AVANGARDA

Ideja moderniteta
- nastala tijekom kranskog srednjovjekovlja, gdje se prvi put javlja opreka
antiquus modernus
- Bernard de Chartres patuljak na leima divova
- u srednjem vijeku teoloko shvaanje vremena (fokus na prolaznost), u
renesansi se javlja praktino shvaanje (fokus na akciju)
- Petrarca uvodi shvaanje povijesti kao sukcesije razliitih razdoblja
- 17. st. - Querelle des Anciens et des Modernes tri kategorije kritike
starih:
* argument razuma vei broj pravila, reprezentativniji umjetnici
* argument ukusa moderni su privreniji idealu od starih, ukus se rafinira
* argument religije moderni znaju istinu o Kristu nedostupnu starima
- u 18. st. ljepota postaje svjetovnija i imanentnija
- gotika dovodi do svijesti o ljepoti po individualnim mjerilima
- romantizam donosi svijest o suvremenom ivotu, modernitetu
DVA MODERNITETA
- civilizacijski modernitet - jedna etapa razvoja zapadne civilizacije, vezana uz
industrijalizaciju i kapitalizam; utilitaristian, pragmatian
- estetski modernitet - sklon antiburoaskim stavovima, larpurlartizam,
autonomija umjetnosti
-> supostojanje dvaju moderniteta dovodi do istodobne vezanosti za
suvremenost i okretanju lea istoj (Baudelaire kao pjesnik velegrada grad kao
tema, ali okretanje lea njegovim vrijednostima)
Charles Baudelaire:
- romantizam je razliit od svega u prolost, a svijest o razliitosti ishodite je
traenja novog
- modernitet je produkt imaginacije, prolost se sastoji od niza sukcesivnih
moderniteta iz kojih pjesnik moderniteta aktualnog razdoblja ne moe uiti
- za izraavanje moderniteta potrebna je stvaralaka imaginacija
- iako je ovjek prirodno zao, pjesnik treba teiti vrlini i biti discipliniran
- moderno je mjesto pjesnike alkemije, a Baudelaire utjelovljenje estetskog
moderniteta
- dva lica ljepote vjena i prolazna; Modernitet je prolazna, nepostojana,
sluajna polovica umjetnosti ija je druga polovica vjena i nepromjenljiva.
Modernitet i kranstvo:
1. srednji vijek modernus-antiquus
2. renesansa, klasicizam - stari su autoritet, na modernima je da oponaaju
3. romantizam svijest o razlici poganske i kranske ljepote, svijest o kraju
kranskog ciklusa, kljuna toka za pojam moderniteta zbog isticanja sadanjosti
4. 1850.~ - religijski pluralizam te pojava utopije (E. Bloch Duh utopije)
- avangarda (etimoloki) predstraa, ono to dolazi prije predstavnici ispred
svog vremena

- avangarda se distancira od mimetike koncepcija (Stendhal zrcalo)

- u sreditu je knjievni postupak, fokus je na oznaitelju, a ne na oznaenom
- paradoks avangarde: da bi se razumjela gesta negacije, mora se poznavati
tradicija koju se negira

DVIJE AVANGARDE:
- umjetnika avangarda (Rimbaudova ideja jezika kao prodora u nepoznato)
- politika avangarda vezana uz socijalistike utopiste 1830. koji smatraju da
umjetnici imaju svoju ulogu izgradnje novog drutva; umjetnici daju viziju koju e
znanstvenici prevesti u racionalni jezik, a industrijalci realizirati oduzima
autonomiju umjetnosti
utopija optimalna projekcija
- obje referiraju na interes za budunost te se predstavljaju kao korektiv
postojeeg stanja
- utopija je omeen prostor i u svojoj ideji ima statinost; ideoloki je nametnuta
- optimalna projekcija podrazumijeva stalno kretanje i dinaminost; polazi iz
estetske sfere i manifestira se kao proliferacija umjetnikih vizija
institucija umjetnosti (Herbert Marcuse) proizvodni distribucijski aparat,
diskurzivni produkt koji stvaraju obrazovni sustavi i ljudi s autoritetom (kritiari,
knjievnici, politiari)
- avangardni pravci napadaju instituciju umjetnosti
- institucija je umjetnosti povijesno uvjetovana te se moe promatrati u razvoju
kroz pov. etape:
* sakralna autor je zanatlija, svrha djela je potivanje kulta, recepcija je
kolektivna
* dvorska reprezentira dvorsko drutvo, recepcija je kolektivna, autor se
individualizira
* graanska umjetnost dobiva svoju zonu djelovanja, samodostatna je i
bez praktine svrhe
- I. Kant svianje u umjetnosti kao samodostatan proces
- F. Schiller umjetnost treba ovjeka spasiti od tenje za materijalnim,
unaprijediti ga, umjetnost olakava ono to drutvu nedostaje
- avangardna umjetnost revidira:
* autora izaziva romantiarsku tezu autora-genija konceptom readymadea
* recepciju recipijent nije pasivan, pokuava ga se uiniti dijelom umj.
procesa
* svrhu pitanje svrhe nestaje, umjetnost bi trebala postati dijelom
svakodnevice
- organsko umjetniko djelo jedinstvo, harmonija, dijelovi slue vioj svrsi
cjeline; stvara iluziju harmonije ovjeka i svijeta u kojoj recipijent zaboravlja
materijalnu pozadinu umjetnikog djela
- neorgansko umjetniko djelo otvoreno prikazuje svoju artificijelnost;
pojedini dijelovi nisu nezamjenjivi, recipijentu je uskraen smisao (smisao mora

biti nejasan kako ne bi bio podloen racionalno-svrhovitom tumaenju i izgubio

dimenziju protesta), najvanija je konstrukcija i forma
montaa istie proizvedenost djela, naglaava kaotinost i disharmoniju
- avangardistika djela nisu uspjela u svom naumu jer su postala institucije
umjetnosti; sredstva kojima su avangardisti pokuali dokinuti umjetnost dobivaju
status umjetnikih djela

TALIJANSKI FUTURIZAM
Filippo Tommaso Marinetti Tehniki manifest futuristike knjievnosti, 1912.
- (zapoinje razgovorom s propelerom elja za novim)
- pjesnitvo kao neprekinut niz novih slika
- unitavanje sintakse, glagoli u infinitivu (osjeaj trajanja ivota), ukidanje
pridjeva i priloga (koji oznaavaju statiku i dosadno tonsko jedinstvo), ukidanje
interpunkcije i upotreba matematikih i glazbenih znakova (stvaranje kontinuiteta
ivog stila)
- unitavanje knjievnosti vlastitog ja; postupno doi do sve irih analogija i
stvoriti AEROPOEZIJU
- ideja parole in liberta rijei u slobodi -> vodi do beine imaginacije (jezik
u kojem su rijei slobodne od konvencija gramatike)
- vei bi fokus trebalo staviti na um, teinu i miris (zapostavljene elemente u
pisanju)
- pjesnitvu je logika teret; uklanjanjem sintakse, knjievnost je slobodna stopiti
se sa svemirom
- Svaki dan valja pljunuti na Oltar Umjetnosti. + Umjetnost je potreba za
samounitenjem...
- ivotinjsko carstvo treba prijei u mehaniko carstvo pogodno razvoju
mehanikog ovjeka sa zamjenjivim dijelovima koji nee moi umrijeti
~
- talijanski se futurizam javlja 1909., a Marinetti je idejni voa, pokreta i sponzor
- vrhunac doivljava od 1909. do 1916., iri se u sve umjetnosti (slikarstvo,
glazba)
- futuristiko ruenje tradicije u Italiji ima posebnu teinu zbog talijanske bogate
tradicije
- modernolatrija oboavanje progresivnih aspekata moderne civilizacije
(Calinescu paradoks modernolatrija ide paralelno mrnji
institucija)
- serata futuristika veer izlaganja djela u kafiima i teatrima
- manifest je kljuan anr avangarde, a tako i futurizma
- vana je tipografija, tekstovi moraju funkcionirati u svom izvoenju, izvoa
treba proizvoditi buku
Filippo Tommaso Marinetti
- djelovao je i u politikom ivotu, bio je veliki nacionalist i lan faistike stranke
- glorificira rat kao spektakl progresivnosti i nuno ienje
- zapoinje kao simbolist, a poznati romani su mu Mafarka Futurist i Zan Tumb
Tumb
Utemeljenje i manifest futurizma (prvi manifest, 1909.)
- obraanje u prvom licu mnoine radi naglaavanja moi futurista
- poetiko-religijski ton u pisanju
- poezija bi trebala teiti hrabrosti, novosti, dinamici, brzini, agresivnosti

RUSKI FUTURIZAM
- iako ruska avangarda pokriva vie smjerova, futurizam je dominantan
- Marinettijev manifest preveden je na francuski, a ubrzo nakon toga i na ruski
- ego-futuristi doekuju Marinettija rairenih ruku, a kubo-futuristi sa
skepticizmom
- ruski futurizam takoer zahtjeva novo i ruenje tradicije, umjetnici nastupaju u
kazalitima i kafiima, manifest je dominantna vrsta te se izraava socijalni bunt
- razlike od talijanskog:
* ideoloka podloga (faizam <-> komunizam)
* slabije izraena modernolatrija i tendencija primitivizmu
(predcivilizacijskim drutvima)
* zajedniko djelovanje pjesnika i teoretiara (formalista)
* obnova iskonskog u buduoj perspektivi
Rani futurizam (1910. 1918.)
- manifesti su predgovori pjesnikih almanaha (prvi almanah Ribnjak sudaca)
- pjesnici se okupljaju u grupi Gileja, a najprominentniji su V. Majakovski, V.
Hljebnikov i A. Kruonih; surauju s kubofuturistima (K. Maljevi)
- fokusirani na razlamanje motiva (slikanje) i sintakse (pisanje)
POVIJESNI KONTEKST
- jaka tradicija carizma u drutvu, vaan je graanski sloj, jaa proletarijat kao
pogonsko gorivo industrije, selo dobiva na vanosti
- 1914. ulazak u Prvi svjetski rat
- gradi se komunizam; Lenjin, Oktobarska revolucija
- budui da Rusija nema veliku tradiciju kao Italija, prigovara cijeloj svojoj
knjievnoj povijesti
- zaumni jezik / samovita rije (paralelno s beina imaginacija / parole in
liberta)
amar drutvenom ukusu, 1912.
- najavljuje suvremenost i budunost te prekidanje s tradicijom
- Mi mali kolektivitet, ljudi novoga ivota, samoprozvani budunici
- vana im je zvunost rijei, zagovaraju razlaganje na morfeme i slobodno
kombiniranje, neologizme te tretiranje jezika kao vizualnog znaka; suglasnike
promatraju kao boje i miris, a samoglasnike kao vrijeme i prostor
- Marinetti im zamjera tenju primitivizmu, a oni njemu povrnost i sputavanje
Ideja zaumnog jezika (V. Hljebnikov i A. Kruonih)
- zaumni s one strane uma; jezik komunikacije je mrtav jezik, a zaum je
semiotika utopija
- usporeuje ga se s glosolalijom i djejim govorom
- A. Kruonih antikulturan semiotiki utopizam pjesnik je kao figura
Adama, iznova imenuje izlizane rijei, tei destrukciji jezika
- V. Hljebnikov akulturan semiotiki utopizam tei redukciji rijei na slovo i
stvaranju novog jezinog univerzuma, eli stvoriti zvjezdani jezik (temeljni,
iskonski, isti jezik) umni zaum
(Hljebnikov pie i vlastitu knjievnu vrstu - natpripovijest Zangezi, priu u

stihovima sainjenu od fragmenata (slui se montaom u konstrukciji))

Kasni futurizam (1914. 193x.) (u tridesetima prevlast socrealizma)
- 1914. Rusija ulazi u rat, a tijekom Februarske revolucije (1917.) svrgava carski
reim
- graanski rat izmeu Crvene i Bijele armije vodi se do 1921.
- 1924. umire Lenjin, a Staljin dolazi na vlast
- velik broj umjetnika pristaje uz revoluciju, dolazi do borbe knjievnih grupa
- asopisi Lef i Novi Lef oznaavaju estetsku promjenu dotadanje umjetnosti;
javljaju se ideja konstruktivizma (korisnost umjetnosti za drutvo) te ideja
funkcionalne umjetnosti
- vri se proklamacija umjetnosti i pribliavanje iste obinim ljudima putem
medija
Vladimir Majakovski Oblak u hlaama
- fragmentiranost, tehnika montae; vezani stih
- ambivalentnost izmeu njenosti i grubosti, izmeu paenike i revolucionarne
strane l. subjekta
- okvirna ljubavna tema (karnalna, tjelesna ljubav)
- antiestetika velegrada (ulica se bez jezika gri...)
- JA postaje MI, kolektiv koji se bori protiv tradicije
- vizija pjesnika kao proroka/vizionara na kriu nasuprot masi
- sukob s Bogom, prikazanim kao nemonim stariem
Jevgenij Zamjatin Mi
- distopija racionalizacija, dehumanizacija, pragmatinost umjetnosti
- revolucija u obliku posezanja u praiskonsko radi okretanja prema budunosti
- formalno eksperimentalno pisanje (eliptine reenice, sinestezija)
- dihotomija slobode i sree - motiv slobode vezan uz kretanje, motiv sree uz
statiku
- zagovara revoluciju, ali s kritikim odmakom (ironijom prema modernolatriji)
- pokret otpora Mefi (Mefisto pobuna)
- roman anticipacije slika budueg totalitarizma)

EKSPRESIONIZAM
- prvotno njemaki fenomen, a kasnije rairen i izuzetno kompleksan
- u poetnim je prouavanjima avangarde krovni termin, a ne zasebni pravac
- ne postoji jedinstvena pjesnika grupa, a brojni se pjesnici poetikama
suprotstavljaju
- u Njemakoj je jak utjecaj francuske i ruske knjievnosti
- zapoeo je kao produkt likovne umjetnosti, pojavljuje se 1901. prvi put kao
pojam, a 1911. u katalogu izlobe za berlinsku secesiju
- Kurt Hiller prvi je suprotstavio impresioniste i ekspresioniste
- 1910.-1920. razdoblje procvata ekspresionizma ekspresionistiko desetljee
- ideja da umjetnost treba stvarati novo umjesto da oponaa ve stvoreno
- likovne grupe Die Brcke (slobodna koloristika ekspresija, debeli namazi boja,
sklonost primitivnoj umjetnosti) i Der Blaue Reiter (V. Kandinski pojava
apstraktne umjetnosti)
- pojam Geist slikarstvo kao izraz duhovne dimenzije zbilje
- teoretiar umjetnosti W. Worringer naturalizam kao mimetiko djelovanje;
favoriziranje apstrakcije i uivljavanja
- u knjievnosti je dominantna poezija, zatim drama; proza je uglavnom kratka
- asopisi Der Sturm i Die Aktion; urednici Herwarth Walden i Franz Pfemfert
- Der Sturm blizak idejama Kandinskoga, slini estetski nazori
- Die Aktion autori zainteresirani za politiki impuls i utopistiko raspoloeni
- osporavanje graanskih normi i uvaene estetike tjeskoba u svijetu dovodi do
sukoba s graanskim (filistarskim) miljenjem, umjetnici su nezadovoljni
aktualnim stanjem, a drutvene konvencije usporeuju s jezinima
K. Edschmid O ekspresionistikoj literaturi i novom pjesnitvu
- lirski esej s elementima manifesta
- priznaje uspjeh za tenjama impresionizmu i naturalizmu, no zamjera im
povrnost
- umjetnik novog doba treba vidjeti bit stvari
- umjetnik treba doprijeti do metafizike subjektivnosti i onda doi do
promjene (ona ne oznaava subjektivnost u psiholokom smislu rijei, nego
subjektivnost kao vizionarstvo)
F. Nietzsche Roenje tragedije iz duha muzike
- dva tipa egzistencije apolonijsko (red i mjera, osobnost, granice),
dionizijsko (opijenost, glazba, intuicija) kod Grka je vrhunac ravnotee izmeu
njih ivotni ideal; Sokrat je svojim racionalizmom pokrenuo ideje koje e
nastaviti kranstvo i prosvjetiteljstvo, a koje produbljuju disbalans
Menschheitsdmmerung (Osvit i sumrak ovjeanstva), urednik Kurt
Pinthus
- zbirka ekspresionistikih pjesama, est tematski distinktivnih poglavlja
- egzistencijalna i utopijska teza dvije su glavne teze pjesama
- utopijska (Franz Werfel) ovjeanstvo, bratstvo, revolucija, tu i tamo politike
teme
- egzistencijalna (Georg Heym, Gottfried Benn, Georg Trakl, Jakob van Hoddis,

Else Lasker-Schler) negativne slike stvarnosti, apokaliptine vizije

DADAIZAM
Tristan Tzara Manifest Dade, 1918.
- dada kao rije koja znai i sve i nita; najjaa negacija
- svaka je kritika subjektivna, a opa kritika time i beskorisna; svatko stvara svoju
umjetnost
- dada se rodila iz potrebe za neovisnou i odbacivanjem umjetnosti
- dadaizam ima svijest o avangardnim pokretima, no protiv je sustavnosti i
kolektivnosti u njima
- logika je komplikacija, zbog ega su potrebna nerazumljiva djela
- umjetniko djelo ne treba gledati kao pokazatelj umjetnosti, nego kao gestu
- dadaizam je duh i senzibilitet, a ne pravac
Cirika dada
- 5. veljae 1916. Hugo Ball i Enny Hennings otvaraju Cabaret Voltaire
- Zrich je utoite umjetnika u WWII zbog politike neutralnosti i slobode govora
- pridruuju se Tristan Tzara, Marcel Janko, Jean Arp i Richard Huelsenbeck
- izvode simultanistike pjesme (paralelno izvoenje jedne ili vie) u maniri
bruitizma (umjetnosti buke) te fonetske/zvukovne pjesme (Hugo Ball)
- Cabaret traje pet mjeseci, a nakon toga se aktivnost nastavlja u galeriji te
asopisu Dada
- manifesti su autoreferencijalni (metamanifesti), veliaju nerazumljivost te se
odriu vrijednosti
- u asopisima se tei pisati zanimljivom tipografijom i tehnikom kolaa
Njujorka dada
- Marcel Duchamp i koncept ready-madea zaetak konceptualne umjetnosti,
vanost geste
- Francis Picabia povezuje vie gradova, pie poeziju i manifeste te slika (+
asopis 391)
Berlinska dada
- izriito politika i orijentirana prema ljeviarsko-komunistikim idejama (Rosa
Luxemburg)
- Richard Huelsenbach, Hannah Hch, John Heartfield, Raoul Hausmann
- prijedlozi za uvoenjem simultanistike pjesme kao dravne himne,
mehanizacijom u svrhu dolaska do nezaposlenosti cijelog drutva i slino
- fotomontaa montiranje slike i teksta, najbliskija novinama (propaganda)
(pr. Hannah Hch Rez kuhinjskim noem dada...)
Kelnska dada
- Jean Arp, Max Ernst (utjecaj na francuski nadrealizam), Johannes Baargeld
- nadovezuju se na tehniku kolaa i fotomontau
- politika osvijetenost, no ne smatraju da umjetnost treba podrediti politici (kao
Berlinci)
- (pr. Ernstova skulptura kraj koje je sjekira i uputa za unitavanje skulpture)
Hanoverska dada
- Kurt Schwitters koncept merz

- umjetnost smea nastala nabacivanjem otpadaka

- trodimenzionalne kubistike slike
- Schwittersa drugi dadaisti ne vole jer objavljuje radove u Sturmu
Parika dada
- Tzarin dolazak u Pariz i druenje s Bretonom, Souppaultom i Aragonom koji
ureuju asopis Literatura; poetak dadaistikih izloaba i itanja poezije
- performans Suenje Mauriceu Barresu dovodi do svae Tzare i Bretona; Tzara
smatra da dadaizam nikomu ne treba suditi
Richard Huelsenbeck Ljudski govor
- dojam kolane tehnike, autoreferencijalnost
- raspren govornik, pokuaj prikazivanja fragmentiranosti ovjeka i ljudskog
govora
- citatna polemika uvoenje tradicije radi opovrgavanja (nasuprot citatnog
dijaloga Pusta zemlja)
- nasuprot simultanosti (pr. paralelne radnje), uvodi se simultanizam
disparatizam element temporalnosti nije bitan, naglasak je na supostojanju
elemenata
Hugo Ball Karawane
- tenja univerzalnom transmentalnom jeziku
- vana vizualna komponenta teksta

NADREALIZAM
Andre Breton Prvi manifest nadrealizma, 1924.
- protiv opisa i otkrivanja previe informacija o likovima (psihologizacija ih ini
predvidivima)
- previe doputamo logici i racionalizmu da upravljaju naim akcijama; trebamo
se okrenuti snovima
- automatsko pisanje isti psihiki automatizam verbalno ili pismeno
izraavamo stvarno funkcioniranje misli; tehnika brzog monologa slabije
konstrukcije, no vee ivosti
- nadrealizam je zaokret od dadaistike negacije prema afirmaciji; daje spoznajni
sustav i suprotstavlja ga anarhizmu
- s dadaizmom dijeli kritiku graanskog drutva, no pokuava dati odreeni set
ideja
- Pariz je sredite nadrealizma 1924. poinje izlaziti asopis Nadrealistika
revolucija
- ne postoji proliferacija manifesta, Breton ih jedini pie kao voa pokreta
- asopisi su formalno slini znanstvenim tekstovima, strogo ureeni; sastoje se
od automatskih tekstova, crne kronike, anketa i preprianih snova
- nadrealisti su zainteresirani za devijacije, zloin i prijestup
- Antonin Artaud Ured za nadrealistika istraivanja
- Guillaume Apollinaire smislio naziv nadrealizam (+ Gerard de Nerval
supernadrealizam)
- Breton ideju automatskog pisanja dijeli s Phillipeom Souppaultom te daje recept
za isto brzo pisanje u pasivnom stanju bez prepravljanja teksta i anrovskog
odreenja
- sklonost hipnozi kao prilici za automatskim pisanjem
- nadrealistika slika nastaje zdruivanjem udaljenih stvarnosti (slino
simultanizmu/beinoj imaginaciji) (ideja Pierrea Reverdyja)
- optimalna projekcija nadrealizma sjedinjenje sna i jave u novu
realnost/nadrealnost
- veliki interes za nutrinu i psihu, a od 1925. i za politiko djelovanje simpatije
prema komunistima uz nesporazume (komunisti njihovo pisanje dre buroaskim
iivljavanjem)
Andre Breton Nadja
- dokumentativna graa, eksperimentalnost, otvorena struktura,
poluautobiografija
- ideja proizvedivog sluaja (semantiko asocijativno povezivanje) neorganski
tekst
- propusnost romaneskne strukture
- autobiografski ugovor pripovjeda, glavni lik i autor percipirani su kao ista
osoba
- tekstualno istraivanje sebe poetno pitanje Tko sam? nije bitno, bitna je
tehnika pisanja
- tenja postizanju tona klinikog promatranja
- Nadja kao dvojno bie koje pripovjedaa i privlai (tajanstvenim) i odbija

(svjetovnim)
- razliiti tipovi diskursa esej, dnevnik, apologija
- grevita ljepota pokuaj mirenja trubadurske tradicije i utjecaja Markiza de
Sadea

HRVATSKA AVANGARDA
- nekad nazivana i hrvatskim ekspresionizmom, obuhvaa razdoblje 1914. 1928.
zenitizam
- vezan za asopis Zenit, glavnu ulogu ima Ljubomir Mici
- prvi pokret hrvatske avangarde na globalnoj razini
- eklekticizam, mijeanje razliitih elemenata i ideja, od futurizma i dadaizma do
marksizma
Zvrk
- neostvaren projekt vezan uz dotini asopis (U. Donadini, Zadar)
- Marinetti je suraivao, a A. G. Mato pokazao interes
- pretee hrvatske avangarde su A. G. Mato (poema Mora), Fran Galovi i Janko
Poli Kamov (zbirke pjesama Psovka i Itipana hartija, roman Isuena kaljua
antiestetski motivi, desakralizacija Biblije)
- asopisi Kokot 1916. (Ulderiko Donadini), Vijavica 1917. i Juri 1919. (A. B.
imi), Plamen 1919. (Miroslav Krlea i August Cesarec)
A. B. imi Der Sturm <-----> M. Krlea Die Aktion
Antun Branko imi
- spiritualni ekspresionist
- koncept forme kao manifestacije stvaralakog Duha
- pjesniki jezik temeljen na ideji komunikacije sa svemirom (zaum) ruenje
formalnih ogranienja
- ekspresivnost ritma; tematski krugovi Bog, Tijelo, Smrt
- evolucijski tijek pjesnitva kao potrage za ekspresijom
Miroslav Krlea
- aktivizam u stvaralatvu (Hrvatska knjievna la), ne smatra se ekspresionistom
- daje utopijsku sliku Naroda kao subjekta budue revolucije (Narod
primitivistiko, seosko, nevezano za etnografsko)
- ekspresionistiki ciklus legendi Legenda, Kraljevo, Adam i Eva, Michelangelo
Buonarroti, Kristofor Kolumbo (veliki utjecaj Strindbergove Igre snova)
Kraljevo
- nepragmatina funkcija didaskalija, simultanizam kaos
- totalni teatar otvoren tip teatra koji naglaava neorgansku formu djela
- naturalistiki sloj, fantastini elementi
- lajtmotiv kola kao predodbe totaliteta, gradacijski se intenzitet pojaava; nosi
folklornu notu