Você está na página 1de 4

Historia

Morfologa

Conversacin

Espaol-Guaran Guaran-Espaol

Por el Profesor Jorge Romn Gmez (El kunumi) - Ituzaing - Corrientes (Argentina)

ADJETIVOS DEMOSTRATIVOS DE PRESENCIA. (TEROJA TECHAUKAR)


KO: ESTE, ESTA PE: ESE, ESA
AMO: AQUEL, AQUELLA
: ESTOS, ESTAS KO: ESTOS, ESTAS UMI: ESOS, ESAS, AQUELLOS AQUELLAS
EJ: ko tape: este c amino
Pe karai: ese seor
Amo kuata: aquella seorita
mit: estos nios
Umi ryguasu: aquellas gallinas

ADJETIVOS DEMOSTRATIVOS DE AUSENCIA.


KU: ESE, ESA
UPE: ESE, ESA
AIPO: AQUEL, AQUELLA AKO: AQUEL, AQUELLA
Ej: upe tet: ese pas
Aipo orair: aquella guerra.
Upe ra che reja: aquel tiempo que me dejaste

PRONOMBRES. TERARNGUE
CHE:YO
NDE:TU
HAE:L
ANDE:NOSOTROS (incluyente)
ORE : NOSOTROS (excluyente)
PE : VOSOTRO
HAE KUERA: ELLOS
La 1ra persona del plural ande inc luye a la persona a quin se habla, en c ambio ore la excluye.

PARTCULAS. (EPEHTAI)
Las palabras se forman con una raz y una, dos o ms partculas, prefijas y sufijas llamadas:
epehtai.
Ej: aguatta: caminar
a: mboyvegua (prefijo)
Guata: tapo (raz)
ta: upeigua (sufijo)

CONJUGACIONES VERBALES (e'tva mosus)


ndices personales + raz verbal.
ndice personal

Partcula

Raz verbal

Part. + raz

Espaol

Che

Mba a po

Am baa po

Yo traba jo

Nde

Re

Mba a po

Re m ba apo

Tu traba jas

Hae

Mba a po

O m ba apo

l tra baja

ande

Ja (pa ra pala bra s O ra le s)

Nosotros tra ba ja m os

a (pa ra pa la bra s na sa le s)

Mba a po

am baa po

Ore

Ro

Mba a po

Rom ba a po

Nosotros tra ba ja m os

Pe

Pe

Mba a po

P em baa po

Vosotros tra ba j is

Hae kuera

Mba a po

O m ba a po

Ellos tra ba jan

ADJETIVOS POSESIVOS (TEROJA MBAVA)


CHE

MI

CHE YVOTY Mi flor

CHE RU Mi pap

CHE RATAKUA Mi horno

NDE (NE)

TU

NDE YVOTY Tu flor

NDE RU Tu pap

NDE RATAKUA Tu horno

I, IJ, HI, H, I

SU

IJYVOTY Su flor

ITVA Su pap

HATAKUA Su horno

Con el pronombre ande,si el verbo es nasal se usa la partcula a, si es oral se usa la partc ula
ja.
Ej: Nosotros salimos ande as (nasal)
Nosotros caminamos ande jaguata (oral)
En guaran hay palabras (races) uniformes, biformes, triformes y cuatriformes llamadas
formas c onstruc tivas, estas indic an ac cidentes gramaticales.
Las formas c onstructivas son las que comienzan c on r y h. Las dems son absolutas.
UNIFORMES: tiene una sola forma para su uso
BIFORMES: tienen dos formas para su uso. La primera con t inicial llamada forma absoluta, la
segunda con r inic ial se usa cuando el sustantivo es determinado por un adjetivo posesivo de
primera o segunda persona.
TRIFORMES: tienen tres formas, una absoluta c on t inic ial y dos c onstruc tivas c on r y h inic ial.
La forma con t inicial no indic a posesin
La forma con r inic ial se usa c uando esta determinado por adjetivos posesivos de primera o
segunda persona.
La forma con h inicial indic a posesin de tercera persona.

FORMAS NEGATIVAS:
En palabras orales con la partcula nd c omo prefijo y la partc ula i c omo sufijo.
Yo camino c he aguata
Yo no camino c he ndaguati.
En palabras nasales con la partcula n c omo prefijo y la partcula i como sufijo.
T das nde reme
T no das nde neremei.
La negac in con la partcula ri se usa con los verbos terminados en i, orales o nasales.
Yo canto che apurahi
Yo no canto che ndapurahiri (oral)
T pones nde remo
T no pones nde neremori (nasal).
La numeracin original guaran es 1; 2; 3 y 4 (pete, moki, mbohapy ha irundy) las dems
combinac iones nmeric as son creaciones modernas as como el horario, los das de la semana,
meses y estaciones del ao adaptada al c alendario europeo.

NUMERACIN. PAPAHA

pete

11

pate

21

Moki papete

40

Irundypa

moki

12

Paki

22

Mokipa moki

50

Popa

mbohapy

13

Paapy

23

Mokipa mbohapy

60

Potepa

Irundy

14

Parundy

24

Mokipa irundy

70

Pokipa

Po

15

Papo

25

Mokipa po

80

Poapypa

Pote

16

Papote

26

Mokipa pote

90

porundypa

Poki

17

Papoki

27

Mokipa poki

100

Su

Poapy

18

Papoapy

28

Mokipa poapy

1000

Sa

Porundy

19

Paporundy

29

Mokipa porundy

10000

Pasu

10

pa

20

mokipa

30

Mbohapypa

Mi mam tiene 63 aos Che sy oguereko potepa mbohapy ary


Tu pap har 120 chipas Nde ru ojapota su mokipa chipa

DAS DE LA SEMANA.
DOMINGO - Arate LUNES - Araki MARTES - Araapy MIERCOLES - Ararundy
JUEVES - Arapo VIERNES - Arapote SABADO - arapoki
ra: da
pete: uno
arate: primer da
QUE DA ES HOY? Mbae rapa hna? Hoy es lunes Ko rahna araki
El sbado voy a ir a tu casa Arapokipe ahata nde rgape
El domingo voy a bailar chamam Arapete ahata ajeroky chamame

LOS MESES. JASYKURA RRA


ENERO

Jasyte

JULIO

Jasypoki

FEBRERO

Jasyki

AGOSTO

Jasypoapy

MARZO

Jasyapy

SEPTIEMBRE

Jasyporundy

ABRIL

Jasyrundy

OCTUBRE

Jasypa

MAYO

Jasypo

NOVIEMBRE

Jasypate

JUNIO

jasypote

DICIEMBRE

Jasypaki

YASY: LUNA
PETE: UNO
JASYTE: PRIMERA LUNA:
En agosto llueve mucho
Jasypoapype oky heta
En febrero hace demasiado calor
Jasykime hakueterei
En diciembre naci el seor Jess
Jasypakime hei karai Hesu
En mayo es mi cumpleaos
Jasypope che aramboty

LAS ESTACIONES DEL AO


OTOO - Ararogueki
INVIERNO - Araroy

ra: da rogueki: cada de hojas


ra: da roy: frio

PRIMAVERA - Arapoty
VERANO - arahaku

ra: da poty: flor


ra: da haku: c alor

En verano voy mucho al ro


Arahakpe aha meme ysyrpe
M jardn en primavera es muy lindo
Che yvotyty arapotype iporiterei
El cumpleaos de mi amigo es en otoo
che angiru hiaramboty araroguekpe
Yo como chipa caliente en invierno
Che hau c hipa haku araroype

LA HORA. ARAVO
HORA: aravo MINUTO: aravoi SEGUNDO: aravoive
Qu hora es? Mbae aravpa hna?
Son las 13 y 7 minutos Paapy aravo ha poki aravoi
La una y cuarenta y cinco Pete aravo ha irundypa po aravoi
Las diez en punto Pa aravo
Las 12 y 15 minutos Paki aravo ha papo aravoi

CONJUGACIN DE ALGUNOS VERBOS. (ETVA MOSUS JEPORA VOPYRE)

TENER: GUEREKO.
CHE AGUEREKO
NDE REGUEREKO
HAE OGUEREKO
ANDE JAGUEREKO
ORE ROGUEREKO
PE PEGUEREKO
HAEKURA OGUEREKO

TRAER: GUERU.
CHE AGUERU
NDE REGUERU
HAE OGUERU
ANDE JAGUERU
ORE ROGUERU
PE PEGUERU
HAEKURA OGUERU

SALIR: S.
CHE AS
NDE RES
HAE OS
ANDE AS
ORE ROS
PE PES
HAEKURA OS

HACER:
JAPO.
CHE AJAPO
NDE
REJAPO
HAE OJAPO
ANDE
JAJAPO
ORE
ROJAPO
PE PEJAPO
HAEKURA
OJAPO

DORMIR: KE; DEJAR: POI; CAMINAR: GUATA SALTAR: POPO; SABER: KUAA; VENIR: JU IR: HA;
PODER: KATU; AMAR: TAYHU; MIRAR: MAE

www.e-portalsur.com.ar
Derechos Reservados Edgardo L. Rebechi

Você também pode gostar