Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Morfologa
Conversacin
Espaol-Guaran Guaran-Espaol
Por el Profesor Jorge Romn Gmez (El kunumi) - Ituzaing - Corrientes (Argentina)
PRONOMBRES. TERARNGUE
CHE:YO
NDE:TU
HAE:L
ANDE:NOSOTROS (incluyente)
ORE : NOSOTROS (excluyente)
PE : VOSOTRO
HAE KUERA: ELLOS
La 1ra persona del plural ande inc luye a la persona a quin se habla, en c ambio ore la excluye.
PARTCULAS. (EPEHTAI)
Las palabras se forman con una raz y una, dos o ms partculas, prefijas y sufijas llamadas:
epehtai.
Ej: aguatta: caminar
a: mboyvegua (prefijo)
Guata: tapo (raz)
ta: upeigua (sufijo)
Partcula
Raz verbal
Part. + raz
Espaol
Che
Mba a po
Am baa po
Yo traba jo
Nde
Re
Mba a po
Re m ba apo
Tu traba jas
Hae
Mba a po
O m ba apo
l tra baja
ande
Nosotros tra ba ja m os
a (pa ra pa la bra s na sa le s)
Mba a po
am baa po
Ore
Ro
Mba a po
Rom ba a po
Nosotros tra ba ja m os
Pe
Pe
Mba a po
P em baa po
Vosotros tra ba j is
Hae kuera
Mba a po
O m ba a po
MI
CHE RU Mi pap
NDE (NE)
TU
NDE RU Tu pap
I, IJ, HI, H, I
SU
IJYVOTY Su flor
ITVA Su pap
HATAKUA Su horno
Con el pronombre ande,si el verbo es nasal se usa la partcula a, si es oral se usa la partc ula
ja.
Ej: Nosotros salimos ande as (nasal)
Nosotros caminamos ande jaguata (oral)
En guaran hay palabras (races) uniformes, biformes, triformes y cuatriformes llamadas
formas c onstruc tivas, estas indic an ac cidentes gramaticales.
Las formas c onstructivas son las que comienzan c on r y h. Las dems son absolutas.
UNIFORMES: tiene una sola forma para su uso
BIFORMES: tienen dos formas para su uso. La primera con t inicial llamada forma absoluta, la
segunda con r inic ial se usa cuando el sustantivo es determinado por un adjetivo posesivo de
primera o segunda persona.
TRIFORMES: tienen tres formas, una absoluta c on t inic ial y dos c onstruc tivas c on r y h inic ial.
La forma con t inicial no indic a posesin
La forma con r inic ial se usa c uando esta determinado por adjetivos posesivos de primera o
segunda persona.
La forma con h inicial indic a posesin de tercera persona.
FORMAS NEGATIVAS:
En palabras orales con la partcula nd c omo prefijo y la partc ula i c omo sufijo.
Yo camino c he aguata
Yo no camino c he ndaguati.
En palabras nasales con la partcula n c omo prefijo y la partcula i como sufijo.
T das nde reme
T no das nde neremei.
La negac in con la partcula ri se usa con los verbos terminados en i, orales o nasales.
Yo canto che apurahi
Yo no canto che ndapurahiri (oral)
T pones nde remo
T no pones nde neremori (nasal).
La numeracin original guaran es 1; 2; 3 y 4 (pete, moki, mbohapy ha irundy) las dems
combinac iones nmeric as son creaciones modernas as como el horario, los das de la semana,
meses y estaciones del ao adaptada al c alendario europeo.
NUMERACIN. PAPAHA
pete
11
pate
21
Moki papete
40
Irundypa
moki
12
Paki
22
Mokipa moki
50
Popa
mbohapy
13
Paapy
23
Mokipa mbohapy
60
Potepa
Irundy
14
Parundy
24
Mokipa irundy
70
Pokipa
Po
15
Papo
25
Mokipa po
80
Poapypa
Pote
16
Papote
26
Mokipa pote
90
porundypa
Poki
17
Papoki
27
Mokipa poki
100
Su
Poapy
18
Papoapy
28
Mokipa poapy
1000
Sa
Porundy
19
Paporundy
29
Mokipa porundy
10000
Pasu
10
pa
20
mokipa
30
Mbohapypa
DAS DE LA SEMANA.
DOMINGO - Arate LUNES - Araki MARTES - Araapy MIERCOLES - Ararundy
JUEVES - Arapo VIERNES - Arapote SABADO - arapoki
ra: da
pete: uno
arate: primer da
QUE DA ES HOY? Mbae rapa hna? Hoy es lunes Ko rahna araki
El sbado voy a ir a tu casa Arapokipe ahata nde rgape
El domingo voy a bailar chamam Arapete ahata ajeroky chamame
Jasyte
JULIO
Jasypoki
FEBRERO
Jasyki
AGOSTO
Jasypoapy
MARZO
Jasyapy
SEPTIEMBRE
Jasyporundy
ABRIL
Jasyrundy
OCTUBRE
Jasypa
MAYO
Jasypo
NOVIEMBRE
Jasypate
JUNIO
jasypote
DICIEMBRE
Jasypaki
YASY: LUNA
PETE: UNO
JASYTE: PRIMERA LUNA:
En agosto llueve mucho
Jasypoapype oky heta
En febrero hace demasiado calor
Jasykime hakueterei
En diciembre naci el seor Jess
Jasypakime hei karai Hesu
En mayo es mi cumpleaos
Jasypope che aramboty
PRIMAVERA - Arapoty
VERANO - arahaku
LA HORA. ARAVO
HORA: aravo MINUTO: aravoi SEGUNDO: aravoive
Qu hora es? Mbae aravpa hna?
Son las 13 y 7 minutos Paapy aravo ha poki aravoi
La una y cuarenta y cinco Pete aravo ha irundypa po aravoi
Las diez en punto Pa aravo
Las 12 y 15 minutos Paki aravo ha papo aravoi
TENER: GUEREKO.
CHE AGUEREKO
NDE REGUEREKO
HAE OGUEREKO
ANDE JAGUEREKO
ORE ROGUEREKO
PE PEGUEREKO
HAEKURA OGUEREKO
TRAER: GUERU.
CHE AGUERU
NDE REGUERU
HAE OGUERU
ANDE JAGUERU
ORE ROGUERU
PE PEGUERU
HAEKURA OGUERU
SALIR: S.
CHE AS
NDE RES
HAE OS
ANDE AS
ORE ROS
PE PES
HAEKURA OS
HACER:
JAPO.
CHE AJAPO
NDE
REJAPO
HAE OJAPO
ANDE
JAJAPO
ORE
ROJAPO
PE PEJAPO
HAEKURA
OJAPO
DORMIR: KE; DEJAR: POI; CAMINAR: GUATA SALTAR: POPO; SABER: KUAA; VENIR: JU IR: HA;
PODER: KATU; AMAR: TAYHU; MIRAR: MAE
www.e-portalsur.com.ar
Derechos Reservados Edgardo L. Rebechi