Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
#1
MagmadanBatuanBekuMagmadan
BatuanBeku
Dr. I Wayan
WarmadaDr. I
Wayan Warmada
Laboratorium Bahan
GalianLaboratorium
Bahan Galian
Jurusan Teknik Geologi, FTUGMJurusan Teknik Geologi,
FT-UGM
URL:
http://warmada.staff.ugm.ac.id
URL:
http://warmada.staff.ugm.ac.id
DefinisiDefinisi
q
PetrologiPetrologi
termasuk
petrapetrabatu,
= batuan=
batuan
(rocks)(rocks),
termasuk batu
(lithology, stone)(lithology, stone);; logoslogos
= ilmu,= ilmu,
Petrologi
adalah
cabang
dari geologi
yangPetrologi
adalah
cabang
dari geologi
yang
mempelajari tentangmempelajari tentang
batuanbatuan, yang meliputi, yang meliputi
asal-asal-
mulanyamulanya (origin)(origin),,
keterdapatannyaketerdapatannya
(occurrence)(occurrence),,
strukturstruktur, dan, dan
sejarahnyasejarahnya,,
q
Batuan
adalahBatuan
adalah
material
alammaterial
alam
yang
tersusun
atasyang
tersusun atas
kumpulan (agregat) mineralkumpulan
(agregat) mineral baik yang terkonsolidasibaik
yang terkonsolidasi
maupun yang tidak terkonsolidasi
yangmaupun yang tidak terkonsolidasi yang
Batuan BekuBatuan
Beku
Batuan SedimenBatuan
Sedimen
Batuan MetamorfBatuan
Metamorf
Siklus BebatuanSiklus
Bebatuan
Siklus BebatuanSiklus
Bebatuan
Siklus BebatuanSiklus
Bebatuan
Siklus BebatuanSiklus
Bebatuan
Siklus BebatuanSiklus
Bebatuan
Siklus BebatuanSiklus
Bebatuan
Cappadocia,
TurkeyCappadocia, Turkey
(amongearliestcitiesbuiltonvolcanicrocks)(amongearliestcities
builtonvolcanicrocks)
Pyramids in
MexicoPyramids in Mexico
stst
Indonesian cultural
heritagesIndonesian cultural
heritages
(madeofvolcanicrocks,i.e.,andesite)(madeofvolcanic
rocks,i.e.,andesite)
thth
7-97-9
CentMataram-CentMataramSyailendraDinastySyailendraDinasty
(madeofandesite)(madeofandesite)
thth
9-139-13
CenturyKhmerCenturyKhmer
Kingdom(madeofsandstone)Kingdom(madeofsandstone)
MarbleMarble
themainbuildingstoneinEuropesinceRomanthemainbuilding
stoneinEuropesinceRoman
Florence,Italy:CarraraMarbleFlorence,Italy:CarraraMarble
Ephesus, TurkeyEphesus,
Turkey
stst
BatuanBatuan (rocks)(rocks)
tersusunolehkumpulansejumlahmineraltersusunoleh
kumpulansejumlahmineral
igneous&metamorphicrocks=crystallinerocksigneous&
metamorphicrocks=crystallinerocks
Identifikasi
batuanIdentifikasi batuan
q
KomposisiKomposisi
TeksturTekstur
Mineral
3 Bagaimana bentuk
Mineral apa
apa saja
saja yang
yang
Bagaimana bentuk
menyusun suatumenyusun suatu
(shape)(shape), ukuran, ukuran (size)(size)
batuan?batuan?
dan orientasi
daridan orientasi dari
3
butiranbutiranbutiran-butiran
Dalam perkembang-Dalam perkembang3
mineral
penyusunmineral
penyusun
annya bisa juga ber-annya
bisa juga berbatuan?batuan?
arti komposisi kimiaarti komposisi
kimia
dari batuandari batuan
Majordifference:Crystal-Majordifference:
Crystallinevs.Clastic(non-linevs.Clastic(noncrystal-line)crystal-line)
PyroclastsPyroclasts
Tekstur Batuan
BekuTekstur Batuan
Beku
PorphyryPorphyry
PyroclastsPyroclasts
PorphyryPorphyry
BombBomb
PumicePumice
PyroclastsPyroclasts
PorphyryPorphyry
BombBomb PumicePumice
Extrusive
pyroclastsExtrusive
pyroclasts
form in violentform in
violent
eruptions from
lavaeruptions from
lava
in the air.in the air.
PyroclastsPyroclasts
PorphyryPorphyry
BombBomb PumicePumice
Extrusive
pyroclastsExtrusive
pyroclasts
form in violentform in
violent
eruptions from
lavaeruptions from
lava
in the air.in the air.
FelsicFelsic
RhyoliteRhyolite
PyroclastsPyroclasts
PorphyryPorphyry
BombBomb PumicePumice
Extrusive
pyroclastsExtrusive
pyroclasts
form in violentform in
violent
eruptions from
lavaeruptions from
lava
in the air.in the air.
FelsicFelsic
RhyoliteRhyolite
Extrusive
igneousExtrusive
igneous
rocks cool
rapidlyrocks cool
rapidly
and are fine-and are
finegrained.grained.
PyroclastsPyroclasts
BombBomb PumicePumice
Extrusive
pyroclastsExtrusive
pyroclasts
form in violentform in
violent
eruptions from
lavaeruptions from
lava
in the air.in the air.
FelsicFelsic
RhyoliteRhyolite
Extrusive
igneousExtrusive
igneous
rocks cool
rapidlyrocks cool
rapidly
and are fine-and are
finegrained.grained.
PorphyryPorphyry
GabbroGabbro
GraniteGranite
PyroclastsPyroclasts
BombBomb PumicePumice
Extrusive
pyroclastsExtrusive
pyroclasts
form in violentform in
violent
eruptions from
lavaeruptions from
lava
in the air.in the air.
FelsicFelsic
RhyoliteRhyolite
Extrusive
igneousExtrusive
igneous
rocks cool
rapidlyrocks cool
rapidly
and are fine-and are
finegrained.grained.
PorphyryPorphyry
GabbroGabbro
GraniteGranite
Intrusive
igneousIntrusive
igneous
rocks cool
slowly,rocks cool
slowly,
allowing
large,allowing large,
coarse crystals
tocoarse crystals to
form.form.
Intrusive rocksIntrusive rocks
PyroclastsPyroclasts
BombBomb PumicePumice
Extrusive
pyroclastsExtrusive
pyroclasts
form in violentform in
violent
eruptions from
lavaeruptions from
lava
in the air.in the air.
FelsicFelsic
RhyoliteRhyolite
Extrusive
igneousExtrusive
igneous
rocks cool
rapidlyrocks cool
rapidly
and are fine-and are
finegrained.grained.
PorphyryPorphyry
GabbroGabbro
GraniteGranite
Intrusive
igneousIntrusive
igneous
rocks cool
slowly,rocks cool
slowly,
allowing
large,allowing large,
coarse crystals
tocoarse crystals to
form.form.
Intrusive rocksIntrusive rocks
PhenocrystsPhenocrysts
PorphyryPorphyry
PyroclastsPyroclasts
BombBomb PumicePumice
Extrusive
pyroclastsExtrusive
pyroclasts
form in violentform in
violent
eruptions from
lavaeruptions from
lava
in the air.in the air.
FelsicFelsic
RhyoliteRhyolite
Extrusive
igneousExtrusive
igneous
rocks cool
rapidlyrocks cool
rapidly
and are fine-and are
finegrained.grained.
PorphyryPorphyry
GabbroGabbro
GraniteGranite
Intrusive
igneousIntrusive
igneous
rocks cool
slowly,rocks cool
slowly,
allowing
large,allowing large,
coarse crystals
tocoarse crystals to
form.form.
Intrusive rocksIntrusive rocks
PhenocrystsPhenocrysts
Some
phenocrystsSome
phenocrysts
grow large, but thegrow
large, but the
remaining meltremaining
melt
cools faster,cools faster,
forming smallerforming
smaller
PorphyryPorphyry
crystals during
ancrystals during an
eruption.eruption.
Empat kelompok
komposisi:Empat kelompok
komposisi:
Batuan beku felsikBatuan
beku felsik
Batuan beku
intermediatBatuan beku
intermediat
Diferensiasi
MagmaDiferensiasi Magma
q
Suatu
Suatu proses
proses dimana
dimana batuan
batuan dari
dari bermacambermacammacam komposisi dapat muncul dari
suatumacam komposisi dapat muncul dari suatu
magma asal yang sama.magma asal yang
sama.
Mineral
mengkristal
dari suatuMineral
pertamapertama
mengkristal
dari suatu
Kristalisasi
fraksional
merupakan
proses proses
dimanaKristalisasi
fraksional
merupakan
dimana
kristal terbentuk pada suatu pendinginan
magmakristal terbentuk pada suatu pendinginan
magma
dan tersegregasi dari sisa cairan.dan
tersegregasi dari sisa cairan.
Contoh:
intrusi
basaltik
seperti
Palisades,
NewContoh:
intrusi
basaltik
seperti
Palisades,
New
JerseyJersey
Diferensiasi
MagmaDiferensiasi Magma
THE PALISADES
INTRUSIONTHE PALISADES
INTRUSION
Diferensiasi
MagmaDiferensiasi Magma
BOWENS REACTION
SERIESBOWENS REACTION
SERIES
MagmaMag
ma
compositionc
omposition
TemperatureTemperature
Felsic,Felsic,
~600C~600C
RhyoliticRhyolitic
QuartzQuartz
BiotiteBiotite
micamica
(high silica)
(high silica)
Sodium-Sodiumrichrich
Intermediate,Int
ermediate,
AmphiboleAmphibole
andesiticandesitic
Mafic,Mafic,
basalticbasalti
c
PyroxenePyroxene
SimultaneousSimultaneous
~1200C~1200C
(low silica)(low silica)
UltramaficUltramafic
OlivineOlivine
Calcium-Calcium-
crystallizationcrystallization
richrich
BOWENS REACTION
SERIESBOWENS REACTION
SERIES
As magma temperatureAs magma temperature
decreasesdecreases
MagmaMag
ma
compositionc
omposition
TemperatureTemperature
~600C~600C
RhyoliticRhyolitic
Felsic,Felsic,
QuartzQuartz
(high silica)
(high silica)
BiotiteBiotite
micamica
Sodium-Sodiumrichrich
Intermediate,Int
ermediate,
AmphiboleAmphibole
andesiticandesitic
Mafic,Mafic,
basalticbasalti
c
PyroxenePyroxene
SimultaneousSimultaneous
~1200C~1200C
(low silica)(low silica)
UltramaficUltramafic
OlivineOlivine
Calcium-Calcium-
crystallizationcrystallization
richrich
BOWENS REACTION
SERIESBOWENS REACTION
SERIES
As magma temperatureAs magma temperature
decreasesdecreases
materials materials
crystallize incrystallize in
MagmaMag
ma
compositioncomposition
TemperatureTemperature
~600C~600C
RhyoliticRhyolitic
QuartzQuartz
BiotiteBiotite
micamica
Sodium-Sodiumrichrich
(high silica)
(high silica)
Intermediate,Int
ermediate,
AmphiboleAmphibole
andesiticandesitic
Mafic,Mafic,
basalticbasalti
c
PyroxenePyroxene
SimultaneousSimultaneous
~1200C~1200C
(low silica)(low silica)
UltramaficUltramafic
OlivineOlivine
Calcium-Calcium-
crystallizationcrystallization
richrich
BOWENS REACTION
SERIESBOWENS REACTION
SERIES
whi l e pl ag i o cl ase whi l e
p l ag io c l ase
As magma temperatureAs magma temperature
feldspar crystallizes,feldspar
crystallizes,
decreasesdecreases
from calcium-richfrom calciumrich
sodium-rich formsodium-rich
form
materials materials
MagmaMag
ma
crystallize incrystallize in
compositioncomposition
TemperatureTemperature
~600C~600C
RhyoliticRhyolitic
QuartzQuartz
BiotiteBiotite
micamica
(high silica)
(high silica)
Sodium-Sodiumrichrich
Intermediate,Int
ermediate,
AmphiboleAmphibole
andesiticandesitic
Mafic,Mafic,
basalticbasalti
c
PyroxenePyroxene
SimultaneousSimultaneous
~1200C~1200C
(low silica)(low silica)
UltramaficUltramafic
OlivineOlivine
Calcium-Calcium-
crystallizationcrystallization
richrich
BOWENS REACTION
SERIESBOWENS REACTION
SERIES
whi l e pl ag i o cl ase whi l e
p l ag io c l ase
As magma temperatureAs magma temperature
feldspar crystallizes,feldspar
crystallizes,
decreasesdecreases
from calcium-richfrom calciumrich
sodium-rich formsodium-rich
form
materials materials
MagmaMag
ma
crystallize incrystallize in
compositioncomposition
TemperatureTemperature
~600C~600C
RhyoliticRhyolitic
QuartzQuartz
BiotiteBiotite
micamica
(high silica)
(high silica)
Sodium-Sodiumrichrich
Intermediate,Int
ermediate,
AmphiboleAmphibole
andesiticandesitic
Mafic,Mafic,
basalticbasalti
c
PyroxenePyroxene
SimultaneousSimultaneous
~1200C~1200C
(low silica)(low silica)
UltramaficUltramafic
OlivineOlivine
Calcium-Calcium-
crystallizationcrystallization
richrich
Batholith
Batholith
Stock
Stock
Sill
Sill
3
3
Dike
Dike
Urat
Urat
VolcanoVolcano
rockrock
StockStock
SillSill
SillSill
SillSill
VolcanoVolcano
rockrock
StockStock
SillSill
SillSill
SillSill
Dikes cutDikes
cut
across
layersacross
layers
of countryof
country
rockrock
VolcanoVolcano
rockrock
StockStock
SillSill
SillSill
SillSill
Dikes cutDikes
cut
across
layersacross
layers
of countryof
country
rockrock
VolcanoVolcano
rockrock
StockStock
SillSill
SillSill
SillSill
Dikes cutDikes
cut
across
layersacross
layers
of countryof
country
rockrock
Pelelehan
dekompresidekompresi
pada pusat pada pusat
pemekaranPelelehan
pemekaran
(samudra)(samudra)
Pelelehan
karena
kehadiran
cairan/air
padaPelelehan
karena
kehadiran
cairan/air
pada
zona subduksi.zona subduksi.
DikesDikes
Dikes intruding
dikesDikes intruding dikes
Dikes
intrudeDikes
intrude
dikes to formdikes
to form
Newer, thinnerNewer, thinner
sheeted
dikes.sheeted
dikes.
sedimentssediments
Older, thickerOlder, thicker
sedimentssediments
Sediments
areSediments are
deposited
ondeposited on
the spreadingthe
spreading
MohoMoho
seafloor.seafloor.
GabbroGabbro
The gabbro
layerThe gabbro
layer
MantleMantle
ColdCold
seawaterseawater
SheetedSheeted
dikesdikes
metamorphosesm
etamorphoses
by
the magma.the
magma.
SpreadingSpreading
centercenter
HeatedHeated
seawaterseawater
carryingcarrying
dissolveddissolved
mineralsminerals
MantleMantle
of
AsthenosphereAsthenosphere
The waterThe
water
and moltenand
molten
sediments
meltsediments
melt
parts of theparts
of the
H OH O
H OH O22
22
t hHeOH
cOa22u s i n g t h e c a u s i n g
sedimentarysedi
mentary
rocks
to to
meltrocks
melt
at lowerat lower
temperatures.te
mperatures.
SedimentSediment
grains
The trapped water isThe trapped water is
grains
WaterWater
released as thereleased as the
temperature increases,temperature
increases,
Igneous rocks vs
tectonicIgneous rocks vs
tectonic
settingssettings
Deskripsi batuan
bekuDeskripsi batuan beku
q
PengamatanPengamatan
fisik (warna)fisik
(warna):
Warna
mencerminkan:
Warna
mencerminkan
proporsi kehadiranproporsi kehadiran mineral
terang (felsik)mineral terang (felsik)
terhadapterhadap
mineral gelap (mafik)mineral gelap (mafik).
Untuk penafsiran tipe batuan. Untuk
penafsiran tipe batuan
((asamasam,, menengahmenengah,,
basabasa,, ultrabasaultrabasa),),
q
PengamatanPengamatan
teksturtekstur
meliputi:meliputi:
ukuran
kristalukuran
kristal,,
keseragaman kristalkeseragaman kristal
dandan tingkat kristalisasitingkat kristalisasi,,
Ukuran kristal: halus (< 1mm), sedang (1
5mm),
Ukuran
5mm), kristal: halus (< 1mm), sedang (1
dandan kasarkasar (> 5mm),(> 5mm),
3 Keseragaman kristal: ekuigranular (seragam),
Keseragaman kristal: ekuigranular (seragam),
porfiritikporfiritik (tidak seragam),(tidak
seragam), afanitikafanitik (sangat halus)
(sangat halus)
3
Deskripsi batuan
bekuDeskripsi batuan beku
Tingkat kristalisasi: holokristalin (seluruhnya
terdiri
Tingkat
terdiri kristalisasi: holokristalin (seluruhnya
atas kristal),atas kristal), holohyalinholohyalin
(seluruhnya terdiri atas(seluruhnya terdiri atas
gelas), dangelas), dan hypohyalinhypohyalin
(sebagian kristal dan(sebagian kristal dan
sebagian gelas),sebagian gelas),
3
Pengamatan
komposisi:
jenis-jenis
mineral
yangPengamatan
komposisi:
jenis-jenis
mineral yang
dijumpai pada batuan beku, seperti
ortoklas,dijumpai pada batuan beku, seperti
ortoklas,
plagioklas, kuarsa, piroksen, dan
olivin.plagioklas, kuarsa, piroksen, dan olivin.
q
Pengamatan
struktur: pengamatan
hubunganPengamatan
struktur: pengamatan
hubungan
antara bagian-bagian batuan beku, seperti
masif,antara bagian-bagian batuan beku,
seperti masif,
ReferensiReferensi
q
Best,
M.G. (2003)Best, M.G.
(2003)
Igneous
and MetamorphicIgneous
and
Metamorphic
Petrology.Petrology. Blackwell Publishing,
Melden, 729h.Blackwell Publishing, Melden,
729h.
Boggs,
S., of
Jr. Sedimentary
(2009)Boggs,Rocks.Petrology
S., Jr. (2009)
Petrology
of
Sedimentary Rocks.
ndnd
22 Edition, Cambridge University
Press,Edition, Cambridge University Press,
Cambridge, 600h.Cambridge, 600h.
Hefferan,
K. and
O'Brien,
J. (2010)Hefferan,
K.
and
O'Brien,
J.
(2010)
Earth
MaterialsEarth
Materials..