22 marca 2011, 12:44

Autor: Jarosaw Zachwieja

czytano: 23410 razy

Makrofotografia dla kadego, cz. I. Informacje wstpne

Fotografowie pragncy wykonywa niezwyke i
pikne zdjcia bardzo czsto prdzej czy pniej
kieruj swoj uwag w stron fotografii makro oraz
zblieniowej. Nic w tym dziwnego: tu obok nas
kryje si bowiem wspaniay, niedostrzegalny dla
wikszoci ludzi wiat, tylko czekajcy na
uwiecznienie go na zdjciach. A co najwaniejsze,
jego odkrycie wcale nie musi by trudne.
Przedstawiamy
nasz
nowy
cykl
artykuw
poradnikowych Makrofotografia dla kadego. W
pierwszym odcinku omwimy informacje wstpne,
ktrych celem bdzie uporzdkowanie niektrych
zawioci dotyczcych tego tematu. Zapraszamy!

UWAGA: Wszystkich zainteresowanych praktycznym rozwijaniem umiejtnoci w zakresie tego typu

fotografii zapraszamy 16 kwietnia do Katowic na organizowane przez serwis SwiatObrazu.pl warsztaty
makrofotograficzne w ramach cyklu "W kierunku lepszych zdj". W trakcie szkolenia kady bdzie mia
okazj nie tylko wyprbowa wiedz zdobyt w trakcie lektury tego cyklu artykuw poradnikowych, ale te
rozwin j i wzbogaci pod okiem prowadzcych warsztaty zawodowych fotografw. A wszystko to w
urokliwej scenerii 32. edycji Targw Rolin Ozdobnych i Architektury Ogrodw FLOWERTARG. Z kolei druga
edycja warsztatw bdzie miaa miejsce 7 maja w Krakowie.

Okrelenie "zdjcia makro" jest jednym z tych, ktre nawet u mniej dowiadczonego fotografa budz cig
skojarze. Fantastyczny wiat owadw, licie, kwiaty i mineray w powikszeniu, ycie w kroplach wody
to wszystko i wiele wicej rozumie si pod pojciem makrofotografii. Gdzie jednak zaczyna si i koczy
makrofotografia? Jak rozpozna, co jest zdjciem makro? Czym powinien dysponowa ambitny amator
pragncy sprbowa swoich si w tego typu fotografii? Wszystkie te pytania s rdem wielu nieporozumie
majcych swoje rdo w tym, e wiele osb bardzo rnie rozumie samo pojcie makrofotografii. W
pierwszej czci cyklu rozpoczniemy wic od krtkiego wprowadzenia w temat.

Skala odwzorowania najwaniejsze pojcie makrofotografii

Jak wiadomo, w fotografii mona wyrni kilka terminw, ktrych rozumienie jest kluczowe dla zajcia si
t dziedzin sztuki "na serio". Nale do nich m.in. ekspozycja, kompozycja oraz nieco bardziej techniczne
pojcia, takie jak czas nawietlania, przysona, czuo ISO itd. W przypadku fotografii najwaniejszym
terminem jest jednak skala odwzorowania, i termin ten pojawia si praktycznie na kadym kroku. Co to
takiego?

Ot skala odwzorowania, zwana te skal reprodukcji, to stosunek wielkoci fotografowanego przedmiotu

do jego obrazu rzutowanego przez obiektyw na matryc aparatu lub bon wiatoczu. Gdy obiekt i jego
obraz na przetworniku maj dokadnie te same rozmiary, mwimy o skali odwzorowania 1:1. Gdy obraz
jest dwukrotnie mniejszy, skala odwzorowania wynosi 1:2, natomiast gdy dwukrotnie wikszy od oryginau
2:1. Proste? A jednak zrozumienie pojcia skali odwzorowania i jego znaczenia czsto sprawia problemy
wielu osobom.
Cay problem ze skal odwzorowania polega na tym, e nie przekada si ona w sposb bezporedni na
rozmiar tego, co zobaczymy na zdjciu. Jest tak, poniewa aparaty fotograficzne (zwaszcza cyfrwki)
odznaczaj si zrnicowanymi rozmiarami elementw wiatoczuych. W efekcie obiektyw o danej skali
odwzorowania da nieco inny obraz po podczeniu go do aparatu penoklatkowego ni np. wyposaonego w
matryc APS-C. Z aparatami kompaktowymi zamieszanie jest jeszcze wiksze tutaj wielo formatw

matryc i zwyczaj podawania ogniskowych obiektywu w przeliczeniu na kadr 35 mm sprawia, e wikszo

producentw rezygnuje z umieszczania w specyfikacji technicznej informacji na temat skali odwzorowania.
Szacuje si, e wikszo kompaktw wyposaonych w tzw. tryb makro jest w stanie zapewni skal
odwzorowania nieco mniejsz ni 1:2, lecz tylko z bardzo bliskich odlegoci (najczciej tak bliskich, e nie
dajcych si wykorzysta w praktyce).

W praktyce okazuje si, e nawet dla danego obiektywu skala odwzorowania nie jest wartoci sta. Jest
ona bowiem wypadkow odlegoci od fotografowanego obiektu oraz ogniskowej obiektywu. Z tego
powodu, mwic o skali odwzorowania, mamy na myli tak naprawd maksymaln skal odwzorowania,
ktra podawana jest w stosunku do przedmiotw fotografowanych z odlegoci bdcej minimaln
odlegoci ostrzenia (w przypadku obiektyww staoogniskowych sprawa jest prosta, niestety z zoomami
ju tak atwo nie jest odlego ostrzenia zmienia si bowiem wraz z ogniskow).

Fotografia makro a zblieniowa (close-up) podobiestwa i rnice

Teraz, kiedy pojcie skali odwzorowania jest ju jasne, moemy podj prb zdefiniowania pojcia
makrofotografii. Napisaem "prb", poniewa, jak wszelkie rozgraniczenia, to rwnie jest nieco sztuczne i
wcale nie musi by uznawane przez wszystkich. W czasach dominacji tradycyjnej fotografii maoobrazkowej
przyjmowao si, e zdjcie mona byo okreli jako makrofotografi, gdy wykonane zostao przy skali
odwzorowania 1:1 lub wikszej.

Obecnie wrd lustrzanek cyfrowych dominujc grup stanowi modele z przetwornikiem APS-C, a
ponadto na porzdku dziennym jest wycinanie ze zdj fragmentw kadru i publikowanie ich w postaci
caych fotografii. W efekcie za zdjcia makro uznawane s ju fotografie wykonane przy nieco mniejszej
skali odwzorowania, np. 1:2.
Jednak wiele aparatw fotograficznych wyposaonych jest w tzw. tryb makro, ktry nie umoliwia
uzyskania a takich powiksze. Rwnie niektre z obiektyww przeznaczonych dla lustrzanek i aparatw
bezlusterkowych zawieraj w swojej nazwie to sowo, mimo i ich skala odwzorowania nie przekracza nawet
1:4. Sprzt ten pozwala wykona niejednokrotnie bardzo pikne zdjcia w nieco mniejszym powikszeniu.
Cho fotografie takie bywaj okrelane mianem makro, to tak naprawd zalicza si je powinno do tzw.
fotografii zblieniowej (ang. close-up). Niemniej jednak wikszo uwag i wskazwek dotyczcych
makrofotografii dotyczy rwnie zdj typu close-up.
Skala odwzorowania
Krtki przegld sprztu
Makrofotografia stawia fotografujcemu specyficzne warunki jeli chodzi o sprzt zarwno optyk,
sposoby umocowania aparatu, jak i owietlenie. Najwaniejsza kwestia techniczna dotyczy sposobu
uzyskania na matrycy aparatu odpowiednio duego obrazu. W tej czci naszego poradnika skoncentrujemy
si wanie na niej.

Jak uzyska odpowiedni dla makrofotografii skal odwzorowania?

Cho, jak napisaem ju wczeniej, skala odwzorowania jest cech obiektywu, to nie oznacza to jeszcze, e
amator pragncy sprbowa swoich si w makrofotografii koniecznie musi zacz od zaopatrzenia si w
drogi obiektyw makro. Istnieje bowiem cakiem sporo metod pozwalajcych uzyska ujcia o znacznym
stopniu powikszenia. Dokadne omwienie ich wszystkich stanowi bdzie temat jednego z najbliszych
odcinkw z naszego cyklu, natomiast poniszy krtki przegld ma na celu uwiadomienie wszystkim, jak
due moliwoci wyboru istniej w tym zakresie. Najwicej maj ich oczywicie posiadacze lustrzanek.

Najprostsza metoda to oczywicie zakup obiektywu o duej skali odwzorowania. Kady producent optyki ma
w swojej ofercie jakie modele o skali odwzorowania 1:1. S to konstrukcje staoogniskowe, dlatego jeeli
komu zaley na swobodzie korzystania ze "szka" zmiennoogniskowego, powinien si zainteresowa tzw.
zoomami macro. Wprawdzie pod tym ostatnim okreleniem czsto kryj si zupenie zwyczajne modele
(nazwane tak tylko ze wzgldw marketingowych), to jednak mona te do atwo trafi na taki, ktrego
skala odwzorowania bdzie wynosi 1:3 lub nawet 1:2. Osoby o mniej zasobnych portfelach mog si te
zastanowi nad sprbowaniem swoich si z manualnymi obiektywami M42 podczanymi przez specjalny
adapter ju za okoo 200 zotych moemy naby takie konstrukcje, jak choby oferujcy skal
odwzorowania 2:1 znakomity Industar 61 L/Z - MC 2.8/50.
Kolejn metod jest zwikszenie skali odwzorowania obiektywu ju posiadanego. I znowu w najlepszej

sytuacji znajduj si posiadacze lustrzanek mog oni bowiem wykorzysta nie pogarszajce jakoci
obrazu piercienie lub mieszki porednie. Elementy te, mocowane pomidzy korpus aparatu i obiektyw
pozwalaj uzyska mniejsz odlego ostrzenia i w efekcie zwikszy skal odwzorowania. Jest ona
szczeglnie imponujca zwaszcza w przypadku mieszkw, ktre zapewniaj moliwo bardzo duego
odsunicia obiektywu od paszczyzny przetwornika. Rwnie w tym przypadku istniej drosze rozwizania
umoliwiajce podczenie obiektyww systemowych oraz tasze, wymagajce uycia starych
manualnych "szkie". Gwn wad mieszkw i piercieni jest mniejsza jasno tak przymocowanego
obiektywu (do matrycy przez wyduony tor optyczny dociera mniej wiata). Ponadto, zwaszcza w
przypadku mieszka, rozmiary i waga naszego zestawu fotograficznego znacznie si zwikszaj. Zamiast
piercieni bd mieszka mona te zastosowa telekonwerter, ktry zapewnia wiksz skal odwzorowania
poprzez zwikszenie ogniskowej obiektywu.

Kolejne rozwizania, dostpne zarwno dla uytkownikw lustrzanek, jak i aparatw z niewymienn optyk
(pod warunkiem, e dysponuj one gwintem lub tulej do przykrcania filtrw) zakadaj przymocowanie
dodatkowych elementw z przodu obiektywu. S to rnego rodzaju soczewki skupiajce i konwertery
makro, ktre pozwalaj zwikszy skal odwzorowania bez utraty jasnoci obiektywu. Nie zakcaj one te
dziaania mechanizmw pomiaru wiata, ani te autofokusa, natomiast prawie zawsze powoduj spadek
ostroci obrazu zwaszcza w naronikach kadru. W przypadku konwerterw makro ta degradacja jest
znacznie mniejsza, s to jednak te urzdzenia drosze i o bardziej skomplikowanej budowie
Istnieje te jeszcze jedna, do dziwna kategoria osprztu optycznego do makrofotografii, a mianowicie
piercienie odwrotnego mocowania. Pozwalaj one obiektyw przykrci "tyem na przd" do korpusu
aparatu lub innego obiektywu. W pierwszym przypadku z reguy owocuje to uzyskaniem ukadu optycznego
o znacznie wikszej skali odwzorowania, ni normalna (zwaszcza przypadku obiektyww o krtszych
ogniskowych metoda ta nie sprawdza si w przypadku modeli dugoogniskowych). W drugim za
odwrcony obiektyw dziaa jak soczewka nasadkowa o bardzo duej sile skupiajcej wystarczajcej, aby
uzyska skal odwzorowania przekraczajc 1:1.
Wyzwania i trudnoci
Fotografia makro i zblieniowa jest fascynujca i przynosi wiele satysfakcji, ale te z uprawianiem jej wi
si pewne trudnoci. Osoba zamierzajca zaj si tego typu fotografi moe by pewna, e na swojej
drodze prdzej czy pniej napotka je wszystkie.

Wyzwania stojce przed stawiajcymi pierwsze kroki w makrofotografii

wiat ogldany w powikszeniu wyglda zupenie inaczej, anieli ten ogldany na co dzie. Rwnie
fotograf pragncy uwieczni rzeczywisto w skali makro zetknie si z nieco innymi problemami do
rozwizania. W szczeglnoci bd to:
Niska gbia ostroci. Kady, kto kiedykolwiek fotografowa obiektywem o bardzo dugiej ogniskowej
obiekt znajdujcy si w odlegoci mniejszej, ni 10 metrw zna problemy wynikajce ze zbyt maej gbi
ostroci. W makrofotografii problem ten moe by jeszcze bardziej dotkliwy niejednokrotnie moe si
okaza, e nawet przymknicie przysony do f/11 nie gwarantuje wcale, e niewielki owad zostanie
uwieczniony wyranie w caej swej okazaoci. Czsto konieczne wic bdzie zmniejszenie wielkoci otworu
wzgldnego do bardzo niewielkich wartoci, np. f/22. Nic wic dziwnego, e wrd obiektyww makro
znale mona konstrukcje oferujce minimaln jasno na poziomie f/32 lub f/64. Z kolei przy silnym
przymkniciu przysony pojawi si moe kolejny problem, czyli

Brak wiata. Niejednokrotnie wykonujc zdjcia makro i zblieniowe, spotkamy si z problemem

niewystarczajcego owietlenia. Oprcz typowego braku wiata, uniemoliwiajcego wykonywanie
jakichkolwiek zdj (nie tylko w powikszeniu), moemy znale si w sytuacji, kiedy to wiato bdzie zbyt
sabe, aby udao nam si osign wymagan gbi ostroci. Makrofotografia wymaga wic od nas
rozszerzenia umiejtnoci w zakresie oceny stopnia nawietlenia sceny, tak aby mc odpowiedzie sobie na
pytanie w rodzaju "czy jeeli przymkn do f/16, to starczy mi wiata?".
Inny problem zwizany z brakiem wiata pojawi si moe, gdy pragnc uchwyci interesujcy nas obiekt
w silnym powikszeniu, zbliymy si do niego tak bardzo, e po prostu go zasonimy. Ten problem niemal
zawsze dotyka osoby wykonujce zdjcia zblieniowe aparatami kompaktowymi, ale nieobcy jest te
uytkownikom lustrzanek.

Nierwnomierne owietlenie. Przy fotografowaniu w powikszeniu bardzo czstym problemem staj si

cienie np. rzucane na patki przez inne patki, albo te powstae w wyniku dziaania silnie

ukierunkowanego wiata. Dlatego te wykonujc zdjcia, bdziemy si starali zapewni owietlenie

rwnomierne, najlepiej rozproszone. Czsto wymaga bdzie to uycia wicej ni jednego rda wiata.
Podczas wykonywania zdj w plenerze szczegln rol bd odgryway natomiast pogoda i pora dnia.
Kontrastowe owietlenie soneczne prawie na pewno doprowadzi do powstawania gbokich i ostrych cieni.
Dlatego te fotograf prbujcy swoich si w makrofotografii powinien wypatrywa dni nieco pochmurnych
lub te wybra si w plener o wicie.

Problemy z ustawieniem ostroci. Oprcz opisanych wczeniej kopotw zwizanych z nisk gbi
ostroci samo jej ustawianie w przypadku makrofotografii moe przysporzy nieco wicej problemw ni
zwykle. Najmniejsze bowiem poruszenie aparatem powoduje znaczn zmian wygldu obrazu. Z tego
powodu wielu fotografujcych na potrzeby zdj makro wypracowuje sobie osobne metody ostrzenia
takie jak np. przesuwanie do przodu i do tyu samego aparatu zamiast manipulowania piercieniem
ostroci.
Ruch fotografowanych obiektw i podmuchy powietrza. Ten problem pojawia si gwnie podczas
fotografowania plenerze oraz przy wykonywaniu zdj owadw. Jeeli bowiem wydaje nam si, e na ce
zdarzaj si chwile, gdy nie wieje wiatr, a pikna gsienica ktr chcemy sfotografowa nie porusza si, to
mamy racj wydaje nam si. W skali makro najmniejszy nawet ruch sprawia, e kompozycja si rozpada,
a interesujcy nas detal wypada z obszaru ostroci.

Dla kogo fotografia makro?

W kontekcie przedstawionych powyej wyzwa i trudnoci wielu z Was zapewne zadaje sobie pytanie "czy
makrofotografia jest dla mnie?". Praktycznie w kadej sytuacji mona udzieli na to pytanie odpowiedzi
twierdzcej. Poszukiwanie fotograficznych inspiracji pod naszymi nogami i w widzianych pod powikszeniem
rzeczach otaczajcych nas na co dzie dla kadego moe by wspania zabaw. I nie ma tu znaczenia,
jakim dysponujemy sprztem i czy w zwizku z tym wykonujemy zdjcia makro czy close-up oraz czy bd
one robione w plenerze, w studiu, czy te w zaciszu domowym w kadej sytuacji mona ustrzeli
interesujcy kadr.

Oczywicie sprzt, jakim dysponujemy, w pewien sposb okrela nasze moliwoci, niemniej jednak nawet
dysponujc prostym, podstawowym wyposaeniem moemy wykona znakomite zdjcia. W makrofotografii
w rwnie duym stopniu jak sprzt licz si wiedza, pomys i dowiadczenie. Ponadto wiele droszych
rozwiza technicznych mona przy odrobinie inwencji zastpi taszymi rwnie i t wiedz postaramy
si wam przekaza zarwno w ramach cyklu artykuw o makrofotografii, jak i podczas katowickich i
krakowskich warsztatw plenerowych.

www.swiatobrazu.pl