Você está na página 1de 3

30/04/2015

Elogedelamtamorphose,parEdgarMorin

Elogedelamtamorphose,par
EdgarMorin
LEMONDE|09.01.201013h08Misjourle31.12.201014h18

Quandunsystmeestincapabledetraitersesproblmesvitaux,ilsedgrade,se
dsintgreoualorsilestcapabledesusciterunmetasystmemmedetraiter
sesproblmes:ilsemtamorphose.LesystmeTerreestincapablede
s'organiserpourtraitersesproblmesvitaux:prilsnuclairesquis'aggravent
avecladissminationetpeuttrelaprivatisationdel'armeatomiquedgradation
delabiosphreconomiemondialesansvraiergulationretourdesfamines
conflitsethnopoliticoreligieuxtendantsedvelopperenguerresdecivilisation.
L'amplificationetl'acclrationdetouscesprocessuspeuventtreconsidres
commeledchanementd'unformidablefeedbackngatif,processusparlequel
sedsintgreirrmdiablementunsystme.
Leprobableestladsintgration.L'improbablemaispossibleestla
mtamorphose.Qu'estcequ'unemtamorphose?Nousenvoyons
d'innombrablesexemplesdanslergneanimal.Lachenillequis'enfermedans
unechrysalidecommencealorsunprocessuslafoisd'autodestructionet
d'autoreconstruction,selonuneorganisationetuneformedepapillon,autrequela
chenille,toutendemeurantlemme.Lanaissancedelaviepeuttreconue
commelamtamorphosed'uneorganisationphysicochimique,qui,arriveun
pointdesaturation,acrlamtaorganisationvivante,laquelle,touten
comportantlesmmesconstituantsphysicochimiques,aproduitdesqualits
nouvelles.
Laformationdessocitshistoriques,auMoyenOrient,enInde,enChine,au
Mexique,auProuconstitueunemtamorphosepartird'unagrgatdesocits
archaquesdechasseurscueilleurs,quiaproduitlesvilles,l'Etat,lesclasses
sociales,laspcialisationdutravail,lesgrandesreligions,l'architecture,lesarts,
lalittrature,laphilosophie.Etcelaaussipourlepire:laguerre,l'esclavage.A
partirduXXIesicleseposeleproblmedelamtamorphosedessocits
historiquesenunesocitmonded'untypenouveau,quiengloberaitlesEtats
nationssanslessupprimer.Carlapoursuitedel'histoire,c'estdiredesguerres,
pardesEtatsdisposantdesarmesd'anantissement,conduitlaquasi
destructiondel'humanit.Alorsque,pourFukuyama,lescapacitscratricesde
l'volutionhumainesontpuisesavecladmocratiereprsentativeetl'conomie
librale,nousdevonspenserqu'aucontrairec'estl'histoirequiestpuiseetnon
lescapacitscratricesdel'humanit.
L'idedemtamorphose,plusrichequel'idedervolution,engardelaradicalit
transformatrice,maislalielaconservation(delavie,del'hritagedescultures).
Pourallerverslamtamorphose,commentchangerdevoie?Maiss'ilsemble
possibled'encorrigercertainsmaux,ilestimpossibledemmefreinerle
dferlementtechnoscientificoconomicocivilisationnelquiconduitlaplanteaux
dsastres.Etpourtantl'Histoirehumaineasouventchangdevoie.Tout
commence,toujours,paruneinnovation,unnouveaumessagedviant,marginal,
modeste,souventinvisibleauxcontemporains.Ainsiontcommenclesgrandes
religions:bouddhisme,christianisme,islam.Lecapitalismesedveloppaen
parasitedessocitsfodalespourfinalementprendresonessoret,avecl'aide
desroyauts,lesdsintgrer.
Lasciencemodernes'estformepartirdequelquesespritsdviantsdisperss,
Galile,Bacon,Descartes,puiscrasesrseauxetsesassociations,
s'introduisitdanslesuniversitsauXIXesicle,puisauXXesicledansles
conomiesetlesEtatspourdevenirl'undesquatrepuissantsmoteursdu
vaisseauspatialTerre.Lesocialismeestndansquelquesespritsautodidactes
etmarginalissauXIXesiclepourdeveniruneformidableforcehistoriqueau
XXe.Aujourd'hui,toutestrepenser.Toutestrecommencer.
Toutenfaitarecommenc,maissansqu'onlesache.Nousensommesaustade

http://www.lemonde.fr/idees/article/2010/01/09/elogedelametamorphoseparedgarmorin_1289625_3232.html

1/3

30/04/2015

Elogedelamtamorphose,parEdgarMorin
decommencements,modestes,invisibles,marginaux,disperss.Carilexiste
dj,surtouslescontinents,unbouillonnementcratif,unemultituded'initiatives
locales,danslesensdelargnrationconomique,ousociale,oupolitique,ou
cognitive,ouducationnelle,outhique,oudelarformedevie.
Cesinitiativesneseconnaissentpaslesuneslesautres,nulleadministrationne
lesdnombre,nulpartin'enprendconnaissance.Maisellessontlevivierdufutur.
Ils'agitdelesreconnatre,delesrecenser,delescollationner,delesrpertorier,
etdelesconjuguerenunepluralitdecheminsrformateurs.Cesontcesvoies
multiplesquipourront,ensedveloppantconjointement,seconjuguerpourformer
lavoienouvelle,laquellenousmneraitversl'encoreinvisibleetinconcevable
mtamorphose.PourlaborerlesvoiesquiserejoindrontdanslaVoie,ilnousfaut
nousdgagerd'alternativesbornes,auxquellesnouscontraintlemondede
connaissanceetdepensehgmoniques.Ainsiilfautlafoismondialiseret
dmondialiser,crotreetdcrotre,dvelopperetenvelopper.
L'orientationmondialisation/dmondialisationsignifieque,s'ilfautmultiplierles
processusdecommunicationetdeplantarisationculturelles,s'ilfautquese
constitueuneconsciencede"Terrepatrie",ilfautaussipromouvoir,defaon
dmondialisante,l'alimentationdeproximit,lesartisanatsdeproximit,les
commercesdeproximit,lemarachagepriurbain,lescommunautslocaleset
rgionales.
L'orientation"croissance/dcroissance"signifiequ'ilfautfairecrotrelesservices,
lesnergiesvertes,lestransportspublics,l'conomieplurielledontl'conomie
socialeetsolidaire,lesamnagementsd'humanisationdesmgapoles,les
agriculturesetlevagesfermiersetbiologiques,maisdcrotrelesintoxications
consommationnistes,lanourritureindustrialise,laproductiond'objetsjetableset
nonrparables,letraficautomobile,letraficcamion(auprofitduferroutage).
L'orientationdveloppement/enveloppementsignifiequel'objectifn'estplus
fondamentalementledveloppementdesbiensmatriels,del'efficacit,dela
rentabilit,ducalculable,ilestaussileretourdechacunsursesbesoins
intrieurs,legrandretourlavieintrieureetauprimatdelacomprhension
d'autrui,del'amouretdel'amiti.
Ilnesuffitplusdednoncer.Ilnousfautmaintenantnoncer.Ilnesuffitpasde
rappelerl'urgence.Ilfautsavoiraussicommencerpardfinirlesvoiesqui
conduiraientlaVoie.Cequoinousessayonsdecontribuer.Quellessontles
raisonsd'esprer?Nouspouvonsformulercinqprincipesd'esprance.
1.Lesurgissementdel'improbable.Ainsilarsistancevictorieusepardeuxfois
delapetiteAthneslaformidablepuissanceperse,cinqsiclesavantnotrere,
futhautementimprobableetpermitlanaissancedeladmocratieetcelledela
philosophie.Demmefutinattenduelaconglationdel'offensiveallemande
devantMoscouenautomne1941,puisimprobablelacontreoffensivevictorieuse
deJoukovcommencele5dcembre,etsuiviele8dcembreparl'attaquede
PearlHarborquifitentrerlesEtatsUnisdanslaguerremondiale.
2.Lesvertusgnratrices/cratricesinhrentesl'humanit.Demmequ'il
existedanstoutorganismehumainadultedescellulessouchesdotesdes
aptitudespolyvalentes(totipotentes)propresauxcellulesembryonnaires,mais
inactives,demmeilexisteentouttrehumain,entoutesocithumainedes
vertusrgnratrices,gnratrices,cratricesl'tatdormantouinhib.
3.Lesvertusdelacrise.Enmmetempsquedesforcesrgressivesou
dsintgratrices,lesforcesgnratricescratricess'veillentdanslacrise
plantairedel'humanit.
4.Cequoisecombinentlesvertusdupril:"Locrotleprilcrotaussice
quisauve."Lachancesuprmeestinsparabledurisquesuprme.
5.L'aspirationmultimillnairedel'humanitl'harmonie(paradis,puisutopies,puis
idologieslibertaire/socialiste/communiste,puisaspirationsetrvoltesjuvniles
desannes1960).Cetteaspirationrenatdanslegrouillementdesinitiatives
multiplesetdispersesquipourrontnourrirlesvoiesrformatrices,vouesse
rejoindredanslavoienouvelle.
L'esprancetaitmorte.Lesvieillesgnrationssontdsabusesdesfaux
espoirs.Lesjeunesgnrationssedsolentqu'iln'yaitplusdecausecomme
celledenotrersistancedurantlasecondeguerremondiale.Maisnotrecause
portaitenellemmesoncontraire.CommedisaitVassiliGrossmandeStalingrad,
laplusgrandevictoiredel'humanittaitenmmetempssaplusgrandedfaite,
puisqueletotalitarismestalinienensortaitvainqueur.Lavictoiredesdmocraties

http://www.lemonde.fr/idees/article/2010/01/09/elogedelametamorphoseparedgarmorin_1289625_3232.html

2/3

30/04/2015

Elogedelamtamorphose,parEdgarMorin
rtablissaitdummecoupleurcolonialisme.Aujourd'hui,lacauseestsans
quivoque,sublime:ils'agitdesauverl'humanit.
L'esprancevraiesaitqu'ellen'estpascertitude.C'estl'esprancenonpasau
meilleurdesmondes,maisenunmondemeilleur.L'origineestdevantnous,disait
Heidegger.Lamtamorphoseseraiteffectivementunenouvelleorigine.

Sociologueetphilosophe.Nen1921,estdirecteurderecherchesmriteau
CNRS,prsidentdel'Agenceeuropennepourlaculture(Unesco)etprsidentde
l'Associationpourlapensecomplexe.En2009,iIanotammentpubli"Edwige,
l'insparable"(Fayard).Aliregalement,"LaPensetourbillonnaireIntroduction
lapensed'",deJeanTellez(ditionsGermina)

http://www.lemonde.fr/idees/article/2010/01/09/elogedelametamorphoseparedgarmorin_1289625_3232.html

3/3

Você também pode gostar