Você está na página 1de 29
A polis se politiza A modern ce ee tente se etende Ge 1870 «1900, a, ue aproximada- rogante aul Sécio-cconémica que se havia forjado no corpo da gee sariils modemnizacto, Quando s6 parcialmente we ere ofPois a mais cataststca de 1973, gudizam acti so tréfica de 1973, agudizam a situ Pendens, ao Por outro, a debl ro a0 aumentar a distancic Ser eae ia entre centro e peiferia na do capitalismo, Sobre a base detonadora da moder- (ivnsto latino-amerieana (1870-1900), onde sempre podere- Msirccuperar in nuce os temas, problemas e desafios que Miimardo a vida contemporinea do continente, 0 século XX Iunnovrse com agitagto e mobilidade creseente, de crise em trs"Ppameiro, aa fase nacionalista que, incubada desde & SiSiura do século, acaba triunfando de 1911 s 1930; logo Aicpois, na populista, que se prolonga de 1930 a 1972 ¢ que j& fs paroce teleguiada por foreas internacionais aheias 8s von- Tucize Tatino-amerieanas, que s6 podem opor he tespostas iitas vezesconfusas ou errOneas, como se em outras cireuns- Wins ve recuperassem situagies dos primeiros séculos colo~ eatasrofico periodo que se abre por volta ez anos depois revelou sua insustentével ti hiais; por sitimo, te 1973 e que sb ravidade ‘Qual foi a erolugto da cidade das letras em época {Ho re volta, quais sues respostas e qual, inclusive, sua vigénela, se Por seaso houve alguma ponderdvel? Quais, além disso, a5 posigoes que se opuseram @ elas, se por scaso voltaram & Teoclarae as eritices que ouvimos, depots da Emancipasio, tr Lizardi ou Simon Rodriguez? Este roteiro com que até ocurou cavacterizar a cidade das letras, segundo suas secu- fures idase vindas, passard agora da historia social & bistoria fhiniiar para desemibocar finalmente numa quase biografie, eranclando a prevsiel entrada de juinos e preconceitos, res fades ¢desejos, vsbes confuses, sobretudo pordue a pet epgto culturalista que me guiou al€ aqui, ao chegar aos su- {iRbios do presente, concede primazia a outro compenente brigatrio da cultura, que é politica. “Sem david, o periodo da modernizagio incorporov 0- vas pautas de espectalizagdo, respondendo & mals rigida divi: no Bo traballo, tal como se traduziu nos mais diversifieados Fanos de estudo da Universidade postive, em sociedades que Plvrentayam complexas demandas de conhecimentos. J6 0 1 {ado nfo pide aspirar a dominar a orbe intra das letras {Kem sequer a reeente profissto dos jomalistas) de modo aue (e'Getimitarar com maior pretisio velhas e novas disciplinas, © tivemos historiadores, soci6logos, economistas ¢ literatos “tivemos também politices e politiesloges, mas, contrary thente.a uma argumentagio muito difundida, a politica no Jcinou de ser um assunto ao qual contsibuiram grupos muito es | CIDADE DAS LETRAS. {reqhéncia 0 destino pessoal — e que nfo foi avaliada suficien- tere eo Hensiguer Ure intulou seu excelente resus dos anos 1890-1920, com uma {Grmula pouco feliz Literatura pura, explicando-a nestestermos iverios ¢ disciplinas intelectuais bastante diferentes, pelo ‘mesmo fato de sero campo da res pablica, em um tema em ‘Que se havis aleangado finalmente a paz (no Brasil sc havia imposto a Repiblica, depois de abolirse « escravidao), om que funcionaram ativamente os partidos (alguns renoraden, 8 maioria novos), cujos debates transitaram pelo expands dornalismo que abarrotow as cidades, em que o imperialisme ‘orte-americano iniciou um avango gue abslou continents (guerra hispano-americana, desmembramento da Colombia, iltiplas intervencdes), em que a erescenie importincla do Estado gerou um éspero debate pelo poder, ao mesmo tempo fm ue se incorporavam & América Latina recontes doutrnng sociais(anarquismo, socialismo, eomunisma). Convém revsar esse tu ‘2ncia aos Iiteratos, 0 do trabalho, Ox homens de profisstes ora de liar hela Qo aria Soqarum a plea: ov avognon, como de ee 105 € depois que os demais, © timio do Ee {ug Se mo oe qeras apenas polos nada geon {Sno fo eon come ora 938 roan eemreram em foralstas ou professors, quando nfo mambasss coe"? = comegou ums divs intelectuaistataram g4-comum, com partelar rete sels foram isos eurendse dea atiridade poles encerandoscem tones de marin ees srandoseexcisivamente sua socaglo aniston Cesena scompaharat »divisto do tabathe em cue tages Sua produstoactistica uma profsio que eg une ce ahecimentose,inelisire,raros tension, Flo tec see Geram, ana mais qu os etardataris, sos mono hens dot ae os segura c, usanimementc, am ate Hegscn’y Reisigchamou do “os cabcerelos da cin" nike ns Personagem universal definido por Remy de Gouront sees {tine comprend pas"= Mas esta concentragto na orbeprivativa de so tabalho Zitllngusaliteratura— que devera ser Go beads e's desenvolvimento das eras latino-amevieanas, mo og eee da vida pote, apesar de que mutes teram comsceret ae uc teladesperdiavam enegias qu tram sds oc tes se aplicadas&profusio arstca, que fo poeta ee Alto valor, tanto ou mais importante para ascledace noes stividades potas, jolla, diplomas on erates ‘mundanas, Nem sequerdesapaocey 9 models desmennen fxado por Sarmiento e haeraios de tras poste eae lermo Valencia) que apiara h presidencies ae, Tints que alangarams Romulo Galle Esia dupa perspective, em que houre especiaizago, até cheat i absorvente palo de Dano, ¢ stmalione she Partcioastogeeralizada no fro pbc, ondese loners coe ees ets, minora dado gos aii inerelo es pl rants icixou de eserever sobre temas polities (Manvel Bins Rossigue, José Juan Tablada, José sane Cie ay a sido Lugones, Pranz Tamayo, Guillermo erat Ape oe ee a ag ae ‘nada se ganhou com isso, muito pelo se eee Peete econ atc Lae he in ene asa ee sere ct ea (ice ee Sc Fe ee sri eee Baocia obied Sea r muito mais entre a crescente (0) as conte aris on i Arie hse, México, Fondo A DE SEES OES Ma 8 saa Re 6 ANGEL RAMA Baldomero Sanin Cano, Carlos Arturo Torres, la Calderén, Rafael Barret, José Ingenieros, dia atividade escriturdria da epoca, aturalists, todos os quais estiveram praticamentc submer sidos na vida politica e mio so mostraram em sous emoaiea ‘easionais, mas também diretamente em suas obras nasa vas.! Dadas as tradigSes exstontes no continent, era prevish vel que acontecesse assim, no momento em que s¢expandie & auipe intelectual em consealéncia do erescimento, soca, ainda quando se produzisse nele uma notéria espectalisartg ue, longe de afastarosletrados da partcipacto poftca, es ofereceria novos eampos em que tratariam de coordenar a dee dicarto as suas disciptinas com uma eondueSo esptitual mata ‘asta do que oestrito terrtério politico partido, Fol visto an were urbana, que, se apelava para as tradigges folléricas race sou manancial produtivo, as inseria j& dentro do acot come weatbrieo presente, pois tratara de reinvencOes testem\ rece ialidade eriativa popular na circunstancia de seu Meso protaghnico nahistriae, progressramente,naurbs; inate, Nada regsta isso melhor do que a inyengio do tango aero gn Prata que acompanha a evolucio imigratoria (in~ re ree externa) de suas duascidades ribeirinhas, passando do tert formador no bordel suburbano para o salto de classe cretia emt apenas vite anos. Mais dificil de aceité-la no Mé- ae ede ainda para um espirito sutil.como Alfonso C850, ee nm povoineullo sem esperanca”, 0 que impedia apre- tr sua rica produtividade presente le) race ave cone Josh Vasconcelos no le coo (Memes ne fe cpt, tap.) Noe Obs PE ian te ape cn en cone com een re mm ANGEL RAMA A dliferenca do que havia ocorride cem anos atrés, dir ante a Emancipacto, tanto a mudanga projetada como a re jcomposiedo da cidade das letras, sto visualizados agora at és do partido politico, substituindo o sistema de logis ¢ cos inéculos da Independéncia. A conseqténcia deta da politioa. ‘io que sofre a cidade seré uma nova concepeao funcional do Partido politico, com ampliagio de efetivos e uma base demo. Grética que nto conheceram 0s partidos do século XIX, que seauird todo o séeulo XX até que nas dtimas déeedas toate: 89a 0 antigo regime de logias, agora como nicleos mllicey 2zados(focos) que ja ero que dedicate a uima teorizagio jus tfieativa, pois modifieam costumes amplamenteestabelecidos ® acvtos: € 0 conbiecid folheto de Régis Debray, Revolucso na Revolusdo (1962), que transereye a concep¢io revolucio. niriacubana daquele momento, sem fazer justga i realidade ‘do movimento revolucionsio que, na verdade, abarcou am: los setores da populato e que desde o livrinho de Frangui, ‘Los doce, comegou a ser mitficada, And antes de revisar este nova partido politico, em cujo Autores de teatro, mas do homem que se dediea princi Ineate ao trabalho iter, que public lizos com regula dade e que, ainda que nio tenteviver com sous lcos de € ray de Jornal, tt, pelo menos, de judas com 0 profisionatismo, que havia sido idealizado em todo 0 transeurso do séeulo XIX, mostrov, 20 realizar-se, 0 proprio rostoturvo que ofereceu ao piblico eo apareeer ao horizonte dos eserifores. Suas demandes trituraram multas vocag@es I feririas, mas os fortes eombatentes fizeram destas rudes con- digdes 0 apoio externo que necessitavam para alcancar a maturidade de sua arte, tal como haveria de encarecé-lo Paul Valéry. De Horicio Quiroga (1878-1937) conservamos um Jango epistolrio com Las Prado,® que fio chefe de redagio dda revista Caras y Caveras ¢ da revista Fray Mocho: & uma, auténtica correspondéncia comercial em que se ajustam a& condigdes dos produtos lteririos e seus precos. Em um de seus artigos sobre literatura, Horacio Quiroga relatou as ex- sstncias editoriis de seu amigo, explicando que “exigiu. 0 conto breve até um grau inaudito de severidade, O conto nfo devia passar entio de uma pégina, inchindo a iustragio cor- (24 ecules devi trav Amigos y sts de ieee, Bunos es, Liveries, 6 38, torr" Poteet aco, N 18, Mort, mao Se cooape as i=TtS = respondent, Tudo oe sahara a conti para carat eran pnaezn cacti namin, ater tor su elo a estra pain. Melhor ands: 1.256 ala ato somente a mada dts composes fi vada aan que devia eon 08 Tren vada gla dems as masons aspects 6 ots ae enna, canon powieos 8 reins asics cee sara ems ee eSN aa cia, ao mediatnmo hse, < ia sci ox nm cus de iat mo al que caracterizava as producbes do: pee io aoa Jes. De acordo com a nova | sis- aur aba comarca som Gelade Om © sae ead screamin een eens, it us damon, non concn me wee sg. conona hte nacional em aa dors, dominand iment. Da poss de Baldomero Be ongrac d ctn, du Cals Sabat Exc, 10 i coz oce imine ei lo dase me, Uruguay ed de Neruda, pode der © mesmo gue sete 0 aoa da de Lipee Velarde: “O mexicaio dine um ction cob ee contra na posi pe ee ctitores durante & ican tcia que Haram os eestor dant ¢ 1 eet nto dint dado es realtor aque dari no resane do sel aa a en frente, pos axons dence O pote eran a moderna, hava perme sagto viria no pl gon wos Waaional,cOm0 cam cog a co Pa ee afaradn das forms popular © a tend oc academica que os rat <4 aera Tray par opra: «pat dla su 3 5, ts Wectn, 1928, er b,c (08 "La ei dl euro nace ri fon ae eae arisen Cao so Man 178, & V. peo ——————————— ‘Nem nos paises do Cone Sul, nem no Brasil, se pode encontrar ‘uma aspiragto intelectual como a que culminou em 1909 com a fundagto do Areneu da Juventude, ainda que se deva reco: hecer-Ihe sua preocnpacto pela edueacio popular propria da Epoca, a qual, no entanto, foi bastante menor do que a que de- ‘monstraram pelo desenvolvimento de uma edueasao superior, _pés-universtivia, Tragos dessa mesma aspiragto 56 se encom tram no Peru e na Colémbia, que ndo casualmente eran os ‘outros centros do poder vce-reinal durante « ColGnia, organi- zando a base de uma massa trabalhadora indigena, ando ha- isencontado suas formas plens eoncepeB0 da cidade das Mas, além disso, também foi diferente a circunstincia historia, pois o que esses intelectuais encontraram nao foram 0s caudios civlstas que encabegavam os setores médios, ‘mas os caudilhos militares saldos do estrato da cultura pops lar, freqientemente de suas areas ruraisrecém-tocadas pela ‘medernizagi procedente dos Estados Unidos (Sonora),” que ‘os dotava de uma forea desconhecida ebeligerante, Nada mais fascinante do que a aventura desses intelectuais que pelas mais variadas razbes (do idealismo efindido ao Franco oportu- nisme) foram situar-se ap lado dos miltiplos caudilhos da revolupo, servindo-os com suas armas letradas em estado de pico permanente, ow procurando levar a cabo a educacao do principe, com vistas ao futuro governo civil, mes sempre encarregando-se da propaganda denegridora dos adversitios ‘que, como bem sabiam, era um combate com os letrados si- ‘tuados ao lado dos caudilhos inimiges, aos quais salpicavam ‘delodo.com maior desenvolture do que haviam feito com seus cheles.” Foi uma experigncia remanescente da que se produ durante a Emancipacio, ainda que sejam poucas as informa- {85 que possuimos sobre a participacto’desse personagem seereto das guerras de Tndependéncia, que um historiador [28 Hkctor Agi Camin, Lo ts soneanae dea Revel Moana am Sade never. Cut paca de Mec, 16" 1 ee Ne canon ‘ales onis Revevson mencao, Nese, So ON ETE | CIDADE-DAS LETRAS 9 dmcrerencomo“owerlir, como o cham o ths, dr aa ne onan saris pete ri cipal”.” E-certo que a Emancipacao ey ‘uma alta quota Se ean aeaceamen et cau eda ea de om sun, Bolivar, mas 10 xr ee aon cui amlabes pe a cto, cou Sa gles wan ee Vara Raia aba aaa ea ecnme nmure ne 4c ant anil do mene ten ida ei on eee aging ert i nts ert dctrdan er stupa ce mir Nero er dngoconponto miso, enone eS Soe ee oe men zac» spare monet fade te guste campo ie Plt insets jaa Ng haia Ext, em Tels. nem sme a le aa ea eet PE Se ee ere Teor sleet sewiehraticestapaa tn shen tec eae San separa eametamrtteecaniad ane aren soiree Sata ae ne Siecteeraummentmscateter st Soaps se tense at te a eae re oka cm ane» rent eps Ha ras oe aernadamnte og os ofa non parses aor sages Rein ltceccratte Inge Ste comm anes aa Main ti onan, me i er ace dr etn 00 a fe atginnenmemeat ci aaats are eae tino amt » encore expres prea net 8 Shieh Nene eanealcoe nae Seater nea eel peas ian a tae Ebi a Academia, mas individuos dsiidos, capazes de restaurar as Insttuigdes por sua ago pessal. Foi o encontro de dois mun- dos “inconcilgveis", tal compos via um dos protagonistas, © cscritor Martin Luis Guszmis, ao contar seu primeiro encon: fro com Villa “A cada penta ou respma de uma ou our pare, s pet cebin que estara teas dos mands sins oe Siveinconelrets em th savo no cients casa de some Fem su exlorg parn «lin Ne pbc fides = pore 2 lids ramos eno hava hepa dose gee carrgads com a dil exeréncin de noms lo enor Brimerosarranqus 0m chgiramos? Ove nos pes de Shei ede sree ai doom edo nal, qu ase de ans" que putts misuse um eto, de ences ow resgar-te soem ence, Vinhams fag 3 Vieorano Huerta, ora o ssa eamon pelt mes dinamica da dace questa de mas pct a rt Fanci Vl, ej sma, mls que de homer, cra jaar, de agar nesee momenta domeseado pars nose bao Parsi que areata nna cba, jagara quem a eladores, passivamos aso tobre 9 lombo, tremende de redo de que ns angasso ts ataque™ No hourecaudiho rewucondrio que no fos acom: anhado de conser inectuis, membros de confuss éstruturas admistratvas, merganzadores das equpes We stitcas inigpenstvels (recentementelangando mio. das ues anteriores), integrates cbrigndos 8 delegagtes a0 terior, e ainda foi posse! les passa e um eral lien ‘outro is vos, dando \engalanada fantrra que dest. lava em uma clade provineane, pela elarapada corte gle improv em i acsopaento ar oram cb ome nia exerlantes da errs ox que ns feguram ne ‘Kl xetunhes wre «omental, ainda que quando se consular oc corn mais congue: (arin Luis Guzman, Jone Vasconsls, Matiabo Anse) & bem eximulante a pespectra india personalsta {at “8 gala yi panes Co prea de la val Mascon \Povorie Cael o) Menon, Auer abs gaat ‘A cIDADE DAS LETRAS 1s cass neenaeernta a Poa oa ‘MduninistragSes possivels que esperam o momento,em que S° aera dace nevves cris A revolute melo ro ‘ha iemcueceteeeanne sant os intelectual, parle sobresalente da caste edi, ‘Pwr, up anus ccuaran ls Coan, eater cass c e momen home nmin te cam ee aie deren a apenas exe nt es ek Go See ergs ae he ie Nt tor personagens de Las mascas (em La no- Fi can anun openness peal ncins aac re Sosegseeme ores ta dena Cr Sey trate ae ctrl ne aie nie am detrimanto de Luis Cervant Cie eos ert cada on 16 ANGE RAMA. José Becerra, do grupo maderista, de Lagos de Moreno, s0b 0 nome de Valdersama, no retrato de uni intelectual sutenties ‘mente participant do impulso revoluciondrio mas ques pode viver suas vicissitudes através de uma alienagao mental, que fx dee um ser puro e grotesco, um “louco', dentro dessa, Jonge tradido literria que faz do "louco" o énico capaz de conhwsera yetdade e, por essa condigio, 0 tinico que pode re- Sistriinune &aberragio da realidad ‘O testemunho de Azula & mais ertico com o intelectual ‘que como chefe revoluciondrio, introduzindo um paradigma ‘ue teri longa descencléncia, 0 qual além disso se abastece de um lugar-comum do imaginarlo popular: &4 admiragao indis- -simulivel pela eapacidade do intelectual para dominar o ins- trumento lingtistico ("como fala bem o almofadinhal"), por Seu poder quase mégieo para exereer a escrtura © mediante cla compor odiscurso ideol6gico justificativo, desde o panes ico de cauciho até 0 tragado dos planos, e de forma contras- tante, a desconfianga em relagio a sus solidariedade e per Sisténca, a conscincia de uma instabilidade que possa chegar A traiedo "Pelos almofadinhas se perdeu o fruto das revel: ‘es. Esquema feito de dilemas que outros, poseriormente, ‘explicardo com igual citcismo do intelectual pelasdiferencas de classe, mas que tomando em conta que esta 66 uma posi- ‘io intelectual (que confere a certeza histirica a um estrato Social), e que sob outras formas (competigdes de insttuigbes), ppodemos reencontrar 0 mesmo esquema em diferentes

Você também pode gostar