Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

BLM 3
EMPEDANS DNM VE EMPEDANS UYGUNLAMA
3.1. GR
Bir yk empedans, birka dalga boyu uzunluundaki iletim hatt vastasyla bir
kaynaa balanrsa, yk ve kaynak empedanslarnn iletim yapsna uygunlatrlmas
tercih edilir. Tabii olarak, bunun baz nedenleri vardr. Bunlarn en nemlisi,
uygunlatrmann frekansa kar hassasiyetini byk lde azaltmaktadr. letim
hattnn kaynak tarafndan grlen dntrlm yk empedans yani, Z(d)
empedans maksimum g transferi iin kaynaa uygunlatrlm olsa dahi, alma
frekansndaki kk bir deiim hattn elektriksel uzunluu olarak adlandrlan

= d de

bir deiime neden olacaktr. Bu yzden, kaynak tarafndan grlen

efektif yk empedans nemli lde deiecek ve bylece uygunlatrma

artlarnda da sapmalar meydana gelecektir. Uygunlatrma artlarnn bu ekilde
ortaya kan frekans hassasiyetini nlemek iin, yk ve kaynan ayr ayr iletim
yapsna uygunlatrlmas gerekir.

1 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

Yk empedansnn iletim hatt ile uyumsuz olmasnn baka bir dezavantaj da udur: Bir
uygunlatrma devresi sadece kaynak tarafnda kullanlrsa, orijinal yk uyumsuz
olduu srece, hat boyunca byk bir duran dalga alan olabilir. Bu ise, belirli bir
gcn transferi iin maksimum alan iddetine ulaldnda dielektrik bozulmas meydana
geleceinden, g kapasitesini azaltr. Buna ilave olarak, hat boyunca bir duran dalga
akm varsa, daha byk iletim kayplar oluacaktr.
3.2. EMPEDANS DNM
Bilindii gibi, bir iletim hattnn ykten d-uzaklndaki bir noktasnda empedans eitlikleri
kaypl ve kaypsz hatlar iin,
Kaypsz Hat

Z (d ) = Z 0
= Z0

Kaypl Hat (Az kayp dahil)

1 + L e j 2 d
1 L e

j 2 d

Z L + jZ 0 tan d
Z 0 + jZ L tan d

Z (d ) = Z 0
= Z0

1 + L e 2 d
1 L e 2 d

Z L + Z 0 tanh d
Z 0 + Z L tanh d

2 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

eitlikleriyle verildi. Bu eitlikler esas olarak yk empedansnn hat zerindeki bir dnoktasndaki baka bir empedansa dnmn veren ifadelerden baka bir ey deildir.
Ancak, bu ksmda mikrodalga devrelerinde zel neme sahip olan yarm dalga boyu ve
eyrek dalga boyu empedans dntrcleri (transformatrleri), kaypsz hatlar iin,
ayrca incelenecektir.
3.2.1. YARIM DALGABOYU EMPEDANS DNTRC (TRANSFORMATR)
Daha nce sz edildii gibi, hat empedans her yarm dalga boyu uzaklkta tekrarlanr. ZL
yk empedans ile sonlandrlm yarm dalga boyu hat parasnn giri empedans,

2
Z L + jZ 0 tan


Z (d ) = Z = Z 0
2
2
Z 0 + jZ L tan

2
= ZL

eklinde yazlabilir. Buna gre, yarm dalga boyu hat paras 1/1 orannda bir empedans
dntrcdr. Byle bir hattn giri empedans dorudan doruya yk empedansna
eittir yani, daha nce de belirtildii gibi, bir iletim hattnda empedans her yarm dalga boyu
mesafede ayn deeri alr.
3 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

Buna ilave olarak, yarm dalga boyu hat frekanstan bamsz deildir. Bu ise, pek ok
avantaj beraberinde getirir. Mesela, yk empedansnn dorudan llemedii
durumlarda, ykten n/2 uzaklklarda balanan bir hat boyunca yaplacak lmelerle yk
empedansn belirlemek mmkndr. Bundan baka, iletim hattn belirli bir noktada ksa
devre etmek iin yine yarm dalga boyu hat blmelerinden faydalanr. Sonu ksa devre
yarm dalga boyu hat, bir ana iletim hattna paralel balanrsa ana hat, paralel hattn yarm
dalga boyu olduu frekansta ksa devre olacaktr, o frekans iletilmeyecek, fakat dierleri
iletilecektir. Bu yzden, byle bir sistem filtre grevini yerine getirebilecektir.
3.2.2. EYREK DALGABOYU EMPEDANS DNTRC
eyrek dalga boyu uzunluundaki bir iletim hatt da, baka bir empedans dntrcdr
ve giri empedans,

2
Z L + jZ 0 tan


Z (d ) = Z = Z 0
2
4
Z 0 + jZ L tan

2
tan
Z

+ jZ 0

L
2

4
4

= 0
= Z0

ZL

2
+
tan
Z
jZ

L
0
4

4 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

eklinde verilir. Grld gibi, eyrek dalga empedans dntrcnn giri empedans
hattn karakteristik empedansna baldr ve byle bir hat paras, empedans uygunlama
iin kullanlabilir. Bu amala kullanlacak uygunlama blmesi,

Z 0 = Z ( / 4 )Z L
ile verilen bir karakteristik empedansa sahip olmaldr. Bu eitlik yardmyla, karakteristik
empedanslar farkl olan iki iletim hattn ve rezistif yk empedansn iletim hattna
uygunlatrmak iin eyrek dalga boyu iletim hatlarndan faydalanmak mmkndr.

Z01=50
S=1

Z02=61
S=1.22

RL=75

/4

5 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

Z0
S=1

Z0
S

Z0
S>1

/4

ZL

dmin

Ayrca, kompleks yk empedansn iletim hattna uygunlamak iin de, eyrek dalga boyu
empedans dntrcleri kullanlabilir. eyrek dalga dntrc, bir kompleks
empedans

baka

bir

kompleks

empedansa

dntreceinden,

ilk

olarak,

yk

empedansna dmin uzunluunda bir hat paras eklenerek, yk empedans saf rezistif
empedansa dntrlmelidir. Minimum voltaj noktasnda,

Rmin

Z0
=
S

dr. Eer hattn karakteristik empedans Z0 ise, eyrek dalga boyu dntrcnn
karakteristik empedans Z01,
6 / 22

Adnan GRR

Z 01 = Rmin Z 0 =

Empedans Dnm ve Uygunlama

Z0
S

eklinde verilir. Maksimum voltaj noktasnda da empedans saf rezistif olacandan,

maksimum voltaj noktasna gre de, benzer ilemler yaplarak empedans uygunlatrma
yaplabilir. Daha geni ve farkl rnekler aada verilecektir.
Yarm dalga boyu empedans dntrcye benzer ekilde, eyrek dalga boyu
dntrc de frekansa bamldr. Sadece, hat uzunluunun eyrek dalga boyu olduu
merkez frekansta ana hat zerindeki DDO 1e eit olacaktr. Bu frekansn zerinde
dntrc uzunluu eyrek dalga boyundan daha uzun, altnda ise daha ksadr ve her iki
durumda da DDO 1den byktr. Genellikle, 1.5den daha kk olan DDOnn saland
frekans blgesi eyrek dalga boyu dntrcnn band genilii olarak tanmlanr. kiden
fazla yani, ok katl eyrek dalga boyu empedans dntrcleri kullanmak suretiyle,
frekans hassasiyeti azaltlabilir. rnek olarak, 400 ohmluk yk empedansn 50 ohmluk
iletim hattna uygunlamak iin, bir tek dntrc kullanlrsa, 300 MHzlik merkez
frekansta band genilii 64 MHz olurken, iki katl transformatrle band genilii,
yaklak olarak iki katna kar. Drt blmeden sonra band geniliindeki artlar daha az
olacaktr.
7 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

3.2.3. EYREK DALGABOYU EMPEDANS DNTRC LE EMPEDANS

UYGUNLAMA N ETL DURUMLAR
Bir iletim hattnn karakteristik empedans ile yk empedans uyumsuz olduunda,
yansmalar yok etmek iin birok yntem kullanlabilir. Empedans uydurma yntemleri,
belirli bir alma frekansnda (dar band yntemi) veya belirli bir frekans bandnda (geni
band yntemi) etkin olacak ekilde tasarlanabilir.
Empedans uygunlama yntemlerinden biri, iletim hatt ile yk arasna bir empedans
dntrc balamaktr. Bu yntemi kullanrken, hatlarn kaypsz olduunu kabul
edeceiz.

Z0

Empedans
Dntrc

ZL

8 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

Basit bir dar band empedans dntrc, /4 uzunluundaki bir iletim hatt blmesinden
ibarettir.

ZB

Z01

ZA

Z02

Z01

ZL

/4
dmax veya dmin

Bu yntemde, empedans dntrc, ZA reel empedansna balanacak ekilde

konumlandrlr. Eer, VDDnin maksimum veya minimumunun konumu seilebilirse, bu her
zaman mmkndr.

9 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

Yk empedans ve yk yansma katsays,

Z L = RL + jX L

L =

Z L Z 01
= L e j L
Z L + Z 01

eklinde olsun. Empedans dntrc, maksimum voltaj noktasnda (dmax noktasnda)

balanrsa,

Z A = Z 01

1+
1 + (d )
= Z 01
1 (d )
1

L
L

olur. Bunun aksine, dntrc, minimum voltaj noktasnda (dmin noktasnda) balanrsa,

Z A = Z 01

1
1 + (d )
= Z 01
1 (d )
1+

L
L

olur.

10 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

imdi /4 uzunluundaki iletim hattnn giri empedansna bakalm.

Z A = Z 01

1+
1 + (d )
= Z 01
1 (d )
1

L
L

olduundan,

Zin

Z02

ZA

d=/4
2
Z A + jZ 02 tan d
Z 02
Z in = Z B = lim Z 02

Z 02 + jZ A tan d
ZA
tan d

elde edilir. Eer yk reel ise, ZL > Z0 olduunda yk zerinde voltaj duran dalgas
(VDD) maksimumdur ve S=ZL/Z0, ZL < Z0 olduunda ise minimumdur ve S=Z0/ZL. Bu

11 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

durumda, empedans dntrc, ykte veya ykten /4n katlar olan uzaklklarda
dorudan balanabilir.

ZB
Z01

ZA= Reel
Z02

/4

Z01

ZL= Reel

d1

n/4, n=0,1,2,3,

Eer yk empedans reel ve empedans dntrc ykte ve ykten /4n ift katlarna
eit bir uzaklkta balanm ise,

ZA = ZL

d1 = 2n = n
4
2
12 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

olur. Eer yk empedans reel ve empedans dntrc ykten /4n tek katlarna eit bir
uzaklkta balanm ise,
2
Z 01
ZA =
ZL

d1 = (2n + 1) = n +
4
2 4

olur. Bu balantdan sonra, empedans transformatrnn giri empedans,

2
Z 02
ZB =
ZA

ile verilebilir. Empedans uyumu iin,

2
Z 02
Z 01 =
ZA

olmas

Buna

gerekir.

Z 02 = Z 01 Z A
gre,

empedans

dntrcnn

karakteristik

empedans,

dntrcnn grd yk empedans ile orijinal hattn karakteristik empedansnn

geometrik ortalamasdr. imdi basit rneklere bakalm.

13 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

Reel Yk Empedans
ZB

Z01=50

ZA

Z02=?

RL=100

/4
2
Z 02
ZB =
= Z 01
RL

Z 02 = Z 01 RL = 50 100 70.71

14 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

Eer yk empedans ile ana hattn karakteristik empedans yer deitirirse, yine ayn sonu
elde edilir.

ZB

Z01=100

ZA

Z02=?

RL=50

/4
2
Z 02
ZB =
= Z 01
RL

Z 02 = Z 01 RL = 100 50 70.71

15 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

Dier bir reel yk durumu ise, aadaki gibi rneklenebilir.

ZB

Z01=75

ZA

Z02=?

RL=300

/4
2
Z 02
ZB =
= Z 01
RL

Z 02 = Z 01 RL = 75 300 = 150

16 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

Bu devre iin, yukardaki ayn empedanslar geerli olmak zere, empedans dntrc
ykten /4 uzakla (yani minimum voltaj noktasnda) balanrsa,
2
Z 01
752
ZA =
=
= 18.75
RL 300
2
Z 02
ZB =
= Z 01
ZA

Z 02 = Z 01 Z A = 75 18.75 = 37.5

elde edilir.

ZB

Z01=75

ZA

Z02

/4

Z01

RL=300

/4

17 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

Kompleks Yk Empedans Maksimum Voltaj Noktasnda Balanan

Dntrc

ZB

Z01=50

ZA

Z02

/4
L =

ZA

Z01

ZL=100+j100

dmax

100 + j100 50
0.62
100 + j100 + 50

1 + L
= Z 01
213.28
1 L

Z 02 = Z 01 Z A = 50 213.28 = 103.27
18 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

Kompleks Yk Empedans Minimum Voltaj Noktasnda Balanan

Dntrc

ZB

Z01=50

ZA

Z02

/4
L =

ZA

Z01

ZL=100+j100

dmin

100 + j100 50
0.62
100 + j100 + 50

1 L
11.72
= Z 01
1 + L

Z 02 = Z 01 Z A = 50 11.72 = 24.21
19 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

Eer, eyrek dalga boyu hat ile empedans dntrc gerekletirmek nemli deilse,
gerekli reel deere sahip giri empedans salayacak uygun uzunlukta ve karakteristik
empedansta bir iletim hatt seilebilir. Bunun iin,

ZA

Z01

Z02

ZL = RL + jXL

Z 01 = Z A = Z 02

RL + jX L + jZ 02 tan L
Z 02 + j ( RL + jX L ) tan L

empedans denkleminden yararlanlr. Bu eitliin reel ve imajiner ksmlar ayrtrlrsa,

Z 02 ( Z 01 RL ) = Z 01 X L tan L ,

tan L =

Z 02 X L
2
Z 01 RL Z 02
20 / 22

Adnan GRR

Empedans Dnm ve Uygunlama

elde edilir. Buradan da,

Z 02 =

Z 01RL RL2 X L2
,
1 RL Z 01

zm

bulunur.

Z02

(1 RL Z 01 )(Z 01RL RL2 X L2 )

tan L =

empedans

reel

XL
olduu

srece

empedans

dntrc

gerekletirilebilir. Ayrca, bunun dar band yaklam olduuna dikkat ediniz.

PROBLEM: 50 ohmluk bir iletim hattnda DDO 3, ardk iki minimum voltaj noktas
arasndaki mesafe 20 cm ve ilk minimum voltaj noktasnn ykten uzakl 15 cm olduuna
gre;
a) Yk empedansn hesaplaynz.
b) Yk empedansn hattn karakteristik empedansna uygunlamak iin gerekli eyrek
dalga boyu transformatrn karakteristik empedansn hesaplaynz.
ZM: a) Yk yansma katsaysnn faz as,

L = 2

d min =

ve genlii,
21 / 22

Adnan GRR

L =

Empedans Dnm ve Uygunlama

s 1
= 0.5
s +1

elde edilir. Bylece yk empedans,

Z L = Z0

1 + L e j L
1 L e

j L

= 30 + j 40

eklinde elde edilir.

b) Gerekli eyrek dalga boyu empedans dntrcnn karakteristik empedans ise,

Z 01 =

Z0
29
s

bulunur.

22 / 22