Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
CONTEDODO1BIMESTRE(PROVANP1)
Mdulo1
1.Aorigemhumana.
1.1Odebatedasdeterminaesbiolgicasegeogrficasnocomportamentohumano.
Bsica
GOMES,MrcioPereira.Antropologiacinciadohomem,filosofiadacultura.SoPaulo:Contexto.2009.
AbrangnciadaAntropologia,Pp.1131.
LARAIA,RoquedeBarros.CULTURAUmConceitoAntropolgico,RiodeJaneiro:JORGEZAHAR,19ed.,
2005.OdeterminismobiolgicoOdeterminismogeogrfico,pp.1724
Complementar
BUSSAB,VeraS.R.RIBEIRO,FernandoL.BiologicamenteCultural,textodisponvelem:
http://pet.vet.br/puc/vera%20bussab.pdf
CANTARINOCarolina.Natureza,culturaecomportamentohumano,textodisponvelem:
http://www.comciencia.br/200407/reportagens/07.shtml
GUERRIERO,Silas(Org.).ANTROPOSEPSIQUE.Ooutroesuasubjetividade.SP:Ed.OlhoDgua,5.
Ed.,2004.Asorigensdoantropos,pp.
EscolaEstadualProf.AscendinoReis,vriosautores.Introduoevoluo,textodisponvelem:
http://sti.br.inter.net/rafaas/biologiaar/introducao.htm
PAZZA,R.(2004)OqueEvoluoBiolgica?.ProjetoEvoluindoBiocincia.org.
[http://www.evoluindo.biociencia.org]
Objetivos:
Nesteitemoobjetivorelacionarevoluobiolgicacomcomportamentocultural.Odebateatualna
Antropologiareforaatesesegundoaqualnossaespcieapenasevoluiuparaascaractersticasbiolgicas
atuaiscomoousodainteligncia,aposturaeretaeashabilidadesparafabricarinstrumentos,SOB
INFLUNCIADIRETAdeumcomportamentoculturalbaseadoemregrasenacapacidadedesimbolizao.
Ouseja,nossaevoluofsicafoiinfluenciadapelocomportamentodenossosancestrais,eviceversa,at
chegarmosaoquesomoshoje.
Seculturaimportanteparacompreenderquemecomosomosenquantoespcie,importante
vocsaberqueoconceitodeculturasofreumudanashistricasemsuainterpretao.Essasmudanas
sofundamentaisparaumaabordagememquevocpossadistinguirvisesconsideradascientificamente
superadas,que,entretanto,fazempartedenoescomunsemuitopresentesatualmenteemdefesas
carregadasdepreconceitosinfundadoseerrneos.
Vocestconvidadoaumanovacompreensodeserhumano,naqualonossoaparatobiolgico
tofantstico(pensamosefabricamoscoisas)precisadocomportamentoculturalparaserealizar.Ento,
biologiaeculturasecomplementam.Vamosl?
Obs.:ostextosindicadosnabibliografiasofundamentaisparaoseuaprendizado,masvocpodedispor
tambmdesugestesqueestodisponveisnaWeb.Lembrequeessematerialeletrnico
complementar,enodeveserutilizadocomonicafontedeestudos.
DESENVOLVIMENTODOCONTEDOitem1
1.AORIGEMHUMANA
http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
1/11
10/03/2015
online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
Nestecontedosoabordadostemaseidiascomo:
ateoriaevolucionistaeaexplicaodabiologiaparaaorigemeevoluodoserhumano
acolaboraodateoriaantropolgicasobreavisodabiologiaedoevolucionismoaantropologia
defendequeaexplicaopuramentebiolgicaapenasumapartedenossacomplexaevoluoopapel
docomportamentoculturaltambmfoideterminanteparasurgimentodenossaespciecomohoje.
aantropologiaafirmaquefalsaaafirmaoqueoserhumanodeterminadopeloclimaoupela
heranagenticasim,aspopulaesseadaptamadiferentesmeioambientesparasobreviver,masno
omeioambientequedeterminanossocomportamentosim,cadaindivduoresultadodeuma
heranagentica,oquenosignificaqueescravodessaherana.
Voltarsorigensdaculturatambmvoltarorigemdahumanidade.Tercostumesehbitos
aprendidosumcomportamentorelacionadocomanossasobrevivnciaeevoluoenquantoespcie.O
temapossibilitaumaabordagemqueressaltaaimportnciadacompreensodoserhumanocomoumser
biopsicosocial,ouseja,somosserescujocomportamentodeterminadoaomesmotempo:
BIOpornossascaractersticasorgnicas(otipodeaparelhofsicoquetemosecomopodemosutilizlo)
PSICOpornossasexperinciaspessoaisracionaiseafetivasdemundoe
SOCIALpelomeiosocialondevivemos.
Pareceavocquetodoserhumanotemcomoqualidadeinata(quenospertencedesdeonascimento)
certoscomportamentoscomopreferiralgunstiposderoupasoualimentos,eaindasecomunicaratravs
destaoudaquelalngua?
PoisaAntropologia,juntocomoutrascinciascomoaArqueologia,aPaleontologiaeaHistria,tem
exploradoprofundamenteessaquestosobreadiferenadoHomememrelaoaorestodomundo
animalquenoscerca.Atomomentopuderamconcluirquenossocomportamentofrutodeum
processohistriconoqualBIOLOGIAeCULTURAmodelaramnossosancestrais.Essetrabalhoconjunto
entrenossodesenvolvimentobiolgicoeaculturaforamresponsveisportamanhasmudanasemnossa
espcie,quehojeachamosumfatonaturalnonecessitarmosentrarnalutapelasobrevivncia,na
leidaselva.
Quemcomeouainventarpalavrasparadarnomesscoisas,ousaberquealimentossocomestveise
comodevemospreparlos?Queminventouoprimeirotipodecalado,oudescobriucomofabricaro
vidro?Enfim,comosurgiuacultura?Queimportnciadecifraressefatopodeterparanossacompreenso
deserhumano?
Essasquestesdevemserrespondidasaolongodessetema.
Nosc.XIXCharlesDarwin(bilogo),afirmouquetodasasespciesvivasresultamdeuma
EVOLUOaolongodotempo.Issosignifica,queseretornssemosemnossoplanetahmilhesdeanos
atrsnoencontraramosasespciesconformeasvemoshoje.Cadaservivo,parachegarathoje,
passouporsucessivasepequenastransformaesquepossibilitaramsuasobrevivnciaesseprocessode
mudanasorgnicasocorrepornecessidadedeADAPTAOAOMEIO.Consideremosqueascondiesdo
meiocomoclima,quantidadenaofertadealimentosetodasasquestesrelacionadasscondies
ambientais,estoemconstantemudana.Poisbem,asformasdevidaexistentesprecisamacompanhar
essasmudanas,estandosujeitassegundoDarwinadoisdestinos:a)podemseadaptareaolongode
muitasgeraesapresentaremmudanasvisveisb)noconseguemseadaptar,entrandoemextino.
Quaissoasespciesqueconseguemseadaptar?Soasquepossuemalgunsindivduosdo
grupodotadosdecaractersticastaisqueopermitemsobreviveregerarumaprole(conjuntodefilhos/as)
quedcontinuidadeaessascaractersticas.Osoutrosindivduosdesuamesmaespciequenopossuam
http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
2/11
10/03/2015
online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
taiscaractersticas,noconseguindolutarpelasobrevivncia,tmmaischancesdemorrersem
deixaremdescendentes.Assim,apsmuitasgeraes,temosumaespciequejnoseparececomseu
primeiroexemplar.
Apossibilidadedageraodeumaprolecomcaractersticasquepermitamaadaptaoaomeio,paraos
evolucionistas,chamadadeseleonaturalsobrevivemapenasaquelesindivduoscomtraosqueos
permitamasobrevivncia.Aoladodaseleonatural,asmutaesaleatriastambmsoresponsveis
pelasmodificaesdeumorganismoaolongodotempo.
Umadasdificuldadesdosensocomumemaceitarasidiasevolucionistas,estnofatoquenopodemos
veraevoluoacontecendoapesardeelaestarsempreacontecendo,isto,notestemunhamos
alteraesexpressivas,poisasmudanassomuitosutiseaolongodeperodosdetempomuitolongos
dopontodevistadoserhumano.
Asalteraespodemserconsideradasemintervalosdetemponoinferioresacemouduzentosmilanos.
Portanto,muitoalmdequalquereventoquepossamosacompanhar.Maspodemosacompanharsima
lutapelasobrevivnciaeamudanadehbitosemmuitasespcies,comoospombosquepovoamas
cidades,masnoestotoconcentradosdemograficamentenoscampos.Essaespcieencontrouum
ambientetimonascidadesconstrudaspelossereshumanos,aprendendorapidamentecomoobter
abrigoealimento,comavantagemdeestarlivredepredadorescomonasflorestasecampos.Fazparte
desuaevoluoessenovoambiente.Assimentendemosqueaevoluobiolgicadetodasasespcies
vivasnoaconteceseminfluenciademuitosfatores,noacontecedeformamgicaeindependentedo
tipodemeioehbitosquepodemosobservar.
Hojeemdiaodarwinismoestcomumanovaroupagemetemosteoriascomoopsdarwinismoouneo
darwinismo,quesoconseqnciadodesenvolvimentodenossatecnologiadepesquisa,edoprprio
conhecimentocujasportasforamabertasporCharlesDarwinparaseussucessores.
"OAPARECIMENTODOHOMOSAPIENSumaespciequetrabalha"
Ohomemdescendedomacaco.EssafoiaafirmaopolmicadeDarwinnasegundametadedo
sc.XIXequedividiuopiniesnasociedademoderna.Essapolmicapermaneceathoje,poisencontrou
comoopositoropontodevistadeumaprticahumanamuitomaisantigaqueateoriadaevoluo:a
religio.Noconhecemosnenhumacrena,emnenhumaculturaquecoincidaeconcordetotalmente
comaafirmaodeDarwin.Daperspectivadascrenas,acriaodavidaatribudaaumsercriador,a
algoexternoesuperioratodaavidaexistente.Aoconjuntodeteoriaseexplicaesquepartemdesse
tipoderaciocnio,denominamoscriacionismo.Poisbem,parapensarcomoDarwineamaiorpartedos
cientistasathoje,esqueasuascrenas.Acincianoreconhececomopossvelaexistnciadeseres
superioresquetenhamdadoorigemvida,emuitomenosentendequeoserhumanoumaespcie
privilegiadaousuperior,sejapelacapacidadederaciocnio,sejapelacapacidadedecriarcrenas.
Paraosevolucionistas,todasasespciesvivasforamsurgindodastransformaesdeoutrasj
existentes,dandoorigemanovasespcies,enquantooutrasseextinguiram.Osprimeiroshumanos,
chamadoscientificamentedehomindeos,surgiramdastransformaesdealgumasfamliasdesmios
quefazempartedoschimpanzs.
Nossaespciesurgiudevidoamudanasbiolgicaseaosurgimentodacultura.Quemudanas
biolgicassoessasquenosdiferenciamdossmios?Oaumentodacaixacranianaquenosdotoudeum
volumecerebralmuitasvezesmaiorqueodeummacaco.Aposturaereta,quepossibilitautilizarmos
apenasosmembrosinferioresparanoslocomover.Eosurgimentodopolegaropositor,quepossibilitaa
nossaespciedacapacidadedochamadomovimentodepina.apartirdessastrscaractersticas
bsicasquedesenvolvemosinmerasoutrascaractersticasfascinantescomoacapacidadedafalaou
aindaadefabricarinstrumentosparanossasobrevivncia.
Masessascaractersticascomointeligncia,falaeindstrianoteriamsurgidoemnossos
ancestraissenofosseapresenadeumtipodecomportamentoqueajudouamodelarocorpode
nossosancestrais,queocomportamentobaseadonaCULTURA.Ouseja,anecessidadede
comunicao,cooperaoedivisodetarefasfacilitouodesenvolvimentodessascaractersticas
BIOLGICAS.
http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
3/11
10/03/2015
online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
Caractersticasbiolgicas:forma,funcionamentoeestruturadocorpo.anossaanatomia,
caractersticasherdadasbiologicamenteequenosoresultadodanossaescolhapessoal.
Caractersticasculturais:todocomportamentoquenobaseadonosinstintos,masnasregrasde
comportamentoemgrupoquenospermitetransformaranaturezaparaasobrevivncia(trabalho),enos
permiteatribuirsignificadosesentidosaomundoatravsdossmbolos(acorbrancosimbolizaapaz,ouo
tipodevestimentasimbolizastatus).
Durantemuitotempopensousequeoserhumanojteriasurgidoplenamentedotadodessas
caractersticasemconjunto.Hojesabemosquenossaculturafoideterminanteparamodelarnossas
caractersticasbiolgicasaolongodotempo,eviceversa.Nossosancestraisforamlentamentese
transformandoemhumanos,eessaespciequesomosagora,foiaospoucossofrendopequenas
transformaesqueaolongodemilhesdeanosnosdiferenciaramtotalmentedequalquerancestral
smio.
Noinciodahistriahumana,nossosancestraiserammuitosemelhantesaummacaco.Tinhammais
pelospelocorpo,ocrebroeramenoreamandbulamaior.Aposturanoeratotalmenteereta,eas
mosnotinhammuitahabilidade,poisopolegarficavamaisprximodosoutrosdedos.Otamanhodo
crebrofoiaumentandomuitodevagar,comotambmaposturaeretasurgiugradualmente,e
igualmenteopolegaropositornosurgiurepentinamente.Acadagerao,mudanasmuitosutis
transformaramaespcie,enesseprocessoaculturateveumpapelfundamental,poispossibilitouou
exigiuquenossoancestraldesenvolvessecomportamentoscapazesdemudarnossaestruturabiolgica.
Umexemplo:sabemosqueosurgimentodafalatemrelaocomduascaractersticasquesoaposio
dalaringeresultantedaposturaeretaeautilizaodasmosparatrabalhosdefabricaode
instrumentos.Aofabricaroschamadosinstrumentosdepedralascada,nossoancestralpermitiu
operaesmaiscomplexasepassouautilizarumareadocrebro,queamesmaquenospermitefalar.
importantecompreenderquenossaespcienofrutodecoisasinexplicveis,masresultadeum
longoelentoprocessodeevoluo,quesignificamudanasaolongodotempo.Essasmudanasporsua
vez,sofrutodeumaduralutaporpartedenossosancestraisparasobreviveremcondiespouco
favorveiseconvivendocomespciesmaisfortesepredadoresmaisbempreparadosfisicamenteparatal.
Nossosancestraisnotinhamamesmacaixacranianaquetemoshoje,enoeramtointeligentesno
tinhamaposturatotalmenteereta,enoviviamemcidades.Erammaisumaespcieentretantas
outras,eopoucoquepuderamfazerentodeterminousuasobrevivncia,emaisqueisso,determinou
COMOsomoshoje.
Sobreviveramlascandoumapedranaoutraparaconseguirobjetospontiagudosecortantesqueserviam
comoarmadecaa,comoraspadordealimentosouqualquerutilidadeparaavidahumana.Dormiamem
cavernas,aoinvsdefabricarabrigos.Durantemuitotempoodomniodofogoeraummistrio,portanto
nocomiammuitosalimentoscozidos.Nessapocanohaviaescrita,eosnicosvestgiosde
comunicaoencontradossoaspinturasemcavernas(arterupestre)epequenasestatuetas
representandofigurasfemininas.Eramorganizadosembandosquepraticavamcaaecoleta,porisso
dependiamdedeslocamentosconstantesembuscadealimento.Durantequasequatromilhesdeanos
sobreviveramdessaforma,enesseperododetemponossaformafsicafoisealterando,atqueno
chamadoperodoneoltico,houveumarevoluo.
Arevoluoneolticafoiumperodomarcanteemnossaevoluo,duranteoqualoserhumano
desenvolveutcnicasdeterminantesparaahistriadenossaespcie:aagriculturaeadomesticaode
animais,quepermitiramosedentarismo(comeamosaconstruirabrigosepovoadosaoinvsdehabitar
emabrigosnaturais).Aagriculturaeadomesticaodeanimaissignificaramagarantiadealimentao
dosgruposhumanos,independentedosucessonacaaecoleta.Issopermitiunossaespciesefixar
porperodosprolongadosemdeterminadoslugares,formandoaldeiasetambmcolaborouparao
crescimentodemogrfico.nessemomentoqueoserhumanocomeaaTRABALHAR,enomaisviver
dacaa/coletaqueotornavadependentedosrecursosnosterritrioshabitados.Aintroduodotrabalho
comoestratgiadesobrevivncia,segueumpadroestabelecidoemnossaevoluoparaobter
resultados:
adivisodetarefas
acooperaocomogrupo
eaespecializao.
Essascaractersticassoimportantesumavezquepossibilitaquecadaumdensrealizeapenasumtipo
detarefa.Nopossvelproduzirsozinhotudoquenecessitamosemnossavida.Senotivessem
desenvolvidoacapacidadedetrabalho,baseadonosprincpiosacima,provavelmente,nossosancestrais
http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
4/11
10/03/2015
online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
noteriamtidosucessoemsuaevoluo,enenhumdensestariaaquihoje,compartilhandoacondio
seHUMANOS.
Athojeutilizamosessashabilidadesdetrabalhoemgrupoparaviabilizarnossaexistnciasocial.A
capacidadededividirtarefas,cooperareseespecializarpermiteatingirobjetivoscomresultadosmais
efetivosetambmpossibilitaumconjuntosocialcommelhorqualidadedevida.
Oconjuntodetudoqueogruposocialproduztornavivelumaexistnciacultural,noslibertandodalei
daselva.Otrabalhohumanosefundamentaemcaractersticasbsicascomocomunicaoecooperao.
Fixandoseemumlugar,inaugurandoosedentarismo,oserhumanopassaaviveremumasociedade
organizada.
Maisalimentosdisponveis,maisseguranacomascasasfabricadas,maiorpermannciadogrupo,isso
tudolevouaumamaiorreproduodaespcie.Taiscondiespermitiramaosnossosancestraisuma
organizaosocialmaiscomplexabaseadanaSOCIEDADE,enomaisembandos.Acomunicao
tambmsofreumarevoluoquefoiosurgimentodaESCRITA.
ApartirdaescritaedosurgimentodasgrandescivilizaesdaAntiguidadecomoEgito,GrciaeChina,
conhecemosexatamentecomoahumanidadesedesenvolveu.Masparachegaratesseponto,nossos
ancestraispercorreramumlongocaminho.Eleoresultadodeumprocessomuitolongonotempo,e
paraosquaisforamdeterminantes:aposturaereta,acapacidadecraniana,opolegaropositorea
aquisiodafala.
Entretanto,nenhumadessascaractersticasnosvaleriamuitacoisasenotivssemosdesenvolvidoum
tipodecomportamentobaseadoemregrasdeconvivnciasocial,divisodegruposemparentesco,
divisodotrabalhoeumamentedotadaderaciocniolgicoeabstratoligadocriatividadeeimaginao.
ForamnossascapacidadesdeORGANIZAOeCOMUNICAOquedefiniramtalresultado,afastando
nossaespciedocomportamentoinstintivoedeterminandoessalongaericaviagemchamada
HUMANIDADE.
Contedode1bimestre(provaNP1)
DESENVOLVIMENTODOCONTEDOitem1.1
1.1Odebatedasdeterminaesbiolgicasegeogrficasnocomportamentohumano.
Jantigaemuitoconhecidaaidiasegundoaqualasdiferenasdecomportamentohumano
deumaculturaparaoutra,sototalmenteprovenientesdascaractersticasbiolgicasdeumpovo(sua
cargagentica)ouaindatotalmenteprovenientesdomeioambiente(ecossistema,clima)ondeelese
desenvolve.
Aantropologiadiscordadessasidias,quedenominamosdeteoriasdeterministas,por
pretenderemqueumpovodeterminadoporvariveissobreasquaisnohcontrolehumano.Ouseja,
essastesesdeterministasdescartamapossibilidadedocomportamentoevaloresdeumpovoser
provenientedesuahistoriaedascaractersticashumanasquegiramemtornodaexperinciademundo.
Nesteitemseroapresentadastodasasidiasacima,eimportantepararesoluodos
exercciosquevocpercebaqueessesconceitospodemserobservadosemnossavidacotidiana.
Reconhecerasinconsistnciasdastesesdeterministasumimportanteaprendizadoparavalorizaravida
culturaldospovosdahumanidade.
ComoaAntropologiaevidenciaaimportnciadaculturanaevoluodaespcie
humanaavisodoantroplogoCliffordGEERTZ.
SilasGUERRIEROafirmanapg.24dotextoAorigemdoantropos,indicadonabilbiografia:
http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
5/11
10/03/2015
online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
ComoGeertz,podemosafirmarqueaculturaprodutodohumano,masohumanotambm
produtodacultura.Nofosseessaextraordinriacapacidadedearticulaoefabricaode
smbolos,provavelmentenoteramossobrevividoe,seotivssemosconseguido,noteramos
diferenasanatmicastomarcantesfrenteanossosparentesmaisprximos.Emoutras
palavras,noestaramosaquicontandoessahistria.
ERoquedeBarrosLARAIA,napg.58dotextoIdiasobreaorigemdaculturanolivroCULTURAUM
CONCEITOANTROPOLGICO:
Aculturadesenvolveuse,pois,simultaneamentecomoprprioequipamentobiolgicoe,por
issomesmo,compreendidacomoumadascaractersticasdaespcie,aoladodobipedismoede
umadequadovolumecerebral.
AleituradessestextosdesenvolveacompreensopredominanteatualmentenaAntropologia,queoser
humanonoteveumaevoluopuramentebiolgicaparanoscapacitardeintelignciaeposturaereta,
masantes,essaevoluoBIOLGICAnofoiindependentedesuaparceira,aCULTURAhumana.
R.deBarrosLARAIAdiscutesesomosDETERMINADOSounopelomeioambienteepela
heranagentica:
Daperspectivabiolgica,oserhumanoumanicaespcie.Somostodospartesdeumamesmafamlia
quefoidivididaaolongodotempoporsucessivasmigraes.
Essemovimentodepopulaesresultouemaparnciasdistintasparacadagrupopopulacional,
popularmenteconhecidacomoraashumanas.Vamosesclareceralgunsaspectosimportantes.
Cadaindivduopossuiumfentipo,quecorrespondeaparnciafsica.
Entretantosomosportadoresdegentipos,quesoosgenesquecarregamosepodemserdeterminantes
nosresultadosdenossareproduo.Umindivduocomofentipopeleclaraeolhosazuiscarregagenes
comessainformao,mastambmportadordeinformaesgenticasoutras.Assim,cadaindivduovai
resultardeumacombinaogenticadeseusantepassados,formandoumfentipoprprio.
Durantemuitotempoasociedadeemgeral,eacincia,debateramsobreessaquesto.Acreditavaseque
acadaraacorrespondiaumacultura.Dessaperspectivaultrapassada,surgiramasteoriasdeterministas.
Odeterminismobiolgicodefendiaqueaheranagenticaseriaaresponsvelpelocomportamento
diferenciadodoserhumanodentrodecadacultura.
Bem,importanteressaltarqueessetipodeafirmaologoencontroufuros,poisnemsemprea
totalidadedosherdeirosdegenesbrancosounegrosapresentavamcomportamentossemelhantes
entresi.Multiplicavamseosexemplosdecomportamentosdiferentesparapessoasdamesmaraa.
Assim,somouseaesseequvococientficoumoutro,quepretendiasercomplementaraoanteriore
preencheraslacunasexplicativas.
Tratasedodeterminismogeogrfico,quedefendiaqueaecologia(omeioambiente)noqualessaou
aquelapopulaosedesenvolveu,tambmseriaumfatorDETERMINANTEparaaculturaalidesenvolvida.
http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
6/11
10/03/2015
online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
Portanto,populaesdelugarescomclimamuitoquente,oumuitofrioteriamsofridoinflunciasque,
somadasaofatorbiolgico,explicariamcostumes,mentalidade,valoresetradies.
Mesmotendosidototalmentedesacreditadaspelacincia,essesdeterminismosaindahojepermeiama
visodemundodosensocomum.fcilencontrarmospessoasqueatribuemaoclima,vegetao,aos
animaiscircundantes,eaofentipodecadapopulaoaexplicaosobreporqueessaspessoasdesse
lugaragemdetalforma.
Vocmesmodeveestarselembrandodemuitosexemplosquecondizemcomesseesquemaexplicativo.
Entretanto,fundamentalquevocconheaospressupostoscomosquaisacinciahumana
contemporneatrabalha.
TODOSOSSERESHUMANOSEXISTENTESHOJEDESCENDEMDEUMNICOGRUPO
HUMANOORIGINRIODOCONTINENTEAFRICANO.
Essaumaafirmaoresultantedeumsculoemeiodepesquisas,cujomaterialarqueolgicofoimais
recentementereforadopeloconhecimentogentico.Nohcomorefutarquequalquerindivduo
humano,sejaeleumesquim,umindiano,umescocs,umdinamarqus,umjaponseassimpor
diantesodescendentesdegruposoriundosdafrica.
Sim,todososindivduoscarregamgenesdessesprimeirosagrupamentoshumanos,apesardeterem
fentiposdiferentes.
Portanto,somosumamesmafamlia,quefoidesenvolvendoaparnciasdistintascomoresposta
adaptativaaomeio.
Ageografiadesempenhouumimportantepapelparaadiversidadedetiposhumanos?Semdvida!Ao
longodoprocessoevolutivo,mudanasimportantesocorreramparapermitirasobrevivnciadenossa
espcieemdiferentesmeios.Aquantidadedemelaninanapeleeadimensodoaparelhonasalforam
sendomodeladosparapermitirnossasobrevivncia.
Comoagrandefamliahumanafoiseguindorumosdiferentes,osgruposquemigravamparaesseou
aquelelugar,carregavamumconjuntogenticoquefoiseestabilizandoaolongodesculosesculos.
Issofoicriandofentiposprpriosacadapopulaohumana,queviverampraticamenteisoladasumas
dasoutrasdurantetemposuficienteparaquefossesurgindoumtipodepadroquechamamosetnia.
Mas,atquepontoaessaheranabiolgicaeessainflunciadomeiotmrelaocomadiversidade
cultural?
Leianovamenteaquesto.Defato,humLIMITEparatalinfluncia,enembiologia,nemecologiaso
isoladosouemconjuntoanicaexplicaoparaocomportamentodiferenciadodoserhumanodentrode
cadacultura.
Portanto,NOEXISTEUMADETERMINAOBIOLGICA/GEOGRFICAquesustenteaexplicaosobre
adiversidadecultural.
Oqueseaceitahojequeessessofatoresimportantesnarelaodoserhumanocomomeio,seja
parasobreviver,sejaparaserelacionaremunscomosoutros.Masnosodeterminantes.
Vamosaexemplos?
Tomemosocasodafacilidadedeindivduosafrodescendentesparaodesempenhoemalgunsesportes,
comoobasqueteouatletismoequepopularmentedivulgado.Nohdvidassobreabasebiolgicaque
http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
7/11
10/03/2015
online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
fundamentaessaassociao.Masvamosrefletirmelhorsobreocomportamentohumano,enoapenas
sobreseulegadobiolgico.Desculpe,masvouformularaseguintequestosemqualquerpreocupao
cientficaoupoltica.Oqueosensocomumdiriaaesserespeito:Umindivduodescendentedebrancos
podesedesempenhartobemquantoumdescendentedenegrosnessesesportes?
Arespostabvia,paraaqualhinmerosexemplos:Sim!
Entretanto,vamosconsideraroquesesegue.Oserhumanodependededesejos,estmulosecondies
parachegaraobjetivos.Concorda?Umindivduodescendentedebrancosquesedetermineaser
exemplarnobasqueteounoatletismopodeatingiresseobjetivoperfeitamente.Elenonecessitados
genesparaserissoouaquilo.Bastaquesedediqueaaperfeioaroquedesejaser.Oqueocorrequeum
indivduocomfacilidadesgenticaschegaaomesmoresultadocommaisfacilidades.Aquelequetema
genticacontrasi,precisasededicarmaisparaatingirigualresultado.Issoparaqualquercoisaque
vocpossapensar.
Agenticaeageografiasoelementosnarelaodohomemcomomeio,enofatoresdeterminantes.
Osgenespodemserfacilitadoresparacertascoisas,masacimadetudoestadeterminao,osdesejos
eoinvestimentosocialquecadaindivduopodedisporparadesenvolvercertascaractersticasdeseu
comportamento.
Oqueexplicaadiversidadecultural,senohdeterminismos?
Oserhumanoumaespciemoldvelecriativa.Emcadagruposocial,asrespostassnecessidadesea
qualidadedosvnculossociaisresultamdeumahistriaquenicaquelegrupo.Portadoresdasmarcas
dahistria,dasexperinciascoletivamentevividas,dassoluescriadas,cadagrupovaiconstruindoum
conjuntoabsolutamentenicoquesuacultura.
Vamossuporquevoctomeumaparceladapopulaonorteamericanadehojeeoscoloqueparaviver
duranteumlongoperododetempoemumoutrolocal,comcaractersticasambientaismuitos
semelhantessquaisestoacostumados.Daquiaalgumasgeraes,sevocforanalisaressegrupoeo
grupodeorigem,poderverqueexistemcaractersticasqueosdiferenciam.Eassimsed,quantomaiso
tempopassa.Qualquercoletividadeestsujeitaaumdestinoprprio.Eaculturaoresultado,acada
momento,dessaexperinciadevidaquenoserepeteexatamentecomosmesmoseventos,damesma
formaemtodososlugares.
Adiversidadeculturalinerenteaoserhumano.Ondequerqueseformeumgruposocial,oresultado
sersempreomesmo:umaculturaprpria.
Exerccio1:
Encontramosdiversasteoriassobreorigemhumana.Entreelas,encontramosateoria
elaboradaporCharlesDarwin.Estateoriaexplicaque:
AA)Acriaodavidaatribudaaumsercriador,aalgoexternoesuperioratodaavidaexistente.
BA)AteoriaelaboradaporDarwinrecebeonomedeCriacionismo.
CA)Deacordocomestateoria,Nossosancestraisforamlentamentesetransformandoemhumanos,
eessaespciequesomosagora,foiaospoucossofrendopequenastransformaesqueaolongode
milhesdeanosnosdiferenciaramtotalmentedequalquerancestralsmio.
DAteoriadaseleonaturaldesconsideraaimportnciadaculturaemnossaevoluo
EA)ParaCharlesDarwin,asobrevivnciaeevoluodaespcienodependedanecessidadede
http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
8/11
10/03/2015
online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
adaptaoaomeio.
Comentrios:
EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios
Exerccio2:
Verifiqueasafirmaesabaixo:
I)DeacordocomGeertz,aculturaprodutodohumano,masohumano
tambmprodutodacultura.
II)Deacordocomodeterminismogeogrfico,aheranagenticaa
responsvelpelocomportamentodiferenciadodoserhumanodentro
decadacultura.
III)Deacordocomodeterminismobiolgico,aecologia(omeio
ambiente)noqualumapopulaosedesenvolve,tambmseriaum
fatorDETERMINANTEparaaculturaalidesenvolvida
Deacordocomasafirmaesacima,assinalecorretamente:
AA)ApenasaalternativaIestcorreta
BA)ApenasaalternativaIIIestcorreta
CA)ApenasaalternativaIIestcorreta
DA)Nenhumadasalternativasacimaestcorreta
EA)Astrsafirmaesacimaestocorretas
Comentrios:
EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios
Exerccio3:
Noinciodahistriahumana,nossosancestraiserammuitosemelhantesa
ummacaco.Tinhammaispelospelocorpo,ocrebroeramenorea
mandbulamaior.Aposturanoeratotalmenteereta,easmosnotinham
muitahabilidade,poisopolegarficavamaisprximodosoutrosdedos.O
tamanhodocrebrofoiaumentandomuitodevagar,comotambmapostura
eretasurgiugradualmente,eigualmenteopolegaropositornosurgiu
repentinamente.Acadagerao,mudanasmuitosutistransformarama
espcie,enesseprocessoaculturateveumpapelfundamental,pois
possibilitououexigiuquenossoancestraldesenvolvessecomportamentos
capazesdemudarnossaestruturabiolgica.Umexemplo:sabemosqueo
surgimentodafalatemrelaocomduascaractersticasquesoaposioda
laringeresultantedaposturaeretaeautilizaodasmosparatrabalhosde
fabricaodeinstrumentos.Aofabricaroschamadosinstrumentosdepedra
lascada,nossoancestralpermitiuoperaesmaiscomplexasepassoua
utilizarumareadocrebro,queamesmaquenospermitefalar.
Otrechoacimarefereseexclusivamente:
http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
9/11
10/03/2015
online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
AA)teoriadoCriacionismo
BteoriadaSeleoNatural
CA)Aodeterminismobiolgico
DA)Aodeterminismogeogrfico
EA)Aodeterminismobiolgicoedarwinismoaomesmotempo.
Comentrios:
EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios
Exerccio4:
Verifiqueosconceitosabaixoe,emseguida,completealacunacorretamente:
I)_______________:forma,funcionamentoeestruturadocorpo.a
nossaanatomia,caractersticasherdadasbiologicamenteequeno
soresultadodanossaescolhapessoal.
II)_________________:todocomportamentoquenobaseadonos
instintos,masnasregrasdecomportamentoemgrupoquenos
permitetransformaranaturezaparaasobrevivncia(trabalho),enos
permiteatribuirsignificadosesentidosaomundoatravsdos
smbolos(acorbrancosimbolizaapaz,ouotipodevestimenta
simbolizastatus).
III)Segundoostericos
_______________________,todasasespciesvivas
foramsurgindodastransformaesdeoutrasjexistentes,dando
origemanovasespcies,enquantooutrasseextinguiram.
Assinaleaalternativaquepreenchecorretamenteaslacunas:
AA)Ievolucionistas,IIcaractersticasbiolgicas,IIIcaractersticasculturais
BIevolucionistas,IIcaractersticasculturais,IIIcaractersticasbiolgicas
CIcaractersticasbiolgicasIIcaractersticasculturais,IIIevolucionistas
DIcaractersticasbiolgicasIIevolucionistas,IIIcaractersticasculturais
EIcaractersticasculturaisIIcaractersticasbiolgicas,IIIevolucionistas
Comentrios:
EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios
Exerccio5:
CompletecorretamentealacunadotrechoIdiasobreaorigemdacultura,
extradodolivroCULTURAUMCONCEITOANTROPOLGICO:
A_____________desenvolveuse,pois,simultaneamentecomoprprio
equipamentobiolgicoe,porissomesmo,compreendidacomoumadas
caractersticasdaespcie,aoladodobipedismoedeumadequadovolume
cerebral.
ACultura
BBiologia
http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
10/11
10/03/2015
online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
CCriacionismo
DDarwinismo
EDeterminismo
Comentrios:
EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios
http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo
11/11