Wietnamie. Popeniaa
podobne bdy, ale potrafia si na nich uczy.
Trening czyni mistrza

Odpowiednio zaplanowany,
poprzedzony instruktaami,
Dzie Zagroenia Skaeniami
daje pewno, e caa
jednostka waciwie wykona
ustalone czynnoci.
MATERIAY SZKOLENIOWE
TECHNIKA
Korweta
dla marynarki
wojennej
str.|40
str.|70
Wydawa by si mogo, e ze wzgldu na niekorzystne warunki

wojska bd unika walki w terenach grskich. A jednak gry byy
i s nadal terenem dziaa zbrojnych, w ktrych staj naprzeciw
siebie zarwno armie regularne, jak i formacje partyzanckie.
str.|54
Dziaania bojowe w grach
Szanowni Pastwo!
raz z wydaniem pierwszego numeru

naszego miesicznika zamiecilimy na
stronie internetowej materiay szkoleniowe
autorstwa wykadowcw WSOWLd. Dotyczyy
one teoretycznych zasad organizowania
systemu ognia w pododdziaach
zmechanizowanych i czogw. Byy to take
plany-konspekty wicze w kierowaniu
ogniem plutonu czogw w obronie w dzie
oraz metodyka wykonywania wicze
gimnastycznych na drku wysokim.
Z chwil ukazania si drugiego numeru na

stronie internetowej zostan zamieszczone
kolejne plany-konspekty opracowane przez
kadr Szkoy Podoficerskiej Si
Powietrznych, dotyczce prowadzenia
zaj z OPBMR.
Uwaamy, e ten sposb popularyzowania
materiaw dydaktycznych pozwoli
dowdcom wszechstronniej przygotowa
si do prowadzenia zaj.
Wszystkie wspomniane materiay

s dostpne na stronie:
www.zolnierz-polski.pl
(kolejne zakadki:
multimedia i archiwum
numery archiwalne czasopism
przegld si zbrojnych
materiay szkoleniowe)
yczymy owocnej lektury.
Trendy
Do uniwersytetu z przeszkodami, Artur Goawski . ........................................................................... 4

Droga do kokpitu, gen. bryg. dr Leszek Cwojdziski ......................................................................... 9
To ma by przeom, Marek Olszewski ........................................................................................... 12
Czas wojsk specjalnych, Tadeusz Wrbel ........................................................................................14
Trend intelektualny czy rzeczywisto pola walki? pk Stewart Blackburn ..................................17
Dowiadczenia
Kraina zaopatrywana z powietrza, Tadeusz Wrbel .......................................................................20

Amerykaska ocena radzieckiej taktyki, pk dypl. Jarosaw Kraszewski,
pk dypl. Marek Mecherzyski . ..................................................................................................... 22
Prawie jak policjant, ppor. Daniel Szczsny ....................................................................................25
Oko w oku przeciwnika, por. Przemysaw Wardowski .....................................................................27
Zapory minowe we wspczesnej wojnie, ppk dr in. Zdzisaw Burawski .................................. 31
Zapewni cigo dowodzenia, kpt. Jarosaw Sulikowski .............................................................34
Nowa jako pomiarw radiometrycznych, por. Piotr Potyra ........................................................37
Trening czyni mistrza, mjr Krzysztof Konior .....................................................................................40
Ile potrafi twj pluton, kpt. Andrzej Brzyski ......................................................................................43
Tajne czy poufne, pk rez. Krzysztof Polkowski ................................................................................44
Kiedy bdzie pada?, ppk dr in. Dariusz Stpie . ..................................................................... 47
Kontener bez niespodzianki, por. Andrzej Pindor ...........................................................................49
Jednostka wolna od odpadw, kpt. Grzegorz Dawidziuk ...............................................................52
Technika
Stopy wody pod kilem, kmdr por. dr Mariusz Konarski ................................................................ 54

Niszczca precyzja, ppk Jarosaw Goembski ............................................................................. 56
Miniplatformy ldowe, mjr dr in. Wiesaw Barnat, kpt. dr in. Przemysaw Simiski ................ 60
Roboty wkraczaj do miast, ppk w st. spocz. dr Jerzy Garstka .....................................................61
Stare na nowe (Baza remontowa lotnictwa WLd), ppk Tadeusz Wnuk .................................... 63
Materiay szkoleniowe
WOJSKA LDOWE
W pasie przesaniania, ppk dr in. Tomasz Rubaj ..........................................................................67

Nie da si zaskoczy, kpt. Czesaw Dbrowski ..............................................................................70
Odporni na atak z powietrza, por. Pawe Danieluk . ........................................................................73
Nieokieznany kraj, pk Zbigniew Joczyk ........................................................................................76
SIY POWIETRZNE
Nie tylko z adunkiem bomb, pk nawig. dr Eugeniusz Cielak . .................................................. 78

Lotnicze wsparcie dziaa gbokich wojsk ldowych, ppk dr Ryszard Bartnik .........................81
Rozpoznanie elektroniczne, kpt. Artur Malordy ..............................................................................84
Potrzebna instytucja, mjr Marek Pieniek .........................................................................................87
MARYNARKA WOJENNA
System AIS i moliwoci jego wykorzystania do identyfikacji bojowej (cz. II),

kmdr por. Maksymilian Dura .............................................................................................................89
Trenaer gier sztabowych, kmdr ppor. Dariusz Kloskowski ......................................................... 92
Martwy Batyk, kmdr por. dr Ryszard Szynowski .............................................................................94
ANDARMERIA WOJSKOWA
andarmeria uniwersalna, gen. dyw. dr Bogusaw Pacek, mjr dr Piotr Ponka ............................97
Dydaktyka
Nie jestemy automatami, mjr Piotr Sajewicz ............................................................................. 100

Efektywne przywdztwo w walce, gen. bryg. Piotr Pcionek, por. Magorzata Rybarczyk ......... 102
Czym naprawd jest cyberterroryzm, ppor. Radosaw Hennig . ................................................104
Czog zniszczy, st. chor. Zbigniew Paczkiewicz ....................................................................... 106
Inne armie
Spadochroniarze preferuj zawodowstwo, ppk Piotr Kaliszewicz ............................................ 109

Sia w rezerwach, pk Wojciech Wnuk ........................................................................................... 112
Militaria ............................................................................................................................................ 116
Porady
przegld
si zbrojnych
MARZEC 2007 | NR 2 (002)
Szanowni Czytelnicy
W najbliszych dniach przestaniemy by zauwaalnie niewidoczni
wAfganistanie. Polska flaga na
rwnych prawach z innymi powiewa na kwaterze gwnej w Kabulu.
Biao-czerwone naszywki wida
wtym kraju na coraz wikszej liczbie mundurw.
Partnerom zNATO udowadniamy, e potrafimy by
towarzyszami broni. Jednak wstrzymujemy oddech.
Nowa misja wie si bowiem z trudnociami i niebezpieczestwami. To wyzwanie dla zawodowcw, dla
armii, ktra z natury rzeczy bdzie mie charakter ekspedycyjny. Zastanawiamy si po cichu: Jak tam bdzie?
Jak dugo bdziemy wspodpowiada za bezpieczestwo w Ghazni, Mazar-i-Shariff, Kabulu i Bagram? Czy to
nie jest to aby zadanie ponad nasze siy? Jak sprawdz
si nasi onierze i sprzt?
Ju wkrtce na wiele pyta znajdziemy odpowied. Na
amach PSZ bdziemy przedstawia dowiadczenia
zdziaa w Afganistanie. Liczymy, e spostrzeeniami
zprowadzonych na tamtym obszarze dziaa podziel
si z czytelnikami ci, ktrzy za p roku powrc z pierwszej zmiany PKW. Nie mamy wtpliwoci, e ta misja
zaowocuje nowymi trendami w szkoleniu i wyposaeniu
oddziaw Wojska Polskiego.
Zapraszamy do lektury i dzielenia si uwagami z redakcj
mjr Artur Goawski,
redaktor prowadzcy
Zesp redakcyjny
redaktor naczelny: Andrzej Cudak
sekretarz redakcji: ppk Marek Olszewski
redaktorzy prowadzcy: dr Jan Brzozowski, mjr Artur Goawski
redaktorzy merytoryczni: Maria Janowska,
kmdr ppor. dr Mariusz Konarski, Barbara Szymaska,
Teresa Wieszczeczyska
skad i amanie: Monika Klekociuk, Katarzyna Usidek
opracowanie stylistyczne: Renata Gromska, Katarzyna
Koco, Katarzyna Pietraszek
prenumerata i kolporta: Elbieta Toczek, tel.: CA MON 840 400,
(0-22) 684 04 00
zdjcie na okadce: Mirosaw Wjtowicz
projekt graficzny: ukasz Kaugan, CaStudio
druk: Promocja XXI sp. z o.o.
Aleje Jerozolimskie 232A, Warszawa
reklama: reklama@redakcjawojskowa.pl
e-mail: przeglad-sz@redakcjawojskowa.pl
Egzemplarze czasopisma dostpne w wewntrznym
kolportau wojskowym s bezpatne.
Rozkaz a odpowiedzialno karna (cz. II), mjr Adam Tokarczyk ................................................. 118
Sprawozdania-recenzje
Recenzje . ......................................................................................................................................... 123

Wyprzedzi uderzenie, ppor. Wojciech Paka ............................................................................... 124
Sun Tzu, ppk dr Andrzej Polak ....................................................................................................... 125
2007/02
adres: Redakcja Wojskowa,

Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa,
www.zolnierz-polski.pl,
e-mail: sekretariat@redakcjawojskowa.pl,
tel.: CA MON 845 365, 022 6845365, 022 6845685
TRENDY Reforma szkolnictwa wojskowego
Do uniwersytetu
z przeszkodami
ystem edukacji wojskowej przypomina wze gordyjski. Kolejni

resortowi decydenci wielokrotnie usiowali go rozwiza. Brakowao im jednak jasnej wizji przyszoci,
konsekwencji, a nawet odwagi. Dlatego udawaa si tylko kosmetyka, az podjciem
zdecydowanych dziaa byy problemy.
Efekty dwch reform: z lat 19891997
i20012004, trudno uzna za sukces. Co

prawda cele organizacyjne osignito:
16wyszych szk zastpiono picioma,
zwolniono rzesze onierzy i pracownikw
naukowo-dydaktycznych (w ostatniej redukcji 10 tys. osb), zaoszczdzono miliony zotwek. Dzi trudno uwierzy, e
dwie dekady temu wysz szko oficersk mia kady rodzaj wojsk! Lecz rezul-
esort obrony wydaje na szkolnictwo

wysze nieco ponad 1% budetu, czyli okoo 235 mln z. Dotacja dla szk wyszych skada si z dwch skadnikw: dotacji na cele dydaktyczne oraz dotacji na
cele uczelni jako jednostki wojskowej (rachunek obejmuje zakwaterowanie studentw, wyywienie i utrzymanie sprawnego sprztu, z ktrego korzystaj).
JAROSAW WINIEWSKI
Szkolenie podchorych na sprzcie wprowadzanym do jednostek lekkich
Dwa miesice temu

wydawao si
przesdzone, e
1padziernika
Uniwersytet Obrony
Narodowej zastpi pi
wyszych szk
wojskowych i jeden
instytut. Nowy minister
obrony czasowo wstrzyma
reform, chcc dogbnie
oceni jej ksztat i skutki.
Ale zmian wszkolnictwie
nie unikniemy.
Warto akademicka
Uczelnie wojskowe mog dzisiaj nadawa stopnie doktorskie w 16 dyscyplinach, prowadz
23kierunki studiw, maj 275 samodzielnych pracownikw naukowych. Jeli podzielimy to na
pi, otrzymamy takie wartoci, ktre nie s wstanie zapewni funkcjonowania uczelni wyszej. Smuci fakt, e po p wieku istnienia szkoy oficerskie nie dorobiy si wasnych samodzielnych pracownikw naukowych oceni sytuacj byy wiceminister obrony Janusz Zemke.
2007/02
taty jakociowe isystemowe si nie pojawiy. Od dwch lat wojsku nie udaje si
osign planowanej liczby absolwentw
wyszych szk wojskowych, co grozi luk w korpusie oficerskim. Wakaty wstrukturach wojskowej suby zdrowia zagraaj jej funkcjonowaniu. Wci trudno
mwi owypracowaniu perspektywicznego, stabilnego modelu ksztacenia i doskonalenia oficerw. Istniejce od dziesicioleci placwki w Dblinie iWrocawiu
kwalifikuj si do zamknicia, poniewa
nie speniaj wymaga prawa o szkolnictwie wyszym z27lipca 2005 r. Jeli sytuacja dydaktyczno-naukowa nie zmieni
si, od kolejnego roku akademickiego
MON nie powinno ich finansowa, poniewa bdzie to nielegalne dziaanie.
Kryzys
adzr nad szkolnictwem powinien

sprawowa Departament Kadr
iSzkolnictwa Wojskowego, ale po fuzji departamentw szkolnictwa i kadr
(w2001r.) zlikwidowano wszystkie oddziay oraz wydziay pierwszego z nich. Nie
pozostaa wic adna wyspecjalizowana
komrka odpowiadajca przede wszystkim za szkolnictwo! Trudno si z tym pogodzi, skoro podstawowym zadaniem si
zbrojnych w czasie pokoju jest szkolenie
od szeregowego do generaa. W najmniejszym stopniu zapaci s winne
uczelnie. Robiy, co mogy, by przetrwa,
stosujc si do zalece czsto bdnych
lub niekonsekwentnych kolejnych ministrw bd dyrektorw departamentu.
Jedyne, co mona im zarzuci, to niech
do konsolidacji. Teraz WSOWLd i WSOSP
grozi utrata statusu akademickiego.
Realna! Wystarczy zajrze za kulisy szk,
by dostrzec skutki wieloletniego niedoinwestowania i chaosu koncepcyjnego.
Wraca do szeregu!
Radosaw Sikorski chcia przywrci
wysze szkolnictwo resortowe wojsku, by
znaczne pienidze, ktre podatnicy o
na utrzymanie szk za porednictwem
MON, przyczyniay si faktycznie do
zwikszenia obronnoci Polski. Argumentowa, e w piciu uczelniach mamy na
studiach okoo tysica studentw w mundurach, ponad osiem tysicy cywilnych,
a kadra w nich liczy cztery tysice osb.
Dotacja MON na nauk w 2006 r. wyniosa 235 mln z. Natomiast dotacje Mini2007/02
sterstwa Nauki iSzkolnictwa Wyszego

dla suchaczy cywilnych w akademiach
wojskowych tylko 18 mln z MON ma
10% studentw, a ponosi 90% kosztw,
MNiSzW ma 90% studentw, a paci tylko 10%. Mamy do czynienia z fikcj,
podobnie jak w resortowej subie zdrowia. Moim celem jest z takimi fikcjami
skoczy twierdzi minister.
Bardzo dobrze, e uczelnie wykorzystay potencja dydaktyczny, gdy liczba
podchorych malaa. Ale mamy do czynienia z pewnym naruszeniem dyscypliny finansw publicznych, bo nastpuje
nieformalny przepyw pienidzy midzy
resortami krytykowa ostatni penomocnik ministra ds. reformy szkolnictwa
gen.dyw. prof. Andrzej Ameljaczyk.
W ostatnich tygodniach 2006 r. kierownictwo MON po dogbnej i wielokrotnej
analizie zaakceptowao jednogonie kierunek zmian. 3 stycznia br. R. Sikorski zaproponowa ich wprowadzenie pod hasem
Uniwersytet Obrony Narodowej (UON).
Nowa uczelnia, speniajca warunki ustawy o szkolnictwie wyszym, miaa powsta w wyniku poczenia piciu funkcjonujcych obecnie szk oraz Wojskowego Instytutu Medycznego. Proponujemy jeden, zintegrowany, zasobny uniwersytet, ktry w wieloletnim procesie ksztacenia przejmie najlepsze tradycje, kadr
i infrastruktur czonych placwek.
Wierz, e konsolidacja przysuy si siom zbrojnym; kadrze zapewni najlepszy
moliwy poziom wyksztacenia i przewag w wiedzy, technologiczn i informacyjn na wspczesnym polu walki deklarowa wczesny minister, zastrzegajc, e nikt w kierownictwie resortu nie
planowa likwidacji adnej ze szk. Mamy inne intencje. Chcemy, na przykad,
szkoli kandydatw na pilotw F-16 w kraju, wykorzystujc orodek w Dblinie,
zambicjami rozszerzenia oferty na cay
region. Tu ma pomc inicjatywa outsourcingu, usugi dotyczcej pozyskania samolotw do szkolenia zaawansowanego.
Od 1 padziernika
Na konferencji prasowej 3 stycznia
R.Sikorski stwierdzi, e UON powstanie
w 2008 r., a zwart uczelni zostanie wlatach 20102012. Natomiast 15 stycznia
jego podwadni wysali do senatw uczelni wniosek o zaopiniowanie projektu ustawy o utworzeniu UON. Podano w nim dat utworzenia nowej uczelni: 1 padziernika br. W dokumencie, ktry 24 stycznia trafi do premiera, zostao zapisane,
O reformie:
Gen. broni Waldemar Skrzypczak,
dowdca wojsk ldowych:
Chciabym usysze, jakiego
oficera bdzie mi w stanie
przygotowa nowa uczelnia.
Wszyscy chcielibymy, by by
to dobrze wyksztacony
humanista albo magister
cybernetyki ale dla mnie,
jako dowdcy wojsk ldowych,
najwaniejsze jest, czy dostan dobrego
rzemielnika, gotowego do dowodzenia
plutonem, znajcego taktyk, walory
sprztu, radzcego sobie w warunkach
pokojowych i bojowych. Powinien on rwnie
zna si na metodyce szkolenia, zwaszcza
ogniowego. Rok to troch mao, by
przygotowa cywila do suby w korpusie
oficerskim. Ale na kursy te przychodz
prawdziwi entuzjaci wojska i bardzo szybko
si ucz. Na pocztku kariery maj
wprawdzie pewne braki, ale maj te
wiadomo tego, co chc osign
iszybko te braki nadrabiaj. Ja z takich
rocznych oficerw byem w 11 DKPanc
bardzo zadowolony. Myl, e szkolenie
cywilw na oficerw to dobry kierunek.
Prof. Andrzej Seweryski,

minister nauki iszkolnictwa wyszego:
UON jako uczelnia speniajca
standardy ustawy musi
nadawa tytuy doktorskie na
minimum 12 kierunkach
studiw. Jeli uda si stworzy
tak placwk, podniesie ona
rang ksztacenia
wojskowego. Nie musi si to
odby za cen utraty tosamoci
elementw, ktre wejd w jej skad.
e placwka ma ksztaci onierzy i osoby cywilne oraz prowadzi badania naukowe z zakresu nauk wojskowych, technicznych, humanistycznych, fizycznych,
matematycznych, chemicznych, ekonomicznych oraz medycznych, a take upowszechnia osignicia naukowe, kulturalne i artystyczne. UON prowadziby take dziaalno lecznicz (miaby wasny
szpital) oraz ksztaci lekarzy na studiach
podyplomowych.
Dziaamy pod presj czasu. Reforma
jest spniona o par lat argumentowa
minister na posiedzeniu sejmowej Komisji Obrony Narodowej (KON). Z tym
wnioskiem posowie gremialnie si zgodzili. Przewodniczcy KON Bogdan Zdrojewski przypomnia nawet o debacie, ktra odbya si w tym samym miejscu p u

u roku wczeniej. Wwczas nieco inne kierunki zmian w szkolnictwie (take poczenie szk oficerskich, ale nowa rola
AON) przedstawi gen. w st. spocz. prof.
Stanisaw Koziej, wczesny podsekretarz
stanu w MON. Tamto spotkanie zakoczyo si wnioskiem, by reform wdraa,
po jej dopracowaniu, od roku akademickiego 2007/2008. Dlatego te powrcono
do tematu, ale jak wnioskujemy z pierwszych wypowiedzi nowego ministra obrony Aleksandra Szczygo, zmiany w szkolnictwie nie musz odzwierciedla projektu jego poprzednika. Pewne jest, e 1padziernika br. UON nie powstanie powiedzia minister. Nie wiadomo na razie, czy
powstaa jaka alternatywa dla tego pomysu. Dla wszystkich zainteresowanych
sytuacja jest niezrczna: czas ucieka,
asystem potrzebuje zmian.
Ksztacenie i szkolenie
Ide zaproponowanych w grudniu
istyczniu zmian byo oddzielenie szkolenia od ksztacenia. Docelowo wiedz zdobywano by na uniwersytecie. Szkoleniem
wojskowym za zajmowayby si centra
szkolenia wyjani w sejmie gen.broniJzef Buczyski, rektor Akademii
Obrony Narodowej. To dlatego, e adna
z wyszych szk oficerskich nie jest w
stanie samodzielnie wypromowa oficera. Azgodnie z wojskow ustaw pragmatyczn kady podporucznik musi by absolwentem studiw wyszych i taki zapis
utrzymano w nowelizowanej ustawie
osubie onierzy zawodowych, nad ktr trwaj wanie w sejmie prace.
Podobn, ale nie identyczn koncepcj
promowa rok temu wczesny penomocnik
ministra ds. szkolnictwa gen. bryg.dr Grzegorz Winiewski. Zakadano w niej, tak jak
w poprzedniej, oddzielenie czasu imiejsca

przeznaczonego na zdobywanie wiedzy akademickiej i militarnej. Take iw tej koncepcji zakadano, e WSOSP iWSOWLd
przestan funkcjonowa jako uczelnie w rozumieniu ustawy. Utworzono by z nich zamiejscowe filie WAT oraz orodki odpowiadajce za wojskowy profil ksztacenia oficerw (nie tylko podporucznikw). Akademia Marynarki Wojennej miaa dwie moliwoci: poczy si z WAT jako filia lub
pozosta samodzielna, co przy wielkoci zapotrzebowania na marynarzy wci rodzioby pytania o sens utrzymywania jej w ssiedztwie morskiej uczelni cywilnej.
Podobnego rozwizania nie wyklucza
R. Sikorski. Sugerowa, e WSOSP,
WSOWLd i AMW mog sta si filiami
UON lub centrami szkolenia SP, WL
iMW. Ustawa o szkolnictwie pozwala na
tworzenie zamiejscowych orodkw, jeli
odbywa si w nich dwie trzecie zaj.
Orodki te mogyby przyjmowa na studia studentw cywilnych. Sdz, e dydaktycy z WSOSP i WSOWLd bd zadowoleni, gdy wzronie ich status naukowy,
gdy zostan wykadowcami WAT powiedzia gen. Winiewski w wywiadzie dla
Polski Zbrojnej. Wedug jego koncepcji,
powtrzonej przez prof. Kozieja, AON powinna sta si klejnotem w koronie szkolnictwa wojskowego, ksztaccym dowd-
Jak wyksztaci
pilotw?
W Szkole Orlt miesice letnie na kierunku pilotau przeznacza si na szkolenie lotnicze, a zimowe na ksztacenie
teoretyczne. Nie bdzie atwo przenie
ksztacenia pilotw do stolicy. By moe
rozwizaniem jest indywidualny tok studiw. Dla 40 osb rocznie takie bd
potrzeby MON. Cho pojawiy si opinie,
e powinnimy powrci do starego ukadu, do szkolenia dobrych pilotw, a nie pilotw magistrw. Kandydaci na pilotw
nadal mogliby ksztaci si w Dblinie,
adoksztaca ju gdziekolwiek podczas
suby zawodowej, jeli byoby to im potrzebne. Co prawda nadal byoby im trudno pogodzi to z lataniem.
cw na poziomach taktycznym, operacyjnym i strategicznym. S. Koziej widzia nawet moliwo utworzenia w Rembertowie Akademii Bezpieczestwa Narodowego, ktra ksztaciaby kadry ekspertw dla
najwyszych wadz pastwowych.
Gen. Winiewski wskazywa na trzecie
rdo pozyskiwania kandydatw na oficerw nabr chtnych po studiach licencjackich jako podchorych na dwuletnie
studia magisterskie. Atutem trzech rde
Wicej uwagi w procesie ksztacenia podchorych

naley zwrci na praktyczn stron onierskiej profesji.
Profilowani przez
dowdcw
ALEKSANDER RAWSKI/BELLONA
zkoy oficerskie ksztaciyby i promoway na podporucznikw zarwno

podchorych WAT, jak i magistrw po
ukoczonych uczelniach cywilnych.
Cipierwsi pojawialiby si w tych szkoach
podczas wakacji (szkolenie cznie z okresem unitarnym), a po uzyskaniu magisterium spdzaliby w nich jeszcze kwarta,
by po zdaniu egzaminu oficerskiego otrzyma pierwszy stopie oficerski i trafi do
jednostek. Szkoy podlegayby nadal dowdcom rodzajw si zbrojnych, ktrzy
mieliby wpyw na ich profil.
2007/02
Nie tak szybko!
by powstaa nowa uczelnia, potrzebna

jest ustawa, konieczne jest ustalenie
planw studiw i programw szkolenia,
zaatwienie kwestii organizacyjno-etatowych, logistycznych i statutowych. Czasu
do rozpoczcia roku akademickiego
2007/2008 jest z kadym dniem mniej,
UON nie powstanie zatem w tym roku.
Zwaszcza e nie wiadomo jeszcze, ilu
studentw miaby przyj.
rekrutacji byaby moliwo szybkiego reagowania na zmienne potrzeby kadrowe

wojska. Taki system pozyskiwania kadr
przewidywao ju poprzednie kierownictwo MON, obiecujc wprowadzenie w latach 20032004 formy stypendiw dla zainteresowanych woeniem munduru cywilnych studentw WAT i Uniwersytetu
Medycznego w odzi. Obietnicy tej nie
spenio, cho obie szkoy zgaszay zainteresowanie.
Przewaga inynierw
W odrnieniu od propozycji zaaprobowanej przez ministra Sikorskiego,
gen.Winiewski zaproponowa, by wikszo kadr oficerskich rekrutowa spord
absolwentw uczelni cywilnych. Akcentowa, e wikszo dowdcw musi mie
podstawowe wyksztacenie politechniczne. Stwierdzi, e siy zbrojne bd ulega redukcjom ilociowym na rzecz podniesienia ich jakoci. Przysze konflikty
bd rozstrzygane przez umiejtne wykorzystanie zaawansowanych technologii.
Znatury rzeczy najlepszymi dowdcami
na takim polu walki bd odpowiednio
wojskowo wyszkoleni inynierowie.
Zgodzi si z tym pogldem gen. bryg.
w st. spocz. prof. Bogusaw Smlski, do
niedawna rektor WAT. Na rnych spotkaniach podkrela, e nowoczeni dowdcy musz umie wykorzystywa nowoczesne narzdzia, jakie otrzymuj.
Jego zdaniem, grupy onierzy lub niewielkie pododdziay mog wykonywa
zadania o strategicznym znaczeniu. Do
historii przeszed hierarchiczny system
dowodzenia z czasw bitwy pod Kurskiem. Nie ma sensu przygotowywanie
podporucznikw na stanowisko dowdcy plutonu i pniejsze doszkalanie ich
przed kadym awansem. Musimy zapewni im stwierdzi genera wiedz
iumiejtnoci pozwalajce znale im
prac w cywilu. Coraz rzadsze bd
2007/02
przypadki wizania si z mundurem na

cay okres kariery zawodowej.
no dydaktyczn oraz realizowa due

projekty badawcze;
Lista argumentw
Janusz Zemke, byy sekretarz stanu w MON:
Argumenty za przeprowadzeniem reformy oraz jej cele wedug R. Sikorskiego i gen. A. Ameljaczyka:
kadrowe wymagania ustaw: pragmatycznej (podporucznik musi by
magistrem) oraz o szkolnictwie wyszym (WSOSP i WSOWLd ich nie
speniaj, wic strac status uczelni
akademickiej);
prezydent, przesdzajc o utrzymaniu
liczebnoci si zbrojnych na poziomie
150tys. onierzy, ustali, e do wojska
powinno trafia do 700 podporucznikw
rocznie. Na piciu latach studiw powinno by do 3500 podchorych. Dla nich
wystarczy jedna uczelnia, a nie pi;
UON bdzie ma uczelni, z kilkoma tysicami suchaczy. Poczenie uczelni jest nakazem wynikajcym z denia
do racjonalnego zarzdzania funduszami
publicznymi 20-krotnie wikszy koszt
ksztacenia studentw wojskowych ni cywilnych. Obecnie w uczelniach wojskowych uczy si 1022 studentw, a proces
dydaktyczny realizuje 4276 pracownikw
naukowo-dydaktycznych. Postulowana reforma wie si z najmniejszymi kosztami funkcjonowania i jednoczenie z najwysz jakoci ksztacenia;
UON bdzie lepszy i waniejszy ni
suma funkcjonujcych obecnie uczelni.
W tej uczelni wojskowo-cywilnej dominowa bdzie jednak wojsko;
w perspektywie UON powinien doczeka si nowoczesnego miasteczka
akademickiego, by prowadzi szkolenie
oraz badania naukowe na najwyszym
poziomie. Celem reformy jest podniesienie jakoci ksztacenia oficerw. Przy
67 tys. studentw skad profesorski bdzie mg prowadzi waciwie dziaal-
O reformie:
Wojsku potrzebna jest

specyficzna kadra zdolna
posugiwa si nowoczesn
technik. Uwaalimy, e uda
si przyj do suby licznych
magistrw z cywila. Ale
zmienia si sytuacja na rynku
pracy. Polsce zaczyna
brakowa kadr technicznych. Podobne
zjawisko wystpuje w Europie. Wojsko ma
nike szanse, by na konkurencyjnym rynku
pozyska dobrych specjalistw. Prywatna
firma zawsze zapaci im wicej.
Dlatego popieram utworzenie UON,
ukierunkowanego na nauki techniczne
izwizane z dowodzeniem. Lecz tu jest
problem: w przeszoci nie dbano, by
wojskowe specjalnoci uzyskiway
akceptacj komisji akredytacyjnej i znalazy
si w wykazie kierunkw studiw. Dlatego
akademie chwytay si rnych sztuczek, by
podtrzyma status akademicki (tworzenie
wydziaw zarzdzania imarketingu). To te
trzeba jako zaatwi.
lepsze perspektywy na rynku edukacyjnym krajowym i zagranicznym;

siom zbrojnym wystarczy kadra ksztacona na 1012 kierunkach studiw wUON;
80% podporucznikw bdzie pozyskiwanych po 5-letnich studiach w tej uczelni;
reforma ma polega na oddzieleniu
ksztacenia akademickiego od szkolenia specjalistycznego, prowadzonego
poza UON w centrach szkolenia (w
szkoach oficerskich niemajcych praw
akademickich);
konsolidacja to tendencja wystpujca w krajowym szkolnictwie cywilnym.
Take niektre kraje NATO cz szkoy
rnych rodzajw si zbrojnych. Wyprzedzili nas ssiedzi z Europy Wschodniej, u
Mona inaczej
Na wiecie s rne modele zasilania armii oficerami. Brytyjczycy werbuj kandydatw na
uczelniach cywilnych. Niemcy szkol dowdcw plutonw tanio i szybko, inwestujc w nich
dopiero wwczas, gdy poka sw warto. Chtnych rekrutuj po procznej subie zasadniczej, a wic jako maturzystw. Kieruj ich na p roku do szkoy oficerskiej, promuj na
podporucznikw i przez dwatrzy lata daj im moliwo sprawdzenia si w roli dowdcy.
Jeli sprostaj subie, caymi rocznikami studiuj na Uniwersytecie Bundeswehry, ktry jest
uczelni politechniczn. W siach zbrojnych USA wikszo kadry oficerskiej o stau suby
do 10 lat stanowi absolwenci uczelni cywilnych majcych licencje Departamentu Obrony na
ksztacenie kandydatw na oficerw. Po uzyskaniu dyplomu zaliczaj kurs wojskowy, po ktrym otrzymuj stopie oficerski.

u atake Holandia, Dania, Belgia, Finlandia i Hiszpania.
Inne zalety przyjtego wariantu reformy to: prostota i przejrzysto systemu
edukacji wojskowej, umoliwiajcego
ksztacenie dowdcze oficerw wszystkich szczebli oraz dobr dobrze przygotowanej kadry dydaktycznej, a take
wiadczenie kompleksowych usug dydaktycznych oraz prowadzenie prac naukowo-badawczych dla MON (w przypadku piciu maych uczelni to prawie
niemoliwe). Nie moemy zrobi tak, e
zostawiamy WAT, a reszta niech zginie,
bo i tak mogoby si zdarzy stwierdzi gen. Ameljaczyk. Oceni, e reforma powinna by wdraana w dwch etapach. Pierwszy to poczenie szk z zachowaniem uprawnie wszystkich wydziaw. Drugi to samoregulacja kilka lat zmian ewolucyjnych wprowadzanych przez UON. Zajcia w ramach blokw dydaktycznych z przedmiotw oglnych i oglnotechnicznych bdzie mona prowadzi w jednym miejscu. Zamiast wydawa pienidze na pi sabych zapleczy, lepiej wyda na jedno,
ale nowoczesne. Na pewno pojawi si
z biegiem czasu oszczdnoci, nie tylko
na likwidacji dublujcych si funkcji
ibiurokracji, ale take na pozyskiwaniu
drogiego sprztu szkoleniowego uzna
R. Sikorski.
Wykaz kontrargumentw
Pomys powoania UON skrytykowa
m.in. gen. bryg w st. spocz. B. Smlski.
Oto jego uwagi:
Uniwersytet, w ktrym 80% suchaczy nosioby mundur, a 20% stanowiliby kandydaci do pracy w instytucjach
zajmujcych si bezpieczestwem, stanie si wojskowym gettem. Powoywanie zamknitej enklawy dla kilkuset studentw na roku oznacza powrt do szkoy oficerskiej niezalenie od tego, jak j
nazwiemy. Otwarcie dla 2030 studentw na roku kilkunastu kierunkw studiw obniy poziom ksztacenia.
Kilkanacie kierunkw studiw tylko
dla wojska to najdroszy zmoliwych systemw. Nie zdajemy sobie sprawy z konsekwencji postpu. 80% technologii dezaktualizuje si w cigu dekady. Pi lat
ksztacenia informatyka to dwie generacje komputerw. Nigdy jeszcze, nawet w
wojsku, w takim tempie nie wymieniano
infrastruktury dydaktycznej. Szanse na renom maj tylko dobre uczelnie, uczestniczce w badaniach, zdobywajce pie przegld si zbrojnych
nidze, prowadzce prace w ramach grantw. A to wie si z wymian laboratoriw, z ktrych skorzystaj podchorowie. Odseparowana uczelnia wyczy nas
z nurtu rozwojowego.
Jeli chcemy si poczy, to dmy
do poczenia oglnopastwowego mamy przecie jeden system edukacji. Dzi
uczelnia wysza nie moe izolowa si od
wiata zewntrznego! Nastpuj gbokie
zmiany w szkolnictwie, zwizane z integracj Europy, a uczelnie zaczynaj rywalizowa ze sob.
Studia z protez
by moliwe byo promowanie absolwentw WSOSP, musz oni doksztaca si na Politechnice Warszawskiej.
Natomiast podchorowie WSOWLd po
4 latach nauki maj studiowa na
Politechnice Wrocawskiej. Za studia
wobu przypadkach zapacioby MON. To
rozwizanie proteza. Nie wiadomo, czy legalne (przypuszcza si, e studia magisterskie niektrzy zaczynaliby, nie bdc
jeszcze licencjatami). Zatem take ci podporucznicy ukoczyliby szkoy wojskowocywilne. Rynek doksztacania absolwentw WSOSP chce zagospodarowa AON,
otwierajc nowe kierunki studiw uzupeniajcych, np. zarzdzanie lotnictwem.
Naszym obywatelskim obowizkiem

jest dobre wyszkolenie kolejnych zastpw oficerw i zapewnienie im perspektyw funkcjonowania poza wojskiem. Jest
to moliwe dowodem WAT.
Wedug generaa, nowoczesne ksztacenie moe odbywa si tylko w systemie otwartym: co trzeci student powinien by wojskowym. Poza tym chodzi
o wejcie wsystem szkolnictwa powszechnego, ze wszystkimi tego konsekwencjami, a zarazem dbanie o wykorzystanie w ksztaceniu wojskowym
wszystkich moliwoci: Nie eksperymentujmy z budow nowej uczelni, sprbujmy lepiej wykorzysta to, co mamy.
Kociec w WAT, staff z AON

W proponowanym systemie szkoy
oficerskie szkoliyby magistrw pod
szyldem studiw oficerskich, modernizoway zaplecze i suyy wszystkim rodzajom si zbrojnych. WAT natomiast
powinien na studiach picioletnich
ksztaci kadr stanowic bojowy kociec si zbrojnych: kandydatw do su-
by w wojskach pancernych i zmechanizowanych, wszystkich pilotw oraz grup pokadow dla marynarki wojennej.
Ksztacenie specjalistw innych korpusw osobowych przez pi lat byoby
marnotrawstwem pienidzy. Specjalici
wojsk cznoci, chemicznych czy sub
medycznych powinni uczy si na koszt
wojska jak najkrcej. Zwaszcza e siy
zbrojne si zmieniaj i maj kopoty
zdokadnym wskazaniem, ilu oficerw
i w jakich specjalnociach bdzie potrzebnych w kolejnych latach. Wojsko
powinno pozyskiwa kandydatw
orynkowych specjalnociach z tytuem licencjata i doksztaca ich, nadajc
im tytuy magistrw, sprawdzajc umiejtnoci i przygotowujc do zawodu wojskowego. Dzi mgby to czyni WAT.
Tymczasem zdaniem gen. B. Smlskiego zmiany proponowane w styczniu
przez R. Sikorskiego oznaczayby likwidacj akademii. Poczenie z innymi zniechci nasz kadr dydaktyczn i naukow. Ci ludzie znajd prac w innych szkoach, a resort straci ostatni orodek niezalenych ekspertyz.
Co z AON? Gen. B. Smlski powiedzia PSZ, e potrzebujemy uczelni
na miar brytyjskiej Royal College of
Defence Studies: wyszych studiw
strategicznych i obronnych dla wszystkich kandydatw do objcia stanowisk
ministerialnych i posad przewidzianych
dla generaw. Ta placwka nie powinna podlega adnej ustawie o szkolnictwie. Tam potrzeba maego staffu, wadajcego pynnie jzykami obcymi, potraficego dla kadego kursu zorganizowa nowy program, a na wykady zapraszajcego ludzi z caego wiata. Po
to, by przysze elity naszego kraju mogy si spotka z najmdrzejszymi i majcymi co do powiedzenia. Na razie to
zadanie przerasta moliwoci organizacyjne resortu i AON. Ale zachca do mylenia perspektywicznego. Jeli chcemy
tworzy armi profesjonalistw...
Problemw do rozwizania w szkolnictwie wojskowym jest wiele. Nie sposb
przed nimi uciec, bo za kilka lat odbij si
na kondycji wojska, tak jak likwidacja
Wojskowej Akademii Medycznej.
Trudno przewidzie, co nas czeka. Pewne jest tylko to, e zastj reformy moe
by dla armii szkodliwy, czas goni,
awszystkich rodowisk nie uda si usatysfakcjonowa. Minister obrony bdzie
musia w kocu przeci ten wze. g
mjr Artur Goawski
2007/02
TRENDY Koncepcja szkolenia pilotw F-16
zkolenie z uyciem samolotw

PZL-130 Orlik i TS-11 Iskra
nie wystarczy do prawidowego wyszkolenia pilotw nowoczesnych samolotw wielozadaniowych.
Konieczne jest zastosowanie rozwiza,
ktre pozwol na bezpieczne i efektywne
przygotowanie do wykonywania zada na
F-16 zarwno technicznego personelu, jak
i nowego pokolenia pilotw. Wie si to
z uzyskaniem przez siy powietrzne moliwoci prowadzenia treningw z wykorzystaniem nowoczesnych samolotw,
ktrych charakterystyki lotne oraz wyposaenie pokadowe bd zblione do charakterystyk i wyposaenia wysoko manewrowej maszyny bojowej.
Na pocztku grup pilotw

F-16 powinno zasila co roku
10 nowych oficerw.
LOCKHEED MARTIN
Przyjto, e w siach powietrznych powinno by 72 pilotw samolotw F-16.

Gdy tylu zostanie wyszkolonych, w kolejnych latach powinno by przygotowywanych nie mniej ni siedmiu pilotw
rocznie. Pozwoli to na uzupenianie potrzeb kadrowych, poniewa dotychczasowa wykruszalno w lotnictwie bo-
Droga do kokpitu
Zakup przez Polsk 48wielozadaniowych myliwcw F-16 Blok 52+ wymusza

zmiany wdotychczasowym systemie szkolenia lotniczego.
jowym wynosi okoo 10% rocznie. Nie
znajc wspczynnika wykruszalnoci
pilotw Jastrzbi, liczb szkolonych pilotw naley zwikszy do 10 (okoo
14%). Przesdzaj o tym zaostrzone wymagania zdrowotne piloci musz by
zdolni do latania na samolotach wysoko
manewrowych (wicej na ten temat: Superpiloci, PSZ 2007 nr 1).
Cztery etapy wtajemniczenia

W lotnictwie wikszoci armii wiata
system szkolenia jest realizowany zazwyczaj w czterech etapach. Szkolenie rozpoczyna si od lotu selekcyjnego na samolocie tokowym w celu wyonienia grupy
osb oodpowiednich predyspozycjach.
Drugim etapem jest szkolenie na samolo2007/02
cie szkolnym, zazwyczaj turbomigowym.

Piloci poznaj wwczas tajniki pilotau,
nawigowania, latania w szyku oraz wedug
przyrzdw w dzie i w nocy. Ten etap jest
realizowany w Wyszej Szkole Oficerskiej
Si Powietrznych. Szkolenie podstawowe,
czyli trzeci etap, przygotowuje kandydatw do szkolenia zaawansowanego. Obecnie w siach powietrznych wykorzystuje si
w tym etapie samoloty TS-11 Iskra. Odrzutowce te, ze wzgldu na przestarza
konstrukcj czy analogow awionik, nie
umoliwiaj odpowiedniego przygotowania pilotw do zajcia miejsca w kabinie
maszyny wielozadaniowej. Ostatnim elementem procesu szkolenia pilota jest przeszkolenie na typ docelowy, a do osignicia statusu combat ready.
Maksymalna
samowystarczalno
oono problemu przygotowania polskich pilotw nie moe negatywnie

wpyn na ich kunszt pilotowania samolotw. Zmiany systemowe powinny zagwarantowa jak najwiksz samowystarczalno
Si Zbrojnych RP w szkoleniu lotniczym ze
wzgldu na wielko rodkw przeznaczanych na jego realizacj oraz koszt sprztu
powierzanego pilotom. Istotnym elementem, na ktry naley zwrci uwag, dokonujc przeksztace WSOSP, jest zachowanie potencjau dydaktycznego oraz dorobku
naukowego kadry uczelni.
u
TRENDY Koncepcja szkolenia pilotw F-16

Liczba studiujcych w WSOSP od 1 padziernika 2006 r.
Lp. Rok studiw
1
2
3
Pierwszy
(promocja 2011 r.)
pilot samolotu odrzutowego
27
jest take uruchomienie nowego pilotaowego programu. Od padziernika 2007 r.

siedmiu pilotw, latajcych na odrzutowcach MiG-29 i Su-22, bdzie uczestniczy
w specjalistycznym kursie jzyka angielskiego oraz w szkoleniu naziemnym, a od
pocztku 2008 r. w szkoleniu podstawowym przygotowujcym do lotw na F-16.
Z kolei w latach 20092011 zostanie przeszkolonych 18 absolwentw WSOSP
zpromocji 2009 r., ktrzy po zaawansowanym szkoleniu taktycznym i uzyskaniu
nalotu okoo 300 godzin na odrzutowcach
w listopadziegrudniu 2010 r. przejd
szkolenie naziemne. Od stycznia 2011 r.
zaczliby oni zajcia praktyczne z wykorzystaniem samolotw F-16.
Tym sposobem siy powietrzne powinny mie w 2011 r. 83 pilotw przygotowanych do lotw na F-16.
pilot migowca
Po roku 2012
nawigator statku
powietrznego
Specjalno
Liczba ksztaconych Uwagi
30
pilot migowca
nawigator statku
powietrznego
nawigator naprowadzania
10
51
Razem
1
2
Drugi
(promocja 2010 r.)
13
pilot migowca
26
nawigator statku
powietrznego
1
40
Razem
1
2
Trzeci
(promocja 2009 r.)
Razem
38
cznie na studiach w uczelni
129
W trzecim etapie niezbdny jest samolot do szkolenia zaawansowanego (Lead

In Fighter Training LIFT). Pod wzgldem charakterystyki pilotaowej oraz wyposaenia (awioniki) powinien odpowiada samolotowi wielozadaniowemu. Po-
Bez moliwoci szkolenia

nasamolocie typu LIFT
nie bdzie mowy
okompleksowym szkoleniu
naszych pilotw wkraju.
winien take umoliwia szkolenie z uyciem rnorodnego uzbrojenia oraz symulowaniem jego uycia. Biorc pod
uwag dugotrwao szkolenia, celowe
jest pozyskanie nowoczesnego samolotu,
take w drodze outsourcingu usug szkoleniowych. Bez moliwoci wykorzystania samolotu typu LIFT nie bdzie mowy
okompleksowym szkoleniu naszych pilotw w kraju, niezalenie od przyjtego
ostatecznie ksztatu szkolnictwa wojskowego oraz statusu WSOSP.
Plan na lata 20062011

W latach 20042009 przeszkolimy
wStanach Zjednoczonych cznie 49 pi10 przegld si zbrojnych
Combat ready
zkolenie pilotw w celu osignicia

poziomu combat ready bdzie prowadzone w Polsce z udziaem amerykaskich zespow trenerskich (Mobile
Training Team) od pocztku 2007 r. do
koca 2008 r. oraz przez dwch instruktorw pilotw z si powietrznych
USA przez dwa lata, poczwszy od listopada 2006 r.
lotw, w tym 37 na samolotach T-38C

iF-16. Z grupy tej jeden oficer zosta
wycofany w lipcu 2006 r. w kocowym
etapie kursu podstawowego ze wzgldw zdrowotnych. Kolejnych 12 pilotw, przebywajcych w USA, zostanie
objtych szkoleniem tylko na samolotach T-38C. Do wykonywania lotw na
Jastrzbiach bd przygotowywani
wkraju, w 3 Eskadrze Lotnictwa Taktycznego, przez polskich instruktorw.
Ju we wrzeniu br. bdziemy mie
13pilotw instruktorw.
W czerwcu ub.r. siedmiu pilotw z promocji 2005 r. rozpoczo intensywne przygotowania do przeszkolenia do latania na
samolocie F-16. Loty Jastrzbiami rozpoczn si w marcu 2009 r. Planowane
Wyselekcjonowani piloci z kategori

zdrowia Z1A oraz nalotem okoo 300godzin (w tym 150 godzin na samolocie
LIFT), po ukoczonym kursie specjalistycznym dla starszych pilotw
wWSOSP, bd kierowani na przeszkolenie do 3 elt, gdzie opanuj tajniki pilotowania samolotu wielozadaniowego.
Szkolenie praktyczne w eskadrze bdzie
poprzedzone szeciotygodniowym kursem teoretycznym, prowadzonym rwnie w WSOSP. Piloci zapoznaj si
zbudow i zasadami eksploatacji poszczeglnych instalacji oraz systemw
Jastrzbi. Po zdaniu egzaminw przystpi do trzytygodniowego kompleksowego przygotowania naziemnego
w31Bazie Lotniczej. W jego trakcie
przejd szkolenie na symulatorach samolotu F-16, po czym zaczn szkolenie
w powietrzu. Po ukoczeniu szkolenia
podstawowego i osigniciu poziomu
Limited Combat Ready (nalot okoo
150godzin na samolotach F-16) bd
kierowani do 6 i 10 elt w celu zdobycia
umiejtnoci na poziomie combat ready.
Najzdolniejsi obejm z czasem stanowiska w dowdztwach wyszego szczebla.
Umoliwi to pene wykorzystanie ich
NOTATKA
Kategoria Z1A oznacza, e podchory spenia

wymagania zdrowotne stawiane pilotom latajcym bojowymi samolotami naddwikowymi (rozporzdzenie MON z 25 czerwca 2005 r. w sprawie
orzekania o zdolnoci do czynnej suby wojskowej oraz trybu postpowania wojskowych komisji
lekarskich w tych sprawach, 9, ust. 2; DzU
z2005 r. nr 151, poz. 1595).
2007/02
wiedzy, umiejtnoci i dowiadczenia

w procesie szkolenia lotniczego oraz na
potrzeby czasu W.
Miejsce dla uczelni

W procesie przygotowania kadr dla si
powietrznych zasadnicz rol odgrywa
WSOSP. Kontakty z podobnymi placwkami w Europie owocuj wprowadzaniem najnowszych trendw do systemu ksztacenia i szkolenia. Obecnie
WSOSP przygotowuje si do szkolenia
kadr dla jednostek eksploatujcych samolot F-16.
Liczb studentw w Dblinie okrelaj potrzeby Si Zbrojnych. Kandydaci
na oficerw pilotw, ktrzy rozpoczli
studia w WSOSP w biecym roku akademickim, zostan podporucznikami w
2011 r. Picioletni okres ksztacenia jest
uwarunkowany koniecznoci uzyskania przez nich wyksztacenia II stopnia.
Prognoza rekrutacji na lata 20072015
(promocje 20122020) zostaa okrelona z uwzgldnieniem perspektywicznych potrzeb SP. Przekada si ona na
nastpujce liczby podchorych:
po kierunku ksztacenia pilot samolotu 1214 absolwentw trafia rocznie do jednostek lotnictwa taktycznego
i 810 do jednostek lotnictwa transportowego, pozyskiwanych spord podchorych, ktrzy utracili podczas studiw grup zdrowia Z1A;
po profilu pilot migowca wszyscy absolwenci s kierowani do jednostek si powietrznych, marynarki wojennej oraz wojsk ldowych wyposaonych
w migowce.
Uczelnia szkoli kandydatw na oficerw na rocznym kursie dla absolwentw
szk wyszych (magistrw lub rwnorzdnych).
Oprcz kandydatw na pilotw
w WSOSP bd ksztaceni rwnie kandydaci na oficerw o specjalnoci nawigator latajcy, nawigator naprowadzania
i kontroler ruchu lotniczego. Przewidujemy, e cznie bdzie to 2030 podchorych na roku studiw, czyli wraz z kandydatami na pilotw okoo 70-80 podchorych na roku.
Dowdztwo Si Powietrznych, biorc
pod uwag konieczno zmodyfikowania procesu przygotowania profesjonalistw do suby w powietrzu, dy do
opracowania optymalnego modelu szkolenia. Ksztacenie przyszych pilotw
najnowoczeniejszych maszyn jest jednak kosztowne. Dlatego konieczna jest
ksztacenie
w Szkole orlt
Ksztacenie akademickie jest prowadzone na Wydziale Lotnictwa, praktyki lotnicze odbywaj si natomiast w 1 i 2 Orodku Szkolenia Lotniczego (podporzdkowane WSOSP). Uczelnia prowadzi studia
I stopnia (inynierskie) na kierunku lotnictwo i kosmonautyka, trwajce 3,5 roku.
Ich program uzgodniono z Politechnik
Warszawsk (przy wspudziale wykadowcw Wydziau Mechanicznego
Energetyki i Lotnictwa). Program ten spenia obowizujce standardy ksztacenia,
a take zaoenia procesu boloskiego.
Oznacza to, e w programie ksztacenia
WSOSP uwzgldniono dwustopniowo
studiw oraz wprowadzono system punktw kredytowych (European Credit
Transfer System ECTS). Ukoczenie studiw inynierskich pozwala na podjcie
studiw II stopnia na podobnym kierunku
w innej uczelni.
maksymalna efektywno tego procesu.

g
Dymy do jej osignicia.
gen. bryg. dr Leszek Cwojdziski
Dowdztwo Si Powietrznych
Wielko rekrutacji do WSoSp

na studia o specjalnoci pilot do 2015 r.
Pilot migowca
Pilot samolotu
50
40
30
22
20
19
22
24
25
25
24
25
30
28
22
22
22
22
22
22
22
22
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
20
10
0
2007/02
11
TRENDY Inspektorat Wsparcia Si Zbrojnych
To ma by przeom
Instytucja, jakiej nie znaa dotychczas nasza armia, zajmie si rozwizywaniem
problemw dotyczcych wsparcia logistycznego i zabezpieczenia wojsk w czasie
pokoju, kryzysu i wojny.
worzony Inspektorat Wsparcia

Si Zbrojnych zmieni cakowicie
dotychczasow organizacj systemu zabezpieczenia logistycznego wszystkich rodzajw si zbrojnych.
Bdzie take zarzdza jednostkami obrony terytorialnej, wydzielonymi siami inynierii wojskowej i obrony przed broni
masowego raenia, a take terenowymi
ogniwami administracji wojskowej. Przejmie rwnie planowanie i realizowanie
znacznej czci budetu MON. Bdzie te
organem zarzdzania systemami kontraktowania usug poza siami zbrojnymi we
wspdziaaniu z Agencj Mienia Wojskowego i rodzajami si zbrojnych.
Szef inSpekToraTu
Oddzia
Planowania
Budetowego
Pierwsza poowa biecego roku upynie personelowi bydgoskiej instytucji na

opracowaniu zada i wczeniu si
w cykl planowania budetowego na
2008 r. Koniec czerwca to termin, w ktrym IWSZ osignie wstpn gotowo
do dziaania. Kluczowym momentem
bdzie druga poowa przyszego roku.
Planowane jest wwczas przejcie dowodzenia nad wybranymi jednostkami
i instytucjami wojskowymi, zwaszcza
nad okrgami wojskowymi wraz z podlegymi im jednostkami i instytucjami
wojskowymi, brygadami logistycznymi
czy rejonowymi bazami materiaowymi. Inspektorat wczy take do swojej
struktury jednostki logistyczne si po12 przegld si zbrojnych
Pion Ochrony
Informacji Niejawnych
Szefostwo Finansw
WAO
Wydzia Prasowy
Sekretariat
Wydzia Wychowawczy
szef sztabu zastpca szefa
gen. dyw. zbigniew gowienka,

szef inspektoratu:
Wci jestemy w fazie budowania nowej
struktury.
Rwnoczenie przejmujemy kolejne zadania. Midzy innymi
przejlimy cz kompetencji Generalnego
Zarzdu Logistyki
P-4 SGWP, a take cz zada od sub
logistycznych rodzajw si zbrojnych.
Oddzia Prawny
szef logistyki zastpca szefa
Oddzia OT
8 oddziaw
struktura
wydziaowa
Wydzia Inynierii
Wojskowej
suby techniczne
Szefostwo
Planowania
Logistycznego
Sekcja OPBMR
suby materiaowe
DSO
struktura szefostw
Oglna struktura organizacyjna Inspektoratu Wsparcia SZ

wietrznych i marynarki wojennej. Ponadto do koca roku zostanie utworzone Szefostwo Zakwaterowania i przejmie w swoje podporzdkowanie wszystkie rejonowe zarzdy infrastruktury
wraz z podlegymi wojskowymi administracjami koszar.
Cel: optymalizacja
Zdaniem zastpcy szefa IWSZ, szefa
logistyki gen. bryg. Romana Klechy,
w Bydgoszczy powstanie nowoczesny
organ logistyczny, ktry uporzdkuje
oraz uproci struktury dowodzenia i zarzdzania logistyk, korzystajc w duym stopniu z systemw informatycznych. Dziki zintegrowaniu logistyki
powstaje bowiem jedna odpowiedzialna za ni instytucja bdzie mona lepiej wykorzysta potencja caych si
zbrojnych i tym samym zwikszy efektywno wsparcia logistycznego, a take co nie jest bez znaczenia zoptymalizowa proces kontraktowania usug
poza wojskiem.
Dziki scentralizowaniu logistyki wojskowej zostan zlikwidowane dublujce
si komrki, dotychczas dziaajce rwnolegle w kadym rodzaju si zbrojnych
oraz w Sztabie Generalnym. Dotychczas
onierze wojsk ldowych, marynarze
i lotnicy oddzielnie zarzdzali stacjonarn i mobiln baz zaopatrzeniow oraz
obsugow. Kady rodzaj si zbrojnych
2007/02
mia wasn logistyk, martwi si tylko

o podlege jemu oddziay i zwizki taktyczne, o mundury dla wasnych onierzy. O tym, e jest to system daleki od
ideau, najlepiej wiadcz realia mieszanych garnizonw stalowo-zielonych.
Jednostki w nich stacjonujce zaopatryway si odrbnie, cho dua cz zamawianych towarw i usug bya wsplna dla wszystkich.
Teraz funkcje zostan poczone i jedna komrka bdzie si zajmowaa, na
przykad, zaopatrzeniem w paliwa. Jest
to racjonalne rozwizanie, czego dowodz sytuacje delegowania jednostek do
udziau w operacjach poczonych. Okazuje si czsto, e w systemie ywienia
obowizuj inne procedury i inne stawki, co nie wpywa pozytywnie ani na jako wykonywania zada, ani na stosunki midzy onierzami.
Chcemy, aby siy zbrojne uzyskay now jako w zakresie swobody operacyjnej. Przecie dzi dowdcy jednostek bojowych niemal nie maj moliwoci oderwania si od koszar powiedzia
gen.Klecha, zwracajc uwag, e jednostki musz by na tyle mobilne, by
wkadej chwili mogy podj zadania
wkraju i za granic, w rnych strefach
klimatycznych. Wedug mnie, powinny
by pozbawione balastu, ktry ogranicza zdolnoci operacyjne. Dowdca,
wchodzc do akcji, powinien wiedzie,
e niczego nie zostawi na ask losu
wmiejscu staej dyslokacji.
Gen. bryg. Roman Klecha:
Powstanie Inspektoratu Wsparcia Si
Zbrojnych unormuje
zadania w sferze logistyki caego wojska.
Nie wpynie przy tym
bezporednio na sub onierza na najniszym szczeblu. Za to
bdzie mia on szans
funkcjonowa w lepiej zorganizowanych
siach zbrojnych.
Zatem celem powoania IWSZ byo

uproszczenie procesu przygotowania
wojsk do walki. Punktem wyjcia byo
stwierdzenie, e jednostki s po to, by
walczy. Gwnym miejscem ich aktywnoci nie mog by koszary, a sensem
istnienia prowadzenie gospodarki czy
dbanie o czysto obiektw. Dzi jednostki operacyjne maj si przygotowy2007/02
wa do walki. Aby zadanie to przestao

by fikcj, niezbdne byo utworzenie
struktury, ktra zdjaby z dowdcw
balast codziennej troski o zaplecze szeroko rozumianej logistyki. Tym zajmie
si inspektorat.
Perspektywy kadrowe
Tworzenie nowej instytucji daje szans
rozwoju zawodowego wielu onierzom.
Pozostan bowiem w subie. Tak jest
wprzypadku personelu Sztabu 2 Korpusu
Obrony Powietrznej. Wielu oficerw powraca do bydgoskiego garnizonu z Warszawy, Krakowa i Szczecina, gdzie dotychczas penio sub.
Pk Wiesaw wichowicz,
szef G-1:
Trwa proces tworzenia
struktur. Pod koniec
ubiegego roku ukonstytuowa si trzon kadrowy IWSZ. Na nowe
stanowiska subowe
wyznaczono prawie
300 onierzy zawodowych i pracownikw
wojska. Kolejne dokumenty dotyczce wyznaczenia na stanowiska zostay przekazane przeoonym zgodnie z kompetencjami.
Do koca lutego inspektorat ukompletowano w 73%. Kopotw z pozyskaniem

ludzi nie ma zapewni pk wichowicz.
Problemw nastrczaj jedynie procedury wyznaczania na stanowiska. Myl,
e nowelizacja ustawy pragmatycznej powinna uproci i przyspieszy proces tworzenia nowych struktur, nie tylko IWSZ.
Sdz, e w marcu uda nam si zakoczy
obsadzanie stanowisk oficerskich.
Kryteria naboru s jasne. Preferowane
s osoby, ktre ukoczyy studia co najmniej drugiego stopnia oraz maj dowiadczenie w planowaniu i zabezpieczaniu dziaa jednostek bojowych, znaj jzyki obce i przeszy chrzest na stanowiskach w strukturach midzynarodowych. Niewiele bdzie czasu na nauk.
Tu trzeba wcza si od razu w nurt pracy wskaza pukownik.
Szczebel niej
Jedn z jednostek, ktre wkrtce przejd w podporzdkowanie inspektoratu,
jest 1 Brygada Logistyczna. Czy w zwizku z przesuniciem w acuchu dowodzenia zmieni si jej zadania, sposb
Podpatrzone za
Odr
Poczona instytucja zajmujca si logistyk to nowoczesne rozwizanie, ktre
sprawdzio si w innych pastwach
Sojuszu Pnocnoatlantyckiego. Naszym
decydentom spodobao si Dowdztwo
Poczonego Centrum Wsparcia
Bundeswehry, ktremu podlegaj m.in.
jednostki logistyczne, rejonowe sztaby
wojskowe, orodki szkolenia poligonowego, jednostki wsparcia dowodzenia oraz
Centrum Logistyki Si Zbrojnych, a take
andarmeria Wojskowa i cztery okrgi
wojskowe. Taka potna instytucja dziaa
u naszych ssiadw sprawnie. Podobne
rozwizanie ma teraz szanse sprawdzenia si w polskich realiach. Ju niedugo
przekonamy si, zjakim skutkiem.
funkcjonowania, struktury i zakres odpowiedzialnoci?

Pk Mieczysaw Pawlisiak,
dowdca 1BLog:
Kompania remontowa
nadal bdzie naprawia pojazdy, a batalion transportu sprztu cikiego bdzie
przewozi czogi na zestawach niskopodwoziowych.
Na pewno jednak redefinicji ulegn relacje midzy brygad a dowdztwem

okrgu wojskowego i inspektoratem.
PkPawlisiak liczy si take ze zwikszeniem zakresu zada. Jednostka logistyczna bdzie teraz zaopatrywa jednostki innych rodzajw si zbrojnych i remontowa ich sprzt. Dlatego zapewne
zmieni si wewntrzna organizacja brygady, przypieszy si proces uzawodowienia. Lecz zmiany te na szczeblu plutonu czy kompanii bd niezauwaalne.
Zadaniem gwnym batalionu skadowania wci bdzie gromadzenie, magazynowanie, rotowanie i wydawanie paliwa
jednostkom, a z jakiego rodzaju si zbrojnych, to ju nieistotne. Uproci to proces
przygotowania do walki. Ju wkrtce odczuj zmiany dowdcy brygad, batalionw i kompanii. To bdzie przeom wieg
rzy dowdca 1 BLog.
ppk Marek Olszewski
13
TRENDY Zdoby informacje
Czas
AFSOUTH/JFC NAPLES
wojsk
specjalnych
Nie ma jednolitego wzorca funkcjonowania si specjalnych, ale w ostatnich latach

zarysowaa si tendencja do zwikszania ich samodzielnoci. W niektrych krajach uznano
je nawet za odrbny rodzaj si zbrojnych.
edn z konsekwencji trwajcej wojny z terroryzmem jest zwikszenie

znaczenia wojsk specjalnych, gdy
s one najlepiej przygotowane do
dziaa niekonwencjonalnych oraz do
wsppracy ze subami specjalnymi.
W tym konflikcie bowiem nie ma linii frontw oraz co si z tym wie przeciwnika prowadzcego otwart walk. Problem
jest tylko jeden wojska specjalne nie s
zbyt liczne i nie da si tego zmieni z roku
na rok. Dlatego wiele pastw, by skuteczniej wykorzysta posiadany potencja, postanowio dokona reorganizacji w ich dowodzeniu, tworzc poczone dowdztwa.
czenie si
Pierwszymi, ktrzy to uczynili wiele lat
przed atakami z 11 wrzenia 2001 r., byli Amerykanie. Ju w 1987 r. za Atlantykiem powoano Dowdztwo Operacji Specjalnych (SOCOM). Podporzdkowano
jemu dowdztwa si specjalnych poszcze1 przegld si zbrojnych
glnych rodzajw si zbrojnych. W ostatnim czasie doczono do niego nowo

utworzone Dowdztwo Operacji Specjalnych Korpusu Piechoty Morskiej.
SOCOM jest obecnie jednym z dziewiciu poczonych dowdztw w siach
zbrojnych USA. O jego statusie wiadczy
chociaby fakt, e dowodzi nim czterogwiazdkowy genera. Do podstawowych
zada dowdztwa naley przygotowanie
si specjalnych do dziaa na szczeblu strategicznym. Bezporednio za akcje jednostek specjalnych odpowiadaj dowdztwa
operacji specjalnych powstae w 1988 r.
w ramach dowdztw regionalnych. Mimo
wasnego budetu (2005 Quadrennial Defense Review Czteroletni Przegld
Obronny 2005), ktry wyniesie 9 mld dolarw, i duej autonomii nie mona uzna
SOCOM za odrbny rodzaj si zbrojnych.
Cho zachodzce zmiany mog doprowadzi w przyszoci do osignicia przez
siy specjalne takiego statusu.
Rozwizania amerykaskie wynikaj

z wielkoci si zbrojnych. Same jednostki
specjalne s liczniejsze ni armie wielu
pastw europejskich. W QDR 2005 znalaz si zapis dotyczcy dalszej ich rozbudowy z 52 do 63 tys. onierzy.
Wpyw na rozwizania organizacyjne
ma take charakter zaangaowania si Stanw Zjednoczonych w dziaania w rnych
rejonach wiata. Ju przed kilkudziesiciu
laty zaowocowao to dostosowaniem poszczeglnych jednostek si specjalnych do
specyfiki okrelonych teatrw dziaa.
Mniejsi, ale skuteczni

W innych armiach, w ktrych siy specjalne stanowi zazwyczaj rwnowarto brygady, przyjto inne rozwizania. W Wielkiej Brytanii Dyrektoriat Si Specjalnych
podlega szefowi sztabu obrony. Na jego czele stoi oficer w stopniu brygadiera dyrektor si specjalnych. Funkcjonuje on w strukturze dowodzenia na rwni z szefami szta2007/02
DOD AUSTRALIA
Patrol australijskiego SAS na pustyni irackiej
MSC/US NAVY
Komandosi francuskiej
bw rodzajw si zbrojnych i szefem operamarynarki wojennej
cji poczonych. Brytyjski komponent si
podczas wicze odbijania
specjalnych zosta w ostatnich latach rozbuopanowanego przez terrorystw
dowany. Sformowano Specjalny Puk Rozstatku handlowego
poznawczy (SRR). Jednostka ta ma wspiera zarwno uczestniczcy w misjach
22Puk SAS, jak i dziaa samodzielnie. Poza zadaniami rozpoznawczymi i wywiadowczymi do zada SRR nale operacje skierowane przeciwko partyzantom oraz walka
z terroryzmem. Najnowsz jednostk jest
Grupa Wsparcia Si Specjalnych (SFSG),
W odrnieniu od Wielkiej Brytanii
ktra charakterem przypomina ameryka- we Francji funkcjonuje, tak jak w USA,
ski 75Puk Rangersw.
poredni szczebel dowodzenia wojskaPodobne do brytyjskich rozwizania mi specjalnymi na szczeblu rodzajw si
przyjto po drugiej
zbrojnych. W wojstronie Kanau La
skach ldowych jest
Dziaania specjalne maj
Manche. Dowdzto utworzona 1 lipczsto charakter poczony. ca 2002 r. Brygada
two Operacji Specjalnych (COS) we
Si Specjalnych
Francji powstao Uczestnicz wnich jednostki Wojsk Ldowych
w1992r. Pocztko(BFST). Powstaa
si specjalnych z wojsk
wo siy specjalne liona po przeniesieczyy okoo 1,5 tys. ldowych, marynarki wojennej niu do COS zBryonierzy. Z czasem
gady Rozpoznania
i lotnictwa.
liczebno si podi Walki Radioelekporzdkowanych
tronicznej (BRGE)
sztabowi w bazie lotniczej Taverny si po- 13 Puku Dragonw spadochroniarzy
dwoia. COS podlega bezporednio sze- (RDP) zDieuze. Dowdztwo BFST
fowi sztabu si zbrojnych. Funkcjonuje znajduje si w Pau.
niezalenie od Centrum Planowania iDoPodobne jak we Francji rozwizanie zawodzenia Operacjami (CPCO) francu- stosowano we Woszech. Poczone Doskiego dowdztwa operacyjnego. Przyj- wdztwo Operacji Si Specjalnych (COFS)
te rozwizanie wynika zarwno z denia podlega szefowi Sztabu Generalnego Obrodo uproszczenia struktury dowodzenia, ny. Funkcjonujce od grudnia 2004r. dojak izachowania dyskrecji, tak istotnej dla wdztwo ma siedzib w pobliu rzymskiebezpieczestwa uczestniczcych w mi- go lotniska Centocelle. Szef Sztabu Genesjach specjalnych onierzy.
ralnego Obrony adm. Giampaolo Di Paola
2007/02
zapowiedzia, e do zada COFS, ktre ma

charakter poczonego dowdztwa, naley
planowanie i kontrolowanie operacji
wszystkich woskich si specjalnych. Koordynuje ono rwnie szkolenie i niezbdn unifikacj wyposaenia. Dowdztwu
podporzdkowano jednostki specjalne
wszystkich rodzajw si zbrojnych, w tym
rwnie karabinierw. Zanim powstao
COFS, funkcjonowao Dowdztwo Si
Operacji Specjalnych wojsk ldowych
(COFOS) z siedzib we Florencji.
Od 1 lutego 2006 r. dziaa Kanadyjskie
Dowdztwo Si Operacji Specjalnych
(CANSOFCOM). Jest jednym z czterech
dowdztw operacyjnych, ktre przejy zadania od zastpcy szefa sztabu obrony
(DCDS). Na czele CANSOFCOM, ktre
odpowiada za wszystkie dziaania si specjalnych, stoi oficer w stopniu pukownika.
Za kluczowe zadanie nowego dowdztwa
uznano walk z terroryzmem oraz przeciwdziaanie zagroeniom kanadyjskich interesw na caym wiecie. CANSOFCOM
bdzie mg prowadzi samodzielnie operacje lub wydziela siy do wsparcia innych
dowdztw operacyjnych.
u
15
TRENDY Zdoby informacje

Jednostk antyterrorystyczn podleg
nowemu dowdztwu jest 2 Poczona
Grupa Bojowa (JTF 2), ktra powstaa
w1993 r. Liczy ona okoo 600onierzy.
W taktyce si specjalnych specjalizuje si
Kanadyjski Puk Operacji Specjalnych
(CSOR). W skadzie CANSOFCOM
dziaaj take 427Dywizjon Lotniczy
Operacji Specjalnych wyposaony
wmigowce CH-146 Griffon oraz kompania obrony przed broni masowego
raenia. Pod koniec stycznia w pimie
Ottawa Citizen pojawia si informacja, e powstanie nowa jednostka specjalna Puk Komandosw Piechoty
Morskiej, ktry na pocztku bdzie liczy okoo 250 onierzy. Jego specjalnoci bdzie przeciwdziaanie aktom
terrorystycznym na morzu. Wczeniej
gazeta informowaa o planach zmiany
nazewnictwa jednostek specjalnych.
Itak JTF 2 miaaby zosta pierwszym
batalionem Puku Suby Specjalnej,
aCSOR drugim batalionem.
Czwarty rodzaj
Najbardziej wyeksponowane s siy
specjalne w Australii i na Litwie. Informujc w maju 2003 r. o powstaniu Dowdztwa Operacji Specjalnych (SOCOMD), australijski minister obrony
Robert Hill owiadczy, e ma ono status rwnowany z dowdztwami marynarki wojennej, wojsk ldowych i si powietrznych. Potwierdzeniem tego jest
fakt, e na czele SOCOMD stoi dwugwiazdkowy genera.

Nowemu dowdztwu podporzdkowano tylko jednostki wydzielone z wojsk
ldowych, takie jak puk SAS, 1 Puk Komandosw czy 4 Batalion (komando)
zKrlewskiego Puku Australijskiego,
atake nowo powstay puk do wykonywania zada do rnych incydentw
(IRR). Co ciekawe, w strukturze marynarki wojennej pozostawiono grupy petwonurkw. Zgodnie z planem w tym roku SOCOMD powinno osign pen
gotowo operacyjn.
Bez wtpienia status czwartego rodzaju si zbrojnych maj wojska specjalne na
Litwie. Siy do operacji specjalnych (SOJ)
podlegaj dowdcy si zbrojnych. W ich
skad wchodz dwie jednostki, oddzia
antyterrorystyczny i batalion jegrw.
W nieoficjalnych publikacjach pojawia si informacja, e status czwartego rodzaju si zbrojnych ma rwnie powstae 14 padziernika 2005 r. Dowdztwo Operacji Specjalnych w Rumunii.
Podporzdkowano mu nowo utworzony
1 Batalion Operacji Specjalnych Vulturii (Orw), ktry gotowo operacyjn osignie wtym roku. Jego liczebno jest oceniana na okoo 500 onierzy. Przy okazji tworzenia nowej struktury nastpio rozformowanie czci
jednostek. Przeprowadzono take ostr
selekcj kandydatw do batalionu operacji specjalnych. W skadzie rumu-
skiego DOS znalazy si jeszcze dwie

jednostki: antyterrorystyczna (DIR)
idziaa psychologicznych.
Rumuni, podobnie jak Australijczycy, pozostawili petwonurkw w strukturze marynarki wojennej. Oznacza to,
e skad tych jednostek jest podobny do
skadu jednostek specjalnych w innych
krajach.
Poza wspomnianymi ju strukturami
wHiszpanii funkcjonuje Dowdztwo
Operacji Specjalnych (MOE) w ramach
wojsk ldowych. Jak wynika z wdraanej w tym kraju struktury organizacyjnej
si zbrojnych, nic si nie zmieni. Hiszpaskiemu MOE podlegaj trzy grupy
si specjalnych. W sumie jest to okoo
900 onierzy. Niezalenie od tego istniej jednostki specjalne w marynarce
wojennej isiach powietrznych.
Natomiast w RFN w ramach wojsk ldowych utworzono dywizj operacji specjalnych (DSO). Jej jdrem jest Dowdztwo Si Specjalnych (Kommando Spezialkraefte), liczce okoo tysica onierzy.
Wbrew nazwie to tylko jednostka specjalna wzorowana na brytyjskim SAS.
Wstrukturze dywizji funkcjonuj dwie
brygady powietrznodesantowe.
Z przedstawionych informacji wynika,
e rne kraje stosuj rne rozwizania,
ktre maj na celu najefektywniejsze wykorzystanie posiadanych przez nie si
g
specjalnych.
Tadeusz Wrbel
Desant onierzy jednostki specjalnej hiszpaskiej

marynarki wojennej podczas wicze NATO
NATO
16 przegld si zbrojnych
2007/02
TRENDY Koncepcja Effects-Based Approach

Analizujc operacje militarne, mona dostrzec ich zawioci, co wie si
zpotrzeb uproszczenia doktryn odnoszcych si do ich prowadzenia.
Trend intelektualny
skiem. Gwna przyczyna problemu to

brak innego rda dochodw. Jeli problem afgaski ma zosta rozwizany, naley znale takie rdo. Gdyby ten sposb mylenia przyjto na pocztku operacji wojskowej, dziaania mogyby przebiega zupenie inaczej.
pola walki?
Rozmach operacji
czy rzeczywisto
iektre operacje z koniecznoci s zoone, skoro dotycz

rzeczywistoci, a nie teorii. Na
ich zoono wpywa konieczno modernizacji przestrzeni walki, czyli denie do sieciocentrycznoci.
Uatwi ona wykonywanie zada. Wymaga jednak od dowdcy umiejtnoci oceniania, czy podana przewaga rzeczywicie zostanie osignita. Mam nadziej,
e artyku ten uatwi zrozumienie koncepcji Effects-Based Approach i wywoa dyskusj wrd wojskowych.
Militarne i niemilitarne
W Wielkiej Brytanii, jak rwnie w Stanach Zjednoczonych nie udao si rozwin w peni doktryny na ten temat. W obu
pastwach przyjto, e Effects-Based Operations (EBO) to dziaania podejmowane
w celu wsparcia Effects-Based Approach
(EBA). Wedug natowskiej koncepcji strategicznej Bi-Strategic Command, koncepcja Effects-Based Approach polega na zastosowaniu wszelkich instrumentw oddziaywania (militarnych i niemilitarnych),
bdcych w posiadaniu sojuszu, w celu
ustalenia efektw operacji pozwalajcych
osign podany stan kocowy. Co jednak rozumie si w NATO przez efekty
operacji i jak mona je uzyska?
Brytyjska doktryna poczona (UKs
Joint Doctrine) definiuje efekty operacji
jako fizyczne lub poznawcze konsekwencje dziaa militarnych lub niemilitarnych
na kadym poziomie rodowiska strategicznego. Okrelenie poznawcze wymaga wyjanienia. Przyjmuj, e oznacza
ono percepcj lub wpywanie na wol lub
percepcj innych. Oznacza serca i umy2007/02
sy. Historia zna mnstwo przykadw

takiego mylenia jest wic w tym co
naprawd nowego?
Zgodnie z tradycj najtsze wojskowe
umysy skupiaj uwag na celach militarnych, podczas gdy niemilitarny efekt lub
efekty operacji spychaj na dalszy plan.
Wiele przykadw wskazuje jednak, e
jest to niewaciwe podejcie. Operacje
wAfganistanie wiadcz o tym, e do
Otoczeni przez
zagroenia
rzykad afgaski wiadczy o tym, jak

zoone s obecnie warunki prowadzenia operacji. Wszystkie dziaania militarne s przedmiotem zainteresowania
wiatowych mediw, co jest wynikiem globalnej komunikacji. Nadzr opinii publicznej jest coraz wikszy, natomiast tolerancja dla dziaa powodujcych ofiary coraz mniejsza. Konsekwencje strategiczne
mog i faktycznie wynikaj z dziaa taktycznych prowadzonych przez oddziay
ipododdziay. Istnieje zatem potrzeba, by
wszystkie rozwizania operacyjne byy dostosowane do wymaga sytuacji.
atwo osigano cel wojskowy, a gwny

powd interwencji najczciej by ignorowany. Nie naley przy tym obarcza onierzy win za niewiedz. Wielu dowdcw dostrzegao potrzeb znalezienia alternatywy dla produkcji opium, z ktrej
utrzymuj si Afgaczycy. Nie mieli jednak rodkw, by rozwiza problem i rozprawi si z talibami. W konsekwencji kilka akcji militarnych zakoczyo si fia-
Jest coraz bardziej prawdopodobne, e

zoone cele wspczesnych interwencji
militarnych bd dokadnie definiowane.
Wymagaj one wsppracy wielu instytucji, co uczynioby operacje skuteczniejszymi w wielowymiarowym rodowisku
strategicznym. Obecnie uwaa si, e
obejmuje ono obszary: prawne, moralne
i etyczne; spoeczne i kulturowe; ekonomiczne; polityczne; technologiczne; wojskowe i materialne.
Poruszanie si we wszystkich tych obszarach wiadomie i z uwzgldnieniem
zasady kooperacji wymaga innego sposobu mylenia. Dlatego te mona mwi o Effects-Based Approach, czyli
okoncepcji szerszego spojrzenia na wyzwania operacyjne.
Sposb postpowania polegajcy na
wieloaspektowym spojrzeniu musi zosta przyjty przez wszystkie instrumenty wadzy pastwowej i midzynarodowej. Wymaga tego kady z wymienionych obszarw. Wprowadzenie koncepcji Effects-Based Approach ley w interesie wszystkich, nie tylko wojska. Co
wicej, wymaga jasnego projektowania
samych efektw. Mog one mie pierwszorzdne lub drugorzdne (trzeciorzdne itd.) znaczenie. Mog by zamierzone lub niezamierzone, podane lub
niepodane, decydujce lub umoliwiajce osignicie okrelonych celw
itd. Moemy je osign w stosunku do
strony przyjaznej, wrogiej lub neutralnej. Wwojsku szczeglnie naley dba
o to, by zapobiec myleniu sugerujcemu, e efekty mog by dostarczone.
Tylko zdolnoci militarne mog by pozyskane(dostarczone) w procesie osigania efektu operacji. Dlatego te naley uwanie przemyle prawdopodobny rezultat uycia potencjau militarnego, by dokona prby oszacowania moliwych skutkw, a nastpnie zidentyfikowa te najbardziej prawdopodobne.
Konieczne jest take przewidywanie u
17
u niepodanych efektw, ktre mog si

pojawi, a nastpnie wyodrbnienie tych
najbardziej prawdopodobnych po to, by
mc im przeciwdziaa.
Wymagania informacyjne wynikajce
z takiego podejcia do operacji wojskowych s znacznie wiksze ni obecnie dostpne informacje. Rola informacji w procesie realizowanym zgodnie z koncepcj
EBA to temat na odrbny artyku.
DEPARTAMENT OBRONY USA
TRENDY Koncepcja Effects-Based Approach
Sia sprawcza
Koncepcja Effects-Based Approach wyranie pokazuje zoono kadej sytuacji;
obejmuje niemilitarne przedsiwzicia
operacyjne, pozwalajce sprawniej ni
opracowania sztabowe okreli zamierzenia potrzebne do osignicia podanych
efektw. To z kolei prowadzi do sprawniejszego zarzdzania dziaaniami i synergizmu efektw, jak rwnie do skuteczniejszego marginalizowania niepodanych
efektw. Koncepcja EBA obejmuje obszary fizyczne i poznawcze, wpywajc na percepcj przeciwnikw, sojusznikw czy
wojsk neutralnych. Si sprawcz dysponuj ci, ktrzy podejmuj decyzje, co sugerowaoby, e uyteczno koncepcji dotyczy szczebli strategicznych i operacyjnych,
cho mona dowie, i moe by ona uyteczna take na szczeblu taktycznym.
Tradycyjnie w wojsku skupiamy si na
stawianiu podwadnym jasnych rozkazw
dotyczcych zadania oraz celu dziaania.
Koncepcja EBA niczego tu nie zmienia,
ale kady podwadny nieuchronnie dy
do tego, by ustali, jakie efekty powinien
osign, by sprosta otrzymanemu zadaniu. W ten sposb Effects-Based Operations s zgodne na przykad z brytyjsk
zasad mission command.
Cel operacji wojskowej nie zmienia si.
Bdzie on nadal militarny, stanowic
cz stanu kocowego, ktry moe zosta osignity tylko dziki wsplnym
dziaaniom z instrumentami wadzy. One
z kolei bd wymagay od si zbrojnych
sukcesw militarnych po to, by mogy realizowa wasne cele.
Wiedza
Jeli decydenci maj zrozumie, jakie efekty s podane i jakie dziaania
su ich osigniciu, a take jak naley kierowa tymi dziaaniami, by osign zaoone skutki oraz jak wyeliminowa niepodane koniecznie musz
mie gbsz wiedz na temat rodowiska strategicznego. Nie powinni skupia
si tylko na tym, jak mona fizycznie
STRATEGIA OPARTA NA WIEDZY. Jeli decydenci maj zrozumie, jakie efekty s podane i jakie
dziaania su ich osigniciu, koniecznie musz mie wiedz na temat rodowiska strategicznego.
zmieni nasz wiat. Rwnie wane jest

zrozumienie, jak mona zmieni ludzi
iich sposb mylenia.
EBO (Effects-Based Operations) obejmuj wszystkie dziaania wspierajce koncepcj Effects-Based Approach. Jak mona si do takich operacji przygotowa i jak
je prowadzi? W brytyjskim i amerykaskim podejciu s wymienione cztery
gwne fazy, wystpujce raczej rwno-
Wiedza o otoczeniu nigdy nie

bdzie stuprocentowa
inigdy nie bdzie mona
przewidzie kocowych
wynikw dziaania.
czenie ni w sposb cykliczny, jak to
dzieje si w przypadku ptli OODA. S
nimi: analiza, planowanie, wykonanie
iocena (Analyse, Plan, Execute and Assess). Fazy te oddziauj na siebie wrnym stopniu i tempie.
Analiza dostarcza gbokiej wiedzy

orodowisku strategicznym, tak istotnej w koncepcji Effects-Based Approach. Wane jest przy tym, by rozmach
operacji by waciwie rozumiany, tak
jak i relacje midzy jej uczestnikami.
Jakie czynniki na nich wpywaj, kto
ma do nich dostp, co ksztatuje ich percepcj i jak mona na nich oddziaywa
porednio lub bezporednio? Tak rozumiana analiza wymaga radykalnej zmiany zakresu i sposobu zbierania informacji. Naley uwiadomi sobie konsekwencje prowadzonych dziaa i umie
postrzega je we waciwym kontekcie
kulturowym. Zbyt czsto zdarzaj si
bowiem aroganckie zachowania z powodu ignorancji. Uznajemy fakt, e ludzie myl inaczej, ale nie zawsze powicamy wystarczajco duo czasu, by
ten fakt zrozumie i w konsekwencji
zmieni swoje zachowanie.
Przystpujc do planowania, powinnimy ustali cele porednie potrzebne do
osignicia celu strategicznego, jak rwnie okreli te niepodane. Lista celw
oraz zadania zwizane z ich osiganiem
2007/02
musz wynika z wytycznych oraz myli

przewodniej dowdcy. W planie naley
uwzgldni rodki odpowiednie do wytyczonych celw, ktre naley waciwie
uszeregowa. Wspdziaanie powinno
obejmowa wszystkie komponenty si wyznaczonych do prowadzenia operacji,
cznie z przedstawicielami instytucji niemilitarnych oraz organami planistycznymi tych instytucji. Wymaga to jednak
sprawnej koordynacji dziaa oraz niezawodnej cznoci.
Serca i umysy
Wiedza o otoczeniu nigdy nie bdzie
stuprocentowa i nigdy nie bdzie mona
przewidzie kocowych wynikw dziaania. Dlatego te naley oceni prawdopodobiestwo takich, a nie innych skutkw, ustalajc stopie pewnoci posiadanych danych. Najwikszym wyzwaniem
bdzie konieczno okrelenia stopnia tej
pewnoci pod ktem ryzyka wystpienia
sytuacji, w ktrej nie bdzie moliwoci
podjcia decyzji. Dlatego nie wolno zapomina o tym, jak istotne jest tworzenie
interpersonalnych wizi zaufania, tak niezbdnych onierzom, zwaszcza w sytuacjach stresowych. Aby EBO zakoczyy si powodzeniem, konieczna jest inte2007/02
gracja potencjau militarnego oraz

usprawnienie cznoci z pozamilitarnymi uczestnikami operacji, co wpynie take na ochron wojsk (Force Protection).
W trakcie dziaa naley zastanowi si,
jak wpywa bezporednio na przeciwnika w sferze intelektualnej, a nie tylko skupia si na ksztatowaniu otoczenia fizycznego, co czyniono dotychczas.
Wielka Brytania zdobya spore dowiadczenie w tej dziedzinie na szczeblu
taktycznym (hearts and minds). W duej
mierze dziki operacjom w Irlandii Pnocnej. NATO ma jeszcze wiele do zrobienia w tej kwestii na szczeblu strategicznym i operacyjnym.
Wykorzystujc istniejcy potencja, naley zawsze szuka nowatorskich rozwiza. Uycie samolotw odrzutowych, na
przykad, jest klasycznym sposobem dziaania w sensie kinetycznym, ale przez wiele lat stosowano je z dobrym skutkiem
psychologicznym, oddziaujc na serca i
umysy sporej rzeszy ludzi. Oczywicie
nie wolno umniejsza znaczenia efektw
fizycznych wtedy, gdy mamy do czynienia ze zdolnym i zdeterminowanym przeciwnikiem. Jeli znajduj si ludzie gotowi staranowa pasaerskim samolotem
budynek, jest prawie niemoliwe, bymy
mieli czas na przekonanie ich do zmiany
pogldw. Dlatego te zawsze bdzie konieczne uzyskanie przez onierzy efektw fizycznych szybko i skutecznie.
Jeli brakuje postpw

Istnieje rwnie potrzeba cigego analizowania dziaa lub postpw w operacji. Jeli nie uzyskujemy oczekiwanych
rezultatw, musimy ustali, jak wykonujemy zadanie, ktre nam postawiono. Gdy
czynimy to poprawnie, szukamy odpowiedzi na pytanie, dlaczego brakuje efektw
iczy wybralimy waciwy sposb. Prawdopodobnie to wanie stanowi najwiksze wyzwanie. Jak bowiem, na przykad,
zmierzy negatywne rezultaty?
Powrmy zatem do sposobu, w jaki
przedstawiamy efekty i do tego, jak wane jest uycie waciwych rodkw w caym procesie EBO. Nie oznacza to, e jeli skutki dziaania s wymierne, naley
od razu do niego przystpi. Ale na pewno naley rozway przy okrelaniu zada. Zbieranie informacji i zarzdzanie
nimi powinno by tak intensywne w odniesieniu do fizycznych i mentalnych efektw, jak w przypadku lokalizowania celw. Gdy wykonawcy trac zdolno zrozumienia zmiany, wwczas powracamy
od kierowania si efektami do opierania

si na dziaaniach. Jest mao prawdopodobne, by wszystkie efekty w sferze mentalnej naszej aktywnoci wobec przeciwnikw szybko si ujawniy. Naley wic
pogodzi si z tym, e jestemy skazani
na wydawanie osdw czciej ni podawanie faktw. Wane jest zatem, by dowdcy posiadali umiejtnoci i dowiadczenie oraz byli otoczeni podwadnymi,
ktrzy rozumiej trudne do zdefiniowania kwestie kulturowe. Wszystko po to, by
umieli wyda waciwy osd.
Macie czas
W Polsce nadesza pora na zmian sposobu mylenia wraz z wdraaniem wnioskw ze Strategicznego Przegldu Obronnego. Moliwe jest uwzgldnienie koncepcji Effects-Based Approach w programach ksztacenia Akademii Obrony Narodowej po poprawkach uwzgldniajcych wyniki SPO. Bdzie to szczeglnie
wane po wprowadzeniu w Wojsku Polskim nowych systemw informacyjnych.
Ilo pozyskiwanych i opracowywanych
informacji przy wprowadzaniu koncepcji
EBA jest ogromna. Przeksztacenie ich
wuyteczne dane, wspomagajce proces
decyzyjny, nie jest proste. Zbudowanie
wPolsce infrastruktury niezbdnej do stosowania Effects-Based Information bdzie
wymagao czasu. Nic straconego czas
ten mona wykorzysta do propagowania
koncepcji Effects-Based Approach oraz
usprawnienia wsppracy midzy instytucjami rzdowymi i siami zbrojnymi.
Moim zdaniem, koncepcja Effects-Based Approach jest warunkiem prowadzenia wspczenie skutecznych dziaa
wojennych. Wielcy wodzowie rozumieli to instynktownie, cho terminu tego
nie uywano w czasach, gdy dziaali. Od
wspczesnych liderw coraz bardziej
zoone rodowisko, w ktrym funkcjonujemy, wymaga waciwego zrozumienia koncepcji EBA. Siy zbrojne mog
mie do czynienia z przeciwnikiem agresywnym, ale raczej w krtkotrwaym
starciu. Systemowe strategiczne cele interwencji musz by ustalane przed
wprowadzeniem onierzy w obszar starcia. W innej sytuacji dorane posunicia
militarne przyczyni si raczej do nasilenia problemu, ktrego rozwizywanie
bdzie trwa wiele lat, zanim zbliymy
g
si do podanego finau.
pk Stewart Blackburn
tumaczenie: Anita Kwaterowska
(rdtytuy pochodz od redakcji)
19
DOWIADCZENIA Uycie migowcw
Kraina
zaopatrywana
EUROCOPTER
z powietrza
MO hOLANDII
Posiadanie migowcw transportowych w Afganistanie jest koniecznoci. S

jedynym rodkiem transportu pozwalajcym dotrze do wielu regionw.
Klucz holenderskich migowcw AS 532U2 na polowym ldowisku w Afganistanie
przeszoci wadcy afgascy

nie inwestowali w infrastruktur komunikacyjn kraju.
Uznali bowiem, e im bardziej bdzie on niedostpny, tym wiksza
bdzie szansa zachowania niezalenoci.
Rozwojowi drg nie sprzyjao rwnie to,
e Afganistan jest w duej mierze krajem
grskim. Poza tym budowa drg jest bardzo kosztowna. Ci, ktrzy poznali ten kraj,
twierdz, e praktycznie istnieje tam jedna porzdna droga, wielka ptla, okrajca wysokogrski centralny Afganistan. czy ona stolic kraju Kabul z najwikszymi miastami: Kandaharem na
poudniu, Heratem na zachodzie i Ma-
zar-i-Szarifem na pnocy. Droga ta ma

jedno odgazienie w kierunku granicy
z Pakistanem.
Dua cz pozostaych afgaskich drg
bywa nimi tylko z nazwy. Do wielu miejsc
prowadz cieki, ktrymi mog porusza
si najwyej ludzie i zwierzta juczne. Alternatyw s migowce, zwaszcza e ldowiska dla nich mona zbudowa szybciej i taniej ni drog. I mimo zdarzajcych
si katastrof, pozostaje bezpieczniejszym
rodkiem podry ni naraone na zasadzki kolumny pojazdw.
Mi -17
Polski Kontyngent Wojskowy, ktry
w najbliszych tygodniach rozpocznie misj w Afganistanie, nie ma potrzeby posiadania migowcw. Jednak trzeba liczy si z tym, e w przyszoci pojawi si
taka konieczno powiedzia na amach
PZ szef wojsk aeromobilnych pk Tomasz Berezowski.
Udzia Wojska Polskiego w afgaskiej
misji by jednym z powodw zakupu sied2007/02
Latajca menaeria
Poza rnymi wersjami Mi-8 i Mi-17
w Afganistanie bd wykorzystywane
take inne rednie migowce transportowe. Na przykad holenderskie AS 532U2
Mk II Cougar, ktre podobnie jak Mi-17
1V weszy do produkcji na pocztku lat
90. Maszyny te maj duszy od poprzednich wersji kadub oraz wikszy, picioopatowy wirnik nony w caej rodzinie
latajcych kuguarw. W powikszonej
kabinie jest miejsce dla 29 onierzy
z wyposaeniem. W wariancie migowca sucym do ewakuacji medycznej
mona zabra 12 rannych na noszach.
2007/02
Masa wewntrznego adunku nie moe

przekracza 3 t. AS 532U2 moe transportowa podwieszone adunki o masie
do 4,5 t. Moe by uzbrojony w dziako kalibru 20 mm, karabiny maszynowe oraz zasobniki z niekierowanymi pociskami rakietowymi.
Najmodszym czonkiem rodziny Cougarw jest EC 725 francuskiego lotnictwa

maszyna o masie startowej 11 t. migowiec ma taki sam kadub jak wersja U2, ale
nowy picioopatowy wirnik nony. Zmieni si rwnie napd, ktry stanowi silniki Turbomeca Makila 2A o mocy 2413 kM.
w trAGICZNym wypADku hiszpaskiego migowca Cougar, do

ktrego doszo 16 sierpnia 2005 r. koo Heratu, zgino siedemnastu
onierzy. Na zdjciu miejsce katastrofy.
MO hISZPANII
miu uywanych migowcw Mi-17. S

to maszyny wersji Mi-17 1V (eksportowe oznaczenie produkowanego na rynek
wewntrzny Mi-8MTV). migowiec
zmodyfikowano po dowiadczeniach
zdobytych podczas interwencji w Afganistanie. Jedna z najwaniejszych zmian
polegaa na zastosowaniu mocniejszego silnika Klimow TV3-117VMA o mocy 2070-2200 kM. Nowy napd zwikszy zdolno migowca tej wersji do
operowania w warunkach wysokogrskich. Moe on bowiem wznosi si na
puap do 6000 m n.p.m., przy masie poniej 11100 kg. Jeli way wicej (maksymalna masa startowa 13 t), puap obnia si o 1200 m. migowiec moe
transportowa do 24 onierzy lub do 4 t
adunku. Zalecana prdko przelotowa
to 220240 km/h. Z dodatkowymi zbiornikami paliwa jego zasig zwiksza si
do ponad 1000 km. Moliwe jest rwnie wprowadzenie uzbrojenia.
Postanowiono, e po przejciu przez
wojska ldowe migowce Mi-17 zostan odpowiednio wyposaone. Najpierw
w Wojskowych Zakadach Lotniczych
zamontuje si w nich systemy cznoci
i nawigacji, m.in. TACAN i ILS, zgodne
z wymaganiami Midzynarodowej Organizacji Lotnictwa Cywilnego (ICAO).
Nastpnie trafi do 1 dywizjonu 25 Brygady Kawalerii Powietrznej, gdzie rozpoczn normalne loty. W trakcie eksploatacji maszyny bd wyposaane w nowoczesny osprzt. Nowo pozyskane migowce zostan przystosowane do dziaania onierzy, ktrzy uywaj gogli
noktowizyjnych. Otrzymaj te system
biernej osony przed rakietami przeciwlotniczymi. Poza tym co najmniej cztery bd dodatkowo opancerzone. Przewiduje si, e proces doposaania powinien zakoczy si do koca roku.
Podobnie jak Mi-17, Cougary s maszynami dwusilnikowymi. Ich napd stanowi silniki Turbomeca Makila 1A1
o mocy 1877 kM . Poniewa maj mniejsz ni Mi-17 maksymaln mas startow (9750 kg), mimo mniejszej mocy
osigaj wiksz prdko przelotow
(258 km/h). Z dodatkowymi zbiornikami paliwa AS 532U2 moe pokona ponad 1100 km. Ustpuj natomiast migowcom Mi-17, jeli chodzi o puap lotu, wynoszcy zaledwie 4100 m.
W Afganistanie pojawiy si te hiszpaskie Cougary. Lotnictwo hiszpaskich wojsk ldowych uytkuje wersj
AS 532UL. Jest to redniak w rodzinie
latajcych kotw. Ma krtszy, co prawda tylko o p metra, kadub od
AS 532U2, ale rnica dugoci podogi w kabinie transportowej siga ju
1,1 m. Dlatego mieci si w nim do
25 onierzy. Napd to rwnie silniki
Turbomeca Makila 1A1. W odrnieniu
od AS532U2 wirnik nony wersji UL
ma tylko cztery opaty.
Modyfikacje poprawiy osigi migowca.

Prdko przelotowa wynosi 278 km/h, masa transportowanych adunkw 5,67 t wewntrz, 5 t na zaczepach zewntrznych, puap 6000 m i zasig 1282 km. EC 725
ma opancerzenie chronice zaog i pasaerw. Wzmocniona konstrukcja kabiny
zwiksza ich szanse w razie katastrofy.
EC 725 w wariancie transportowym zabiera do 2829 onierzy. Z 19 pasaerami jego promie dziaania wynosi okoo
460 km. W wariancie MEDEVAC mieci
si w nim 12 rannych na noszach oraz
4 siedzcych. Podobnie jak poprzednicy,
moe by uzbrojony.
W migowce Puma, Super Puma czy
Cougar s wyposaone jeszcze inne armie, ktrych oddziay s w Afganistanie,
np. Brytyjczycy. Jednak uywaj tylko
cikich CH-47 Chinook oraz mniejszych Lynx. Do wsparcia afgaskiego
kontyngentu jest przewidziana jednostg
ka migowcw Sea King.
Tadeusz Wrbel
21
DOWIADCZENIA Wojna w Afganistanie
Amerykaska ocena
radzieckiej taktyki
Armia radziecka dziaaa
wAfganistanie w podobny
sposb, jak onierze
amerykascy
wWietnamie. Popeniaa
podobne bdy, ale
potrafia si na nich uczy.
rzygotowania wojsk ldowych do

udziau w misji ISAF wAfganistanie, o ktrej mwi si, e bdzie odmienna iowiele trudniejsza ni ta prowadzona w Iraku, uwiadamiaj nam, jak odpowiedzialne zadanie postawiono przed dowdcami tej misji. Opracowanie waciwego procesu szkolenia kontyngentu bdzie miao zasadniczy wpyw
na poziom gotowoci onierzy do dziaa.
Wprawidowym doborze tematw i zagadnie szkoleniowych bardzo pomocne mog by wnioski, jakie wycignito z wojen
toczonych w Afganistanie. Orodki amerykaskie (CALL1 i USACGSC2) udostpniy materiay dotyczce sposobw prowadzenia walki przez Armi Radzieck
wAfganistanie w okresie od zimy 1979 r.
do wiosny 1988 r. Przedstawiamy analiz
tych materiaw.
To nie bya niespodzianka

Wojna afgaska stanowia pierwsz
whistorii Armii Radzieckiej konfrontacj
z przeciwnikiem, ktry walczy w sposb
odmienny ni regularne formacje wojskowe, mianowicie stosowa taktyk partyzanck. Radzieckich dowdcw nie powinno byo to zaskoczy. Ju w 1933 r.
analityk G. Pochter (pracujcy dla Armii
Czerwonej) dokona kompleksowej oceny centralnej czci azjatyckiego teatru
dziaa wojennych i skonstatowa, e to
gry i pustynia wyznacz przebieg linii
dowozu zaopatrywania imanewru wojsk
(LOC3) oraz e warunki terenowe zdeterminuj te kierunki dziaa zaczepnych.
G. Pochter rozwaa take moliwo za22 przegld si zbrojnych
stosowania bojowych rodkw trujcych,

ktre uyte z pokadw statkw powietrznych powodowayby straty wszeregach przeciwnika.
W przeprowadzanych pniej analizach operacyjnych oficerowie radzieccy
nie skupiali si tylko iwycznie na waciwociach taktycznych obszaru dziaa. Szczegowo analizowali rwnie
zrnicowanie etniczne oraz warunki
spoeczne i socjalne majce bezporedni wpyw na wol walki poszczeglnych
narodowoci zamieszkujcych Afganistan. Jednak zasadniczy wpyw na okrelenie sposobw wykorzystania poszczeglnych rodzajw wojsk w tym specyficznym rodowisku miaa analiza waciwoci terenu grskiego. Analitycy
sformuowali nastpujce wnioski:
przeszkody naturalne i ich pooenie narzucaj drogi podejcia i korytarze manewru oraz wykorzystywane do
przygotowania poszczeglnych rubiey
obronnych;
manewr siami i sprztem bdzie
utrudniony w pododdziaach zmechanizowanych (zmotoryzowanych) oraz w artylerii samobienej;
walczce pododdziay bd wymagay cigego wsparcia logistycznego;
onierze musz by przygotowani do

przetrwania w ekstremalnych warunkach
klimatycznych i terenowych.4
Trzy zadania militarne

Zadaniem Armii Radzieckiej byo wyeliminowanie ruchu oporu. W toku dziaa okazao si jednak, e ruch ten zyskiwa coraz wiksze poparcie ludnoci
Afganistanu. Pozwalao to partyzantom
na zwikszenie intensywnoci dziaa,
Rosjanom za uniemoliwiao wykrycie rejonw rozmieszczenia afgaskich
bojownikw. Rosjanomprowadzenie
dziaa utrudniao take to, i wielu
afgaskich dowdcw partyzanckich
szkolio si wakademiach radzieckich,
Migracja
osjanie oceniali, e ani partyzanci,

ani rzd afgaski nie zapewni na
odpowiednim poziomie kontroli administracyjnej. Dlatego uwaali, e dziki migracji ludnoci bd mieli inicjatyw
wprowadzonych dziaaniach.*
* M. Leitenberg: Polityka zagraniczna Stanw
Zjednoczonych a inwazja sowiecka Afganistanu,
Arms Control 1986 No 7.
2007/02
znao wic regulaminy radzieckiej armii i wykorzystywao t wiedz podczas

przygotowa do walki iwtrakcie jej
prowadzenia.
Dziaania Rosjan miay koncentrowa
si na osigniciu piciu celw, tylko
trzy z nich miay charakter militarny.
Osignicie pierwszego celu ochrona
stolicy pastwa oraz autostrad czcych
Kandahar i Herat z Kabulem byo zadaniem okoo 60% wojsk stacjonujcych
wKabulu i jego okolicach, a zwaszcza
pododdziaw piechoty zmotoryzowanej. Drugi cel fizyczne wyeliminowanie wykrytych zgrupowa ruchu oporu
prbowano osign, prowadzc wielokrotnie dziaania w tym samym obszarze. Polegay one na bombardowaniu rejonw kontrolowanych przez partyzantk. W wielu przypadkach byy to
naloty zmasowane, co w konsekwencji
doprowadzao do exodusu ludnoci do
rejonw, w ktrych walki byy mniej nasilone. Taktyka dziaa Rosjan bya podobna do taktyki stosowanej przez wojska amerykaskie wWietnamie, ktre
bombardoway gniazda oporu, rwnajc przy tym z ziemi wioski i niszczc pola uprawne.
Osignicie trzeciego celu uszczelnienie granicy zPakistanem miao zapobiec
napywowi przestpcw (najemnikw)
idostawom broni do Afganistanu. Paradoksalnie, dziaania Rosjan doprowadziy
do wzrostu napywu pomocy zagranicz-
nej, zwaszcza finansowej,5 dla afgaskiego ruchu oporu, co pozwolio mu na prowadzenie intensywnych dziaa.
Wzorce amerykaskie
Celem niemilitarnych dziaa Zwizku
Radzieckiego w Afganistanie byo odbudowanie infrastruktury politycznej (rzdowej) pastwa oraz wprowadzenie systemu edukacyjnego. Skoncentrowano si
gwnie na organizowaniu dla modziey
afgaskiej studiw w ZSRR. Wyksztacona modzie miaa odtworzy kadry administracyjne pastwa oraz zasili szeregi tworzonej armii, ktra wspieraaby
dziaania radzieckie wAfganistanie.
Rosjanie dyli do zmiany nieprzychylnego nastawienia ludnoci afgaskiej do
przebywajcych w jej kraju wojsk radzieckich. Rozpoczli wic na szerok
skal kampani informacyjn (wedug
terminologii NATO byy to dziaania informacyjne, INFO OPS), aby uzyska poparcie spoecznoci afgaskiej dla swych
dziaa. Skutek tych przedsiwzi rwnie by odmienny ni zaplanowano.
Afgaski ruch oporu niszczy te elementy systemu edukacyjnego, ktre Rosjanie
prbowali odbudowa w Afganistanie.
Bojownicy zniszczyli ok. 1800 szk i zabili ok. 160nauczycieli.6
Afgascy partyzanci, analizujc sposoby walki z interwentami, zwrcili uwag
zwaszcza na moliwoci migowcw bojowych i pododdziaw artylerii. Doszli
do wniosku, e operowanie zgrupowaniami w sile 1000 bojownikw jest skazane

na niepowodzenie. Zdecydowali si wic
dziaa grupami liczcymi mniej ni
200osb. Pododdziay radzieckie rwnie udoskonalay taktyk. Z partyzantami zaczy walczy samodzielne pododdziay w sile batalionu lub mniejsze
wsparte migowcami lub pododdziaami
desantowo-szturmowymi. Jako podstawowy sposb walki Rosjanie zastosowali
wypracowan przez wojska amerykaskie
w Wietnamie technik search-and-destroy
(szukaj iniszcz). Wpniejszym okresie
konfliktu Rosjanie przyjli, znan rw-
ZNAJD I ZNISZCZ. Z partyzantami walczyy samodzielne

pododdziay w sile batalionu lub mniejsze wsparte migowcami lub pododdziaami desantowo-szturmowymi.
Jako podstawowy sposb walki Rosjanie zastosowali wypracowan przez wojska amerykaskie w Wietnamie
technik search-and-destroy (szukaj iniszcz).
2007/02
23
DOWIADCZENIA Wojna w Afganistanie

u nie zWietnamu, amerykask ide systematycznego niszczenia wiosek, upraw
oraz miejsc skadowania ywnoci. Miao to na celu zniechcenie czonkw ruchu oporu do prowadzenia dziaa.
informacji o przeciwniku, skrytego manewru, posiadania alternatywnych planw

dziaania, wykonania niespodziewanego
uderzenia i szybkiego umocnienia si
wopanowanym (odzyskanym) rejonie.
Zasadzki po zmroku
Atuty migowcw
Podstawow metod walki stosowan

przez partyzantw afgaskich byo organizowanie zasadzek ogniowych. Partyzanci
bardzo starannie rozpoznawali iwybierali
miejsca zasadzek, zwaszcza dokadnie lokalizowali stanowiska ogniowe modzierzy i granatnikw przeciwpancernych.
Dziaali zazwyczaj noc lub w warunkach
ograniczonej widocznoci. Ze wzgldu na
trudny teren, maszerujce radzieckie kolumny przemieszczay si zmniejszymi
prdkociami, przez co staway si atwym
celem dla partyzantw. Zaskakiwali oni
maszerujcych w najmniej dogodnym dla
nich terenie, niszczc zazwyczaj pierwszy
i ostatni pojazd w kolumnie, a nastpnie
pozostae.
Na podstawie analizy dziaa wAfganistanie sformuowano nastpujce
wnioski:
pododdziay radzieckie nie byy odpowiednio przygotowane do prowadzenia
dziaa bojowych w terenie grzystym
otak rnym charakterze;
wykorzystanie cikiego sprztu bojowego (zwaszcza podczas opadw deszczu) znacznie zmniejszao tempo dziaa;
najwiksze sukcesy odnosiy pododdziay desantowo-szturmowe (jedynym
ich mankamentem by brak opancerzenia, dlatego pododdziay po opanowaniu
przez nie obiektw ataku idotarciu do
nich jednostek zmechanizowanych byy
wycofywane);
sukcesy akcji zaleay od: zdobycia
Eskalacja terroru i liczby atakw na

pododdziay radzieckie w Kabulu wymusia na gwnodowodzcych w Moskwie
podjcie decyzji o wysaniu do Afganistanu brygady si specjalnych i zwikszeniu
liczby migowcw. Od 1985 r. zaczto
wykorzystywa migowce do uderze
wyprzedzajcych na najsilniejsze punkty
oporu mudahedinw. migowce odegray wan rol w ubezpieczaniu przemieszczajcych si kolumn. Wykorzystywane
byy rwnie do przerzutu si na dominujce szczyty gr (dogodne rejony do organizowania zasadzek), ktre osaniay
maszerujce pododdziay do momentu
przekroczenia przez nie newralgicznych
odcinkw drg. W podobny sposb byy
osaniane skrzyda ugrupowania bojowego rozmieszczonego w terenie. Dodatkowo oson zagroonych zasadzkami odcinkw drg zapewniay migowce bojowe. Dziaanie pododdziaw osony czono z postawieniem przez migowce zasony dymnej w celu maskowania manewru wasnych wojsk lub wskazania przedniej linii obrony wysunitym obserwatorom.7 migowce Mi-6 wykorzystywano
do transportu sprztu i zaopatrzenia w wyej pooone partie gr.
NOTATKA
Przykad taktyki lotnictwa wojsk ldowych Armii

Radzieckiej. Do akcji startowao sze migowcw
Mi-24. Po osigniciu rejonu celu pierwsza para
ostrzeliwaa przeciwnika rakietami i z broni pokadowej. Potem by on ostrzeliwany przez pozostae
cztery migowce, pierwsza para natomiast krya
nad rejonem ataku, wystrzeliwujc puapki termiczne majce wprowadza w bd rodki przeciwlotnicze partyzantw. Nastpnie migowce kryy nad
obiektem ataku w szyku 1-4-1 dwa stanowiy
ubezpieczenie czoowe i tylne wspierajc w ten
sposb dziaania komponentu ldowego.
Bezpieczestwo samolotw startujcych z lotniska
w Kabulu w duej mierze zaleao rwnie od aktywnoci migowcw. Samoloty kadorazowo startoway i ldoway pod eskort migowcw, ktre
zwalczay partyzantw uzbrojonych w przenone
przeciwlotnicze zestawy rakietowe oraz wystrzeliway puapki termiczne.
Nauka nie posza w las

Rosjanie potrafili wycign wnioski
zwojny afgaskiej. Zanim wysali kolejne kontyngenty swych wojsk do Afganistanu, przeprowadzali szkolenia w zakresie przetrwania i orientacji w grach oraz
treningi wytrzymaoci psychofizycznej.
Po szczegowej analizie walk toczonych w Afganistanie wskazano, e pododdziay musz by przygotowane do
dziaania w oddaleniu od siebie gdy nie
maj moliwoci wzajemnego wspierania
si, w warunkach wyczerpujcych wytrzymao onierzy. Z operacyjnego
punktu widzenia uzasadniona wydaje si
teza, i sukces dziaa w tak specyficznym rodowisku zagwarantuj zgrupowania zadaniowe (wyposaone w transportery opancerzone i czogi lekkie8) wspierane wydzielonymi siami innych rodzajw wojsk (artyleria, wojska inynieryjne, lotnictwo wojsk ldowych, w zalenoci od zadania) realizujce misje przez nie-
Zgrupowanie
zadaniowe to jest to!
ukces dziaa w specyficznym rodowisku gwarantuj zgrupowania zadaniowe (wyposaone w transportery opancerzone i czogi lekkie) wsparte wydzielonymi siami innych rodzajw wojsk (artyleria, wojska inynieryjne, lotnictwo wojsk
ldowych, w zalenoci od zadania) realizujce misje przez niespodziewane uderzenie, okrenie oraz czenie szybkoci
manewru i ognia.
spodziewane uderzenia, okrenia oraz czenie szybkoci manewru i ognia. Jednostki aeromobilne, zwaywszy na poziom ich wyszkolenia i predyspozycje do
szybkiego reagowania na zmiany zachodzce na polu walki, powinny by wykorzystywane gwnie do prowadzenia rozpoznania i samodzielnego wykonywania
niektrych zada.9
Dowiadczenia afgaskie spowodoway,
e Rosjanie zaczli wyposaa i szkoli
swoje jednostki tak, by mogy one sprosta
g
wymaganiom wojny partyzanckiej.
pk dypl. Jarosaw Kraszewski
pk dypl. Marek Mecherzyski
Dowdztwo Wojsk Ldowych

Pk Mecherzyski by dowdc I zmiany PKW w Afganistanie.
1
CALL Center of Army Lessons Learned centrum
zajmujce si analiz przeprowadzonych wicze

idziaa bojowych oraz publikacj wynikw tych analiz
wcelu wykorzystania ich w dziaalnoci operacyjno-szkoleniowej. Centrum CALL znajduje si w Forcie
Leavenworth (Kansas, USA).
2
USACGSC United States Army Command and General
Staff College.
3
LOC Lines of Communication.
S. Blank: Rosja Radziecka i konflikty o maej
intensywnoci dziaa w Azji Centralnej, Maxwell Air

Force Base, AL.: Air University Press, 1988.
5
Rzd USA przeznaczy w 1987 r. okoo 2,5 mld dolarw na
pomoc dla partyzantw afgaskich. rdo: F. Kempe: Risky

Mission: Supplying Guerrillas In Afghanistan is Gruelin
Undertaking, The Wall Street Journal 13.11.1984.
6
R.F. Baumann: The Soviet-Afghan War, Leavenworth
Papers 1994 No 20, p. 138.

7
Dotyczy to zarwno wysunitych obserwatorw
zpododdziaw artylerii, jak i z lotnictwa (FAC Forward

Air Controller).
8
Do wsparcia dziaa prowadzonych przez transportery
opancerzone i patrole oraz do eskortowania konwojw

logistycznych. Obecnie pododdziay kanadyjskie
dziaajce w Afganistanie wykorzystuj czogi do wsparcia piechoty podczas rnorodnych dziaa bojowych.
9
R.F. Baumann: The Soviet-Afghan, p. 150.
2007/02
DOWIADCZENIA Zatrzymywanie podejrzanych

Podczas operacji zagranicznych onierze czsto wykonuj zadania o charakterze
policyjnym. Do takich nale akcje detainee operations. Ich celem jest zaprowadzenie adu
iwymuszenie przestrzegania prawa przez zatrzymywanie przestpcw i terrorystw.
Prawie jak policjant
owiadczenia zdobyte przez

Vzmian PKW w Iraku pozwalaj na wycignicie wniosku, e onierze jeszcze przed
wyjazdem powinni by przygotowywani
do udziau w akcjach zatrzymywania osb
podejrzanych. Takie szkolenie naleaoby
podzieli na trzy etapy iprzeprowadza je,
uwzgldniajc funkcje, jakie szkolcy si
onierze bd penili w kontyngencie.
Inaczej naley szkoli onierzy, a inaczej
dowdcw; wiedza niezbdna oficerom
ipodoficerom niekoniecznie bdzie przydatna szeregowym. Szkolenie praktyczne

powinno by obowizkowe dla wszystkich
onierzy przewidzianych do suby w komrkach sztabowych zajmujcych si internowanymi izatrzymanymi.
Postulat cyklu szkole

Mona je przeprowadza w ramach
szkolenia w walce wrcz czy te podczas
zaj z zakresu OiOO (ochrony i obrony
obiektw) lub przygotowywania do pe-
nienia suby wartowniczej. Kady onierz kontyngentu powinien by przygotowany do zatrzymania osb podejrzanych
o popenienie przestpstwa. Szkolenie
praktyczne (nauka przeszukiwania, ograniczania swobody ruchu, ubezpieczania
przemieszczajcych si kolumn, zasad
kontroli i ochrony) powinno zosta ujednolicone we wszystkich pododdziaach
Wojska Polskiego i sklasyfikowane w procedurach postpowania.
Pierwszy, podstawowy etap szkolenia
obejmowaby zajcia z zakresu przeszukiwania zatrzymanego i ograniczania jego swobody ruchu oraz ubezpieczania
przemieszczajcych si kolumn (pieszej
isamochodowej), a take z zakresu kontroli i ochrony osb zatrzymanych (by nie
dochodzio do incydentw w czasie wykonywania zadania). onierzy naley nauczy zabezpieczania dowodw przestpstwa, sporzdzania doranej dokumentacji, take fotograficznej. W drugim etapie
szkoleni byliby wartownicy. Zapoznawano by ich z zasadami zachowania bezpieczestwa w trakcie przebywania osb zatrzymanych w miejscach odosobnienia.
W trzecim etapie szkolenie przeprowadzane byoby ju na poziomie zaawansowanym. Obejmowaoby przygotowywanie i planowanie operacji zatrzymania podejrzanych, przygotowywanie miejsc za- u
Praca dochodzeniowa
S
amo zatrzymanie osoby, nawet zapanie jej na gorcym

uczynku, jest sukcesem poowicznym. Naley jeszcze okreli sposb dalszego postpowania z zatrzyman osob.
Wypracowane normy iprocedury wymagaj od zatrzymujcych
sporzdzenia dokumentacji, ktra pniej jest przedstawiana
ciau decyzyjnemu, np. sdowi, w celu orzeknicia o winie.
Zanim kady z zatrzymanych bd internowanych trafi przed
sd, naley przeprowadzi dokadne dochodzenie.
Procedura pozwalajca wnie lub oddali oskarenie uruchamiana jest z chwil zatrzymania osoby podejrzanej o popenienie
przestpstwa i wymaga przygotowania nastpujcych dowodw:
dokumentacji dotyczcej zatrzymania, zezna, zdj, ewidencji dowodw winy i rzeczy znalezionych.
2007/02
25
DOWIADCZENIA Zatrzymywanie podejrzanych

u trzymania i odosobnienia, planowanie
sposobu transportu zatrzymanych oraz
sporzdzanie dokumentacji o dokonanym
czynie przestpczym. Taka dokumentacja
jest bardzo wana, poniewa trafia do waciwego organu decyzyjnego, ktry na jej
podstawie postawi zatrzymanym (lub nie
postawi) zarzut popenienia czynu zabronionego i spowoduje ich osdzenie.
Wiedza policyjno-wojskowa
W pierwszym i drugim etapie szkolenia
onierzy naleaoby wykorzystywa wiedz policji i andarmerii oraz ich procedury, a take uwzgldnia wnioski, jakie wycignito z podobnych dziaa prowadzonych w innych operacjach pokojowych.
Najczciej bdzie to wiedza z zakresu
dziaa policyjnych, a wic z dziedziny nieznanej wszystkim onierzom (z wyjtkiem
personelu W). Dopiero w czasie dziaa
bojowych okazuje si, jak bardzo przydatna onierzom jest wiedza fachowa.
Szkolenie przeprowadzane w trzecim
etapie powinno uwzgldnia charakter
przyszych zada. Pododdziay wchodzce w skad kontyngentu powinny by
przygotowywane do nowych zada
zgodnie zustalonym statusem misji pokojowej. Szkolenie na poziomie zaawansowanym powinni odby wszyscy dowdcy, od szczebla dowdcy druyny
zaczynajc. Wtego typu dziaaniach naley bardziej wykorzystywa zaangaowanie podoficerw.
Dokumentacja
Z chwil zatrzymania osoby podejrzanej
przygotowuje si nastpujce dokumenty:
formularz zatrzymania;
zeznania pod przysig;
dokumenty znalezione podczas interwencji (np. znalezione przy zatrzymanym lub w lokalu, w ktrym go ujto);
ewidencj rzeczy zatrzymanego;
numer identyfikacyjny.
NOTATKA
Formularz zatrzymania zawiera informacje

potrzebne do identyfikacji zatrzymanego, dotyczce
jednostki, ktra go zatrzymaa, a take okolicznoci
zatrzymania. Jest to pobieny dokument
umoliwiajcy przeledzenie historii zatrzymanego
po internowaniu. Formularz ten naley wypenia
wsposb prosty, bez podawania zbdnych informacji. Wane s: numer identyfikacyjny, daty, numery
idane kontaktowe.
Jak spisa zeznanie

Zeznanie pod przysig to szczegowy opis zdarze, zawierajcy rwnie
szkice terenu oraz zdjcia. W zeznaniu

powinny znale si odpowiedzi na nastpujce pytania: kto?, co?, gdzie?, kiedy?,
dlaczego?, jak?
KTO naley poda pene dane personalne osb zatrzymujcych i zatrzymanych. Przykad: Dowdca 2 plutonu
por.Zetowski, chor. Iksiski, plut.Goliszek zatrzymali Abu Mustaf Karima
Alganego z rodu plemienia Sahi - Irakijczyka, mczyzn, jego numer to
Wraz znim zosta zatrzymany Husajn
Mohammed Algany z rodu plemienia
Sahi, mczyzna, Irakijczyk, ale ma te
egipski paszport iegipskie obywatelstwo. Jeeli zatrzymanego ujto w pojedzie, naley poda, czy by pasaerem, czy kierowc.
CO naley opisa, co robili zatrzymujcy. Przykad: Bylimy na posterunku/patrolu/akcji antyterrorystycznej/
w trakcie ubezpieczenia kolumny/spotkaniu. Znalelimy bro/wyposaenie
wojskowe/pienidze/dokumenty/nic nie
znalelimy.
GDZIE naley poda, gdzie przebywali zatrzymujcy. Chodzi o informacje okrelajce pooenie geograficzne
za pomoc siatki UTM (jeeli to moliwe), onazw regionu, miasta, nazwy
charakterystycznych miejsc w terenie,
np. sklepu, bazaru, miejsca kultu, budynku (informacje o budynku powinny
zawiera dane charakteryzujce pomieszczenie, w ktrym dokonano zatrzymania). Wskazane jest wykonanie
szkicw terenu i akcji.
KIEDY naley poda czas rozpoczcia patrolu/suby na posterunku, czas rozpoczcia akcji, w ktrej doszo do zatrzymania, oraz czas zatrzymania. Przykad:
Patrol rozpoczlimy o godzinie 23.30.
Okoo godziny 23.50 zostalimy ostrzelani i zatrzymani na drodze WARSAW OMULEW w okolicach miejscowoci
ZURBONIA. Wywiza si krtki, okoo
15-minutowy pojedynek ogniowy, w wyniku ktrego zatrzymalimy....
DLACZEGO naley poda przyczyn zatrzymania osoby, znalezienia broni,
a take wyjani, co skonio piszcego
zeznanie do przeszukania pomieszczenia,
pojazdu i osb.
JAK naley opisa, w jaki sposb zakoczono misj i zatrzymano podejrzanych, jak znaleziono przedmioty i w jaki
sposb przedmioty te oraz zatrzymanych
przewieziono do bazy lub aresztu.
Zeznania powinny by spisane przez
kilka osb, dowd sdowy nie moe by
sporzdzony przez jednego zatrzymujcego. Naley je spisa jak najszybciej po

wydarzeniu, gdy opisywane zdarzenia atwo odtworzy z pamici. Piszcy powinni opisywa zdarzenia szczegowo.
Wtreci zeznania pod przysig naley
okreli, co zrobiono ze znalezionymi
przedmiotami, broni, wyposaeniem.
Zeznania pod przysig mog si rni, np. informacjami o tym, kto strzela.
Pewne sprawy warto zbada ju na miejscu (np. w przypadku strzelaniny warto
sprawdzi znalezion bro jeli z niej
strzelano, lufa bdzie nagrzana).
Dokumentacja fotograficzna
Dla dobra prowadzonej sprawy naley
wykona dokumentacj fotograficzn.
Waktach zatrzymania oprcz zdjcia
jeca, wykonanego przez profosa aresztu, powinny znale si fotografie wiadczce opopenieniu przez niego zarzuconych mu czynw, tj. pokazujce przechwycone: bro, wyposaenie, adunki
wybuchowe, pienidze, materiay propagandowe iinne przedmioty. Atutem bdzie zdjcie zatrzymanego wmiejscu popenienia przestpstwa, np.na tle zarekwirowanego uzbrojenia.
Z zatrzymaniem osoby czy si
przesuchanie. Ono take powinno by
udokumentowane. Jeli zeznania s
skadane na pimie, naley zadba o to,
by zatrzymany swoje zeznania spisa
wasnorcznie. Podczas przesuchania
zawsze musi by obecny tumacz. Adnotacja o obecnoci tumacza powinna
znale si w dokumentacji dotyczcej
przesuchania.
Przygotowanie onierzy do suby
wsekcji internowanych oraz do prowadzenia operacji policyjnych jest dugie
imudne. Wane s zwaszcza te umiejtnoci, ktre mog by wykorzystane podczas przeprowadzania operacji
zatrzymania i przygotowywania dokumentacji. le przeprowadzona akcja,
uchybienia w dochodzeniu lub le przygotowana dokumentacja mog przeduy ledztwo, skomplikowa je lub te
wzbudzi wtpliwoci sdziw co do
winy osoby zatrzymanej. Niezdobycie
dowodw winy moe skutkowa zwolnieniem zatrzymanego i przedueniem
jego dziaalnoci przeciwko siom koalicji, a w efekcie naraaniem onierzy i ludnoci cywilnej na kolejne
g
akty terroru.
ppor. Daniel Szczsny
1 Warszawska Brygada Pancerna

2007/02
DOWIADCZENIA Szkolenie strzelcw wyborowych
Mistrzowie celnego ognia

Podstawowym zadaniem strzelca wyborowego jest niszczenie (likwidowanie)
wanych celw wskazanych przez dowdc druyny (plutonu), znajdujcych
si w duej odlegoci. Udziela on wsparcia ogniowego druynie (plutonowi) wykonujcej zadanie bojowe.
2007/02
Wykonywanie zada przez mae

pododdziay wymaga, by ich dowdcy mogli
osiga sukces w walce metod
eliminowania z niej przeciwnikw
znajdujcych si jeszcze w duej odlegoci.
Oko
JAROSAW WINIEWSKI
utorzy specjalistycznych prac

uywaj dwch poj: strzelec
wyborowy i snajper. Wtpliwoci budzi dowolno w stosowaniu tych terminw przez dziennikarzy,
a niekiedy i wojskowych. Czym rni si
dwaj onierze majcy identyczne, wydawaoby si, uzbrojenie i wyposaenie?
Strzelec wyborowy to onierz wyposaony w karabin wyborowy, rzadziej snajperski, dysponujcy celownikiem optycznym
o duym powikszeniu oraz innymi urzdzeniami obserwacyjnymi i pomiarowymi,
majcy odpowiednie umiejtnoci strzeleckie. Dziaa na rzecz pododdziaw, zazwyczaj druyny lub plutonu, i znajduje si przewanie w ich skadzie. Na przykad w kadym szwadronie kawalerii powietrznej jest
dziewiciu strzelcw wyborowych po jednym w druynie. Strzelec wyborowy (sharpshooter) wykonuje zadania ogniowe, niszczc zazwyczaj cele w odlegoci do 500 m.
Bardzo rzadko strzela na duszych dystansach, poniewa nie wspdziaa z obserwatorem (spotterem). Poza tym jest wyposaony w bro wyborow, a nie snajpersk.
Snajper natomiast to onierz odpowiednio wyszkolony, wyposaony w bro snajpersk, sprzt pomiarowy i obserwacyjny,
dziaajcy w zespole snajperskim (sniper team) na rzecz przeoonego wyszego szczebla od dowdcy kompanii wzwy. Zespoy snajperskie w armii amerykaskiej oraz
brytyjskiej skadaj si z dwch onierzy
snajpera i obserwatora (spotter). W armii
ukraiskiej dziaaj czteroosobowo: dwch
snajperw, z ktrych jeden jest take obserwatorem, operator radiostacji i celowniczy
karabinu maszynowego.
W naszym batalionie kawalerii powietrznej na kursach strzelcw wyborowych onierze s przygotowywani do dziaania
w dwjkach, a take w trjkach (dziewiciu strzelcw w szwadronie). W ukadzie trjkowym jeden z onierzy dziaa jako strzelec wyborowy, drugi jako obserwator, trzeci jako ubezpieczajcy operator
radiostacji. Istnieje zamienno funkcji, tak
by kady mg wykona kade zadanie.
Zatem wszyscy onierze w trjce s strzelcami wyborowymi.
w oku
przeciwnika
Strzelec wyborowy z zaoenia nie dziaa sam. Pozostaje bowiem w strukturze
druyny (plutonu) i wykonuje zadania na
jej korzy.
Snajper, podobnie jak strzelec wyborowy, ma likwidowa wybrane lub wskazane przez przeoonych cele, ktre znajduj si w duej odlegoci. Powinien poniekd terroryzowa onierzy przeciwnika wywoywa w nich strach, stany
lkowe i poczucie bezsilnoci, a take
obnia morale i spowalnia manewr
pododdziaw. Drugim jego zadaniem
jest prowadzenie rozpoznania oraz zdobywanie i przekazywanie informacji
przeoonemu, np. o wykrytych celach.

Snajper (zesp snajperski) moe dziaa take w operacjach pokojowych i stabilizacyjnych.
Organizacja zespow snajperskich

W jednostkach amerykaskich wojsk
ldowych s tworzone dwuosobowe zespoy snajperskie. Z podrcznika dla
snajperw-zwiadowcw FM 23-10 wynika, e w lekkiej dywizji piechoty dziaa a sze grup szecioosobowych. Jedna grupa dziaa na rzecz batalionu szturmowego. W kadej z nich s trzy zespoy dwuosobowe.
u
27
DOWIADCZENIA Szkolenie strzelcw wyborowych

u
W 3 Puku Spadochronowym brytyjskiej 16 Brygady Powietrzno-Szturmowej

snajperzy s zorganizowani w osiem dwuosobowych zespow. Razem jest ich szesnastu w jednostce.
W batalionach naszej 25 BKPow jest
jeden strzelec wyborowy wkadej druynie szturmowej i rozpoznawczej. Tym
samym w szwadronie kawalerii powietrznej jest dziewiciu strzelcw wyborowych, a w plutonie trzech. W sytuacjach
szczeglnych nasze bataliony mog wystawi dziesi trzyosobowych zespow
strzelcw wyborowych dziaajcych na
korzy batalionu lub poszczeglnych
szwadronw.
Snajper (dowdca zespou) wykonuje
zadanie ogniowe (i dowodzi zespoem).
Obserwator drugi snajper peni funkcj obserwatora, a w sytuacjach wyjtkowych moe wykona zadanie ogniowe lub
strzela razem ze snajperem, dublujc jego strza. Strzelec ubezpieczajcy drugi obserwator maskuje (poprawia maskowanie) snajpera i obserwatora, ubezpieczajc ich zkierunku przeciwnego do
kierunku strzelania. Ponadto moe, w razie potrzeby, maskowa strzay snajperw,
prowadzc ogie ze swojej broni. Powinien wwczas znajdowa si w odlegoci okoo 150250 m na prawo lub na lewo od snajpera i obserwatora, a po ich wycofaniu ubezpiecza obu ogniem.
Selekcja
By waciwie wyselekcjonowa strzelcw wyborowych, w pododdziaach
25BKPow rozpoczlimy prowadzenie
kursw. Mimo e kandydatw jest wielu,
przez sito selekcji przechodz nieliczni.
Uwzgldniajc fakt, e w naszym nazewnictwie wystpuje pojcie strzelec wyborowy, w szkoleniu onierzy do penienia tej funkcji uwzgldniamy ich przygotowanie do dziaania na polu walki jako snajperw wykonujcych rozkazy nie
tylko dowdcy druyny czy plutonu, lecz
take dowdcy szwadronu, a w szczeglnych przypadkach dowdcy batalionu.
Zajcia strzelcw
W pocztkowym etapie szkolenia strzelec wyborowy musi opanowa takie nawyki i umiejtnoci, jak:
sprawne wspdziaanie z dowdc
druyny oraz jej onierzami;
wybieranie stanowiska ogniowego
(obserwacyjnego);
prowadzenie obserwacji i wyszukiwanie celw;
mistrzowskie opanowanie zasad

maskowania pozwoli zespoowi
snajperskiemu zaskoczy przeciwnika.
meldowanie o wykrytych celach;

okrelanie odlegoci do celu;
okrelanie i wprowadzanie poprawek
oraz przygotowanie danych do strzelania;
wskazywanie celw w ustalony sposb;
likwidowanie (niszczenie) najwaniejszych celw wskazanych przez dowdc
lub wybranych samodzielnie;
maskowanie siebie i stanowiska ogniowego;
skryte dziaanie;
ubezpieczanie i udzielanie wsparcia
ogniowego druynie w rnych sytuacjach
taktycznych.
Kolejnym etapem wtajemniczenia jest
nauczenie si dziaania w zespole snajperskim. Szkoleni przygotowuj si do wsppracy w trjkach, uzupeniajc si wzajemnie oraz wykonujc zadania poszczeglnych osb funkcyjnych.
Snajper opanowuje umiejtnoci:
przygotowania rozkazu bojowego dotyczcego zadania oraz dokonywania
uzgodnie dziaania z innymi pododdziaami kompanii;
dowodzenia zespoem podczas wykonywania zadania;
skrytego dziaania oraz wspdziaania
z poszczeglnymi onierzami zespou;
wyboru waciwego miejsca na stanowisko ogniowe (obserwacyjne) i jego maskowania;
Podane cechy
osobowoci
onierz, ktry chce zosta strzelcem

wyborowym, powinien:
by silny i sprawny fizycznie;
mie dobry wzrok i such;
umie szybko i dobrze orientowa si
wterenie;
by spostrzegawczy;
mie bardzo dobr kondycj psychiczn;
by stabilny emocjonalnie.
obserwowania poowy sektora obserwacji oraz opracowania szkicu obserwacji;

wyszukiwania, lokalizowania i identyfikowania wskazanych (zadanych) celw;
okrelania odlegoci do celu i wprowadzania poprawek;
trzymania celu w oczekiwaniu na
odpowiedni moment dania strzau;
obserwowania miejsca upadku pociskw oraz poprawiania ognia;
obserwowania sytuacji po wykonaniu
zadania ogniowego;
prowadzenia osony i ubezpieczania
si ogniem broni snajperskiej (wyborowej) wsplnie z pozostaymi onierzami
zespou;
wprowadzania poprawek w trakcie
prowadzenia ognia przez pododdziay artylerii;
2007/02
Niuanse w arsenale
Dla broni snajperskiej przyjmuje si naturalny rozrzut trafie w odlegoci 100 m
mniejszy ni minuta ktowa (minute of angle MOA), czyli w przyblieniu poniej
1cala na 100 m (zakada si, e na 100 m
1 MOA = 1 cal, a take 1 MOA = 0,3 mil-dota, co dawaoby 3 cm na 100 m). Dlatego
wyporodkowano midzy 1 calem
(2,54cm) a 3 cm (0,3 mil-dota na 100 m)
iokrelono, e parametr rozrzutu naturalnego broni snajperskiej na 100 m wyniesie
nie wicej ni 2,8 cm. Bro snajperska jest
najczciej broni powtarzaln z luf pywajc, dziki czemu jest bardzo celna.
Broni wyborow jest natomiast stan-
skrytego odejcia z miejsca wykonania zadania;

meldowania przeoonym o wykonaniu zadania (jeli tak ustalono);
wycofania si do punktu spotkania ze
statkiem powietrznym lub do miejsca
przekroczenia linii stycznoci wojsk.
Lekcje dla obserwatorw

Szkolenie obserwatora obejmuje natomiast przygotowanie do:
posugiwania si wyposaeniem i dodatkowym sprztem podczas dziaania;
prowadzenia obserwacji na zmian ze
snajperem;
skrytego dziaania i maskowania pozycji strzeleckiej oraz do wspdziaania
z pozostaymi onierzami zespou;
prowadzenia obserwacji poowy sektora obserwacji;
wykonywania szkicu obserwacji i zapisywania informacji;
obsugi radiostacji, jeeli dziaa w dwjce snajperskiej (na zmian ze snajperem);
ustawiania min puapek;
wyszukiwania, lokalizowania, identyfikowania i potwierdzania celu;
potwierdzania wartoci obliczonej
przez snajpera odlegoci do celu;
obliczania i podawania snajperowi
poprawek (na wiatr, ruch celu, temperatur i cinienie) oraz okrelania danych
do strzelania;
2007/02
prowadzenia obserwacji terenu;

wybierania odpowiedniego momentu
do strzelania oraz podawania komendy do
dania strzau: strza, strza, strza;
prowadzenia obserwacji wykonywanego zadania ogniowego i miejsca upadku pociskw;
podawania poprawek, jeeli s konieczne;
osaniania i ubezpieczania si wsplnie
z pozostaymi onierzami zespou ogniem
prowadzonym z broni automatycznej;
obsugiwania i pakowania sprztu, np.
w trakcie procedur kontaktowych;
skrytego wycofania si do punktu spotkania statku powietrznego lub do miejsca przekroczenia linii stycznoci wojsk.
Treningi ubezpieczajcych
Strzelec ubezpieczajcy powinien
umie:
przygotowa wyposaenie i dodatkowy sprzt (gwnie cznoci);
obsugiwa radiostacj podczas wykonywania zadania;
ubezpiecza zesp podczas marszu
zkierunku godziny szstej;
skrycie dziaa i umie wspdziaa
z poszczeglnymi onierzami zespou;
maskowa stanowisko snajpera i obserwatora;
ubezpiecza snajpera i obserwatora
zkierunku godziny szstej;
dardowa bro automatyczna uywana

wpododdziale (karabinek). W przypadku
25 BKPow jest to kbs Beryl kalibru
5,56mm ze specjalnie wyselekcjonowan luf lub charakteryzujcy si bardzo
dobr celnoci, przystosowany do strzela wyborowych dziki zamontowaniu celownika optycznego z duym powikszeniem. Bro wyborowa powinna by samopowtarzalna, co pogarsza jej celno, ale
przydaje si na szczeblu druyny lub plutonu. Wskazane byoby wyposaenie broni wyborowej w tumik dwiku, najlepiej
tunelowy, cay metalowy, umoliwiajcy
stosowanie standardowej amunicji, tak
jak w przypadku TRG 21/22 Sako.
meldowa snajperowi i obserwatorowi o ewentualnym zagroeniu oraz ubezpiecza zesp;

w sytuacjach wyjtkowych prowadzi
obserwacj sektora jako drugi obserwator;
w razie koniecznoci maskowa strzay snajpera ogniem prowadzonym z posiadanej broni;
ustawia miny puapki razem z obserwatorem;
skrycie wycofywa si do punktu spotkania ze statkiem powietrznym lub miejsca przekroczenia linii stycznoci wojsk.
Kady z onierzy zespou moe wykona zadanie innych. Jeeli snajper zosta
wyeliminowany, jego funkcj moe przej jeli to konieczne obserwator lub
strzelec ubezpieczajcy. Przyjty system
szkolenia wpynie na to, e szkoleni bd
bardziej operatywni niezalenie od tego,
czy bd dziaa w skadzie druyny czy
g
w zespoach snajperskich.
por. Przemysaw Wardowski
25 Brygada Kawalerii Powietrznej

29
DOWIADCZENIA rodki masowego uycia

Miny osigny taki poziom rozwoju, e stay si specyficznym rodzajem broni. Analitycy
porwnuj efektywno ich uycia ze skutecznoci innych rodkw ogniowych. Czy grozi im
jednak wycofanie z arsenaw?
Zapory minowe
we wspczesnej wojnie
konfliktach zbrojnych od zarania dziejw stosowano zapory majce zatrzyma przeciwnika lub wymusi okrelone jego dziaanie. Rozwj rodkw walki przyczyni si do powstania specjalnych
rodkw zaporowych: przeciwpiechotnych,
a wraz z pojawieniem si czogw przeciwpancernych. Pniej wprowadzono do
arsenau przeciwpiechotne miny i fugasy
dziaajce automatycznie. Pozwalay one
kontrolowa okrelon przestrze, a uyte
w postaci pl minowych miay uniemoliwia dziaania przeciwnika w miejscach
ich ustawienia, bez wydzielania dodatkowych si i rodkw.
Ze wzgldu na autonomiczno dziaania miny przeciwpiechotne okazay si najtasz broni defensywn. Dlatego zaczto stosowa je masowo. Maj one jednak
pewne wady oddziauj zarwno na przeciwnika, jak i na wojska wasne. Poza tym
wikszo min przeciwpiechotnych zachowuje zdolno bojow rwnie po zakoczeniu dziaa, zagraajc ludnoci cywilnej. Rozminowanie terenu po zakoczeniu
konfliktu zmniejsza liczb ofiar, lecz nie
wyklucza cakowicie prawdopodobiestwa
wystpienia nieszczliwych wypadkw.
Wanie z tego powodu w regionach, wktrych sytuacja polityczno-militarna jest nieustabilizowana, rozwija si midzynarodowy ruch przeciwko produkcji i stosowaniu
min przeciwpiechotnych (rys. 1).
Zapory minowe w obronie

Stanowi podstaw zapr inynieryjnych ze wzgldu na du efektywno
oraz atwo ustawiania. Skuteczno zapr minowych okrela si na podstawie
strat, jakie poniesie przeciwnik podczas
ich pokonywania, oraz stopnia zmniejszenia tempa jego przemieszczania. Oba
czynniki sprzyjaj odparciu ataku lub zatrzymaniu natarcia.
2007/02
Zwikszenie efektywnoci zapr minowych jest zwizane z wprowadzaniem

do uzbrojenia nowych rodkw oraz doskonaleniem sposobw ich bojowego
uycia. Powstanie systemw zdalnego
minowania spowodowao zasadnicze
zmiany w teorii i praktyce stosowania zapr. Podstawowe cechy zdalnego minowania to:
moliwo niespodziewanego dla
przeciwnika ustawienia zapr;
oddziaywanie na ca gboko
ugrupowania bojowego jego wojsk dzi-
ki wykorzystaniu rodkw napadu powietrznego oraz systemw rakietowoartyleryjskich;

regulowany czas aktywnoci ustawionych zapr (termin samolikwidacji
min), co zapewnia swobod manewru
wojskom oraz pozwala na osignicie
celu walki.
Do budowy zapr, w zalenoci od warunkw terenowych, ugrupowania bojowego i wykonywanych zada, stosuje si
rnego rodzaju miny przeciwpancerne,
przeciwpiechotne i specjalne, a take a- u
Jugosowiaskie miny przeciwpiechotne

Naciskowe
o dziaaniu
fugasowym
PMA-1, PMA-2,
PMA-3
Naciskowo-nacigowe
PROM-1,
PROM-2,
PROM-3
Kierowana
o dziaaniu
kierunkowym
MRUD
Jugosowiaskie miny przeciwpancerne

Przeciwpancerna
przeciwgsienicowa typu
naciskowego
TMM-1,
TMA-1, TMA-2,
TMA-3, TMA-4,
TMA-5,
TMA-5A
Przeciwpancerna
przecidenna
zzapalnikiem
naciskowym
iprtowym
TMRP-6
Rys. 1. Miny uyte w konflikcie jugosowiaskim

31
DOWIADCZENIA rodki masowego uycia

u dunki wybuchowe (w tym kumulacyjne,
specjalne i inne).
Rodzaje zapr
Wedug klasyfikacji przyjtej w Wojsku Polskim, zapory minowe dzieli si
na: przeciwpancerne, przeciwpiechotne,
przeciwtransportowe, przeciwdesantowe
irzeczne. Mog by ustawiane na ldzie,
na przeszkodach wodnych i wybrzeu
morskim. W wielu krajach opracowano
miny do raenia nisko leccych celw
(migowcw, samolotw, bezzaogowych
statkw powietrznych itp.). Pojawienie si
tego typu rodka raenia moe zwikszy
moliwoci zastosowania zapr minowych w przestrzeni powietrznej, a w perspektywie take i w kosmosie.
Do zapr przeciwpancernych zalicza si
przeciwpancerne pola minowe, grupy
min, pojedyncze przeciwpancerne miny
ifugasy, zaway zaminowane, zniszczone
odcinki drg oraz przygotowane do zniszczenia mosty i wiadukty.
Zapory przeciwpiechotne to przeciwpiechotne pola minowe, ustawione grupy
min i pojedyncze miny przeciwpiechotne, a take zaway zaminowane.
Zapory przeciwtransportowe stanowi
pojedyncze miny i grupy min przeciwtransportowych. S to take zaminowane odcinki drg, mosty, wiadukty, tunele i inne obiekty na drogach samochodowych i kolejowych.
Zapory przeciwdesantowe to ustawione miny przeciwdesantowe, przeciwpancerne i przeciwpiechotne, pola minowe
oraz grupy min zastosowane w miejscach
moliwego ldowania desantw morskich
w przybrzenym pasie morza na gbokoci do 5 m oraz bezporednio na brzegu.
Na gbokoci ponad 5 m ustawia si miny morskie. Zapory przeciwko desantom
powietrznym s budowane w miejscach
moliwego ldowania przeciwnika. Skadaj si z zapr minowych i innych.
Zapory na przeszkodach wodnych obejmuj miny rzeczne i przeciwdesantowe,

przeciwpancerne i przeciwpiechotne pola minowe oraz grupy min ustawiane
wwodzie i na brzegu w miejscach dogodnych do przekroczenia przez przeciwnika
rzek, jezior, zaleww itp.
Arytmetyka strat
Miny osigny taki poziom rozwoju, e
stay si specyficznym rodzajem broni.
Przestay by rodkiem walki jedynie wojsk
inynieryjnych s stosowane przez wojska rakietowe i artyleri oraz lotnictwo.
Analitycy twierdz, e efektywno stosowania min jest dzi porwnywalna ze skutecznoci innych rodkw ogniowych. Na
przykad przeciwpancerne pola minowe
oraz pola minowe ustawione z przeciwpiechotnych min odamkowych gwarantuj
prawdopodobiestwo raenia celw wiksze ni 50%. Jest to moliwe wwczas, gdy
przeciwnik zamierza pokonywa pole minowe bez jego rozpoznania i zastosowania
rodkw do wykonywania przej.
Jednak mimo dysponowania rodkami
do traowania i wykonywania przej (jedno przejcie na atakujcy pluton), straty
nacierajcych na skutek prowadzonego
ognia i na zaporach mog wynie okoo
910% (przy nasyceniu zaporami minowymi rwnym 1,0, gstoci pola minowego 750 min/km i stosunku si 6:1 na korzy nacierajcego). Bez zapr minowych, w tych samych uwarunkowaniach,
straty atakujcych stanowi okoo 4,8%,
czyli s dwa razy mniejsze. Jeeli stosunek si bdzie wynosi 3:1, to przy tej samej gstoci minowania i podobnym nasyceniu zaporami straty od ognia i na zaporach wynios okoo 15%, natomiast tylko od ognia bez uycia min 9,6%.
Ograniczenia prawne
Uycie min przeciwpiechotnych jest obwarowane postanowieniami dwch aktw.
Polska a konwencja ottawska
onwencj przeciwminow ratyfikoway 152 kraje, 4 natomiast nie przystpiy do niej, w tym
trjka staych czonkw Rady Bezpieczestwa ONZ Chiny, Rosja i Stany Zjednoczone.
Polska podpisaa konwencj 4 grudnia 1997 r., ale jej nie ratyfikowaa, deklarujc dobre zachowanie. Reprezentujcy nasz kraj Robert Mroziewicz, wczesny podsekretarz stanu w MSZ, ogaszajc warunki, od ktrych uzaleniamy wprowadzenie w ycie postanowie tego dokumentu,
stwierdzi, e uczynimy to po nadaniu konwencji uniwersalnego charakteru w nastpstwie przystpienia do niej wszystkich staych czonkw Rady Bezpieczestwa ONZ oraz kadego pastwa
z naszego regionu. Ponadto nastpi to wwczas, gdy bdziemy dysponowa siami i rodkami
niezbdnymi do wdroenia procedur likwidacji min oraz alternatywnymi rodkami walki. W Unii
Europejskiej nie przystpia do konwencji Finlandia.
Miny
przeciwpiechotne
Ze wzgldu na race dziaanie miny
przeciwpiechotne dziel si na: fugasowe, kulowe i odamkowe. Odamkowe natomiast dziel si na miny stacjonarne
iwyskakujce. Sposb uruchomienia jest
natomiast podstaw podziau na kierowane i niedajce si kierowa.
Miny fugasowe s przeznaczone do raenia onierzy przeciwnika w wyniku bezporedniego kontaktu. Miny odamkowe
ra odamkami, ktre powstaj po kruszeniu metalowego korpusu na skutek
eksplozji.
Miny kulowe su do zabijania onierzy
wbudowanym w nie pociskiem. Z powodu
maej efektywnoci nie s powszechnie
stosowane.
Miny fugasowe i kulowe naciskowego dziaania ra ludzi, ktrzy nastpili na nie.
Miny odamkowe nacigowego dziaania podczas eksplozji rani onierzy znajdujcych si w strefie rozrzutu odamkw
(w strefie raenia). Mog by ustawione
jako kierowane (w tym przypadku ich detonacj wywouje si z punktu kierowania
wybuchami). Ze wzgldu na charakter
strefy rozrzutu odamkw miny dziel si
na race cel okrnie lub kierunkowo.
W zalenoci natomiast od ugrupowania
bojowego, warunkw terenowych i waciwoci konstrukcyjnych s ustawiane
wgruncie, na powierzchni gruntu (w niegu) lub nad powierzchni gruntu.
Pierwszy to midzynarodowe prawo humanitarne (Prawo o wojnie), drugi za to

konwencja z 1980 r. o zakazie lub ograniczeniu uycia pewnych rodzajw broni
konwencjonalnej, ktre mog by uwaane za powodujce nadmierne cierpienia
lub niekontrolowane skutki. Oprcz tego
w grudniu 1997 r. podpisano w Ottawie
konwencj o zakazie uycia, skadowania,
produkcji i przekazywania min przeciwpiechotnych oraz o ich zniszczeniu (Polska podpisaa j, ale jeszcze nie ratyfikowaa, deklarujc jednak wypenianie jej
zasad). Przy czym do konwencji tej nie
przystpia jedna czwarta pastw czonkowskich ONZ.
Konwencja ottawska okrela dokadne
terminy niszczenia zapasw min przeciwpiechotnych (4 lata od momentu jej ratyfikacji przez dane pastwo) oraz likwidacji min na wszystkich zaminowanych
wgranicach danego kraju terenach (w ci2007/02
gu 10 lat), co zdaniem ekspertw ONZ

w wielu krajach jest nierealne.
Dokument, w drodze wyjtku, pozwala na zachowanie niewielkiej liczby min
do wykorzystania w pokojowym szkoleniu saperw w przygotowywaniu ich do
ustawiania lub niszczenia tego rodka walki. Uniwersalizacja konwencji, jeli do niej
dojdzie, nie oznacza, e miny przeciwpiechotne znikn z arsenaw. Zastpi je alternatywne miny przeciwpiechotne przeznaczone do minowania terenu w celu
niszczenia tylko i wycznie onierzy
przeciwnika (rys. 2).
Zakaz te jest grony

Zakaz stosowania min przeciwpiechotnych bdzie mie negatywny wpyw na
zdolno obronn pastwa do czasu opracowania alternatywnych rodkw raenia
onierzy przeciwnika. Co wicej, spowo-
duje, e zwikszy si groba stosowania

na du skal min puapek i urzdze wybuchowych, znacznie bardziej niebezpiecznych ni miny przeciwpiechotne,
oczym wiadcz dowiadczenia z ostatnich konfliktw.
Z analizy poj zawartych w zapisach
konwencji ottawskiej wynika, e za min
przeciwpiechotn mona uzna tak, ktra charakteryzuje si trzema cechami:
rdem energii oddziaujcej na czowieka jest eksplozja;
przyczyn eksplozji jest kontaktowe
lub niekontaktowe oddziaywanie czowieka (jako obiektu raenia) na specjalnie skonstruowany zapalnik;
rezultatem oddziaywania jest mier,
kalectwo lub zranienie jednego czowieka lub kilku ludzi.
Jednym ze sposobw stosowania przeciwpiechotnych zapr minowych, mimo
MI 4
Przeciwpiechotna naciskowa
mina odziaaniu fugasowym
(USA). Waga 130 g,
adunek 30 g trotyl.
T-72A
(Chiny). Waga 140 g,
adunek 51 g trotyl.
C3A2 (Elsie)
mina odziaaniu kumulacyjnym (Kanada). Maa
plastikowa mina o rednicy
51 mm, wysokoci 90 mm.
Masa 104 g,
adunek 7,8g tetryl.
PMN
(Rosja). Plastikowy korpus.
adunek 200 g trotyl.
Gyata-64
(Wgry). Masa 520 g,
adunek 300 g trotyl.
Rys. 2. Wspczesne miny przeciwpiechotne

2007/02
wspomnianego zakazu, jest tworzenie zapr inynieryjnych ze rodkw nieodpowiadajcych definicji mina przeciwpiechotna. Takim rodkiem moe by kierowana amunicja przeciwpiechotna, ktrej wybuchem steruje operator lub nastpuje on po upywie okrelonego czasu. To
wanie jedna zform alternatywnych min
przeciwpiechotnych, ktrych uywanie
nie koliduje z zapisami konwencji.
Podobnie jest z czci min przeciwpiechotnych typu odamkowego, wykorzystywanych w sposb kierowany (przewodowo
lub bezprzewodowo). Prace w tej dziedzinie mog przyczyni si do udoskonalenia
istniejcych lub stworzenia nowych moliwoci kierowania amunicj minow.
Zelektryzowana zapora
Opracowane rodki alternatywne nie zastpi min przeciwpiechotnych. Dlatego
zaleca si udoskonalanie istniejcych niewybuchowych rodkw raenia. S to m.in.
zapory elektryzowane z drutu kolczastego
czy komplety zapr mao widocznych.
Wperspektywie naley przewidywa moliwo uycia prewencyjnych rodkw oddziaywania na czowieka w postaci elektroszoku, jak rwnie rodkw obezwadniajcych (np.: szybko twardniejcych pian,
klejw, sieci tkaninowych i metalowych).
Jeszcze jedna moliwo to wykorzystanie
innych ni tradycyjne rodkw oddziaywania na czowieka, takich jak:
olepiajce powodujce czasowe
olepienie onierzy i ich dezorientacj;
akustyczne prowadzce do zaburze
pracy wewntrznych organw, wywoujce wymioty, pogorszenie ostroci widzenia itp.;
elektromagnetyczne, oddziaujce na
funkcj mzgu i centralnego ukadu nerwowego;
chemiczne, ktre mog wywoa niepodane stany psychiczne u onierzy,
od bezwadu do objaww schizofrenii;
psychologiczne, wykorzystujce obrazy holograficzne wyzwalajce w czowieku niewiadome uczucie strachu i inne emocje uniemoliwiajce realizacj
zadania.
Istnieje zatem wiele moliwoci tworzenia rodkw alternatywnych dla min
przeciwpiechotnych. Bd one stanowi
now klas rodkw raenia, ktre mog
by uyte w przyszych dziaaniach zgodnie z koncepcj niestosowania przeciwg
piechotnej broni minowej.
ppk dr in. Zdzisaw Burawski
Akademia Obrony Narodowej

33
DOWIADCZENIA Grupa rekonesansowo-przygotowawcza
Zapewni
JAROSAW WINIEWSKI
cigo dowodzenia
Podczas walki niejednokrotnie konieczne jest przemieszczenie stanowiska
dowodzenia, zazwyczaj w sytuacji zagroenia nie tylko dziaaniem przeciwnika,
lecz take uyciem bojowych rodkw trujcych.
rzemieszczenie stanowiska dowodzenia jest operacj trudn

ze wzgldu na potrzeb zachowania cigoci dowodzenia
elementami ugrupowania bojowego. Poprzedza je rozpoznanie wybranego na mapie rejonu i drg dojazdu do nowego miejsca rozmieszczenia SD oraz przygotowanie tego rejonu do przyjcia si gwnych
stanowiska dowodzenia. W tym celu wysya si grup rekonesansowo-przygotowawcz (GR-P). Mona przyj, e s to
siy z niezbdnymi rodkami wyznaczone
(najlepiej na stae) ze skadu etatowego
pododdziau dowodzenia. Grupa ta w razie koniecznoci moe by wzmocniona,
na przykad, plutonem saperw realizujcym przedsiwzicia z zakresu ochrony i
obrony SD, ktry bdzie take stanowi
ubezpieczenie bezporednie GR-P podczas marszu i odpoczynkw.
Po wypracowaniu decyzji dotyczcej przemieszczenia SD szef sztabu stawia zadanie

dowdcy grupy, by rozpoznaa drog marszu i planowany rejon rozwinicia SD oraz
umoliwia prac czci jego elementw.
Dowdca GR-P stawia dowdcom podgrup i elementw ugrupowania marszowego zadanie do wykonania podczas marszu (rys.). Ma ono form rozkazu bojowego, w ktrym okrela si:
sposb ubezpieczenia marszu i postojw, a take rozpoznania rejonu rozmieszczenia SD brygady;
dziaania elementw GR-P podczas
atakw z powietrza w czasie marszu oraz
postoju;
dziaania elementw GR-P w warunkach uycia przez przeciwnika broni masowego raenia;
sposobu maskowania podczas marszu
i postoju.
adania grupy rekonesansowo-przygotowawczej:

rozpoznanie drogi marszu i rejonu rozmieszczenia elementw SD oraz ustalenie warunkw jego funkcjonowania;
wyznaczenie i oznakowanie miejsc rozmieszczenia poszczeglnych elementw
oraz zespow funkcjonalnych SD;
rozpoznanie drg dojazdowych oraz
ewakuacji w rejonie rozmieszczenia;
ustalenie przedsiwzi zwizanych
z obron i ochron SD;
rozpoznanie i przygotowanie ldowiska
dla migowcw (jeeli jest potrzebne);
wystawienie punktw regulacji ruchu
w rejonie rozwinicia SD oraz na drodze
dojazdowej;
zameldowanie przeoonemu o rozpoznaniu nowego rejonu i gotowoci do przyjcia si gwnych SD.
2007/02
Sprawne dziaanie
ynne wprowadzanie pojazdw GR-P

oraz elementw stanowiska dowodzenia do rejonu rozwinicia wymusza
stosowanie odpowiednich oznacze.
Mona do tego celu uy kolorowych tablic lub cyfr. Cyfra lub kolor oznacza jeden z elementw stanowiska dowodzenia. Te same oznaczenia s stosowane
dla pojazdw wchodzcych w skad GR-P
i si gwnych SD.
Ubezpieczenie marszowe stanowi patrole: czoowy i tylny. W brygadzie saperw tworz go zwykle dwie druyny rozpoznania inynieryjnego z plutonu rozpoznania inynieryjnego kompanii dowodzenia. Zadaniem patrolu czoowego jest
uprzedzanie si gwnych GR-P o napotkanym przeciwniku lub o przeszkodach
terenowych oraz rozpoznanie inynieryjne drogi marszu.
Do sporzdzenia kalkulacji
marszu przyjmuje si
okoo 40 km/h jako redni
prdko przemieszczania
kolumny GR-P.
Za patrolem czoowym w odlegoci
wzrokowej maszeruj siy gwne grupy.
rednia prdko ich marszu musi by dostosowana do zada rozpoznawczych wykonywanych przez patrol czoowy. Do
sporzdzenia kalkulacji marszu przyjmuje si okoo 40 km/h jako redni prdko przemieszczania kolumny GR-P.
W ugrupowaniu si gwnych grupy na
czele znajduje si pododdzia dyurny.
Moe nim by przydzielony pluton saperw. Jego zadaniem jest obserwowanie sytuacji i meldowanie o zagroeniu z powietrza oraz ubezpieczanie bezporednie kolumny podczas postojw. Naley jednak
podkreli, e ubezpieczenie poszczeglnych pojazdw jest zadaniem dowdcw
pojazdw, ktrzy stawiaj je siom bdcym w ich dyspozycji.
Bezporednio za siami gwnymi przemieszcza si patrol tylny (ubezpieczenie
tylne). Najczciej jest to druga druyna
rozpoznania inynieryjnego. Zadaniem
patrolu jest ochrona ogona kolumny przed
uderzeniem przeciwnika.
Zadania elementw GR-P

podczas marszu
Powszechn obron przeciwlotnicz
wczasie marszu organizuje si wedug zasad obowizujcych w dziaaniach bojowych. Wyznaczony pododdzia dyurny
pluton saperw prowadzi obserwacj
przestrzeni powietrznej. W zwizku z tym
z pojazdu Star 266 zdejmuje si opocz
i wyznacza czterech obserwatorw, po
jednym na kad ze stron wiata, w celu
zapewnienia obserwacji okrnej poruszajcej si kolumny.
Pozostali onierze s w gotowoci do
natychmiastowego otwarcia ognia i zwalczania atakujcych kolumn statkw powietrznych.
Wyznaczeni obserwatorzy maj za zadanie:
prowadzenie obserwacji wzrokowej
wwyznaczonym sektorze;
ustalenie przynalenoci wykrytych
statkw powietrznych oraz okrelenie
podstawowych parametrw ich lotu (kierunek i przybliona wysoko);
meldowanie dowdcy plutonu o wykrytych celach powietrznych i sygnaach
otrzymywanych z innych pojazdw;
Ludzie i sprzt
Skad i wyposaenie GR-P wynikaj
zjej przeznaczenia. Po analizach i rnego rodzaju treningach stwierdzono, e
grupa moe skada si z nastpujcych
osb funkcyjnych:
dowdca grupy szef sekcji S-2 lub oficer sekcji S-2;
zastpca dowdcy GR-P oficer operacyjny S-3;
oficer operacyjny GR-P oficer S-4;
oficer operacyjny GR-P oficer S-6;
oficer operacyjny GR-P oficer sekcji
materiaowej logistyki;
obsuga wozu dowodzenia ZWD.
Grupa moe skada si z: elementu
rozpoznania inynieryjnego; grupy zabezpieczenia rozwinicia SD; obsugi wozu
kablowego; obsugi radiostacji R-140 lub
RWC; obsugi elektrowni polowej; grupy
zabezpieczenia rozwinicia elementw logistycznych oraz plutonu saperw.
Zasadniczy sprzt grupy to dwa transportery rozpoznania inynieryjnego (zamiennie Star 266) dla drrin oraz samochody:
osobowo-terenowy Tarpan (lub ZWD) dla
dowdcy GR-P; ciarowo-terenowy
Star266 z przyczep dla grupy zabezpieczenia rozwinicia SD; Star 266 dla obsugi wozu kablowego; Star 266 z elektrowni polow dla obsugi elektrowni;
Star 266 grupy zabezpieczenia rozwinicia elementw logistycznych; ciarowoterenowy Star 266 plutonu saperw;
atake radiostacja R-140 lub RWC.
przekazanie niezwocznie sygnau

alarmu powietrznego (o wykryciu celu
powietrznego) wszystkim pojazdom kolumny.
Poniewa kolumna GR-P skada si jedynie z pojazdw transportujcych sprzt u
Ugrupowanie marszowe GR-P (wariant)

2007/02
35
JAROSAW WINIEWSKI
DOWIADCZENIA Grupa rekonesansowo-przygotowawcza

Kompetencje
oficerw sztabu
brygady w skadzie
GR-P
Kierujcy GR-P dowdca ma do dyspozycji oficerw, do ktrych naley:
ochrona rejonu, rozbudowa systemu zapr i fortyfikacyjna oraz przygotowanie
miejsc pracy na SD oficer operacyjny S-3;
planowanie i organizowanie cznoci
GR-P oficer cznoci S-6;
planowanie przedsiwzi logistycznych,
rozmieszczenie urzdze logistycznych brygady i ich przygotowanie oficer S-4;
w rejonie stanowiska dowodzenia wszystkie pojazdy mechaniczne powinny by waciwie zamaskowane i przygotowane do jak najszybszego zajcia miejsca w kolumnie
u potrzebny do rozwinicia SD, nie ma moliwoci wyznaczenia obserwatorw na

wszystkich pojazdach.
Po otrzymaniu sygnau o zagroeniu
zpowietrza dowdca plutonu, wykorzystujc techniczne rodki cznoci, w sieci GR-P podaje sygna o zagroeniu. Wwczas kierowcy zwikszaj prdko pojazdw i odlegoci midzy nimi. W razie
bezporedniego ataku prowadzi si ogie
do nisko leccych celw.
W przypadku stwierdzenia przez patrol rozpoznawczy skaenia chemicznego czy promieniotwrczego na drodze
marszu kolumna GR-P zatrzymuje si
wcelu naoenia indywidualnych rodkw ochrony przed skaeniami. Dowdca GR-P podejmuje decyzj o wyborze
drogi obejcia skaonego rejonu lub o po-
Na posterunku
olejny etap dziaania GR-P to wystawienie ubezpiecze i zapocztkowanie

rozwijania elementw SD. Zadanie to wykonuje dowdca plutonu saperw swoimi siami. Poniewa druyny rozpoznania inynieryjnego wystawiy ubezpieczenia bezporednie, rozpoczynaj przekazywanie zada plutonowi saperw. Liczb ubezpiecze, patroli
i posterunkw oraz miejsca ich wystawienia
okrela dowdca plrin. Ubezpieczenia
patrole wystawia si wskadzie, minimum, dwch onierzy.
Gdy rejon jest rozpoznany i czciowo
przygotowany, wyznaczone siy GR-P
(drin z plrin) rozpoznaj drogi ewakuacji
oraz teren przylegajcy do rejonu rozwinicia SD.
konaniu go. Opowstaym opnieniu

wmarszu melduje dowdcy brygady
wraz z podaniem dokadnych koordynat
skaonego rejonu.
Rozpoznanie rejonu
Po osigniciu kocowego punktu marszu, ktry wyznacza si zazwyczaj w pobliu planowanego rejonu rozmieszczenia SD, przed wprowadzeniem do niego
si gwnych grupy dowdca stawia dowdcy plutonu rozpoznania inynieryjnego zadania rozpoznania i odpowiedniego
przygotowania tego rejonu, pozostaym
siom natomiast ubezpieczenia kolumny oraz przygotowania si do zajcia wyznaczonych miejsc.
Istot dziaania na tym etapie jest dokadne rozpoznanie rejonu pod wzgldem
moliwoci rozmieszczenia elementw
stanowiska dowodzenia, jego maskowania
oraz lokalizacji posterunkw i patroli.
Waciwe rozpoznanie rejonu o powierzchni 1 ha podczas szkolenia poligonowego zajo jednej druynie rozpoznania inynieryjnego okoo 2,5 godziny.
Wrazie koniecznoci moliwe jest wyznaczenie do tego zadania dwch druyn
rozpoznania inynieryjnego (decyzj podejmuje dowdca GR-P).
W czasie gdy drin prowadz rozpoznanie rejonu rozmieszczenia SD, kolumna
si gwnych oczekuje na sygna wejcia
do rejonu rozwinicia SD. Ubezpieczenie
postoju organizuje pluton saperw. Dowdca GR-P obserwuje (jeli jest to moliwe) dziaanie druyn rozpoznania.
Po rozpoznaniu rejonu siy gwne GR-P
s wprowadzane do niego i mog wwczas
przystpi do czciowego rozwijania ele-
zabezpieczenie techniczne w czasie

marszu, w rejonie rozmieszczenia oraz
podczas wprowadzania si gwnych do
rejonu SD oficer sekcji technicznej logistyki brygady;
zabezpieczenie materiaowe oficer
sekcji materiaowej logistyki brygady.
mentw SD. Po zajciu rejonu rozmieszczenia SD patrol tylny organizuje posterunek ochrony gwnego wejcia do rejonu. Jego zadaniem jest zatrzymywanie
osb postronnych nieznajcych znakw
rozpoznawczych, ktre okrela szef sztabu brygady przed wyruszeniem GR-P.
Na zakoczenie rozpoznania rejonu
sporzdza si szkic, ktry posuy do
opracowania planu ochrony i obrony bezporedniej stanowiska dowodzenia.
W rejonie tym kolumna si gwnych
zatrzymuje si w miejscu, gdzie czeka na
ni dowdca plutonu rozpoznania inynieryjnego. W zalenoci od wielkoci rejonu i sieci drg, jeeli jest to konieczne,
dowdca plrin po rozpoznaniu rejonu
wystawia posterunki regulacji ruchu
zdrrin. Kieruj one poszczeglne pojazdy GR-P do odpowiednich sektorw rejonu SD. Po czym s doczane do plutonu
saperw, ktry ze swego skadu wyznacza elementy regulacji ruchu do kierowania pojazdw si gwnych SD w odpowiednie rejony rozmieszczenia.
Przedstawione rozwaania na temat
dziaania i wyposaenia GR-P nie wyczerpuj zagadnienia. Mog jednak stanowi
przyczynek do opracowania jednolitego
sposobu postpowania podczas zmiany rejonu rozmieszczenia stanowiska dowog
dzenia innych rodzajw wojsk.
kpt. Jarosaw Sulikowski
2 Brygada Saperw
2007/02
Czonkostwo w NATO wie

si z koniecznoci
dokonania zmian nie tylko
w organizacji jednostek czy
systemach walki w naszych
siach zbrojnych, lecz take
w technikach dziaania,
a nawet sposobach
wykonywania niektrych
czynnoci. Nowego
podejcia wymagaj
pomiary radiometryczne
i dozymetryczne skae
promieniotwrczych.
tosowanie jednostek midzynarodowego ukadu (SI) w pomiarze i opisie

promieniotwrczoci stworzy podstawy do osignicia interoperacyjnoci
z jednostkami innych pastw NATO w dziedzinie
obrony przed broni masowego raenia. Przyczyni si to przede wszystkim do ujednolicenia
oceny sytuacji, sposobu alarmowania o skaeniach, rozpoznawania i oznakowywania rde
oraz stref skae promieniotwrczych, a take
do opracowania lub uaktualnienia metod obliczania strat w ludziach i sprzcie.
Trzy wielkoci
Do podstawowych wielkoci sucych pomiarowi i opisowi promieniotwrczoci nale: skaenie promieniotwrcze terenu (aktywno),
dawka pochonita oraz rwnowanik dawki pochonitej.
Do skaenia promieniotwrczego dochodzi
w wyniku opadu cia staych (pyw) powstaych
podczas wybuchw jdrowych lub awarii reaktorw atomowych. Teren moe by skaony ponad 50 rnymi pierwiastkami promieniotwrczymi. Miar oceny ich szkodliwoci jest tzw. aktywno. Definiuje si j jako liczb przemian
jdrowych zachodzcych w rdach promieniotwrczych w jednostce czasu.
NOTATKA
Bekerel (Bq) jest podstawow jednostk aktywnoci w ukadzie SI. rdo ma aktywno jednego bekerela, jeli zachodzi w nim jedna przemiana jdrowa na sekund. Pozaukadow jednostk aktywnoci jest kiur (Ci). Zaleno midzy kiurem a bekerelem jest nastpujca: 1 Ci = 3,7 x 1010 Bq.
Podczas pomiaru skaenia, zwaszcza powierzchni, ywnoci i pynw, czsto stosuje si

takie wielkoci, jak aktywno powierzchniowa
2007/02
JAROSAW WINIEWSKI
DOWIADCZENIA Analiza skae
Nowa jako
pomiarw
radiometrycznych
(Bq/cm2), aktywno masowa (Bq/kg) lub aktywno objtociowa (Bq/dm3).
Dawka pochonita to miara pochaniania
promieniowania przez rne materiay. Innymi sowy, to energia, jak traci promieniowanie, a pochania orodek, przez ktry to promieniowanie przechodzi, przypadajca na jednostk masy tego orodka. Podstawow jednostk dawki pochonitej jest grej (Gy). Dawka pochonita wynosi jeden grej, gdy jeden
kilogram materiau, przez ktry przechodzi
promieniowanie, pochania energi jednego
dula. W wojsku dopuszcza si stosowanie
podwielokrotnoci zwanej centygrejem (cGy):
1cGy = 0,01 Gy.
NOTATKA
Rad (rd) jest pozaukadow jednostk dawki pochonitej. 1 rd = 10-2J/kg = 1 cGy.
Moc dawki pochonitej to stosunek dawki

pochonitej do czasu wchaniania promieniowania. Podstawow jednostk mocy dawki
w ukadzie SI jest grej na sekund (Gy/s):
1 Gy/s = 1 J/(kgxs) = 1 W/kg
W wojsku dopuszcza si stosowanie jednostki zwanej centygrejem na godzin (cGy/h):

1 cGy/h = 1 J/(kgxh). Pozaukadow jednostk mocy dawki pochonitej jest take rad na
sekund (rd/s) lub rad na godzin (rd/h).
Rwnowanik dawki pochonitej to wielko okrelajca faktyczne skutki pochonitej dawki promieniowania, uwzgldniajca
rn dla organizmu ludzkiego szkodliwo
promieniowania, ktre t dawk emituje. Rwnowanik dawki pochonitej w tkance lub narzdzie jest to iloczyn dawki pochonitej
i tzw. wspczynnika jakoci promieniowania,
czyli wartoci liczbowej wyraajcej, ile razy
pochonite promieniowanie jest szkodliwsze
dla czowieka ni promieniowanie gamma, dla
ktrego przyjto warto 1. Ten wspczynnik
naley bra pod uwag przede wszystkim podczas oceny dawek promieniowania neutronowego, dla ktrego wartoci wspczynnika wahaj si od 4,5 (dla neutronw termicznych)
do 20 (dla neutronw szybkich).
Jednostk rwnowanika dawki pochonitej jest siwert (Sv). W wojsku dopuszcza si u
37
DOWIADCZENIA Analiza skae

u stosowanie podwielokrotnoci zwanej centysiwertem (cSv).
NOTATKA
Rem stanowi pozaukadow jednostk rwnowanika dawki pochonitej. 1 rem = 10-2 J/kg.
Pomiar mocy dawki

Przyrzdami, ktrymi dysponuj jednostki WP
(rentgenometry DPS-68/M i rentgenoradiometry
DP-66/75), mona mierzy moc dawki ekspozycyjnej, stosujc jednostki wyraone w rentgenach
na godzin (R/h). Obecnie jednak jest konieczne, by mierniki mocy dawki umoliwiay pomiar
mocy pochonitego promieniowania gamma
wcentygrejach na godzin (cGy/h). Mierniki takie powinny umoliwia pomiar cakowitej dawki
pochonitej (dawkomierz taktyczny) oraz pomiar
od poziomu ta do 1000 cGy/h. Dodatkowo powinny mierzy stopie skaenia izotopami alfa
ibeta promieniotwrczymi.
Nasz sprzt pozwala jedynie na pomiary mocy dawki ekspozycyjnej. Aby w meldunkach opomiarze mona byo poda zmierzone wartoci
w jednostkach dawki pochonitej, trzeba dokona przeliczenia. W tym celu naley uwzgldni
nastpujce zalenoci midzy dawk ekspozycyjn a dawk pochonit w powietrzu lub dawk pochonit w tkance ludzkiej:
1 R = 0,87 cGy dla dawki pochonitej w powietrzu,
1 R = 0,98 cGy (mona przyj 1) dla dawki pochonitej w tkance ludzkiej.
Problemem staje si zakres kompetencji,
tzn.kto i na jakim szczeblu (posterunek obserwacyjny, dowdca, OAS) ma przelicza wartoci
mocy dawki ekspozycyjnej, zmierzone przyrzdami do pomiaru promieniowania, na wartoci
mocy dawki pochonitej, czyli zgodne z wymaganiami meldunkw NBC.
Technologia pomiaru mocy dawki

Zgodnie z wymaganiami ATP-45B opracowano metody oceny skae promieniotwrczych,
biologicznych i chemicznych1, ktre zakadaj
zmian dotychczasowego sposobu mierzenia
mocy dawek.
Moc dawek o maej wartoci mona mierzy
zgodnie z dotychczas obowizujcymi zasadami,
tzn. bezporednio w miejscach nieosonitych,
trzymajc sond przyrzdu 0,81 m nad ziemi
(na wysokoci pasa) i odczytujc wynik pomiaru
na odpowiednim podzakresie przyrzdu. Moc daNOTATKA
Wspczynniki transmisji dla obszaru objtego

promieniowaniem wzbudzonym okrela si bezporednio w terenie. Z powodu pewnych cech skaenia
promieniotwrczego po wybuchach jdrowych
wspczynniki transmisji mog by wiksze o 70%
od podawanych obecnie do celw szkoleniowych.
wek o wikszych wartociach naley mierzy porednio, w miejscach osonitych, np.wschronie lub wozie bojowym. Jednak jeden pomiar
mocy dawki trzeba wykona na zewntrz pojazdu lub schronu w celu okrelenia tzw. wspczynnika transmisji.
Aby uchwyci zmian zdolnoci przenikania
promieniowania, wspczynniki osabienia powinny by co jaki czas obliczane ponownie. Zaleca si sprawdzanie ich co cztery godziny. Wcelu okrelenia wspczynnika transmisji naley
moc dawek odczytywa wewntrz i na zewntrz
obiektu. wspczynnik transmisji (TF) jest zawsze mniejszy od jednoci. Oblicza si go wedug wzoru:
ID
(TF) = ---------OD
gdzie:
ID moc dawki promieniowania wewntrz,
OD moc dawki promieniowania na zewntrz.
BRDM-2 rs w akcji
W celu pomiaru wspczynnika transmisji naley (na przykadzie samochodu opancerzonego BRDM-2 rs):
przygotowa rentgenoradiometr (radiometr) do pracy (wskazane jest zastosowanie
sztywnego przeduacza sondy);
stojc we wazie (dowdcy) i trzymajc
sond na zewntrz (poza obrysem burty) na
wysokoci nieco powyej nadkola, zmierzy,
jaka jest moc dawki w terenie skaonym i zanotowa jej warto;
przenie sond do wewntrz, umieci j
nad siedzeniem dowdcy na rodku, na wysokoci dolnej krawdzi pulpitu rentgenometru pokadowego, po czym zmierzy moc dawki i zanotowa jej warto;
obliczy iloraz mocy dawki zmierzonej wewntrz i na zewntrz pojazdu, zanotowa warto wspczynnika transmisji. Wskazane jest
wykonywanie pomiarw wspczynnika transmisji co 23 godziny, zwaszcza w pocztkowym
okresie po opadniciu promieniotwrczego pyu (do 12 godzin).
Moc dawki w czasie pokonywania skaonego terenu naley mierzy wewntrz pojazdu sond umieszczon pod pulpitem rentgenometru
pokadowego. Dopuszcza si pomiary sond wewntrzn rentgenometru pokadowego pojazdu, jednak wyniki obarczone bd wikszym bdem. W meldunkach naley podawa wartoci
mocy dawki na zewntrz pojazdu, uzyskane
wwyniku obliczenia ilorazu mocy dawki wewntrznej i wspczynnika transmisji.
Pomiar ze wspczynnikiem transmisji

Moc dawki mona mierzy bezporednio
wmiejscach nieosonitych, jeli dawki promieniowania s wystarczajco mae, lub po-
rednio w miejscach osonitych (w schronie

lub pojedzie) z wykorzystaniem wspczynnika transmisji.
Technik poredni mierzy si moc dawki
gwnie w schronie lub pojedzie. W celu okrelenia wspczynnika transmisji naley wykona
w krtkim odstpie czasu dwa pomiary mocy
dawki jeden na zewntrz pojazdu (schronu),
a drugi wewntrz, przy tym w tej samej odlegoci od terenu skaonego (warto mocy dawki
zmienia si proporcjonalnie do kwadratu odlegoci od rda skaenia).
W meldunkach o wykonaniu pomiarw skaenia podaje si wartoci mocy dawek na zewntrz zarwno wojskom dziaajcym w terenie
otwartym, jak i znajdujcym si w pojazdach lub
schronach.
Pomiary wewntrz pojazdu okrelaj moc
dawki promieniowania w osonitym pomieszczeniu (ID). Przed przesaniem meldunku zmierzone wartoci naley przeksztaci w wartoci
zewntrzne (OD). Przeksztacenia dokonuje si
za pomoc wzoru:
ID
OD = ---------TF
Wartoci wspczynnikw nie bd stosowane przez wojska do obliczania wartoci
mocy dawki promieniowania na zewntrz pojazdu (schronu), lecz do ustalania wzgldnych wasnoci ochronnych schronu, budynku czy pojazdu w porwnaniu z innymi obiektami, atake do celw szkoleniowych. Rzeczywiste wartoci wspczynnika transmisji
mierzone w strefach skae po wybuchach
jdrowych mog by nieco inne, cho powinny by podobne do otrzymanych po przeliczeniu wartoci tzw. wspczynnikw osabienia.
Wartoci tych wspczynnikw s podane
wstarych instrukcjach OPBMR. Wspczynniki osabienia po przeliczeniu na wspczynniki transmisji mog by wykorzystane do
planowania lub szkolenia.
NOTATKA
Wspczynnik osabienia PF jest odwrotnoci

wspczynnika transmisji. Oto wzr:
PF = 1/TF = OD/ID
Pomiar dawki pochonitej

Przez pomiar dawki pochonitej naley rozumie cay system dozymetrii indywidualnej. Powinien on umoliwia pomiar cakowitej dawki
promieniowania gamma, neutronowego i mieszanego wchonitego przez czowieka. System
taki moe dziaa samodzielnie lub w poczeniu z innymi.
System dozymetrii indywidualnej bdzie wykorzystywany przez:
poszczeglne osoby do cigego zapisywania napromienienia w czasie dziaa;
2007/02
JAROSAW WINIEWSKI
Wprowadzanie danych o stopniu napromieniowania

do systemu wykrywania skae.
dowdc jako uzupenienie informacji uzyskanej w czasie rozpoznania skae, w celach

administracyjnych oraz do oceny zdolnoci
wojsk do wykonywania zada;
personel medyczny w czasie wykonywania
zabiegw leczniczych oraz do zachowania dugoterminowego zapisu dawki pochonitej przez
onierza.
Niezmiernie wan kwesti jest wyposaenie wojsk w dawkomierze o odpowiednich zakresach pomiarowych. Powinny one umoliwia rejestracj zarwno dawek bardzo maych rzdu 0,0570 cGy, wedug dyrektywy
ACE 8063, w przypadku dziaa innych ni globalna wojna jdrowa, jak i duych dawek
wzakresie 0150 cGy. Wskazany byby pomiar w zakresie 500800 cGy wedug
STANAG-u 2083 Operacyjny poradnik radiologiczny w razie wybuchu globalnej wojny jdrowej. Podane zakresy odnosz si do skalowania w cGy dawki pochonitej w tkance.
Obecnie zwraca si uwag na to, by dawkomierze pozwalay take na rejestrowanie dawek
pochonitych podczas promieniowania neutronowego. Oczekuje si, by odczyty dawkomierzy
byy wyskalowane w jednostkach rwnowanika dawki w zakresie 0,5 mSv 5 Sv.
Nasz sprzt
onierze WP mog posugiwa si:
dawkomierzami DKP50, ktre umoliwiaj rejestracj dawki ekspozycyjnej w powietrzu,
wyraonej w rentgenach w zakresie 250R.
Wartoci pochonitej dawki mona jednak podawa w cGy, poniewa midzy dawk ekspozycyjn wpowietrzu a dawk wtkance jest prosta zaleno: 1 R = 0,98 cGy 1cGy. Dawko2007/02
mierze te nie rejestruj promieniowania neutronowego;

dawkomierzami chemicznymi DP-70MP,
sucymi do rejestracji dawki ekspozycyjnej promieniowania gamma i neutronowego, wyraonej w rentgenach w zakresie 50800 R (tak jak
wprzypadku DKP-50 moliwe jest podawanie
wartoci pochonitej dawki w cGy);
dawkomierzami DI-77, przeznaczonymi do
wykonywania pomiarw metod radiofotoluminescencyjn. Mog one rejestrowa dawki w zakresie 51500 cGy, pochonite w tkance
wprzypadku promieniowania gamma i promieniowania gamma-neutronowego.
Polska armia nie ma, niestety, dawkomierzy,
ktre zaspokajayby jej biece potrzeby. Konieczne jest zatem zaopatrzenie wojsk w dawkomierze indywidualne dla onierzy oraz
tzw.dawkomierze taktyczne, stanowice wyposaenie pododdziaw.
Pomiar stopnia skaenia

Do pomiaru stopnia skaenia stosuje si
tzw.metod gamma (umownie w jednostkach
mocy dawki ekspozycyjnej). Pozwala ona oceni, czy dany sprzt naley podda zabiegom
specjalnym.
Czynnoci, ktre naley wykona podczas pomiaru metod gamma:
przygotowa rentgenoradiometr do pracy,
zmierzy to terenu, trzymajc sond przyrzdu
w odlegoci 0,81 m nad miejscem, w ktrym
bdzie wykonywany pomiar skaenia (obok
obiektw);
wykona pomiary skaenia powierzchni
obiektw, trzymajc sond w odlegoci okoo
1cm od ich powierzchni;
obliczy warto skaenia wedug wzoru:

T
SPob = Wzm ---------Wekr
gdzie:
SPob warto skaenia promieniotwrczego
obiektu mierzonego,
Wzm warto zmierzona skaenia powierzchni obiektu,
T to pomiarowe,
Wekr wspczynnik ekranowania obiektu:
dla obiektu wielkoci czogu, bojowego
wozu piechoty 2,
dla obiektu wielkoci samochodu, armaty 1,5,
dla czowieka 1,2,
dla drobnego sprztu, wyposaenia,
ywnoci 1.
Sprzt zostaje skierowany do zabiegw specjalnych, jeeli obliczone wartoci skae wynosz:
dla obiektw opancerzonych wicej ni
400 mR/h,
dla samochodw, modzierzy wicej ni
200 mR/h,
dla powierzchni ciaa, bielizny, rodkw
ochrony przed skaeniami, broni, sprztu
kuchennego wicej ni 50 mR/h.
W przypadku produktw wybuchu jdrowego
o czasie trwania do 12 h lub 1224 h wymienione wartoci naley zwikszy odpowiednio
cztery i dwa razy.
Obowizek naszego kraju

Stosowanie przez siy zbrojne pastw NATO
wielkoci i jednostek ukadu SI obliguje i nas
do wykonywania pomiarw skaenia osb,
sprztu, ywnoci, wody i filtrw, bdcego
nastpstwem emisji promieniowania o maym
nateniu, oraz do sprawdzania efektywnoci
zabiegw specjalnych metod bezporedniego pomiaru liczby rozpadw materiaw emitujcych promieniowanie alfa i beta z powierzchni obiektw. Wyniki pomiarw naley
podawa w Bq/cm2 (lub Bq/kg i Bq/dm3). Takie moliwoci maj jedynie samochodowe
chemiczno-radiometryczne laboratoria kompanii rozpoznania skae i chemiczno-radiacyjne zespoy awaryjne, ktre stosuj polskie
radiometry EKO-C i RUM-1. Zakresy pomiarw
tych urzdze s jednak zbyt mae do celw
wojskowych. Dlatego przewiduje si wyposaenie pododdziaw wojsk chemicznych w nowe radiometry, ktre bd dodatkowo mie
g
sondy powierzchniowe.
por. Piotr Potyra
16 Batalion Usuwania Zniszcze Lotniskowych

1
Metodyka oceny skae promieniotwrczych, biologicz-
nych i chemicznych, sygn. OPChem 392/2002.
39
DOWIADCZENIA Obrona przed broni masowego raenia
trening
czyni mistrza
Odpowiednio zaplanowany, poprzedzony instruktaami, Dzie Zagroenia Skaeniami daje
pewno, e caa jednostka waciwie wykona ustalone czynnoci.
rzeprowadzenie szkolenia z obrony przed broni masowego raenia umoliwia przygotowanie do

przetrwania na polu walki
w przypadku uycia broni masowej zagady. Jest te wiarygodnym miernikiem samooceny pozwalajcej odpowiedzie na pytanie, w jakim stopniu jednostka wojskowa
zachowa zdolno bojow w sytuacji uycia tej broni oraz jakie podj dziaania na
rzecz doskonalenia umiejtnoci zachowania si onierzy po ogoszeniu alarmu
o skaeniach. Odpowiedzi na te pytania
mona szuka, analizujc zadania do wykonania oraz moliwoci osignicia zaoonych celw szkoleniowych.
Trzy treningi
Podczas Dnia Zagroenia Skaeniami
(DZS) s prowadzone trzy treningi o charakterze systemowym: z ochrony przed
skaeniami, w posugiwaniu si sprztem
obrony przed broni masowego raenia
oraz dugotrwaego wykonywania zada

w indywidualnych i zbiorowych rodkach
ochrony przed skaeniami. Mimo e zakres tych przedsiwzi jest dokadnie
okrelony w rozkazach przeoonych,
szczegowy przebieg Dnia Zagroenia
Skaeniami zaley od wielu czynnikw,
do ktrych naley zaliczy m.in.: dyslokacj pododdziaw jednostki (w jednej
lub kilku miejscowociach), charakter wykonywanych zada oraz szczebel organizacyjny oddziau (samodzielny pododdzia czy oddzia).
Przygotowujc si do planowania zada, ktre naley wykona w DZS, przystpuje si do analizy rocznego planu
zasadniczych przedsiwzi. W planie
tym s okrelone terminy organizowania DZS. Pozwala to waciwie przygotowa roczny plan zamierze oraz punkt
do rozkazu dowdcy dotyczcy DZS zaplanowanych w danym roku. Ten etap
pracy jest do istotny, gdy od jakoci
i przejrzystoci wytycznych dla dowdcw pododdziaw, a dotyczcych szkolenia z OPBMR i OPL, bdzie zalee
poziom realizacji na szczeblu jednostki
zwizanych z tym przedsiwzi. Dowdca dywizjonu (samodzielnego pododdziau) musi mie sprecyzowany zakres zada z dziedziny OPBMR z okreleniem wymaga przeoonego, w jaki sposb bdzie oceniane ich wykonanie i jakie elementy maj zasadniczy
wpyw na t ocen.
Planowanie DZS
Jego harmonogram powstaje na podstawie rocznego planu zasadniczych przedsiwzi i jest przedstawiany na odprawie
powiconej planowaniu zamierze szkoleniowych na kolejny miesic, w ktrej
uczestnicz dowdcy pododdziaw i szefowie sekcji. Odprawa odbywa si w ostatnim penym tygodniu miesica. Poniewa
treningi z ochrony przed skaeniami oraz
2007/02
z powszechnej OPL odbywaj si w ostatni czwartek miesica, dwa tygodnie przed

ich planowanym terminem s konsultowane z dowdcami pododdziaw ewentualne terminy sprawdzianw teoretycznych i praktycznych. Na podstawie konsultacji jest opracowywany punkt do rozkazu, w ktrym powinny by zawarte nastpujce informacje:
termin treningu z powszechnej OPL;
jego temat;
pododdzia wyznaczony do zwalczania nisko leccych celw powietrznych
oraz czas penienia dyuru;
pododdziay podlegajce caociowej
kontroli w dziedzinie powszechnej OPL
masowego raenia w operacjach poczonych (D.D- 3.8, sygn. Chem 386/2000);

organizowania sprawdzianu dla zespow OPBMR zgodnie z Programem
szkolenia zespow obrony przeciwchemicznej kompanii (rwnorzdnej) (sygn.
OPChem 387/2000);
przygotowania sprawdzianw dziaania pododdziaw w terenie skaonym;
kontrolowania sposobu utrzymania
przydzielonych szczelin OPL oraz wyposaenia posterunkw obserwacyjnych;
sprawdzania przygotowania sub dyurnych do udziau w treningu, a zwaszcza roli instruktorw w dywizjonach oraz
dowdcw zespow OPBMR w przygo-
MELDUNEK Z PRZEBIEGU DNIA ZAGROENIA

JEST POMOCNY PRZY ROZLICZANIU DOWDCW PODODDZIAW
Z DZIAALNOCI BIECEJ.
towaniu sub dyurnych do sprawdzianu
dziaania po ogoszeniu sygnau o zagroeniu skaeniami oraz alarmu powietrznego i o skaeniach;
kontrolowania sprawnoci technicznej
sprztu OPBMR w wyznaczonych pododdziaach;
dziaania sub dyurnych oraz wszystkich onierzy po wprowadzeniu sygnaw
powszechnego ostrzegania i alarmowania;
oceny sposobu wykonywania zada
zwizanych z zapewnieniem cznoci;
przygotowania pukowego posterunku obserwacyjnego oraz schronu OPL dla
kadry sztabu oraz zapewnienia oficerowi
dyurnemu cznoci z pododdziaami
znajdujcymi si w szczelinach OPL;
ROMAN PRZECISZEWSKI
i OPBMR oraz inne przedsiwzicia wynikajce z rocznego planu zamierze;

termin i miejsce przeprowadzenia instruktau z dowdcami pododdziaw;
skad komisji kontrolujcej przebieg
treningu z ochrony przed skaeniami i powszechnej OPL;
sposb zapewnienia cznoci podczas
treningu.
Tydzie przed treningiem przeoonemu przedstawia si do zatwierdzenia
Plan przeprowadzenia Dnia Zagroenia Skaeniami i treningu powszechnej
OPL. Dokument ten powinien by zatwierdzony przez dowdc jednostki
najpniej do czasu rozpoczcia instruktau z dowdcami pododdziaw.
Instrukta odbywa si na 7. godzinie
lekcyjnej ustalonego dnia tygodnia i jest
ujty w harmonogramie staych zamierze jednostki. W instruktau bior
udzia dowdcy baterii, dowdcy zespow OPBMR, starsi instruktorzy dywizjonw oraz oficer sekcji S-6. W czasie jego trwania omawia si sposb,
miejsce i czas:
wykonywania czynnoci zgodnie
z normami szkoleniowymi w czci dotyczcej posugiwania si ISOPS przez pododdziay podlegajce kontroli;
przeprowadzania sprawdzianw wiedzy
kadry kontrolowanych pododdziaw okrelonej w instrukcji Zakres wiedzy i umiejtnoci z obrony przeciwchemicznej (sygn.
OPChem 386/2000) i Obrona przed broni
szkolenia doskonalcego zespow

OPBMR oraz obserwatorw przestrzeni
powietrznej.
Po przeprowadzonym instruktau przygotowane kopie planu Dnia Zagroenia
Skaeniami i treningu powszechnej OPL
przekazuje dowdcom pododdziaw dowdca jednostki podczas omawiania biecych informacji.
Przedsiwzicia w ramach Dnia Zagroenia Skaeniami i treningu powszechnej OPL s realizowane od poniedziaku do czwartku ostatniego tygodnia miesica. Przebieg DZS jest nastpujcy:
poniedziaek:
kontrolowanie wyposaenia posterunkw obserwacyjnych oraz sposobu prowadzenia dziennikw obserwacji;
sprawdzanie utrzymania przez pododdziay przydzielonych szczelin powszechnej OPL;
kontrolowanie sprztu OPBMR w wyznaczonych pododdziaach zgodnie
z rocznym planem zasadniczych przedsiwzi na dany rok;
wtorek:
szkolenie doskonalce obserwatorw
przestrzeni powietrznej w wymiarze
dwch godzin lekcyjnych;
sprawdziany wykonywania przez pododdziay czynnoci z uyciem ISOPS
zgodnie z normami szkoleniowymi;
roda:
szkolenie doskonalce zespow
OPBMR;
kontrolowanie znajomoci przez suby dyurne puku oraz pododdziay sygnaw powszechnego ostrzegania i alar- u
SZkoLeNIe oNIerZy w nakadaniu odziey

ochronnej
2007/02
41
DOWIADCZENIA Obrona przed broni masowego raenia

u mowania oraz umiejtnoci dziaania po
ich ogoszeniu;
udzia oficera dyurnego w instruktau;
sprawdzenie: przygotowania schronu
powszechnej OPL, dziaania syreny alarmowej oraz cznoci z posterunkiem obserwacyjnym;
czwartek:
wprowadzenie sygnaw alarmw specjalnych;
kontrolowanie dziaania sub dyurnych puku oraz pododdziaw;
ocenianie obiegu informacji o wprowadzonych sygnaach alarmowych;
dziaanie kadry i pracownikw wojska po uprzedzeniu o zagroeniu skaeniami oraz po ogoszeniu alarmu powietrznego i o skaeniach;
ocenienie skutecznoci pododdziaw
i obserwatorw przestrzeni powietrznej
wzwalczaniu nisko leccych celw powietrznych;
wykonywanie czynnoci wedug
norm szkoleniowych w posugiwaniu si
ISOPS;
nego rozliczenia dowdcw pododdziaw z dziaalnoci biecej.
Sygnay alarmw specjalnych

Istotnym elementem przygotowania do
DZS jest sprawdzenie znajomoci zada
przez suby dyurne puku oraz pododdziay po wprowadzenia sygnaw alarmw specjalnych. Kontroluje si wwczas
przygotowanie sub dyurnych pododdziaw, czyli umiejtno udzielenia odpowiedzi przez podoficera i dyurnego
pododdziau na nastpujce pytania:
Jakie s sygnay powszechnego ostrzegania i alarmowania?
Jakie s sposoby ogaszania syren
alarmu powietrznego i o skaeniach?
Jaki jest sposb ogaszania sygnau
uprzedzenia o zagroeniu skaeniami i zakaeniami?
Jakie czynnoci podejmuje suba dyurna po ogoszeniu sygnaw alarmu
oskaeniach i uprzedzenia o zagroeniu
skaeniami?
Jakie czynnoci podejmuje suba dyurna po ogoszeniu sygnaw alarmu
Istotnym elementem szkolenia jest sprawdzenie stopnia

znajomoci zada po wprowadzeniu alarmu specjalnego.
ocenianie pododdziau podczas: przygotowania do dziaania w terenie skaonym, pokonywania stref skaonych, kontrolowania napromienienia i stopnia skaenia oraz czciowej likwidacji skae
iwykonania zabiegw sanitarnych;
dziaanie zespou kierowania OPBMR,
zespou wykrywania i monitorowania skae oraz zespou likwidacji skae.
Ponadto sprawdza si wiedz i umiejtnoci pododdziaw zwizane
zOPBMR oraz znajomo instrukcji
Zakres wiedzy i umiejtnoci z obrony
przeciwchemicznej (sygn. OPChem
386/2000), Programu szkolenia zespow obrony przeciwchemicznej kompanii (rwnorzdnej) (sygn. OPChem
387/2000) i Obrony przed broni masowego raenia w operacjach poczonych
(D.D-3.8, sygn. Chem 396/2004) przez
zespoy OPBMR.
W tym dniu na 7. godzinie lekcyjnej
wramach instruktau prowadzonego z dowdcami zespow OPBMR omawiane
s na gorco zasadnicze uwagi i niedocignicia zauwaone podczas Dnia Zagroenia Skaeniami oraz treningu powszechnej OPL. Po treningu jest sporzdzany
meldunek, bdcy przedmiotem miesicz42 przegld si zbrojnych
oskaeniach i uprzedzenia o zagroeniu

skaeniami w warunkach zakce?
W jaki sposb sygna bdzie przekazywany kadrze i onierzom znajdujcych
si poza rejonem zakwaterowania?
Zgodnie z planem Dnia Zagroenia
Skaeniami oficer S-3 do spraw OPBMR
uczestniczy w instruktau prowadzonym
z oficerem suby dyurnej, podczas ktrego przekazuje informacje pozwalajce
waciwie przygotowa si jej do udziau
w treningu oraz omawia zagadnienia bdce przedmiotem oceny tych sub. Podczas instruktau przede wszystkim:
omawia przebieg treningu w miesicu
poprzednim, ze szczeglnym zwrceniem
uwagi na najczciej popeniane bdy;
przekazuje informacje dotyczce wykonywania zada powszechnej OPL, tzn.
ktra bateria (kompania) peni dyur z zadaniem zwalczania nisko leccych celw
powietrznych, miejsce osignicia gotowoci do dziaania oraz czas trwania dyuru;
przygotowuje harmonogram czynnoci do wykonania w przypadku ogoszenia sygnaw alarmw specjalnych;
sprawdza znajomo sygnaw powszechnego ostrzegania i alarmowania
oraz czynnoci do wykonania po ich wpro-
wadzeniu przez suby dyurne bezporednio podlege oficerowi dyurnemu;

przygotowuje suby dyurne podlege oficerowi dyurnemu do alarmowania
sztabu i przekazywania sygnau na terenie jednostki;
sprawdza urzdzenia cznoci pod ktem moliwoci przekazywania informacji i uzyskania pewnoci, e bd one waciwie odebrane.
Oceny
Podczas treningu suby dyurne s
oceniane za sposb:
przekazywania sygnaw pododdziaom;
dziaania w czasie przekazywania sygnaw kadrze i pracownikom sztabu;
przygotowania i wykorzystania
ISOPS;
nawizania cznoci z posterunkiem obserwacyjnym oraz postawienia
zada dotyczcych wykrywania uderze
BMR, a take prowadzenia monitoringu skae;
zamykania drzwi i okien oraz uszczelniania pomieszcze;
wpisania treci sygnau do ksiki
meldunkw;
przyjmowania meldunkw od sub
dyurnych o przygotowaniu rejonw zakwaterowania oraz ISOPS do uycia;
zoenia meldunku dowdcy jednostki
o wprowadzonych sygnaach oraz stopniu
wykonania czynnoci po ich ogoszeniu.
Suby dyurne stray poarnej, biura
przepustek i PST wykonuj zadania po
ogoszeniu sygnaw alarmw specjalnych
(uprzedzenie o zagroeniu skaeniami,
alarm o skaeniach, alarm powietrzny) wedug instrukcji zaczonej do dokumentacji
oficera dyurnego. Oficer dyurny i jego
pomocnik podejmuj swoje czynnoci
zgodnie z przygotowanym wczeniej planem sporzdzonym na podstawie harmonogramu dziaania w przypadku powstania
sytuacji kryzysowych. Kadra i pracownicy
wojska wszystkich komrek organizacyjnych wykonuj czynnoci zgodnie z instrukcj wywieszon na kadej kondygnacji we wszystkich budynkach jednostki.
Ostatnim etapem Dnia Zagroenia
Skaeniami jest trening w posugiwaniu
si sprztem OPBMR, podczas ktrego
wszyscy doskonal umiejtno stosowania ISOPS. Szkol si wwczas rwnie zespoy monitorowania i likwidag
cji skae.
mjr Krzysztof Konior
1 Puk Artylerii
2007/02
DOWIADCZENIA Sprawdzian wyszkolenia
Ile potra twj pluton

Program szkolenia onierzy suby zasadniczej pododdziaw wojsk obrony
przeciwlotniczej przewiduje, e podsumowaniem procesu ich przygotowania do dziaa
s zajcia (wiczenia) taktyczne.
erytorycznej oceny zdolnoci bojowej pododdziau

dokonuje jego bezporedni
przeoony. Stopie opanowania tematyki szkoleniowej okrela on
na podstawie przeprowadzonych sprawdzianw i kontroli wedug Instrukcji o planowaniu i rozliczaniu dziaalnoci biecej w Siach Zbrojnych RP.
Przed wiczeniami taktycznymi naley
zrealizowa odpowiednie tematy ze szkolenia bojowego i logistycznego, co umoliwi waciwe przygotowanie pododdziau. Kady etap treningu koczy si sprawdzeniem wiedzy i umiejtnoci indywidualnych szkolonych (na zakoczenie szkolenia podstawowego i szkolenia onierza
specjalisty) oraz praktycznego zgrania
pododdziau w wykorzystywaniu walorw techniczno-bojowych uzbrojenia
i wozw bojowych, a take w wykonywaniu zada taktyczno-ogniowych.
Zajcia zgrywajce
Zasadniczym wyznacznikiem stopnia
wyszkolenia oraz osignitej zdolnoci
bojowej po okresie szkolenia plutonu s
zajcia taktyczne na temat Zajcia zgrywajce pododdziau (T-42). Dopuszczalne jest rwnie dokonanie oceny
pododdziau w formie sprawdzianu taktyczno-ogniowego. Na to przedsiwzicie przewiduje si 7 godzin szkoleniowych (7x45 min).
W proponowanym wariancie obligatoryjnie powinny by uwzgldnione wyszczeglnione przedmioty i dziay szkolenia. Opanowanie zagadnie z innych,
nieujtych w nim przedmiotw zostanie
ocenione podczas sprawdzania umiejtnoci dziaania wedug wybranych norm
w ramach praktycznego sprawdzianu
z wyszkolenia taktycznego oraz taktyki
rodzajw wojsk.
Wybrane normy maj, oczywicie,
charakter przykadowy. Prowadzcy
sprawdzian dowdca korzysta ze zbioru
norm szkoleniowych (sygn. WOPL
2007/02
221/2004), biorc pod uwag priorytetowe umiejtnoci w wyszkoleniu oraz

uwzgldniajc specyfik pododdziau.
Wykonanie czynnoci wedug wybranych norm oznacza, e weryfikowany
pododdzia (pluton) powinien by zdolny do prowadzenia dziaa bojowych.
W ramach tych samych zaj s organizowane sprawdziany opanowania wiedzy i umiejtnoci ze szkolenia logistycznego. Duy nacisk kadzie si na znajomo wybranych zagadnie dotyczcych
budowy i eksploatacji sprztu.
Egzaminy podczas zaj

Ze wzgldu na ograniczon liczb godzin przeznaczon w programie szkolenia
na sprawdzian, egzaminy z wyszkolenia
fizycznego, ogniowego i strzeleckiego
oraz ze znajomoci regulaminw odbywaj si w trakcie zaj programowych.
Wymienionym sprawdzianom podlegaj onierze suby zasadniczej oraz
onierze zawodowi do stanowiska dowdcy plutonu wcznie. Sprawdzian
wySZkoLeNIe oGNIowe
I StrZeLeCkIe
(wykonanie obowizujcych
strzela bojowych zgodnie
z programami strzela)
przeprowadza dowdca baterii. Powinien mie opracowany plan-konspekt

okrelajcy organizacj zaj i zawiera-
SPRAWDZIANY PROWADZ
DOWDCY PODODDZIAW
ZGODNIE Z ZAKRESEM
OBOWIZKW SUBOWYCh.
jcy listy egzaminacyjne, instruktorzy
za przygotowane plany pracy. Moliwe
jest wczenie do sprawdzianu instruktorw ze sztabu dywizjonu bd z innych pododdziaw. Po egzaminie naley sporzdzi pisemny meldunek dla
bezporedniego przeoonego dowdcy
pododdziau, zawierajcy ocen wyszkolenia oraz wytyczne do dalszego
szkolenia, sformuowane po analizie
g
wynikw sprawdzianu.
kpt. Andrzej Brzyski
69 Puk Przeciwlotniczy
prAktyCZNy SprAwDZIAN wySZkoLeNIA

tAktyCZNeGo orAZ Z tAktykI roDZAJw
woJSk
(w ramach wykonania zadania bojowego
w skadzie plutonu, baterii)
SprAwDZIAN tAktyCZNo-oGNIowy
po zakoczeniu szkolenia i zgrywania
w ramach plutonu
wySZkoLeNIe LoGIStyCZNe
(zgodnie z wymogami na
zajmowanym stanowisku
subowym)
wySZkoLeNIe fIZyCZNe
(zgodnie z obowizujcymi
testami sprawdzajcymi)
reGuLAmINy
(musztra zespoowa
i z uyciem pojazdw)
Elementy sprawdzianu na zakoczenie szkolenia pododdziau

(wariant)
43
DOWIADCZENIA Ochrona informacji niejawnych

Zmiana ustroju w 1989 r., wejcie do NATO w 1999 r. oraz akcesja do UE pi lat pniej umoliwiy
wprowadzenie Wojska Polskiego do struktur sojuszu. Jak wykorzystalimy ten czas, jeli chodzi
oochron informacji narodowych i sojuszniczych?
Tajne czy poufne?
ficjalna odpowied jak zawsze

jest prosta: Czas wykorzystalimy owocnie. Wszystkie informacje chronimy dobrze,
oczym wiadcz wyniki przeprowadzonych kontroli. Niestety, w rzeczywistoci jest nieco inaczej!
Sytuacja pierwsza: oficer departamentu MON otrzyma z dowdztwa NATO
cile tajny dokument w formie papierowej sporzdzony w jzyku angielskim,
zawierajcy informacj o tematyce nuklearnej, opatrzony natowskim oznaczeniem
COSMIC TOP SECRET ATOMAL
(CTS ATOMAL). Oficer przetumaczy
ten dokument, nada mu klauzul, zarejestrowa go i przesa grupie oficerw
Sztabu Generalnego WP (SGWP). Fachowiec zapyta: Jak klauzul ma dokumenttumaczenie? W jakiej komrce organizacyjnej departamentu MON zosta on
zarejestrowany? W jaki sposb przesano
go zdepartamentu MON do SGWP?
Wjakiej komrce organizacyjnej SGWP
go zarejestrowano? Jakie powiadczenia
bezpieczestwa musz mie oficerowie
SGWP, ktrzy bd zapoznawali si z dokumentem-tumaczeniem?
Sytuacja druga: oficer otrzyma z NATO
dokument, w ktrym zamieci tajne informacje uzyskane ze Suby Wywiadu Wojskowego, czyli praktycznie opracowa nowy dokument w jzyku polskim. Ze wzgldu na dopisane informacje ten nowy dokument nie moe by udostpniony dowdztwu NATO i pastwom NATO (oraz innym
pastwom). Pytania jak wyej.
Podstawowymi aktami prawnymi, ktre
definiuj obszar ochrony informacji oraz
maj wpyw na spjno i jednoznaczno
systemu, s: ustawa o ochronie informacji
artnerzy z NATO mog przysya take

dokumenty oznaczone wnastpujcy
sposb: NATO SECRET INTELLIGENCE
(NSINTEL), COSMIC TOP SECRET CRYPTO
(CTS CRYPTO), NATO CONFIDENTIAL
LOGISTICS SIOP (NC LOG SIOP) lub NATO/
PFP SECRET.
niejawnych z 22 stycznia 1999 r. (ustawa

oOIN) oraz rozporzdzenia prezesa RM lub
RM. Szczegy zostay okrelone w licznych dokumentach waciwych ministrw.
Tam naley szuka odpowiedzi na nurtujce nas pytania.
Klauzule
Klasyfikowanie informacji niejawnej
oznacza przyznanie informacji (materiaowi) w sposb wyrany jednej z klauzul
tajnoci. Informacje niejawne zaklasyfikowane jako stanowice tajemnic pastwow oznacza si klauzul cile tajne lub tajne, natomiast informacje niejawne uznane za stanowice tajemnic
subow oznacza si klauzul poufne
lub zastrzeone (art.23 ustawy).
Materiay otrzymywane z zagranicy oraz
wysyane za granic w celu wykonania
umw midzynarodowych oznacza si odpowiedni do treci materiaw klauzul tajnoci, okrelon w ustawie oraz jej zagranicznym odpowiedniku (art. 24 ustawy).
Oznaczanie materiaw niejawnych

Oznaczanie materiau niejawnego klauzul tajnoci polega na umieszczeniu na
nim odpowiedniej klauzuli tajnoci. Klauzul tajnoci naley nanie w sposb wy-
rany iwpenym brzmieniu. Wprowadzono nastpujce oznaczenia-skrty klauzul

tajnoci: 00 dla klauzuli cile tajne, 0 dla klauzuli tajne, Pf dla
klauzuli poufne oraz Z dla klauzuli zastrzeone. Szczegy s zawarte
wrozporzdzeniu prezesa RM z 5 padziernika 2005r.
Polski system oznaczania materiaw wypada niekorzystnie w porwnaniu z systemem natowskim. Obowizujce w Polsce
rozporzdzenie w sprawie oznaczania materiaw i umieszczania na nich klauzul tajnoci nie wyjania wielu wtpliwoci,
zwaszcza gdy chodzi o oznaczanie informacji elektronicznych.
W polskim systemie nie wprowadzono
pojcia kategorii informacji, nie okrelono te sposobw ich oznaczania, informacje elektroniczne za potraktowano powierzchownie. Natowski system oznaczania informacji jest bardziej profesjonalny
ni polski, dlatego wymiana informacji zarwno w formie papierowej, jak i elektronicznej staje si problemem. Brak wyszczeglnienia informacji jawnej wraliwej (tzw. do uytku wewntrznego), ktra w odrnieniu od informacji publicznej jest take chroniona, wiadczy o niezrozumieniu problematyki przez polskie-
TECHNOLOGIA PAPIEROWA
Marking of NATO Information
Trjwymiarowa struktura w NATO
Jednowymiarowa struktura w Polsce
COSMIC
TOP SECRET
NATO
SECRET
NATO
CONFIDENTIAL
NATO
RESTRICTED
NATO
UNCLASSIFIED

ATOMAL
CRYPTO
EXCLUSIVE
LOGISTICS
RELEASABLE TO
...
<CATEGORY>
<POLICY IDENTIFIER>
<CLASSIFICATION>
CILE TAJNE
TAJNE
POUFNE
ZASTRZEONE
--------------
TECHNOLOGIA ELEKTRONICZNA
Labelling of NATO Information
NATO buduje system oznaczania informacji elektronicznych,
w Polsce takie prby praktycznie nie zostay podjte.
2007/02
Informacje
a powiadczenia
bezpieczestwa
nformacje niejawne mog by udostpnione wycznie osobie dajcej rkojmi

zachowania tajemnicy i tylko w zakresie
niezbdnym do wykonywania przez ni
pracy lub penienia suby na zajmowanym stanowisku albo innej zleconej pracy.
Tzw. powiadczenie bezpieczestwa to
dokument okrelajcy podstawowe warunki dostpu do narodowych informacji
niejawnych osob, klauzul informacji,
do jakich dana osoba ma dostp, oraz
termin wanoci powiadczenia.
Dokument ten jest wydawany przez waciw sub ochrony pastwa, ktra wystawia take certyfikaty bezpieczestwa
upowaniajce do korzystania z informacji sojuszniczych NATO i UE.
We wprowadzonych rozporzdzeniem
wzorach powiadcze bezpieczestwa nie
przewidziano adnotacji o kategoriach informacji, do jakich osoba posiadajca to
powiadczenie ma dostp. Dostp do
pewnych informacji wymaga dodatkowego upowanienia. Kwestie uzyskania takiego uprawnienia-dokumentu reguluje
w resorcie obrony narodowej akt prawny
niszego rzdu. Jest to wadliwe rozwizanie, bdce konsekwencj naszego systemu klasyfikowania oraz oznaczania informacji. Obowizujcy u nas system jest
znacznie gorszy ni przyjty w NATO
i w wikszoci pastw czonkowskich.
go ustawodawc. W NATO taki materia

ma oznaczenie NATO UNCLASSIFIED
(NU). W efekcie takiego stanu rzeczy ju
si pojawiaj i zapewne pojawia si bd
rne komplikacje.
Przechowywanie materiaw
Materiay niejawne narodowe s przechowywane w kancelarii tajnej (ustawa
o OIN, rozporzdzenie RM i zarzdzenia
waciwych ministrw). Materiay niejawne wymieniane midzy MON a innymi
pastwami i organizacjami midzynarodowymi na podstawie zawartych przez Rzeczpospolit Polsk umw midzynarodowych s przechowywane w Kancelarii
Gwnej Zagranicznej MON, kancelarii
tajnej zagranicznej lub w punkcie obsugi
dokumentw zagranicznych, tj. wydzielonej czci kancelarii tajnej (zarzdzenie
nr 25/MON z 2005 r.). Umowy sojuszni2007/02
cze zobowizuj stron polsk do przechowywania pewnych kategorii materiaw,

np. materiaw o tematyce nuklearnej czy
kryptograficznych, w szczeglnie chronionych miejscach kancelariach ATOMAL
i kryptograficznych. Polski ustawodawca
nie uregulowa tych kwestii w ustawie i rozporzdzeniach RM, dlatego zarwno w sferze cywilnej, jak i wojskowej s stosowane
dowolne rozwizania.
Nowoczesne traktowanie informacji

Mwic o informacji i zarzdzaniu ni,
naley mie wiadomo wielowymiarowoci tych zagadnie. Jako podstawowe cechy
informacji wymienia si ich rodzaj, poufno, dostpno i integralno, zarzdzanie informacj za naley zawsze rozpatrywa przez pryzmat technologii jej wytwarzania (w formie papierowej i elektronicznej), przetwarzania, gromadzenia i przesyania oraz w powizaniu z obowizkiem
ochrony informacji. Aby zbudowa profesjonalny i bezpieczny system informacyjny
pastwa, wspierany zaawansowanymi systemami teleinformatycznymi, trzeba mie
waciwy system klasyfikowania informacji i jej oznaczania.
Rodzaj informacji. Przyjmujc to kryterium, wyrniono wiele kategorii informacji. Sposb podziau informacji na kategorie oraz liczba kategorii zale od rnych
czynnikw, gwnie od czynnika ludzkiego,
tematycznego i technologicznego. Z tego
wzgldu trudno dokona jednoznacznego
podziau (rys.1).
Poufno informacji. Kierujc si tym
kryterium, wyrniono dwa podstawowe typy informacji jawn i niejawn. W ramach
kadego typu wydzielono podtypy uwzgldniajce poziom wymaganej ochrony informacji. Kademu podtypowi jednoznacznie
przypisano klauzul (rys. 2).
Dostpno informacji. Na podstawie tego kryterium wyrniono informacj narodow i sojusznicz (nienarodow). Informacja narodowa nie moe by udostpniana innemu pastwu (nawet sojusznikowi), jeliby to miao zagraa bezpieczestwu naszego kraju. Informacja sojusznicza to informacja, ktra moe by udostpniona innemu pastwu (sojusznikowi), jeli ley to
w naszym interesie. Decyzja o udostpnieniu informacji jest wic decyzj polityczn,
dlatego powinna by ona podejmowana
z uwzgldnieniem przede wszystkim bezpieczestwa wasnego pastwa oraz jego
moliwoci wywizania si ze zobowiza
zawartych w podpisanych umowach i porozumieniach sojuszniczych.
Informacje
OSOBOWE
KRYPTOGRAFICZNE
NUKLEARNE
INNE KATEGORIE
Technologia wykonania: papierowa, elektroniczna
Rys. 1. Rodzaje informacji

W rzeczywistoci wymiana informacji
jest bardziej skomplikowana, gdy na arenie midzynarodowej wsppracuje wiele
pastw i organizacji.
Pastwo ma obowizek szczeglnego
chronienia informacji narodowych, take
przed dostpem sojusznikw. Koniecznoci jest wic stosowanie i rozwijanie narodowej kryptografii.
Nowoczesny system oznaczania informacji powinien by spjny i logiczny, zawiera wszystkie niezbdne dane dotyczce informacji i jej bezpieczestwa oraz
obejmowa informacje zarwno w formie
papierowej, jak i elektronicznej. System
oznaczania informacji powinien by wielowymiarowy, a nie jednowymiarowy (jak
obowizujcy w naszym kraju), ograniczajcy si jedynie do klauzuli.
Wady polskiego prawa

Ustawa o ochronie informacji niejawnych
zostaa uchwalona trzy miesice przed oficjalnym wejciem Polski do NATO. Brak
dowiadczenia polskiego ustawodawcy
w dziedzinie ochrony informacji niejawnych
oraz bezpieczestwa systemw teleinformatycznych, a take brak praktycznej wiedzy
o obowizujcych w sojuszu zasadach
ochrony informacji to podstawowe przyczyny bdw i luk w przepisach. Niestety, tych
niedocigni nie usunito ani w kolejnych
modyfikacjach ustawy, a byo ich a szesnacie (!), ani podczas zmian rozporzdze.
Z dugiej listy wad, jakie maj obowizujce akty prawne, trzeba wymieni kilka.
Brak definicji informacji narodowych
i informacji sojuszniczych. Wpywa to negatywnie na wymian z sojusznikami informacji niejawnych (tak w formie papierowej,
jak i elektronicznej) w systemach lub sieciach teleinformatycznych.
u
45
DOWIADCZENIA Ochrona informacji niejawnych

LOCKhEED MARTIN
Akty prawne, ktre

wypada zna
polskie:
Informacje
I=IJ+IN
INarodowe
IJawne
ISojusznicze
Tylko IS do NATO
Informacje
NATO
INiejawne
Ustawa o ochronie informacji niejawnych

z 22 stycznia 1999 r. (DzU z 1999 r. nr 11,
poz. 95 ze zm.) rozdziay 3, 4, 5 i 6.
Rozporzdzenie prezesa Rady
Ministrw z 5 padziernika 2005 r.
w sprawie sposobu oznaczania materiaw, umieszczania na nich klauzul tajnoci, a take zmiany nadanej klauzuli tajnoci (DzU z 2005 r. nr 205, poz. 1696).
Rozporzdzenie Rady Ministrw
z 18 padziernika 2005 r. w sprawie organizacji i funkcjonowania kancelarii tajnych (DzU z 2005 r. nr 208, poz. 1741).
Zarzdzenie nr 25/MON ministra obrony narodowej z 17 listopada 2005 r.
w sprawie szczeglnego sposobu organizacji kancelarii tajnych oraz innych ni
kancelaria tajna komrek organizacyjnych odpowiedzialnych za rejestrowanie,
przechowywanie, obieg i udostpnianie
materiaw niejawnych, stosowania rodkw ochrony fizycznej oraz obiegu informacji niejawnych.
Natowskie:
Rys. 2. Dwuwymiarowa wymiana informacji

midzy Polsk a NATO
Czy natowski system

oznaczania
informacji jest
bez wad?
czywicie nie. Wydaje si, e po rozszerzeniu przez NATO wsppracy

z innymi organizacjami i pastwami (UE,
PdP, Rosja itp.) najwaniejszym problemem stao si dotrzymanie obietnicy
danej kademu pastwu NATO przekazujcemu swoje informacje tylko do
NATO e powierzona informacja nie
zostanie przekazana poza struktury tej
organizacji. Gwarantuje to zapis art. 1,
pkt iv dokumentu NATO Security Policy
Enclosure A to C-M(2002)49
Security Agreement. Struktura oznaczania dokumentw nie umoliwia
wprost zapisania takiego zastrzeenia
co do udostpniania informacji, ale
mona to zrobi, cho w sposb nieco
bardziej skomplikowany.
Jednowymiarowe podejcie do klasyfikowania oraz oznaczania informacji w postaci papierowej i elektronicznej brak moliwoci rozrnienia kategorii informacji.
Nie gwarantuje to waciwego poziomu
ochrony informacji niejawnych.
Brak klasyfikowania informacji jawnych i wyrnienia informacji wraliwych
oraz wymogu oznaczania takich informacji (materiaw), ktre w praktyce podlegaj ochronie.
Brak w powiadczeniach bezpieczestwa wskanika okrelajcego, do korzystania z jakich kategorii informacji dana osoba ma uprawnienie.
Brak okrelenia wzoru dokumentu,
ktry definiuje funkcj osoby przewocej materiay niejawne (kuriera), gwnie kryptograficzne.
Brak unormowa okrelajcych, kto
i w jakich okolicznociach moe kontrolowa przewocych materiay niejawne,
a szczeglnie kryptograficzne.
Nisze akty prawne decyzje, rozkazy
i wytyczne musz by skorelowane z aktami szczebla centralnego, ustawami i roz-
(NU) C-M(2002)49 Security within

the North Atlantic Treaty Organisation
(NATO), 17 June 2002.
(NU) AC/322-D(2004)0022(INV) NATO
C3 Board Technical and Implementation
Guidance for Consistent Marking of NATO
Information in C3 Systems.
(NU) AC/322-D(2004)0021(INV)
INFOSEC Technical and Implementation
Guidance for Electronic Labelling of NATO
Information.
porzdzeniami dotyczcymi ochrony informacji niejawnych oraz sub specjalnych. Poziom korelacji tych dokumentw
wci nie jest odpowiedni. Jako przykad
mona poda wprowadzone w 2005 r. decyzje ministra (nr 57/MON, nr 58/MON,
nr 59/MON, nr 75/MON), ktrych tre nie
zostaa uzgodniona ze sub ochrony pastwa sfery wojskowej (WSI) i ktre zawieraj duo bdw merytorycznych.
Jeszcze gorzej wypada ocena polskiego
systemu ochrony informacji kryptograficznych oraz aktw prawnych dotyczcych tej
g
kategorii informacji.
pk rez. Krzysztof Polkowski
Autor by przedstawicielem Krajowej Wadzy

Bezpieczestwa sfery wojskowej w NC3B SC/4 INFOSEC
(natowski podkomitet ds. bezpieczestwa systemw
informacyjnych).
2007/02
DOWIADCZENIA Meteorologia
Kiedy bdzie pada?

Ludzie od dawna zgbiali tajemnice pogody. Dua cz dawnej wiedzy opogodzie jest aktualna
idzi. Jednak wielu zjawisk atmosferycznych nadal nie zdoano wyjani, mimo e
wykorzystujemy ju satelity, precyzyjne instrumenty pomiarowe itechnik cyfrow.
arunki atmosferyczne, czyli to, co powszechnie nazywamy pogod, ksztatuj si

w stosunkowo cienkiej warstwie atmosfery, rozcigajcej si do wysokoci okoo 2030 km nad powierzchni ziemi. Powstawanie chmur icyrkulacja powietrza to zjawiska ograniczajce si
gwnie do troposfery. Wwarstwie tej atmosfera w zasadzie nigdy nie jest spokojna wiatry wiej nieustannie nad niemal
wszystkimi obszarami planety. Te niewidoczne siy wspksztatujce pogod powstaj w wyniku rnic cinienia atmosferycznego. Dziaaj zawsze z obszaru
ostosunkowo wysokim cinieniu do ssiedniego obszaru, gdzie cinienie jest nisze. Rnice cinienia powstaj dlatego,
e strefa rwnikowa otrzymuje wicej
energii w postaci sonecznego ciepa ni
obszary w pobliu biegunw. Powietrze
ogrzane nad rwnikiem unosi si, przesuwa ku biegunom, tam ochadza, opada
iwraca do punktu wyjcia. W rzeczywistoci zjawisko to jest bardziej skomplikowane, m.in. z powodu ruchu obrotowego
Ziemi. Skutkiem wirowania globu jest sia Coriolisa. Oddziauje ona na przepyw
mas powietrza i tworzy na powierzchni
Ziemi kilka rwnolenikowo uoonych
stref, w ktrych wiatry wiej skonie do
paszczyzny rwnika. Na strefy te nakada si cykl rocznych zmian pogody wywoany nachyleniem osi obrotu Ziemi
wstosunku do paszczyzny ekliptyki. To
wanie owo nachylenie sprawia, e w cigu 12 miesicy w kadym regionie zachodz cykliczne okresowe zmiany pogody
(na przemian zimy i lata), gdy strefy przemieszczaj si z jednej pkuli na drug.
Wosy na skalpie
Na prognozowaniu pogody, tak jak na
medycynie i polityce, zna si prawie kady z nas. Narzekajc na jako prognoz,
czsto przypominamy zaczerpnite z kultury ludowej przysowia. Cz tych przysw powstaa na podstawie starannych
obserwacji rolin i zachowania si zwie2007/02
rzt w czasie zmian pogody i moe by

traktowana jako efekt prymitywnych bada klimatycznych, cz natomiast to
zwyke rymowanki niemajce z meteorologi nic wsplnego.
Zdumiewajco wielu ludzi jest wraliwych na zjawiska meteorologiczne.
Zbliajc si burz poprzedza spadek
cinienia i wzrost wilgotnoci powietrza,
Prawdziwy rozwj meteorologii nastpi jednak w ostatnich dwch stuleciach.

Wpyno na to wykorzystanie osigni
takich dyscyplin, jak matematyka, fizyka, chemia i elektronika. Rozwj metod
bada wymaga konstruowania coraz doskonalszych przyrzdw umoliwiajcych poznawanie mechanizmw zmian
stanu atmosfery. Pierwsze przyrzdy po-
Wytumaczenia zjawisk pogody przestano szuka

w mistyce rozpoczto pomiary i prby analizy zjawisk.
couwielu osb wywouje ble koci i staww, swdzenie skry gowy i podranienie nosa. Wilgo w powietrzu sprawia, e
wosy prostuj si i staj bardziej mikkie. Indianie z plemienia Zuni t osobliwo interpretowali jako wygodn, acz
nieco makabryczn wrb pogody: powiadali, e kiedy wosy na skalpie wilgotniej, nazajutrz bdzie pada.
Wiedza o procesach zachodzcych
watmosferze mimo cigego postpu nauki nadal jest niepena. Te luki stara si
zapeni meteorologia nauka o atmosferze ziemskiej, jej budowie, waciwociach oraz przebiegajcych w niej procesach fizycznych.
Koniec mistyki, pocztek nauki

W historii meteorologii, zdaniem
Zbigniewa Sorbjana, mona wyrni trzy
okresy: od staroytnoci do roku 1500, od
1500 r. do 1800 r. i od 1800 r. do wspczesnoci. W pierwszym okresie meteorologia rozwijaa si w ramach nauk oglnych i bya oparta na pseudonaukowych
spekulacjach. Lata 15001800 to czas
wielkich przeobrae naukowej wizji
wiata. Znalazo to odzwierciedlenie rwnie w meteorologii. Wynaleziono meteorologiczne przyrzdy pomiarowe i zaczto przeprowadza obserwacje meteorologiczne. Podjto te prby analizy zjawisk
atmosferycznych i ich zmian, wykorzystujc prawa opisujce natur gazw, mechanik pynw czy wymian energii.
zwalay na regularne obserwacje przy powierzchni gruntu. Z czasem jednak

uwiadomiono sobie, e do poznania mechanizmw ksztatowania si pogody nie
wystarcz obserwacje tylko dolnych
warstw atmosfery, e trzeba pozna te
zmiany, jakie zachodz w jej wyszych
warstwach. Przystpiono do budowy obserwatoriw wysokogrskich, na nizinach za samopiszce przyrzdy meteorologiczne wynoszono za pomoc latawcw czy balonw na uwizi.
Rewolucja z radiosond
Przeomem w badaniach grnych
warstw atmosfery byo wypuszczenie
wstyczniu 1930 r. pierwszej radiosondy
przyrzdu umoliwiajcego pomiar elementw meteorologicznych (cinienia,
temperatury, wilgotnoci) w swobodnej
atmosferze i jednoczesne przekazywanie
wartoci zmierzonych parametrw na ziemi drog radiow. Zapocztkowao to budow sieci stacji badawczych grnych
warstw atmosfery. Dzi tak sieci pokryty jest cay wiat.
Postp w badaniach grnych warstw atmosfery by moliwy dziki wykorzystaniu radaru. Pocztkowo uywano go do
ledzenia balonw, pozwala bardzo dokadnie okrela kierunek i prdko wiatru w grnej atmosferze niezalenie od
warunkw pogodowych. Pniej zastosowano go do bada chmur i opadw: suy do okrelania ich rozmiarw piono- u
47
DOWIADCZENIA Meteorologia
Centrum Meteorologiczne Marynarki Wojennej Stanw Zjednoczonych w Norfolk w Wirginii
wych i poziomych oraz stadiw rozwoju.

Na podstawie tych pomiarw wnioskowano o intensywnoci zjawisk zwizanych
zburzami i opadami. Obecnie meteorolodzy posuguj si najnowszymi radarami dopplerowskimi, ktre pozwalaj na
dokadne ledzenie rwnie kierunku
iprdkoci przemieszczania si stref
chmurowych i opadowych, a take na wykrywanie turbulencji w atmosferze. Zasadnicz zalet radaru jest jego duy zasig (100200 km, a nawet wicej), co
umoliwia badanie zjawisk bardzo oddalonych, trudnych do ledzenia za pomoc
zwykej obserwacyjno-pomiarowej sieci
meteorologicznej.
Rakiety i satelity meteo

Do bada meteorologicznych wykorzystuje si take najnowsze osignicia
nauki i techniki, tj. rakiety i sztuczne satelity Ziemi. Rakiety meteorologiczne
stosowane s do pionowego sondowania
atmosfery. Za ich pomoc prowadzi si
badania nad pionowym rozkadem cinienia, temperatury i gstoci powietrza
oraz nad jego skadem, a take badania
kierunku iprdkoci wiatru.
Satelity meteorologiczne do badania
grnych warstw atmosfery wystrzeliwane s regularnie od pocztku lat 60.ubiegego wieku. Dzi nad naszymi gowami kry dziewi satelitw geostacjonarnych (usytuowanych w staych punktach nad rwnikiem) oraz kilka okoobiegunowych (obiegajcych Ziemi ze
sta czstotliwoci po torach wyznaczonych poudnikami geograficznymi).
Zdjcia wykonywane przez satelity meteorologiczne s wykorzystywane przez
sub prognoz do analizy ukadw, co

umoliwia konfrontacj z sytuacj na
mapie synoptycznej. Zdjcia s analizowane w stacjach odbioru danych, astamtd rozsyane do zainteresowanych sub
meteorologicznych.
Rozwj nowoczesnych technologii cyfrowych spowodowa, e do analizowania
i przewidywania pogody zaczto wykorzystywa komputery.
Zajcie dla komputera

Kiedy w latach 50. minionego wieku
naukowcy zaczli tworzy pierwsze modele opisujce atmosfer ziemsk, pracowali na komputerach nieporwnywalnie wolniejszych ni obecne. Mimo e
modele te byy niezwykle uproszczone,
zapewniay wiarygodny ogld stanu atmosfery. Z rozwojem technologii komputerowych modele staway si coraz
bardziej precyzyjne, wprowadzano bowiem wicej rwna opisujcych czynniki wpywajce na atmosfer. Zatem
iprognozy stay si dokadniejsze. Dzi
planuje si wykorzystanie modeli do prognozowania zjawisk o lokalnym zasigu,
np. takich jak burze. Pozwolioby to na
dokadniejsze ich przewidywanie, a zarazem na w miar wczesne ostrzeganie
mieszkacw terenw zagroonych.
Meteorolodzy s zgodni, e obecnie
prognozowanie zmian pogody na okres
duszy ni 56 dni jest niemoliwe. Bez
wzgldu na to, jak szeroka bdzie wiedza o procesach zachodzcych w atmosferze i jak bardzo rozwin si technologie meteorologiczne, niemoliwe bdzie prognozowanie pogody na duej
ni trzy tygodnie.
Wielu z nas chciaoby wiedzie, jaka

bdzie pogoda za np. miesic czy dwa.
Meteorolodzy opracowali szereg metod,
ktre pozwalaj okreli tendencje zmian
pogody w duszym okresie. Prognozy
dugoterminowe rni si od krtkoterminowych. Podstawow rnic jest to, e
w prognozach dugoterminowych nie
okrela si zmian pogody z dnia na dzie,
a jedynie wskazuje, czy rednia temperatury i opadw w caym okresie bdzie poniej czy powyej normy, czy moe w normie. Komu zatem moe przyda si taka
prognoza? Przede wszystkim przemysowi i rolnictwu, w pewnym zakresie take
subom rzdowym. Jeli prognozowane
s opady wysoko ponad norm, mona
zawczasu obszary zagroone zabezpieczy przed powodzi.
Prognozy dugoterminowe obejmujce stycze, luty, lipiec, sierpie i wrzesie s bardziej trafne ni te na marzec,
kwiecie, maj, listopad i grudzie. Przyczyna: te ostatnie miesice s uwaane
za przejciowe midzy zim a latem,
trudno wic przewidzie, jaka w tych
miesicach bdzie pogoda. Ponadto prognozowanie temperatury wydaje si atwiejsze ni prognozowanie opadw:
temperatur mona zmierzy zawsze
iwszdzie, a rnice temperatur w obrbie stosunkowo maego obszaru s
niedue, opady za wystpuj w okrelonym miejscu i czasie, a ich intensywno w obrbie stosunkowo maego obszaru moe by bardzo rna.
Dziki wykorzystaniu w meteorologii
najnowszych osigni informatyki, satelitw i technik teledetekcyjnych sprawdzalno prognoz krtkoterminowych
wynosi 9095%. Jednak musimy stale
pamita, e materia, ktr badamy, jest
bardzo zmienna. Nigdy nie bdziemy
mogli z ca pewnoci powiedzie, e
jutro bdzie pada deszcz.
Zjawisko planetarne
Pogoda nie jest zespoem zjawisk waciwym jedynie Ziemi. Na kadej planecie, ktra obraca si i ma atmosfer, ksztatuj si jakie warunki atmosferyczne.
Prawdziwoci tego twierdzenia dowodz
przykady Jowisza, Marsa, Saturna, Wenus i Neptuna, ktrych pogoda jest kracowo rna ni na Ziemi. Oglny charakter pogody zaley od temperatury panujcej na planecie, skadu atmosfery i ilog
ci wody na jej powierzchni.
ppk dr in. Dariusz Stpie

2007/02
DOWIADCZENIA Kodeks ISPS

Mobilno si zbrojnych
nabiera coraz wikszego
znaczenia. Wojska
wyznaczone do udziau
wmisjach przemieszczaj si
niekiedy na znaczn odlego,
nawet na inny kontynent.
Niezbdna jest wwczas
wsppraca midzy nimi oraz
zarzdzajcymi portami
istatkami, by zapewni
ochron transportowanym
onierzom imieniu.
Bezpieczestwo adunkw wojskowych
Kontener
bez niespodzianki
Nie tylko dla armatorw

Kodeks ISPS odnosi si do armatorw,
zarzdw portw, spedytorw, zaadowcw i administracji morskiej. Reguluje
kwestie bezpieczestwa na statku i w samym porcie. W przypadku adunkw wojskowych strona wojskowa wspuczestniczy w ich zaadunku. Jest zatem zobowizana do przestrzegania ustale zawartych
w kodeksie.
NOTATKA
Obiekt portowy miejsce wyznaczone przez dyrektora waciwego urzdu morskiego, gdzie prowadzi
si wszelkie dziaania odnoszce si do statkw. S
to przede wszystkim nabrzea, kotwicowiska, dalby,
miejsca oczekiwania na wejcie do portu oraz podejcia do portu od strony morza. List obiektw
portowych podlegajcych wymaganiom kodeksu
ISPS okrelaj stosowne przepisy.
2007/02
ANDRZEJ PINDOR
ransport morski jest najlepszym

sposobem przerzutu sprztu wojskowego ze wzgldw ekonomicznych. Podlega on regulacjom
Midzynarodowego kodeksu ochrony statku i obiektu portowego (ISPS). Dokument
ten jest czci midzynarodowej konwencji o bezpieczestwie ycia na morzu
(SOLAS) podpisanej wLondynie 1listopada 1974 r. Polska przystpia do niej
16lutego 1984 r. (DzUnr61, poz. 318 ze
zm.). Po atakach terrorystycznych w2001r.
zaproponowano poprawki do konwencji.
By to efekt porozumienia pastw czonkowskich Midzynarodowej Organizacji
Morskiej (IMO). Nasz kraj popar dziaania majce na celu dokonanie uregulowa
prawno-traktatowych w globalnej skali.
Wich wyniku ustalono zasady ochrony
statkw i portw morskich przed aktami
terrorystycznymi i innymi dziaaniami
ocharakterze kryminalnym.
Statki i porty cenne cele
tatystyki wskazuj, e tylko 2% atakw terrorystycznych miao miejsce na morzu lub ich
celem bya infrastruktura portowa. Ta niewielka aktywno terrorystw na morzu nie powinna jednak skania do wycigania wniosku, e tak bdzie rwnie w przyszoci. Obszary
morskie s bowiem z punktu widzenia potencjalnych sprawcw atrakcyjnym terenem
dziaalnoci. Przeprowadzanie na nich akcji terrorystycznych (statki, infrastruktura portowa)
uatwia status prawny obszarw morskich, w tym fundamentalna zasada midzynarodowego prawa zasada wolnoci mrz.
Kady zarzdca portu musi okreli

wojsku stopie ochrony obiektu portowego znajdujcego na jego obszarze. Stosowane rodki i procedury ochrony maj
przyczyni si do jak najmniejszych zakce lub opnie w transporcie adunkw wojskowych oraz wojsk.
Kodeks ISPS przewiduje trzy poziomy
ochrony:
poziom 1 normalny; obiekty portowe dziaaj normalnie;
poziom 2 podwyszony; obowizuje tak dugo, jak dugo istnieje ryzyko wystpienia zdarzenia naruszajcego bezpieczestwo;
poziom 3 wyjtkowy; jest wprowadzany na czas wystpienia prawdopodobnego lub bezporedniego ryzyka dojcia
do zdarzenia naruszajcego bezpieczestwo, mimo e identyfikacja konkretnego celu ataku jest niemoliwa.
49
DOWIADCZENIA Kodeks ISPS

Poziomy ochrony mog zmienia si od
pierwszego przez drugi do trzeciego,
atake bezporednio z pierwszego przechodzi w trzeci. Trzeci poziom ochrony powinien by wprowadzany wyjtkowo i tylko wwczas, gdy wiarygodne informacje potwierdzaj due prawdopodobiestwo wystpienia niebezpiecznego zdarzenia lub istnieje bezporednie
zagroenie. Poziom ten obowizuje jedynie w czasie trwania ustalonego zagroenia lub rzeczywistego zdarzenia naruszajcego ochron.
Ocena stopnia ochrony obiektu portowego polega przede wszystkim na analizie ryzyka wynikajcego z wszelkich
aspektw dziaania tego obiektu. Ryzyko
w odniesieniu do ochrony jest funkcj zagroenia atakiem w powizaniu z podatnoci celu i konsekwencjami ataku. Ocena ta suy okreleniu potencjalnego zagroenia dla instalacji obiektu portowego
i infrastruktury, zidentyfikowaniu jej sabych punktw oraz ustaleniu konsekwencji moliwych zagroe.
Plan ochrony
Wszystkie informacje odnoszce si
do kwestii ochrony s zawarte w planie
ochrony obiektu portowego. W dokumencie tym podaje si operacyjne i fizyczne rodki ochrony, jakie naley zastosowa w celu zapewnienia nieprzerwanego dziaania obiektu na poziomie1.
W planie powinny by okrelone take
dodatkowe lub wzmocnione rodki
ochrony, suce obiektowi portowemu
do dziaania na 2. poziomie ochrony
wprzypadku otrzymania stosownej instrukcji. Ponadto naley w nim okreli
zadania przygotowawcze, ktrych wykonanie umoliwi obiektowi portowemu
szybk reakcj na zdarzenia naruszajce
ochron lub zagroenie takim zdarzeniem na 3. poziomie ochrony.
Definicje
Dziaanie odnoszce si do statku aktywno

spowodowana ruchem statku, osb i towarw lub
wiadczeniem usug portowych na statku i z niego.
Dziaania statekobiekt portowy statek znajduje
si pod bezporednim wpywem dziaa zwizanych
z ruchem osb i towarw lub wiadczeniem usug
portowych na statku i z niego.
Dziaania statekstatek przemieszczanie towarw lub osb z jednego statku na drugi; nie s zwizane z adnym obiektem portowym.
W kadym porcie morskim za plan

ochrony odpowiada oficer ochrony obiektu portowego. Podczas pobytu wojsk
wporcie onierz odpowiedzialny za
ochron statku powinien z nim wsppra50 przegld si zbrojnych
Wojsko podlega
reimowi ISPS
odeks ISPS odnosi si do armatorw,

zarzdw portw, spedytorw, zaadowcw i administracji morskiej. Reguluje
przede wszystkim kwestie bezpieczestwa na statku i w porcie. W przypadku adunkw wojskowych strona wojskowa
wspuczestniczy w ich zaadunku. Jest
zatem zobowizana do przestrzegania
ustale zawartych w kodeksie.
cowa, uwzgldniajc aktualny poziom

ochrony obiektu portowego.
W przypadku ustalenia 2. lub 3. poziomu ochrony przedstawiciele statkw
iobiektw portowych maj obowizek
wypeni deklaracj ochrony, z ktr powinna zapozna si strona wojskowa.
Dokumentacja
Deklaracja ochrony dla statku i obiektu portowego zachowuje wano przez
okres dziaania w relacjach statekstatek
lub statekobiekt portowy. Statek z adunkiem wojskowym ma obowizek przechowywa j przez okres obejmujcy 10 zawini do portw, ale nie krcej ni 90dni.
Obiekt portowy, w ktrym odbywa si
przeadunek sprztu wojskowego, ma obowizek przechowywa deklaracje ochrony przez 90 dni.
Przy 1. poziomie ochrony kapitan statku, oficer ochrony statku i oficer ochrony obiektu portowego lub ich upowaniony przedstawiciel maj prawo:
w relacji statekobiekt portowy przed
podejciem statku do obiektu portowego
okreli wymagania i procedury dotyczce ochrony oraz uzgodni tre deklaracji ochrony na czas postoju statku przy
obiekcie. Deklaracja powinna by sporzdzona w formie pisemnej i podpisana po
zacumowaniu statku do obiektu, ale przed
jakimkolwiek zaokrtowaniem lub wyokrtowaniem zaogi i pasaerw oraz
przed operacjami przeadunkowymi;
dla relacji statekstatek przed podjciem dziaa okreli wymagania i procedury dotyczce ochrony oraz uzgodni tre
deklaracji ochrony na czas dziaa. Deklaracja powinna by sporzdzona wformie
pisemnej i podpisana przed rozpoczciem
dziaa w tej relacji, przede wszystkim
przed jakimkolwiek zaokrtowaniem lub
wyokrtowaniem zaogi i pasaerw oraz
przed wykonaniem jakichkolwiek operacji
przeadunkowych towaru.
Na poziomie ochrony 2. lub 3. kapitan

statku, oficer ochrony statku lub ich upowaniony przedstawiciel maj obowizek
podpisa i wprowadzi w ycie postanowienia deklaracji ochrony przed podjciem jakichkolwiek dziaa w relacji statekstatek. W przypadku relacji statek
obiekt portowy osoby te maj obowizek podpisa i wdroy postanowienia deklaracji ochrony przed przybyciem statku
do obiektu portowego oraz przed jakimikolwiek operacjami przeadunkowymi adunkw wojskowych i zaokrtowaniem
lub wyokrtowaniem zaogi i onierzy.
Deklaracja traci wano

Gdy poziom ochrony zostanie podwyszony w stosunku do poziomu okrelonego
w deklaracji ochrony, traci ona wano. Konieczne jest wwczas sporzdzenie, podpisanie i wprowadzenie nowej deklaracji.
Jak to wyglda w praktyce? Jeeli jest to
niezbdne ze wzgldu na ochron zespou
portw morskich w Szczecinie iwinoujciu oraz eglugi morskiej, dyrektor Urzdu Morskiego w Szczecinie moe wymaga w kadym czasie i na wszystkich poziomach ochrony, by poszczeglne jednostki pywajce zaangaowane w dziaania
wrelacjach statekstatek lub statekobiekt
portowy oraz kady obiekt portowy aktywny w relacji statekobiekt portowy wdroyy deklaracj ochrony.
W odniesieniu do statkw odbywajcych krtkie rejsy na staych trasach midzynarodowych deklaracja ochrony jest
wana najwyej 90 dni w przypadku
1.poziomu ochrony i najwyej 30 dni dla
2. poziomu ochrony.
Dla statkw kursujcych na staych trasach midzynarodowych termin jej wanoci na poziomie 3. odpowiada okresowi konkretnego dziaania w relacjach statek obiekt portowy (w czasie obowizywania danego poziomu ochrony).
Kontener z niespodziank
Z punktu widzenia ochrony statku wiksze moliwoci zbadania adunku wojskowego lub sprawdzenia onierzy wchodzcych na statek oraz ewentualnego odizolowania niebezpiecznego adunku maj urzdy portowe ni zaoga statku.
By uchroni statki przed przyjciem na
pokad gronego adunku znajdujcego
si w kontenerze, wprowadzono ostatnio
wiele procedur zgodnych z deklaracjami
bezpieczestwa. W znacznej mierze gwarantuj one, e adunek wojskowy nie bdzie stanowi zagroenia dla statku (kon2007/02
Zgodnie z zapowiedziami zarzdu najwikszego wiatowego ubezpieczyciela

portw i terminali TT Club (Through
Transport Club) te z nich, ktre nie zastosuj si do zalece obowizkowego
kodeksu ISPS, nie bd objte ochron
ubezpieczeniow. Bd wic ponosi
bezporedni odpowiedzialno w przypadku ataku terrorystycznego lub innego
bezprawnego czynu. To rozwizanie moe
wpyn na opieszaych sygnatariuszy tego dokumentu, gdy TT Club i zapewne
inne firmy ubezpieczeniowe odmwi
ubezpieczenia lub zawiesz ubezpieczenie w sytuacji, gdy dany port lub statek
znajdzie si na czarnej licie kodeksu.
tener oplombowany specjaln plomb, nastpnie skadowany pod nadzorem portowej grupy kontroli ruchu, po czym sprawdzany przez celnikw, kapitanat portu
istra portow). Problem pojawia si dopiero w sytuacji, gdy mamy do czynienia
z zaadunkiem wielu onierzy powinno si wwczas przewietla na ldzie
wszystkie bagae przed wniesieniem ich
na pokad statku.
Ryzyko przemycenia adunku wybuchowego w sytuacji, gdy nie przewietla
si bagau, jest due, bez wzgldu na usytuowanie geograficzne portu. Na wielu
statkach (zwaszcza pasaerskich), mimo

wprowadzenia ocen i deklaracji bezpieczestwa zgodnie z regulacj kodeksu
ISPS, zaogi nadal czuj si bezsilne wobliczu zagroenia atakiem terrorystycznym. Nie s bowiem przygotowane do odparcia ataku osoby uzbrojonej.
Co wicej, ze wzgldu na ograniczon
przestrze statku dziaanie zaogi jest bardzo utrudnione po znalezieniu na pokadzie adunku wybuchowego z powodu
niedopatrzenia ze strony stosownych sub
portowych. Moe ona odizolowa podejrzany przedmiot, uruchomi alarm i czeka na reakcj z ldu, ktra w przypadku bdu w ocenie sytuacji moe okaza si kosztown pomyk. Rusza wtedy
caa procedura zmierzajca do wsparcia
statku w kryzysowej sytuacji.
To kodeks ISPS ma peni funkcj suebn w stosunku do transportu morskiego adunkw wojskowych, a nie na odwrt. Inny ukad doprowadzi do patologicznej sytuacji, w ktrej statek przewocy adunki
wojskowe bdzie tak ograniczony procedurami bezpieczestwa, e nie bdzie
wstanie dostarczy tych adunkw do portu przeznaczenia w rozsdnym terminie lub
g
przewidzianym umow.
por. Andrzej Pindor
Wojskowa Komenda Transportu w Szczecinie

ANDRZEJ PINDOR (2)
Czarna lista
Wsppraca to jest to!

Przedstawiciele wojska, portu i statku
musz ze sob wsppracowa, by zapewni ochron osobom i mieniu, znajdujcym
si w porcie lub na statku. Nie mona mwi o penej ochronie portu, nie odnoszc
si do ochrony statku, co moe komplikowa zachowanie przewidzianych w kodeksie ISPS standardw bezpieczestwa.
Bezdyskusyjn kwesti jest potrzeba
funkcjonowania skutecznego systemu, ktry zagwarantuje bezpieczestwo zarwno
w obiektach portowych, jak i na statkach.
Tablice informacyjne w porcie morskim

wSzczecinie
Czynnoci przygotowawcze
do zaadowania na statek sprztu
wojskowego
2007/02
51
DOWIADCZENIA Wojsko i ekologia

Zmiany w prawie ekologicznym, jakie nastpiy po wejciu Polski do Unii Europejskiej,
odczuo take wojsko.
Jednostka wolna od odpadw
dpady s ubocznym efektem

dziaalnoci jednostki wojskowej. Najlepszym rozwizaniem byoby zapobieganie ich
powstawaniu, ale gdy nie jest to moliwe,
naley ponowne je wykorzystywa w sposb bezpieczny dla rodowiska jako surowce wtrne lub unieszkodliwia.
Odpady powstaj w jednostkach najczciej w: warsztatach samochodowych, stacjach MPS, izbach chorych, miejscach zakwaterowania pododdziaw, stowkach,
magazynach, salach czyszczenia broni,
stolarniach, malarniach i spawalniach oraz
na strzelnicach i placach wicze.
Naley je gromadzi w wyznaczonych
miejscach w kontenerach lub przeznaczonych do tego pojemnikach. Sposb
przechowywania powinien zapewnia
ochron rodowiska przed zanieczyszczeniem. Naley zatem przestrzega instrukcji izasad obowizujcych dla danej kategorii odpadw.
To, co niebezpieczne
Rozporzdzenie ministra rodowiska
z27 wrzenia 2001 r. w sprawie katalogu
odpadw dzieli je na niebezpieczne i inne, a w zalenoci od rda powstawania

na 20 grup. Szczeglnie wane s odpady niebezpieczne, ktre jako pierwsze
powinny by unieszkodliwiane lub wykorzystane w miejscu wytworzenia. Gdy jest
to niemoliwe lub nieopacalne ze wzgldw ekologicznych czy ekonomicznych,
odpady te naley usun.
Niebezpieczne powinny by dostarczane do miejsc ich gromadzenia w specjalnie do tego przygotowanych pojemnikach,
zapewniajcych bezpieczestwo adujcym i przewocym. Naley je umieszcza w wydzielonych miejscach skadowisk. Drogi dojazdowe, place przeadunkowe i drogi wewntrzne w miejscu gromadzenia odpadw niebezpiecznych naley utwardzi oraz uszczelni przed przeciekami wd opadowych do gruntu.
W zalenoci od konsystencji odpadw niebezpiecznych trzeba stosowa
urzdzenia magazynowe do ich przechowywania:
w postaci staej zadaszone wiaty magazynowe na pojemniki z odpadami, natomiast na odpady skadowane luzem
Opakowania po materiaach niebezpiecznych powinny

by skadowane w wyznaczonych miejscach.
zasieki naziemne wykonane z materiau odpornego na korozyjne dziaanie

skadnikw odpadw;
w postaci ciekej wiaty magazynowe na pojemniki z odpadami oraz zbiorniki naziemne zamknite na odpady przepompowywane z cystern transportowych
oraz innych zbiornikw przewonych;
w postaci past i szlamw wiaty magazynowe na pojemniki z odpadami oraz
zadaszone zbiorniki naziemne otwarte
zmateriaw odpornych na korozyjne
dziaanie skadnikw odpadw.1
Za pozwoleniem marszaka
Podstawowym dokumentem normujcym zagadnienie odpadw w jednostkach wojskowych jest rozporzdzenie
MON z26kwietnia 2004 r. Zobowizuje ono dowdcw do uzyskania odpowiednich pozwole lub decyzji w sprawie wytwarzania, gromadzenia, magazynowania lub pozbywania si odpadw.2
Przepisy, rozkazy i wytyczne przeoonych zmuszaj ich do wykonania okrelonych czynnoci. Zgodnie z ustaw
oodpadach jednostka powinna prowadzi ewidencj odpadw powstajcych
na jej terenie. Pierwszym krokiem jest
uzyskanie odpowiednich zezwole. Wydaje je marszaek wojewdztwa, na ktrego terenie dziaania znajduje si jednostka. Wcelu uzyskania zezwolenia naley przygotowa zbiorcze zestawienie
informacji orodzajach i iloci odpadw
oraz o sposobach gospodarowania nimi.
Wykonuje si je na podstawie przewidywanej iloci odpadw mogcych powsta
w danym pionie w cigu roku.
W celu zbierania i magazynowania
odpadw na terenie koszar naley wy1
Vademecum dowdcy pododdziau, Ministerstwo
Obrony Narodowej Departament Infrastruktury,

Warszawa 2006, s. 24.
2
Rozporzdzenie ministra obrony narodowej z 26 kwietnia
2004 r. w sprawie okrelenia organw odpowiadajcych za

nadzr nad przestrzeganiem przepisw o ochronie rodowiska w jednostkach wojskowych i innych jednostkach organizacyjnych podporzdkowanych ministrowi obrony narodowej lub przez niego nadzorowanych (DzU z 30 kwietnia
2004 r. 15, ust. 4.)
2007/02
ADAM DURO (2)
Dokument wany
dekad
ecyzja pozwalajca na wytwarzanie

w obiektach wojskowych odpadw
niebezpiecznych i innych ni niebezpieczne jest wydawana na 10lat. W przypadku
zwikszenia iloci odpadw naley wystpi ponownie do marszaka wojewdztwa
wsprawie tej decyzji.
Wywz odpadw trwaych z terenu jednostki zapobiega rozprzestrzenianiu

si wielu zarazkw oraz wpywa na estetyk obiektw koszarowych.
ROMAN PRZECISZEWSKI/BELLONA
znaczy odpowiednio przygotowane

miejsca. Odpady naley gromadzi, odpowiednio je segregujc. Oznaczenia
pomieszcze, w ktrych skaduje si
odpady niebezpieczne, powinny by
zgodne z rozporzdzeniem ministra
zdrowia wsprawie ich oznakowania
(DzU z 2003r. nr61, poz. 552).
Agencja albo przetarg

Dokumentem pomocniczym, ktry naley opracowa w jednostce, jest plan
zzaznaczonymi miejscami zbierania
igromadzenia odpadw niebezpiecznych
i innych. Odpady niebezpieczne mog
by przechowywane na terenie koszar nie
duej ni rok, pozostae do trzech lat.
Nastpnie powinny zosta przekazane
Agencji Mienia Wojskowego, ktra jest
zainteresowana pozyskaniem odpadw
do sprzeday.
Jeli odpady nadal pozostaj w jednostce, trzeba przewidzie pienidze na
ich utylizacj, planujc podzia budetu na rok nastpny. Dowdca zawiera indywidualne umowy z firmami, ktre
zajmuj si unieszkodliwianiem odpadw. Jeeli kwota utylizacji przekracza
warto 6000euro, musi ogosi przetarg. Przed zawarciem umowy na unieszkodliwianie odpadw powinien zadba
osprawdzenie wiarygodnoci firmy,
tzn. czy ma pozwolenia na prowadzenie
dziaalnoci i transport odpadw.
Prowadzenie dokumentacji
Dokumentami sucymi do ewidencjonowania odpadw w jednostce wojskowej s: karta ewidencji odpadu, karta ewidencji zuytego sprztu elektrycznego i elektronicznego oraz karta przekazania odpadu.3
Niezbdne jest take prowadzenie rejestru kart ewidencji i kart przekazania
odpadu.
Dokumentacja dotyczca odpadw
jest rnie prowadzona w jednostkach.
2007/02
zbieranie i magazynowanie
odpadw w halach remontowych
powinno zapewni odpowiednie
warunki bhp pracujcym tam
onierzom.
Jeeli pracuje w niej etatowy inspektor

ochrony rodowiska, to powinien sporzdza wszelk dokumentacj odnoszc si do ochrony rodowiska. Inaczej wyglda sytuacja, gdy dowdca jednostki wyznacza nieetatowego inspektora. Wwczas prowadzenie dokumentacji pozostaje w gestii szefa waciwej
suby, a nieetatowy inspektor przygotowuje zbiorcze karty iloci i rodzajw
odpadw wytwarzanych przez poszczeglne suby w cyklu miesicznym. Po
zakoczeniu roku kalendarzowego wykonuje si zbiorcze zestawienie danych
o iloci wytworzonych odpadw, ktre
przekazuje si marszakowi wojewdz-
twa w terminie do koca pierwszego

kwartau za poprzedni rok kalendarzowy.4 Naley wtedy porwna, czy ilo
wytworzonych odpadw nie przekracza
iloci, na jak wydano zezwolenie.
Wprzypadku przekroczenia limitu naley wystpi do marszaka wojewdztwa o zmian decyzji dotyczcej wytwag
rzanych odpadw.
kpt. Grzegorz Dawidziuk
16 Brygada Zmechanizowana
3
Rozporzdzenie ministra rodowiska z 14 lutego
2006r. w sprawie dokumentw stosowanych na potrzeby ewidencji odpadw (DzU z dnia 24 lutego 2006 r.).
4
Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, art. 37 pkt 4.
53
TECHNIKA Korweta dla marynarki wojennej
Stopy wody pod kilem

U
roczyste pooenie stpki pod now korwet (proj. 621) Gawron nastpio
w Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni
28 listopada 2001 r. Projekt okrtu powsta we wsppracy z niemieck stoczni Blohm+Voss z Hamburga. Zastosowano konstrukcj
moduow, co pozwala na jej modernizacj przez
wymian caych sekcji, oraz technologi stealth,
ktra uczyni okrt trudny do wykrycia.
W pierwotnej koncepcji zakadano, e okrt zostanie uzbrojony m.in. w: wyrzutnie przeciwlotniczych kie-
Przewidziano bogate wyposaenie elektroniczne, nawigacyjne oraz najnowszej generacji system

dowodzenia i kierowania ogniem.
Obecnie trwaj prace koncepcyjne nad ostateczn wersj uzbrojenia i wyposaenia.
Budow korwety ukoczono do wysokoci pokadu gwnego. Poniewa jest to projekt moduowy
(MEKO), kadub zosta podzielony na bloki, w ktrych montuje si elementy zespou napdowego.
Wedug oceny dyrekcji stoczni, kadub bdzie gotowy do koca roku.
Korweta proj. 621

Dugo 95,2 m
Szeroko 13,3 m
Zanurzenie 3,6 m
Wyporno 2050 t
Prdko ponad 30 wzw
Zasig 4000 Mm
GRZEGORZ WALETKO
KRZYSZTOF WYGNA
Zaoga 94 do 108 marynarzy
Docelowy wygld
korwety projektu 621
rowanych rakietowych pociskw krtkiego i redniego

zasigu, kierowane pociski rakietowe RBS 15 Mk 3 do
niszczenia celw morskich i ldowych, uniwersaln automatyczn armat kalibru 76 mm, wyrzutnie torped
oraz wyrzutnie rakietowych bomb gbinowych. Na rufie okrtu zaprojektowano rwnie ldowisko dla migowca, jednak bez hangaru dla niego.
Stocznia Marynarki Wojennej jest spk akcyjn

kierowan przez zarzd, na ktrego czele stoi prezes
i dyrektor naczelny Andrzej Koznowski.
W budowie korwety uczestniczy od wbicia pierwszego nitu Jacek Gadziski, od niedawna dyrektor ds. handlowych. Stocznia ma zamwienie tylko na platform
powiedzia dyrektor J. Gadziski to znaczy, e buduje kompletnie wyposaony kadub z napdem, ale
bez uzbrojenia. Umowa zwikszajca zakres prac, czyli budow penej platformy wraz z uzbrojeniem, zostanie podpisana prawdopodobnie jeszcze w tym roku.
Stocznia wiadczy usugi nie tylko na rzecz rodzimych
si morskich, lecz take innych pastw, w czym znaczc rol odgrywa dowiadczenie i wiedza jej pracownikw. Istotny jest take jej potencja techniczny. Dla naszej marynarki wojennej, ktra jest jej gwnym klientem,
wykonuje przede wszystkim remonty oraz modernizacje
okrtw, w tym podwodnych. Sta obsug serwisow
s objte fregaty rakietowe OORP Gen. Tadeusz Kog
ciuszko i Gen. Kazimierz Puaski.
kmdr por. dr Mariusz Konarski

2007/02
iN
8zvmhy
yAN9
kN9
i
j
wAN9
w
AX
j
rv{vwh
itz{yvw
~ilslj{yvupjz
wFvXItw
TECHNIKA Tendencje rozwojowe w artylerii
Niszczca precyzja
Dowiadczenia z ostatnich wojen skutkoway zmianami w konstrukcjach
imoliwociach rodkw walki. Gruntownie zmodernizowano systemy
artyleryjskie ju produkowane i te bdce w fazie projektowania. Pojawiy si
nowe rodki rozpoznania i kierowania ogniem oraz nowa amunicja.
Samobieny komputer
Wspczesn artyleri samobien charakteryzuje wysoki stopie mobilnoci, komputeryzacja
systemw naprowadzania, zme-
PzH-2000. W przypadku dawania salwy poprawki s wprowadzane

wsposb cigy. Jeli aparatura pokadowa jest w peni sprawna,
ogie moe prowadzi zaoga zoona z dowdcy i adowniczego.
RHEINMETALL
rtyleria cigniona, mimo

wypierania tego rodzaju
dzia przez artyleri samobien, stale si rozwija.
W pewnych sytuacjach taktycznych
bdzie lepiej wykonywaa zadania
wsparcia ogniowego ni artyleria
samobiena, szczeglnie dla si lekkich. Obecno artylerii cignionej
dyktuj take wzgldy ekonomiczne, niezawodno, trwao oraz atwo uycia. Dy si do nadania
dziaom cech autonomicznoci.
Wtym celu pododdziay haubic wyposaa si, podobnie jak w artylerii
samobienej, w systemy kierowania
ogniem i ukady zmechanizowanego zasilania amunicj. W przyszoci artyleri cignion zdominuj
haubice kalibru 155 i 105 mm specjalnego przeznaczenia. Posu do
wsparcia ogniowego wojsk w specyficznych rodowiskach walki.
W nowych systemach artylerii holowanej szczegln uwag zwraca
si na zwikszenie mocy dzia, z jednoczesnym zwikszeniem ich dononoci i zmniejszeniem masy. Wysiki konstruktorw zmierzaj rwnie do skonstruowania lekkich
haubic kalibru 155 mm z okrnym
ostrzaem, dostosowanych do transportu powietrznego. Przykadem nowych trendw w artylerii jest brytyjska lekka haubica kalibru 155mm
Ultralightweight Field Howitzer
UFH. Jej szkielet wykonano z tytanu, co znacznie zmniejszyo mas. Haubica moe by transportowana samolotami i migowcami.
chanizowanie czynnoci obsugowych, stosowanie systemw stabilizacji, nawigacji satelitarnej i wyspecjalizowanej amunicji.
W Wojsku Polskim trwaj testy
iprby wdroeniowe nowej haubicy Krab, ktra powstaa w kooperacji polsko-brytyjskiej. Komponentem brytyjskim jest wiea z dziaem
kalibru 155 mm. Zainstalowano
wniej trzy ukady komputerowe:
sterujcy mechanizmami wiey
(odpowiada za adowanie i wycelowanie dziaa oraz strzelanie); celowniczego dziaa (po otrzymaniu
danych balistycznych automatycznie kieruje komputerem sterujcym mechanizmami wiey) oraz
balistyczny dowdcy dziaa (zapewnia zobrazowanie sytuacji taktycznej na mapie cyfrowej, wykonanie
oblicze balistycznych, wypra
cowanie nastaw do strzelania oraz
automatyczn wspprac z zewntrznymi systemami dowodzenia i kierowania ogniem).
Rwnie niezbdnym systemem

elektronicznym, zwizanym z systemem kierowania ogniem, jest nowoczesny ukad nawigacji ldowej.
Pozwala on na zorientowanie dziaa w terenie w czasie rzeczywistym
przez automatyczne podanie
wsprzdnych geograficznych
iazymutu osi wzdunej dziaa. Dane te s obrazowane na bieco
na ekranie komputera balistycznego i transmitowane do szczebla
nadrzdnego. Dokadne samodowizanie w terenie w czasie rzeczywistym zapewnia autonomiczno
rodka ogniowego. Istotnym urz
dzeniem montowanym w nowoczesnych haubicach jest dopplerowski
radarowy miernik prdkoci wylotowej pocisku. W poczeniu z komputerem balistycznym umoliwia
biece korygowanie danych wejciowych o prdkoci wylotowej pocisku, co podnosi precyzj strzelania. Z komputerem balistycznym
sprzga si te dalmierz laserowy
o zasigu do 20 km. Gwarantuje

on wysok skuteczno ogniow
dziaa przy bezporedniej obserwacji celu i znaczco przyczynia si
do wzrostu jego autonomicznoci.
Tak wyposaone dziao istotnie
zmieni sposb dziaania artylerii:
komputeryzacja przygotowania nastaw do strzelania oraz okrelania
wsprzdnych SO skrci czas uzyskiwania gotowoci do otwarcia
ozwj dzia samobienych zmierza gwnie

wkierunku zwikszenia dononoci strzelania, mocy
iskutecznoci ognia zzachowaniem duej prdkoci
przemieszczania.
Modernizacja polega take
na automatyzacji i usamodzielnianiu dzia w zakresie
okrelania pooenia, obliczania nastaw do strzelania
oraz wycelowania.
2007/02
ognia i zapewni wiksz manewrowo na polu walki.
Interesujcym systemem jest

Panzerhaubitze 2000 (PzH-2000)
kalibru 155 mm, znajdujcy si
m.in. w wyposaeniu armii niemieckiej i holenderskiej. Ma donono do 30 km przy uyciu amunicji standardowej i do 40 km
zamunicj ozwikszonym zasigu. Szybkostrzelno to 3 strzay
w cigu pierwszych 10 s, 8 w ci
gu minuty i 20 w cigu 3 min,
przy czym wypracowanie danych
do strzelania nie zajmuje wicej
ni 30 s od zatrzymania pojazdu,
adokadno dowizania wynosi
10 m. Dziki zastosowaniu nowoczesnych materiaw mas haubicy ograniczono do 60 t. Sposb
okrelenia nastaw do strzelania
jest zautomatyzowany. W normalnych warunkach cele wskazywane przez stanowiska dowodzenia
baterii s bezporednio przekazywane do pamici komputera pokadowego i wywietlane na monitorze dowdcy kadej PzH-2000.
Komputer wypracowuje poprawk, wynikajc z lokalizacji dziaa,
oraz odpowiednie nastawy,
uwzgldniajc dane wprowadzane automatycznie z czujnikw cinienia powietrza, temperatury,
wilgotnoci, zuycia lufy, rodzaju
pocisku i jego rzeczywistej prdkoci pocztkowej.
Faworytem armii Stanw Zjednoczonych jest obecnie program
M-109A6 Paladin. Przygotowanie
tego systemu do strzelania trwa
kilkadziesit sekund i po wystrzeleniu okrelonej liczby amunicji
dziaa natychmiast zmieniaj pozycj nim przeciwnik zdy zareagowa. System ten ma uzyska
znaczn przewag nad innymi pod
wzgldem szybkostrzelnoci
1012 strzaw na minut.
Wporwnaniu do obecnych dzia
artylerii samobienej Paladin ma:
wiksz ywotno i skuteczno
raenia, lepsz mobilno oraz
jest atwiejszy w eksploatacji. Pena automatyzacja adowania inowoczesny system kierowania
ogniem zapewniaj du szybkostrzelno, za konstrukcja dzia2007/02
DEPARTAMENT OBRONY USA (2)
60 ton ognia
SKOMPUTERYZOWANI. Przygotowanie danych ogniowych dla wyrzutni MLRS trwa okoo 90s.
W tym czasie komputer przelicza pooenie celu iwyrzutni, zamieniajc je na kty odchylenia
ipodniesienia wyrzutni.
a, amunicji i adunkw miotajcych du donono. Zdolno

do oddania pierwszego strzau po
1530s od zajcia stanowiska
ogniowego pozwala razi cele natychmiast po okreleniu ich pozycji. Zesp haubicy i pojazdu zaopatrzenia nadaje si do transportu powietrznego
Rakiety w celu
Gwn tendencj rozwoju artylerii rakietowej jest poprawianie
efektywnoci ogniowej. Mona to
osign, zwikszajc kaliber pociskw rakietowych lub liczb prowadnic. Prowadzi si te zaawansowane prace nad usprawnieniem
rodkw automatyzacji adowania
i przeadowania amunicji. Przy
kadem mog by prby wprowadzania kompozytowych zasobnikw z 20 pociskami do zestawu
Grad; pozwoli to powtrnie zaadowa wyrzutni w czasie do piciu
minut. Podobnym rozwizaniem
s kontenery transportowe z amunicj do wyrzutni MLRS.
Wysok mobilno zestaww
rakietowych osiga si, opracowujc nowe wyrzutnie na podwoziach
gsienicowych oraz koowych, cechujcych si zwikszon moliwoci pokonywania trudnego terenu, pywalnoci oraz zdolnoci do transportu powietrznego.
Kad wyrzutni rakietow planuje si wyposay w automatyczn
aparatur nawigacyjn, zapewniajc jej autonomiczno w warunkach znacznego rozrodkowania
w rejonie stanowisk ogniowych.
Zmierza si take do dalszej automatyzacji najbardziej czasochonnych czynnoci nielicznej obsugi.
Ma to na skrci czas przejcia
zpooenia marszowego w bojowe oraz odwrotnie, a take czas
przygotowania wyrzutni do otwarcia ognia.
Przykadem tych trendw jest modernizacja wyrzutni kalibru 122 mm
BM-21 Grad. Polega ona przede
wszystkim na: wprowadzeniu systemu komunikacji, skadajcego si
zpodzespou cznoci midzy wyrzutniami i pojazdami zaopatrzenia
w baterii; podzespou cznoci z wozem dowdcy, z ktrego s przesyane wsprzdne celu i inne dane
do strzelania; podzespou nawigacji,
okrelajcego pooenie wyrzutni
iwspomagajcego kierowanie
ogniem; podzespou kierowania
ogniem, umoliwiajcego automatyczne i pautomatyczne wycelowanie oraz korekcj toru lotu pocisku.
MLRS
zprzeadowaniem
Sprawdzonym i cigle unowoczenianym systemem rakietowym jest
MLRS. Chrzest bojowy przeszed
wczasie operacji Pustynna burza.
Sia ognia baterii MLRS sprawia, i
irackie zgrupowanie artylerii, dysponujce prawie setk dzia rnego
typu, utracio po pgodzinnym przygotowaniu artyleryjskim niemal
wszystkie dziaa. Si ognia tych zestaww dodatkowo podnosi moliwo szybkiego przeadowania wyrzutni z wozw bojowych (okoo minuty). Istotne jest te przyspieszenie
opracowania nastaw do strzelania.
Zasadnicze kierunki rozwoju
idoskonalenia artylerii rakietowej
zmierzaj do zwikszenia: zasigu
strzelania, efektywnoci gowic pociskw, celnoci systemu, ywotnoci wyrzutni, obsugi oraz jej mobilnoci. Modernizowany jest take
system kierowania ogniem i wpro- u
57
TECHNIKA Tendencje rozwojowe w artylerii

Ekonomia
zniszczenia
ociski precyzyjne zmniejszaj kilkadziesit razy

zuycie pociskw niekierowanych, potrzebnych do zniszczenia celu punktowego znajdujcego si w duej odlegoci. Tym samym, mimo wysokich kosztw jednostkowych,
s opacalne.
wadzane s systemy nawigacji satelitarnej.
Amunicja precyzyjna
Warunki wykonywania zada po
stawiy przed artyleri wysokie wymagania. Musi ona mie wiksz
dokadno strzelania (celno
iskupienie) i skuteczno raenia
celw oraz wiksz donono
(zasig) ognia. Aby to osign,
opracowano nowe rodzaje pociskw. Amunicja jest naprowadzana na cel w kocowej fazie lotu,
minimalizuje to obliczeniowe bdy przygotowania i rozrzutu pociskw (bdy wystrzaw). Kompensowany jest rwnie ruch celu midzy momentem jego wykrycia a za-
Amunicja
kasetowa
i raenia artylerii mona zwikszy wprowadzajc pociski kasetowe,

zktrych kady bdzie mg
niszczy wiksz liczb celw. W ten sposb zwiksza
si take powierzchnia raenia jednego pocisku przy za
chowanych zdolnociach
niszczcych. W uzbrojeniu
znajduj si pociski kasetowe z podpociskami: odamkowo-burzcymi, przeciwpancerno-odamkowymi,
zminami przeciwpancernymi
i przeciwpiechotnymi, z pociskami o cechach inteligentnych. Przykadem pocisku
kasetowego z minami przeciwpancernymi jest RA-AM
do haubicy kalibru 155 mm.
atakowania. W pociskach artyleryjskich pierwszej generacji cel wykrywa si pautomatyczne, natomiast w autonomicznych podpociskach drugiej generacji automatycznie za pomoc zamontowanych w nich urzdze.
Pociski artyleryjskie pierwszej
generacji z paktywnym laserowym ukadem kierowania (amerykaski Copperhead, rosyjskie Krasnopol, Sientimieter, Smielczak) s
przeznaczone do niszczenia z duej odlegoci opancerzonych celw punktowych, statycznych i ruchomych. Przy strzelaniu pociskiem z paktywnym laserowym
ukadem kierowania wysunity obserwator pododdziau artylerii,
znajdujcy si na powietrznym lub
naziemnym posterunku, w zasigu
widocznoci optycznej, owietla wybrany cel wskanikiem laserowym.
Po wystrzeleniu pocisku, znajdujca si w jego przedniej czci paktywna gowica poszukujca wyszukuje promienie laserowe odbite od owietlanego celu i wypracowuje sygnay sterujce, ktre przez
ukad wykonawczy pocisku oddziauj na ustawienie sterw, kierujc
pocisk do celu.
Nowa generacja
Drug generacj o cechach inteligentnych stanowi pociski z samonaprowadzajc si subamunicj. Wykorzystuje si w nich tzw. artyleryjski system inteligentnego wykrywania i zwalczania celw opancerzonych typu odpal i zapomnij.
Opracowano kilka rodzajw takich
pociskw: SADARM (USA), BONUS
(Francja, Szwecja), SMart (Niemcy). Wikszo pociskw drugiej generacji czy wiele cech wsplnych:
maj podobn ogln budow
iistot dziaania. Przeznaczone s
gwnie do raenia opancerzonych
wozw bojowych i samobienych
dzia w odlegoci do 22km. Przenosz samonaprowadzajce si
na cel autonomiczne podpociski.
Kady znich jest wyposaony
wsystem czujnikw namierzania
celw (jeden radiolokacyjny i jeden
podczerwieni).
Najbardziej zaawansowany jest
program LOCAAS, dotyczcy podpociskw szybujcych. Ukad ich kie-
LASER W BOJU. Pociski artyleryjskie pierwszej generacji

zpaktywnym laserowym ukadem kierowania (amerykaski
Copperhead na zdjciu, rosyjskie Krasnopol, Sientimieter,
Smielczak) s przeznaczone do niszczenia z duej odlegoci
opancerzonych celw punktowych, statycznych i ruchomych.
rowania oparto na laserowych urzdzeniach wykonujcych map terenu (dziaanie zblione do dziaania
stacji radiolokacyjnej). Dziki temu
system jest w stanie wykrywa
iidentyfikowa sprzt bojowy, a potem kierowa podpocisk na wykryty
cel. Zastosowanie amunicji szybujcej zwikszyo powierzchni, na
ktrej cel moe by raony.
Poprawiana bdzie celno
amunicji. Prowadzi si prace nad
amunicj wyposaon w ukady korekcji toru lotu pocisku, zwiksza
jce dokadno trafienia. Przez
stacj radiolokacyjn ledzc trajektori pocisku mona okreli
punkt upadku, a dziki temu skorygowa tor lotu tak, by punkt upadku znalaz si jak najbliej celu. System korekcji toru lotu zastosowano
w pocisku TCS do MLRS.
rodki rozpoznania
Rozwj nastpuje rwnie w obszarze rodkw do lokalizacji oraz
okrelania wsprzdnych celw.
Dla rozpoznania artyleryjskiego
istotne jest czenie tych mo
liwoci w jednym, zintegrowanym
rodku, pozwalajcym take okrela wasne pooenie. Podstawowe zadania na potrzeby wsparcia
bezporedniego wykonuje naziemne rozpoznanie wzrokowe. Sekcje
wysunitych obserwatorw musz

by wyposaone w odpowiednie
przyrzdy do prowadzenia rozpoznania w rnych porach doby i warunkach pogodowych. Moliwe jest
to dziki wprowadzeniu nowych
rozwiza, wykorzystywanych midzy innymi w termowizorach trzeciej generacji, umoliwiajcych wykrycie, rozpoznanie i identyfikacj
obserwowanych obiektw. Urzdzenia te s najczciej sprzone
z kamer TV oraz dalmierzem laserowym, zwikszajcym dokadno okrelania wsprzdnych celw. We wszystkich armiach wiata termowizory maj wzasadzie
podobn konstrukcj iprawie
identyczne dane taktyczno-techniczne. Znacznie korzystniejsze
jest, ale duo drosze, wyposaenie sekcji wysunitych obserwatorw w uniwersalne przyrzdy rozpoznawcze do precyzyjnego okrelania wasnego pooenia oraz
obiektw przeciwnika zarwno
wdzie, jak iwnocy. Ich tech
niczne waciwoci powinny eliminowa potrzeb korzystania z innych przyrzdw optycznych.
Warunki takie spenia rodzimy
pomiarowy zestaw artyleryjski
PZA-1. W zalenoci od zamontowanego oprzyrzdowania moe
by wykorzystywany zarwno do
2007/02
rodkw rozpoznania oraz systemw integrujcych dostpne w obszarze dziaania rda rozpoznania z jednoczesnym przesyaniem
danych do wszystkich zainteresowanych. Perspektywicznymi rodkami, bdcymi najlepszymi rdami danych o celach, s stacje
radiolokacyjne i bezzaogowe statki powietrzne.
Stacje radiolokacyjne, prcz
prowadzenia rozpoznania, mog
suy do okrelania pooenia
wybuchw i poprawiania ognia
wasnej artylerii, a przy ograniczonej widocznoci wspomagaj nawigacj migowcw bojowych.
Udane konstrukcje takich radiolokatorw to: niemiecka Cobra,
amerykaski AN/TPQ-47 oraz
szwedzki Arthur. W Polsce mamy
zestaw rozpoznania artyleryjskiego Liwiec, uznawany za odpowiednika stacji Arthur.
Z powietrza
rodkami rozpoznania, ktre
staj si coraz bardziej niezawodne, s bezzaogowe statki powietrzne. Wyrnia si nastpujce ich kategorie:
a) bliskiego zasigu (UAV-CR)
dla brygad pancernych i zme
chanizowanych (zasig 50 km
imoliwo lotu przez 3 godziny);
c) dalekiego zasigu (UAV-E)

stosowane w grupach armii (zasig do 500 km i lot do 24 godzin).
W rozwoju rodkw rozpoznania daje si zauway tendencje
do samozaspokojenia potrzeb gromadzenia danych o celach przez
rodki pozostajce w dyspozycji si
wsparcia ogniowego. Powstaj wyspecjalizowane rodki rozpozna
nia do wykonywania konkretnych
zada. Innym trendem jest denie, aby zastpi czowieka prowadzcego rozpoznanie w ugrupowaniu przeciwnika aparatem, ktry
bdzie obsugiwany zza linii stycznoci wojsk. W wypadku rodkw
rozpoznania, przewidzianych do
wspdziaania z artyleri strzelajc amunicj samonaprowadzajc lub wyszukujc cel, zarysowuje si nowa tendencja: poszukiwanie rodkw rozpoznania
ojak najwikszym zasigu i moliwociach jednoczesnego wykrycia kosztem dokadnoci okrelania pooenia.
Kierowanie ogniem
Prace nad automatyzacj procesu dowodzenia i kierowania
ogniem artylerii s ukierunkowane na komputeryzacj przygotowania danych do strzelania. Coraz
wiksze moliwoci techniczne
REMIGIUSZ STASIAK
prac geodezyjnych, jak i rozpoznania wzrokowego. Na potrzeby rozpoznania PZA-1 jest wyposaony
wdalmierz laserowy, umoliwiajcy pomiar odlegoci wprzedziale
20010000 m z dokadnoci
2,5 m. Jeli korzysta si z tego
przyrzdu, to do orientacji nie s
potrzebne inne przyrzdy. PZA-1
mona poczy zkamer termowizyjn. Sprzenie zorientowanego topograficznie dalmierza z kamer umoliwia wcinanie celw
zarwno wdzie, jak i w nocy z wymagan dla ognia artylerii do
kadnoci.
Konkurencyjn ofert dla PZA-1
stanowi artyleryjski optyczno-elektroniczny zestaw rozpoznania naziemnego AZR-1, rwnie krajowej
produkcji. Przeznaczony jest do obserwacji terenu i wykrywania celw,
orientowania danego punktu w kie
runku pnocy topograficznej oraz
wyznaczania jego wsprzdnych.
Umoliwia prowadzenie rozpoznania i obsugiwania strzela zarwno w dzie, jak i w nocy.
Dowiadczenia rnych armii wykazuj, e przyrzdy optyczne pododdziaw rozpoznania daj czsto
znacznie wiksze moliwoci ni
bezporednia widoczno w terenie. Zwikszenia gbokoci rozpoznania naley oczekiwa nie wwyniku zwikszenia moliwoci samych urzdze, tylko wyniesienia
ich (platform rozpoznania) na pewne wysokoci ponad otaczajcy teren. Takie rozwizania testowano
m.in. w armii niemieckiej, Czesi
maj lekki system rozpoznawczy
iobserwacyjny LOS.
Oczy radaru
Do zbierania danych o obiektach
niewidzianych z posterunkw naziemnych naley wykorzystywa stacje radiolokacyjne. W wiodcych armiach NATO maj one znaczny
udzia w rozpoznaniu na potrzeby
wsparcia bliskiego. Przykady to
amerykaska stacja AN/TPQ-36
iniemiecka ABRA. Stacje amerykaskie pozwalaj wykrywa strzelajce modzierze, a niemieckie
cele ruchome w gbi ugrupowania przeciwnika.
Obecnie dy si do stworzenia
wyspecjalizowanych artyleryjskich
2007/02
Polski radiolokacyjny zestaw rozpoznania artyleryjskiego Liwiec
b) redniego zasigu (UAV-SR)

dla rozpoznawczych pukw pancernych, zwizkw taktycznych
oraz korpusw (zasig do 200 km,
lot do 10 godzin);
rodkw informatycznych powoduj, e funkcje systemw stopniowo bd rozszerzane o planowa

nie ognia, rozpoznanie i analiz
celw oraz monitoring pooenia,
stanu iukompletowania wasnych

pododdziaw artylerii.
Wyposaanie dywizjonw w coraz nowoczeniejsze dziaa umoliwia zmian organizacji kierowania ogniem. Funkcje obliczania
nastaw do strzelania s przekazywane bezporednio do dzia.
Stao si to moliwe dziki wyposaeniu ich w zautomatyzowany
system kierowania ogniem, w ktregoskad wchodz: system nawigacyjny, przelicznik balistyczny,
system ukierunkowania dziaa,
komputer pokadowy sprzony
zpanelem kierowania ogniem
oraz system cznoci.
Nowymi i cigle udoskonalanymi zestawami dowodzenia i kierowania ogniem artylerii s: amerykaski TACFIRE, niemiecki Adler oraz francuski Atlas. Ich zadaniem jest automatyzacja kierowania ogniem na szczeblu taktycznym. W Polsce wdraamy zestaw
Topaz. Skraca on czas reakcji
ogniowej, usprawnia kierowanie
ogniem dywizjonu artylerii, automatyzuje procedury okrelania
nastaw do skutecznego ognia
oraz obieg informacji roz
poznawczych, informuje o stanie
bojowym dywizjonu, umoliwia
elektroniczn rejestracj przebiegu zdarze, sygnalizuje wypadki
przekroczenia granic (rubiey)
bezpieczestwa strzelania oraz
charakteryzuje si wysok odpornoci na zakcenia.
Z tego, co dzieje si w najbardziej zaawansowanych armiach
wiata, naley wnioskowa, e
ogie pozostanie podstawowym
rodkiem likwidacji celw. Rozwj
artyleryjskich rodkw raenia,
rozpoznania i amunicji w poczeniu z automatyzacj procesu
dowodzenia i kierowania wyznacza artylerii rol rodka potraficego razi praktycznie kady
obiekt w ugrupowaniu przeciwnika, niezalenie od stopnia jego
ukrycia i odpornoci na ogie. Artyleria pozostaje wic najbardziej
dyspozycyjnym rodkiem walki,
niezalenie od warunkw terenowych, meteorologicznych, pory
g
dnia czy roku.
ppk Jarosaw Goembski

59
TECHNIKA Pojazdy bezzaogowe
Miniplatformy ldowe
PRZEMYSAW SIMISKI
Rozwj techniki pozwala realnie myle o wdroeniu

do armii bezzaogowych platform ldowych, stopniowo
eliminujcych onierza
z pola walki.
B
Czy jest tu
operator?
ojazdy bezzaogowe
ze wzgldu na stopie
autonomicznoci mona
podzieli na:
autonomiczne, dziaajce
samodzielnie na polu walki,
zgodnie z postawionym zadaniem (odlegy termin
wprowadzenia);
pautonomiczne, zdalnie
sterowane i zaprogramowane do osignicia okrelonego celu, co wymaga akceptacji operatora;
zdalnie sterowane przez
teleoperatora, wyposaone
w czujniki i urzdzenia do
nawigacji.
ezzaogowe platformy stanowi baz mechaniczn, elektryczn, informatyczn do aplikacji wyposaenia

specjalnego, na ktrej s integrowane systemy elektroniczne, chemiczne, uzbrojenia itd. Mog one znale zastosowanie wszdzie tam, gdzie obecno czowieka wie si
z podwyszonym ryzykiem.
Miniplatformy bezzaogowe nie przekraczaj masy 30 kg, s najczciej przenoszone przez
onierzy, ktrzy wykorzystuj je do rozpoznania terenu na niewielkie odlegoci. W zasadzie
ich gwnym przeznaczeniem jest prowadzenie
rozpoznania w terenie zurbanizowanym. Miniplatformy zwiksz moliwoci bojowe pododdziaw dziki temu, e s przystosowane do
wykonywania zada w otoczeniu szkodliwym
dla czowieka przez dugi czas i monitorowania
trudno dostpnych miejsc (rurocigw, kominw, przestrzeni pod pojazdami).
To si dzieje naprawd
Amerykanie realizuj program Future Combat System FCS, w ktrego ramach okrelono potrzeby oraz opracowano wymagania dla
trzech typw bezzaogowych platform ldowych, w tym miniplatformy przenonej do celw rozpoznawczych oraz inwigilacyjnych.
W Europie realizowanych jest wiele narodowych projektw lub programw dotyczcych
platform bezzaogowych. W ramach Europejskiego Programu Ramowego koordynuje je European Robotics Network EURON.
Firma Admeun zbudowaa pojazd HMR-2
(Home Made Robot Release 2). Ma on niewielkie rozmiary i jest napdzany silnikiem elektrycznym. Wykonano go z aluminium, way zaledwie 17 kg. Do pozycjonowania jest wykorzystywany GPS, pojazd wyposaono w kamer do obserwacji terenu na wysigniku o wysokoci 1,5 m. Robotem steruje si za pomoc laptopa z odlegoci do 200 m.
Macroswiss Spyrobot 4WD jest propozycj miniplatformy do zada dziennych i nocnych, zarwno w terenie zurbanizowanym, jak i poza nim.
Charakterystyczn cech tej konstrukcji s koa
w postaci opatek. Rozwizanie to sprawdza si
bardzo dobrze i sprawia, e pojazd jest wyjtkowo mobilny. Masa jego nie przekracza 5 kg, anajwikszy wymiar 25 cm. Pojazd moe by zrzucony z wysokoci 10 m bez szkody dla jego
funkcjonowania. rdem zasilania s akumulatory, pozwalajce na 5 godzin pracy urzdzenia.
Pojazdem steruje si zdalnie, cyfrowy sygna
oczstotliwo 868 MHz jest przekazywany
zcentrum sterowania, ktre zainstalowano na samochodzie terenowym Pinzgauer. Robota kupia armia niemiecka i obecnie jest tam testowany.
Chemik pautomat
Intensywne prace prowadzi koncern Rheinmetall nad miniplatform Foxbot pojazdem
do rozpoznania wzrokowego, akustycznego oraz
chemicznego. Ma on zasig 1 km, jest sterowany radiowo i moe dziaa jako platforma pautonomiczna.
Miniplatformy, wykonujc zadania w terenie
zurbanizowanym, a zwaszcza poza nim, bd
napotyka rne przeszkody. Naley w zwizku z tym zapewni im wysok mobilno. Powinny one ponadto pokonywa schody i zwenia o szerokoci do 0,7 m, zakrca na klatce schodowej, mie zdolno do manewrowania midzy drzewami i kamieniami.
Nasi teoretycy wojskowi przewiduj, e platformy bezzaogowe stan si elementem przyszociowego systemu walki ldowej. Program
ich rozwoju wymaga jednak zdefiniowania ich
zada oraz wymaga operacyjnych. Pozwoli
to minimalizowa ryzyko, ktre ponosz onierze dziaajcy w specyficznych rodowig
skach walki.
mjr dr in. Wiesaw Barnat
kpt. dr in. Przemysaw Simiski
Wojskowy Instytut Techniki Pancernej i Samochodowej

2007/02
TECHNIKA PrzyszoTECHNIKA
rozpoznania
aaa
Moliwoci rozpoznawcze etatowych si i rodkw polskiej armii s stosunkowo niewielkie
inie zaspokajaj wszystkich potrzeb. Konieczne staje si wyposaenie wojsk ldowych na
szczeblu brygady i dywizji w bezzaogowe statki powietrzne. W terenie zurbanizowanym
rodki rozpoznania bezporedniego pozwol unikn niepotrzebnych strat.
do miast
ozpoznanie i walka w terenie

zurbanizowanym to trudne zadania. Aprzecie szacuje si,
e w 2025 r. ponad 60% ludnoci globu bdzie mieszka w miastach.1
Nie pozostanie to bez wpywu na sposb
prowadzenia dziaa, take na uzbrojenie
i wyposaenie wojsk. Naley sdzi, e
operacje w terenie otwartym w przyszych
wojnach stan si sporadyczne. Regu bd walki w terenie zurbanizowanym.
Firmy zbrojeniowe, wychodzc naprzeciw nowym wymaganiom, projektuj naziemne roboty rozpoznawcze (na podwoziu koowym i gsienicowym lub pezajce) oraz latajce (fot.1). Maj one uatwi prowadzenie rozpoznania wbezporedniej stycznoci z przeciwnikiem.
Rozpoznanie bezporednie powinno:
pozyskiwa informacje o rozmieszczeniu siy ywej i sprztu przeciwnika oraz ich
aktywnoci wewntrz i na zewntrz bronionego obiektu;
wykrywa adunki wybuchowe na drogach marszu, w budynkach i pojazdach
oraz przenoszone przez zamachowcw-samobjcw;
ledzi pooenie wasnych elementw rozpoznawczych (walczcych) w celu uniknicia strat od wasnego ognia.2
rodki do rozpoznania naziemnego

Sprztu do prowadzenia rozpoznania
bezporedniego w terenie zurbanizowanym jest niewiele. Niektre armie (izraelska i brytyjska) kupuj ju sensory i radary do obserwacji pomieszcze przez
ciany oraz bezzaogowe roboty ldowe
(w tym mini- i mikroroboty). Powstay
rwnie podrczne (walizkowe) zestawy
rozpoznania bezporedniego dla jednostek specjalnych i antyterrorystycznych.
2007/02
W amerykaskiej agencji DARPA pracuje si nad projektem radaru TTW (Through the Wall Radar) i radaru Scope. Radar
TTW pozwalaby obserwowa wntrze pomieszcze przez ciany betonowe i inne,
poza metalowymi. Jego zasig ma wynosi prawie 10 m przy gruboci betonowej
ciany rwnej 20 cm. Wykrywaby obiekty ruchome, prezentujc je na ekranie.
DARPA opracowuje take system Visi
Building, pozwalajcy na trjwymiarowe
zobrazowanie caych kwartaw budynkw, wizualizacj obecnoci osb, a take lokalizacj broni imateriaw wybuchowych w poszczeglnych pomieszczeniach. Tego typu urzdzenia byyby montowane na pokadach bezzaogowych statkw powietrznych (BSP) czy naziemnych
wozw (zaogowych i bezzaogowych),
umoliwiajc zdobywanie informacji
oprzeciwniku. Trwaj rwnie prby nad
wykorzystaniem promieniowania terahertzowego (1 THz = 106 MHz), ktre pozwoli dostrzec z odlegoci bro ukryt
pod ubraniem. Materiay wybuchowe
ukryte pod odzie mog take wykrywa skanery terahertzowe, kiedy uycie
skanerw rentgenowskich lub przeszukanie osb nastrcza trudnoci.3
W marcu 2004 r. testowano szeciokoowe podwozie przyszego rozpoznawczo-bojowego robota Spinnera (fot. 2), przeznaczonego dla US Army.
Szeciotonowy Spinner, o adownoci
2030 kg, moe powraca do pozycji bojowej po wywrceniu si lub dziaa w odwrconej pozycji. Napdzany jest silnikiem
hybrydowym, co pozwala na bezgon
prac, i moe by transportowany drog
powietrzn (4 Spinnery zaadowane jeden
na drugim mieszcz si w adowni samolotu C-130). Opisywane urzdzenie ma pa-
W. UCZAK
Roboty wkraczaj
rametry zblione do zaoe bojowego wozu rozpoznawczego (Armed Reconnaissance Vehicle) w programie FCS. Program
zakada, e pojazd o wasnych siach wyjedzie z samolotu i za pomoc czy telewizyjnych bdzie przesya obrazy wykrytych celw, a potem czeka na decyzj oich
zniszczeniu. Do tego celu ma suy uzbrojenie wysuwane z komory adunkowej
wcentralnej czci wozu. Tras pojazdu
ma prawdopodobnie ubezpiecza zgry
miniaturowy BSP, informujc robota
oprzeszkodach, podobnie jak w przypadku Perceptora demonstratora pracy czuj- u
Fot. 1. Roboty firmy Rheinmetall Defence

Electronics (Brema) do dziaa w terenie zurbanizowanym: a) naziemny minirobot Fox Bot
zczujnikiem optoelektronicznym i akustycznym;
b) BSP Kolibri 60 (pionowo startujcy, rednica
60 cm). Maj wej do wyposaenia wozw rozpoznawczych Fennek
61
TECHNIKA Przyszo rozpoznania
Nowy sposb walki

W przyszoci ma obowizywa woperacjach US Army nowy sposb prowadzenia walki. Na ldowisku opanowanym
przez komandosw maj ldowa samoloty C-130, zktrych wyjad opancerzone koowe pojazdy bojowe. Bd wrd
nich wozy zaogowe, ale wikszo maj
stanowi inteligentne roboty oraz bezzaogowe Strykery opracowywane od
2003 r. Pierwsze do akcji rusz szeciotonowe bezzaogowe pojazdy rozpoznawcze z zadaniem zlokalizowania i naniesienia na cyfrowe mapy pozycji przeciwnika
(do 12 km od miejsca ldowania). Efektem prac General Dynamics i US Army
Research Laboratory jest bezzaogowy
szybki pojazd rozpoznawczy DEMO III.
W ramach programu Gladiator lekki robot rozpoznawczy i wsparcia ogniowego wojsk ldowych powstaje prototyp pojazdu koowego 6x6 omasie
ok.3 ton, sterowany radiowo, wyposaony w sensory rozpoznawcze, wyrzutnie granatw i granatw dymnych. Jego gwnym uzbrojeniem bdzie km
M240 kalibru 7,62 mm osadzony na
module SWARM. Prototypy miay by
wykonane do koca 2006 r. Po pozytywnym zakoczeniu programu amery62 przegld si zbrojnych
kaska piechota morska planowaa zamwi 200seryjnych pojazdw. 4
Robotosaper
W US Army znacznie zwikszono zakupy sprztu niezbdnego do likwidowania niewybuchw i min (bomb) puapek. We wrzeniu 2005 r. podpisano
z firm I-Robot Corp umow na dostaw 250 robotw MTRS (Man Portable
Robotic System) robotw saperskich
wyposaonych w liczne czujniki, w tym
termalne i noktowizyjne, oraz manipulator. Do 2012 r. armia ma otrzyma
1200 robotw.
Firma Exponent Inc. na zamwienie
Departamentu Obrony USA ma dostarczy 330 robotw MARC-BOT do pododdziaw szczebla pluton kompania.
Maj one suy wycznie do rozpoznawania podejrzanych przedmiotw,
szczeglnie w terenie niedostpnym dla
ludzi i innych robotw, np. w wskich
tunelach. Obecnie 30 pojazdw jest testowanych w Iraku.
Skala mikro
Do dziaa w terenie zurbanizowanym
opracowuje si rwnie bezzaogowe
pojazdy rozpoznawcze typu micro,
np.SUBOT (Small Unit Robot). onierz, gdy chce si dowiedzie, co kryje si za zaomem muru czy wzgrzem,
rzuca zoonym robotem w powietrze,
podobnie jak granatem. Robot, po zetkniciu z gruntem, rozkada si na dwie
pkule, penice funkcj k jezdnych,
wysuwa si stabilizujcy ogon i uruchamia kamera umieszczona porodku.
Microrobot MARV (Miniature Autonomous Robotic Vehicle) z Sandia Laboratores jest przeznaczony do walk
wbudynkach. Systemy dziaajcego autonomicznie pojazdu mieszcz si
wszecianie o boku 2,5 cm. Robot by
przygotowywany do prb taktycznych.
Niedawno izraelska optoelektroniczna

spka ODF pokazaa w Tel Awiwie podrczne (walizkowe) zestawy rozpoznawcze
dla si specjalnych i jednostek antyterrorystycznych. Zestaw Eye Ball RI zawiera trzy
kule o wielkoci bili bilardowej (rednica
85 mm, masa 580 g), wypenione odporn na uderzenia i wstrzsy optoelektronik i ukadem ruchomej kamery. Po rzucie
kule zawsze spadn tak, aby umoliwi prac kamerze (4 obr./min). Rejestrowane bd rwnie gosy. W tunelu kule mog uruchomi wasne rdo wiata (zasig 8 m).
W cigu 2 godzin (na tyle wystarcza pojemno baterii litowych) na przenoszonym
przez druyn ekranie mona ledzi teren
(otoczenie) rejestrowany przez obiektyw bili i odbiera rozmowy (odgosy) potencjalnego przeciwnika (z 30 m w pomieszczeniach zamknitych i 150 m w terenie otwartym). W zestawy te wyposaono ju izraelskie formacje antyterrorystyczne i onierzy
rozpoznania wojsk ldowych.
Ta sama firma opracowaa te pocisk rozpoznawczy Smart Arrow. Wystrzeliwuje
si go ze zwykego karabinku M16 lub M4
na odlego do 300 m. Jest to rodzaj erdzi (ze statecznikami), zakoczonej grotem, ktry jest w stanie wbi si nawet
wbetonow cian. W tylnej czci erdzi
znajduje si mikrokamera odporna na
wstrzsy oraz nadajnik. Smart Arrow przez
7 godzin moe przekazywa obraz otoczenia do mikroekranu noszonego na przegubie ramienia onierza. Jest to jeden z najbardziej zaawansowanych systemw bliskiego rozpoznania, znajduje si jeszcze
g
wfazie rozwojowej (B+R).
ppk w st. spocz. dr Jerzy Garstka
1
International Defense Review 1998 nr 6.
M. Dejek: Rozpoznanie bezporednie, PWL 2005
nr5, s. 19-20.
3
Radar Scope widzi przez cian, Raport 2006 nr 1,
s. 65; Terahertz, Raport, 2006 nr 3, s. 25.

4
SWARM dla Gladiatora, Raport 2005 nr 10, s. 73.
DARPA
u nikw nawigacyjnych przyszych rozpoznawczych robotw ldowych. Wczasie

eksperymentw opracowywano take
system wspdziaania BSP i robotw ldowych w terenie.
Dwa koncerny United Defense i General Dynamics przystpiy do budowy szeciokoowych robotw rozpoznania i podwietlania celw ARV-R (Armed Robotic Vehicle-Reconnaissance)
oraz szeciokoowych robotw szturmowo-rozpoznawczych ARV-A (Armed
Robotic Vehicle-Assault). Masa kadego wynosi od 6 do 8 t. Oba s napdzane szeciocylindrowym silnikiem wysokoprnym o mocy 217 kM. Wiea
ARV-R otrzyma teleskopowy maszt
zgowic rozpoznawcz i wyrzutni
sond-czujnikw. Pojazdy bd mie wasne bezzaogowe statki powietrzne, klasy mikro. Wdziaaniach bojowych maj przemieszcza si przed lini atakujcych onierzy i pojazdw, samodzielnie rozpoznajc pozycj wojsk przeciwnika, niszczc jego wane rodki ogniowe dziki uzbrojeniu w przyszociowe PPK, 30 mm armat automatyczn
Mk 44-30 itd. Prototypy maj by gotowe na przeomie lat 2009/2010.
Fot. 2. Szeciokoowe podwozie dla bojowego Spinnera
2007/02
TECHNIKA Baza remontowa lotnictwa

TECHNIKAWLd
aaa
Stare na nowe
ARCHIWUM AUTORA
Dowiadczenia z Iraku wskazuj, e podstawowym moduem obsugowo-remontowym

pododdziau (oddziau) remontowego jednostki lotniczej wojsk ldowych powinien by
zestaw warsztatw typu KR.
Fot. 1. Warsztaty remontowe typu KR w kontenerach 1C na lotnisku al Kut w Iraku
od koniec 2005 r. jednostki lotnicze

wojsk ldowych dysponoway 60 ruchomymi warsztatami i urzdzeniami
do obsugi migowcw. Umoliwiaj one wykonanie penego, wymaganego stosownymi dokumentami, zakresu obsug biecych, okresowych i specjalnych oraz usuwanie
niesprawnoci i uszkodze wszystkich typw
eksploatowanych wiropatw, tj. Mi-2, Mi-8,
Mi-17, Mi-24 i W-3 Sok. Warsztaty te funkcjonuj od lat 70. i 80. ubiegego wieku. S rwnie nowsze, wprowadzone w 2001 r. Wykorzystanie ich resursw jest nastpujce: do 25%
12warsztatw, 51-75% 12, 76-100% 22,
ponad 100% 14.
Skala nienowoczesnoci
Do nowoczesnych naley zaliczy 24 (40%
stanu) warsztaty w nadwoziach Sarna II i Star
266 (warsztaty oglnomechaniczne SM-1
iSM-2) oraz warsztaty remontowe typu KR
wuniwersalnych nadwoziach kontenerowych
1C. Warsztaty do obsugi migowcw Mi-2,
Mi-8/17 i Mi-24 na podwoziach Star 660
2007/02
iwnadwoziach 117 AUM (SP-1/2/LOT,

SO-1/2/3/LOT, SR-1/2/LOT i SU-1/2/LOT) wypracoway ju resursy. S przestarzae i nieperspektywiczne, mimo e wyposaono je w sprzt
obsugowy i aparatur kontrolno-pomiarow pozwalajc wykona peny zakres obsug okresowych i specjalnych oraz remontw w warunkach polowych. W latach 20012004 w czci
warsztatw, ktre su do zabezpieczenia eksploatacji Mi-24W i Mi-2, wymieniono podwozia Star 660 na Star 266. Byo to podyktowane
perspektyw eksploatacji tych wiropatw odpowiednio do 2012 r. i 2017 r. Warsztaty powinny zapewni uywanie Mi-24W i Mi-2 do
czasu ich wycofania lub wprowadzenia warsztatw typu KR na bazie uniwersalnych nadwozi kontenerowych 1C (fot. 1).
Niektre egzemplarze urzdze kontrolno-pomiarowych s przestarzae, np. 9W27M1,
9W94 i 9W868 w nadwoziach KUNG-1M,
K-66 i K-131, produkcji byego ZSRR. Zabudowane na podwoziach ZI-131 i GAZ-66-85 su do obsugi migowcw Mi-24 wersji DiW.
Ze wzgldu na planowane wycofanie zeksploatacji tych wiropatw w 2011 r. i 2012r. te urzdzenia planuje si uytkowa bez modernizacji
i przekadania na inne podwozia.
Nowo do Iraku
Najnowoczeniejsze s warsztaty typu KR
wkontenerach 1C. Inicjatorem ich budowy by
szef techniki wojsk ldowych. Nie byo bowiem ruchomych warsztatw dla migowcw
W-3 Sok.
W skad jednego zestawu wchodzi sze specjalistycznych warsztatw:
KRP warsztat remontu patowca;
KRS warsztat remontu silnika (fot. 2);
KRU warsztat remontu uzbrojenia lotniczego;
KROE warsztat remontu urzdze elektrycznych osprztu lotniczego;
KROP warsztat remontu przyrzdw pokadowych osprztu lotniczego;
KRUR warsztat remontu lotniczych urzdze radioelektronicznych (fot. 3).
Warsztaty te opracowano jako uniwersalne,
co umoliwia zabezpieczenie eksploatacji mi- u
63
ARCHIWUM AUTORA (2)
TECHNIKA Baza remontowa lotnictwa WLd
Fot. 2. Przedzia z moduami urzdze oraz wyposaenia podstawowego warsztatu remontowego KRS w kontenerze 1C na lotnisku al Kut w Iraku
u gowcw Mi-8 i Mi-17 z dywizjonw lotniczych

25 Brygady Kawalerii Powietrznej. Zapewnio
to tej jednostce nowoczesn, na miar XXI w.,
ruchom baz obsugowo-remontow.
W 2003 r. oba zestawy warsztatw kontenerowych KR wraz z pododdziaami 25 BKPow
imigowcami W-3 Sok oraz Mi-8 trafiy do
Iraku. W pierwszym okresie dziaania polskiego kontyngentu, wraz z polowym warsztatem
lotniczym PWL-2 na dwch Starach 266, stanowiy jedyn baz obsugowo-remontow dla
migowcw Samodzielnej Grupy Powietrz-
Zestaw warsztatu KR
skad kadego warsztatu typu KR w podstawowej wersji wchodz:

odpowiednio przystosowane nadwozie kontenerowe zwydzielonym przedziaem uytkowym
oraz przedziaem pod zabudow urzdze iwyposaenia;
moduy urzdze i wyposaenia podstawowego (fot.2) w nastpujcym zestawie: modu
zbiornika paliwa, modu klimatyzacji, modu filtrowentylacji, modu urzdzenia grzewczego
(spalinowo-elektrycznego) oraz modu akumulatorw i zasobnika;
instalacje zapewniajce funkcjonowanie nadwozia (elektryczna, wentylacyjna, grzewcza, antywamaniowa z moliwoci wczenia do
sieci w miejscu staej dyslokacji, odgromowa
iinne);
osprzt dodatkowy (tablica sterowania i kontroli, zasadnicze i awaryjne owietlenie elektryczne, ukad ochrony przeciwpoarowej iinne).
noszturmowej. Sytuacja ulega zmianie pod koniec dziaania III zmiany PKW, kiedy przekazano personelowi suby inynieryjno-lotniczej
wyremontowany hangar na lotnisku w al Kut.
Stacjonarny warsztat nie przej wszelkich funkcji dotychczasowych warsztatw typu KR
iPWL-2. Specjalistyczne stanowiska kontrolno-pomiarowe, wymagajce na przykad zasilania napiciem innym ni 230 V, nadal dziaaj w warsztatach remontowych.
Uniwersalno konstrukcji warsztatw typu
KR w kontenerach 1C zostaa potwierdzona nie
tylko podczas ponaddwuiprocznego obsugiwania migowcw W-3 Sok i Mi-8 latajcych
w ekstremalnie trudnych warunkach w Iraku.
Od ponad roku bowiem umoliwiaj one wykonywanie penych obsug okresowych, napraw
i remontw migowcw Mi-24D. Nie wysano
bowiem z IV zmian PKW ruchomych warsztatw sucych do zabezpieczenia eksploatacji tego typu migowcw. Zadanie to wyznaczono uniwersalnym warsztatom remontowym
typu KR. Bya to suszna decyzja.
Uwagi z Iraku
Nie ma rzeczy idealnych. Personel techniczny suby inynieryjno-lotniczej eksploatujcy
w Iraku warsztaty remontowe typu KR zgosi
uwagi dotyczce sabej klimatyzacji. Temperatura wntrza jest na tyle wysoka, e nie zapewnia komfortu pracy. Wynika to z faktu, e prawie 90% sprztu, w jaki s wyposaone jednostki wojsk ldowych, zaprojektowano i wyprodukowano z myl o europejskim teatrze dziaa.
Jeeli ju zakadano jego uycie w ekstremalnych warunkach klimatycznych, okrelonych
wSTANAG-u 2895, to skupiono si gwnie na
zabezpieczeniu technicznym i socjalno-bytowym w niskiej temperaturze (tj. C0-C2). Zatem
w kraju niezbdna bdzie wymiana klimatyzacji na tak, ktra umoliwi technikom normaln prac take w warunkach tropikalnych.
W tym miejscu wspomn, e Przedsibiorstwo
Innowacyjno-Wdroeniowe ARMPOL, dostawca moduw wyposaenia elektrycznego do
warsztatw, nie wywizao si z umowy. Nie dostarczyo przetwornic typu EP-10 i PC-350 montowanych w warsztatach typu KROE, KROP
iKRUR. Gdyby nie zamontowano przetwornic
z zasobw wojsk ldowych, warsztaty te mogyby by uytkowane w ograniczonym zakresie.
Uniemoliwioby to wykonanie w Iraku obsug
okresowych i specjalnych oraz remontw i napraw naszych migowcw.
Co dalej?
Ruchoma baza obsugowo-remontowa umoliwia wykonanie penego zakresu obsug oraz
napraw i remontw wszystkich typw migowcw wojsk ldowych. Jest ona jednak w duej
2007/02
Kontener uniwersalny
Warsztaty remontowe typu KR powstay na bazie uniwersalnych nadwozi kontenerowych
(UNK), ktre przeszy badania pod ktem zgodnoci z wymaganiami technicznymi oraz zatwierdzon przez Departament Polityki
Zbrojeniowej MON dokumentacj techniczn
dotyczc produkcji seryjnej (nr orzeczenia
4006 z 9 padziernika 2000 r.). Konstruujc
nadwozie, wykorzystano kontener 20-stopowy
typu 1C. Jego wymiary zewntrzne s zgodne
zszeregiem wymiarowym ISO wedug
PN-83/K-46010 i PN-83/K-46020. Jest on zunifikowany z kontenerowym systemem nadwozi
wymiennych oraz podwozi transportowych, wykorzystywanych w Siach Zbrojnych RP. Warsztaty
typu KR s przystosowane do przewoenia kontenerowymi rodkami transportu koowego, samolotami transportowymi, migowcami, kolej
(na platformach) oraz statkami. Ciar cakowity
to okoo 5 t. S przystosowane do za- i rozadunku za pomoc dwigw iinnych specjalistycznych
urzdze. Mog dziaa zarwno zaadowane na
podwozie (platform), jak i ustawione bezporednio na gruncie. Zespoy i urzdzenia oraz wyposaenie specjalistyczne nadwozia speniaj wymagania stawiane tego typu sprztowi, a okrelone w normach: polskich (PN), wojskowych
(WPN) oraz obronnych (NO).
mierze nienowoczesna i wyeksploatowana. Ponadto nie spenia wymaga pola walki. W niektrych jednak przypadkach natychmiastowe
wycofanie nieperspektywicznych warsztatw
iurzdze nie byoby uzasadnione.
Dotyczy to urzdze kontrolno-pomiarowych
9W27M1, 9W94 i 9W868W. Powinny one by
eksploatowane jeszcze przez 46 lat, tj. przez
okres uytkowania migowcw Mi-24. Take
nieperspektywiczne warsztaty SP-1/2/LOT,
SO-1/2/3/LOT, SU-1/LOT i SR-1/LOT na Starach 266 mog by uywane do czasu wycofania migowcw, ktre obsuguj. Najlepszym
rozwizaniem byaby jednak ich wymiana na
warsztaty remontowe typu KR na bazie nadwozi kontenerowych 1C.
Docelowo podstawowy modu obsugowo-remontowy pododdziau (oddziau) remontowego jednostki lotniczej wojsk ldowych (grupy
obsugi technicznej, eskadry technicznej, polowego warsztatu lotniczego) powinien stanowi
zestaw warsztatw remontowych typu KR
wnadwoziach kontenerowych 1C wraz z polowym warsztatem lotniczym PWL-2 na dwch
samochodach Star 266.
Biorc pod uwag plany eksploatacji migowcw, mona doj do wniosku, e w najbliszej przyszoci (2-3 lata) niezbdne bdzie
2007/02
posiadanie piciu kompletw ruchomych zestaww obsugowo-remontowych. Naleaoby zatem dokupi jeszcze trzy zestawy warsztatw
typu KR. W ten sposb wszystkie pododdziay
(oddziay) remontowe jednostek lotniczych
wojsk ldowych dysponowayby nowoczesnymi
ruchomymi warsztatami do obsugi migowcw.
Pozwolioby to wycofa wszystkie nieperspektywiczne warsztaty na podwoziach Star 660 i Star
266, z wyjtkiem piciu warsztatw PWL-2 na
dwch samochodach Star 266. Taka ruchoma baza obsugowo-remontowa umoliwiaby eksploatacj wszystkich obecnych migowcw wojsk
g
ldowych do czasu ich wycofania.
ppk Tadeusz Wnuk
Urzdzenia uzupeniajce
poszczeglnych warsztatach, w zalenoci od potrzeb, s zabudowane dodatkowe moduowe urzdzenia i wyposaenie uzupeniajce, m.in.:
agregat prdotwrczy prdu przemiennego (o mocy 4,4 kW,3x380 V) w KRS,
KROE i KRUR;
sprarka powietrza (o cinieniu roboczym 0,7 MPa i wydajnoci 230 dm3/min)
wKRP;
sprzt elektryczny (przetwornice EP-10 i PC-350 umoliwiajce uzyskanie niestandardowych napi niezbdnych do zasilania stanowisk kontrolno-pomiarowych)
wKROE, KROP i KRUR.
Ponadto kady warsztat ma moliwo podczenia:
instalacji telefonicznej przez zewntrzne przycze oraz wewntrzne typowe gniazdo
telefoniczne;
zewntrznego przycza do zewntrznej instalacji wodno-kanalizacyjnej;
zewntrznych rde zasilania (z sieci oraz ze wsppracujcych agregatw prdotwrczych) przez zunifikowane gniazda elektryczne i przycza;
innych warsztatw w sie przez wymienione gniazda i przycza.
Kady warsztat ma moliwo zabudowy w przedziale uytkowym moduowego wyposaenia specjalistycznego, skompletowanego wedug oddzielnych wymaga dla konkretnego typu nadwozia, obejmujcego m.in.: stanowiska specjalistyczne, stoy i szafki
warsztatowe, wyposaenie dodatkowe itp. (fot. 3)
Fot. 3. Wntrze przedziau uytkowego warsztatu remontowego KRUR w kontenerze 1C

65
Cennik reklam
Strony 3-kolumnowe
(wymiary podane w mm)
Format
II okadka ............................... 6 000 PLN
III okadka .............................. 5 500 PLN
IV okadka .............................. 7 200 PLN
Format
2/6 (56x239)
3/6 (178x119)
3 kol.
Caa strona (ramka) ................4 200 PLN
1/2 strony (3/6) .......................2 400 PLN
4/6 (ramka) .............................3 000 PLN
2/6 (ramka) .............................1 700 PLN
Rabaty w zalenoci od liczby emisji*:

3 kolejne emisje: 10%
6 kolejnych emisji: 15%
9 kolejnych emisji: 20%
Rabaty od kwoty*:
4/6 (117x239)
12 tys. 20%
20 tys. 25%
30 tys. 30%
powyej 40 tys. moliwo negocjacji cen
* Rabatw nie mona czy, klient
ma prawo wyboru opcji rabatowej.
Podano ceny netto.
6/6 (178x239)
Do cen naley
doliczy 22% VAT.
WYMAGANIA
TECHNICZNE
NADSYANYCH PLIKW:
300 dpi i CMYK,
formaty TIF, PDF
Redakcja Wojskowa, Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa, tel. 0-22 684 53 65
Biuro Reklamy i Marketingu: tel. 0-22 684 51 80, 0-22 684 53 87, faks 0-22 684 55 03
e-mail: reklama@redakcjawojskowa.pl, sekretariat@redakcjawojskowa.pl
MATERIAY SZKOLENIOWE Wojska ldowe

Wsparcie artyleryjskie w czasie przekazywania odpowiedzialnoci za prowadzenie walki
Podczas newralgicznego etapu walki, jakim jest przejmowanie odpowiedzialnoci za jej
prowadzenie, wsparcie ogniem artylerii powinno przyczyni si do efektywnego
wykonania zada przy jak najmniejszych stratach wasnych.
W pasie przesaniania
ppk dr in. TOMASZ RUBAJ
Na dowdcy korpusu
(dywizji) spoczywa
obowizek podziau
odpowiedzialnoci
izada podczas
przekazywania odpowiedzialnoci za prowadzenie walki wraz
zpostawieniem wielu
zada czstkowych,
ktrych wykonanie przyczyni si do osignicia
zasadniczego celu.
NOTATKA
Lini BHL wyznacza zazwyczaj przeoony dowdcw si (zgrupowa)

osony oraz si dziaajcych na gwnym obszarze obrony po uprzednim
porozumieniu z nimi.
Regulamin dziaa wojsk ldowych
(DD/3.2), pkt 6013, SG WP,

Warszawa 2006, s. 143.
2007/02
zczeglnego znaczenia nabiera waciwe zaplanowanie, zsynchronizowanie i przeprowadzenie przejmowania

odpowiedzialnoci. Istnieje wiele zalece i zasad, ktre powinny by przestrzegane,
aby osign zamierzony cel.
Przejmowanie (przekazywanie) odpowiedzialnoci dotyczy w takim samym stopniu obrony,
jak i dziaa zaczepnych. Jego praktyczny wymiar uwidacznia si przed przekroczeniem
linii koordynacyjnych (linii fazowych), w czasie wykonywania tego manewru oraz po jego
zakoczeniu. Obroca w wielu przypadkach bdzie prowadzi w rejonie (pasie) przesaniania
dziaania opniajce. Jednak decyzja o tym kadorazowo bdzie nalee do dowdcy organizujcego obron na danym obszarze.1
Przeoony ustala generalia

Sytuacja taktyczna moe wiza si z potrzeb indywidualnego podejcia do przekazania
odpowiedzialnoci. Najczciej, gdy siy osony s dowodzone z SD znajdujcego si na gwnym obszarze obrony, np. dywizja (brygada)
prowadzi dziaania w obszarze przesaniania
(osony) korpusu lub w pasie przesaniania dywizji, dziaa oddzia wydzielony w sile od
wzmocnionego batalionu do brygady. Niekiedy
dowdca si osony oraz dowdca bronicy si na
gwnym obszarze obrony staj si rwnorzdnymi partnerami, a rola wyszego przeoonego
sprowadza si do okrelenia oglnych ram dotyczcych przekazania odpowiedzialnoci za kontynuowanie walki. Natomiast szczegowych
ustale koordynacyjnych i synchronizacyjnych
powinni dokona dowdcy si osony oraz si dziaajcych na gwnym obszarze obrony.
Swoistym wyrnikiem, a zarazem elementem
koordynacji sucym wykonaniu czynnoci zwizanych z przejciem odpowiedzialnoci za prowadzenie walki, jest linia przejcia odpowiedzialnoci (Battle Handover Line BHL). To wyznaczana w terenie linia fazowa, na ktrej nastpuje przejcie odpowiedzialnoci za prowadzenie walki
midzy siami osony a siami dziaajcymi na
gwnym obszarze obrony lub odwrotnie.
Szczegowe pooenie linii w terenie ustala
w kadym przypadku dowdca si znajdujcych
si na gwnym obszarze obrony. Linia przejcia

odpowiedzialnoci powinna by usytuowana
przed FEBA w obronie (w natarciu przed FLOT).
Wyznaczajc BHL w terenie, naley uwzgldni,
jako warunek konieczny, moliwo wsparcia si
osony przez siy z gwnego obszary ogniem bezporednim, a do ich cakowitego wycofania.
Wan kwesti jest to, e za teren midzy BHL
a siami gwnego obszaru odpowiadaj te
ostatnie. Bronicy gwnego obszaru wyznacza, w zalenoci od potrzeb, siy do dziaania
w tym obszarze, ktre stosuj zapory i niszczenia oraz uywaj rodkw raenia.
Kontakt bojowy z przeciwnikiem

Wanym zadaniem dla powodzenia dziaa
obronnych, realizowanym przez siy osony, jest
nawizanie i utrzymanie kontaktu bojowego
z przeciwnikiem dcym do zniszczenia naszych elementw ugrupowania. Po rozpoczciu natarcia przez przeciwnika siy osony rozpoznaj i okrelaj pooenie jego wojsk, ich
skad i zamiar dziaania, zyskujc w ten sposb na czasie i stwarzajc warunki do dziaania
siom z gwnego obszaru obrony. Wynika
z tego, e pocztkowo cel walki jest osigany w obszarze osony. Siy osony wykorzystuj bowiem kad sprzyjajc okazj do ofensywnego przeciwdziaania poczynaniom przeciwnika, zmniejszajc jego si bojow oraz uzyskujc
niezbdne informacje o prawdopodobnych kierunkach jego dziaania. Sytuacja jest korzystna wwczas, gdy przeciwnik w wyniku naszych dziaa skierowa si w rejony (obszary), w ktrych napotka przygotowane
i zdecydowane przeciwdziaanie obrocy.
Wycofujc si, siy osony przygotowuj si
do przejcia przez gwny obszar obrony lub
w stron jego skrzyde. Przedsiwzicie to
powinno zakoczy si w moliwie krtkim
czasie z wykorzystaniem przej, punktw
idrg jako kolejnych elementw koordynacji
przejcia odpowiedzialnoci za prowadzenie
walki (rys. 1).
Moe doj do sytuacji, w ktrej cz si
osony zostanie pozostawiona na obszarze, na
ktrym przeciwnik nie uzyska powodzenia.
Wwczas kontynuuj one walk, dc m.in. do u
67

Bardzo czsto zadania ogniowe s wykonywane na korzy si osony ju podczas ich walki przed lini przejcia odpowiedzialnoci,
a wic w obszarze osony. W tym przypadku artyleria, ktra wspieraa walk w obszarze osony, przekracza lini przejcia odpowiedzialnoci i zajmuje uprzednio wyznaczony rejon.
Bezpieczestwo osony
rdo: na podstawie Operations, FM-3.0, wyd. 2001.
Rys. 1. Elementy koordynacji organizowane w czasie

wycofywania si osony
u zachwiania spjnoci natarcia przeciwnika.
Dziaania te zwikszaj szans powodzenia obrocy, nawet jeeli przeciwnik uzyska powodzenie
w wielu rejonach gwnego obszaru obrony.
Czsto siy osony maj moliwo atakowania przeciwnika, zwalczania w jego ugrupowaniu celw wysoko opacalnych, a take opniania podejcia i wprowadzenia do walki si
potgujcych natarcie.
Czas i manewr
rzejcie odpowiedzialnoci za wsparcie wie

si rwnie z koniecznoci
realizacji wielu przedsiwzi koordynacyjnych.
Oglnie biorc, koordynatorzy wsparcia (szefowie
artylerii) si osonowych
powinni przekaza
niezbdne informacje ich
odpowiednikom z gwnego
obszaru obrony. Musi to
nastpi z wyprzedzeniem.
Dlatego te informacje
o rozpoznanych celach,
pooeniu si osonowych czy
o stanie amunicji musz by
przekazywane na bieco.
Close Supporting Fire. Definicj

zaczerpnito ze Sownika poj i definicji
NATO AAP-6U.
2
Kluczem do pomylnego przejcia odpowiedzialnoci za prowadzenie walki jest koordynacja

dziaa oraz dokonywanie szczegowych ustale czasowych, co w konsekwencji przyczynia si
do minimalizowania strat si wasnych spowodowanych oddziaywaniem przeciwnika. Niezwykle istotne jest przy tym zachowanie swobody manewru przez siy osonowe, a do przekroczenia
linii przejcia odpowiedzialnoci, czemu powinno suy wczeniejsze wycofanie z obszaru osony wszystkich si zabezpieczajcych, m.in. elementw zabezpieczenia logistycznego.
Wychodzenie si osony odbywa si jednoczenie w wielu miejscach, czsto w niesprzyjajcej sytuacji (bezporedni ostrza przez przeciwnika). Bdzie zatem dochodzi do sekwencyjnego wychodzenia z walki si osony bdcych w kontakcie bojowym z przeciwnikiem.
Dlatego tak wane jest ich osanianie zarwno ogniem porednim, jak i bezporednim.
Podczas organizowania si i rodkw artylerii
do wsparcia si osony, ktre przekazuj odpowiedzialno siom gwnym, przyjmuje si
zasadniczo, e siy z gwnego obszaru obrony, wykorzystujc zasig ognia, przejmuj odpowiedzialno za wykonanie zada wsparcia.
Informacje o pooeniu s szczeglnie wane,

jeli kierowanie walk, w tym odpowiedzialno
za jej prowadzenie, ma by sprawnie przekazane
siom gwnym, z zachowaniem bezpieczestwa
si osony. Przekazanie walki i przejcie przez
kocow lini wymaga duej uwagi podczas
planowania wsparcia, w tym uycia artylerii.
Jednym z elementw procesu przekazania odpowiedzialnoci jest zmiana odpowiedzialnych za
dowodzenie i kierowanie wsparciem ogniowym.
Trudnoci w czasie wykonania zada wsparcia
podczas przejmowania odpowiedzialnoci dodatkowo potguje fakt, e moe nastpi wymieszanie si osonowych. Spowoduje to, e niektre
bd przechodzi przez rejon rnych oddziaw
si gwnych, czsto w miejscach, ktrych pierwotnie nie zaplanowano. Konieczne jest zatem
udokadnienie przedsiwzi koordynacyjnych
(niezalenie od wczeniejszych ustale) midzy
dowdcami, jak rwnie koordynatorami wsparcia ogniowego si osony ktre jako ostatnie walcz przed lini przejcia odpowiedzialnoci, a nastpnie przechodz przez ni a dowdcami i koordynatorami zgwnego obszaru obrony.
Przejmowanie odpowiedzialnoci
W innym moliwym rozwizaniu, uwarunkowanym wzgldami taktycznymi, przy znacznej gbokoci gwnego obszaru obrony,
azwaszcza obszaru midzy lini przejcia odpowiedzialnoci za prowadzenie walki (BHL)
a przedni lini obrony (FEBA) artyleria si
osony moe wspiera macierzyste pododdziay, bdc ugrupowana w gwnym obszarze
obrony (rys. 2). Omawiane rozwizanie, podobnie jak poprzednie, wymaga jednak wielu
zabiegw koordynacyjnych.
Niezalenie od przyjtego sposobu organizowania si i rodkw, w obu przypadkach
istotne s zadania artylerii, zwaszcza wykonywane w ramach prowadzenia bliskiego
ognia wspierajcego. 2 Jego celem s wojska
przeciwnika, rodki ogniowe, ktrymi dysponuje, lub pozycje, ktre ze wzgldu na ma odlego w krtkim czasie mog powanie zagrozi wspieranej jednostce (pododdziaom). Zatem obok siy i zasigu ognia to wanie dokadno, krtki czas reakcji ogniowej
oraz bezporednie powizanie ognia z ruchem
walczcych wojsk ma pierwszorzdne znaczenie podczas wsparcia w tego typu dziaaniach.
2007/02
Naley do nich zaliczy niewtpliwie etap przejmowania odpowiedzialnoci za walk.

Do zasadniczych zada artylerii w walce bliskiej w toku tego etapu naley zaliczy:
utrudnianie przeciwnikowi atakowania;
osanianie manewru oderwania si walczcych pododdziaw od przeciwnika oraz
ich wyjcia z walki (rwnie z zastosowaniem
amunicji specjalnej minowej i owietlajcej
do modzierzy kalibru 120 mm);
dezorganizowanie pracy elementw systemu rozpoznania wzrokowego i technicznego,
rozmieszczonych w ugrupowaniu pierwszorzutowych pododdziaw;
dezorganizowanie systemu dowodzenia;
osanianie luk i skrzyde wspieranych pododdziaw;
osanianie zapr minowych oraz wzbraniane ich rozgradzania.
Obiektami ognia artylerii w tym etapie walki s przede wszystkim:
atakujce pododdziay zmechanizowane
i czogw;
pododdziay dokonujce prby oskrzydlenia;
bojowe pododdziay rozpoznawcze;
grupy rozpoznania inynieryjnego i rozminowania zapr minowych;
rodki ogniowe wspierajce atak.
Plan ognia
Mimo e w wielu przypadkach zadania ogniowe mog mie charakter nieplanowy, celowe
Terminologia
jest sporzdzenie planu wsparcia (uycia artylerii), w tym planu ognia oddzielnie dla tego etapu walki. Powinny one stanowi cz
opracowywanego w zgrupowaniu walczcych wojsk planu wyjcia z walki si osony.
Omawiany plan, jeli nie jest skadow oglnego planu walki, moe by sporzdzony oddzielnie. Naley w nim poda:
sposb walki pododdziaw osony bezporednio przed wyjciem z niej;
zasady wsparcia ogniowego i ochrony (rozumianej jako wsparcie mobilnoci si osony,
przeciwdziaanie mobilnoci si przeciwnika
oraz zachowanie ywotnoci wojsk wasnych);
metody zakcania systemu dowodzenia
przeciwnika;
sposb zadymiania w celu maskowania ruchu si oraz osony punktw kontaktowych
ipunktw przejcia, a take dziaania mylce
i pozorne;
ustalenia czasowe dotyczce m.in. przejcia przez lini i punkty koordynacyjne;
sposb dziaania si osony po wyjciu
z walki.
W toku wykonywania zada ogniowych znaczenia nabiera koordynacja wsparcia z dziaaniem walczcych wojsk. Su jej, zawarte
wustaleniach standaryzacyjnych i opisane
wrodzimej literaturze 3, tzw. przedsiwzicia
(rodki) koordynacji wsparcia ogniowego zezwalajce i ograniczajce w postaci linii, obg
szarw (rejonw), korytarzy itd.
W literaturze anglojzycznej
dziaania si osony s
okrelane jako osonowo-ubezpieczajce (security
operations). Mog przybiera form przesaniania
(screen), osony (cover) lub
ubezpeczenia (guard).
Wwielu nowych, zachodnich klasyfikacjach dziaania opniajce (delaying
operations) wchodz
wskad odrbnej kategorii,
tzw. retrograde operations,
obejmujcej poza wymienionymi take withdrawal
(under or without enemy
pressure) and retirement
odpowiednio wycofanie
z walki (z zachowaniem kontaktu i pod wpywem przeciwnika lub bez kontaktu,
presji przeciwnika) oraz
odejcie (wyjcie) z walki.
Ponadto, czsto obszar
dziaa osonowo-ubezpieczajcych jest okrelany
jako obszar si osony
(Covering Force Area CFA)
korpusu (dywizji). Podobnie
w terminologii niemieckiej
wyrnia si trzy podstawowe rodzaje dziaa:
obron, natarcie i dziaania
opniajce (Verteidigung,
Angriff und Verzgerung).
NOTATKA
Bliski ogie wspierajcy jest wykonywany precyzyjnie w dziaaniach bezporednich, a dokadnie

w walce bliskiej (close combat).
Rys. 2. Wsparcie si osony przez artyleri organiczn ugrupowan

na gwnym obszarze obrony
2007/02
M.in. w regulaminach dziaa taktycznych artylerii (dywizjon wsparcia

bezporedniego, dywizjon wsparcia oglnego, brygada, puk). Z tego powodu
przedsiwzicia koordynacji wsparcia
ogniowego nie zostay omwione
dokadnie.
69

Dziaania bojowe w grach
Nie da si zaskoczy
Wydawa by si mogo, e ze wzgldu na niekorzystne warunki wojska bd unika walki
w terenach grskich. A jednak gry byy i s nadal terenem dziaa zbrojnych, w ktrych
staj naprzeciw siebie zarwno armie regularne, jak i formacje partyzanckie.
kpt. CZESAW DBROWSKI

Wysza Szkoa Oficerska Wojsk Ldowych
ry utrudniaj dziaanie wojskom.

acuchy grskie i przecze kanalizuj ruch jednostek, naraajc je
na trudne do odparcia ataki prowadzone ze stokw. Zim gry s trudno dostpne z powodu niegu, lodu i zagroenia lawinowego. Znaczne dobowe rnice temperatury
igwatowne zmiany warunkw pogodowych oraz
sabo rozwinita sie drg znacznie ograniczaj
moliwoci manewrowe wojsk. Niejednakowe
pod wzgldem przekraczalnoci i pojemnoci
odcinki terenu oraz grzbiety i doliny zmuszaj
do stosowania specyficznych metod walki.
Lepsze pozycje
Podczas planowania i organizowania dziaa
w grach trzeba zawsze uwzgldnia specyfik
klimatu z gwatownymi zmianami pogody oraz
konieczno opanowania i utrzymywania przej
grskich. Wydawa by si mogo, e ze wzgldu na niekorzystne warunki wojska bd unika walki w rejonach grskich. A jednak gry byy i s nadal terenem dziaa zbrojnych,
w ktrych walczyy przeciw sobie zarwno armie regularne, jak i formacje partyzanckie. Wystarczy przypomnie konflikty chisko-indyjski z1962 r. i indyjsko-pakistaski z 1971 r. czy
wojn azersko-ormiask z 1992 r. Dysputy terytorialne midzy pastwami przeradzay si
w otwart wojn, w ktrej strony wykorzystyway wszelkie dostpne rodki walki, dc do
wyparcia przeciwnika ze spornych terenw
iopanowania kluczowych rejonw. Dziaania
zbrojne miay na celu opanowanie terytoriw lub
opanowanie i utrzymanie wanych szlakw komunikacyjnych. Zaczynay si podobnie: ofensyw zmierzajc do opanowania i utrzymania wanych punktw, czsto znajdujcych si poza spornym terytorium. To zapewniao lepsz pozycj
w pniejszych rokowaniach.
Podczas walki w grach bardzo trudno utrzyma podan zdolno bojow oddziaw i pododdziaw. Nawet w czasie wojny pozycyjnej
utrzymanie i zaopatrywanie rozmieszczonych wysoko w grach posterunkw wymagao i wymaga ogromnego wysiku logistycznego. Czsto jedynym rodkiem transportu s zwierzta juczne.
We wspomnianych konfliktach strona bronica si wykorzystywaa uwarunkowania terenu
skrajnych przypadkach tylko migowiec

gwarantuje dowz zaopatrzenia w grach.
A i to przy dobrej pogodzie.
do powstrzymywania natarcia przeciwnika.

Niesprzyjajcy dla pododdziaw zmechanizowanych i czogw teren wymusza uycie piechoty. Ogie, a tym samym sia uderzenia
pojazdw opancerzonych trac w grach na
skutecznoci. Pancerz nie stanowi pewnej
ochrony przed ogniem rodkw przeciwpancernych. Mog one trafia w najsabiej opancerzone czci pojazdw (gra, boki i ty).
Odwody na kilku rubieach

Rys. 1. Rozmieszczenie punktw oporu na stokach zapewnia
dobry wgld w teren na znaczn odlego oraz du
skuteczno raenia przeciwnika
Obroca rozmieszcza siy na stokach wzgrz

w miejscach trudno dostpnych, po obu
stronach przewidywanego kierunku dziaania przeciwnika (rys. 1). Lokujc siy w ten
2007/02

sposb, uzyskiwa du skuteczno zwalczania
przeciwnika poruszajcego si w niej pooonym rejonie. Umiejtne maskowanie wasnych
pozycji obronnych uniemoliwiao ich wczesne wykrycie przez nacierajcych.
Dziaania oddziaw hinduskich i pakistaskich w Kaszmirze wskazuj na inn wan cech nowoczesnych dziaa w grach. W obronie ugrupowanie oddziaw byo gbokie,
wikszo si wyznaczano do odwodw, aby
uzyska moliwo przeciwdziaania oskrzydleniu czy obejciu.
Dowodzenie byo zdecentralizowane ju na
szczeblu batalionu. Odwody wykorzystywano do
blokowania zagroonych kierunkw oraz wykonywania kontratakw. Pododdziay czsto przemieszczay si w warunkach ograniczonej widocznoci, unikajc w ten sposb strat od ognia artylerii lub lotnictwa. Samoloty i migowce nie byy aktywne praktycznie od zmierzchu do witu.
Oskrzydlanie na ciekach
Z powodu warunkw terenowych natarcie
wgrach wymaga zdobywania trudno dostpnych
i bronionych, wanych pod wzgldem taktycznym,
punktw, takich jak dominujce wzgrza czy
przecze. Pokonanie przeciwnika wymaga wic
silnego wsparcia i zabezpieczenia, przynosi te
znaczne straty. Nacierajcy szybko zuywa siy.
Powoduje to zatrzymanie natarcia i przejcie do
obrony opanowanego terenu. W omawianych
konfliktach nacierajcy nie szukali zazwyczaj
rozstrzygni na kierunku najbardziej dostpnym,
ale starali si wyj na skrzyda i tyy przeciwnika,
wic jego siy od czoa (rys. 2).
Oddziay obejcia przemieszczay si tylko
ciekami grskimi, dlatego docieray do obiektw pooonych w ugrupowaniu strony przeciwnej po znacznie duszym czasie. Trudnoci
sprawiay te zaopatrywanie tych oddziaw
oraz ewakuacja rannych i chorych. Mimo e
wojska hinduskie miay w wyposaeniu liczne
migowce, w niewielkim zakresie wykorzystyway je do przerzutu oddziaw obejcia.
W walkach u podna Himalajw nierzadko jedynym dostpnym i pewnym rodkiem
transportu byy zwierzta juczne. Wsparcie nacierajcym zapewniay rozmieszczone w gbi ugrupowania artyleria i lotnictwo, jednak ze
wzgldu na decentralizacj dowodzenia realizacja wsparcia ogniowego bya problemem.
Nie rozwizano go do koca konfliktu.
Oddziay partyzanckie
W odmienny sposb s zwalczane w terenie
grzystym zgrupowania partyzanckie. Gry
wyjtkowo sprzyjaj dziaaniom nieregularnym. Oddziay partyzanckie, wykorzystujc
znajomo terenu, uderzaj celnie i bolenie.
Gry byy i s ich schronieniem, znaj oni drogi
2007/02
Rys. 2. Opanowanie wzgrz otaczajcych wejcie

do doliny przez oddziay obejcia z jednoczesnym
wizaniem si przeciwnika od czoa
i miejsca, ktrych nie ma na adnych mapach.
Dziki rozwinitej sieci informatorw partyzanci unikaj star z silniejszym przeciwnikiem,
uderzaj w system zaopatrywania. W stosunku
do ludnoci stosuj system kar i nagrd, stajc
si faktycznymi zarzdcami caych regionw.
Pokonanie regularnych si zazwyczaj nie
nastrcza trudnoci nowoczesnej armii. Problemem staje si raczej zaprowadzenie porzdku iustabilizowanie sytuacji w opanowanym
Oddziay partyzanckie, wykorzystujc znajomo terenu, uderzaj celnie

ibolenie. Gry byy i s ich schronieniem, znaj oni drogi i miejsca, ktrych
nie ma na adnych mapach.
ju kraju, zwaszcza jeli jego uksztatowanie
sprzyja dziaaniom nieregularnym, a jego ludno jest wrogo nastawiona do interwentw
iadministracji rzdowej. Klasycznym tego
przykadem jest sytuacja w Afganistanie.
Zawodz taktyka i sprzt

Wysokie rwniny (paskowye), ktre na
ksztat podkowy otaczaj z trzech stron systemy grskie, le w centrum i na wschodzie
kraju. Potne acuchy gr o przebiegu zblionym do rwnolenikowego dziel kraj na
odosobnione krainy o zrnicowanym charakterze i krajobrazie. Z okoo dwudziestu piciu
przeczy tylko jedna ley na wysokoci
okoo 3800 m n.p.m., pozostae le powyej
4800 m n.p.m. S one trudno dostpne ze
wzgldu na rzeb terenu i gbokie niegi,
ktre utrzymuj si przez 78 miesicy w roku. Kraj ten od dziesicioleci jest ogarnity u
71
Rys. 3. Zwalczanie rebeliantw przez pododdziay przerzucone

drog powietrzn
u wojn. Klany, plemiona i ugrupowania polityczne, gdy nie walcz z wrogiem zewntrznym,
rywalizuj midzy sob.
Od 1979 do 1989 r. w Afganistanie wojowaa Armia Radziecka. Specyficzne rodowisko walki utrudniao dziaanie oddziaw
i ododdziaw zwalczajcych ruch oporu. Zawiodo dowodzenie na szczeblu operacyjnym
rezultatw. Ruch oporu rs w si. Nie bez pomocy pastw zachodnich i islamskich.
Siy ldowe ponosiy znaczne straty na skutek
afgaskich zasadzek i atakw na mae posterunki
i punkty kontrolne. Armia Radziecka wypracowywaa wic nowe sposoby zwalczania rebeliantw
lub doskonalia znane. Do dziaa potrzebni byli
specjalnie wyszkoleni onierze oraz lepszy sprzt.
Trudno nie doceni roli migowcw to one stay si symbolem tej wojny.
Wzdu cigw komunikacyjnych organizowano stae i tymczasowe posterunki zabezpieczajce przemieszczanie si kolumn. Usytuowanie tych posterunkw na dominujcych wzgrzach ograniczao swobod ruchu bojownikw
i pozwalao ledzi ich dziaania. Mudahedini, mimo znajomoci gr, bardzo czsto nie mogli przemieci si niezauwaeni przez teren
kontrolowany przez onierzy radzieckich.
Wrazie wykrycia oddziau partyzanckiego
wrejon jego rozmieszczenia kierowano z pobliskich garnizonw pododdziay, ktre staray
si okry i wyeliminowa przeciwnikw.
Zanim pododdziay si ldowych dotary do
rejonu, bojownikw atakowao lotnictwo. Rosjanie stosowali na du skal miny przeciwpiechotne, ktrymi blokowali szlaki grskie. W ten
sposb starali si uniemoliwia przemieszczanie bojownikw.
Zasadzki ze wsparciem migowcw

Mimo to ataki na kolumny marszowe i posterunki nie ustaway, rwnie rebelianci doskonalili taktyk. Przemieszczali si zazwyczaj w nocy, omijajc z daleka umocnione
W grach nie dziaay radiostacje. Ze wzgldu na teren nie mogy wykonywa swoich zada migowce.
Wozy bojowe i czogi nie byy w stanie zwalcza przeciwnika ukrywajcego si na stokach.
Usytuowanie
posterunkw na
dominujcych
wzgrzach
ogranicza
swobod ruchu
bojownikw
ipozwala ledzi
ich dziaania.
i taktycznym, take wspdziaanie rodzajw

wojsk. onierze nie byli wystarczajco wyszkoleni, a take ich sprzt nie by dostosowany do afgaskich warunkw. Armia, przygotowywana do wojny na rwninach Europy,
nie moga poradzi sobie ze zdeterminowanymi bojownikami w kraju tak grzystym.
Potrzebna bya inna taktyka i niezbdny inny
sprzt.
Bojownicy afgascy koncentrowali si przede
wszystkim na zakcaniu zaopatrzenia si radzieckich rozmieszczonych w ufortyfikowanych
bazach oraz na walce z oddziaami radzieckimi, a take armi i policj rzdow.
Partyzanci na muszce
Pocztkowo dziaania przeciwpartyzanckie
miay charakter wybitnie prewencyjny. Patrole,
stae i ruchome posterunki kontrolne oraz przeszukiwania wiosek nie przynosiy oczekiwanych
posterunki radzieckie i wojsk rzdowych.

Po wykonaniu ataku szybko oddalali si z miejsca akcji, unikajc odwetu z powietrza i starcia
zpododdziaami radzieckimi przerzucanymi
migowcami.
Rosjanie na trasach przemieszczania mudahedinw urzdzali zasadzki. Pododdzia zajmowa dogodny teren, maskowa si i czeka na
maszerujcych rebeliantw. W pobliskiej bazie
oczekiway pododdziay, ktre przerzucane
migowcami miay blokowa drog wycofujcym si partyzantom i ostatecznie zniszczy
wykryte zgrupowanie (rys. 3). Niezbdne wsparcie ogniowe zapewniay migowce bojowe.
Mimo e onierze dysponuj dzi nowoczeniejsz broni i wyposaeniem, walka
z bojownikami ukrywajcymi si w grach
nadal jest trudna i dugotrwaa. Tym bardziej
trudna, e przeciwnik te doskonali taktyk,
g
a czas dziaa na jego korzy.
2007/02

Osona oddziau w dziaaniach opniajcych w terenie lesisto-jeziornym
Odporni na atak z powietrza

Osona przeciwlotnicza ugrupowania bojowego brygady w dziaaniach opniajcych jest zadaniem trudnym
zarwno do zaplanowania, jak i wykonania, zwaszcza podczas walki wterenie lesisto-jeziornym. Dziaania bd
bowiem prowadzone na oddzielnych kierunkach, ktrych osie stanowi zazwyczaj drogi i dukty umoliwiajce przekraczanie tego terenu. Walka w tych warunkach podzieli si na wiele odrbnych star maych pododdziaw.
D
por. PAWE DANIELUK
owdcy czsto bd zmuszeni do akceptowania luk w swoim ugrupowaniu. Z ocen specjalistw wojskowych
wynika, e mona dopuci do pewnego rozdrobnienia si wtym terenie, naley jednak przeciwdziaa rozproszeniu wysiku walczcych wojsk.
Powodzenie dziaa opniajcych w terenie
lesisto-jeziornym zaley w duym stopniu od
waciwej oceny jego wpywu na uycie rodzajw wojsk oraz od wykorzystania moliwoci
bojowych rodkw raenia i sprztu. Umiejtno uwzgldniania waciwoci terenu w koncepcji prowadzenia dziaa opniajcych bdzie czsto podstawowym warunkiem ich skutecznoci. Organizujc te dziaania, naley podczas podejmowania decyzji rozway takie warianty, ktre bd niwelowa ujemny wpyw terenu na przysz walk. Z nieduym nakadem
si mona przygotowa skuteczn obron przesmykw midzyjeziornych, wzw komunikacyjnych czy kompleksw lenych zamykajcych moliwe kierunki natarcia. Tu wanie niedobr si opniania rekompensuje wykorzystanie sprzyjajcych cech terenu.
Rol prowadzcego dziaania opniajce jest umiejtne

wyczekiwanie na cios oraz skuteczne jemu
przeciwdziaanie.
Do zasadniczych zagadnie, jakie powinny
by rozstrzygnite podczas organizowania
dziaa opniajcych w terenie lesisto-jeziornym, naley: okrelenie ugrupowania, awic
i metody prowadzenia opniania; wybr
przedniej, poredniej (porednich) i kocowej
pozycji opniania oraz ustalenie czasu ich
utrzymania; przyjcie sposobu wykonania manewru na kolejne pozycje opniania; a take
okrelenie sposobu uycia wojsk wsparcia.
Wybierajc ugrupowanie bojowe w terenie lesisto-jeziornym, naley uwzgldnia warunki
terenowe, zamiar rozegrania walki, prawdopodobny sposb dziaania przeciwnika oraz inne
czynniki wynikajce z sytuacji taktycznej. Na
kierunkach gwnych uderze si przeciwnych
2007/02
ugrupowanie na kolejnych pozycjach opniania powinno by gbokie, a na innych pytsze.

Trudno dostpny teren umoliwia obsadzenie
pierwszej pozycji opniania mniejszymi siami, a tym samym pozwala na zorganizowanie
silnych odwodw przeznaczonych do walki
zprzeciwnikiem dcym do obejcia bronionych rejonw.
Odwody powinny by rozlokowane (jeeli to
moliwe) na kilku kierunkach. Naley take
przygotowa drogi manewru. Uatwi to odpowiednie reagowanie w przypadku przerwania
pozycji opniania na ktrym z kierunkw oraz
w razie koniecznoci umoliwi siom bronicym si oderwanie si od przeciwnika i wycofanie na kolejn pozycj.
Prowadzenie osony
Podstawowym czynnikiem determinujcym
przygotowanie i prowadzenie obrony podczas
dziaa opniajcych bdzie zagroenie z powietrza, od ktrego zaley ugrupowanie bojowe i manewr pododdziaw przeciwlotniczych
oraz sposb prowadzenia walki ze rodkami napadu powietrznego przeciwnika.
Specyfika dziaa opniajcych powoduje
konieczno formuowania innego ni w pozostaych dziaaniach celu OPL. Przeciwlotnicy bd w tym przypadku dy do zadania
przeciwnikowi powietrznemu moliwie najwikszych strat, zmuszenia go do dziaania na
wysokoci oraz z kierunkw i w odlegoci dla
niego niekorzystnych, do odparcia uderze
grup samolotw i migowcw, a tym samym
do stworzenia osanianym wojskom i innym
obiektom odpowiednich warunkw do wykonania zada, zwaszcza podczas walki na pozycjach opniania, wycofywania si oraz wykonywania kontratakw.
Cel ten osiga si, wykonujc okrelone zadania zgodne z zadaniami osanianych wojsk,
przy czym te ostatnie zale od rodzaju dziaa
opniajcych.
Podczas prowadzenia opniania sposobem
cigym szczeglne znaczenie bdzie miao zapewnienie skutecznej osony wojskom, ktre walcz w bezporedniej stycznoci z przeciwnikiem. u
73
Celem osony
przeciwlotniczej
bdzie zadanie
przeciwnikowi
powietrznemu
moliwie
najwikszych
strat, zmuszenie
go do dziaa na
wyszym puapie
oraz z kierunkw
iw odlegoci dla
niego niekorzystnych, a take
odparcie uderze
grup samolotw
imigowcw.
u Bdzie to moliwe m.in. dziki wczesnemu wykryciu i skutecznemu zwalczaniu NP na podejciach do ugrupowa walczcych wojsk oraz
bezporednio nad nimi. Koncepcja uycia pododdziaw OPL polega na zapewnieniu, wsplnie z ssiadami, cigej osony wojskom prowadzcym walk na kolejnych rubieach opniania. Wane jest rwnie szybkie przenoszenie
wysiku osony na kierunki wycofywania i intensywnego oddziaywania NP oraz stosowanie zasadzek przeciwlotniczych, a take realizowanie przedsiwzi zwikszajcych ywotno systemu OPL, wtym decentralizacja dowodzenia. Istotne znaczenie w tej koncepcji ma
wspdziaanie wojsk obrony przeciwlotniczej
z obiektem osony, manewr pododdziaami tych
wojsk oraz manewr ogniem i rakietami, a take
zaskoczenie NP. Tylko dziki racjonalnemu
dziaaniu mona uzyska korzystny stosunek si
w punkcie cikoci natarcia przeciwnika oraz
w rejonach intensywnego oddziaywania rodkw napadu powietrznego. Ze wzgldu na to,
e ich dziaania bd prowadzone zazwyczaj na
bardzo maej i maej wysokoci oraz w warunkach zakce elektronicznych, konieczne bdzie wczeniejsze ustalenie zasad odpierania
uderze przeciwnika powietrznego zuwzgldnieniem potrzeby decentralizacji dowodzenia
nawet do szczebla batalionu przeciwlotniczego
lub zespou ogniowego (ZO).
ane jest szybkie przenoszenie wysiku

osony na kierunki wycofywania iintensywnego oddziaywania NP oraz stosowanie zasadzek przeciwlotniczych, a take realizacja przedsiwzi zwikszajcych ywotno systemu
OPL, wtym decentralizacja dowodzenia.
Manewr siami
Podstawowym sposobem dziaania zgodnie z t
koncepcj jest utworzenie mieszanego ugrupowania wojsk OPL oraz odpowiedni manewr siami
irodkami, co zapewni uzyskanie wielowarstwowej i cigej strefy ognia przeciwlotniczego.
Podczas dziaa opniajcych koncepcja
uycia wojsk OPL metod kombinowan powinna umoliwi racjonalne poczenie sposobw osony walczcych wojsk.
W dziaaniach opniajcych osaniane oddziay (pododdziay) bd czsto zmieniay pooenie, co spowoduje konieczno przyjmowania innego ugrupowania bojowego przez
pododdziay OPL. Moe rwnie okaza si
niezbdne wzmocnienie osanianych wojsk,
gwnie w punkcie cikoci natarcia przeciwnika oraz w rejonie intensywnego oddziaywania NP, co bdzie wymagao manewrowania
pododdziaami OPL.
Racjonalnie zaplanowany i wykonany manewr umoliwi utworzenie ugrupowania, zapewniajcego skuteczn oson oddziau (pododdziaw) wykonujcego w danym momencie
gwne zadanie. Organizujc manewr, naley
uwzgldni czas zwijania (rozwijania) pododdziaw przeciwlotniczych, rodkw rozpoznania i dowodzenia oraz przystosowania sprztu
do pokonywania przeszkd terenowych.
Tworzc ugrupowanie pododdziaw OPL,
naley dy do tego, by wikszo bya zaangaowana w odpieranie uderze NP.
Skryte zajmowanie stanowisk ogniowych i startowych pozwoli zaskoczy ogniem zaogi samolotw i migowcw, dlatego naley organizowa
zasadzki przeciwlotnicze z udziaem najbardziej
manewrowych i efektywnych rodkw OPL.
Niezwykle wane jest zachowanie cigoci
obrony przeciwlotniczej. Jest to moliwe dziki przyjciu odpowiedniego ugrupowania, wykonaniu manewru pododdziaami i ich ogniem,
waciwemu zuyciu rakiet i amunicji przeciwlotniczej oraz naleytemu zorganizowaniu
zabezpieczenia bojowego (w tym gwnie powszechnej OPL).
Rola dywizjonu przeciwlotniczego

Do charakterystycznych czynnikw majcych
wpyw na racjonalne uycie rodkw OPL naley zaliczy:
wiksz szeroko i gboko rejonu prowadzenia dziaa opniajcych przez brygad
zmechanizowan (BZ);
stosowanie rnych form dziaa taktycznych (obrona, wycofanie, kontratak);
czst zmian charakteru osanianego obiektu (obiekt liniowy, powierzchniowy) oraz jego
ugrupowania;
wykonywanie samodzielnie zada przez pododdziay BZ;
du manewrowo pododdziaw brygady.
Czynniki te bd miay istotny wpyw na wykonywanie zada osony przez dywizjon, ktry
moe by wzmocniony rodkami przeciwlotniczymi puku przeciwlotniczego z dywizji.
W dywizjonie przeciwlotniczym naley ugrupowywa poszczeglne baterie plutonami lub
zespoami ogniowymi w ugrupowaniu osanianych obiektw. Ugrupowanie zespoami ogniowymi stwarza warunki do organizowania wielowarstwowej strefy ognia przeciwlotniczego nad
obiektami osony. Podczas wycofywania si pododdziaw brygady na kolejne rubiee opniania pododdziay przeciwlotnicze wczaj si
w jej ugrupowanie, prowadzc oson metod
towarzyszenia. Po zajciu przez obiekt osony
kolejnej rubiey opniania pododdziay przeciwlotnicze osaniaj obiekty tak jak w obronie.
W celu zwikszenia efektywnoci OPL dopuszcza si moliwo przydzielenia baterii (plutonw,
2007/02
NOTATKA
Obrona przeciwlotnicza
W dziaaniach opniajcych oddziay (pododdziay) obrony przeciwlotniczej bd osaniay wojska
na kierunkach (w rejonach) i pozycjach opniania:
prawdopodobnie ilo rodkw
obrony przeciwlotniczej nie wystarczy do zapewnienia odpowiedniej
osony w caym obszarze, pasie
(rejonie) opniania, dlatego te
bdzie konieczne ustalenie pierwszestwa zada i wybranie obiektw priorytetowych do osony;
walk z przeciwnikiem powietrznym prowadzi si w ugrupowaniu
bojowym, ktrego zmiany dokonuje
si przez przesunicie stanowisk
startowych (ogniowych) w gb wyznaczonego obszaru, pasa (rejonu)
opniania;
manewr oddziaem (pododdziaem) powinien zapewni utrzymanie cigoci osony wojsk na zasadniczych rubieach opniania
oraz warunki do przyjcia nowego
ugrupowania;
w terenie utrudniajcym ruch
(manewr) wojsk oddzia (pododdzia) przeciwlotniczy moe zawczasu skierowa cz si i rozwin je
w celu osony wojsk podczas jego
przekraczania.
Regulamin dziaa wojsk ldowych DD/3.2, Warszawa 2006,
s. 152.
Sposb wykorzystania dywizjonu przeciwlotniczego podczas dziaa

opniajcych (wariant)
zespow ogniowych) poszczeglnym obiektom
osony oraz uycie ich w okrelonych etapach
dziaa samodzielnie.
Z rubiey na rubie
W dziaaniach opniajcych, prowadzonych
metod obsadzania kolejnych pozycji, wskazane byoby, aby baterie startowe osaniay pododdziay wychodzce na kolejn rubie, przemieszczajc si w ich ugrupowaniu. rodki napadu powietrznego przeciwnika mog zwalcza podczas krtkich przystankw. W trakcie
wycofywania si na kolejn rubie opniania pododdziay przeciwlotnicze rozwijaj si
w ugrupowanie bojowe jak na pierwszej rubiey. Sposb prowadzenia osony przez dplot
podczas wycofywania si i zajmowania kolejnych rubiey nie zmienia si. W trakcie
przekraczania newralgicznych rejonw przez
2007/02
wycofujce si pododdziay brygady (miejsca

kanalizujce ruch lub przeszkody wodne) celowe byoby rozwinicie czci si dywizjonu
przeciwlotniczego do czasu pokonania tych rejonw. Rwnie zawczasu naleaoby rozwin cz pododdziaw dplot na ostatecznej
rubiey opniania.
Pododdziay dywizjonu przeciwlotniczego
w zalenoci od sytuacji mog by uyte
take do wzmocnienia osony pododdziaw
walczcych w rejonie kluczowym (walka ze
migowcami) oraz do walki z desantem taktycznym. Mog by uyte take do zwalczania
celw naziemnych w ramach odwodu przeciwpancernego. Naley ponadto przewidzie, e
bd wykonywa takie zadania, jak zamiana
pododdziaw w toku walki oraz organizowanie zasadzek przeciwlotniczych i pododdziag
w wdrownych.
75

Geografia poudniowo-wschodniego Afganistanu
Nieokieznany kraj
Warunki geograficzne i hydrometeorologiczne Afganistanu s cakowicie odmienne
od rodkowoeuropejskich. Polskich onierzy sucych w siach ISAF zapewne
niejednokrotnie zaskoczy afgaska przyroda.
pk ZBIGNIEW JOCZYK
oudniowo-wschodni Afganistan tworz cztery prowincje: Ghazni, Khost,

Paktika i Paktia. Obszar ten stanowi
wsk wyyn, ktra od zachodu
ipnocy ograniczona jest partiami przedgrza wysokiego Hindukuszu, od poudnia stepami i pustyniami prowincji Kandahar, a od
wschodu Grami Sulejmaskimi wzdu granicy z Pakistanem.
Midzy grami
Wgld w teren
Obserwacj wzrokow i za
pomoc rodkw technicznych ograniczaj warunki
terenowe, czynniki meteorologiczne (uksztatowanie
terenu, przejrzysto
powietrza wcigu dnia
ograniczona przez zapylenie),
atake cechy fizyczne
obserwowanych obiektw
iparametry przyrzdw
Dla tego rejonu charakterystyczne s liczne,

wysokie pasma grskie oraz wyyny. Midzy
grami w centrum kraju a pooonymi na
wschodzie Grami Sulejmaskimi rozciga si
docierajca a do Kabulu wyyna. Tworz j
lece na wysokoci 12002200 m n.p.m. doliny grskie, ktre poprzedzielane s wskimi
i biegncymi rwnolegle acuchami grskimi. Zachodnie acuchy, stanowice przedgrze
Hindukuszu, tworz pasma Hazarajat (ze szczytami sigajcymi 4594 m n.p.m) i Kuh-e Mazar
(szczyty do 3480 m), natomiast acuchy wschodnie, graniczne, przebiegaj z poudniowego zachodu na pnocny wschd (ze szczytami od
2600 do 3513 m n.p.m.) i przecinaj gboko
wcite dopywy Indusu.
Bezodpywowe jezioro Ab-i Estade otaczaj tereny o bardzo zasolonych glebach. Przyczyn ich
zasolenia s okresowe spadki poziomu wody.
Zanikajce rzeki
optoelektronicznych.
Praktyczny zasig obserwacji
wzrokowej optoelektronicznej
bdzie wynosi od 1000
do 5000 m.
Woda w grnych odcinkach rzek pynie gboko wycitymi w skaach wwozami, przechodzcymi w szerokie kotliny, w ktrych rzeki dziczej, a czsto zanikaj. W dolnych odcinkach
rzeki pyn leniwie przez stepy i ppustynie.
A 70% ciekw wodnych na tym obszarze tworzy wielkie bezodpywowe zlewisko, a pozostaa
Infrastruktura transportowa
ajwaniejszym szlakiem komunikacyjnym w regionie jest droga nr 1 z Kabulu do

Kanadaharu. To asfaltowy trakt o szerokoci 810 m. Reszt regionu pokrywa rzadka sie droni, nie najlepiej utwardzonych iutrzymanych. Wikszo drg to kamieniste
trakty cignce si wzdu dolin iwwozw, czce rozrzucone wioski iosady.
cz rzek odprowadzajcych wod zobszarw

wschodnich naley do zlewiska Indusu (s nimi
rzeki: Tochi, Khan Wang i Zhob). S to przewanie krtkie rzeki, niosce due iloci wody. W dolinach rzek pooone s najyniejsze
obszary Afganistanu.
Wrd wy i komarw
T cz Afganistanu pokrywa rolinno stepowa i ppustynna, na wschodzie kraju i w grach wystpuj nieliczne lasy dbowe i iglaste
(z przewag sosny i cedru). Brakuje zwartej rolinnoci, natomiast powszechne s rzadko rozrzucone sucholubne krzaki i trawy. Wrd krzeww stepowych najwicej jest piounw, ostw
i cierni. Tylko w pobliu ciekw wodnych wyksztacia si gstsza rolinno typu oazowego.
Na obszarze Afganistanu yje wiele duych
zwierzt, m.in. tygrysy, niedwiedzie himalajskie, gazele i irbisy. W obszarach miejskich
zpowodu niskiego poziomu higieny rozpowszechniy si szczury i inne gryzonie.
Liczne s gatunki gadw i pazw; wiele wy jest jadowitych. Podczas obfitych zimowych
opadw deszczw mno si, przenoszce malari, komary i moskity.
Od mrozu do upau
Prowincje poudniowo-wschodnie le w strefie klimatu podzwrotnikowego kontynentalnego suchego. Temperatury minimalne w styczniu s nisze ni -10C, natomiast maksymalne w lipcu przekraczaj 45C. rednie roczne
sumy opadw wynosz od 100 mm na poudniu
do ok. 800 mm w wyszych partiach gr.
Klimat charakteryzuj due zmiany roczne oraz
dzienne skoki temperatury, a take niewielkie opady zim i wiosn oraz silne suche wiatry. Od listopada do kwietnia na obszarach pooonych powyej 2000 m n. p. m. temperatury s ujemne.
Wiksza cz tego obszaru ley w strefie
dziaania wiatru pnocnego, ktry najsilniej
wieje latem, tj. od kwietnia do padziernika.
Wiksze opady pojawiaj si w miesicach
zimowych. Opady s krtkie, silne i najczciej
trwaj od jednego do dwch dni. Nastpnych kilka dni jest cakowicie bezdeszczowych.
2007/02
Dla caego tego obszaru, podobnie jak dla pozostaej czci Afganistanu, charakterystyczne
s due nasonecznienie i maa wilgotno powietrza. W porze ciepej niebo jest bezchmurne, a woda paruje nieporwnywalnie szybciej
ni mog by zasilone nowymi opadami gleby
i cieki wodne. W grach take latem tworz si
chmury. Latem w godzinach rannych i wieczorem jest bardzo dobra widzialno, po poudniu
na rwninach czsto wystpuje zapylenie. Zim
widoczno ograniczaj niskie chmury.
Ludno
Cztery prowincje, w ktrych prawdopodobnie bd dziaali nasi onierze, zamieszkuje
okoo 2 mln Afgaczykw (rys.). Gwne skupiska ludnoci znajduj si w dolinach grskich oraz wzdu nielicznych ciekw wodnych. rednia gsto zaludnienia wynosi 50
osb na km, ale znaczne obszary grskie s
bezludne. Gwne orodki miejskie to Jaghori
(130 tys.), Ghazni (110 tys.), Qarabagh (110
tys.), Gardez (60 tys.), Sharan (50 tys.) i Jaji
(40 tys.). S to dane przyblione z 1999 r.
Wikszo tubylcw zajmuje si rolnictwem
ipasterstwem oraz handlem irzemiosem. Brakuje wikszych orodkw przemysowych i kopalni surowcw naturalnych.
Tereny te zamieszkuj plemiona Pasztunw,
Hazarw, Uzbekw i Tadykw. Najwiksz
grup etniczn stanowi Pasztuni, a drug pod
wzgldem wielkoci Hazarowie mieszkacy
zachodniej czci prowincji Ghazni. Tadycy
zamieszkuj zwartymi skupiskami w rejonie
midzy miastami Ghazni i Sharan. Ludno
uzbecka tworzy jednolit enklaw w poudniowej czci prowincji Ghazni wok miasta
Moqor (Muqur).
Trzsienia ziemi i powodzie

Poudniowo-wschodni Afganistan ley na
styku pyt tektonicznych, dlatego na tym obszarze czste s trzsienia ziemi. Kade trzsienie ziemi powoduje due straty w ludziach
i materialne (w regionie powszechne s budynki o sabej konstrukcji, wzniesione w wikszoci z gliny, cegie lub drewna).
Powstae podczas katastrof naturalnych
zniszczenia sieci drg utrudniaj niesienie pomocy, jakiekolwiek przemieszczanie si jest
moliwe tylko drog powietrzn.
Nie prdko, a czas

Rejon poudniowo-wschodniego Afganistanu bardzo rni si od rejonw, w ktrych dotychczas operoway jednostki wojsk ldowych.
To obszar wyynny z cechami pustyni, sezonowo wystpujcymi rzekami i strumieniami,
pozbawiony lasw. Z innych charakterystycznych cech naley wymieni:
2007/02
Prowincja Ghazni mapa hipsometryczna

trudne warunki klimatyczne gorce i suche lata, due dobowe zmiany amplitudy temperatury (2040);
rzadk sie drg;
trudny do przekraczania teren (skalne podoe pokryte sypkim piaskiem oraz gbokie wwozy ograniczaj mobilno, a wrcz uniemoliwiaj jazd na przeaj pojazdami wojskowymi);
niesprzyjajce warunki bytowe (brak rde
wody, brak poywienia);
trudnoci w orientacji oraz w okrelaniu odlegoci (falowanie powietrza, brak punktw
orientacyjnych).
Moliwoci przemieszczania sprztu i ludzi s
ograniczone, dlatego istotnym parametrem bdzie
nie prdko marszu, lecz czas potrzebny na pokonanie okrelonej odlegoci. Do wielu wysoko
pooonych rejonw bdzie mona dotrze wycznie drog powietrzn lub wykorzystujc zwierzta juczne. Specyficzne warunki terenowe bd
determinowa wszelkie dziaania patrolowe i przemieszczanie kolumn. Pokonywanie terenu i organizowanie w nim stanowisk ogniowych czy bytowania to trudne zadania nie tylko dla onierzy.
Dziaania w Afganistanie to take sprawdzian
moliwoci sprztu i funkcjonowania systemu log
gistycznego polskiego kontyngentu.
Zagroenia
minowe
iny przeciwpiechotne,
przeciwpancerne i miny puapki najczciej s
umieszczane we wszelkich
obiektach onasilonym ruchu: na mostach, wprzepustach, wwozach, na drogach przy strumieniach,
wstudniach irdach, na
przeprawach w brd. Czsto
s minowane utwardzone
pobocza drg i miejsca
uszkodzenia nawierzchni.
Wiele puapek ujawnia si
podczas sezonowych zmian
poziomu wd wrzekach
istrumieniach. Rwnie silne wiatry (szczeglnie letnie) wobszarach pozbawionych wody zdmuchuj warstw suchej gleby zzamaskowanych min.
77
MATERIAY SZKOLENIOWE Siy powietrzne
Nie tylko z adunkiem bomb

Siy powietrzne uczestniczce w operacjach stabilizacyjnych umoliwiaj dziaanie
komponentu ldowego, udzielajc mu bezporedniego wsparcia lotniczego.
pk nawig. dr
Eugeniusz Cielak
W USA, na przykad, siy ldowe stosu-
j termin stability and support operations (SASO), w siach powietrznych za

uywa si okrelenia military operations other than war (MOOTW). W NATO
powszechnie obowizuje termin non-article V crisis response operations
(NA5CRO), a w wytycznych politycznych
zlistopada 2006 r. pojawia si okrelenie stabilization operations.
2
AJP-3.3A Joint Air and Space Doctrine,
NSA Brussels 2006, pkt 705.
cena zagroe zawarta w strategiach

bezpieczestwa pastw i sojuszy
polityczno-militarnych pozwala sdzi, e w cigu najbliszych kilkunastu lat siy zbrojne bd uywane przede
wszystkim w misjach reagowania kryzysowego. Dziaania wojsk bd mie form operacji
pokojowych, antyterrorystycznych bd stabilizacyjnych. Dla interwencji stabilizacyjnych, mimo relatywnie bogatych dowiadcze, nie przyjto jeszcze dokadnie okrelonych, wewntrznie spjnych zaoe doktrynalnych. Rne pastwa, a nawet poszczeglne rodzaje si zbrojnych jednego kraju stosuj odmienn terminologi i zrnicowane definicje takich operacji.1
Teoria rozwija si bowiem jednoczenie z praktyk. Postulowane w doktrynie rozwizania s
niejednokrotnie wynikiem dowiadcze zdobytych w konkretnej operacji i nie zawsze mog
by stosowane we wszystkich rodzajach dziaa
stabilizacyjnych. Odnosi si to rwnie do uycia si powietrznych.
W rozwizaniach doktrynalnych NATO problematyka ta zostaa uwzgldniona dopiero kilka lat temu, przy czym jest rozpatrywana w kontekcie operacji reagowania kryzysowego. Podobnie jak we wczeniejszych zaoeniach odnoszcych si do dziaa si powietrznych w typowym konflikcie zbrojnym, w dokumencie
AJP-3.3 A Joint Air and Space Doctrine zdefiniowano cztery grupy zada, jakie mog by
wykonywane w operacjach reagowania kryzysowego przez te siy. Obejmuj one:
prowadzenie obserwacji i rozpoznania powietrznego;
kontrolowanie wykorzystania przestrzeni powietrznej;
transport powietrzny;
dziaania uderzeniowe.2
Obserwacja i rozpoznanie
Zauwamy, e zadania si powietrznych przyjte w NATO na potrzeby reagowania kryzysowego rni si w pewnym stopniu od stricte
wojennych zaoe doktrynalnych operacyjnego uycia tych si. Dotyczy to, midzy innymi,
zwikszenia rangi rozpoznania, a take ograniczenia powietrznych dziaa wspierajcych do
zada transportowych.
Uycie si powietrznych do prowadzenia obserwacji i rozpoznania powietrznego w operacjach reagowania kryzysowego jest postrzegane
w doktrynie powietrzno-kosmicznej NATO
wkategoriach zapewnienia wiarygodnoci wojska, pozwalajcego w przypadkach eskalacji
kryzysu na selektywne stosowanie siy. Obserwacja irozpoznanie powietrzne umoliwi monitorowanie sytuacji, co zapobiegnie eskalacji
2007/02
Przestrze pod kontrol

Podobnie jak w przypadku zaoe doktrynalnych dotyczcych operacji prowadzonych
wwarunkach konfliktu, we wspomnianej doktrynie podkrela si znaczenie kontrolowania
sytuacji w przestrzeni powietrznej podczas operacji reagowania kryzysowego. Szczegowe zadania z tym zwizane mog obejmowa:
osanianie si i obiektw pastw prowadzcych operacj, a take si lokalnych i neutralnych;
monitorowanie sytuacji powietrznej w obszarze operacji w celu okrelenia moliwoci
jej wykorzystania oraz, w razie potrzeby, podejmowanie dziaa zapobiegajcych jej bezprawnemu wyzyskaniu;
wymuszanie z uyciem dostpnych rodkw
przestrzegania cakowitego lub czciowego zakazu korzystania z przestrzeni powietrznej,
2007/02
wtym przez zmuszenie do ldowania bd zestrzelenie statkw powietrznych niepodporzdkowujcych si zakazowi;

utrzymywanie gotowoci do ataku na lotniczy komponent si nieprzestrzegajcych obowizujcych porozumie pokojowych.3
Porwnujc te zapisy z ustaleniami doktrynalnymi przyjtymi dla rozpoznania powietrznego, mona stwierdzi, e wymienione dziaania nie s prowadzone w peni w operacjach
stabilizacyjnych. Dowiadczenia operacji
wAfganistanie i Iraku wskazuj na podejmowanie specyficznych dziaa ukierunkowanych
na zapewnienie kontroli nad wykorzystaniem
przestrzeni powietrznej przez siy stabilizacyjne. Wzasadzie ju w momencie rozpoczcia
operacji interwenci maj przewag w powietrzu.
Nie ma bowiem przeciwnika, ktry mgby podj z nimi walk. Podstawowym zagroeniem
s natomiast przenone zestawy przeciwlotnicze, ktrych przeciwnik uyje w celu ograniczenia swobody wykorzystania przestrzeni powietrznej przez siy stabilizacyjne oraz do zadania strat, ktre mogyby wpyn na midzynarodow opini publiczn lub spoeczestwa
interweniujcych pastw.
Samoobrona
a atak s naraone
przede wszystkim migowce transportowe lotnictwa wojsk ldowych oraz
samoloty transportowe si
powietrznych. Powoduje to,
e w celu zachowania swobody w wykorzystaniu przestrzeni powietrznej w rejonie prowadzonej operacji
niezbdne jest stosowanie
odpowiedniej taktyki oraz
uycie pokadowych rodkw walki elektronicznej
statkw powietrznych w celu zwalczania przenonych
przeciwlotniczych zestaww
rakietowych.
Lot na zaufanie
Transport powietrzny odgrywa wan rol
woperacji reagowania kryzysowego. Moe by
nawet postrzegany jako rodek budowy zaufania. Lotnictwo transportowe zapewnia bowiem
mobilno decydentw, reprezentantw stron
Tame, pkt 702.
Tame, pkt 705.3.
DEPARTAMENT OBRONY USA (2)
kryzysu, a take dostarczy interweniujcym midzynarodowym siom oraz stronom konfliktu informacje umoliwiajce budowanie wzajemnego zaufania oraz przyczyni si do rozwizania
kryzysu na drodze dyplomatycznych negocjacji.
Ponadto uatwi interweniujcym siom waciw ocen zagroenia i zmniejszenie ich strat.
WAJP-3.3A wskazuje si rwnie na moliwo
wykonywania przez siy powietrzne zada zwizanych z obserwacj i rozpoznaniem jako elementem odstraszania, czcego monitorowanie
sytuacji zselektywnym uyciem siy w celu zaagodzenia sytuacji kryzysowej.
Przyjte w doktrynie zaoenia nie s adekwatne do warunkw, w jakich s prowadzone
operacje stabilizacyjne. Koncentruj si bowiem
na zapobieganiu eskalacji kryzysu, a nie na
wspieraniu wysikw zmierzajcych do przywrcenia samodzielnego funkcjonowania
pastw. Praktyka operacji stabilizacyjnych wskazuje na wiele wyzwa w dziedzinie rozpoznania powietrznego i obserwacji, zwizanych ze
rodowiskiem ich prowadzenia oraz z obiektami rozpoznania. Wikszo operacji jest prowadzona w warunkach nielinearnego pola walki,
wrodowisku, w ktrym mieszka ludno cywilna niezaangaowana bezporednio w dziaania zbrojne. Przeciwnikiem si midzynarodowych s zazwyczaj pozbawione wyranych cech
rozpoznawczych siy nieregularne grupy partyzanckie czy zorganizowane bandy przestpcze. Dlatego te problemem jest zidentyfikowanie zgrupowa przeciwnika wykorzystujcych
skupiska ludnoci, by maskowa swoje dziaania. Stosowana powszechnie taktyka partyzancka powoduje krtkotrwae pozostawanie si
przeciwnika (traktowanych jako mobilne obiekty rozpoznania) blisko si midzynarodowych,
ograniczajc w ten sposb czas midzy ich wykryciem a przystpieniem do zwalczania.
Rozpoznanie obrazowe
odstawowym sposobem rozpoznania powietrznego ze wzgldu na charakter

obiektw jest rozpoznanie obrazowe z uyciem rodkw optoelektronicznych poczonych z przekazywaniem obrazu, w czasie niemal rzeczywistym, do odbiorcw informacji na szczeblach taktycznych.
79

Dowiadczenia
z Iraku
iAfganistanu
zapewnianiu cigoci
dziaa si stabilizacyjnych kapitaln rol odgrywa lotnictwo transportowe. Jego zadania polegaj
na: przewoeniu personelu
kolejnych zmian kontyngentw oraz rodkw zaopatrzenia w ramach mostu powietrznego, a take na
utrzymywaniu w gotowoci
do dziaania zag i samolotw ewakuacji medycznej.
W trakcie tych operacji zagroenia dla maszyn transportowych wystpuj nie
tylko w rejonach lotnisk
podczas startw i ldowa,
ale take na ziemi podczas
rozadunku i zaadunku.
konfliktu, mediatorw, obserwatorw, pracownikw agencji rzdowych i midzynarodowych

oraz organizacji pozarzdowych. Dziaania
transportu powietrznego w operacjach reagowania kryzysowego mog obejmowa:
planowe (regularne) przewozy zaopatrzenia,
pomocy humanitarnej i personelu zaangaowanego w operacj;
wsparcie logistyczne operacji;
zabezpieczenie dziaa desantowych przez
przerzut si do rejonu wykonywania zada;
powietrzn ewakuacj medyczn;
ewakuacj osb nieuczestniczcych w walce.4
Uderzenie z akceptacj
Mimo e w dotychczasowych operacjach nie
wykonywano uderze na du skal, naley
liczy si z tak moliwoci. Obowizujca
doktryna przewiduje podjcie takich zada
woperacjach reagowania kryzysowego, a take podczas uycia si powietrznych w operacjach stabilizacyjnych. Mona przy tym zauway istotn rnic w porwnaniu z dziaaniami wojennymi: nacisk jest tu pooony na
integracj dziaa ogniowych z oddziaywaniem informacyjnym i presj dyplomatyczn.
Wyranym ograniczeniem zawartym w doktrynie jest zaoenie, e uderzenia lotnicze bd wykonywane jako reakcja na amanie przez
strony zaangaowane w konflikt porozumie
bd wprzypadku zaatakowania si ldowych
pastw interweniujcych.
Konsekwencj takiego podejcia jest uycie
lotnictwa si powietrznych do zada uderzeniowych oraz stosowanie ogranicze prawnych
oraznadzoru politycznego przez poszczeglne
pastwa nad wykonywaniem zada bojowych
przez narodowe kontyngenty.
Implikacj sojuszniczej zasady legitymizacji

uycia si wojskowych w operacjach reagowania
kryzysowego jest denie do proporcjonalnego
ichzastosowania przez lotnictwo.
NOTATKA
Moduy obsugi naziemnej. Naley

liczy si rwnie z tym, e bd
ograniczone moliwoci korzystania
z infrastruktury lotniskowej dostpnej w rejonie operacji. Niezbdne
bdzie zatem rozmieszczenie na lotniskach wyspecjalizowanych grup
obsugi naziemnej (moduw zaadunku i rozadunku statkw powietrznych).
W natowskich zaoeniach doktrynalnych

przyjmuje si, e decyzje o wykonywaniu zada uderzeniowych przez lotnictwo bd podejmowane po dokadnej analizie uwarunkowa osignicia podanego efektu raenia,
wtym niebezpieczestwa powstania zniszcze
niezamierzonych. Pod uwag powinna by brana take opinia midzynarodowej spoecznoci, wasnego spoeczestwa, czonkw koalicji, pastw neutralnych czy obserwatorw
zmidzynarodowych organizacji. Implikacj
sojuszniczej zasady legitymizacji uycia si
wojskowych w operacjach reagowania kryzysowego jest denie do proporcjonalnego ich
zastosowania przez lotnictwo. W doktrynie

uznaje si bowiem za podstawowy wymg jednoznaczne zidentyfikowanie oraz wskazanie
(oznaczenie) obiektw uderze, a take jeli wymaga tego sytuacja uzyskanie politycznej akceptacji czonkw koalicji bd sojuszu
dla wykonania uderze przez lotnictwo.
Ograniczenie uderze ogniowych

Prowadzone operacje wskazuj, e wyzwania
odnonie do wykonywania zada uderzeniowych przez lotnictwo si powietrznych wynikaj z wielu uwarunkowa, ktre tylko czciowo
uwzgldniono w doktrynie NATO. Jednym
zwaniejszych czynnikw ograniczajcych
swobod akcji uderzeniowych w operacjach stabilizacyjnych jest obecno cywilw oraz wasnych si blisko zwalczanych obiektw, co grozi niemal w kadym przypadku stratami niezamierzonymi i ogranicza zakres uycia rodkw
raenia. Czsto naley liczy si z tym, e zwalczane obiekty bd pooone zbyt blisko wspieranych wojsk lub ludnoci i obiektw cywilnych,
aby mona byo wykona uderzenia w ramach
bezporedniego wsparcia lotniczego z uyciem
optymalnych w danej sytuacji rodkw raenia.
Dotyczy to bdzie zwaszcza wykonywania zada w rejonach zurbanizowanych oraz w warunkw ograniczonej widocznoci.
Ze wzgldu na dziaanie w niewielkim oddaleniu od siebie zgrupowa taktycznych, takich
jak patrole czy konwoje, nie mona wykluczy,
e w niektrych przypadkach nie bdzie moliwe naprowadzanie zag lotniczych przez oficerw naprowadzania lotnictwa. Poza tym trzeba bra pod uwag czas, jaki upywa od zamwienia wsparcia lotniczego przez atakowane siy. Przeciwnik nie pozostaje bezczynny ten
sam czas moe wykorzysta do rozproszenia si
po wykonaniu zadania.
Uycie si powietrznych w operacjach stabilizacyjnych powinno by zatem postrzegane zarwno w aspekcie tworzenia przez nie
warunkw do dziaania komponentu ldowego rozmieszczonego bezporednio w rejonie
operacji, jak i przez pryzmat bezporedniego
wsparcia lotniczego. Zakres zaangaowania
wojskowego midzynarodowej spoecznoci
w operacje ocharakterze stabilizacyjnym
wskazuje, e nadal bd prowadzone prace
nad doskonaleniem zaoe doktrynalnych
orazpraktycznych rozwiza uycia si wojskowych, w tym powietrznych. Udzia si powietrznych w operacjach pokojowych i stabilizacyjnych ma by tematem tegorocznej konferencji organizowanej przez certyfikowane
przez NATO Poczone Centrum Kompetencyjne Si Powietrznych (Joint Air Power Competence Center) w RFN (szczegowe inforg
macje: www.japcc.de).
2007/02
Lotnicze wsparcie
dziaa gbokich wojsk ldowych

Przysze dziaania si powietrznych i wojsk ldowych bd prowadzone zgodnie z koncepcj
operacji powietrzno-ldowej. Bdzie w nich dominowa lotnictwo si powietrznych jako
najbardziej elastyczny w dziaaniu system uderzeniowy, zwaszcza podczas walki
zrozmieszczonymi w gbi elementami ugrupowania bojowego przeciwnika.
ppk dr Ryszard Bartnik
Pomys dla
sojuszu
rzyjcie przez pastwa

NATO proponowanej
przez Amerykanw koncepcji bitwy powietrzno-ldowej
potwierdzi gen.
B.W.Rogers. Stwierdzi on:
Dowdztwo Poczonych Si
Zbrojnych NATO w Europie
wypracowao koncepcj
dziaa stanowic cz
oglnych zaoe operacyjnych si zbrojnych NATO
wEuropie, noszcych nazw koncepcji zwalczania
podchodzcych drugich rzutw iodwodw.
T.A.Cardwell: Teoretycznopraktyczne aspekty koncepcji gbokich uderze,
Wojskowy Przegld
Zagraniczny 1988 nr 1,
s.2324.
2007/02
latach 30. XX wieku w Zwizku

Radzieckim przyjto koncepcj
bitwy w gbi. Jej istot stanowio ogniowe oddziaywanie na jednostki wojsk ldowych przeciwnika rozmieszczone w gbi terytorium oraz przemieszczajce si do strefy walki. Stosowanie tej koncepcji
byo moliwe dziki rozwojowi rodkw walki,
przede wszystkim lotnictwa, oraz przekonaniu,
e zniszczenie odwodw przyczyni si do odniesienia sukcesu w dziaaniach zbrojnych.
Dla lotnictwa przewidywano zadania zwizane z niszczeniem obiektw bdcych poza zasigiem rodkw ogniowych wasnych wojsk ldowych. Miao ono by uyte w sposb masowy, koncentrujc si na atakowaniu najwaniejszych obiektw przeciwnika.
W pastwach zachodnich szybko doceniono
warto koncepcji bitwy w gbi. Ju podczas
IIwojny wiatowej lotnictwo opniao przemieszczanie si z gbi terytorium niemieckich
jednostek pancernych. Dziaania powietrzne ildowe koordynowano, utrzymujc bezporedni
kontakt midzy stanowiskami dowodzenia dowdcw komponentu lotniczego i ldowego.
NOTATKA
Po raz pierwszy uyto lotnictwa zgodnie z koncepcj gbokich uderze w czasie ldowania wojsk alianckich wNormandii.
W latach 80. amerykascy teoretycy wojskowi utwierdzili si w przekonaniu, e w operacji ldowej wane jest nie tylko zwalczanie
wojsk pierwszego rzutu przeciwnika, ale take wykonywanie uderze na odwody. Zaoyli oni, e lotnictwo si powietrznych jako gwna bro zaczepna moe ju w pierwszej fazie
wojny doprowadzi do wyrwnania niekorzystnego stosunku si w strefie walki, zapewniajc osignicie celw operacji ldowej. Zaoenia te odzwierciedlaa koncepcja bitwy
powietrzno-ldowej. Dziaajc wedug niej,
zamierzano rozstrzyga wynik przyszych wojen. Duy wpyw na pogldy amerykaskich
teoretykw wojskowych miay dowiadczenia

wyniesione z wojen izraelsko-arabskich.
Autonomia dziaa
Nieodczn czci bitwy powietrzno-ldowej stay si gbokie uderzenia wykonywane
zwykorzystaniem samolotw ze skadu si powietrznych oraz migowcw, rakiet i jednostek
aeromobilnych wojsk ldowych. Pozbawienie
wojsk ldowych przeciwnika swobody manewru miao utrudni im dziaanie, a tym samym
zniweczy ich plany operacyjne.
Przyjcie zaoe gbokich uderze byo
powizane z wprowadzeniem do wojsk nowych systemw uderzeniowych. Aby zwikszy ich skuteczno, zamierzano zintegrowa je z systemami rozpoznania i lokalizowania obiektw oraz z systemami dowodzenia
ikierowania w duym stopniu zautomatyzowanymi, pracujcymi w czasie zblionym do
rzeczywistego.
W celu usprawnienia procesu planowania
iprowadzenia dziaa na ldzie obszar odpowiedzialnoci dowdcy ldowego podzielono na rejony oddziaywania bojowego. Rozmiary tych rejonw rniy si w zalenoci od
charakteru i intensywnoci aktywnoci bojowej,
terenu, posiadanych si i rodkw oraz moliwoci przeciwnika.
Wspczenie walka zbrojna jest prowadzona
zgodnie z zaoeniami operacji poczonej, rozumianej jako wsplne dziaanie rnych rodzajw si zbrojnych. Wspdziaanie zapewnia bowiem wiksz skuteczno ni proste zsumowanie efektw dziaania kadego z nich oddzielnie.
Operacja poczona jest wprawdzie dziaaniem
wsplnym, podjtym dla osignicia jednego celu, ale zaangaowane rodzaje si zbrojnych zachowuj w niej autonomi dziaania. Prowadz
samodzielnie wasne operacje, ktrych cel jest
czstkowym celem operacji poczonej. Siy powietrzne, zwaszcza lotnictwo, odgrywaj wan rol, wykonujc zadania niezbdne do osignicia celu operacji powietrznej oraz wsptwoprzegld si zbrojnych
81

NOTATKA
W obszarze dziaa gbokich wojsk

ldowych mog znajdowa si
obiekty przewidziane do niszczenia
w ramach atakw strategicznych
oraz ofensywnej walki z elementami
powietrznymi przeciwnika.
Poczona
izolacja
powietrzna
ziki postpowi technicznemu w obszarze

dziaa gbokich wojsk ldowych s wykorzystywane
oprcz samolotw si powietrznych take bezzaogowe statki powietrzne, migowce oraz systemy rakietowe i artyleryjskie.
Zastosowanie tych systemw uderzeniowych powoduje, e walka z siami ldowymi w gbi jest prowadzona w ramach poczonej izolacji powietrznej, ktrej czci jest izolacja lotnicza.
rzc dogodne warunki do osignicia celw operacji pozostaych rodzajw si zbrojnych.
Obszar operacji poczonej

Jest dzielony na obszary operacji poszczeglnych rodzajw si zbrojnych. Dowdca komponentu ldowego prowadzi dziaania w swoim
obszarze, w ktrym wyrnia si obszar gboki, bezporedni i tyowy. Przy czym dziaania militarne stanowi cao. Ustalenie wyranych granic midzy poszczeglnymi obszarami
jest trudne choby z powodu tempa dziaa oraz
zmiany rodka ich cikoci, a take ze wzgldu na stosowanie planw alternatywnych. Za
cel dziaa w obszarze gbokim przyjmuje si
ograniczenie swobody manewru wojskom ldowym przeciwnika oraz utrzymywanie ich z dala od obiektw, ktre mog by dla nich wartociowe. W ten sposb tworzy si warunki sprzyjajce podjciu dziaa w obszarze bezporednim (rys.).
Oddziaywanie lotnictwa si powietrznych
wobszarze gbokim polega na zwalczaniu
wanych w danej sytuacji operacyjno-taktycznej obiektw z zasobw ldowych przeciwnika.
W sytuacjach szczeglnych lotnictwo osania
zpowietrza jednostki wojsk wasnych, ktre
dziaaj w gbi terytorium zajtego przez przeciwnika, oraz zdobywa informacje o zamiarach
uycia przez niego odwodowych jednostek
wojsk ldowych.
Izolacja lotnicza
Linia
koordynacji
wsparcia
ogniowego
ojcie to (FSCL) pojawio si oficjalnie w doktrynie wojsk ldowych USA

FM-6-20-1 Field Artillery
Tactics w 1961 r., w dokumentach normatywnych
NATO za w 1967 r. Lini koordynacji wsparcia ogniowego wyznacza si stosowanie
do zasigu organicznych
systemw uderzeniowych
wojsk ldowych oraz moliwoci samolotw wspierajcych dziaania wojsk ldowych w gbi.
Walka lotnictwa si powietrznych z zasobami

ldowymi przeciwnika w obszarze gbokim jest
prowadzona w ramach izolacji lotniczej. Ma ona
na celu opnianie podejcia jednostek wojsk ldowych przeciwnika do obszaru dziaa bezporednich oraz dezorganizowanie jego systemu
dowodzenia wojskami i zaopatrywania ich.
W ramach izolacji lotniczej s atakowane jednostki pancerne i zmechanizowane przemieszczajce si oraz bdce w rejonach zerodkowania i odpoczynku, a take infrastruktura komunikacyjna (wzy kolejowe i drogowe, stacje
przeadunkowe, mosty i przeprawy), rodki
transportu kolejowego, drogowego i wodnego,
stanowiska dowodzenia wraz z systemami przesyania informacji, wojska desantowe w rejonie
wyjciowym oraz przeznaczone do ich przerzutu samoloty i migowce transportowe, jak rwnie migowce bojowe na ldowiskach.
W przypadku gdy wasne wojska ldowe
wysadz w obszarze gbokim desant, lotnictwo si powietrznych bdzie niszczy wszystkie siy i rodki przeciwnika uniemoliwiajce wykonanie zadania przez siy desantu.
Wsytuacji zagroenia z powietrza lotnictwo
osania je, niszczc nieprzyjacielskie rodki
napadu powietrznego.
Konieczno dysponowania aktualnymi danymi o przeciwniku wymusza wykorzystanie lotnictwa si powietrznych do prowadzenia rozpoznania. W obszarze gbokim lotnictwo koncentruje si na wykrywaniu systemw rakietowych
i artyleryjskich oraz wojsk w marszu iwrejonach zerodkowania, a take na monitorowaniu
magistrali komunikacyjnych i drugorzdnych
drg objazdowych, po ktrych mog przemieszcza si wojska ldowe przeciwnika.
Wspierany wspierajcy
W czasie operacji poczonej dowdcy rodzajw si zbrojnych wsppracuj w relacji: wspierany wspierajcy. Dowdca ldowy jako
wspierany jest zobowizany do okrelenia zakresu i oczekiwanych rezultatw lotniczego
wsparcia, informujc o tym dowdc lotniczego, czyli wspierajcego. Dowdca wspierany
zapewnia take informacje potrzebne do skoordynowania dziaa wspierajcego z wasnymi
dziaaniami. Z kolei dowdca wspierajcy ma
obowizek wykona zadania w celu zaspokojenia potrzeb wspieranego.
Aby relacje midzy wspieranym a wspierajcym byy waciwe, zwaszcza podczas wsplnych dziaa w obszarze gbokim, konieczne
jest stosowanie procedur koordynacji wsparcia
ogniowego. Zajmuje si tym zesp koordynacji dziaa gbokich. Do jego zada naley,
midzy innymi, wskazywanie lotnictwu si powietrznych wysoko opacalnych obiektw do
zwalczania. Zesp wsppracuje z centrum koordynacji operacji powietrznych bdcym elementem cznikowym dowdcy lotniczego,
dziaajcym przy korpunym stanowisku dowodzenia wojsk ldowych. Rekomenduje on pooenie linii koordynacji wsparcia ogniowego,
poza ktr lotnictwo si powietrznych ma pewn swobod w zwalczaniu obiektw si ldowych przeciwnika.
Efektywno uderze
Lotnictwo si powietrznych, wspierajc wojska ldowe w obszarze gbokim, dy z jednej
strony do osignicia maksymalnych efektw
swojego oddziaywania, z drugiej za do miniNOTATKA
Koordynacja wsparcia ogniowego obejmuje planowanie

iprowadzenie wsparcia ogniowego w taki sposb, by obiekty
byy pokryte ogniem odpowiedniego systemu uderzeniowego.
W przypadku uycia lotnictwa si powietrznych blisko linii koordynacyjnej nadzr nad dziaaniami lotnictwa sprawuje dowdca ldowy, natomiast w razie lotniczych uderze wykonywanych daleko poza lini koordynacyjn kontroluje je dowdca lotniczy.
Amerykascy dowdcy kontroluj lotnicze uderzenia, wykorzystujc Powietrzne Centrum Dowodzenia i Kontroli Pola
Walki (ABCCC) oraz System Radiolokacyjnego Wykrywania
Celw i Naprowadzania rodkw Uderzeniowych (JSTARS).
2007/02
PoWIeDZIelI:
ev}dug}lddjernlfk
vrqdp|olzvnd
ghvdqwx
uxsdrvrq|
p|olzvnlhmorwqlfwzd
xghu}hqlrzhjr
uxsd}zdof}dqld
relhnwx
uxsd}zdof}dqld
relhnwx
Michai tuchaczewski
(marszaek zsRR):
Dysponujemy ju takim
rodkiem jak lotnictwo, ktre
ma moliwo wykonywania
gbokich rajdw. Dziki temu
moemy zniszczy
przeciwnika w gbi.
uxsdur}sr}qdqld
lrfhq|vnxwnzxghu}hqld
gen. John M. shalikashvili

(przewodniczcy komitetu
Poczonych szefw sztabw):
uxsdsrnrqdqldreurq|
su}hflzorwqlf}hmrelhnwx
Poczona walka rodzajw si

zbrojnych bya wana
wczoraj, istotna jest dzisiaj,
a konieczna bdzie jutro.
uxsdsrnrqdqldreurq|
su}hflzorwqlf}hmqdwudvlhsu}horwx
lqldnrrug|qdfmlzvsdufldrjqlrzhjr
X
X
X
X
X
X
uxsdzdonl
hohnwurqlf}qhm
uxsdsrnrqdqldreurq|
su}hflzorwqlf}hmznru|wdu}xsu}horwx
wuhidg|xurzdqldvdprorwx
v|vwhpx

grzrg}hqld
wuhidwdqnrzdqldzsrzlhwu}x
v|vwhpx
XXX
Istota lotniczego wsparcia w obszarze gbokim wojsk ldowych

malizowania strat we wasnym ugrupowaniu.
Kompleksowo dziaa pozwala na zwikszenie ywotnoci lotnictwa zarwno w czasie
przelotu nad lini stycznoci wojsk, jak i podczas lotu nad terytorium zajtym przez przeciwnika. Wpywa to na wzrost moliwoci oddziaywania lotnictwa na nakazane obiekty. Wiksz skuteczno oraz zdolno do przetrwania
ugrupowania lotniczego zapewniaj natomiast
walory bojowe i wyposaenie samolotw uderzeniowych oraz lotnictwa wsparcia.
Do wsparcia dziaa samolotw uderzeniowych s wydzielane zazwyczaj samoloty myliwskie, walki elektronicznej, obezwadniania
rodkw obrony przeciwlotniczej, rozpoznania
2007/02
i oceny skutkw uderze, a take wczesnego

wykrywania i ostrzegania, dowodzenia i naprowadzania oraz tankowania w powietrzu.
Przysze dziaania si powietrznych oraz wojsk
ldowych bd prowadzone prawdopodobnie
zgodnie z koncepcj operacji powietrzno-ldowej. Z jej zaoe wynika, e bdzie dominowa lotnictwo si powietrznych jako najbardziej
elastyczny w dziaaniu system uderzeniowy,
zwaszcza podczas walki z siami ldowymi
przeciwnika w obszarze gbokim wojsk ldowych. Nie wyklucza si jednak moliwoci uycia migowcw lotnictwa wojsk ldowych, systemw artyleryjskich i rakietowych oraz bezzag
ogowych statkw powietrznych.
NOTATKA
ABCCC Airborne Battlefield

Command and Control Center
Powietrzne Centrum Dowodzenia
i Kontroli Pola Walki.
JSTARS Joint Surveillance Target
Attack Radar System System
Radiolokacyjnego Wykrywania Celw
i Naprowadzania rodkw
Uderzeniowych.
NOTATKA
Kompleksowe dziaania powietrzne to wsplna walka limitowana

czasem, rozmachem oraz przestrzeni, w ktrej jednostkami lotnictwa o rnym przeznaczeniu dowodzi jeden dowdca dla osignicia wsplnego celu.
83

Zainteresowanie polskich analitykw nasuchowcw budzia swego czasu
sprawa przeduajcego si przetargu na zakup samolotu wielozadaniowego
dlasi powietrznych, a cilej moliwo posuenia si przez Amerykanw
systemem Echelon.
Rozpoznanie elektroniczne
uglielmo Marconi, przesyajc po

raz pierwszy bezprzewodowo na
odlego ludzki gos (1896), nawet nie przypuszcza, e rozpocz wdziejach ludzkoci now er komunikowania si. Niepozornym eksperymentem
uruchomi cig zdarze majcych istotny, jeli nie decydujcy wpyw na dzieje naszej cywilizacji.
Wojna informacyjna
miar rozwoju technologii radiowych oraz

sposobw ich wykorzystania powstay instytucje (jednostki) zajmujce si podsuchiwaniem
nadajnikw przeciwnika po to, by zdoby informacje o skadzie jego si, ich organizacji, moliwociach i co najwaniejsze zamiarach.
Ju wtedy powszechnie twierdzono, e wszystko, co uda si podsucha i rozszyfrowa, z pewnoci zostanie wykorzystane przeciwko nadawcy. Takie dziaania, obok wywiadu i kontrwywiadu,
stay si wkrtce elementem wojny informacyjnej.
Na bdach wroga
NOTATKA
Pionierzy. Rozpoznanie elektroniczne zastosowali po raz pierwszy,

prawdopodobnie na pocztku XX w.,
marynarze carskiej Rosji w celu poszukiwania okrtw na morzu.
Wraz z rozwojem technik prowadzenia nasuchu zaczto podejmowa dziaania utrudniajce rozpoznawanie wasnych radiowych
systemw dowodzenia. Stosowano wiele zabezpiecze, np.: tabele kodowe, kryptonimy,
okrelone czstotliwoci nadawania oraz odpowiednie sposoby ich uycia. Nazwano je
obron elektroniczn.
Aby zdoby informacje o przeciwniku, prowadzcy rozpoznanie radiowe niezalenie od
przechwytywania jawnych i utajnionych rozmw radiowych wykorzystywali nawet najdrobniejsze bdy. Choby nieprzestrzeganie
nakazw w sieci cznoci dowodzenia wojskami lub naruszenie przepisw korespondencji radiowej. Oto przykady. Lokalizacj stanowiska dowodzenia francuskiej 10 Armii niemieckie orodki nasuchu ustaliy w lipcu
1918r. tylko dziki temu, e w wymianie radiotelegraficznej dwukrotnie wymieniono nazwisko francuskiego oficera wza radiotelegra-
ficznego. Jedna z francuskich radiostacji polowych ujawniaa za kadym razem nowe miejsce rozwinicia, gdy zazwyczaj nadawaa po
zmianie tego miejsca swojemu korespondentowi jawnym tekstem jedno i to samo pytanie:
Czy dobrze mnie syszycie?. Stanowisko dowodzenia niemieckiej 193 Dywizji zostao
ustalone na podstawie charakterystycznej pracy radiotelegrafisty, ktry zawsze podawa liczb nadanych sw nie na pocztku telegramu,
jak byo ustalone, lecz na kocu, po nadaniu
wiadomoci.
Nawet BBC
Podsuch i dezinformacj radiow stosowano nieprzerwanie na wszystkich frontach
IIwojny wiatowej od pierwszego do ostatniego dnia jej trwania. Z dostpnych rde wynika, e podsuch w najwikszym stopniu stosoway Wielka Brytania i Niemcy. Wielka Brytania, oprcz wojskowych orodkw analitycznych, wykorzystywaa rwnie Brytyjskie Towarzystwo Radiowe BBC do odbierania caoci korespondencji radiowej pastw zaangaowanych i niezaangaowanych w wojn. Niemcy powoay w1942 r. specjalny sztab do podsuchiwania oraz wprowadzania nieprzyjaciela w bd, dziki ktremu dowdztwo Wehrmachtu otrzymywao najwartociowsze informacje wywiadowcze.
Po II wojnie szczeglnie intensywne rozpoznanie radiowe prowadziy Stany Zjednoczone. Amerykaskie samoloty dalekiego zasigu niejednokrotnie naruszay przestrze powietrzn ZSRR. Podczas tych lotw zdobywano wiele danych o naziemnych rodkach radioelektronicznych, w tym o cznoci radiowej
iradiolokatorach wczonych do systemu obrony powietrznej i kierowania rakietami.
Echelon nasuch globalny

W tym czasie w Stanach Zjednoczonych
powstaa Narodowa Agencja Bezpieczestwa
(National Security Agency NSA) przeznaczona do prowadzenia podsuchu na szczeblu
strategicznym, obejmujca zasigiem cay
wiat. Jest najwiksz i najbardziej rozbudo2007/02
wan elektroniczn sub wywiadowcz na

wiecie. Analizuje sygnay i emisj elektromagnetyczn wojskowych i cywilnych urzdze radioelektronicznych oraz podejmuje
dziaania w celu pozyskania dodatkowych informacji (m.in. wywiad wInternecie). W pocztkowym okresie dziaalnoci NSA skupiaa si na podsuchiwaniu sygnaw kablowych
(rwnie podmorskich) oraz radiowych stacji
naziemnych i powietrznych. Zczasem zacza ledzi emisje satelitarne. Prawdziw rewolucj byo jednak wprowadzenie technologii cyfrowych. Dziki nim amerykascy specjalici opracowali i zastosowali system podsuchiwania wiata, znany pod nazw Echelon. Moe on monitorowa ca wiatow
komunikacj elektroniczn: wszystkie strony
internetowe, poczt elektroniczn, rozmowy
telefoniczne, faksy, teleksy, informacje wysyane z telefonw komrkowych, rozgonie
radiowe, orodki telewizyjne i transmisje satelitarne. Korzysta z sieci orodkw nasuchowych, zoonych systemw wielkorednicowych anten odbiorczych, stacji radarowych,
okrtw podwodnych, samolotw oraz prawie
120 satelitw.
Mimo e upad mur berliski, Echelon nie
przesta dziaa. Dziki temu systemowi rzd
amerykaski ma moliwo cigego kontrolowania caego wiata lub okrelonego pastwa, organizacji pozarzdowych, k finansowych czy te systemw obronnych lub firm bdcych w krgu jego zainteresowa. Moe ledzi nawet poszczeglne osoby. Warto nadmieni, e za pomoc tego systemu s podsuchiwane nie tylko pastwa czy organizacje niechtne Stanom Zjednoczonym, ale take sojusznicy. To logiczne przy zaoeniu, e obecny sojusznik za kilka lub kilkanacie lat moe
by potencjalnym przeciwnikiem. Jeliby tak
si stao, Amerykanie bd ju mieli bogat
baz danych o nim.
Kto sprzedaje F-16?

Dopiero w lutym 2000 r. rzd amerykaski
oficjalnie przyzna, e dysponuje takim systemem. Wywoao to protesty w Europie,
zwaszcza w Parlamencie Europejskim, ktry na ten temat debatowa kilkakrotnie i wyraa obawy, e dziaania amerykaskie mog by skierowane przeciwko pastwom Unii
Europejskiej.
Korzyci finansowe, jakie Amerykanie czerpi ze stosowania takiego systemu nasuchu,
s ogromne i w duym stopniu rekompensuj
ponoszone nakady. Stwierdzono, na przykad,
e w 1992 r., po interwencji rzdu amerykaskiego wykorzystujcego informacje z systemu Echelon japoski NEC utraci kontrakt
wart 200 mln dolarw na dostaw satelitw ko2007/02
munikacyjnych dla Indonezji. W 1994 r. francuski koncern zbrojeniowy Thomson przegra

z amerykaskim Raytheonem rywalizacj
okontrakt na dostaw radarw pogodowych
dla Brazylii (Raytheon jest gwnym dostawc sprztu dla NSA). Swego czasu zainteresowanie polskich analitykw nasuchowcw budzia sprawa przeduajcego si przetargu na
adne pastwo ocienne, mimo przynalenoci do

okrelonego sojuszu, nie jest zainteresowane sprawnie
dziaajcym wywiadem radiowym ssiada.
zakup samolotu wielozadaniowego dla polskich si powietrznych, a cilej moliwo
posuenia si w niej przez Amerykanw systemem Echelon.
Cigle w akcji
Od jakoci zdobytej informacji zaley wynik konkretnego dziaania. Dlatego rda pozyskiwanych informacji s najbardziej chronionym dobrem kadego systemu w odpowiednio zorganizowanym pastwie. Mimo e siy
irodki nasuchu radiowego nie oddziauj na
przeciwnika bezporednio, tzn. nie niszcz jego potencjau, wywieraj jednak duy wpyw
na przebieg wspczesnych operacji. Dobrze
zorganizowany system rozpoznania elektronicznego potrafi przenikn system si zbrojnych danego pastwa, moe wic pozbawia
przeciwnika moliwoci skutecznego prowadzenia dziaa.
Niezalenie od wprowadzania nowych technologii bezprzewodowego transferu informacji oraz oficjalnych ogranicze zawartych
wrnych midzynarodowych dokumentach
wszystkie rozwinite pastwa prowadz intensywne icige rozpoznanie elektroniczne.
Na podstawie zdobytych danych okrelaj parametry oraz rozlokowanie rodkw radioelektronicznych (m.in. rodkw obrony przeciwlotniczej, lotnisk, urzdze startowych rakiet, stanowisk dowodzenia poszczeglnych
szczebli, systemu posterunkw wykrywania
obrony powietrznej itp.). Ponadto ustalaj rol tych rodkw w systemie obronnym danego pastwa, sposb wykonywania zada bojowych, a nawet techniczne cechy indywidualnych sygnaw radiowych i mikrofalowych
danego obiektu. Podsuch jest prowadzony na
posterunkach nasuchu radiowego (centrw
radiowych) rozmieszczonych w okrelonym
ugrupowaniu.
Czynnik ludzki
Siy Zbrojny RP dysponuj narodowym systemem rozpoznania elektronicznego, w kt-
Polska szkoa
nasuchu
Polsce utworzono
orodki nasuchu
elektronicznego, majce
kontrolowa proces komunikowania si si zbrojnych
pastw NATO wzachodniej
ipnocnej Europie.
Worodkach tych pracowali
polscy nasuchowcy. Polskie
suby nasuchowe dynamicznie rozwijay si gwnie w latach 70. i na pocztku lat 80. Mwiono nawet o polskim stylu prowadzenia pracy bojowo-rozpoznawczej, tzw. polskiej szkole nasuchu. Wybitni specjalici analitycy opracowali
rozwizania dotyczce procesw statystycznych oraz
zoonych algorytmw analitycznych uywanych wnasuchu. Powstay pierwsze
bazy danych o siach irodkach pastw ssiednich.
85
RAF
System echelon. Jedna zwielu kopu znajdujcych si w nalecej do amerykaskiej NSA

(National Security Agency) bazie
Menwith Hill w pnocnej Anglii.
Ssiedzi
Europie podsuchem,
zwaszcza ssiadw,
trudni si doskonale zorganizowana i wyposaona niemiecka BND, wykorzystujca wsplnie z francusk
DGSE orodki nasuchu
znajdujce si poza terenem Niemiec i Francji.
Jednak najpotniejsz
struktur podsuchow ma
Federacja Rosyjska. Na potrzeby FAPSI pracuje kilkadziesit orodkw analitycznych na terenie Rosji,
Wsplnoty Niepodlegych
Pastw, Kuby i Wietnamu.
rego skad wchodz komponenty wojsk ldowych, marynarki wojennej i si powietrznych.

Tworz go orodki analityczne prowadzce
nasuch radiowy w jednostkach rozmieszczonych na terenie kraju. Przeprowadzona
wostatnich latach restrukturyzacja nie wpyna korzystnie na prac naszych orodkw
analitycznych. Mimo e do eksploatacji trafia zaawansowany technicznie sprzt oraz s
wdraane nowe systemy informatyczne, zapomina si ospecjalistach, ktrzy je obsuguj. A przecie zachowanie cigoci prowadzenia rozpoznania przez dany orodek analityczny, czyli podanie za zmianami w siach zbrojnych przeciwnika oraz cige uaktualnianie banku danych o nim, jest najwaniejszym czynnikiem w tej dziedzinie. Sukces jest niemoliwy bez przekazywania modej kadrze wiedzy, dowiadczenia i stylu pracy dowiadczonych poprzednikw.
W nasuchu za efektywn uznaje si prac
wysoko wykwalifikowanych osb o specyficznych predyspozycjach, majcych minimum
kilkunastoletni sta na jednym stanowisku.
Niestety, na skutek mniej lub bardziej udanych zmian restrukturyzacyjnych ze suby
odeszli analitycy szkoleni w latach 70. oraz
prawie wszyscy przygotowywani w latach 80.
Wielu z nich znalazo zatrudnienie w przedsibiorstwach dziaajcych w sektorze prywatnym w orodkach sektora cywilnego
(m.in. w firmach zajmujcych si monitoringiem mediw). Ich miejsce w wojskowych
strukturach coraz czciej zajmuj, niestety,
przypadkowi ludzie.
Pod koniec lat 90. zlikwidowano orodek
szkolcy specjalistw analitykw i od tamtej
pory nie utworzono adnego centrum szkolenia ani kierunku ksztacenia w ramach innej
placwki.
Interesy wielkich
Dostp do najnowoczeniejszych technologii radiowych i mikrofalowych jest systematycznie ograniczany przez pastwa przodujce w produkcji tej techniki (USA, Francja,
Niemcy, Wielka Brytania). Wikszo urzdze elektronicznych, ktre w ramach sojuszniczej wsppracy otrzymuj siy zbrojne
pastw uboszych (m.in. Polska), to zazwyczaj sprzt wycofany ju z eksploatacji przez
armie pastw producentw.
Wymienione struktury radiowywiadowcze
s najlepiej chronionym dobrem narodowym
danego pastwa. Maj specjalne uprawnienia
rzdowe uatwiajce ich funkcjonowanie. adne inne pastwo nie ma wpywu na zakres ich
dziaalnoci, nie ma te moliwoci skorzystania z ich baz danych. W tych strukturach dziaaj specjalne komrki zajmujce si wdraa-
Postulat dla Polski

utwrzmy orodek
Polski system wywiadu radiowego powinien by
narodowy, wolny od wszelkiego rodzaju ingerencji z zewntrz. Musi zapewnia nieprzerwane
zbieranie informacji na wszystkich kierunkach
wok naszego kraju w zasigu taktycznym, operacyjnym i strategicznym oraz obejmowa zasigiem wszystkie istotne dla bezpieczestwa pastwa obiekty. Tymczasem jego bolczk jest
brak wyspecjalizowanego centrum szkolenia,
wktrym mona uczy modych adeptw wywiadu zasad istylu pracy analitycznej oraz przekazywa wiedz akademick ze szczegowo okrelonej dziedziny. Potrzebny jest zatem orodek
(centrum), ktry zapoznawaby z technikami statystycznymi oraz metodami dokonywania analizy
danych, zaktualn organizacj si zbrojnych
pastw ociennych, a take z wariantami wykorzystania tych si podczas dziaa bojowych.
Program nauczania. Placwka taka nauczaaby jzykw obcych, zwaszcza jzykw proceduralnych, kryptologii i sposobw jej wykorzystywania, jak rwnie zapoznawaaby z biec midzynarodow sytuacj polityczn, militarn, spoeczn oraz gospodarcz, z najnowsz technik,
w tym z osigniciami techniki radiowej i mikrofalowej. Dostarczaaby okrelonej wiedzy z dziedziny elektroniki, informatyki i telekomunikacji,
zwaszcza wiedzy o propagacji fal radiowych, zakceniach i szumach, a take zapoznawaaby
zproblematyk bezprzewodowej transmisji danych, a ju na pewno z metodami kodowania
stosowanymi w telekomunikacji.
Placwka rekrutacji. Takie centrum mogoby

prowadzi rekrutacj do pracy w rozpoznaniu
elektronicznym, dokonywa selekcji kandydatw
oraz przygotowywa wysoko wykwalifikowanych
specjalistw analitykw. Tym samym mogoby
sta si kuni polskiej kadry nasuchowej.
Mogoby odgrywa wan rol w systemie obronnym pastwa jako orodek zajmujcy si zbieraniem i archiwizowaniem rnorodnych danych
oraz analizowaniem na bieco sytuacji w okrelonym obszarze tematycznym na potrzeby zainteresowanych szczebli wojskowych lub cywilnych
pastwa. Utworzenie takiego orodka wymagaoby opracowania perspektywicznej koncepcji rozwoju (nie myli z restrukturyzacj) polskich
orodkw analitycznych oraz zasad prowadzenia
rozpoznania elektronicznego w Wojsku Polskim.
niem nowych technologii, selekcj oraz szkoleniem kadr przeznaczonych do prowadzenia

rozpoznania elektronicznego wycznie na
g
wasne krajowe potrzeby.
kpt. Artur Malordy
2007/02

Przedstawicielstwo wadz RFN w narodowych misjach Air Policing
Potrzebna instytucja
Planowana wsppraca polskich orodkw dowodzenia i naprowadzania (ODN) z Poczonym Centrum

Operacji Powietrznych (CAOC) bdzie wymaga koordynowania dziaa zarwno w ramach sojuszniczych,
jak i narodowych misji Air Policing. Problem w narodowych misjach (np. typu Renegade) moe stanowi
dostosowanie zada ODN do dziaa Narodowego Przedstawiciela Wadz Pastwowych (National
Government Authority NGA). Jak zatem ukada si wsppraca NGA z kilkoma CRC (odpowiednik orodka
dowodzenia i naprowadzania) w Republice Federalnej Niemiec.
mjr Marek Pieniek
Centrum Operacji Powietrznych
atowski system nadzoru przestrzeni

powietrznej NATINADS funkcjonuje zgodnie z ustalonymi procedurami w razie naruszenia przestrzeni
powietrznej pastw sojuszu. Jednak w odniesieniu do cywilnych statkw powietrznych, wstosunku do ktrych istnieje podejrzenie, e mog
posuy terrorystom, uycie si wojskowych
(zzastosowaniem uzbrojenia wcznie) ley
wgestii wadz narodowych, anie sojuszniczych.
Dlatego konieczne byo po dowiadczeniach
z11wrzenia 2001 r. powoanie narodowych
struktur odpowiedzialnych za dowodzenie siami powietrznymi w takich sytuacjach.
Ograniczenia prawne
notatka
NATINADS System Nadzoru

Przestrzeni Powietrznej NATO;
CAOC Poczone Centrum
Operacji Powietrznych;
COP Centrum Operacji
Powietrznych;
CRC odpowiednik orodka dowodzenia i naprowadzania (ODN).
Protok w sprawie zmiany konwencji
omidzynarodowym lotnictwie cywilnym

sporzdzony w Montrealu 10 maja 1984r.
(DzU z 2000 r. nr 39, poz. 446, s. 3).
2
North Atlantic Military Committee,
MCM-062-02: BI-SCs Operational

Concept Increase the Alliances Air
Defence Posture in Response to
Possible Terrorist Attacks (Renegade
Concept), 27 May 2002.
3
MC 54/1 (2nd Revised) Annex C, 21st
August 2002.
2007/02
Poszukiwanie skutecznych form obrony przed

nowym zagroeniem ujawnio problem natury
prawnej. Zgodnie z artykuem 3 bis konwencji
chicagowskiej, wprowadzonym w1984 r. (krtko po tragicznym zestrzeleniu przez siy powietrzne ZSRR poudniowokoreaskiego samolotu rejsowego) i ratyfikowanym przez Polsk 25lipca
1999 r.,1 niedopuszczalne jest uycie uzbrojenia
wzgldem cywilnych statkw powietrznych. Podjto wic kroki na rzecz dostosowania prawa tak,
by uwzgldniao t form zagroenia. Rozpoczto rwnie prace nad okreleniem jednolitych procedur dziaania pastw NATO. Znalazo to odzwierciedlenie w przyjtej przez Komitet Wojskowy NATO Koncepcji operacyjnego wzmocnienia
systemu obrony powietrznej sojuszu przeciw
ewentualnemu atakowi terrorystycznemu zwykorzystaniem cywilnych statkw powietrznych2. Wezwano wniej pastwa czonkowskie do powoania Narodowego Przedstawiciela Wadz Pastwowych (NGA) jako osoby odpowiedzialnej za podejmowanie decyzji wsytuacji groby uycia cywilnego statku powietrznego do ataku terrorystycznego. Okrelono take status cywilnego statku powietrznego (nazwanego Renegade) jako
rodka uytego do wykonania ataku terrorystycznego. Ponadto wyrniono trzy stopnie w jego
klasyfikacji: podejrzany, prawdopodobny i potwierdzony. Uzgodniono, e decyzj o zastoso-
waniu rodkw obrony powietrznej wydzielonych do dyurw bojowych w NATINADS wobec cywilnego statku powietrznego, pozostawia
si wgestii narodowej.3 rodki te pod dowdztwem sojuszu mog jedynie identyfikowa statek
powietrzny oraz ledzi go.
Osoba czy instytucja

NGA kraju, w ktrego przestrzeni zdarzy si
incydent, po potwierdzeniu informacji, e statek
powietrzny jest cywilny, wystpuje (za porednictwem CRC np.w Belgii bd Holandii czy COP
w Polsce) do CAOC z wnioskiem oprzekazanie
dowodzenia par dyurn oraz wydzielonymi siami i rodkami obrony powietrznej w gesti narodow (TOA Transfer of Authority).
Rada Pnocnoatlantycka, wzywajc pastwa
sojuszu do powoania NGA, nie okrelia, czy
funkcj NGA powinna peni osoba czy instytucja. Pozostawia wybr poszczeglnym pastwom.
Ze wzgldu na uwarunkowania prawne wwikszoci pastw czonkowskich funkcj narodowego przedstawiciela wadz pastwowych peni okrelona osoba. Moe to by minister sprawiedliwoci (Holandia) lub obrony (Belgia, Polska). Na obszarach wspomnianych pastw dziaa tylko jeden
CRC wsppracujcy bezporednio z CAOC. To
za jego porednictwem NGA wystpuje z wnioskiem o przekazanie dowdztwu narodowemu dowodzenia siami i rodkami obrony powietrznej
zaangaowanymi w akcj typu Renegade.
Kiedy jednak na terenie kraju funkcjonuje
kilka CRC wsppracujcych bezporednio
zCAOC (jak np. w RFN czy niedugo w Polsce),
powstaje problem. Poniewa incydent moe zdarzy si w sektorze odpowiedzialnoci kadego
CRC, a obiekt moe przemieszcza si midzy
sektorami, NGA byby zmuszony do porozumienia si z kilkoma CRC. Wyduyoby to znacznie
proces decyzyjny. Niemcy zastosowali inne rozwizanie: powoali instytucj NGA (rys.).
Jak dziaa NGA

W niemieckim NGA wyrnia si organy:
decyzyjny, doradczy i doradczo-wykonawczy.
87

MinistER
OBROny
naROdOWEJ
dOWdCa
OBROny POWiEtRznEJ
(gEadCOM)
naROdOWE CEntRuM
BEzPiECzEstWa POWiEtRznEgO
(nasC/naPC)
W zdobywaniu informacji o zagroeniu terrorystycznym ogromn rol odgrywa policja

federalna, ktra wykorzystuje, oprcz wasnych rde, informacje wywiadu i kontrwywiadu. Przedstawiciel policji jest odpowiedzialny za przybycie funkcjonariuszy stray
granicznej, sub celnych i sub porzdkowych
na lotnisko wyznaczone jako interwencyjne.
Dlatego przedstawiciele policji peni caodobowe dyury bojowe na stanowisku dowodzenia NAPC w Uedem, utrzymujc cigy kontakt z Krajowym Centrum Reagowania Kryzysowego w Berlinie.
Wsppraca z ruchem lotniczym

Struktura organizacyjna NGA RFN
wnym zadaniem
NASC jest zdobywanie
informacji o moliwym zagroeniu atakiem terrorystycznym z powietrza, a nastpnie likwidacja tego zagroenia zgodnie z poleceniami organu decyzyjnego
NGA (ministra obrony).
Organem decyzyjnym jest minister obrony. Podejmuje on decyzje dotyczce dziaania si

i rodkw obrony powietrznej, np. dalszego ledzenia obiektu, zmuszenia go do ldowania na
wskazanym lotnisku, dania strzau ostrzegawczego czy zestrzelenia.4
Organem doradczym jest dyurny dowdca
obrony powietrznej (GEADCOM German
Air Defence Commander) w randze trzygwiazdkowego generaa. To on dysponuje hasami identyfikacyjnymi, przekazuje ministrowi obrony informacje niezbdne do podjcia
decyzji, a dyurnemu operacyjnemu Narodowego Centrum Nadzoru Przestrzeni Powietrznej (NAPC National Air Policing Center)
rozkazy do dziaania.
Organem bezporednio dowodzcym siami i rodkami obrony powietrznej wykonujcymi zadanie, zbierajcym i analizujcym informacje oraz koordynujcym dziaania poszczeglnych CRC i struktur NATO ze strukturami narodowymi, jak rwnie dziaania resortu obrony, policji i agencji ruchu lotniczego oraz wypracowujcym propozycje dziaania jest Narodowe Centrum Bezpieczestwa
Powietrznego (NASC National Air Security Center), a dokadniej jego wojskowy element, czyli Narodowe Centrum Nadzoru Przestrzeni Powietrznej (NAPC).
Policjant wrd wojskowych
Jeeli chodzi o legalno uycia uzbro-
jenia w stosunku do cywilnego obiektu

powietrznego, wci tocz si spory
prawne, odkd sd najwyszy RFN zakwestionowa legalno podjcia takiej
decyzji, uznajc j za niezgodn z konstytucj.
W NAPC zorganizowano dyurn sub operacyjn. Dyurny operacyjny kieruje prac

NASC oraz koordynuje poczynania przedstawicieli trzech resortw w celu wypracowania propozycji decyzji przedstawianej GEADCOM,
a za jego porednictwem ministrowi obrony.
Jest te upowaniony do wystpienia na polecenie GEADCOM z wnioskiem do CAOC
o przekazanie pod narodowe dowodzenie wydzielonych do NATO si i rodkw obrony powietrznej w celu wykonania wydanych przez
organ decyzyjny rozkazw.
Pierwszym rdem informacji o porwanym

samolocie s najczciej suby ruchu lotniczego, dlatego NAPC wsppracuje z nimi. Cywilne suby ruchu lotniczego dostarczaj informacji o prbach nawizania cznoci z samolotem
na czstotliwociach ratowniczych i na czstotliwociach kompanii lotniczych. Istotna jest informacja, czy samolot poda planow tras przelotu i wykonuje polecenia kontrolerw. Od tego
zaley nadanie mu statusu: podejrzany, prawdopodobny lub potwierdzony Renegade.
Na cywilnych subach ruchu lotniczego spoczywa take obowizek wydzielenia przestrzeni powietrznej dla pary dyurnej. Poniewa suby ruchu pracuj w systemie dyurowym
w strukturach agencji ruchu lotniczego, nie trzeba wyznacza dodatkowego personelu dyurnego na stanowisku dowodzenia NASC.
Pomysy dla Polski

Analiza struktury oraz zada instytucji NGA
u naszych ssiadw pozwala stwierdzi, e NGA
zapewnia skuteczne dowodzenie narodowymi
strukturami nadzoru przestrzeni powietrznej. To
rozwizanie moe suy jako pogldowe podczas prac nad polsk struktur systemu nadzoru
przestrzeni powietrznej. Jednym z moliwych
wariantw jest powoanie instytucji NGA z ministrem obrony narodowej jako organem decyzyjnym, dyurnym dowdc obrony powietrznej
jako organem doradczym oraz Centrum Operacji Powietrznych jako organem doradczo-wykonawczym. Organ doradczo-wykonawczy na
wzr niemieckiego NAPC byby upowaniony do wystpowania do CAOC o przekazanie si
i rodkw wydzielonych do NATO pod narodowe dowdztwo. Utrzymywaby cigy kontakt
z dyurnym dowdc obrony powietrznej i za porednictwem ODN dowodziby narodowymi elementami nadzoru przestrzeni powietrznej. Ponadto wspieraby sojusznicze wykonywanie zadania nadzoru przestrzeni powietrznej (np. autoryzowaby rozkaz uycia uzbrojenia wobec wojskowego statku powietrznego, ktry naruszy
g
przestrze powietrzn).
2007/02
MATERIAY SZKOLENIOWE Marynarka wojenna
System AIS i moliwoci jego wykorzystania

do identyfikacji bojowej (cz. II)
W sytuacji gdy posiadanie transponderw AIS stanie si obligatoryjne, brak sygnau AIS bdzie
oznacza, e mamy do czynienia z okrtem przeciwnika, przy jednoczesnym braku odpowiedzi
z systemu IFF, lub ze statkiem cywilnym, ktry stara si unikn identyfikacji, awic
moe dziaa na rzecz strony przeciwnej.
S
kmdr por. Maksymilian Dura
Dowdztwo Marynarki Wojennej
ystem automatycznej identyfikacji

statkw (AIS) jest jedynym sposobem
elektronicznego ustalania pochodzenia jednostek cywilnych, ktre nie s
wyposaone w system rozpoznania radiolokacyjnego swjobcy (IFF). Wielu zapomina,
e IFF nie dzieli jednostek pywajcych na co
wskazuje nazwa na swoje i obce, ale na swoje i nie swoje. Brak odpowiedzi wskazuje wic
tylko, e widoczny na ekranie radaru obiekt nie
ma wczonego transpondera systemu identyfikacji bojowej, a nie e jest obiektem obcym,
awic niebezpiecznym. AIS zawa obszar niewiedzy, pozwalajc na rozpoznanie wszystkich
duych jednostek handlowych.
Wykrycie przeciwnika bdzie polegao zatem
na wyszukaniu obiektw pywajcych, ktre nie
pracuj w systemie AIS lub pracuj w nim, korzystajc z faszywych danych wprowadzonych
do systemu. Dopiero po wykonaniu tej czynnoci przechodzi si do nastpnego etapu identyfikacji bojowej (np. z zastosowaniem systemu
IFF, ktry jednoznacznie wskae, e dana jednostka nie jest ani wasnym okrtem, ani obiektem neutralnym).
Funkcje militarne
ystem AIS jest tani.

Koszt standardowego
zestawu sprztu komercyjnego wraz z montaem
ipodczeniem nie przekracza 30000 zotych (dane
z2005 r.). Poza tym jest atwy weksploatacji, co wynika zfaktu, e usugi serwisowe s dostpne na caym
wiecie inie ma potrzeby
ich dublowania przez marynark wojenn poszczeglnych krajw.
2007/02
Dziki systemowi AIS zwiksza si zasig

rozpoznania oraz liczba identyfikowanych jednostek pywajcych. Tosamo cywilnych
obiektw mona ustala bez nawizywania
kontaktu wzrokowego (co obecnie jest podstawowym warunkiem identyfikacji obiektw,
ktre nie odpowiadaj na sygnay w systemie
IFF). Wedug zachodnich specjalistw, wprzyszoci AIS moe okaza si przydatny w operacjach typowo wojskowych, w tym w akcjach
desantowych i przeciwminowych. W rejonie
wychodzenia jednostek desantowych na brzeg
ich pozycja byaby okrelana dziki transponderom AIS zamontowanym na pokadzie. Podczas dziaania jednostek przeciwminowych ich
pozycje take mogyby by ustalane przez system AIS. Informacje o wykrytych obiektach
minopodobnych byyby dodatkowo przekazywane wpostaci wiadomoci tekstowej jako
ostrzeenie do wszystkich jednostek pywajcych (w tym statkw), przebywajcych w pobliu. Docierayby one szybciej ni sposobem
nawigacyjnym.
AIS uatwia prowadzenie akcji ratowniczych
na morzu, przekazujc dane o jednostce wzywajcej pomocy, znajdujcej si w pobliu jednostek pywajcych i powietrznych, zwikszajc zasig wykrycia obiektw rejestrowanych na
ekranie radaru lub ekranach centrum koordynacji SAR (zastosowanie zasady pracy urzdzenia
z aktywn odpowiedzi).
AIS moe by z powodzeniem wykorzystywany na statkach powietrznych, zwaszcza
wlotnictwie patrolowym i SAR. Pozwala na
Zasig systemu AIS zaley

odwysokoci anteny i wynosi
2040 Mm w normalnych
warunkach propagacyjnych, przy
superrefrakcji natomiast
do200Mm.
lokalizowanie i identyfikowanie obiektw pywajcych nawet bez widocznoci wzrokowej
oraz w przypadku braku systemw obserwacji
wpodczerwieni i maego zasigu pracy systemw obserwacji technicznej (np. z powodu trudnych warunkw meteorologicznych).
Dziki maym wymiarom manipulatora,
transpondera i przystawki poczeniowej zamontowanie systemu nie wymaga jakichkolwiek zmian konstrukcyjnych na mostku czy wykonywania skomplikowanych prac w stoczni
(chyba e planuje si zabudow dodatkowego
komputera z elektroniczn map nawigacyjn
(Electronic Navigational Chart ENC) lub stanowiska systemu zobrazowania mapy i informacji nawigacyjnej (Electronic Chart Display
and Information System ECDIS). Monta anteny UHF i GPS, ze wzgldu na ich niewielkie
rozmiary, nie wie si z koniecznoci ustawiania dodatkowych rusztowa i kierowania
okrtu do stoczni.
u
89

u
System nie wymaga dugiego szkolenia personelu ze wzgldu na prost jego obsug. Poza tym jest bezpieczny dla ludzi, poniewa nie
generuje silnego pola elektromagnetycznego
oraz zuywa niewiele energii elektrycznej (rednia moc okoo 10 W).
Wady
Budowa systemu
AIS w naszej
marynarce
wojennej
powinna obejmowa instalowanie urzdze na wszystkich
okrtach. Rodzaj zastosowanego transpondera (A lub B)
bdzie zalee od klasy okrtu
oraz zada przez niego
wykonywanych. Przy czym
wprzypadku zastosowania
minimalnej wersji systemu
istnieje moliwo jego
uzupenienia odpowiednim
oprogramowaniem lub
zamontowaniem dodatkowych elementw.
http://www.nautinst.org/ais, strona
z11.09.2006 r.
Wielu oficerw marynarki wojennej uwaa,

e AIS jest nieprzydatny dla okrtw ze wzgldu na to, e jest systemem cywilnym, ktry
wczasie dziaa nie identyfikuje pywajcego
obiektu. Zdradza natomiast pozycj dziaajcego w tym systemie wasnego okrtu moe
by rdem promieniowania VHF o znanych
parametrach, ktre moe by wykorzystane do
naprowadzania rakiet.
adna z tych krytycznych uwag nie znajduje potwierdzenia w rzeczywistoci. Nawet
wprzypadku dziaa wojennych AIS pozwala na ustalanie tosamoci neutralnych okrtw i statkw, dziki czemu powinien by uywany do identyfikacji bojowej jednostek pywajcych. Zarzut zdradzania wasnej pozycji
rwnie jest bezpodstawny, poniewa wszystkie okrty s wyposaone zazwyczaj w transpondery z moliwoci odczania nadajnika
(silent mode) lub kodowania sygnau. Decyzja o przekazywaniu informacji na zewntrz zaley od dowdcy, ktry zachowujc moliwo
prowadzenia obserwacji w systemie AIS, jednoczenie sam moe pozosta w nim niewidoczny.
Wady systemu AIS s nastpujce:
konieczno wyczenia systemu lub ograniczenia mocy nadajnika podczas niektrych
operacji przeadunkowych (zagroenie promieniowaniem elektromagnetycznym RADHAZ); kade wyczenie i ponowne zaczenie AIS powinno by zapisane wdzienniku okrtowym;
potrzeba weryfikowania danych uzyskanych z systemu o jednostce, co wynika z atwoci jego zakcania oraz dezinformowania
uytkownikw; dotyczy to przede wszystkim
danych statystycznych, informacyjnych i uzupeniajcych (o podry);
warunek korzystania z GPS, bez ktrego
dziaanie systemu AIS jest utrudnione (mona
wwczas stosowa tzw. technik FS frequency sensing synchronizacji transpondera dziki innym tego typu urzdzeniom);
jawno informacji przekazywanej w tym
systemie informacje tekstowe i okresowe
meldunki s oglnie dostpne; przekazywanie
informacji niejawnej moe odbywa si jedynie za pomoc utajnionych systemw cznoci radiowej i satelitarnej;
mae moliwoci przydzielonych dwch
kanaw VHF (87B i 88B) oraz ograniczenia
propagacyjne zwizane z wykorzystaniem
cznoci VHF (zasig ten moe by jeszcze

mniejszy w przypadku duej liczby jednostek
znajdujcych si w jednej komrce AIS);
stosunkowo skomplikowane wprowadzanie
informacji tekstowych z uyciem manipulatora;
ograniczona liczba jednostek pywajcych,
jakie w danym momencie mog wsppracowa wjednym rejonie; na akwenach o szczeglnie duym nateniu ruchu mog wystpi
trudnoci w pracy systemu (dotyczy to np. regionu Singapuru, gdzie liczba jednostek przekracza 2250 przy zasigu systemu 30 Mm).
Ponadto wystpuj trudnoci w funkcjonowaniu systemu zwizane z tym, e:
nie wszystkie jednostki pywajce s zobowizane do jego posiadania;
dua liczba jednostek wycza AIS, przechodzc przez akweny zagroone piractwem, unikajc w ten sposb wykrycia;
niektre z nich maj niedokadnie skonfigurowane yrokompasy oraz le skalibrowane
systemy okrtowe;1
dane statystyczne o jednostce s wprowadzane przez zaog niedokadnie lub bdnie;
nie s wprowadzane lub celowo s podawane niewaciwe dane odnonie do miejsca
docelowego i przewidywanego czasu przybycia (Estimated Time of Arrival ETA); w niektrych rejonach, np. u wybrzey Azji, liczba
jednostek bez okrelenia tych danych moe wynosi nawet do 75%;
le zamontowano anten GPS lub bdne s
informacje o jej umiejscowieniu na okrcie;
niski jest poziom wyszkolenia operatorw
na mostku, ktrzy nie potrafi wykorzysta
moliwoci systemu AIS, zwaszcza we wspdziaaniu z radarem nawigacyjnym ARPA;
powstaj bdy wynikajce z automatycznego przestawiania czstotliwo kanau oglnego (naley to robi rcznie).
AIS w naszej flocie

Procedury wykorzystania systemu AIS wsiach NATO nie zostay jeszcze okrelone. STANAG 4XXX Warship Automated Identification System (W-AIS) jest jeszcze wtrakcie
opracowywania, naley wic traktowa zawarte w nim ustalenia jako wskazwk, a nie jako
obowizujce zasady wdraania systemu AIS
na okrtach. Dlatego planujc jego wprowadzenie w naszej marynarce wojennej (i stray granicznej), naley bra pod uwag przede wszystkim dotychczasowe dowiadczenia jego uytkownikw oraz moliwoci systemu, ktre mona wykorzysta woperacjach militarnych.
Tworzenie systemu AIS w marynarce wojennej powinno obejmowa jedynie instalowanie urzdze na pokadach okrtw i statkw
powietrznych, bez budowania wasnych instalacji brzegowych. Zwaszcza e brzegowe
2007/02
centra nadawczo-odbiorcze powstaj ju wramach Systemu Wymiany Informacji Bezpieczestwa eglugi (SWIB). Zgodnie z deklaracjami zoonymi przez Polsk na konferencji w Haugesund w Norwegii (Expert Working
Group for Mutual Exchange and Deliveries of
AIS data Tenth Meeting), ktra odbya si
19 maja 2005r., na naszym wybrzeu powstanie 45 stacji brzegowych (fot.). Zapewni one
pene pokrycie caej naszej strefy odpowiedzialnoci. 2
Informacje z systemu AIS bd przydatne
przy opracowywaniu obrazu sytuacji nawodnej
przez poszczeglne jednostki pywajce oraz
penego obrazu sytuacji nawodnej (RMP) tworzonego przez Centrum Operacji Morskich
(COM). RMP (w tym informacja z systemu
AIS) bdzie przekazywany do wybranych jednostek (okrtw, statkw powietrznych) w systemie dowodzenia marynarki wojennej.
Informacj z systemu AIS mona uzyskiwa
wraz z kompleksowym obrazem sytuacji nawodnej (KOSN), opracowanym przez odpowiednie piony Stray Granicznej w ramach
Zintegrowanego Systemu Radiolokacyjnego
Nadzoru Polskich Obszarw Morskich (ZSRN).
KOSN bdzie przekazywany marynarce wojennej w ramach trjstronnego porozumienia
ministrw: obrony narodowej, spraw wewntrznych i administracji oraz infrastruktury.
Tryb specjalny
Na okrtach podwodnych, rozpoznawczych
oraz przeznaczonych do dziaa specjalnych
mona montowa transpondery AIS z modemem
silent mode (umoliwiajcy kontrolowane odczanie nadajnika). Naley pamita, e niektre oferowane na rynku transpondery s wyposaone w modem, ktry w pewnych przypadkach
moe zosta zablokowany odpowiednim poleceniem ze stacji brzegowych. Okrt moe wwczas rozpocz ponowne nadawanie. 3
Mimo e transpondery AIS maj wasne manipulatory, na ktrych moe by zobrazowana
sytuacja nawodna, system powinien by podczony do radaru nawigacyjnego (ARPA). Przeprowadzone badania wykazay, e wikszo
uytkownikw korzysta z informacji AIS za porednictwem tego wanie radaru. 4
Montowanie systemu AIS wie si ze zmian oprogramowania tych radarw 5, by sygna
AIS mg by na nich zobrazowany w postaci
syntetycznego obrazu obiektw pywajcych,
natomiast dane o przynalenoci obiektu przedstawione w postaci tekstowej.
Biorc pod uwag przydatno systemu AIS
w tworzeniu penego obrazu sytuacji nawodnej
oraz w prowadzeniu akcji ratowniczych (SAR),
naley zamontowa jego elementy rwnie na
statkach powietrznych lotnictwa morskiego,
2007/02
rdo: http:// aisfree.aislive.com/ Influx.aspx?Map=Europe%20Overview strona z 23.01.2006 r.
Rozmieszczenie w rejonie Europy Pnocnej systemw

kontroli ruchu statkw wykorzystujcych system AIS
przede wszystkim na migowcach. W zwizku
z tym, e praca nadajnika AIS na duej wysokoci wprowadza zakcenia w wielu komrkach systemu, regu powinno by wyposaanie statkw powietrznych w blokad nadajnika
i prac tylko na odbir. Jedynie w przypadku
prowadzenia akcji ratowniczych na maej wysokoci oraz wspdziaania migowcw lotnictwa pokadowego bezporednio z okrtami
(np. podczas ldowania na pokadzie) statki powietrzne mogyby przej na aktywny tryb
(nadawanie) pracy.
W przyszoci ograniczenia wysokoci zostan wyeliminowane dziki zastosowaniu anten
kierunkowych. Podjcie prac z tym zwizanych
zapowiadaj cywilne firmy. 6
Czas na monta
Wniosek nasuwa si sam: nie czas dyskutowa, czy wprowadza AIS, ale raczej jak to
zrobi. Poza wymienionymi zaletami (zwizanymi z bezpieczestwem pywania i procesem
identyfikacji bojowej) naley pamita, e
wprzyszoci moe on by podstaw utworzenia cywilnego systemu kontroli ruchu statkw
na wzr cywilnej kontroli ruchu lotniczego.
Wszystkie obiekty poruszajce si po wyznaczonych torach wodnych i akwenach objtych
cywiln kontrol ruchu statkw (np. systemem
VTS) bd musiay by wyposaone w system
AIS lub bd traktowane na szczeglnych warunkach (co bdzie wymagao ponoszenia dodatkowych kosztw i zmusi cywiln kontrol
ruchu statkw do wprowadzenia okrelonych
procedur bezpieczestwa). Aby tego unikn,
wszystkie wojskowe statki powietrzne, latajce w cywilnych korytarzach, wyposaono
wtranspondery pracujce w modach cywilnych. Ta sama zasada znajdzie bez wtpienia
g
zastosowanie w przypadku okrtw.
HELCOM AIS EWG 10/2005, http://
www. helcom.fi/dps/docs/folders/
Sea-based%20Pollution%20Group%2
0(HELCOM%20SEA).html
3
P.J. Sparkes: Royal Navy, AIS
Working Paper V-0-9 z 28.09.2005 r.

4
R.H. Allan: Automatic Identification
System (AIS): Research From The

Bridge, http://www. nautinst.org /ais/
docs/researchFromBridge.doc, strona
z dnia 23.01.2006
5
PKN-IEC/PAS 60936-5:2005
Urzdzenia i systemy nawigacji i radiokomunikacji morskiej radar. Cz 5:

Wytyczne dotyczce stosowania i obrazowania informacji AIS na radarze.
6
P.J. Sparkes: Royal Navy, op.cit.
91
Trenaer gier sztabowych

W centrum szkolenia marynarki wojennej powsta trenaer gier sztabowych, ktry pozwala wiczcym
na prowadzenie wsplnych treningw w jednym miejscu, a jednoczenie odgrywa w ograniczonym
zakresie rol dydaktyczno-szkoleniow oraz operacyjn. Oprogramowanie trenaera ma by
pomocne w procesie decyzyjnym.
Archiwum autora
kmdr ppor. Dariusz Kloskowski

Centrum Szkolenia Marynarki Wojennej
ykonanie przez wojsko zada

okrelonych w Strategii Bezpieczestwa Narodowego RP oraz
w Strategii Wojskowej RP wymaga systematycznej i celowej dziaalnoci
szkoleniowej dowdztw, sztabw i wojsk. Do
najczstszych form szkolenia nale wiczenia
dowdczo-sztabowe, treningi sztabowe i gry
wojenne. wiczenia dowdczo-sztabowe i treningi sztabowe polegaj na zgrywaniu si
wszystkich osb funkcyjnych sztabu w wypracowywaniu danych (kalkulacji) i wariantw
dziaania potrzebnych dowdcy do podjcia
decyzji. Z kolei gry wojenne maj na celu
rozwizywanie problemw przez szersze grono decydentw: wojskowych, przedstawicieli
organw samorzdowych czy sub mundurowych wspdziaajcych w szeroko rozumianym
reagowaniu kryzysowym.
Jakkolwiek cele wicze s rne, to tre
ioglna ich organizacja wydaj si podobne,
np. w procesie decyzyjnym wyrnia si takie
etapy jak podczas wicze, podobne s sposoby
przygotowania i prowadzenia dokumentacji planistyczno-operacyjnej, w tym rozkazodawczej.
Trenaer w Centrum Szkolenia Marynarki
Wojennej (CSzMW) spenia oczekiwania
decydentw: jest to uniwersalne miejsce do
przeprowadzania wicze, zapewnia te informatyczne wsparcie procesu decyzyjnego.

Trenaer jest rozmieszczony w czterech gabinetach:
dyurnej suby operacyjnej suy do cigego monitorowania sytuacji (np.: do odbioru
meldunkw i ich przekazywania do grup operacyjnych w terenie, wydzielonych ogniw samorzdw lokalnych, policji, stray poarnej);
decyzyjnym, w ktrym jest wypracowywana decyzja, np. o wydzieleniu si i rodkw do
usuwania klsk ywioowych oraz monitorowana jest oglna sytuacja w fazie zagroenia (fot.);
nieetatowej sekcji analizy skae przeznaczony do zbierania danych o skaeniach oraz
Oprogramowanie Alaska
umoliwia:
pene graficzne zobrazowanie sytuacji (np. pooenia grup reagowania kryzysowego i grup operacyjnych, miejsc zdarze kryzysowych, rejonw
zagroonych (rys. 1);
czytelne prezentacje zdarze kryzysowych
iobsugujcych je grup reagowania kryzysowego oraz grup operacyjnych;
sporzdzanie dokumentw dowodzenia (planw
przeciwdziaania sytuacjom kryzysowym,
np. planu przeciwpowodziowego) i dokumentw
tekstowych oraz ich przesyanie do wykonawcw;
wprowadzanie danych o jednostkach wojskowych
oraz grupach reagowania kryzysowego isprzcie,
ktre s przewidziane do uycia zgodnie z planami przeciwdziaania sytuacjom kryzysowym
(np. planem przeciwpoarowym, planem SAR),
tworzenie zestawie (np. jednostek isprztu),
atake aktualizowanie bazy danych;
penienie wielu funkcji kartometrycznych,
np. obliczanie odlegoci, powierzchni i obwodu,
azymutw, wyliczanie widocznoci wzrokowej,
przekrojw terenu, stref zalewowych itp. (rys. 2);
drukowanie dokumentw dowodzenia graficz-
Gabinet, w ktrym s podejmowane decyzje wiczcych dowodcw
nych i pisemnych oraz ich archiwizowanie.
2007/02
przeprowadzania analiz na potrzeby grupy operacyjnej i kierownictwa wiczenia;

szkolenia operacyjno-taktycznego, w ktrym przeprowadza si szkolenia suchaczy oraz
omawia wiczenia.
Docelowo planuje si wykorzystywanie trenaera do przygotowywania:
kadry dowdczej oraz osb funkcyjnych do
realizacji procesu planowania zada wykonywanych przez CSzMW ze szczeglnym uwzgldnieniem hierarchii procesu decyzyjnego na stanowisku dowodzenia zgodnej z zaoeniami Doktryny narodowej operacje poczone OP/01;
kierowniczej kadry CSzMW, Policji, Stray Granicznej, andarmerii Wojskowej, Stray Miejskiej oraz osb z wadz samorzdowych
do wsplnych dziaa w ramach reagowania
kryzysowego;
kierowniczej kadry CSzMW oraz wyznaczonych osb funkcyjnych do wykonywania zada okrelonych w Harmonogramie zasadniczych przedsiwzi realizowanych przez
CSzMW w ramach Narodowego Systemu Pogotowia Kryzysowego;
osb funkcyjnych nieetatowej sekcji analizy skae do wykonywania zada okrelonych w dokumentach doktrynalnych i w instrukcji dziaania NSAS na terenie CSzMW
oraz przylegych powiatw;
kadr sztabw jednostek MW do stosowania
zasad planowania i organizowania operacji;
kadr sztabw jednostek do wykorzystywania
oprogramowania systemu w planowaniu i realizowaniu przedsiwzi zwizanych z tworzeniem komputerowej bazy danych mobilizacyjnych jednostki.
Funkcje trenaera uzupenia oprogramowanie Alaska systemu wspomagania reagowania kryzysowego (SWRK), przeznaczone do
wsparcia procedur planistyczno-decyzyjnych
2007/02
zarzdzania kryzysowego od szczebla Sztabu

Kryzysowego MON po grupy operacyjne jednostek wojskowych.
Alaska jest oprogramowaniem uniwersalnym, umoliwia bowiem zastosowanie niezalenie pracujcych moduw edytora zdarze, edytora sytuacji kryzysowej (graficznej), przemieszczenia si i dziennika dziaa
bojowych. Pozwala to na wykorzystywanie
systemu praktycznie w kadej symulowanej
lub rzeczywistej sytuacji. Wymaga jedynie
stworzenia odpowiedniej bazy danych sucych do zobrazowania sytuacji.
Jest to oprogramowanie wieloszczeblowe,
obejmujce ca struktur Si Zbrojnych RP. Jednak jego dziaanie w penym zakresie operacyjnym wymaga zbudowania rozlegej sieci teletransmisyjnej i poczenia odpowiednich ogniw
systemu. Alaska jest wyposaona w modu
danych meteorologicznych, ktry mona uaktywni iwykorzystywa podczas wicze. g
Rys. 1. Okrelenie
rejonu zagroenia
Rys. 2. Symulacja strefy zalania

93

rda zanieczyszczenia rodowiska naturalnego Batyku
Morze Batyckie to akwen szczeglnie wraliwy na oddziaywanie rnorodnych czynnikw rodowiska,
aprzy tym wany obszar w dziedzinie transportu. Wystpowanie wielu wysp oraz dugie okresy
zamarzania wd sprawiaj, e jest niezwykle trudny do nawigacji. Tymczasem ruch itransport
morski na jego wodach s jednymi z intensywniejszych na wiecie.
Martwy Batyk
O
kmdr por. dr RYSZARD SZYNOWSKI
NOTATKA
W 2006 r. Rosja wydobdzie

644 mld m3 gazu. Wydobycie ropy
zwikszy si o 2% do 482 mln t,
aeksport wzronie o 9,7%, tzn. do
265,5 mln t. Rosja zamierza zwiksza wydobycie ropy o 12% rocznie przez 23 nastpne lata. Jej
moliwoci wydobywcze s oceniane na 550 mln t rocznie.
rdo: egospodarka.pl
W ostatnich latach zwikszy si udzia pabszar zlewiska Morza Batyckiego

tworzy dziewi uprzemysowio- liw w oglnym zestawieniu adunkw. Od ponych pastw. S one rdem ogrom- cztku lat 90. ilo transportowanej rosyjskiej
nej iloci zanieczyszcze, ktre ropy naftowej przez Morze Batyckie zwikwpostaci ciekw lub drog powietrzn prze- szya si trzykrotnie. Przewiduje si, e wzrodostaj si do morza. 97% zanieczyszcze Ba- nie do 160 mln t w 2010 r., jeli wszystkie
tyku powstaje na ldzie, a tylko 3% na mo- plany rozwoju i budowy nowych terminali zorzu, np. rozlewy olejowe. Odpady docieraj do stan zrealizowane.
wd morza w postaci ciekw komunalnych
Gwny szlak transportowy na Morzu Batyciprzemysowych, a take wyciekw z obsza- kim przebiega na pnoc od wyspy Bornholm.
rw rolnych i lenych. Ponadto powodem za- Jednak planuje si jego zmian. Jest to istotnieczyszczenia wd jest egluga. Jeli nie na- ne ze wzgldu na interesy Polski. W2001 r.
stpi zasadnicza zmiana w tej dziedzinie, za pastwa strony konwencji helsiskiej podpisapidziesit lat Bay deklaracj kopenBatyk jest jednym z najbardziej
tyk stanie si mohask, dotyczc storzem martwym. Ule- zatoczonych korytarzy transportowych. sowania dodatkowych
rodkw bezpieczegnie w nim zniszczePrzewozy towarw na tym akwenie
niu ycie. Ogromne
stwa eglugi na Batystraty poniesie ww- stanowi okoo 15% wiatowego ruchu ku. Dokument zapostatkw handlowych.
czas rybowstwo.
cztkowa midzynaPolskie rybowstwo
rodow dyskusj na
morskie jest w okoo 28% uzalenione od owisk temat bezpieczestwa transportu na Batyku.
batyckich. Pod tym wzgldem przeciga nas Duy nacisk pooono na rozwaenie molitylko Finlandia, ktrej poowy morskie pocho- woci zmiany przebiegu tras transportu ropy.
dz w 77% z Batyku. Ponad 50% owisk na Sytuacja na pewno si zmieni, kiedy na dnie
tym morzu jest na wyczerpaniu, a ewentualna ka- Batyku bdzie ukadany gazocig czcy
tastrofa ekologiczna dopeniaby ich dewastacji. Rosj z Niemcami.
Tok na wodzie
Ze miny
Po Batyku pywa dziennie okoo 2 tys. statkw (w tym 200 tankowcw). Do 2017 r.
podwoi si ilo przewoonych adunkw.
Zwikszy si wic niebezpieczestwo katastrof
morskich. W latach 19891999 w rejonie Morza Batyckiego doszo do 251 wypadkw
(w 2000 r. 62, w 2001 r. 57, w tym kolizja
Baltic Carrier i Tern). W 2002 r. odnotowano 63 wypadki i kolizje statkw na Batyku bez
wyciekw szkodliwych substancji do morza.
Wrd statkw, ktre im ulegy, byo 14 tankowcw. Kadego dnia po naszym morzu pywa okoo 200 duych tankowcw, aco najmniej poowa z nich to jednostki o pojedynczym poszyciu
kaduba. Wedug statystyk a 75% kolizji z ich
udziaem koczy si rozlaniem ropy.
Prace inynieryjne z tym zwizane mog spowodowa przemieszczenie wielu adunkw wybuchowych, jeli nie zostan w por zlokalizowane i rozbrojone. Podczas ostatniej wojny na
tym obszarze Batyku rozoono okoo 165 tys.
min morskich. Po zakoczeniu dziaa wojennych nie udao si wszystkich usun.
Trasa gazocigu przebiega m.in. przez skadowiska zatopionej po wojnie niemieckiej broni chemicznej, np. w pobliu Bornholmu. Wyciek gazw bojowych moe doprowadzi do dugotrwaego skaenia morskiego rodowiska,
ktre odnawia si powoli z powodu ograniczonego dopywu wd atlantyckich przez duskie
cieniny. Na grob zatrucia wd terytorialnych,
ktre moe spowodowa budowa rurocigu,
2007/02
NOTATKA
Ricu Lurniaro
Szwedzi znaleli niedawno w pobliu Gotlandii wrak samolotu wywiadowczego DC 3, zestrzelonego

przez Rosjan w latach zimnej wojny.
Aby wycign go na powierzchni
ipochowa zaog, musieli usun
ponad 50 min. Marynarka wojenna
neutralnej Szwecji jest zapraszana
ztego powodu do udziau w manewrach NATO. Podczas wsplnych wicze na Batyku koo Sztokholmu,
ktre odbyy si we wrzeniu
2004 r., unieszkodliwiono
setki min.
zwracali uwag Estoczycy, a ostatnio take

Finowie, ktrzy zapowiedzieli surow kontrol
przestrzegania podczas ukadania rur w Zatoce Fiskiej przepisw dotyczcych ochrony
rodowiska. Pod wpywem tych protestw Rosjanie zostali zmuszeni do przeprowadzenia
kosztownych bada szerokiego na 2 km pasa,
w ktrym bdzie uoony rurocig.
Po ostatnich dwch wojnach wiatowych dno
morza w wielu miejscach jest cmentarzyskiem
wrakw statkw handlowych, okrtw wojennych i samolotw. Wraki te czsto maj w zbiornikach znaczne iloci paliwa, a niektre z nich
take inne substancje grone dla rodowiska.
Przypadki poparzenia rybakw wyawiajcych
z morza zardzewiae pojemniki z gazami trujcymi, a nawet dzieci i dorosych wypoczywajcych latem na plaach zwrciy uwag opinii
publicznej, lekarzy i badaczy zajmujcych si
biologi i ekologi morza na zagroenia, jakie
stanowi zatopione w wyniku obu wojen wraki.1 Plamy oleju pojawiay si na powierzchni
morza czsto w miejscach, w ktrych rway si
rybackie sieci lub gdzie rybacy tracili swj
sprzt. Dlatego zaznaczone na rybackich mapach miejsca wystpowania tzw. zaczepw
oznaczaj czsto wanie lece na dnie morskim wraki, z ktrych sczy si paliwo, powodujce skaenie rodowiska.
Skandynawscy ekolodzy domagaj si od
Republiki Federalnej Niemiec, by wypenia
wszystkie zobowizania powojenne i zutylizowaa zatopion po wojnie tylko czasowo amunicj chemiczn, zwaszcza e jej unieszkodliwieniem mog zaj si fabryki, ktre kiedy j
2007/02
produkoway. Kilka brytyjskich firm zoyo

ofert rozoenia najbardziej toksycznych substancji (sarinu, tabunu, iperytu i fosgenu) na
mniej szkodliwe zwizki, takie jak: tlenki azotu, kwasy i dwutlenek wgla. Caej amunicji nie
da si, niestety, usun z dna. Z wykorzystaniem
dostpnych rodkw zajoby to bowiem ponad
p wieku (wedug: portalmorski.pl).
HELCOM CHEMU
rup robocz ds. amunicji zawierajcej bojowe rodki chemiczne (HELCOM CHEMU)
utworzono w 1993 r. Najnowsze dane dotyczce zagroenia tymi rodkami zawiera
opracowanie komisji helsiskiej rodowisko morskie Batyku 19992002. Z dokumentu wynika, e po drugiej wojnie wiatowej zatopiono wMorzu Batyckim okoo 40 000 t
amunicji. Zawieraa ona okoo 3000 t rodkw chemicznych. Najwiksze skadowiska
znajduj si na poudniowy wschd od Gotlandii, na wschd od Bornholmu i na poudnie
od cieniny May Bet. Zdaniem autorw, oprcz sporadycznych przypadkw jej wyowienia, nie odnotowano dotychczas szkodliwego wpywu zatopionych rodkw chemicznych
na biocenoz morza.
Wraki
Problem zagroenia rodowiska morskiego
przez wraki jest na tyle powany, e w 1997 r.
ministerstwo rodowiska Finlandii zwrcio si
do HELCOM CHEMU o wprowadzenie przez
wszystkie pastwa batyckie jednolitej klasyfikacji wrakw wedug poziomu ich szkodliwoci ekologicznej. Podstawowym celem klasyfikacji jest
okrelenie stopnia ich rozpoznania oraz zagroenia, jakie mog stanowi dla rodowiska morskiego, a take ustalenie dziaa, jakie naley podj,
by wyeliminowa niebezpieczestwo.
E. Andrulewicz, M. Wielgat:
Przewidywane losy amunicji chemicznej
i bojowych rodkw trujcych zatopionych w Morzu Batyckim, w: Bro
chemiczna zatopiona w Morzu
Batyckim, Gdynia 1998.
1
95
Henry Soderman
Definicja zanieczyszczenia
Fiski statek kontroluje czysto wd Batyku
Mao soli
Morze Batyckie jest pytkim,
rdldowym akwenem szelfowym, poczonym z Morzem
Pnocnym Cieninami
Duskimi (Sund, May i Wielki
Bet), Kattegat i Skagerrak.
Na warunki ycia w Batyku
istotny wpyw wywiera powolna wymiana wd przez cieniny oraz znaczna przewaga dopywu sodkich wd rzecznych
nad parowaniem.
Jednoczenie zMorza
Pnocnego i Atlantyku prd
gbinowy niesie przez cieniny wody sone, cisze i bogatsze w tlen. Od dopywu
tych wieych i dobrze natlenionych wd jest uzalenione ycie w Batyku. Niestety,
nie jest to obfite rdo.
Dlatego Morze Batyckie nie
jest, w caym tego sowa znaczeniu, morzem sonym, lecz
sonawym. Jego zasolenie waha si na og od 4 do 6
inie przekracza 7,8.
Przecitne zasolenie oceanu
wynosi natomiast okoo 35.
tendencja czenia lotniczych technik wykrywania skae chemicznych z innymi metodami gromadzenia informacji na temat gospodarki i zarzdzania w strefach brzegowych
(np.: rybowstwo, poszukiwanie i ratownictwo, szacowanie zasobw mineralnych, monitoring zanieczyszcze, detekcja ubytkw
ciepa, nielegalne formy aktywnoci). Wikszo rozleww ropy na Morzu Pnocnym
powstaje na trasach eglugi wzdu brzegw
Holandii i Belgii, a na Morzu Batyckim:
w cieninie Kattegat, w rejonie Bornholmu,
w pasie od wylotu cieniny Oresund do
wschodnich brzegw Gotlandii oraz w rodkowej czci Zatoki Fiskiej.
Monitoring zagroenia bojowymi rodkami chemicznymi nie daje podstaw do podjcia dziaa majcych na celu ich unieszkodliwienie. W zwizku z tym w Helsinkach spotkali si w 2003 r. szefowie delegacji Komisji
Helsiskiej. Nie podjli jednak decyzji dotyczcej dziaa interwencyjnych odnonie do
zatopionych rodkw chemicznych.
W 1997 r. Instytut Morski w Gdasku rozpocz badania wraku niemieckiego statku

szpitalnego Stuttgardt, lecego na dnie Zatoki Gdaskiej. Brali w nich udzia petwonurkowie angielscy. Badania wykazay skaenie
dna wok wraku na skutek wycieku paliwa
na obszarze kilkunastu hektarw.
Odpowiednio oznakowane nawigacyjnie
wraki pozbawione szkodliwych substancji
oraz paliw i smarw mog sprzyja rozwojowi rodowiska morskiego, gdy stan si siedliskiem rnych form ycia.
Prewencja
W dobrze pojtym interesie administracji
rzdowej, organizacji pozarzdowych, sektora biznesu oraz wadz samorzdowych jest
moliwie najlepsza ochrona wybrzea oraz
wd Morza Batyckiego. Czy moemy minimalizowa ewentualne zagroenia? Jeli
tak, to jak?
Najskuteczniejszym rodkiem zwalczania
zagroe jest prewencja. Obejmuje ona: egzekwowanie przestrzegania przepisw dotyczcych ochrony rodowiska morskiego, budowanie bezpiecznych statkw, prawidow
eksploatacj statkw i platform wiertniczych,
doskonalenie umiejtnoci zwizanych z pilotaem morskim, wyposaenie w sprzt ratowniczy oraz szkolenie zag i sub ratowniczych. Dziewi nadbatyckich pastw prowadzi stay nadzr lotniczy nad wiksz czci obszaru morza. Obecnie pojawia si
Wedug art. 2 konwencji o ochronie rodowiska morskiego obszaru Morza Batyckiego, przyjtej wHelsinkach 9 kwietnia
1992 r. (DzU z 14 kwietnia 2000 r.), zanieczyszczenie oznacza wprowadzenie przez
czowieka bezporednio lub porednio do
morza, cznie zujciami rzek, substancji
lub energii, ktre mog stwarza zagroenie
dla zdrowia czowieka, niszczy ywe zasoby i morskie ekosystemy, utrudnia dozwolone uytkowanie morza cznie zrybowstwem, pogarsza jako wody morskiej oraz
powodowa zmniejszenie walorw rekreacyjnych morza. Do substancji uwaanych
za niebezpieczne dla rodowiska morskiego
zalicza si zwizki chemiczne lub ich grupy, ktre s toksyczne, trwae i zdolne do
bioakumulacji.
Do niebezpiecznych zalicza si take substancje, ktre same nie wykazuj wspomnianych cech, lecz mog dziaa synergicznie
zinnymi albo przeksztaci si wsubstancje
niebezpieczne.
Wypadek
27 marca 2001 r. w zachodniej czci morza
doszo do wycieku 2700 t paliwa w wyniku
zderzenia dwch statkw: Baltic Carrier oraz
Tern. W cigu nastpnych kilku dni zgino
2 tys. ptakw morskich, a analiza paliwa wskazaa, e do ekosystemu przedostao si ponad
86 zwizkw uwaanych za bardzo toksyczne.
Katastrofa spowodowaa zniszczenie makrofauny, skaenie wd i wybrzea oraz straty
g
wprzemyle rybnym.
2007/02
MATERIAY SZKOLENIOWE andarmeria wojskowa

Cho w powszechnej opinii policja wojskowa w wikszoci krajw jest bardzo
podobna, w rzeczywistoci tak nie jest.
andarmeria uniwersalna
gen. dyw. dr Bogusaw PACEK
mjr dr Piotr PONKA
andarmeria Wojskowa
Przed obliczem
andarma
godnie z ustaw W jest

wyodrbnion i wyspecjalizowan formacj SZRP,
ma uregulowan podlego, zakres kompetencyjny, zadania i zasady funkcjonowania oraz okrelone
uprawnienia w stosunku do:
onierzy czynnej suby
wojskowej;
pracownikw wojska;
wszystkich osb przebywajcych na terenie obiektw wojskowych;
onierzy innych pastw
przebywajcych na terytorium RP.
2007/02
ikszo z nas zna andarmeri narodow Francji i Woch.

To ponad stutysiczne formacje policjantw wojskowych
synne zhistorii i dziaalnoci. Do podobnych
bardzo licznych potentatw zmilitaryzowanych policji nale siy hiszpaskie i tureckie. Inne pastwa maj andarmerie policje
wojskowe mniejsze, adekwatne do struktur si
zbrojnych. Kada znich ma okrelone miejsce w systemie bezpieczestwa wasnego pastwa. Cz z nich ma uprawnienia do interweniowania wobec osb zarwno cywilnych,
jak i wojskowych. Tak jest midzy innymi we
Francji, Hiszpanii, Woszech, Portugalii, Holandii, Rumunii i Turcji. Due formacje policji wojskowej w niektrych z tych krajw stanowi rodzaj wojsk, ktry bardziej zajmuje
si egzekwowaniem przepisw prawa przez
cywili ni przez onierzy.
Zrnicowana jest podlego policji wojskowej. W wikszoci krajw, co wydaje si
oczywiste, podlega ona bezporednio ministrowi obrony (m.in. Francja, Wochy, Holandia, Czechy, Sowacja, Bugaria). W wielu jednak bezporednim przeoonym szefa policji
wojskowej jest minister spraw wewntrznych
(Hiszpania, Portugalia). S i takie kraje, gdzie
policja wojskowa usytuowana jest stosunkowo
nisko wstrukturze si zbrojnych (wWielkiej
Brytanii i Niemczech w wojskach ldowych). W wielu krajach, cho policja wojskowa podlega bezporednio ministrowi obrony,
kieruje on t formacj przez szefa sztabu generalnego.
Od krlowej do walk w Iraku

Rne s te zadania andarmw. W wikszoci pastw koncentruj oni uwag na przestrzeganiu prawa przez onierzy, ale i tu wachlarz szczegowych zada jest bardzo rny. S kraje, takie jak Bugaria, w ktrych
podobnie jak w naszej dawnej Wojskowej
Subie Wewntrznej policja wojskowa ma
poza pionem prewencyjno-dochodzeniowym
take kontrwywiad wojskowy. andarmeria
turecka jest gwn si policyjn w pastwie.
Francja i Wochy w policyjno-wojskowych
formacjach maj okrty, samoloty, migowce i ciki sprzt opancerzony. Holenderscy
policjanci wojskowi w duym stopniu wyko-
nuj take zadania stray granicznej, dziaaj na morzu, ochraniaj krlow.

Rny jest stopie wykorzystania poszczeglnych policji wojskowych w misjach zagranicznych. Dla Woch, Holandii, Niemiec stao si to prawie specjalnoci narodow i od
dawna za granic wyjedaj cae pododdziay wojskowych policjantw inne wysyaj tam
od kilku do kilkunastu andarmw albo wcale. Amerykaska Gwardia Narodowa oraz pododdziay policji wojskowej uczestnicz w walkach w Iraku.
Kilka zada jest wsplnych dla wszystkich
policji wojskowych. S to:
dziaania prewencyjne, patrolowanie, konwojowanie, eskortowanie, kontrola pojazdw,
regulacja ruchu oraz ochrona osb i mienia
wszystko wobec wojska;
realizacja, wobec osb wojskowych, dziaa
procesowych i kryminalistycznych, prowadzenie
spraw karnych, zabezpieczenie wypadkw drogowych, wykonywanie czynnoci kryminalistycznych na miejscu przestpstw;
szeroko rozumiana profilaktyka w armii: zapobieganie narkomanii, naduywaniu alkoholu, mobbingowi.
Dla niektrych policji wojskowych stanowi to
100% zada, dla innych ledwie kilka.
Polska jako wzr

Jak wyglda polska andarmeria Wojskowa
na tle innych policji wojskowych? Wydaje si,
e zupenie dobrze. Nawet moe by wzorem
do tworzenia tego typu formacji, szczeglnie
dla pastw, ktre jeszcze takich formacji nie
maj, lub zamierzaj dokona w nich istotnej
reorganizacji.
Historia andarmerii, tak jak caa polska historia, jest bardzo zoona i czsto przeplatana tragicznymi wydarzeniami. Nasza formacja korzeniami siga czasw Napoleona. Powstaa na pocztku XIX wieku, gdy francuski cesarz wraca
przez Polsk do Francji z Rosji. Wspczesna W
odrodzia si w 1990 r. Jej powoanie umoliwiy po ponad 40 latach niebytu w siach zbrojnych
przemiany spoeczne przeomu lat 80 i 90.
andarmeria od tego czasu powstania ulega
szeregu przeobraeniom. Jej zadania okrela
ustawa O andarmerii Wojskowej i wojskowych
organach porzdkowych. To bardzo istotne
opiera dziaalno o ustaw parlamentarn. u
97
MATERIAY SZKOLENIOWE andarmeria wojskowa

u Wiele policji wojskowych jeszcze nie moe si
tym pochwali.
andarmeria Wojskowa jest integraln czci Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
i wyspecjalizowanym rodzajem suby; podleandarm sucha
ga wadzom wojskowym wedug okrelonych
zasad. Komendant gwny W podlega bezpoprokuratora
rednio ministrowi obrony narodowej i tylko on
Merytoryczny nadzr nad
moe wydawa mu polecenia. W ramach ochroprowadzonymi przez andarmeri
ny si zbrojnych, andarmeria:
sprawami karnymi sprawuje
zapewnia przestrzeganie dyscypliny wojskowej;
Prokuratura Wojskowa. W tym
ochrania ycie i zdrowie onierzy oraz mienie
zakresie wszystkie procesowe
wojskowe
przed bezprawnymi zamachami narudecyzje prokuratorw s wice
szajcymi te dobra;
dla andarmw.
ochrania bezpieczestwo i porzdek publiczny;
wspuczestniczy w ochronie tajemnicy pastwowej i subowej;
zapobiega popenianiu przestpstw i wykrocze oraz innym zjawiskom kryminogennym;
wykrywa przestpstwa i wykroczenia oraz
ciga ich sprawcw;
zapewnia przestrzeganie przepisw porzdkowych i administracyjnych;
ochrania osoby.
Struktura formacji
Wymienione zadania s wykonywane przez
trzy zasadnicze piony funkcjonalne: prewencyj-
koMenDanT GWnY W
szef sztabu zastpca
komendanta gwnego W
Komenda Gwna W
Terenowe jednostki
organizacyjne W
Sztab
Mazowiecki OW
Zarzd Doch.-led.
OW Wrocaw
Zarzd Prewencji
OW aga
Oddzia Szkolenia
OW Lublin
Oddzia Kadr
i Uzupenie
OW Krakw
Oddzia Finansw
OW Pozna
Oddzia Planow. Zab.

Log.
OW Elblg
Oddzia Wewntrzny
i OIn
OW Szczecin
OW Gdynia
OW Bydgoszcz
Schemat struktury organizacyjnej W SZRP

Oddzia Specjalny
Misk Maz.
Oddzia Specjalny
Gliwice
Oddzia Specjalny
Warszawa
ny, dochodzeniowo-ledczy i administracyjno-logistyczno-techniczny.

Jednostki W stacjonuj na terenie caego
kraju, gwnie w miejscach dyslokacji jednostek wojskowych. Ponad 60 jednostek W to:
Komenda Gwna W, 10 oddziaw terytorialnych W, 2 wydziay W, 45 placwek W
i 3 oddziay specjalne (rys.).
Wykonujc zadania ustawowe, Komenda
Gwna W wsppracuje ze Sztabem Generalnym WP, Dowdztwem Operacyjnym, dowdztwami rodzajw si zbrojnych, a na niszych szczeblach organizacyjnych z jednostkami wojskowymi. andarmi wspdziaaj
z innymi podmiotami systemu bezpieczestwa
wewntrznego pastwa (Policja, Stra Graniczna, Suby Specjalne).
Na szczeblu Komendy Gwnej opracowywane s prognozy zagroe, warunki realizacji zada, a take programuje si dziaania
jednostek W. W ramach dokonywanych analiz oraz funkcji informacyjnych i sprawozdawczych komenda okresowo ocenia ksztatowanie si dyscypliny i przestpczoci w SZRP,
a zwaszcza przestrzeganie dyscypliny przez
onierzy poza rejonami zakwaterowania, stan
przestpczoci w wojsku, skuteczno wykrywania przestpstw i cigania ich sprawcw,
a take zapobieganie przestpczoci.
Rozpoznanie patologii
Wszystkie jednostki andarmerii maj wyodrbniony pion operacyjno-rozpoznawczy. Pion
ten, wspdziaajc z kadr dochodzeniowo-ledcz, metodami zblionymi do sub specjalnych, ustala i wykrywa zagroenia o charakterze kryminalnym oraz rozpoznaje przestpczo i patologie w wojsku.
Komenda Gwna organizujc dziaania
andarmerii, wypracowuje koncepcje i modeluje formy oraz okrela metody pracy rozpoznawczej, profilaktycznej, koordynuje
(bd prowadzi) szczeglnie wane poszukiwania onierzy, zwaszcza te, ktre zasigiem obejmuj obszar odpowiedzialnoci kilku jednostek W. Ponadto organizuje wspdziaanie podlegych jednostek z innymi podmiotami odpowiedzialnymi za bezpieczestwo i porzdek publiczny w pastwie.
Szczebel wykonawczy stanowi oddziay,
wydziay i placwki andarmerii Wojskowej.
Podstawowym ich obowizkiem jest bieca
realizacja zada wynikajcych z ustawy o andarmerii Wojskowej. W zalenoci od skali zjawisk, rangi zdarze i ich zakresu, mog by do
tego angaowane siy szczebla nadrzdnego.
Ma to na celu zapewnienie skutecznoci interwencji oraz szybkie likwidowanie niepodanych stanw dotyczcych dyscypliny, a przede
2007/02
Oddziay specjalne
Wraz z wstpieniem Polski do NATO w 1999r.
oraz zmianami w samym sojuszu wzroso zapotrzebowanie na uczestnictwo SZRP, w tym i W,
w operacjach zagranicznych. Std zrodzia si
koncepcja utworzenia jednostek W o charakterze manewrowym, zdolnych do wykonywania
zada zgodnie ze standardami NATO. Powstay trzy oddziay specjalne W.
Oddziay specjalne W (OSW) to wyspecjalizowane jednostki W, zwikszajce moliwoci udzielenia wsparcia policyjnego jednostkom Wojska Polskiego w wykonywaniu przez
nie zada, na terenie kraju i na obczynie. S
one zdolne do udziau w operacjach stabilizacyjnych, pokojowych, zwalczania terroryzmu
iw militarnych operacjach typowo wojennych.
W przypadku prowadzenia dziaa OSW mog wykonywa zadania w ramach si policji wojskowej sojuszu (koalicji), znajdujc si wpodporzdkowaniu okrelonego dowdcy.
Posiadanie tego typu jednostek w obszarze
operacji jest korzystne. Pozwala, w miar normowania si lokalnego stanu bezpieczestwa,
na systematyczne zastpowanie jednostek wojskowych formacj o charakterze policyjno-wojskowym przygotowan do dziaa stabilizacyjnych. Udowodniy to wydarzenia w Kosowie w marcu 2004 r., podczas ktrych penej przydatnoci dowiody wyspecjalizowane
jednostki policji o charakterze zmilitaryzowanym. OSW z racji struktury, statusu i charakteru s do nich bardzo podobne.
Istotne dla polskiej andarmerii jest uchwalenie
przez parlament art. 18a ustawy o Policji. Pozwala on premierowi w sytuacjach, gdy siy policji nie
s wystarczajce, na uycie andarmerii Wojskowej do wsparcia policji. To doskonae rozwizanie, nieznane w prawodawstwach innych pastw.
Nasza andarmeria generalnie zajmuje si wojskiem, ale gdy trzeba moe wspiera policj
imie jej uprawnienia. Stwarza to czytelny podzia
zada, dajc moliwo elastycznego wykorzystania formacji. W przypadku uycia W na terenie
kraju jej dziaania miayby przede wszystkim charakter wspierajcy policj i wydzielone jednostki
wojskowe (w tym specjalne).
Wielonarodowa przyszo
Dalszy rozwj W wie si cile ze wspprac midzynarodow w NATO i UE. Na mocy porozumie zawartych podczas szczytu sojuszu w Pradze w 2002 r. Polska jest pastwem
wiodcym przy tworzeniu Wielonarodowego Batalionu Policji Wojskowej dla potrzeb NATO. Prowadzone s rwnie konsultacje z pastwami UE,
2007/02
Archiwum Komendy Gwnej W
wszystkim przestpczoci. Szczebel wykonawczy wspdziaa gwnie zjednostkami i instytucjami wojskowymi.
dotyczce moliwoci i warunkw udziau polskiej W w Europejskich Siach andarmerii.

Szczeglnie istotna jest inicjatywa stworzenia
Wielonarodowego Batalionu Policji Wojskowej.
Do tej pory w NATO wszyscy czonkowie maj
wasne policje wojskowe. Polska, wystpujc wroli lead nation, podja si utworzenia pierwszej natowskiej midzynarodowej jednostki policji wojskowej. Podstaw jej funkcjonowania bdzie Oddzia Specjalny W w Gliwicach. Poza Polsk batalion tworz trzy inne pastwa.
Jak wida, W przechodzi szerokie zmiany
wzakresie organizacyjnym jak i zadaniowym.
Przygotowanie do realizacji zada wynikajcych ze zmian w rodowisku bezpieczestwa
midzynarodowego i narodowego wskazuje na
zasadno posiadania formacji militarnej
zuprawnieniami, wyposaeniem i wyszkoleniem umoliwiajcymi podejmowanie czynnoci zarwno w stosunku do cywili jak i personelu wojskowego. Na podkrelenie zasuguje
fakt, e nasza andarmeria nie jest liczna. Docelowo formacja stanowi bdzie okoo 3% caoci si zbrojnych. Zkadym rokiem rs bdzie procent uzawodowienia andarmerii - docelowo stanie si ona formacj ochotnicz. g
Czeska Vojenska Policia

dysponuje midzy innymi
wasnymi psami
Samodzielni
tworzenie Oddziaw
Specjalnych umoliwio
W przejmowanie zada od
innych wojsk (stao si tak
wmisji EUFOR w Boni
iHercegowinie) lub samodzielne zorganizowanie kontyngentu (Polski Kontyngent
Wojskowy w Misji UE wDemokratycznej Republice
Konga).
99
DYDAKTYKA Sztuka motywacji
Nie jestemy automatami

Potrzeb uznania odczuwaj wszyscy ludzie, niezalenie od zajmowanego
stanowiska, wieku czy osiganych dochodw. onierze te.
mjr Piotr Sajewicz
1 Szpital Operacji Pokojowych
znanie w pracy czsto jest kojarzone z nagrod finansow, przyznawan za wykonanie na dobrym poziomie zada w cigu jakiego czasu. Czy jedynie pienidze motywuj nas do aktywnoci? Czy faktycznie funkcjonujemy na zasadzie automatu, ktry dziaa tylko wtedy, gdy
odpowiednia kwota zostanie do niego wrzucona? Sprbujmy dokona krtkiej analizy przypomnijmy sobie najwaniejsze wydarzenia z ycia zawodowego, ktre stay si dla nas rdem
szczeglnej satysfakcji. Moe byo to ukoczenie szkoy czy kursu z bardzo dobr ocen, zaliczenie bez problemw drobiazgowej kontroli,
zdanie celujco egzaminu, czy dzikuj usyszane od przeoonego za wykonanie bardzo trudnego zadania lub rzeczy niemoliwej.
Warto pracy
Badania motywacji dowodz, e rwnie istotna dla odczuwania satysfakcji zawodowej jest sama praca, a zwaszcza jej efekty wynikajce z:
rozwizania trudnego problemu, moliwoci wprowadzenia wasnych pomysw w ycie,
wykonania zadania w wyznaczonym czasie;
odpowiedzialnoci zawodowej, planowania
wasnej pracy, podejmowania decyzji, samodzielnoci w dziaaniu czy braku cisej kontroli;
uznania wyraonego pochwa czy nagrod
za osignicia, pozytywn ocen pracy, nawet
zwyczajnym dzikuj;
Przeoony nie moe zapomina owyraaniu osobistego

uznania za osigane przez wsppracownikw wyniki,
gdy oczekuj oni docenienia za efekty pracy,
co ma dla nich istotne znaczenie.
wykonania zada bdcych wyzwaniem,
zrnicowanych, pozwalajcych wykorzysta
specjalistyczn wiedz;
rozwoju profesjonalnego przez pogbianie
wiedzy oraz doskonalenie umiejtnoci, moliwoci dziaania po nowemu, zastosowania nowej wiedzy w praktyce.
Pochwaa to proste narzdzie pozwalajce
okazywa innym uznanie za wyniki ich pracy.
Jest ona szczeglnie wana w sytuacji duego
obcienia wynikajcego ze zwikszonych wymaga i zakresu obowizkw czy presji czasu.
Docenienie przez przeoonego dodaje si, pobudza do dziaania, sprawia, e chce si pracowa jeszcze lepiej. Pochwaa powoduje, e wzrasta poczucie wasnej wartoci, wiksza jest identyfikacja z zespoem i jego celami, tworzy si
dobra atmosfera i powstaj u chwalonego pozytywne emocje.
Niedocenieni zwalniaj
Jak czuje si pracownik, ktry na wykonanie
trudnego zadania powici sporo czasu, a jego
wysiki pozostay niezauwaone?
Brak uznania powoduje, e ogarnia go zniechcenie. Brakuje mu motywacji do pracy, traci poczucie wasnej wartoci. Wane jest zatem,
by dobrze wykonana praca bya zauwaana i doceniana, dziki czemu zostanie zaspokojona jedna z najbardziej elementarnych ludzkich potrzeb
potrzeba uznania.
Przeoony jest odpowiedzialny za wyraanie uznania wsppracownikom, motywowanie
ich do dalszej pracy. Dzisiaj pozytywne wzmacnianie jest niezbdn umiejtnoci kadego
kierujcego zespoem. Dowdca najlepiej zna
swoich ludzi i dziki temu moe odpowiednio
dobra sposb okazania uznania konkretnemu
czowiekowi.
Aby sowa pochway odniosy waciwy skutek, warto zastanowi si, komu je wyraa i za
jakie dziaania?
Nie zapomina o dobrych pracownikach

Z pewnoci naley chwali wyrniajcych
si wsppracownikw, ktrych efekty pracy
wykraczaj poza okrelone standardy. Ale czy
tylko ich? Co z tymi, ktrzy zawsze na dobrym
poziomie wypeniaj obowizki i co gorsza
dla nich przyzwyczaili do tego wszystkich,
azwaszcza przeoonych?
Nie ma wikszego bdu ni niedocenianie
pracy tych, ktrzy w kadym momencie dobrze
wykonuj zadania! Z biegiem czasu sytuacja ta
spowoduje u nich wypalenie zawodowe i brak
motywacji.
A co z osobami, ktre po pocztkowych niepowodzeniach dobrze wywizuj si z obowizkw?
Pracownicy powtarzaj te czynnoci, za ktre zostali docenieni, poniewa znaj wwczas ocen
wasnego dziaania, a wzmocnienie zapewnia im
poczucie satysfakcji z pracy. W sytuacji gdy zaley nam na tym, by wysiek zwizany z dosko2007/02
naleniem umiejtnoci zawodowych by nadal podejmowany, musi on by dostrzeony.

Wyraajc uznanie, nie mona kierowa si
uczuciami sympatii lub antypatii do wsppracownika. Wszyscy, ktrzy na to zasuguj, powinni by docenieni. Podwadni porwnuj stosowane przez przeoonego wzmocnienia, oceniajc, kto i za co zosta doceniony. Dlatego dbajc o waciw atmosfer w zespole, szef musi
wyraa uznanie w sposb bardzo wywaony,
a nade wszystko sprawiedliwy.
Podwadni porwnuj stosowane przez szefa

wzmocnienia, oceniajc, kto i za co zosta doceniony.
Czsto przeoeni dowdcy s nastawieni jedynie na wyapywanie bdw, co nie pozwala im zauway waciwych dziaa wsppracownikw. Jeeli jednak okrel, jakie zachowania s wane dla osigania postawionych
przed zespoem celw, bdzie im atwiej dostrzec je w codziennej pracy.
Rutyna jest nieefektywna

Przeoony, wyraajc pochwa, powinien odwoywa si do faktw, tak by wsppracownik
wiedzia, jakie jego dziaanie znalazo uznanie. Jeeli tego nie uczyni, podwadny zinterpretuje j
dowolnie lub zaoy, e pochwaa po prostu naleaa si jemu. Dlatego naley dokadnie okreli,
za co okazuje si uznanie, wymieniajc konkretne zachowania i korzyci, jakie one przyniosy.
Jeeli pochwaa ma wzmacnia wsppracownika, musi by wyraona w odpowiednim czasie.
Uznanie powinno by okazane natychmiast po
tym, gdy waciwe zachowanie pracownika zostao zauwaone. W przeciwnym razie sytuacja, do
ktrej si odnosio, zostanie zapomniana.
Naley wybra form wzmocnienia odpowiedni dla danego pracownika. Nie powinno
si stosowa jednakowych, rutynowych sposobw przekazywania pochwa dla wszystkich,
jak rwnie zwrotw potocznych, gdy nie przyniesie to podanego skutku.
Pochwaa udzielona sownie nie wywoa zakadanego efektu, jeeli wyraajcy uznanie
nie bdzie dba o sposb przekazu i nie bdzie
utrzymywa, na przykad, kontaktu wzrokowego zpracownikiem albo bdzie mwi niepewnym gosem. Mao skuteczne jest take przekazywanie uznania przez osoby trzecie.
Nie mona uywa sw uznania w poczeniu z negatywnymi okreleniami, miesza
2007/02
Ryzykowne jest motywowanie

wsppracownika przez
porwnywanie jego dokona
zosigniciami innych
podwadnych, poniewa moe
topopsu atmosfer w zespole.
pozytywne wzmacnianie jest niezbdn umiejtnoci kadego

kierujcego zespoem. Dowdca najlepiej zna swoich ludzi i dziki
temu moe odpowiednio dobra sposb okazania uznania
konkretnemu czowiekowi.
zkrytyk, gdy adresat pochway skoncentruje si w znacznym stopniu na krytycznych ocenach, nie dostrzegajc pozytyww w sowach
przeoonego.
Ostronie z dowcipem
Zdarza si, e przeoeni, ktrzy niezbyt zrcznie czuj si w sytuacji okazywania uznania, maj skonno do wypowiadania pochwa w artobliwym tonie lub zamieniania pochway wart.
Ten styl moe przynie skutek odwrotny od zamierzonego, gdy wyrniany wtaki sposb
pracownik moe stwierdzi, e sowa uznania s
w rzeczywistoci zoliw uwag, a on sam sta
si w pracy rdem artw.
Chcc doceni podwadnego, naley zadba
o miejsce, w jakim si to uczyni. Nie naley tego robi w sytuacji przypadkowej, w popiechu,
podczas rozmowy z innymi osobami lub, na
przykad, na korytarzu. Pochwaa musi by wana dla chwalonego, a nie chwalcego. W tej formie mona docenia wsppracownika tylko
wtedy, gdy jest to dla niego istotne i ma znaczenie motywacyjne. Nie wolno przesadzi z czstotliwoci okazywania uznania. W przypadku cigego wykonywania tych samych lub podobnych zada nie naley stosowa wzmocnie
za kadym razem, gdy przestanie to mie znag
czenie dla wsppracownika.
ocenienie musi mie uzasadnienie w konkretnych

efektach pracy. Nie moe by
stosowane na wyrost, wwczas bowiem moe by odbierane jako manipulacja przeoonego, ktry chce osign
jakie swoje cele.
101
departament obrony usa
DYDAKTYKA Dowodzenie
Efektywne
przywdztwo w walce
Obecnie kady onierz moe uczestniczy w operacjach pokojowych, czsto prowadzonych
w rejonie konfliktw zbrojnych. Czy powrci do domu zdrowy i ywy, zaley od sprawnoci
dziaania jego dowdcy w sytuacji zagroenia.
Z
gen. bryg. Piotr Pcionek
por. Magorzata Rybarczyk
M.J. Dyrda: Psychologia dowodzenia,
1995; L. Kanarski, R. Pksa, A.C. ak:

Przywdztwo wojskowe, AON, Warszawa
1998; J. Cendrowski, S. Swebocki:
Psychologia walki i dowodzenia, 1973;
B. Rokicki: Psychologiczne problemy
walki zbrojnej, w: M.J. Dyrda:
Psychologia w wojsku, Warszawa 1997.
agadnienie skutecznoci dowdcw

uczestniczcych w walce interesuje
wielu naukowcw. W Polsce t tematyk zajmowali si w ostatnich latach
M. Dyrda, L. Kanarski, R. Pksa, A.Cz. ak,
B.Rokicki, J. Cendrowski i S. Swebocki.1 Analizujc rne aspekty przywdztwa, opierali si
gwnie na dowiadczeniach wyniesionych zdotychczasowych konfliktw zbrojnych. M.Dyrda
skupi si na istocie przywdztwa wczasie wojny oraz na zasadach, ktre wpywaj na efektywno dowodzenia. Istot przywdztwa jest decydowanie o waciwym uyciu onierzy, broni
isprztu. Wedug niego, czynnikami decydujcymi o sprawnoci dowodzenia s:
cele i charakter wojny;
osobowo dowdcy oraz podwadnego, ich
system wartoci, wiedza i uzdolnienia, a take
dowiadczenie, umiejtnoci, postawy, motywy, oczekiwania i temperament;
atrakcyjno zada, stopie ich trudnoci
oraz bodce moralne;
warunki spoeczne, organizacyjne i fizyczne, takie jak: liczba i jako zada, struktura
grupy, podzia rl;
uzbrojenie i wyposaenie oraz zabezpieczenie logistyczne.
Przedstawi on rwnie cztery zasady, ktrych stosowanie moe decydowa o odniesieniu sukcesu wwalce. Dotycz one:
umiejtnoci wiadomej zmiany stylu dowodzenia oraz tworzenia takiej atmosfery w dowodzonej jednostce, by kady onierz czu przyjacielskie zainteresowanie i duchow czno
z innymi, zwaszcza przed otrzymaniem rozkazu bojowego;
budowania integracji pododdziaw. Zadaniem dowdcy jest tworzenie atmosfery zaufania, silnych wizi emocjonalnych midzy przeoonym i podwadnym oraz utrzymywanie tych
wizi w czasie walki;
ksztatowania w podwadnych pewnoci siebie oraz zwyciskiej postawy;
uzupeniania wiedzy oraz doskonalenia
umiejtnoci w kadych warunkach.
Dramatyczne przeycia
Wymienione cztery zasady wpywaj na efektywno dowdcw na polu walki. Z t opini
zgodzili si L. Kanarski, R. Pksa i A.Cz. ak.
Zwrcili jednak uwag, e prowadzone obecnie
dugotrwae operacje militarne mog wpywa na
upienie czujnoci, utrat zdolnoci koncentracji,
apati, zmian nastrojw oraz problemy w komunikowaniu si. Dlatego przywdcy, ktrzy chc
by skuteczni w dziaaniu, powinni posi umiejtno radzenia sobie z czterema gwnymi czynnikami destrukcyjnymi wpywajcymi na uczestnikw walki: negatywnymi przeyciami, panik,
stresem i wyczerpaniem psychicznym. Kanarski,
Pksa i ak dodali tu jeszcze... plotk.
Dramatyczne przeycia naley oswaja,
rozmawiajc z onierzami. Dowdcy podczas
przerw w walce musz znale czas na omwienie z nimi przebiegu ostatnich dziaa oraz
sposobw wyeliminowania uchybie. Taka
rozmowa wzmacnia w onierzach poczucie
pewnoci siebie.
Na ich postpowanie mog negatywnie wpywa straty ponoszone w walce. Przywdca musi zatem dba o warunki bezpieczestwa oraz
osprawno uzbrojenia i naleyte wyposae2007/02
nie. Poza tym onierze musz wiedzie, e

wrazie zranienia nie zostan pozostawieni na
polu walki. Wane jest take kontynuowanie
szkolenia z uwzgldnieniem postawionych pododdziaom zada oraz zapewnienie onierzom
moliwoci zadbania o osobist higien.
Panika
J. Cendrowski i S. Swebocki dokonali analizy znaczenia paniki. Jej wybuchowi sprzyjaj
dwie sytuacje: przekonanie o odciciu drg ewakuacji oraz poczucie beznadziejnoci spowodowane niejasnoci sytuacji lub pojawiajcym si
nagle zagroeniem. Niekontrolowane przeraenie, przeradzajce si w zachowania histeryczne, moe wywoa niekiedy drobny incydent.
Przeciwdziaajc panice, przywdca musi koncentrowa si na tym, w co uwierzyli onierze
i stara si dokadnie informowa ich o rzeczywistej sytuacji. Jeli to moliwe, powinien poleci im wykonanie rutynowych czynnoci oraz
zachci osobistym przykadem do okrelonych
zachowa. Musi zapewni onierzy o zdolnoci pododdziau do radzenia sobie w krytycznej
sytuacji oraz o tym, e s bezpieczni.
Stres w walce
Zarwno Kanarski, Pksa, ak, jak i Rokicki wskazali na szczegln cech wspczesnych wojen intensywno dziaa. Wzwizku z tym naley zwraca szczegln uwag
na zjawisko stresu. Ujawnia si on wtedy, gdy
onierze obawiaj si, czy sprostaj stawianym im wymaganiom. Skumulowanie fizycznych ipsychicznych czynnikw stresu wczasie dziaa (chd, zranienia, choroby, strach,
konflikt, presja) moe wywoa symptomy,
ktre czasowo wpywaj na wykonywanie zada bojowych przez onierzy.
Stres moe powodowa take pozytywne zachowania. Reakcje na stres uwidaczniaj si
wwczas, gdy dochodzi do zaamania przywdztwa i utraty spjnoci pododdziaw.
Wkonsekwencji wpywa to ujemnie na wytrzymao onierzy.
Kanarski, Pksa i ak podkrelili, jak wane
jest, by dowdca nie traktowa podwadnych
przejawiajcych reakcje stresowe jak chorych.
Powinien umie zachci ich do spontanicznego grupowego odreagowania trudnej sytuacji
oraz umie przeprowadzi rozmow suc zaakceptowaniu przez onierzy ich stanu zdrowia. Dowdca musi rozumie, jak due znaczenie ma przebywanie razem po dowiadczeniu
stresu i urazw. Powierzenie onierzowi bezporednio po walce zadania wymagajcego pozostawania w samotnoci moe pogbi doznane przez niego urazy. W postpowaniu z osobami przeywajcymi stres naley kierowa si
nastpujcymi zasadami:
2007/02
natychmiastowego przywracania ich do normalnego funkcjonowania;

podejmowania dziaa adaptacyjnych, gdy
utrzymuj si symptomy stresu;
denia do odzyskiwania przez nie samoakceptacji, przekonania, e s ju zdrowe;
zachcenia do odreagowania.
Odreagowanie stresu
Wyczerpanie walk stanowi psychiczn reakcj na doznany stres. Moe si ona rnie objawia, najczciej w postaci: blw, drgawek,
niepokoju ruchowego; wykonywania nieoczekiwanych ruchw i wydawania niespodziewanych dwikw; zimnych potw, suchoci
wustach, zblednicia skry, przypieszonego
rytmu serca; poczucia bezdechu; wymiotw lub
biegunki, czstego oddawania moczu; zmczenia; niepokoju i irytacji, kopotw z koncentracj uwagi i zapamitywaniem szczegw; trudnoci w myleniu, mwieniu i komunikowaniu;
kopotw ze snem; poczucia alu, rozpaczy
wzwizku z odniesionymi przez oddzia stratami; poczucia winy za popenione bdy; gniewu, ktry moe by skierowany przeciwko dowdcom i innym onierzom; utraty pewnoci
siebie i wiary w oddzia.
Co powinien zrobi dowdca, gdy zauway
ktry z wymienionych objaww u podwadnych? Musi natychmiast podj dziaania w celu udzielenia pomocy onierzom, zanim utrac oni zdolno do dziaania. Musi im przede
wszystkim uwiadomi, do czego s zdolni.
Przypomnie, e zostali dobrze wyszkoleni
iwyposaeni. Wzmocni ich wiar w siebie
ioddzia. Powinien czsto rozmawia z onierzami i upewnia si, e s w stanie rozpoznawa objawy wyczerpania walk u siebie i innych. Gdy sytuacja i warunki na to pozwalaj,
naley zapewni sobie i onierzom sen oraz
du ilo pynw, a take normalne posiki. Ponadto umoliwi mycie, golenie i zmian odziey. Trzeba take prowadzi szkolenie. Rwnie
wana jest moliwo podzielenia si z innymi
swoimi problemami, rozmowa z kapelanem
ipsychologiem. Tym, ktrzy nie odpoczywaj,
trzeba znale zajcie (rekreacja, konserwowanie inaprawa wyposaenia).
Czynnikiem demobilizujcym mog okaza
si plotki. Szybko si rozchodz, powodujc poczucie niepewnoci. Mona je eliminowa, informujc onierzy wyczerpujco o panujcej
sytuacji. Jeli to moliwe, dowdca powinien
identyfikowa tych, ktrzy rozgaszaj plotki
irozmawia z nimi.
Omwione czynniki destrukcyjne wystpuj
nie tylko podczas walki. Dowdca potraficy
nawizywa i ksztatowa kontakty interpersonalne bdzie umia skutecznie eliminowa
g
wpyw wspomnianych czynnikw.
Do obowizkw
dowdcy naley
opanowanie sytuacji
stresowych i ich
nastpstw.
NOTATKA
Panika nagy, niepohamowany,

czsto nieuzasadniony strach, przeraenie, popoch (zazwyczaj ogarniajcy wiksz liczb ludzi).
W.Kopaliski: Sownik wyrazw obcych i zwrotw obcojzycznych,
Wiedza Powszechna, Warszawa
1991, s. 376
103
DYDAKTYKA Terroryzm w sieci

Trudno znale jedno, uwzgldniajce wszystkie aspekty zagadnienia, wyjanienie
terminu cyberterroryzm. To efekt braku jednoznacznej definicji samego terroryzmu
adna nie jest uniwersalna, by opisa to zjawisko w sposb wykluczajcy niejasnoci.
Czym naprawd jest
cyberterroryzm
ppor. Radosaw Hennig
34 Brygada Kawalerii Pancernej
1 S. Krasavin: What is Cyber-terrorism?
27lipca 2000 r., www.sans.org.

Za: A.Bgda-Brzeziska, M.F.Gawrycki:
Cyberterroryzm i problemy
bezpieczestwa informacyjnego
wewspczesnym wiecie, Warszawa
2003, s. 66.
2
R. Kola: Cyberterroryzm definicja
zjawiska i zagroenie dla Polski,

wystpienie na konferencji w Emowie
29listopada 2002 r., www.abw.gov.pl/.
Za: A. Bgda-Brzeziska, M.F. Gawrycki:
Cyberterroryzm..., s. 66.
3
R. Polko: Terroryzm jako zagroenie
cywilizacji XXI wieku, praca studyjna,

AON, Warszawa 2001, s. 10.
4
Wypowied z 21 marca 2002 r. na fo-
rum House Subcommittee on National

Security Veteran Affairs and
International Relations. R. Lemos: What
are the real risks of cyberterrorism?
ZDNet, 26 sierpnia 2002 r.
http://zdnet.com.com/2102-1105_2955293.html
wikszajca si liczba atakw terrorystycznych o coraz wikszym rozmachu, prowadzonych z uyciem nowych rodkw oraz rnymi metodami, komplikuje moliwo przyjcia jednoznacznej i spjnej definicji terroryzmu. Naley
zatem okreli podstaw rozrniania dziaalnoci terrorystw w Internecie (propaganda,
mobilizacja itp.) i cyberterroryzmu.
E-mail od terrorysty
Pierwszy raz terminu cyberterroryzm (CT)
uy w latach 80. Barry Hollin na okrelenie poczenia terroryzmu i wirtualnej przestrzeni
cyberprzestrzeni. Zdaniem Hollina, jakiekolwiek uycie sieci lub systemu komputerowego
w akcji terrorystycznej (nawet w celu zebrania
informacji czy do komunikowania si) jest ju
cyberterroryzmem. Podobn definicj poda
Serge Krasavin z System Administration, Networking and Security Institute, ktry stwierdzi, e cyberterroryzm to jakiekolwiek uycie
informacyjnej technologii i wiedzy przez agentw lub grupy terrorystyczne1. Analizujc j,
mona doj do wniosku, e nawet wysanie
wiadomoci e-mail bdzie uznane za cyberterroryzm. Prowadzi to do lekkomylnego szafowania tym terminem. Definiowanie cyberterroryzmu jako dziaania blokujcego, niszczcego
lub znieksztacajcego informacje przetwarzane, przechowywane i przekazywane w systemach
teleinformatycznych oraz niszczcego te systemy2 jest precyzyjniejsze. Nie zawiera jednak odpowiedzi na pytanie, w jakim celu informacja
(system teleinformatyczny) jest blokowana lub
niszczona, a jest to przecie gwna cecha odrniajca cyberterroryzm od innych rodzajw
szkodliwej dziaalnoci w cyberprzestrzeni.
Gen. bryg. Roman Polko w pracy studyjnej
powiconej terroryzmowi uzna, e cyberterroryzm jest nowym kierunkiem destruktywnego
dziaania, ktrego istot jest wykorzystanie informacji jako narzdzia walki3, natomiast
J.T.Carusco zastpca dyrektora Wydziau
Antyterrorystycznego Kontrwywiadu FBI
stwierdzi, e cyberterroryzm to uycie cyber-
narzdzi do uniemoliwienia funkcjonowania

krytycznych infrastruktur pastwowych (transport, system energetyczny, telekomunikacja)
wcelu wywarcia presji lub zastraszenia rzdu
bd ludnoci4. Definicje te s jednak niedokadne. Wataku cyberterrorystycznym narzdziem wcale nie musi by informacja, lecz na
przykad materia wybuchowy, a motywem
dziaania terrorystw moe by ch osignicia celw politycznych itp. Takie sformuowania powinny zatem znale si w definicji.
Ile way kontekst

Cyberterroryzm jest okreleniem wieloznacznym, ktremu mylnie nadaje si rny sens wzalenoci od kontekstu, w jakim si go uywa.
Definiowanie komplikuje si przy prbie ustalenia zalenoci midzy terroryzmem internetowym a walk informacyjn (information warfare IW). Bardzo czsto termin walka informacyjna jest wizany z dziaaniami wojskowymi. W szerszym znaczeniu jest rozumiany jako
dziaalno na szczeblu pastwa suca osiganiu celw politycznych.
NOTATKA
Walka informacyjna zorganizowana w form przemocy

aktywno zewntrzna pastwa prowadzca do osignicia
okrelonych celw politycznych, skierowana na niszczenie
lub modyfikowanie systemw informacyjnego komunikowania przeciwnika lub przepywajcej przez nie informacji oraz
aktywno zapewniajca ochron wasnych systemw informacyjnego komunikowania i przesyanej przez nie informacji przed podobnym dziaaniem przeciwnika.
R. Szpyra: Operacje informacyjne pastwa w dziaaniach si
powietrznych, Warszawa 2002, s. 146.
Ale czsto jest traktowany nie tylko jako dziaalno, w ktrej gwn rol odgrywa informacja (jako obiekt ataku, bro i zasb), ale rwnie jako akcje fizyczne (niszczenie i obezwadnianie orodkw informacyjnych, linii cznoci, infrastruktury operacyjnej itp.).
D.E. Denning uwaa, e cyberterroryzm jest
jednym z trzech moliwych dziaa w Internecie, ktrych celem jest wywieranie wpywu na
midzynarodow polityk. Obejmuj one:
aktywizm, odnoszcy si do niezakcajcych funkcjonowania Internetu dziaa wspierajcych okrelon spraw. Operacje tej kategorii
polegaj na przegldaniu stron internetowych w
poszukiwaniu informacji, na konstruowaniu witryn i zamieszczaniu na nich treci propagandowych, a take na rozpowszechnianiu elektronicznych publikacji i listw przez e-mail oraz na uyciu sieci do komunikowania si;
haktywizm, czyli poczenie technik hakerskich i aktywizmu. Wykorzystuje metody haker2007/02
skie stosowane przeciwko celom w Internecie

zzamiarem zakcenia jego sprawnego funkcjonowania, nie powoduje jednak powanych uszkodze. Przykady: web sit-ins, e-mail bombing,
wamania komputerowe, wirusy i robaki;
cyberterroryzm, bdcy poczeniem cyberprzestrzeni i terroryzmu. Odnosi si do politycznie motywowanych operacji hakerskich, ktrych
wynikiem s powane szkody: ofiary miertelne lub zaamanie systemu ekonomicznego pastwa. Przykadem moe by penetracja systemu
kontroli ruchu powietrznego w celu spowodowania zderzenia samolotw.5
Netwar i cyberwar
Cz specjalistw uwaa, e definiowanie
iuywanie pojcia cyberterroryzmu jest zbdne, poniewa istniej okrelenia trafniej opisujce zjawisko terroryzmu w Internecie. Mona
si wic spotka z opini, e samo pojcie IW
wystarczy. J.Arquilla i D. Ronfeldt do opisania
zjawisk walki w cyberprzestrzeni posuyli si
dwoma pojciami: netwar i cyberwar. Netwar to konflikt w Internecie o niewielkiej intensywnoci, w ktrym walczcymi stronami
mog by pastwa, partyzanci, organizacje terrorystyczne lub przestpcy. W niektrych publikacjach mona znale okrelenie cyberterroryzmu jako cyberwojny lub infoterroru.6
Wedug Narodowego Centrum Ochrony Infrastruktury (National Infrastructure Protection
Center NIPC), celem cyberterroryzmu jest wywoanie uczucia strachu powodujcego oglne
zaamanie i niepewno spoeczestwa. Organizacje terrorystyczne atakuj zazwyczaj symbolicznie wane lub powszechnie znane osoby. Jeeli atak si powiedzie, osigaj cel odizolowanie jednostek od spoeczestwa, wktrym
dotychczas czuy si one bezpiecznie. Takie dziaania powoduj zamieszanie, niepewno i niewiar w skuteczno ochrony, jak moe zapewni rzd. W takich warunkach czowiek jest najbardziej podatny na obce wpywy.
NOTATKA
NIPC Narodowe Centrum Ochrony Infrastruktury specjalny oddzia stworzony przez FBI do ledzenia, ostrzegania
i ochrony przed atakami cyberterrorystycznymi krytycznych
systemw Stanw Zjednoczonych.
Maura Conway utworzya czteropoziomow

skal okrelajc sposb uycia Internetu do celw politycznych. Wedug niej, w Internecie jest
kilka rodzajw dziaalnoci cyberterroryzm
jest tylko jedn z nich (tab.). Bardzo czsto rne metody dziaania stosowane przez odmiennych sprawcw s traktowane przez media jako
ataki lub jako dziaania cyberterrorystyczne.
Waciwa definicja
W celu uniknicia niejasnoci proponuj posugiwa si definicj D.E. Denning: Cyberter2007/02
Typologia cyberaktywizmu i cyberatakw

rdo
(sprawca)
Dziaalno
Definicja
Przykad (metoda)
Uytkowanie
uycie Internetu do
wyraania swoich idei
ikomunikacji
uytkownicy
Internetu
e-mail, grupy
dyskusyjne, strony
internetowe
Naduycia
(misuse)
uycie Internetu do
zakcania dziaalnoci
stron WWW lub
infrastruktury krytycznej
hakerzy,
aktywici
atak odmowy usug

(DoS)
Dziaania
ofensywno-zaczepne
(offensive use)
uycie Internetu do
wywoywania uszkodze,
zniszcze lub do
kradziey
krakerzy
(crackers)
kradzie danych
(np.informacji
okartach
kredytowych)
Cyberterroryzm
inspirowany ideologicznie
atak przeprowadzony
przez Internet, ktrego
wynikiem jest przemoc
przeciwko ludziom i (lub)
powane straty
ekonomiczne
terroryci
organizacja
terrorystyczna
wykorzystujca
Internet do
przeprowadzenia
powanego
zamachu na
nowojorsk gied
rdo: M. Conway: Reality Bytes: Cyberterrorism & Terrorist Organisations Online. School of International
Relations, University of St. Andrews, Szkocja.
roryzm to bezprawny atak lub groba ataku na

komputery, sieci lub systemy informacyjne wcelu zastraszenia lub wymuszenia na rzdzie lub
ludziach daleko idcych politycznych i spoecznych zmian. [] Atak cyberterrorystyczny to
tylko taki akt, ktry powoduje bezporednie
szkody czowiekowi i jego mieniu lub przynajmniej jest na tyle znaczcy, e budzi strach7. Mog to by: mier czowieka, obraenia ciaa,
katastrofa kolejowa, starty finansowe czy przerwa w dostawie energii.
Definicja ta spenia wszelkie wymagania, by
moga zosta uznana za odpowiedni. Nie wyklucza bowiem ataku fizycznego (nie tylko
wcyberprzestrzeni). Zwraca uwag, e atak musi powodowa powane konsekwencje, aby
wpywa na ludzi lub rzd oraz podkrela, e
element wymuszenia politycznych, spoecznych
czy religijnych celw odrnia cyberterroryzm
od zwykego cyberataku (np. hakerw). Wszelkie zjawiska dotyczce terrorystycznej komunikacji, rekrutacji czy mobilizacji nie bd wic
zwane cyberterroryzmem.
Obecno terrorystw w Internecie naley
rozpatrywa pod wzgldem dziaa organizacyjnych i komunikacyjnych (tzw. cyberterroryzmu mikkiego) oraz dziaa cyberterrorystycznych. Pamita jednak naley, e cyberatak na
infrastruktur krytyczn, powodujcy nawet powane konsekwencje materialne i bdcy uciliwy, pozbawiony jednak motywacji politycznych oraz zamiaru wywoania strachu, nie zag
suguje na miano cyberterroryzmu.
D.E. Denning: Activism, Hacktivism
and Cyberterrorism: The Internet as

aTool for Influencing Foreign Policy,
in:red. J. Arquilla, D.Ronfeldt: Network
and Netwars: The Future of Terror,
Crime and Militancy, Santa Monica
2001, s. 241.
6
M. Tuliszka: Terroryzm a Unia
Europejska wyzwania, szanse

izagroenia dla bezpieczestwa, praca
studyjna, AON, Warszawa 2003, s. 42.
7
D.E. Denning: Cyberterrorism.
Testimony before the Special Oversight

Panel on Terrorism Comittee on Armed
Services U.S., House of Representatives,
Washington, 23 maja 2000 r.,
www.cs.georgetown.edu/~denning/infosec.cyberterror.html. Za: A.BgdaBrzeziska, M.F. Gawrycki:
Cyberterroryzm..., s. 65.
105
jarosaw wiNiewski
DYDAKTYKA Strzelanie z wyrzutni PPK
czog
zniszczy
znajomo zasad podawania i wykonywania komend pozwala obsugom wyrzutni przeciwpancernych pociskw kierowanych (PPk) zaoszczdzi podczas dziaa bojowych cenne sekundy, co niejednokrotnie pozwoli zniszczy przeciwnika, zanim obsugi zostan przez niego rozpoznane.
K
st. chor.
zbigNieW PaczkieWicz
Szkoa Podoficerska Wojsk Ldowych
omendy do prowadzenia ognia

naley podawa wyranie i krtko, przekazujc tylko niezbdne
dane. Zabronione jest podawanie
komend zbytecznych lub powtarzanie ich bez
potrzeby. W czasie kierowania ogniem komendy przekazuje si otwartym tekstem,
przy czym nazwy pododdziaw i stanowiska dowdcw wymienia si za pomoc
kryptonimw, punkty terenowe wskazuje za
na podstawie dozorw, korzystajc z kodu
terenu lub zakodowanej mapy.
Przekazywanie komend
Podczas stawiania zada dotyczcych zajcia stanowisk ogniowych (startowych), zaadowania wyrzutni itp. moe by stosowana
opracowana zawczasu tabela sygnaowa.
W czasie stawiania zada ogniowych komendy podaj: dowdcy baterii (kompanii) dowdcom plutonw, a dowdcy plutonw dowdcom wyrzutni (druyn). W uzasadnionych
przypadkach dowdca baterii moe podawa
komendy bezporednio dowdcom wyrzutni.
Przekazywanie komendy, dotyczcej caej

baterii, poprzedza si kryptonimem baterii,
np. wISA (kryptonim baterii), UwAGA. Jeeli
komenda dotyczy tylko czci baterii, na pocztku wymienia si kryptonimy jedynie tych pododdziaw, ktrych ona dotyczy, np. DRUGI, TRZECI, UwAGA. W przypadku jednoczesnego stawiania zada kilku pododdziaom najpierw podaje si
komendy dotyczce wszystkich pododdziaw,
a nastpnie poszczeglnych.
Rodzaje celw okrela si w komendzie sowami: czog, transporter opancerzony, wyrzutnia PPK, dziao itd.; np. wISA (kryptonim baterii), PASKIE, CZOGI, ZNISZCZY.
PIERwSZY DO PRAwEJ GRUPY, DRUGI DO
lEwEJ GRUPY.
Wskazywanie celw powinno by proste i zrozumiae, zapewniajc szybkie ich odszukanie w terenie, np. PRAwY SKRAJ ZAGAJNIKA, OKRGY, GRUPA CZOGw. Wszystkie obliczenia, niezbdne do wskazania celu, wykonuje wskazujcy cel. Podaje on odbierajcemu: pooenie
celu (celw) w terenie wedug kodu terenu, w stosunku do dozoru lub przedmiotu terenowego; na2007/02
zw lub waciwoci celu; charakterystyczne cechy terenu lub przedmiotw terenowych wok celu; zadanie zniszczenia celu. Na przykad:
Prawy skraj spalonego zagajnika, przy pojedynczym wykopie, czog.
DOZR DRUGI w lewo 20 bliej 200, DwA
CZOGI.
TRZECIA (numer wyrzutni), DOZR DRUGI w lewo 20, na prawym skraju zagajnika
w wykopie CZOG PROwADZCY OGIE.
TRZECIA, dozr drugi w lewo 20, CZOG
PROwADZI OGIE, ZNISZY.
Jeeli cel jest widoczny lub by wskazany
wczeniej i jego okrelenie nie wymaga dodatkowych danych, podaje si jego nazw, np. CEl
10, CZOG.
Odbierajcy cel jest obowizany szybko odszuka go w terenie i zameldowa: CEl wIDZ. Jeeli celu nie odnalaz, melduje: CElU
NIE ZROZUMIAEM. W tym przypadku wskazujcy powinien dokadniej okreli cel lub wyznaczy go innym sposobem, zapewniajcym
odbierajcemu zrozumienie zadania.
cele ruchome
Przerwanie
ognia
trzelanie przerywa si
po zniszczeniu celw
oraz na komend (sygna)
przeoonego: stj.
operator (operatorzy) melduje dowdcy wyrzutni o wyniku kadego startu, a dowdca wyrzutni melduje dowdcy plutonu o wyniku strzelania. Po zakoczeniu strzelania dowdcy plutonw (wyrzutni) melduj o wykonaniu
zadania; podaj zuycie pociskw i ewentualne straty
w ludziach i sprzcie.
Instrukcja artylerii. Suba
ogniowa w pododdziaach
PPK, sygn. art. 813/91,
s. 2833.
zajcie stanowiska ogniowego

moe odbywa si
pod oson pododdziaw
zmechanizowanych (czogw).
otwarcia ognia) dowdca plutonu podaje komend: OGNIA.
Jeeli dowdca baterii (plutonu, druyny)
nie postawi zada (np. z powodu utraty cznoci), to dowdcy plutonw (druyn, wyrzutni) s zobowizani do samodzielnego podjcia decyzji co do wyboru celu i momentu
otwarcia ognia. O fakcie tym melduj dowdcy baterii (plutonu, druyny).
Jeeli w komendzie dowdcy baterii (plutonu, wyrzutni) nie bya podana kolejno otwarcia ognia, cele niszczy si wedug nastpujcych zasad:
podczas marszu czogw przeciwnika przez
wskie przejcia i mosty strzelanie rozpoczyna
si do wozu znajdujcego si na czele oraz wozu zamykajcego kolumn;
jeeli czogi atakuj w linii wozw, strzelanie rozpoczyna si od czogu najbardziej
jarosaw wiNiewski
Komendy i meldunki podczas strzelania do

celw ruchomych mog brzmie nastpujco:
Komenda dowdcy plutonu: PIERwSZY,
UwAGA, DOZR TRZECI w PRAwO 20 DAlEJ 200, CZOGI wYJEDAJCE Z lASU ZIElONEGO, OGIE NA MOJ KOMEND, PIERwSZA DO DwCH PRAwYCH, DRUGA DO RODKOwEGO, TRZECIA DO lEwEGO.
Meldunek dowdcy wyrzutni: PIERwSZA
(DRUGA, TRZECIA), CEl wIDZ.
Komenda dowdcy wyrzutni do operatora

(pierwszy z prawej): OBSERwOwA STRZElANIE DO PRAwEGO CZOGU, DOZR
TRZECI w PRAwO 40 DAlEJ 400.
Po osigniciu gotowoci dowdcy wyrzutni melduj: PIERwSZA (DRUGA, TRZECIA)
GOTOwA.
Z chwil podejcia czogw na odlego
najwikszej dononoci strzelania (rubiey
oBSUGa wyRzUtni PPK Spike LR w gotowoci do prowadzenia ognia do celw opancerzonych

2007/02
107
DYDAKTYKA Strzelanie z wyrzutni PPK

zagraajcego bronicym si pododdziaom;
jeeli czogi atakuj z kilku kierunkw, strzelanie rozpoczyna si od czogu,
ktry najbardziej zagraa wyrzutni.
W celu otwarcia ognia podaje si komend: OGNIA. Na t komend ogie
otwiera si natychmiast po osigniciu
gotowoci. Jeeli nie jest wymagane natychmiastowe otwarcie ognia, to po postawieniu zadania podaje si: OGIE
NA MOJ KOMEND. W tym przypadku odbierajcy komend melduje o gotowoci do strzelania.
Jeeli zostao postawione zadanie, by
ogie prowadzi samodzielnie, dowdca
plutonu stawia zadanie natychmiastowego niszczenia celw po ich wykryciu lub
po osigniciu przez cele wskazanej rubiey, na przykad: OGIE PO OSIGNICIU PRZEZ CZOGI RUBIEY
MOST ZAGAJNIK.
Zajmowanie stanowisk
Rozkaz zajcia stanowiska startowego
stawiaj obsudze dowdca wyrzutni, dowdca plutonu przeciwpancernego oraz
dowdca baterii wrejonie wyczekiwania.
Wskazywanie miejsca stanowiska ogniowego powinno odbywa si wsposb zrozumiay, pozwalajcy przyjmujcemu komend szybko odszuka wskazane miejsce w terenie. Komenda moe by podana wnastpujcy sposb:
Stanowisko ogniowe w rowie strzeleckim (wskazuje rk).
Zaj stanowisko startowe
naprzd do boju.
Funkcyjni w rzdzie, za dowdc wyrzutni, przemieszczaj si w kierunku
wskazanego miejsca. Zajmuj stanowisko
ogniowe, przestawiaj wyrzutni PPK z pooenia marszowego w bojowe i przygotowuj si do wykonania zadania ogniowego. Po osigniciu gotowoci do strzelania
melduj dowdcy druyny, wyrzutni, plutonu (baterii): Pierwsza gotowa.
Stanowisko ogniowe w tym
kierunku w odlegoci okoo
150 m (wskazuje rk). Zaj stanowisko startowe czoganiem na
czworaka naprzd do boju.
Funkcyjni czoganiem na czworaka
poruszaj si we wskazanym kierunku.
Zajmuj stanowisko startowe, przestawiaj wyrzutni PPK zpooenia marszowego w bojowe i przygotowuj si
1
do wykonania zadania. Po osigniciu

gotowoci do strzelania melduj dowdcy druyny, wyrzutni, plutonu (baterii):
Pierwsza gotowa.
Stanowisko ogniowe midzy drzewem a wzniesieniem
(wskazuj rk). Zaj stanowisko
startowe wlinii bojowej naprzd do boju.
Funkcyjni w linii bojowej przemieszczaj si wkierunku wskazanego miejsca. Po
zajciu stanowiska ogniowego postpuj tak
samo jak po wydaniu komendy do zajcia
go innym sposobem.
Stanowisko startowe w budynku na parterze (wskazuje rk)1. Zaj stanowisko startowe
krtkimi skokami naprzd
do boju.
Funkcyjni krtkimi skokami ruszaj
wkierunku wskazanego miejsca. Zajmuj stanowisko ogniowe i po osigniciu
gotowoci do strzelania melduj dowdcy druyny, wyrzutni, plutonu (baterii):
Druga gotowa.
Obsuga PPK, zajmujc stanowisko
ogniowe, powinna, wykorzystujc waciwoci maskujce terenu, przemieszcza si
jak najszybciej wkierunku wskazanego
miejsca, nie przerywajc obserwowania
kierunku zagroenia pancernego.
Odbj
Opuszczenie stanowiska ogniowego odbywa si na komend dowdcy druyny,
wyrzutni, plutonu (baterii) w nakazanym
ugrupowaniu do wczeniej wskazanego
(wybranego) rejonu (miejsca).
Odbj. W rzdzie w kierunku lasu za
mn marsz.
Odbj. W linii bojowej do rejonu wyczekiwania marsz.
Odbj. W rzdzie na zapasowe stanowisko startowe marsz.
Odbj. Skok naprzd.
W sytuacjach uycia przez przeciwnika broni masowego raenia oraz intensywnego dziaania ogniowego stanowisko startowe funkcyjni opuszczaj pojedynczo do wczeniej wskazanego miejsca (rejonu), gdzie obsuga odtworzy
zdolno bojow.
Sprawne wykonywanie komend przez
obsugi wyrzutni zapewni im wiksz
aktywno na polu walki, jak rwnie
zmniejszy ewentualne straty wrd og
nierzy.
Istnieje moliwo prowadzenia ognia w terenie zurbanizowanym, naley przy tym stosowa si do wskazwek zawar-
tych w: Przenony zestaw przeciwpancerny 9K 111. Opis i uytkowanie, sygn. Uzbr.1901/78, s. 4245.
2007/02
INNE ARMIE Wojska powietrznodesantowe Rosji
Spadochroniarze
preferuj zawodowstwo
Rosyjskie wojska powietrznodesantowe do 2002 r. miay status samodzielnego rodzaju wojsk

ipodlegay bezporednio ministrowi obrony. Ich dowdca gen. broni AleksandrKomakow
zaproponowa zmian struktury. Istniejce cztery dywizje powietrznodesantowe (DPD) zostayby
przeksztacone w cztery brygady (BPD), po cztery batalionowe grupy taktyczne (bGT) kada. Razem
zsamodzieln 31 BPD daoby to 20 samodzielnych moduw batalionowych.
ppk Piotr Kaliszewicz
becnie w skad wojsk powietrznodesantowych wchodz cztery DPD,

jedna samodzielna BPD, puk dalekiego rozpoznania, instytut powietrznodesantowy oraz puk cznoci (rys.).
Wymienione oddziay i zwizki taktyczne stacjonuj w europejskiej czci Rosji. Wrazie koniecznoci s gotowe do natychmiastowego uycia jako siy szybkiego reagowania. Ponadto
wazjatyckich okrgach wojskowych stacjonuj samodzielne BPD podlege dowdcom okrgw, stanowic zasadniczy komponent ich si
szybkiego reagowania. Liczba sucych w nich
onierzy ulega nieznacznym wahaniom wynosi okoo 31000, z tendencj wzrostow do
34000 spadochroniarzy. Zmienia si rwnie
poziom wyszkolenia. Zgodnie zprogramem
ukompletowania oddziaw izwizkw taktycznych onierzami kontraktowymi wlatach
20042007 wojska powietrznodesantowe maj
priorytet w procesie uzawodowienia.
Dywizje
Pierwsz w caoci zawodow jednostk jest
czernichowska 76 DPD z Leningradzkiego Okr-
gu Wojskowego. Decyzj o jej uzawodowieniu

podjto w lipcu 2002 r., traktujc to jako eksperyment w siach zbrojnych Rosji. Proces jej profesjonalizacji zakoczy si w2004r. Motto dywizji brzmi: Jestemy tam, gdzie zwycistwo.
Gwardyjska 7DPD jest rozmieszczona wPnocnokaukaskim Okrgu Wojskowym. Specyfika tego rejonu oraz zagroenie atakami terrorystycznymi rzutuj na jej zadania i szkolenie.
Dywizja stacjonuje w Noworosyjsku, z wyjtkiem: 247 Puku Powietrznodesantowego (dawna 21 BPD), ktry jest dyslokowany wStawropolu, 1141 pa wAnapie, 185 emtr wKrymskoj i 629 bsap w Starokonstatirowskoj. Docelowo kady puk powietrznodesantowy bdzie
si skada zdwch batalionw przeznaczonych
do dziaa w grach i jednego powietrznodesantowego batalionu, co nie zmienia faktu, e wszyscy onierze opanowuj umiejtno skakania
ze spadochronem. Motto dywizji brzmi: Odwaga, waleczno, honor.
Obecnie trwa reorganizacja 7 DPD pod ktem przygotowania jej pododdziaw do dziaania w grach. Dotychczas zadania tego typu doranie wykonywa tylko 247 ppd. Za- u
Tabela 1. Wyposaenie 76 DPD

onierze
BMD-2
BMD-1
BMRD 149
BTRD
1V119
BMD-1KSz
BMD-1R
BTR-RD
BTR-ZD
R-440 ODB
2S9 Nona
D-30
Mi-8 (CSH)
2007/02
104 ppd
234 ppd
1140 pa
165 drplot
656 bsap
7 brem
728 b
2006
2006
750
190
134
228
327
128
1
43
12
8
1
6
13
102
1
33
8
8
1
6
13
5
8
2
15
1
2
6
3
5
7
26
18
242 emtr
Razem
6984
3
259
3
120
30
24
6
23
37
2
62
10
1
4
2
18
10
109
INNE ARMIE Wojska powietrznodesantowe Rosji

7 DPD
76 DPD (Pskw)
104 ppd
234 ppd
108 ppd
165 drplot
247 ppd
629 bsap
728 b
1140 pa
743 b
1141 pa
7 brem
656 bsap
6 brem
185 emtr
1682 bzaop
242 emtr
1681 bzaop
30 drplot
Struktury dywizji powietrznodesantowych

u kada si, e pene rozwinicie wszystkich oddziaw dywizji i jej uzawodowienie zakoczy si do 2008 r. Wydzielone jej siy osign gotowo do dziaania w tym trudnym terenie do 2010 r.
W Moskiewskim Okrgu Wojskowym jest
dyslokowana gwardyjska 98 DPD.
Motto dywizji brzmi: Honor i ojczyzna ponad wszystko.
Gwardyjska 106 DPD jest rozmieszczona
w Tule. We wrzeniu 2005 r. rozformowano jej
119 ppd, przekazujc pododdziay do 31 BPD
i 98 DPD. W dywizji, podobnie jak w pozostaych tego typu jednostkach, s dwa puki poodcinanie
naftowych kuponw wietrznodesantowe. Cz jej jednostek stacjonuje w Riazaniu (137 ppd), Jefremowie
Nadwyka w budecie Rosji, su(1182 pa) i Dosku (107 drplot).
kces reform gospodarczych,
Samodzielna ulianowska 31 BPD stacjonuje
w Ulianowsku oraz Poliwnie. W jej skad wchozyski z eksportu oraz wzrost cen
dz: 34 bataliony powietrznodesantowe, dywisurowcw energetycznych na
wiecie umoliwiaj przeznaczanie dodatkowych rodkw na ro-
zwj si zbrojnych.
onierze
108 ppd
247 ppd
1141 pa
30 drplot
629 bsap
6 brem
743 b
185 emtr
razem
1597
1602
598
158
110
179
246
160
5530
BMD-1
67
BMD-2
33
BMP-2
BTRD
65
46
66
34
BTR-80
26
66
4
BMD-1KSz
BMD-1R
BTR-RD
BTR-ZD
12
12
Mi-8 (CSH)
86
26
20
2
R-440 ODB
D-30
30
1V119
2S9 Nona
16
30
BMP-1KSz
zjon artylerii i przeciwlotniczy, kompania saperw, przeciwpancerna, rozpoznania i cznoci

oraz pododdziay logistyczne.
W wojskach powietrznodesantowych funkcjonuje 45 Puk Rozpoznawczy (w Moskwie)
liczcy 1073 komandosw. W jego skad wchodzi 218 Batalion Specnaz. Kadr wojsk powietrznodesantowych przygotowuje instytut,
ktry powsta w listopadzie 1998 r. w Wyszej
Szkole Oficerskiej Wojsk Powietrznodesantowych w Riazaniu. Ksztaci on studentw
w dwch profilach:
cywilnym: eksploatacja pojazdw mechanicznych, jzykoznawstwo, komunikacja masowa;
wojskowym: absolwenci po ukoczeniu
studiw obejmuj stanowiska dowdcw plutonw.
W wojskach powietrznodesantowych dy
si do:
penego uzawodowienia;
6
28
43
3
18
18
18
54
12
12
1
2007/02
106 DPD
98 DPD
217 ppd
331 ppd
51 ppd
661 bsap
137 ppd
1182 pa
318 drplot
1065 pa
388 bsap
110 emtr
15 brem
243 emtr
1060 bzaop
107 drplot
1683 bzaop
674 b
731 b
43 brem
zwikszenia siy ognia batalionw powietrznodesantowych oraz batalionowych grup taktycznych przez wzmocnienie ich pododdziaami modzierzy kalibru 82 mm oraz granatnikami AGS-30;
wprowadzenia nowej generacji bojowych
wozw desantu (BMD-4 Basztan-U);
zwikszenia autonomicznoci bpd przez

wczenie w ich skad plutonu rozpoznania oraz
elementw obrony powietrznej i naprowadzania lotnictwa.
Z przedstawionych tendencji wynika, e wojska powietrznodesantowe bd liczcym si
g
komponentem rosyjskich si zbrojnych.
onierze
BMD-1
BTRD
1V119
BMD-1KSz
BMD-1R
BTR-RD
BTR-ZD
R-440 ODB
2S9 Nona
D-30
Mi-8 (CSH)
217 ppd
331 ppd
1065 pa
318 drplot
661 bsap
15 brem
674 b
243 emtr
inne
razem
1597
99
33
8
7
1
6
13
1544
102
33
8
7
1
6
13
598
158
110
179
246
216
874
4
11
1
15
18
18
18
12
1
5514
214
104
28
25
6
24
37
2
54
12
2
6
3
6
4
6
2

onierze
BMD-1
BMD-2
BMD-3
BTRD
1V119
BMD-1KSz
BMD-1R
BTR-RD
BTR-ZD
R-440 ODB
2S9 Nona
D-30
Mi-8 (CSH)
2007/02
51 ppd
137 ppd
1182 pa
107 drplot
388 bsap
43 brem
731 b
110 emtr
razem
1596
30
40
31
33
8
7
1
5
12
1596
598
158
166
179
246
165
18
16
7209
19
204
93
140
34
29
8
30
49
2
72
12
2
68
32
33
7
7
1
6
11
2
4
9
1
6
3
14
12
7
6
5
7
2
18
12
2
111
INNE ARMIE Rezerwy osobowe w NATO
Sia w rezerwach
W tworzeniu Narodowych Si Rezerwowych powinnimy wykorzysta bogate dowiadczenia
innych pastw NATO.
zczeglne znaczenie, jakie siom rezerwowym przypisuje kierownictwo

sojuszu, wpyno na afiliowanie przy
NATO wywodzcych si z rnych
pastw organizacji, ktre stanowi w swoich krajach ciaa doradcze i opiniotwrcze w dziedzinie
funkcjonowania rezerw osobowych. Organizacje
te umoliwiaj wymian pogldw i dowiadcze (rys.). S to:
NRFC Komitet Narodowych Si Rezerwowych;
CIOR Midzysojusznicza Konfederacja
Oficerw Rezerwy (czonkiem CIOR jest Federacja Stowarzysze Rezerwistw i Weteranw SZRP);
YROW Komitet YROW Warsztaty Modych Oficerw Rezerwy;
CIOMR Midzysojusznicza Konfederacja
Oficerw Rezerwy Sub Medycznych;
AESOR Europejskie Stowarzyszenie Podoficerw Rezerwy.
pk woJciecH wNUK
sztab Generalny wojska Polskiego
Komitet dwudziestu dwch

Komitet Narodowych Si Rezerwowych (National Reserve Forces Committee NRFC) jest
poczon, midzysojusznicz organizacj zajmujc si sprawami si rezerwowych (rezerw
osobowych) pastw NATO. Powsta on w 1978 r.
jako niezalena i nieformalna grupa oficerw
wspdziaanie
kieRoWNiCTWo NaTo
Stay przedstawiciel CioR
komiTeT WoJSkoWy NaTo
Powana instytucja
doradzanie
CiomR
CioR
aeSoR
yRoW
organizacje NaTo zajmujce si siami rezerwowymi

odpowiedzialnych za sprawy si rezerwowych

w kadym z pastw. Pocztkowo celem komitetu byo wspieranie dziaalnoci funkcjonujcej ju od 1948 r. Midzysojuszniczej Konfederacji Oficerw Rezerwy (CIOR). W listopadzie
1996 r. NRFC zosta akredytowany przy Komitecie Wojskowym NATO (KW NATO). Funkcje i procedury dziaania NRFC, a take zakres
i zasady jego wsppracy z Organizacj Traktatu Pnocnoatlantyckiego okrelono w dokumencie MC 392 (MC Directive for Recognition
of the National Reserve Forces Committee). Zapisano w nim, e NRFC zarwno doradza
KW NATO w sprawach si rezerwowych, jak
i stanowi forum dyskusji na temat prowadzonej
przez NATO polityki rezerw osobowych.
NRFC w swoich dziaaniach opiera si na zaoeniu, e wszelkie kwestie mobilizacyjne zwizane z siami rezerwowymi s wewntrzn spraw pastwa czonka NATO. KW NATO uznaje rezerwy osobowe za wan cz si zbrojnych
sojuszu w czasie pokoju, kryzysu i wojny. NRFC
i KW NATO d wic do zachowania przyjtych w sojuszu standardw szkolenia onierzy
rezerwy i ich dyspozycyjnoci oraz ksztatowania waciwych postaw moralno-bojowych.
NRFC tworz pastwa NATO reprezentowane przez urzdnikw, ktrzy w swoich pastwach
odpowiadaj za wojskowe rezerwy osobowe.
Zgodnie ze stanem w dniu 1 stycznia 2007 r.
w skad NRFC wchodz 22 pastwa. Z rnych
powodw w pracach tej instytucji dotychczas nie
uczestnicz przedstawiciele Islandii, Luksemburga, Sowenii i Portugalii, natomiast ze wzgldu
na wieloletni udzia w przedsiwziciach NRFC
status staego obserwatora ma Australia.
NRFC
W skad NRFC wchodz: przewodniczcy,

sekretarz generalny i jego sekretariat oraz delegaci pastw. Prawo wyznaczania delegacji
na forum NRFC maj tylko sygnatariusze
traktatu waszyngtoskiego. Funkcj przewodniczcego NRFC peni przedstawiciel
jednego z krajw czonkowskich, wybierany
na okres dwch lat. O kadencji i rotacji na
tym stanowisku decyduj czonkowie komitetu. Przewodniczcy organizuje i prowadzi
spotkania, koordynuje dziaalno komitetu
oraz odpowiada za badania zlecane przez KW
NATO. Przewodniczcy jest jedyn upraw2007/02
nion przez NRFC osob do kontaktowania

si zKW NATO. Sekretarz generalny NRFC
jest wyznaczany przez przewodniczcego
ipochodzi z tego samego kraju co przewodniczcy. Sekretarz generalny peni funkcj
przez 2lata i zajmuje si zagadnieniami administracyjnymi orazinformacyjnymi.
W skad kadej narodowej delegacji wchodz:
wyszy oficer (General Officer) lub urzdnik odpowiedzialny za siy rezerwowe (rezerwy osobowe) danego pastwa. Osoba ta powinna by upowaniona do podejmowania decyzji oraz do reprezentowania swojego pastwa podczas debat;
oficer sztabowy (Staff Officer) specjalista
w dziedzinie si rezerwowych danego kraju.
Na wniosek przewodniczcego narodowej
delegacji w jej skad mog doranie wchodzi
doradcy specjalici w zakresie problematyki podejmowanej podczas kongresu lub sesji
plenarnej.
We wszystkich przedsiwziciach NRFC bior udzia oficerowie cznikowi (LO) z Midzynarodowego Sztabu Wojskowego (IMS) NATO
w Brukseli, Sojuszniczego Dowdztwa Transformacji (ACT) w Norfolk i Sojuszniczego Dowdztwa Operacji (ACO) wMons. Utrzymuj
oni stay kontakt z przewodniczcym Komitetu
NRFC oraz z organami Gwnego Dowdztwa
(MNC) NATO.
Podstawow form pracy NRFC s spotkania plenarne i kongresy oraz robocze spotkania oficerw sztabowych. Spotkania plenarne
i kongresy s organizowane corocznie sesja
plenarna odbywa si zim wKwaterze Gwnej NATO, a kongres latem w jednym z pastw
czonkowskich.
Podczas spotka plenarnych i kongresw letnich s omawiane tematy przedstawione bezporednio przez KW NATO lub za porednictwem NRFC (wystpuje on wwczas jako komitet konsultacyjny NATO). Wyniki debat s
zamieszczane w raporcie sporzdzanym przez
przewodniczcego iprezentowane KW NATO
w lipcu kadego roku. Program kadego spotkania plenarnego i kongresu jest ustalany przez
przewodniczcego po konsultacji ze wszystkimi czonkami oraz z KW NATO (tab.).
Koszty nie przeraaj

Robocze spotkania oficerw sztabowych
(SOM) odbywaj si dwa razy w roku. Celem
tych spotka jest organizacyjne i merytoryczne
przygotowanie obrad plenarnych sesji zimowej
oraz kongresu letniego. Spotkaniom przewodniczy sekretarz generalny NRFC.
NATO pokrywa oglne koszty kongresw
ispotka plenarnych, natomiast pastwa nalece do NRFC ponosz wszelkie koszty transportu, zakwaterowania i diet. Koszty organi2007/02
zacji spotka oficerw sztabowych (SOM)

NRFC, tj. wydatki na podr, wyywienie izakwaterowanie, pokrywa pastwo delegujce,
natomiast pastwo gospodarz ponosi koszty
organizacji i zabezpieczenia spotkania. Dokumenty przygotowane przez narodowe delegacje powinny by przedoone w jzykach angielskim i francuskim.
W 2011 r. Polska ma zorganizowa wsplny
kongres letni Midzysojuszniczej Konfederacji
Oficerw Rezerwy (CIOR), Midzysojuszniczej
Konfederacji Oficerw Rezerwy Sub Medycznych (CIOMR) i Komitetu Narodowych Si Rezerwowych (NRFC) NATO. Wyrazi na to zgod wsierpniu 2006 r. minister obrony narodowej.
Na kongres, ktry ma odby si we Wrocawiu,
moe przyjecha okoo 850 oficerw (suby
czynnej i rezerwy), cz zapewne z osobami towarzyszcymi. W trwajcym 45 dni spotkaniu
bierze zwykle udzia okoo 50 oficerw czonkw NRFC, okoo 600 onierzy rezerwy czonkw CIOR i CIOMR, a take prawie 200 modych oficerw rezerwy, ktrzy uczestnicz w zawodach sportowo-obronnych oraz w Warsztatach
Modych Oficerw Rezerwy (YROW).
Pastwo organizujce kongres nie jest obcione pod wzgldem finansowym, poniewa koszty podry, zakwaterowania i wyywienia ponosz w caoci uczestnicy, a koszty wynajmu pomieszcze kongresowych, obsugi oraz organizacji imprez towarzyszcych s pokrywane
ztzw.opaty konferencyjnej, ktr wnosz delegaci. Organizator paci za materiay reklamowe
i promocyjne (foldery, broszury, gadety itp.) wydane w zwizku z kongresem oraz za materiay
niezbdne do jego zabezpieczenia, atake do zorganizowania zawodw sportowo-obronnych na
torze przeszkd istrzelania sportowego. Zapewnia te nagrody i upominki dla zwycizcw.
Tu naleymy
Czonkowie CIOR s wybierani
przez narodowe organizacje
istowarzyszenia skupiajce
rezerwistw. Polsk
reprezentuje w CIOR Federacja
Stowarzysze Rezerwistw
iWeteranw SZRP (FSRiWSZRP).
Szef delegacji krajowej, zgodnie
ze statutem CIOR, zostaje
automatycznie wiceprezydentem
konfederacji (funkcj szefa
polskiej delegacji peni obecnie
gen. bryg. rez. Ryszard
uchowski).
Kompromis z pracodawcami
Podczas obrad duo uwagi powica si problematyce wdraania przyjtych przez NATO
standardw szkolenia onierzy rezerwy (zgodnie zdokumentami: MC 441/1, Polityka NATO
w kwestii rezerw osobowych oraz MC 317/1,
aneksH, Struktura si rezerwowych, zasady szkolenia oraz uycia w operacjach). Dy si do
zwikszenia udziau rezerwistw woperacjach
wojskowych prowadzonych zgodnie zart.5 traktatu waszyngtoskiego oraz nieujtych w nim,
atake w wiczeniach i misjach organizacji midzynarodowych. Dlatego tak due znaczenie
przypisuje si szkoleniu oficerw rezerwy na kursach w Akademii Obrony NATO (NDC) w Rzymie oraz w Szkole NATO wOberammergau.
W ostatnich latach NRFC pierwszoplanowo
traktuje problematyk wspierania pracodawcw
i zatrudnianych onierzy rezerwy. Wsparcie
pracodawcw uznano za podstawowy element u
Cele
dziaalnoci
NRFC:
1. Umacnianie gotowoci
narodowych si rezerwowych
przez stworzenie paszczyzny
wymiany informacji, zwaszcza informacji o mobilizacji
si zbrojnych, organizacji si
rezerwowych w czasie pokoju, o regulacjach prawnych
dotyczcych si rezerwy, sposobach motywowania onierzy do penienia suby wrezerwie, o szkoleniu rezerw
osobowych, ochotniczej dziaalnoci onierzy rezerwy na
rzecz si zbrojnych sojuszu,
atake informacji dotyczcych wspierania pracodawcw i motywowania ich do zatrudniania onierzy rezerwy.
2. Zapewnianie
KWNATO doradztwa politycznego wsprawach narodowych si rezerwowych
(rezerw osobowych).
3. Doradzanie
Midzysojuszniczej
Konfederacji Oficerw
Rezerwy (CIOR) i wspieranie
jej dziaalnoci w zakresie
osigania celw sojuszu
oraz doradzania KW NATO
wsprawach jego relacji
zCIOR.
113
INNE ARMIE Rezerwy osobowe w NATO

u prawidowego funkcjonowania narodowych si
rezerwowych. Z jednej strony dy si do zaspokojenia potrzeb uzupenieniowych si zbrojnych, z drugiej prbuje chroni interesy pracoW Polsce inaczej
dawcw wpastwach NATO. Podkrela si, e
tylko
w ten sposb mona utrzyma skuteczne
W Siach Zbrojnych
i wysoko wykwalifikowane siy rezerwowe jaRzeczypospolitej Polskiej (SZRP)
ko wany komponent si zbrojnych pastwa.
nie ma narodowych si
Jest nas milion
rezerwowych w dosownym
znaczeniu istrukturalnie tak
zorganizowanych, jak siy
rezerwowe w innych armiach
pastw NATO. Wnaszych siach
zbrojnych narodowe siy
rezerwowe s utosamiane
zrezerwami osobowymi
(oficerskimi, podoficerskimi
iszeregowych), ktre podlegaj
obowizkowi suby wojskowej.
Podstawow rnic jest to, e
wwikszoci armii pastw
sojuszu nadanie przydziau
mobilizacyjnego onierzom
rezerwy jest dobrowolne
inastpuje w formie kontraktu
zawieranego midzy rezerwist
adowdc jednostki, podczas
gdy w naszych siach zbrojnych
nadanie przydziau nie zaley od
woli rezerwisty.
Midzysojusznicza Konfederacja Oficerw

Rezerwy (Confdration Interallie des Officiers de Rserve CIOR) powstaa w 1948 r.
na pierwszymkongresie w Brukseli, a powoay j Francja, Belgia iHolandia. CIOR jest apolityczn organizacj skupiajc stowarzyszenia
oficerw rezerwy z pastw NATO oraz krajw
stowarzyszonych. Konfederacja zrzesza okoo
1mln oficerw rezerwy. Zasady wsppracy
midzy NATO a CIOR okrelono w dokumencie KW NATO MC 248.
Do gwnych zada CIOR naley:
wspieranie polityki NATO oraz utrzymywanie staych kontaktw z wadzami idowdztwami si sojuszu;
przygotowywanie wymiennych programw
oraz organizowanie wicze onierzy rezerwy
wramach midzynarodowych zawodw sportowo-obronnych;
utrzymywanie midzynarodowych kontaktw ze stowarzyszeniami oficerw rezerwy oraz
tworzenie atmosfery wzajemnego zaufania;
wymiana dowiadcze w zakresie przygotowania, szkolenia i wykorzystania narodowych
si rezerwowych (rezerw osobowych).
Zgodnie ze stanem w dniu 1 stycznia 2007r.
do CIOR naleay 34 pastwa: 25 krajw to
czonkowie NATO (brak Islandii), 7 to dziaajce na forum CIOR pastwa stowarzyszone
i2to kraje o statusie obserwatora.
Prezydent CIOR i sekretarz generalny s wybierani na dwuletni kadencj przez komitet wykonawczy. Obaj wywodz si z tej samej organizacji krajowej. Komitet wykonawczy okrela
oficjaln polityk CIOR dotyczc rezerw osobowych, problematyk seminariw, spotka
ikongresw, wyznacza kraj, ktry obejmie prze-
Warsztaty dla modych
omitet ds. Obrony i Problemw Bezpieczestwa (DEFSEC) sprawuje merytoryczny i organizacyjny nadzr nad Warsztatami Modych Oficerw Rezerwy (YROW). Celem tych
warsztatw jest wymiana informacji o systemie szkolenia i wykorzystania modych oficerw
rezerwy w siach zbrojnych, upowszechnianie problematyki sojuszu oraz zagadnie dotyczcych obrony i bezpieczestwa; stwarzanie modym oficerom rezerwy paszczyzny wymiany
opinii i dowiadcze oraz przygotowanie modych oficerw do penienia w przyszoci funkcji
w CIOR. Uczestnicy warsztatw powinni by onierzami rezerwy w wieku do 30 lat, do stopnia kapitana. Delegacja kadego pastwa moe liczy do 5 czonkw (wtym mog by kobiety). Mody oficer rezerwy moe uczestniczy nie wicej ni w dwch spotkaniach.
Polskie drogi
Polska uczestniczy w przedsiwziciach
NRFC od 1998 r. Pocztkowo bya obserwatorem, a od wiosny 1999 r. jest penoprawnym
czonkiem. Do poowy 2000 r. w spotkaniach
NRFC brali udzia doranie delegowani przedstawiciele Departamentu SpoecznoWychowawczego MON oraz Sztabu Generalnego
WP (SGWP). Zgodnie z decyzj ministra obrony
narodowej delegacji polskiej przewodniczy
inadzr nad jej pracami sprawowa podsekretarz stanu ds. spoecznych. Od lipca 2000 r.
wpracach NRFC uczestniczyli przedstawiciele
Departamentu Kadr MON, natomiast od kwietnia 2002 r. Siy Zbrojne RP byy reprezentowane
na forum NRFC przez SGWP, a cilej, przez
Generalny Zarzd Zasobw Osobowych P-1.*
* Zgodnie z 38 ust. 2 pkt 35 zarzdzenia nr 5/MON
zdnia 20 lutego 2002 r. w sprawie regulaminu organizacyjnego Ministerstwa Obrony Narodowej (DzUrz MON nr 3,
poz. 20 z pn. zm.) do zada Generalnego Zarzdu
Zasobw Osobowych P-1 (GZZO P-1) naleao reprezentowanie Si Zbrojnych RP na forum Komitetu Narodowych Si
Rezerwowych (NRFC) NATO oraz udzia w pracach tego
komitetu. Zadanie to nie zostao bezporednio wskazane
wnowym regulaminie organizacyjnym MON (DzUrz MON
z12 grudnia 2006 r. nr 2, poz. 270), natomiast od 1stycznia 2007 r. zadanie to wykonuje Oddzia KadrowoMobilizacyjny Zarzdu Organizacji i Uzupenie P-1 SGWP.
wodnictwo konfederacji oraz ustala terminarz

kongresw.
Pod nadzorem prezydenta CIOR dziaa obecnie 9 komitetw: Obronnoci i Problemw Bezpieczestwa (DEFSEC); Partnerstwa dla Pokoju (PfP); Prawny (Legal Committee); Wsppracy Cywilno-Wojskowej (CIMIC); Promocyjno-Medialny; Akademii Jzykowej (CLAC); Seminariw, YROW i Zawodw Sportowo-Obronnych (MILCOMP).
Zgodnie z decyzj KW NATO CIOR wybiera ze swego grona staego reprezentanta,
ktry urzduje w Kwaterze Gwnej NATO
wBrukseli.
Lekarze
Midzysojusznicza Konfederacja Oficerw
Rezerwy Sub Medycznych (Confdration Interallie des Officiers Mdicaux de Rserve
CIOMR) jest organizacj stowarzyszon
zCIOR, skupiajc oficerw rezerwy lekarzy.
CIOMR zostaa zaoona w 1947 r. przez Francj, Belgi i Holandi jako oficjalna organizacja
oficerw lekarzy, dziaajc wewntrz si rezerwowych pastw bdcych czonkami NATO.
Obydwie organizacje wsppracuj, organizujc
kongresy, seminaria i spotkania. CIOMR ustala
2007/02
wasny porzdek obrad, poruszajc gwnie problematyk medyczn. CIOMR stanowi ciao doradcze NATO w kreowaniu polityki rezerw osobowych korpusu medycznego.
Do jej gwnych zada naley:
utrzymywanie wizi midzy wojskowym
personelem medycznym (lekarzami) wchodzcym w skad narodowych si rezerwowych
pastw NATO;
studiowanie zagadnie medycznych oraz
wymiana dowiadcze w ramach si zbrojnych,
wtym si rezerwowych;
promowanie skutecznych form wsppracy
personelu medycznego si regularnych i personelu si rezerwowych.
Podczas kongresu letniego w Viterbo (Wochy) w lipcu 2006 r. funkcj prezydenta
CIOMR obj ppk lek. Philipe Stragier z Danii. Reprezentantem Polski wCIOMR jest
kmdr ppor. rez. lek. Andrzej Galubiski.
Rzecz dla podoficerw

Europejskie Stowarzyszenie Podoficerw Rezerwy (Association Europenne de Sous-Officiers de Rserve AESOR) powstao 1czerwca 1963 r. Skupia ono 160tys. podoficerw rezerwy. Za podstawowe zadania organizacji
uznano:
utrzymywanie i promowanie kontaktw ze
rodowiskami podoficerw poszczeglnych
pastw;
podnoszenie kwalifikacji i wymian dowiadcze;
pielgnowanie wartoci kultywowanych
podczas czynnej suby wojskowej;
wspprac w dziedzinie bezpieczestwa
iobronnoci oraz szkolenia wojskowego;
podejmowanie inicjatyw sucych obronnoci oraz promocji pokoju.
Dziaalno stowarzyszenia opiera si na
zwizkach podoficerw rezerwy poszczeglnych pastw, przy czym jeden zwizek reprezentuje jeden kraj.
Organami administracyjnymi stowarzyszenia s:
Komitet Centralny najwyszy organ
AESOR;
Biuro Centralne organ administracyjno-wykonawczy;
Komisja Techniczna organ przygotowujcy i prowadzcy obrady oraz imprezy o charakterze wojskowym;
Komisja Bezpieczestwa i Wsppracy Midzynarodowej;
Komisja Organizacyjno-Statutowa.
Kadencja prezydenta i wadz AESOR trwa
2lata. Funkcj prezydenta peni i do wadz s
wybierani rotacyjnie przedstawiciele kadego
zpastw. Obecnie prezydentem AESOR jest
chor. sztab. Franz Hitzl zAustrii.
2007/02
Zaplanowane zamierzenia NRFC

Pastwo organizator
Miejsce
Termin
KONGRESY LETNIE (SC):

otwa
Ryga
31 lipca 4 sierpnia 2007 r.
Turcja
Istambu
II dekada lipca 2008 r.
Organizator do ustalenia, prawdopodobnie Bugaria
II dekada lipca 2009 r.
Norwegia
Stavanger
III dekada lipca 2010 r.
Polska*
Wrocaw
I dekada sierpnia 2011 r.
ZIMOWE SESJE PLENARNE W KG NATO (MWM)

Kanada
Lizbona
II dekada 2008 r.
Holandia
Bruksela
II dekada lutego 2009 r.
ROBOCZE SPOTKANIA OFICERW SZTABOWYCH (SOM)

Wielka Brytania
Edynburg
1517 maja 2007 r.
Polska**
Krakw
13 padziernika 2007 r.
Republika Czeska
Praga
I dekada maja 2008 r.
USA
Norfolk
I dekada padziernika 2008 r.
Hiszpania
Madryt
II dekada kwietnia 2009 r.
Estonia
Tallin
I dekada padziernika 2009 r.
Norwegia
Oslo
II dekada kwietnia 2010 r.
* Minister obrony narodowej wyrazi zgod na zorganizowanie wsplnego kongresu letniego CIOR, CIOMR
iNRFC weWrocawiu.
**Minister obrony narodowej wyrazi zgod na zorganizowanie roboczego Spotkania Oficerw Sztabowych
(SOM) NRFC w Krakowie.
rodowisko polskich podoficerw rezerwistw reprezentuje od 2000 r. st.bosman pchor.

Micha Bardasz, ktry peni rwnie funkcj
wiceprezydenta AESOR.
Podpatrujmy sojusznikw
Uczestnictwo przedstawicieli Si Zbrojnych
RP (oficerw reprezentujcych Sztab Generalny WP) w pracach omawianych organizacji pozwala na wymian dowiadcze oraz na poznawanie stosowanych w pastwach NATO rozwiza legislacyjnych dotyczcych si rezerwowych
(rezerw osobowych), wtym systemw powoywania i szkolenia onierzy rezerwy. Zaakceptowana przez premiera i prezydenta koncepcja
profesjonalizacji Si Zbrojnych RP, przewidujca m.in. powoanie Narodowych Si Rezerwowych, z ca pewnoci umoliwi osignicie
natowskich standardw w dziedzinie funkcjonowania rezerw osobowych. Tworzc polskie
NSR, naley korzysta z bogatych dowiadcze
g
innych czonkw NATO.
SOP dla
rezerwy
szelkie ustalenia i procedury dziaania

NRFC zostay okrelone
wstandardowych procedurach operacyjnych (SOP),
ktre s uaktualniane stosownie do potrzeb. Warto
zauway, e wpodrczniku
NATO (edycja 2006) jeden
zrozdziaw jest powicony
siom rezerwowym.
Autor reprezentuje Siy Zbrojne RP w pracach NRFC,

jestprzewodniczcym polskiej delegacji.
115
INNE ARMIE Militaria

Gotowo operacyjn osigny dwie rosyjskie brygady rakietowe uzbrojone w taktyczne pociski Iskander-M (SS-26), mogce przenosi gowic nuklearn i konwencjonaln.
Nowe rodki walki weszy do wyposaenia
92 Brygady Rakiet Nadwoasko-Uralskiego
Okrgu Wojskowego oraz 107 BR
Dalekowschodniego OW, cho pierwsza
z nich miaa by gotowa do dziaania rok
wczeniej. Pociski o zasigu do 400 km korzystaj m.in. z systemu naprowadzania satelitarnego (Glonass). Projektowano je od
1991 r. z myl o przeamywaniu takich systemw obrony, jak Patriot 2 i 3. Wedug doniesie tygodnika Janes Defence Weekly,
resort obrony zamwi dla wojsk rakietowych
i artylerii a 120 pociskw Iskander z terminem dostawy do 2015 r.
Jdrowe magazyny
merykaska bro atomowa prawie

10 tys. gowic jest przechowywana
w 18 miejscach: 12 znajduje si w Stanach
Zjednoczonych, a 6 w innych pastwach
NATO. Prawdopodobnie najwikszym magazynem broni nuklearnej na wiecie jest baza
morska Bangor w stanie Waszyngton. Jest
w niej ponad 2300 gowic, z ktrych co druga jest w rejsie na pokadach okrtw podwodnych klasy Ohio penicych dyury bojowe na Pacyfiku. Ich zadaniem byoby niszczenie celw na terytorium Rosji i Chin.
W zajmowanych przez Amerykanw bazach
w Europie znajduje si okoo 400 gowic do
bomb lotniczych B61-3/4 w Belgii, Holandii, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Woszech
i Turcji. Stany Zjednoczone s jedynym kra-
Konstelacja rosyjskich satelitw nawigacyjnych skada si obecnie z 16 aktywnych urzdze wersji M. W skadzie globalnym potrzeba
ich 24. W 2009 r. zostanie wystrzelona udoskonalona rakieta Sojuz, para nowych
satelitw model K, gwarantujcych
10 lat efektywnej pracy.
Pierwsze satelity Uragan
miay okres wanoci
3 lata, Glonass K
7 lat. Przecitnie
pracoway dwa razy duej.
Inwestycja oznacza, e Rosjanie odzyskaj zdolno precyzyjnego raenia celw wok swoich granic,
pniej za na caym wiecie. W czasie pokoju komercyjni uytkownicy bd mie dostp
do sygnau zapewniajcego wyznaczenie pozycji z dokadnoci do 1 m (Glonass K),
a wojskowi dodatkowe usugi, w tym telekomunikacyjne.
Ponad 2 tys. gowic jest w gotowoci do

szybkiego uycia. Tylko okoo 3 tys. zdeponowano w staych punktach przechowywania. Najwikszy z nich, podziemny skad,
znajduje si w bazie lotniczej Kirtland
w Nowym Meksyku, gdzie mieci si 1900
gowic. Dane te przedstawi, uchodzcy za
miarodajny, Biuletyn Federacji
Naukowcw Amerykaskich (FAS). Autorzy
artykuu o inwentaryzacji amerykaskiej
broni atomowej korzystali w swym ledztwie m.in. z serwisu Google Earth.
amerykaskie bazy z broni nuklearn (2006)
Precyzja odzyskana
Rosyjskie wadze postanowiy doinwestowa
system nawigacji satelitarnej Glonass. Cel jest
ambitny do koca tego roku chc obj zasigiem caodobowego sygnau satelitw cae
pastwo (obecnie wystpuj czasowe dziury
sygnau nie ma przez kilkadziesit minut),
a do koca 2009 r. cay glob. Na Kremlu susznie zaoono, e tylko zaoferowanie komercyjnych usug zwizanych z GPS uczyni przedsiwzicie sensownym. Partnerami Rosjan w reaktywowaniu systemu Glonass maj by
Hindusi (dostarcz software oraz urzdzenia
dla uytkownikw kocowych, ponadto wystrzel na orbit trzy rakiety z satelitami) i Kazachowie (udostpni Bajkonur).
jem majcym bro atomow na terenie innych pastw. Konsolidacja amerykaskiego

arsenau osaba w ostatniej dekadzie. Bez
broni atomowej s trzy stany USA.
Bl Minot: 194 bomby

BM Bangor: rakiety balistyczne
Trident na okrtach podwodnych
z 2214 gowicami W76 i W88
(850 nieaktywnych) i 150 pociskw manewrujcych z gowicami
W80 na okrtach podwodnych.
razem 2364 gowice.
Bl Malstrom:
Bl warren (wyoming):
19 rakiet midzykontynentalnych
Minuteman z gowicami W62
w silosach i 20 gowic zapasowych.
razem 39 gowic.
535 gowic W62 i W78

do rakiet Minuteman (na
200 rakietach w silosach
plus 35 zapasowych).
B61 i 130 B83 (nieaktywne);

500 gowic W80 do lotniczych
pociskw samosterujcych;
400 gowic W78 na 150 rakietach Minuteman i 30 W78
w zapasie. razem 1254
bomby i gowice.
europa: 400 bomb

B61 (bazy lotnicze).
Bl warren (Kolorado):
Minuteman z gowicami W62.
Bl Nellis: w magazynach 902 bomby B83

i B61 (nieaktywne).
Legenda:
BM baza morska
BL baza lotnicza
Bl warren (Nebraska):
Minuteman z gowicami W62.
Bl Kirtland: w maga-
zynach 711 gowic W80

do lotniczych pociskw
samosterujcych; 250 gowic
do rakiet Minuteman,
553 gowice M87 do rakiet
MX Peacekeeper; 400 gowic
W84 do ldowych wersji
pociskw samosterujcych.
cznie 1914 gowice.
zakad Pantex kilka typw
gowic oczekuje na dekompletacj. Ilo nieznana.
Bl Barksdale: bro bombowcw B-52H - 210 bomb B61,

130 bomb B83 (nieaktywne),
600 gowic W80 do lotniczych
pociskw samosterujcych.
razem 940 bomb i gowic.
Bl whiteman:
76 bomb B61 dla bombowcw B-2, 60 bomb

B83 (nieaktywne).
cznie 136 bomb.
BM Kings Bay: rakiety Trident
z 1220 gowicami W76 i W88

(468 nieaktywnych W76) oraz
144 pociski manewrujce z gowicami W80 na okrtach podwodnych.
razem 1364 gowice.
86 skrzyde
yle jednostek operacyjnych chc mie

amerykaskie siy powietrzne w 2012 r. Po
raz pierwszy dowdztwo SP ustalio plan dotyczcy wprowadzenia podanej struktury organizacyjnej (ilo i skad jednostek). Punktem
wyjcia byy wnioski z opublikowanego rok temu strategicznego przegldu obronnego, analizujcego potrzeby poszczeglnych rodzajw si
zbrojnych w perspektywie 20 lat. Zapisano w
nim, e USAF powinna mie 86 skrzyde. Teraz
ustalono dat osignicia tego stanu 2012 r.
Wwczas siy powietrzne bd miay 28 skrzyde o charakterze uderzeniowym (19 samolotw myliwskich i szturmowych, 6 bombowcw
dalekiego zasigu, trzy stanowiyby rakiety mi-
dzykontynentalne); 34 skrzyda zapewniajce

mobilno, czyli transportowe i do tankowania
w powietrzu (samoloty C-5, C-17, C-130,
KC-135 i KC-10) oraz 24 skrzyda rozpoznania
i wsparcia (U-2, Global Hawk, E-3, E-4, E-6, E-8,
RC-135, satelity itd.). Zrealizowanie tego planu
bdzie wymagao modernizacji posiadanych
samolotw oraz zakupu nowych (uderzeniowych i rozpoznawczych), co moe by trudne ze
wzgldu na deficyt w planowanych budetach
Departamentu Obrony. Koncepcja 86 skrzyde
ma stanowi pomoc w realistycznej ocenie potencjau bojowego USAF, w ustaleniu sabych
i mocnych stron, a dowdcom si operacyjnych
uatwi korzystanie z zasobw lotnictwa.
2007/02
rdo: FAS.ORG
iskander w linii
Przepracowani odchodz
Grupa Zadaniowa Wschd
u w tym roku pierwsi amerykascy onierze trafi do baz w Rumunii, a w nastpnym do Bugarii. Bd tam przebywa w procznych turach, wiczc wsplnie z bakaskimi sojusznikami. Razem sformuj Joint
Task Force East. Std blisko na Kaukaz i do
Euroazji do rejonw, ktre Waszyngton
chce monitorowa w najbliszych latach.
WRumunii Amerykanie zajm dwie bazy
lotnicz i ldow; do dyspozycji bd mie
trzy poligony. W Bugarii maj korzysta
zdwch lotnisk, Bezmer koo Sliwena i Graf
Ignatiewo koo Powdiw, oraz z poligonu Nowo Selo. Grupa Zadaniowa ma osign pen gotowo operacyjn w 2008 r. Wwczas
w obu krajach Amerykanie bd mie okoo
3000 onierzy jednorazowo; co wane bez
rodzin. Pierwsze wiczenia odbd si ju latem br. Ich uczestnikami bd onierze
(900) szwadronu nalecego do 2 Puku Kawalerii Pancernej z Vilseck (RFN). Dowdc
JTF-East bdzie genera brygady reprezentujcy US Army. W trjnarodowym sztabie maj
suy take oficerowie si powietrznych.
Europejski Tomahawk
rancja zdobdzie or umoliwiajcy jej samodzielne prowadzenie dziaa o charakterze strategicznym. Jej jednostki nawodne bd zdolne do atakowania celw znajdujcych si
wznacznym oddaleniu od brzegu. Najwikszy europejski producent uzbrojenia rakietowego
koncern MBDA otrzyma 29 grudnia ub.r. od agencji DGA (francuska agenda rzdowa zajmujca si zlecaniem i koordynowaniem prac nad rozwojem broni dla si zbrojnych oraz jej zakupami)
zamwienie na prace rozwojowe oraz produkcj 250 pociskw samosterujcych SCALP Naval.
W200 z nich zostan wyposaone nowo budowane fregaty wielozadaniowe FREMM. Pozostae
50 zasili okrty podwodne typu Barracuda.
SCALP Naval to morska odmiana pocisku Storm Shadow/SCALP-EG, ktry w 2002 r.
wszed do arsenau lotnictwa Wielkiej Brytanii i Francji. Trudny do wykrycia, przenosi wac
450 kg gowic bojow na odlego przekraczajc 250 km. Do celu zmierza na wysokoci
okoo 3040 m zprdkoci prawie 1000km/h. Wersja morska bdzie mie wikszy zasig, co spowoduje zwikszenie rozmiarw i masy pocisku. Kontrakt wart jest 910 mln euro.
W pierwsze 50 pociskw fregaty zostan wyposaone w 2013 r.
Holenderskie siy powietrzne maj kopot

zwakatami w wanej dla mobilnoci wojsk ldowych i si specjalnych Taktycznej Grupie
migowcw. Powody s dwa: udzia w duej
liczbie operacji zagranicznych oraz konkurencja cywilnego rynku pracy. W cigu ostatnich
piciu lat niektrzy onierze obsugujcy wiropaty Chinook, Apache, Cougar iAlouette III
dziaali po szeosiem razy poza ojczyzn.
Odbijao si to negatywnie na ich yciu prywatnym, zaczli wic porzuca sub. Resort
obrony prbowa zaradzi sytuacji, rozbudowujc 298 eskadr grupy (11migowcw
Chinook) z trzech do piciu kluczy w kadym po pi zag z mechanikami. Trudno
jednak mwi o sukcesie: boom gospodarczy
nie sprzyja wstpowaniu Holendrw do armii,
zwaszcza tych z wyksztaceniem technicznym. Siy powietrzne rozwaaj wic moliwo outsourcingu usug techniczno-logistycznych w kraju, by uwolni onierzy od misji.
Planuj take pozyskanie nowych migowcw
Chinook iNH90.
Wstrzymano prace przy

okrcie LCS-3
Ze wzgldu na znaczne przekroczenie kosztw budowy pierwszego egzemplarza okrtu
USNavy zdecydowaa 16 stycznia o wstrzymaniu na 90 dni prac przy kolejnej jednostce
tego typu. Opracowany przez firm Lockheed
Martin projekt LCS naley do nowej klasy jednostek nawodnych, okrelanych jako przybrzene (Littoral Combat Ship), bdcych odpowiednikiem duych korwet wielozadaniowych. Amerykanie zaplanowali, e pierwszy
egzemplarz USS Freedom wejdzie do
suby wtym roku. Charakterystyczn cech
tych okrtw jest nadzwyczaj dua prdko,
wynoszca 45wzw.
NOWE WYPOSAENIE Cignik z hybrydowym napdem
OSHKOSH
irma Oshkosh opracowaa na zlecenie wojsk ldowych USA prototyp ciarwki-cignika HEMMT A3 z napdem hybrydowym Propulse. Zamontowany w niej silnik wysokoprny napdza generator, ktry z kolei zasila w energi elektryczn silniki elektryczne poruszajce kade
zomiu k. Ten sam generator moe zasila w prd szpital polowy
lub stanowisko dowodzenia. Pojazd ma szans zastpi tysice
ciarwek, w jakie s wyposaone wojska ldowe i marines.
Zuywa o 20% paliwa mniej, way 13 t i moe eksportowa
100 kW mocy. Ciarwk wraz z adunkiem mona
przewozi na pokadzie samolotu C-130. Jeszcze nie ma
planw produkcji seryjnej prototypy HEMMT A3
zostan poddane testom poligonowym w celu
ich sprawdzenia w warunkach zblionych
do panujcych na polu walki.
2007/02
117
PORADY Paragrafy dla onierzy
Rozkaz a odpowiedzialno karna (cz. II)

Wojsko rozkazem stoi. Ale nie kade polecenie bywa wykonane.
Jakie konsekwencje gro podwadnemu za zbojkotowanie woli przeoonego?
Jak si zachowa, gdy dowdca nakazuje zama prawo?
F
mjr Adam Tokarczyk
undamentem zasady mylcych bagnetw jest art. 318 k.k., zgodnie

zktrym nie popenia przestpstwa
onierz, ktry dopuszcza si czynu
zabronionego bdcego wykonaniem rozkazu,
chyba e wykonujc go, umylnie popenia przestpstwo. Dziaanie na rozkaz zwalnia zatem
zodpowiedzialnoci karnej. Zwolnienie czciowo dotyczy rwnie przestpstw, ale tylko
popenionych nieumylnie. W przypadku zwolnienia onierza z odpowiedzialnoci karnej zostaje do niej pocignity przeoony wydajcy
rozkaz. Zamknity katalog przestpstw zawiera cz szczeglna kodeksu karnego.
Taka wykadnia oznacza, e onierz, wykonujc rozkaz kolidujcy z innymi przepisami ni
kodeks karny, w tym z prawem wojskowym (instrukcje, wytyczne, regulaminy, nawet wprowadzone do uytku przez odpowiedniego przeoonego), jest zwolniony z odpowiedzialnoci.
Zwolnienie odnosi si take do popeniania wykrocze oraz przestpstw skarbowych.
Zasada mylcych bagnetw jest przeciwiestwem

zasady lepych bagnetw, czyli lepego posuszestwa,
ktra wykonawc rozkazu zwalnia od jakiejkolwiek
odpowiedzialnoci karnej. W naszej armii ta ostatnia
nieobowizuje.
NOTATKA
Wydanie na pimie rozkazu, na

skutek ktrego onierz miaby
umylnie popeni przestpstwo, nie
uwolni tego onierza od odpowiedzialnoci. Sytuacja okrelona
wpkt. 25 Regulaminu oglnego
SZRP obejmuje jedynie dziaanie
mieszczce si w granicach prawa
(pkt 29 regulaminu).
Odpowiedzialno ponios wwczas
onierz oraz przeoony, ktry wyda
jemu ten rozkaz. Przeoony bdzie
ponosi odpowiedzialno za tzw.
sprawstwo kierownicze (art. 18 k.k.).
Z popenienia przestpstw stanowicych wykonanie rozkazu onierz nie jest zwolniony

w takim zakresie, w jakim umylnie dane przestpstwo popeni.
Problemem moe by udowodnienie dziaania
na rozkaz, zwaszcza w sytuacji, gdy zosta wydany ustnie. Tu pomocny wydaje si pkt 25 Regulaminu oglnego SZRP, ktry stanowi, e
wuzasadnionych przypadkach podwadny moe
wystpi o rozkaz na pimie, tzn. gdy dotyczy zadania wykonywanego w specyficznych warunkach lub w sposb odmienny od zasad oglnie
przyjtych. Rozkazodawca ma obowizek
uwzgldni wniosek, a podwadny rozkaz wykona, z wyjtkiem sytuacji, gdy skutkiem rozkazu,
w sposb oczywisty, moe by przestpstwo.
Odmowa udzielenia rozkazu na pimie bynajmniej nie zwalnia z obowizku jego wykonania.
Trzeba jednak pamita, e przeoony, ktry

w sytuacjach okrelonych w pkt. 25 regulaminu odmawia wydania rozkazu pisemnego, popenia przewinienie dyscyplinarne i powinien
ponie tego konsekwencje zgodnie z ustaw
odyscyplinie wojskowej. Nie ma wwczas adnego wytumaczenia dla odmowy wydania pisemnego rozkazu!
Jedynym rozkazem, ktry nie musi by kategorycznie wykonany, jest zobowizanie do popenienia przestpstwa, jeeli onierz miaby wiadomo umylnego jego popenienia. Owiadomoci takiej mwimy wtedy, gdy onierz zdaje
sobie spraw, e dany czyn stanowi przestpstwo
i mimo to dy do jego popenienia lub co najmniej godzi si na to, e zostanie popenione.
W przypadku odmowy udzielenia przez stawiajcego zadanie rozkazu na pimie onierz
moe postara si jedynie o zapewnienie innych rodkw mogcych stanowi dowody dla
ewentualnego pniejszego postpowania karnego (np. wiadkw innych onierzy), ale
nadal jest zobowizany wykona rozkaz.
Aby onierz by odpowiedzialny za umylne popenienie przestpstwa, konieczne jest
udowodnienie jemu przez uprawniony organ,
e w danej sytuacji dziaa z naleytym rozeznaniem i w wietle obiektywnych okolicznoci powinien by wiadomy, e popenia
umylnie przestpstwo. Innymi sowy, onierz bdzie podlega odpowiedzialnoci tylko wtedy, gdy wiedzia, e popenia przestpstwo lub co najmniej godzi si na to, e wykonujc dany czyn, popeni je. W kodeksie
karnym okrelono kilka sytuacji wyczajcych moliwo pocignicia onierza do odpowiedzialnoci karnej za dziaanie podjte
na skutek otrzymania rozkazu.
Wyczenie odpowiedzialnoci
zaodmow bd niewykonanie
rozkazu przestpnego
Obowizujcy kodeks karny stanowi wart.344
1, e nie popenia przestpstwa okrelonego
wart. 343 (niewykonanie rozkazu, odmowa wykonania rozkazu bd wykonanie rozkazu niezgodnie z jego treci) onierz odmawiajcy wykonania rozkazu polecajcego popenienie przestpstwa alboniewykonujcy go. Tym bardziej
nie moe by pocignity do odpowiedzialnoci
2007/02
dyscyplinarnej na mocy ustawy o dyscyplinie wojskowej (DzU z 2002 r. nr42, poz. 370 ze zm.).
Przywoany artyku stanowi kontratyp wyczajcy odpowiedzialno karn onierza za niewykonanie rozkazu przestpnego. Jednak mowa jest tutaj tylko i wycznie o przestpstwach,
a nie o wykroczeniach czy innych naruszeniach
przepisw prawa, w tym wojskowego.
Sytuacja onierza otrzymujcego rozkaz,
ktrego wykonanie bdzie stanowi przestpstwo, a na ktrego wykonaniu bardzo zaley
przeoonemu, jest skomplikowana. Co prawda ma on prawo odmwi wykonawstwa, ale
wtedy moe narazi si na uycie wobec niego
rodkw niezbdnych w celu wymuszenia posuchu. Pomocny onierzowi moe si okaza
wwczas przepis 2 art. 344 k.k. Stanowi on,
e wrazie wykonania przestpnego rozkazu
niezgodnie z jego treci w celu istotnego zmniejszenia szkodliwoci czynu sd moe zastosowanadzwyczajne zagodzenie karylubodstpi od jej wymierzenia. Warunkiem skorzystania z agodniejszego potraktowania przez sd,
czyli zagodzenia odpowiedzialnoci karnej, jest
stan woli onierza przy wykonywaniu rozkazu
polecajcego popenienie przestpstwa. onierz zmuszony przez przeoonego do popenienia przestpstwa powinien dy do zminimalizowania skutkw swego dziaania i przez
to do zmniejszenia spoecznej szkodliwoci czynu, zwaszcza przez niewaciwe wykonanie
rozkazu. Niewaciwe wykonanie polega na
tym, e onierz wykona otrzymany rozkaz, ale
nie do koca zgodnie zjego treci, kierujc si
wol zminimalizowania jego negatywnych (nagannych) skutkw.
Wymuszanie posuszestwa
Sens i konieczno istnienia tego przepisu
powinny by rozpatrywane cznie z art. 319
1 k.k., sankcjonujcym moliwo wymuszania posuchu dla wydanego rozkazu. Zgodnie
ztym przepisem onierz nie popenia przestpstwa wwczas, gdy w przypadku nieposuszestwa lub oporu stosuje rodki niezbdne do wymuszenia posuchu dla rozkazu, do ktrego wydania by uprawniony, jeeli okolicznoci wymagaj natychmiastowego przeciwdziaania,
aposuchu dla rozkazu nie mona osign
winny sposb. Majc to uprawnienie, przeoony moe wymusi posuch dla kadego wydanego przez siebie rozkazu, w tym polecajcego popenienie przestpstwa.
Art. 319 1 k.k. bdzie mia zastosowanie
tylko w sytuacjach wyjtkowych i w zasadzie
w wikszoci przypadkw moe dotyczy uycia siy oraz broni wojskowej. Do wymuszenia
posuchu moe doj tylko wtedy, gdy natychmiastowe dziaanie jest niezbdne do uzyskania odpowiedniego skutku, a nie ma innego sposobu
2007/02
osignicia go. Klasyczny przykad to sytuacja

skrajnego zagroenia zdrowia lub ycia ludzkiego bd mienia podlegajcego szczeglnej
ochronie, kiedy tylko byskawicznym, zdecydowanym dziaaniem mona doprowadzi do zaegnania niebezpieczestwa (np.: uratowania
czowieka, przeprowadzenia ewakuacji medycznej z pola raenia).
Niemoliwe jest opisowe ustalenie wszystkich sytuacji, w ktrych przeoony bdzie
uprawniony do fizycznego wymuszenia posuchu. Znamienne jest to, e w tym artykule nie
ograniczono rodkw, jakie ma do dyspozycji
dowdca. Z literalnego brzmienia przepisu wynika, e maj to by rodki niezbdne do wymuszenia posuchu. Zalicza si do nich grob
uycia broni palnej, a nawet samo jej uycie.
Nie ma racji ten, kto twierdzi, e uprawniony
przeoony nie moe w takiej sytuacji uy broni palnej. Wyczenie takie powinno jasno wynika z przepisu, a tak nie jest. Nieograniczony
zakres rodkw, ktrymi dysponuje przeoony,
wskazuje, e przepis ten moe mie zastosowanie take, a nawet przede wszystkim, w warunkach bojowych.
bd co do prawnej oceny czynu
W przypadku wyczenia odpowiedzialnoci
za wykonanie rozkazu przestpnego bdzie mia
zastosowanie take art. 30 k.k., ktry stanowi,
e nie popenia przestpstwa ten, kto dopuszcza
si czynu zabronionego w usprawiedliwionej
niewiadomoci jego bezprawnoci, a jeeli bd
sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary. Uregulowanie znalaza tutaj kwestia bdu w ocenie prawnej czynu.
Bd ten polega na tym, e onierz dziaa ze
wiadomoci, i wykonuje dany czyn, lecz
bdnie uznaje go za prawnie niestanowicy
przestpstwa. Ta bdna kwalifikacja musi by
obiektywnie usprawiedliwiona, by onierz by
w peni zwolniony z odpowiedzialnoci. Biorc
pod uwag fakt, e powinien on wykonywa
rozkazy z zaufaniem, e nie stanowi one polecenia popenienia przestpstwa, kade jego dziaanie, w wyniku ktrego doszo do popenienia
przestpstwa, powinno by rozpatrywane rwnie pod ktem art. 30 k.k. Po prostu onierz
jest w innej sytuacji ni zwykli obywatele, ktrych nie mona rozkazem zmusi do natychmiastowego dziaania.
Na skutek automatyzmu w wykonywaniu rozkazw onierz moe bdnie zakwalifikowa
dany czyn pod wzgldem prawnym. Ale jeli
bdna ocena jest usprawiedliwiona obiektywnymi okolicznociami wykonywania rozkazu,
onierz nie powinien ponosi negatywnych konsekwencji. Oczywicie regulacji tej nie wolno u
Wykaz
literatury
irde prawa:
Kodeks karny komentarz,
red.O.Grniok, Lexis Nexis,
Warszawa 2004;
Kodeks karny cz wojskowa
komentarz, M. Flemming,
C.H.Beck, Warszawa 2000;
ustawa z 6 czerwca 1997 r.
Kodeks karny (DzU nr 88,
poz. 553 ze zm.);
Kodeks postpowania karnego
(DzU nr 89, poz.555 ze zm.);
ustawa z 21 listopada 1967 r.
opowszechnym obowizku obrony
Rzeczypospolitej Polskiej
(DzU z2004 r. nr 241,
poz. 2416 ze zm.);
ustawa z 4 wrzenia 1997 r.
odyscyplinie wojskowej
(DzU z 2002 r. nr 42,
poz.370 ze zm.);
ustawa z 11 wrzenia 2003 r.
osubie wojskowej onierzy
zawodowych (DzU nr 179,
poz. 1750 ze zm.);
ustawa z 17 grudnia 1998 r.
ozasadach uycia lub pobytu Si
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
poza granicami pastwa
(DzU nr 162, poz. 1117 ze zm.);
ustawa z 14 grudnia 1995 r.
ourzdzie ministra obrony
narodowej (DzU z 1996 r. nr 10,
poz. 56 ze zm.);
oprokuraturze (DzU z 2002 r.
nr 21, poz. 206 ze zm.);
Regulamin oglny Si Zbrojnych RP
wprowadzony do uytku decyzj
nr306/MON ministra obrony
narodowej z 12 listopada 2003 r.
oraz zestawienie wzorw
dokumentw do Regulaminu
oglnego SZ RP
(DzUrz MON z 2003 r. nr 17,
poz.191 ze zm.).
119
u pojmowa w ten sposb, e onierz w kadym

przypadku powinien by bezwzgldnie zwolniony z odpowiedzialnoci za swj bd.
Zaufanie do przeoonego w wietle zasady
mylcych bagnetw przyjmuje zawsze charakter ograniczonego zaufania. Przytoczonej regulacji nie naley zatem myli z generalnym
pojmowaniem nieznajomoci przepisw prawa.
W zwizku z zaoeniem powszechnej znajoolskie prawo nie zna wymoci prawa przyjto zasad, e nieznajomo
czenia odpowiedzialnoprawa szkodzi.
ci karnej z powodu niewiedzy, e dany czyn jest kwalifikowany jako zabroniony i stanowi przestpstwo. Sytuacje
objte zakresem dziaania
art. 30 k.k. bd naleay do
sporadycznych, kiedy to po
uwzgldnieniu wszelkich
obiektywnych okolicznoci
bd onierza zostanie uznany za usprawiedliwiony.
1 onierz, ktry nie wykonuje lub

odmawia wykonania rozkazualbo
wykonuje rozkaz niezgodnie z jego
treci, podlega karze aresztu wojskowego albo pozbawienia wolnoci do
lat 3. Art.343 1 Kodeksu karnego.
2
Jeeli sprawca czynu okrelonego
w1 dziaa wsplnie z innymi

onierzami lubw obecnoci zebranych
onierzy albo nastpstwem czynu
okrelonego w 1 jest znaczna szkoda
majtkowa lub inna powana szkoda,
sprawca podlega karze pozbawienia
wolnoci od 3 miesicy do lat 5.
Art.343 2 Kodeksu karnego.
stan wyszej koniecznoci
Podczas wykonywania przez onierza rozkazu polecajcego popenienie przestpstwa moe
doj do innego przypadku, ktry rwnie pozwoli wyczy odpowiedzialno karn. W art.26
1 k.k. przyjto, e nie popenia przestpstwa ten,
kto dziaa w celu uchylenia bezporedniego niebezpieczestwa grocego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeeli niebezpieczestwa nie mona inaczej unikn, a powicone
dobro ma nisz warto od ratowanego dobra
(stan wyszej koniecznoci). Uregulowana jest tu
sytuacja przeciwdziaania niebezpieczestwu grocemu jakiemu dobru chronionemu prawem za
pomoc czynu, ktry w normalnych warunkach
byby uznany za przestpczy.
Jeeli wic rozkaz polecajcy popenienie przestpstwa bdzie znacznie mniej szkodliwy spoecznie ni, na przykad, zupeny brak dziaania,
w wyniku ktrego nastpi naruszenie chronionego prawem dobra o duej wartoci (ycie i zdrowie czowieka), odpowiedzialno karna za wykonanie takiego rozkazu nie bdzie moga zaistnie. Wystpuje tu swoiste szacowanie dbr powiconego i ratowanego. Zpunktu widzenia bezpieczestwa i porzdku prawnego lepiej bdzie
przyjte np. zniszczenie przez onierza prywatnego mienia, ktre zagraa yciu i zdrowiu ludzi,
ni brak dziaania i w efekcie doprowadzenie do
naruszenia zdrowia lub ycia.
O stanie wyszej koniecznoci bdzie mowa jedynie wtedy, gdy niebezpieczestwa utraty lub
uszczuplenia ratowanego dobra prawnego nie
mona byo unikn bez powicenia innego dobra chronionego prawem. Jeli wic uniknicie
byoby moliwe w jakikolwiek inny realny sposb, naley z niego skorzysta. Nie moe by rwnie mowy o wyczeniu odpowiedzialnoci karnej w przypadku, gdy onierz powica dobro,
ktre ma chroni, nawet z naraeniem si na osobiste niebezpieczestwo (art. 26 4 k.k.).
Niewykonanie, odmowa wykonania

bd wykonanie rozkazu
niezgodniez treci
Jak wynika z przedstawionych wywodw,
wykonywanie rozkazw jest uregulowane
wspecyficzny sposb. W taki te sam sposb

uregulowano odpowiedzialno karn onierzy za niewykonanie, nienaleyte wykonanie
bd odmow wykonania rozkazu.
Zgodnie z art. 343 1 k.k. onierz, ktry nie
wykonuje lub odmawia wykonania rozkazu
albo wykonuje rozkaz niezgodnie z jego treci,
podlega odpowiedzialnoci karnej.1 Jest to jeden z przepisw prawnych stojcych na stray
przestrzegania dyscypliny wojskowej oraz penalizuje zachowania skrajnie naganne, ktrych
tolerowanie mogoby naruszy si armii,
aprzez to znaczco zmniejszy skuteczno wykonywania przez ni zada.
Niewykonanie rozkazu polega na tym, e onierz po otrzymaniu rozkazu, nie skadajc adnych owiadcze w kwestii odmowy jego wykonania, nie przystpuje do wynikajcych z niego czynnoci.
Wykonanie rozkazu niezgodnie z jego treci
moe przybra rn posta. Kwalifikuje si tu
m.in. czciowe lub niepene jego wykonanie
albo wykonanie, ktre nie doprowadza do skutkw, jakie naleyte wykonanie rozkazu mogoby spowodowa. Ponadto wykonanie w sposb
odmienny od nakazanego oraz opnienie wykonania rozkazu majce negatywny wpyw na
jego skutek.
Odmowa ma miejsce wtedy, gdy onierz
owiadcza przeoonemu, e nie postpi zgodnie z rozkazem. To owiadczenie woli onierza zobligowanego do wykonania rozkazu moe by ujawnione wobec dowdcy w dowolny
sposb, byle byo jasne, e onierz nie postpi
zgodnie z otrzymanym poleceniem. Rwnie
zachowanie wskazujce na brak zamiaru wykonania rozkazu wystarczy do uznania tego zachowania za odmow.
Kwalifikowane typy wymienionych przestpstw, czyli zagroone surowsz sankcj,
zawieraj dalsze przepisy art. 343 k.k.2 Kolejne czyny s zagroone wikszymi karami,
gdy zostay uznane przez ustawodawc za
bardziej szkodliwe dla dyscypliny wojskowej.
Czym innym jest przecie proste niewykonanie rozkazu, a czym innym demonstracyjna
odmowa jego wykonania w obecnoci innych
onierzy. Do tego rodzaju przestpstw zaliczamy: dziaanie wsplnie z innymi onierzami, czyli zbiorow odmow wykonania,
niewykonanie lub nienaleyte wykonanie
rozkazu; wymienione dziaania (czyny zabronione) podejmowane przez jednego onierza w obecnoci innych onierzy oraz sytuacj, w ktrej nastpstwem odmowy wykonania, niewykonania lub nienaleytego wykonania polecenia subowego bdzie znaczna szkoda majtkowa lub inna powana szkoda (art.343 2 k.k). Aby doszo do zbiorowego popenienia wymienionych czynw
2007/02
zabronionych, musi dopuci si ich grupa

co najmniej trzech onierzy.3
Uprawnienia do wszczcia
postpowania karnego
Dla moliwoci egzekwowania odpowiedzialnoci karnej za przestpstwo odmowy, niewykonania bd nienaleytego wykonania rozkazu oraz za wchodzenie w porozumienie w celu
popenienia wymienionych przestpstw istotny
jest przepis, ktry stanowi, e przestpstwa te
cigane s tylko na wniosek dowdcy jednostki (art. 343 4 k.k.).
Zatem w zasadzie tylko dowdca jednostki
wojskowej, waciwej dla danego onierza, jest
uprawniony do zapocztkowania procedury karnej zwizanej z pocigniciem go do odpowiedzialnoci. Bez takiego wniosku postpowanie
nie moe by rozpoczte. Brak wniosku jest
traktowany wwczas jako negatywna przesanka procesowa (przeszkoda). Konsekwencj takiej regulacji jest konieczno podjcia kadorazowo przez organ cigania (oskaryciela publicznego prokuratora) krokw w celu uzyskania przedmiotowego wniosku.
Naley pamita, e zgodnie z art. 17 2
ustawy z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postpowania karnego (DzU nr 89, poz. 555 ze zm.)
do chwili otrzymania wniosku, od ktrego
ustawa uzalenia ciganie, organy procesowe
maj prawo dokona tylko czynnoci niecierpicych zwoki w celu zabezpieczenia ladw
i dowodw, a take czynnoci zmierzajcych
do wyjanienia, czy wniosek bdzie zoony
lub zezwolenie bdzie wydane. Odmowa zoenia wniosku po podjciu takich czynnoci
(np. wstpnym przesuchaniu przeoonego,
wiadkw) bdzie prowadzi do umorzenia
postpowania. Nic nie stoi na przeszkodzie,
by dowdca jednostki zmieni zdanie i w okresie pniejszym zoy wniosek, oczywicie
becno innych onierzy nie moe by przypadkowa. O odpowiedzialnoci karnej z tego

tytuu mona mwi jedynie w sytuacji zorganizowanej zbirki, takiej jak apel, grupa szkoleniowa,
obecno innych onierzy penicych sub w pomieszczeniach wartowni itp. Rwnie porozumienie z innymi onierzami (zmowa) w celu popenienia wymienionych przestpstw jest zagroone
sankcj karn.* Z literalnego brzmienia przepisu
wynika, e zmowa wystpuje wtedy, gdy porozumie zawrze co najmniej trzech onierzy.
*
onierz, ktry wchodzi w porozumienie z innymi
onierzami w celu popenienia czynu zabronionego,

okrelonego w 1 lub 2, podlega karze ograniczenia
wolnoci, aresztu wojskowego albo pozbawienia wolnoci
do lat 2. Art.343 3 Kodeksu karnego.
2007/02
z zachowaniem terminw przedawnienia karalnoci. Powinien mie rwnie wiadomo,

e po zoeniu wniosku nie bdzie mia ju
adnego wpywu na dalszy tok ewentualnego
postpowania sdowego.
Decyzja dowdcy o zapocztkowaniu postpowania nie jest niczym ograniczona. Przecie
to na nim ciy obowizek dbania o zachowanie w podlegej jemu jednostce zasad dyscypliny (art. 2 ust. 3 i ust. 4 ustawy o dyscyplinie wojskowej). Dowdca nie moe zatem nie podj
adnych dziaa w celu pocignicia niezdyscyplinowanego onierza do odpowiedzialnoci.
W przypadku kiedy uzna za suszne odstpienie od wniosku, jest zobowizany wszcz postpowanie dyscyplinarne (art. 18 ust. 1 pkt 2
ustawy o dyscyplinie wojskowej), z uwzgldnieniem uprawnie dowdcy jednostki wynikajcych z art. 32 i art. 33 tej ustawy.
W przypadku odmowy, niewykonania bd
nienaleytego wykonania polecenia subowego o niezbyt duym znaczeniu (szkodliwoci spoecznej), po uwzgldnieniu caej suby onierza oraz wszystkich okolicznoci
sprawy, dowdca jednostki moe nie wszcz
postpowania dyscyplinarnego. Pod warunkiem jednak, e okolicznoci sprawy nie budz
Dowdca nie moe nie podj adnych dziaa w celu

pocignicia niezdyscyplinowanego onierza do
odpowiedzialnoci.
wtpliwoci i wystarczy zwrcenie onierzowi uwagi albo przeprowadzenie z nim rozmowy ostrzegawczej (art. 32 ustawy o dyscyplinie). Moliwo tak naley zawsze rozpatrywa z uwzgldnieniem uprawnie prokuratora wojskowego. Dotyczy to kolejnego uprawnienia dowdcy odstpienia od ukarania, jeeli stopie winy lub stopie szkodliwoci
przewinienia dyscyplinarnego dla suby wojskowej nie jest znaczny, a waciwoci i warunki osobiste onierza oraz dotychczasowy
przebieg jego suby uzasadniaj przypuszczenie, e mimo odstpienia od ukarania bdzie przestrzega dyscypliny wojskowej (art. 33
ustawy o dyscyplinie).
W przypadku prawomocnego zakoczenia
postpowania dyscyplinarnego dowdca nie ma
ju moliwoci wystpienia z wnioskiem o ukaranie. Wniosek taki zoony po uprzednim ukaraniu sprawcy za ten sam czyn w trybie postpowania dyscyplinarnego bdzie bezskuteczny,
nie spowoduje wszczcia postpowania karnego. Jednak gdyby w postpowaniu odwoawczym wyszy przeoony dyscyplinarny uchyli naoon przez dowdc jednostki kar, dowdca ten automatycznie odzyska prawo zoenia wniosku o ukaranie.
Uyte sformuowanie wsplnie z innymi onierzami oznacza, e okrelone

wtym przepisie wsplne dziaanie
przestpne musi by przedsiwzite co
najmniej przez trzech onierzy, gdy
tylko w takiej sytuacji bdzie istnie podstawa do ustalenia, e jeden spord
sprawcw (i kady z nich) dziaa wsplnie z innymi onierzami. Wyrok Sdu
Najwyszego Izba Wojskowa z dnia
6czerwca 1970 r. Rw 486/70.
121

u
adaniem prokuratury jest

stanie na stray praworzdnoci oraz czuwanie nad
ciganiem przestpstw
(art.2 ustawy o prokuraturze,
DzUz2002 r. nr 21,
poz.206 ze zm.). Biorc pod
uwag zadania prokuratury,
przyznanie prokuratorowi
uprawnienia do wszczcia
postpowania wsytuacji, gdy
dowdca nie zareagowa w
aden sposb na naruszenie
dyscypliny bdce niewykonaniem rozkazu, potwierdza
fakt, e kady przejaw braku
dyscypliny powinien by jako szkodliwy dla funkcjonowania si zbrojnych naleycie rozpatrzony, a konsekwencje wycignite.
Wadza dyscyplinarna dowdcy jednostki

jest rwnie ograniczona przez uprawnienia
prokuratora wojskowego. Prokurator moe
wszcz postpowanie karne mimo braku
wniosku uprawnionego dowdcy, jeeli przemawiaj za tym wane wzgldy dyscypliny
wojskowej (art. 660 1 k.p.k.). Na postanowienie prokuratora o wszczciu postpowania
przysuguje dowdcy jednostki zaalenie, jeeli nie zgadza si na jego wszczcie (art. 660
2 k.p.k.). Warto zaznaczy, e w rozumieniu
tego artykuu prokurator jest uprawniony do
wszczcia postpowania nawet wwczas, gdy
uzna sankcje dyscyplinarne wymierzone onierzowi za niewystarczajce, a zwaszcza gdy
nie zastosowano adnych sankcji.
Wnioski dla kadego

Tematyka rozkazu nie jest atwa do opanowania. Mimo pozornie prostej i powszechnie znanej definicji, istnieje wiele przepisw regulujcych kwestie odpowiedzialnoci karnej, wpywajcych na pojmowanie rozkazu. Samo jego
umocowanie prawne nie moe by rozpatrywane w oderwaniu od zasad odpowiedzialnoci
karnej. Dlatego kady onierz ma prawo by
naleycie przygotowany zarwno do wykony-
wania rozkazw, jak i do zapewnienia sobie

maksymalnego stopnia bezpieczestwa prawnego, zwaszcza podczas dziaa w warunkach
bojowych.
Znaczenie dobrej znajomoci zagadnie teoretycznych dotyczcych rozkazu uwydatnia
fakt, e podczas misji pokojowych, suby wartowniczej czy w wyszych stanach gotowoci
bojowej nie bdzie czasu na przypominanie sobie szczegw tego, co onierz moe zrobi,
a czego nie, jak powinien si zachowa, a czego prawo mu zabrania. Szczeglnie wane podczas misji jest poprawne dziaanie, zgodne
zprawem. onierze naszych kontyngentw na
co dzie stykaj si z zagadnieniami regulowanymi przez prawo humanitarne, ktrych nie
sposb oderwa od problematyki rozkazu. Dlatego prawo midzynarodowe wprowadza obowizek specjalistycznego szkolenia na temat
midzynarodowego prawa humanitarnego konfliktw zbrojnych (art. 82 protokou dodatkowego I z 8 czerwca 1977 r. do konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r., DzU z 1992 r.
nr 41, poz. 175). Zapoznanie si z teori stanowi podstaw poprawnego dziaania onierza w sytuacji kryzysowej, gdy nie ma czasu
g
do namysu.
Pokaz za wszelk cen

dpowiedzialno karna za wydanie i wykonanie
zych rozkazw nie jest fikcj. Co pewien czas dowdcy i ich podwadni staj przed obliczem Temidy.
Najgoniejszy proces z ostatnich lat dotyczy katastrofy samolotu TS-11 Iskra wysanego w celu oceny pogody przed defilad lotnicz nad Warszaw w wito
Niepodlegoci w 1998 r. Zgino wwczas dwch pilotw wykonujcych chybione zadanie, do ktrego nie
byli przygotowani. Podjto akcj ratunkow. Nad zamglone miasto dowdca wojsk lotniczych oraz dowdca zgrupowania w Misku Mazowieckim skierowali po
parze Su-22 iMiG-29, ryzykujc jeszcze wiksze
niebezpieczestwo.
Wojskowy Sd Okrgowy napitnowa dwch gwnych oskaronych, ktrych upr wpyn na przekonanie podwadnych o koniecznoci wykonania zadania za
wszelk cen, bez wzgldu na okolicznoci. W uzasadnieniu wyroku do sprawy SO 65/04 czytamy, e kady
ztrzech podsdnych mg i powinien podj decyzj oprzerwaniu lotw, zwaszcza e mieli informacje o panujcych warunkach atmosferycznych znacznie odbiegajcych od bezpiecznych, okrelonych w wytycznych dotyczcych wykonania tego lotu, oraz wprzepisach o ruchu w powietrzu. Nawet polecenie zwierzchnika, ktrego wykonanie stwarza niebezpieczestwo zagroenia ycia i zdrowia ludzi oraz mienia, nie chroni podwadnego przed odpowiedzialnoci karn stwierdzi sd, przyznajc, e kara powinna by w tym przypadku zrnicowana. Wyroki byy wic
zrnicowane. Gen. dyw. Mieczysawowi W. sd wymierzy kar roku pozbawienia wolnoci w zawieszeniu na dwa lata igrzywn (wyrok jeszcze
si nie uprawomocni; trwa postpowanie), natomiast pk. Jakubowi M. p roku w zawieszeniu na dwa lata i grzywn. Postpowanie karne w stosunku do kierownika lotw mjr. Jacka Sz. umorzono, gdy uznano, e nie podejmowa on samodzielnych decyzji. Zgasza zastrzeenia i protestowa, ale wykonywa polecenia pk. M., bdc przez niego sterowany. Spord wszystkich funkcyjnych wykaza si zdrowym rozsdkiem i rozwag
oraz znajomoci przepisw. (gol)
2007/02
ARCHIWUM DSP/ALEKSANDER RAWSKI
RECENZJE
Strategia dla Polski AD 2040
Odkd jestemy w NATO, odnosz wraenie, e dla politykw temat bezpieczestwa
narodowego koczy si na opracowaniu strategii, a nasze sojusznicze zobowizania
s sprowadzane do wysyania onierzy i policjantw w zapalne regiony wiata.
Tymczasem fundamenty bezpieczestwa powinnimy budowa nad Wis, poniewa
jak powiedzia Jan Nowak-Jezioraski powszechnym przyjtym kryterium bezpieczestwa jest wasny potencja obronny poczony z ukadami sojuszniczymi, zapewniajcymi skuteczne odstraszanie potencjalnego napastnika.
Nie odstraszymy go myliwcami F-16 czy transporterami Rosomak, lecz przemylan ikonsekwentnie realizowan strategi bezpieczestwa. Powinna by kompatybilna ze strategi sojuszu, ale jednoczenie nasza wasna, poprzedzona debat
iosigniciem politycznego consensusu.
Podjcie debaty wymaga od jej inicjatorw odwagi oraz ogromnej i interdyscyplinarnej wiedzy. Tych kompetencji nie zabrako zespoowi naukowcw Akademii Obrony Narodowej i Akademii Podlaskiej autorom ksiki
Bezpieczestwo narodowe Polski w XXI wieku. Wyzwania, strategia. W pitnastu rozdziaach omwili oni podstawowe pojcia oraz istot i skadniki bezpieczestwa, a take ich wspczesne ujcie. Przedstawili niepowodzenia i sukcesy w rozwoju Polski, zagroenia wynikajce z przeobrae cywilizacji zachodniej, jak rwnie cele
istrategi polskiej transformacji do 2040 r. Poddali analizie wspczesne zagroenia i europejskie dowiadczenia w tworzeniu bezpieczestwa, a w ich kontekcie rol i miejsce Polski we wsplnocie obronnej NATO i Unii
Europejskiej. Omwili ponadto moralne podstawy bezpieczestwa narodowego, ze szczeglnym uwypukleniem
polskiej racji stanu oraz pozytywnych i negatywnych cech Polakw.
Cho wojskowemu systemowi obronnemu powiecili obszerny rozdzia, podkrelili rol pastwa i struktur pozarzdowych w tworzeniu bezpieczestwa. Dlatego rwnie obszerne rozdziay dotycz cywilnej organizacji
ochrony i obrony, pozarzdowych form zapewniania bezpieczestwa narodowego, a take jego ekonomicznego
wymiaru. Publikacj zamykaj rozdziay o ochronie kultury narodowej, bezpieczestwie spoecznym i edukacji
dla bezpieczestwa. To idealny podrcznik dla studentw kierunkw politologicznych.
ppk rez. dr Ryszard Radziejewski

Bezpieczestwo narodowe Polski w XXI wieku. Wyzwania, strategie, praca zbiorowa pod red. naukow prof. dr. hab. Ryszarda Jakubczaka
igen.broni dr. Jzefa Flisa. Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2006.
Waciwe pojcia
Jak trudno jest dobrze przetumaczy tekst z jzyka angielskiego, wiedz ci, ktrym
przeoeni postawili takie zadanie. Najwicej kopotw sprawiaj pojcia z dziedziny
budowy sprztu wojskowego czy jego poszczeglnych elementw. Uwzgldniajc zapotrzebowanie, pracownicy naukowo-dydaktyczni Zakadu Konstrukcji Specjalnych
iBalistyki Instytutu Elektromechaniki Wojskowej Akademii Technicznej opracowali
sownik angielsko-polski powicony broni strzeleckiej, artyleryjskiej i rakietowej oraz
amunicji. Kady przedstawiony w opracowaniu rodek walki jest zilustrowany schematem zwyszczeglnieniem jego czci skadowych, z podaniem nazwy angielskiej
ipolskiego odpowiednika. (jb)
Ilustrowany sownik angielsko-polski broni palnej, Warszawa 2006.
Koa i gsienice
Chyba tylko onierze pododdziaw logistycznych zdaj sobie spraw, jak wiele rodzajw pojazdw jest potrzebne siom zbrojnym. Od motocykli i samochodw osobowych, przez ciarwki, wywrotki, wozy straackie, cigniki, urawie, sanitarki icysterny, po pojazdy specjalne, transportery opancerzone, samobiene haubice iczogi. Najwikszy rozwj militarnej motoryzacji nastpi w czasie II wojny wiatowej i do
dzi jestemy beneficjentami wikszoci przyjtych wwczas rozwiza. Wynikao to
z globalnego charakteru tego konfliktu, poyczek leand-lease, potnego demobilu
oraz przepywu technologii know-how midzy wczesnymi aliantami wpostaci licencji. Przez pisze powojennych dekad utrzyma si nawet wojskowy styl w projektowaniu sylwetek pojazdw. Pocztki wojskowej motoryzacji de facto wojsk
pancernych izmechanizowanych od strony technicznej wietnie sportretowa Holender Bart Vanderveen,
ktry z pasjonata przedzierzgn si w znawc pojazdw wojskowych na caym wiecie. Na kartach 400-stronicowego leksykonu znajdziemy okoo 1500 konstrukcji z 23 pastw od Argentyny po ZSRR. Nie zabrako
take Polski. (ag)
POLECAMY
Droszy od kompanii
zmechanizowanej
Snajper czy umiejtnoci
doskonaego onierza, myliwego i strzelca. Rola tego
samotnego wilka (cho nie
walczy w osamotnieniu) na
polu walki wci si zwiksza. Jest cenniejszy od
kompanii zmechanizowanej
dowodzi Marek
Czerwiski, podpukownik
WP, autor bogato ilustrowanej fotografiami i tabelami ksiki Bro precyzyjna. Taktyka dziaania
strzelcw wyborowych,
techniki strzela. Autor
przytacza przykady dziaania snajperw podczas wojen, porwnuje rne typy
ora wojskowego, sztucerw myliwskich, celownikw i dalmierzy. Ciekawie
opisuje taktyk dziaania
snajperw. Zagbia si nawet wumys i dusz strzelca. Wedug psychologw,
strzelcem wyborowym powinien zosta introwertyk typu ISTP, czowiek o bardzo
wysokim morale! Ludzie
ztak osobowoci stanowi zaledwie okoo 4% populacji. Ksika ta jest dla
kadego onierza, nie tylko
dla snajperw. Warto j
przeczyta, choby w celach poznawczych. (ag)
M. Czerwiski: Bro precyzyjna.
Taktyka dziaania strzelcw wyborowych, techniki strzela, Dom
Wydawniczy Bellona, Warszawa 2006
B. Vanderveen: Pojazdy militarne 1930-1960, Wydawnictwo Wooszaski

2007/02
123
RECENZJE Historia wci aktualna

Szybko podj interwencj kosztem sabej legitymizacji, czy czeka i naraa si na nieodwracalne
straty w wyniku ataku przeciwnika ten polityczno-wojskowy dylemat jest stary jak wiat.
Wyprzedzi uderzenie
ukidydes opisa w Wojnie

peloponeskiej wydarzenia
sprzed dwch i p tysica
lat trwajc 27 lat wojn midzy
oligarchiczn Spart i demokratycznymi Atenami. Poruszy kwesti
motyww, jakimi kieruj si ludzie,
wszczynajc wojn. Odnis si do
czynnikw decydujcych opowodzeniu, do rnic midzy ustrojami
i ich wpywu na przebieg wojny, jak
rwnie do mechanizmu zawierania sojuszy i rozgrywek partyjnych
w zwizku z wojn. Spostrzeenia
Tukidydesa s wci aktualne.
Zakadnicy bogactwa
Pastwo, przystpujc dowojny,
musi pamita o trzech czynnikach: potencjale gospodarczym
iwojskowym oraz o nastrojach obywateli. Tukidydes dodawa jeszcze
kwesti niewolnikw. Dzi mwimy
o stosunkach spoecznych.
Nastroje s elementem, ktry
wpastwach demokratycznych liczy si szczeglnie. O ich ksztatowanie trzeba zabiega przez cay
czas wysiku wojennego. Wpywaj
ponadto na przebieg wyborw, tym
samym na korzyci materialne i zaspokojenie ambicji rzdzcych.
Dla podjcia waciwych decyzji
i wybrania momentu ich realizacji
istotne znaczenie ma czas. Dlatego demokracja staje przed dylematem: dziaa izadowoli si pozornymi, nieweryfikowanymi powodami, czy zwleka, pozwalajc wrogowi na okazanie wrogoci, gdy pierwsze uderzenie moe mie nieodwracalne skutki.
Przed takim wyborem stany
Ateny i Sparta. Konsekwencj strachu iwzajemnych podejrze o wrogie zamiary, podsycanych przez
skconych sojusznikw (Korynt
iKorkir), bya wojna peloponeska.
By zyska na czasie, oba wczesne
mocarstwa say do siebie poselstwa i szukay nierozwizanych wa-
ni, czsto o podou religijnym,

sprzed dziesitkw lat. Spory te
stanowiy oficjalne pozorne przyczyny wojny. Czas rozmw wykorzystano na przygotowania wojenne.
Przypominane oraz nowe, niesprawdzone informacje o zagroeniu podgrzeway atmosfer i przygotowyway obywateli do walki. Cytowany przez Tukidydesa Perykles
stwierdzi, e wojna jest koniecznoci; im chtniej do niej staniemy,
tym mniej zdecydowanie bdzie
nas atakowa nieprzyjaciel.
W antycznej Grecji wojna prewencyjna bya koniecznoci. Kiedy ssiad opanowa wicej portw,
wybudowa mury okalajce miasto, mia liczniejsz flot, naleao
dziaa szybko spustoszy jego
ziemie i zniszczy mienie. On zrobi to samo z nami, ale my stracimy mniej, bo mniej mamy myleli Lacedemoczycy iAteczycy. Bogate miasto onastawieniu ekspansjonistycznym nie integrowao
si gospodarczo z reszt Hellady,
ale zwalczao konkurentw. Stawao si zatem zakadnikiem wasnego bogactwa. Dla biedniejszych ssiadw konsekwencj uchylania
si od wojny bya marginalizacja.
Uniki mogy oznacza eskalacj da rywala, utrat wpyww imoliwoci handlu, strat terytorialn,
z zagad wcznie.
Faszywe powody wojny

Wojna wyrwnywaa szanse wregionie. Stawaa si rodkiem utrzymania status quo. Zdarzao si, e
jak wprzypadku oskarenia Sparty przez Ateny o zbrodnie popenione przeciwko bogom wiele lat wczeniej domagano si ukarania potomkw uczestnikw tamtych zdarze. Bya to prba wykluczenia
ateskiego stratega i polityka Peryklesa zprzyszej wojny.
Dzi w wiecie zachodnim wojna
wynikajca z motywu strachu nie
jest moliwa. Istniej bowiem midzynarodowe instytucje i zwizki gospodarcze. Wsplne przedsiwzicia sprawiaj, e korzy jednego
pastwa nie oznacza straty dla pozostaych. Przejrzyste i demokratyczne struktury pastw przyczynia-
wanie na niesprawdzonych informacjach. Druga opcja oznacza pokj, ale kosztem strachu. Ostatecznie moe przynie trudne do
przewidzenia skutki.
Perykles nawoywa Ateczykw
do poparcia wojny. Zdecydowane
Gospodarczego czy wojskowego potencjau

nie mona wypracowa w cigu kilku lat.
To kwestia kapitau wiedzy gromadzonego
przez dziesiciolecia, sprzyjajcego
szybkiemu dziaaniu i odtwarzaniu zdolnoci
w kadych warunkach.
j si do tego, e dziaania krajw
s przewidywalne. Nacisk jest pooony raczej na wsplne interesy, rozwj technologii i pogbianie wiedzy
ni na wyniszczajc rywalizacj.
Pastwa strachu
Istniej jednak pastwa nieobjte dziaaniem midzynarodowych instytucji i niepoddajce si
kontroli. Pozostaj zwykle poza
globalnym systemem gospodarczym imaj niedemokratyczny
system wadzy. Nie czerpi korzyci z wymiany handlowej; ich gospodarka jest niestabilna i przestarzaa. Nie maj powodu, by cieszy si z rozwoju ssiadw. Staj si nieprzewidywalne. Niezalenie od intencji takich pastw,
wiat cywilizowany ma prawo obawia si ich. W kontaktach z nimi
powraca nieobecny ju od dawna
motyw strachu. Powraca dylemat,
przed jakim stany Ateny i Sparta: szybko uderzy kosztem sabej
legitymizacji, czy czeka i naraa
si na nieodwracalne straty. Pierwsza opcja oznacza dzisiaj bezpieczestwo i denie do jego utrzymania. Koszty zni zwizane,
wdbajcej o pozory demokracji,
to hipokryzja decydentw i bazo-
uderzenie miao zapobiec eskalacji

da iuniemoliwi zwielokrotnienie niebezpieczestwa. Dzi uderzenie wyprzedzajce ma by krokiem do integracji politycznej igospodarczej. U Grekw oznaczao powtarzajce si cyklicznie uboenie
caej Hellady i powrt do status quo.
Taki kierunek dziaa powinien zagwarantowa trwae poszanowanie
midzynarodowej spoecznoci i jej
interesw przez uczestnikw konfliktu oraz zapewni ostatecznie
mocn legitymizacj wojny, ktrej
zabrako wprzededniu konfliktu.
Nie tylko gwne strony konfliktu
staj przed decyzjami, od ktrych
podjcia bdzie zalea los wojny
ipastw. Tukidydes przestrzeg
sprzymierzonych z walczcymi krajami przed popadniciem w niemoc
i uzalenienie: Win ponosili tutaj
przede wszystkim sami sprzymierzecy: wikszo ich uchylaa si
od wypraw wojennych i aby nie dostarcza okrtw, zobowizaa si
do skadania okrelonych opat pieninych; w ten sposb z ich skadek powikszya si flota attycka,
aoni sami byli nieprzygotowani do
g
wojny i niewywiczeni.
ppor. Wojciech Paka
34 Brygada Kawalerii Pancernej

2007/02
FELIETON Wodzowie, stratedzy i taktycy
Sun Tzu
(okoo 400330 rok p.n.e.)

Niedawno niemiecki historyk Hans Delbrck
prbowa dowie, e kolebk nauki wojennej byy
staroytna Grecja i Rzym. Dzi nie ulega
wtpliwoci, e to w krajach staroytnego Wschodu w Egipcie, Persji czy
Chinach na dugo przed nasz er sztuka wojenna bya na tyle
rozwinita, e powstay o niej pierwsze traktaty. Najwicej w Chinach.
odstaw starochiskiej myli wojskowej do dzi stanowi tzw. Siedmioksig siedem traktatw o sztuce wojennej,
spisanych midzy VIIIaIVwiekiem
p.n.e. Najwikszy rozgos uzyskay
Ksigi wojny (Wu Tsu) i Sztuka wojny (Sun Tzu).
Odnaleziono rda wskazujce, e Sun Tzu suy w armii krla Wu, zdobywcy miasta Ying stolicy Chu. Niektrzy naukowcy zaprzeczaj jego istnieniu, sugerujc, e autorem obu traktatw jest
Wu Tzu. Nie ulega jednak wtpliwoci, e ich twrca by wszechstronnie wyksztacony. Bdc
przez wiele lat dowdc, wzgldnie doradc wojskowym na dworze ksicia, zdoby kapitalne dowiadczenie. Europejczycy poznali jego dzieo wXVIII w. Jezuita
J.Arniot po powrocie w1772r.
zmisji w Chinach przetumaczy je
na francuski i opublikowa w Paryu. Po raz kolejny wydano je
w1782r. i niewykluczone, e zapozna si znim Napoleon. W nastpnym stuleciu dzieo Sun Tzu
przetumaczono na rosyjski, niemiecki i angielski. WPolsce dostpne s dwa wydania (Sun Tzu:
Sztuka wojny, Warszawa 1994;
Sun Tzu, Sun Pin: Sztuka wojny,
Gliwice 2004). Oba s tumaczeniami z jzyka angielskiego.
Kanon w 394 maksymach

Sun Tzu wykada myli w zwizy sposb traktat obejmuje
394maksymy,wzbogacone
2007/02
wwikszoci przykadami. Istota przemyle Chiczyka sprowadza si do zaoenia, e wojny naley unika. Zdania: Osign
sto zwycistw w stu bitwach nie
jest szczytem osigni. Najwikszym osigniciem jest pokona wroga bez walki mona
uzna za jego motto. Kto umie
prowadzi wojn napisa zwycia obc armi, nie walczc.
Bierze obce twierdze, nie oblegajc ich. Z obu cytatw wynika,
e wczesna sztuka wojenna
opieraa si na zaskoczeniu,
podstpie czy fortelu. Nie toczono krwawych, wyniszczajcych
obie strony bitew.
Zdaniem Sun Tzu,

istot wojny jest
wprowadzanie
przeciwnika w bd.
Wrogiem trzeba
manipulowa.
Co ciekawe, Chiczyk nie dowierza intuicji. Jedynie prawdziwa mdro, wynikajca z rzetelnej wiedzy, pozwalaa osign
sukces. Kada wojna wymagaa
starannego przygotowania oraz
rozpatrzenia rnych wersji rozwoju sytuacji, pozwalajcego podj dziaania dajce szanse powodzenia. Due znaczenie przypisywa okreleniu czytelnych regu wojowania. Wierzy, e tylko
ich opanowanie i stosowanie pozwoli zwyciy.
Alternatywne zaskoczenie
Sun-Tzu proponowa wykorzystywa kad sabo przeciwnika. Mdro stratega miaa polega na tym, e koncentruje si na
okrelonych metodach, ale nie
lekceway rozwiza alternatywnych. Wedug Chiczyka, utrzymanie zamiaru w tajemnicy pozwala na wiksz swobod dziaania. T za mieli zapewni tajni
agenci, szerzcy faszywe pogoski, korumpujcy urzdnikw, wywoujcy wewntrzne zatargi oraz
przekazujcy przeciwnikowi informacje wprowadzajce go w bd.
Armia pozbawiona informacji bya lepa i gucha.
Sun Tzu wysoko ceni wywiad.
Twierdzi jednak, e dowdcy czsto nie potrafili poprawnie oceni
wasnych moliwoci, co prowadzio do stosowania nieodpowiedniej strategii i w konsekwencji
do klski.
Docenia potrzeb umiejtnego
wykorzystania terenu. Decydujce
znaczenie przypisywa planowaniu
dziaa bojowych. Wanie w umiejtnoci przewidywania upatrywa
przyczyn zwycistwa, samo za
prognozowanie traktowa jako cech mdrego dowdcy, odrniajc go od innych ludzi.
Dowdca i onierze
Miejscu i roli dowdcy (generaa) w walce powici najwicej
sentencji. Sprawno dowodzenia uzalenia od takich cech, jak:

mdro, szczero, odwaga, humanitaryzm i surowo. Obok zalet wymieni pi niebezpiecznych cech charakteru dowdcy.
Napitnowa zbytnie przywizanie do ycia. Zarwno obawa
przed mierci, jak ipragnienie
chwalebnej mierci byy powodem lekcewaenia istoty dowodzenia. Obie cechy uniemoliwiay dowdcy jasny osd przeciwnik atwo mg je wykorzysta.
Kto jest przywizany do myli
omierci napisa dziaa zbyt
brawurowo, ten [za] kto trzyma
si ycia, jest zbyt tchrzliwy.
Interesujce jest spojrzenie
Sun Tzu na emocjonaln wi
midzy dowdc a podwadnymi.
Dowdca powinien kadego onierza traktowa jak syna, yczliwie rwnowac nagrody i kary. Gdy genera uwaa onierzy
za ukochane dzieci, oddadz za
niego ycie.
Sun Tzu wypowiada si rwnie o formach prowadzenia
dziaa bojowych. Do ciekawszych naley okrenie przeciwnika. Okrajc, naley tworzy
tzw. zoty most. Jeeli okrone
siy znajd si w sytuacji bez wyjcia, niebezpieczestwo moe
zrodzi w nich rozpaczliwy opr
ich walki do ostatniego onierza. Aby tego unikn, proponowa pozostawienie okronym
wyjcia zachcajcego do odwrotu. atwiej zniszczy cofajcego si przeciwnika ni trwajcego uporczywie wobronie.
Due znaczenie przypisywa Sun
Tzu nieprzerwanemu zaopatrywaniu wojsk. Ze wzgldu na due koszty utrzymania licznej armii zaleca
ograniczanie czasu wojowania. Proponowa denie do przenoszenia
dziaa na terytorium przeciwnika,
by korzysta z jego zasobw.
Dzieo Sun Tzu moemy uzna
za jedn z pierwszych prb oparcia zasad przygotowania i prowadzenia dziaa wojennych na racjonalnych zaoeniach. Wiele
zjego maksym wytrzymao prb
g
czasu. S wci aktualne.
ppk dr Andrzej Polak

125
Przegld Si Zbrojnych (The Armed Forces Review)

At present, Poland is in the process of increasing the force strength and equipment of the military contingent in Afghanistan.
Thus, in this issue of our monthly, you will find a number of articles announcing new challenges
that the ISAF soldiers should soon be facing. Many a detail related to these challenges remain
classified. Still, however, we can draw your attention to such issues as geographic conditions of
the southern and eastern provinces in Afghanistan (Col Zbigniew Joczyk, p. 76), nuances of
the warfare tactics in the mountains (Col Jarosaw Kraszewski and Col Marek Mecherzyski,
p. 22, and Capt. Czesaw Dbrowski p. 70), or to the problems appearing when organizing the
transfer of military equipment via sea route (Lt Andrzej Pindor, p. 49). A participant of the mission
in Iraq, 2ndLt Daniel Szczsny, shares his experience that may also be useful for the soldiers in
Ghazni and Kandahar, in case they are successful in detaining a person suspected of acting
against the public order or the coalition troops security (p. 25). In the asymmetrical conflicts,
such as the one in Afghanistan, special forces play a significant role. In Poland, the Special
Forces Command (Dowdztwo Wojsk Specjalnych) is now being established, and thus we discuss
the process of organization of special forces in the armies of our allies (Tadeusz Wrbel, p. 14).
Col Stewart Blackburn writes about the concept of the Effects-Based Operations (p. 17).
We also challenge the ideas of consolidation of the Polish military higher education (Artur
Goawski, p. 4). The outcome of it shall induce a future establishment of the commanding staff
in the army in several years time. A current minister of defense ensured that the University of
National Defense, the idea of creation of which was put forward by the former minister of defense, would not eventually be
formed in the autumn 2007. This declaration, however, does not wind up the matter the universities fusion becomes inevitable,
and it is essential that it be conducted in a way allowing for the increase of the scientific, research, education and training
potential of one or several schools which shall remain subordinate to MoD. BrigGen Leszek Cwojdziski (p. 9) presents his
predictions concerning the number of new pilots needed in the Polish Air Forces through the next few years, and emphasizes
that the MoDs ambition is to maintain the ability of being self-efficient in the matter of pilots training. It seems then that the
future of the Dblin school for pilots is saved.
In this issue of Przegld Si Zbrojnych, we touch upon the subject of the classified information protection (Krzysztof Polkowski,
p. 44), the sharp-shooters' training in the 25th Air Cavalry (Lt Przemysaw Wardowski, p. 27), and directions of development of
artillery (LtCol Jarosaw Goembski, p. 56). The articles on electronic surveillance by Capt. Artur Malordy (p. 84) and on organization
of the national system of command of the Air-Policing and Renegade air missions by maj. Marek Pieniek are particularly
interesting.
Last, but not least, we recommend reading our advisory texts on the art of motivating your subordinates (maj. Piotr Sajewicz,
p. 100), and on the penalty measures in the matter of giving orders (maj. Adam Tokarczyk, p. 118).
Enjoy reading!
Editorial Staff
Tumaczenie: Anita Kwaterowska
WARUNKI ZAMIESZCZANIA PRAC

Materiay (w wersji elektronicznej) do Przegldu Si Zbrojnych prosimy przesya na adres: Redakcja Wojskowa, Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa
lub przeglad-sz@redakcjawojskowa.pl. Opracowanie musi by podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytuu naukowego. Naley
rwnie poda numery: NIP, PESEL, dowodu osobistego oraz konta bankowego, a take dokadny adres subowy, prywatny i urzdu skarbowego oraz numer
telefonu, dat i miejsce urodzenia, a take imiona rodzicw. Ponadto naley doczy zdjcie z aktualnym stopniem wojskowym. W przypadku braku
wymaganych danych nie bdziemy mogli opublikowa danego materiau. Redakcja przyjmuje materiay opracowane w formie artykuw. Ich objto powinna
zawiera ok. 15 tys. znakw (co odpowiada 4 stronom miesicznika). Rysunki i szkice naley przygotowa zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej
w programie Adobe Illustrator lub CorelDraw), zdjcia w formacie tiff lub jpeg rozdzielczo 300 dpi. Naley poda rda, z ktrych autor korzysta przy
opracowywaniu materiau. Niezamwionych artykuw redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek stylistycznych oraz
skracania i uzupeniania artykuw bez naruszania myli autora. Autorzy opublikowanych prac otrzymaj honoraria wedug obowizujcych stawek. Oryginalne
rysunki i zdjcia zakwalifikowane do druku honoruje si oddzielnie.

Przegląd Sił Zbrojnych - 2007.02

Enviado por

Dados do documento

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Przegląd Sił Zbrojnych - 2007.02

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

przegld

CENA 9,50 z (w tym 0% VAT)

ZAPEWNI CIGO DOWODZENIA str. 34 | NISZCZCA PRECYZJA str. 56

Dwa miesice temu

Trening czyni mistrza

Wydawa by si mogo, e ze wzgldu na niekorzystne warunki

Dziaania bojowe w grach

raz z wydaniem pierwszego numeru

Z chwil ukazania si drugiego numeru na

Wszystkie wspomniane materiay

Do uniwersytetu z przeszkodami, Artur Goawski . ........................................................................... 4

Kraina zaopatrywana z powietrza, Tadeusz Wrbel .......................................................................20

Stopy wody pod kilem, kmdr por. dr Mariusz Konarski ................................................................ 54

W pasie przesaniania, ppk dr in. Tomasz Rubaj ..........................................................................67

Nie tylko z adunkiem bomb, pk nawig. dr Eugeniusz Cielak . .................................................. 78

System AIS i moliwoci jego wykorzystania do identyfikacji bojowej (cz. II),

Nie jestemy automatami, mjr Piotr Sajewicz ............................................................................. 100

Spadochroniarze preferuj zawodowstwo, ppk Piotr Kaliszewicz ............................................ 109

MARZEC 2007 | NR 2 (002)

Recenzje . ......................................................................................................................................... 123

adres: Redakcja Wojskowa,

TRENDY Reforma szkolnictwa wojskowego

ystem edukacji wojskowej przypomina wze gordyjski. Kolejni

i20012004, trudno uzna za sukces. Co

esort obrony wydaje na szkolnictwo

Szkolenie podchorych na sprzcie wprowadzanym do jednostek lekkich

Dwa miesice temu

adzr nad szkolnictwem powinien

sterstwa Nauki iSzkolnictwa Wyszego

Prof. Andrzej Seweryski,

TRENDY Reforma szkolnictwa wojskowego

w poprzedniej, oddzielenie czasu imiejsca

Wicej uwagi w procesie ksztacenia podchorych

zkoy oficerskie ksztaciyby i promoway na podporucznikw zarwno

Nie tak szybko!

by powstaa nowa uczelnia, potrzebna

rekrutacji byaby moliwo szybkiego reagowania na zmienne potrzeby kadrowe

przypadki wizania si z mundurem na

no dydaktyczn oraz realizowa due

Janusz Zemke, byy sekretarz stanu w MON:

Wojsku potrzebna jest

lepsze perspektywy na rynku edukacyjnym krajowym i zagranicznym;

TRENDY Reforma szkolnictwa wojskowego

Naszym obywatelskim obowizkiem

Kociec w WAT, staff z AON

TRENDY Koncepcja szkolenia pilotw F-16

zkolenie z uyciem samolotw

Na pocztku grup pilotw

Przyjto, e w siach powietrznych powinno by 72 pilotw samolotw F-16.

Zakup przez Polsk 48wielozadaniowych myliwcw F-16 Blok 52+ wymusza

Cztery etapy wtajemniczenia

cie szkolnym, zazwyczaj turbomigowym.

oono problemu przygotowania polskich pilotw nie moe negatywnie

TRENDY Koncepcja szkolenia pilotw F-16

pilot samolotu odrzutowego

jest take uruchomienie nowego pilotaowego programu. Od padziernika 2007 r.

Liczba ksztaconych Uwagi

pilot samolotu odrzutowego

pilot samolotu odrzutowego

cznie na studiach w uczelni

W trzecim etapie niezbdny jest samolot do szkolenia zaawansowanego (Lead

Bez moliwoci szkolenia

Plan na lata 20062011

zkolenie pilotw w celu osignicia