Você está na página 1de 12

Quealimentamos,quandonosalimentamos?

porMaurcioAyerpublicado09/06/201516h46,ltimamodificao10/06/201506h02

Produototalmenteorgnica,ReformaAgrria,preservaoflorestalemoradiaparaosagricultores:como
funcionaoprojetoagrcolaalternativodoStioABoaTerra,novoparceirodeOutrasPalavras
Recomendar

1mil

Tweet

[EsteoblogdositeOutrasPalavrasemCartaCapital.Aquivocvositecompleto]
ElesganhavamumbomdinheirocomocultivodefloresemHolambra.At
demais,ironizam...Comotempo,contudo,observaramque,enquantoconcentravam
terraserecursos,osmoradoresdaregioempobreciameeramobrigadosadeixara
terra.Usandoagriculturaconvencional,comagrotxicoseadubaoqumica,viram
trabalhadoresintoxicadosouqueimadosporvenenoteremdeserlevadosspressas
aohospital.
EssasforamasmaioresrazesparaocasaldeholandesesTiniSchoenmakereJoop
Stoltenborg,hojecomcercade70anos,criaremoStioABoaTerra.L,almde
cultivarorgnicos,manterumagrandereadepreservaoeofereceraulasde
alfabetizaoecolgicaaalunosdaredepblicalocal,implantaram
umaminirreformaagrriaeorganizaramummovimentodesemtetoparaconstruir100
casasemmutiro.
Criadoaindanosanos1980epioneironumaatividadequeapenasengatinhava,um
dosprodutoresorgnicosmaisantigosquesemantmematividade,oStioest

localizadoameiocaminhodascidadesdeCasaBrancaeItobi,noestadodeSo
Paulo,prximodivisacomMinasGerais.Hoje,entregaseusprodutosparamaisde
500famliasem18cidades,entreelasSoPaulo,Guarulhos,Osasco,Sorocaba,Campinas,Americana,RibeiroPretoePoosde
Caldas.E,paraaproximaraspessoasquesealimentamdeseusprodutosdostrabalhadoresqueoscultivam,organizaquatrovezes
aoanooCafdasEstaes,celebrandocadamudanaoriginadapelomovimentodaTerraemtornodoSol.
Foinoeventoqueanunciavaoinciodooutono,nodia23demaro,queOutrasPalavrasconheceuaextraordinriahistriadesse
nossonovoparceiro.Almdesaborearcafdamanhealmoointeiramentepreparadoscomprodutosorgnicos,os
visitantespercorremtodoostio,daslavourassreasdepreservaoeinstalaesdestinadaslogstica.Eadquiremconscinciado
alcanceprofundodaalimentao.
Devoltasemente
Joopnosrecebeunumsalosimplesebemcuidado,cercadodejanelaseporissomesmocommuitaluzearfresco,almde
impecavelmentelimpo.Nasmesas,pesrecmsadosdoforno,geleiasdacasa,frutas,iogurte,manteigaequeijominascaseiro.
Cercade40visitantessedistribuampelasmesas.
Numgramadoemlevedeclivedooutroladodosalo,queseestendeatumpequenocursodguaprovenientedeumamata
preservadalocalizadaatrsdascasasdosproprietrios,auns80metrosdali,cercadaspormangueiras.Aquelasrvores,soubemos
depois,existiamnolocalantesdachegadadasfamlias,asnicasnumlongoterrenodepastodegradado.Amata,portanto,tema
mesmaidadedoStio.Naoutradireo,abaixodocrrego,estendeseumaamplareadevrzeaatohorizonte,ondeseavistam
casasdeumbairrorural.
Ocaminhodevoltasementecomeoupelapartemaisprximadoconsumidor:afasefinal,ogalpoondefeitaapreparaoe
embalagemdehortalias,legumesefrutaseondesomontadasascestasparaseremembarcadasnocaminho.Halivrias
bancadasdispostasladoalado,esteirasealgunsaparelhosparahigienizaodeprodutos.Tudomuitosimples,mastambmmuito

bempensadonaorganizaodosespaos.Oequipamentomaistecnolgicoumagrandecmarafriaondeprodutosficam
armazenadosapsacolheita,oquepermiteprolongarsuadurabilidadesemusarqualquertipodetratamentoouaditivoqumico.Com
ocontrolerigorosodeumidadeetemperatura,funcionasobretudoparaleguminosas,mastambmparaalgumashortalias.

Subimosentonumacarretacombancos,puxadaporumtrator,quenoslevouparaverdepertoaslavouras.Ocomboiofoiparando
nocaminhoparavermoscadacultivo:colhemosecomemosmilhoverdediretodopsurpreendentementemacioesaboroso,doce
comoselevasseacarvimosospsdeabobrinhabrasileiraeitaliana,entrediversosoutroscultivos.Sobasestufas,todotipode
folhas,comovariedadesdealface,rculaeagrio.
Histria
AhistriadoStioABoaTerracomeaemHolambra,onde,nosanos1950e60,chegaramasfamliasholandesasdeTinieJoop.Mas
suaorigemremontaaopsSegundaGuerraMundial,quandomuitosholandeseseramestimuladosaemigrar,sobretudoparapases

comoCanad,NovaZelndiaeAustrlia.
TinichegouaoBrasilaos11anosdeidade,em1959.Naqueletemposepensavaqueosfilhostinhamqueseguiroofciodospais
ramosagricultoreseaHolanda,densamentepovoada,notinhamaiscomocrescer,explicaela.Nossamenoqueria.Masdepois
deouvirumapalestrasobreHolambra,umacolnianoBrasildepessoasdoseupas,elaconsideroumaisfcil.
JJoopdecidiu,noinciodosanos1960,atenderaoconvitedeumtioqueviviaemHolambra,nosemantespassarumatemporada
noCanadedepoisdescer,defusca,atoBrasil.Juntocomumamigo,cruzaramEstadosUnidos,Mxico,Honduras,Guatemala,at
oPanam.AliprecisamoscolocarocarronumbarcoparaaColmbia,poisnotinhaestrada.SeguiramentopeloEquador,Peru,
BolviaeChile,depoisvoltarampelaArgentina,UruguaiefinalmenteBrasil.Ofuscachegoucaindoaospedaos.Ssobrouaplaca,
penduradaalinavaranda,dizJoop,sorrindo.
JoopeTinivmderegiesdiferentesdaHolanda.Elanasceudebaixodgua,brincaele,sobrearegioabaixodonveldomarem
queTininasceu,enquantoelevemdeumacidadequeficaaimportantes20metrosdealtitude.Ambos,noentanto,secriaramem
famliasdeagricultoreseemmanadasdeonzeirmos,sendo,nosdoiscasos,quatromulheresesetehomens.Conheceramseem
Holambrae,quandoonamoroengatou,ospaisdeTiniconvidaramJoopaparticipardonegcio.Tivemosmuitosucesso,ganhamos
muitodinheiro.Atdemais,ironizaJoop.Aplantaodefloresdemandavasemprenovasreasdecultivo,oquesignificavaumaforte
pressoparaaexpansodaspropriedades.Nohexpansodeumladosemrecuodooutro,entohaviaumintensoprocessode
concentraodeterras.Vamosmuitagenteserexpulsadocampo.
Aterraeaspessoas
Joopmostroufotografiascomparandoaformadeagriculturaditaconvencionalcomusodeagrotxicoseadubaoqumicaea
orgnica.Mudeiparaaorgnicadepoisdemuitosanospraticandoaagriculturaconvencional.Eueraumespecialistaemherbicidas,
inseticidas,fungicidasUmadasrazesfoiosdanosquecausavamaostrabalhadoresdassuaslavouras.Mesmoseguindotodasas
normasdesegurana,muitasvezestivemosquelevartrabalhadorescorrendoparaohospitalporcausadeintoxicaoou

queimaduras,contouJoop.
Soimpressionantesasimagensdepelesqueimadaspelovenenousadonaslavouras.Tambmficaevidentequenoadiantalavar
umafolhaoufruta,poisovenenolanadodiretamentesobreasplantaseemtodooambiente,logoirpenetrarpelaseivadas
plantaseinvadirtodasassuasfibras.Jooplembrouque,noincio,essesprodutosqumicoseramchamadosdeveneno,depois
passaramaseragrotxicoehojemuitososchamamdedefensivosagrcolas.Dealgoqueenvenenapassouaalgoquedefende

JoopStoltenborg
UmepisdiodabiografiadeJooptoestarrecedorquantodidticoparaseentenderomomentoemqueosvenenosforam
incorporadossprticasagrcolas.Nascidoem1939,naHolanda,eleeracrianaquandoaSegundaGuerraMundialacabou.Nofinal
daguerra,todomundotinhapiolho,sarnaetc.Entopegavamumasbombaseiamborrifandoagentecomumpbranco.Todomundo
ficavainteirinhobranco,dospsaocabelo.DepoiseusoubequeaquiloeraDDT.Napoca,todaagriculturaeraorgnica.Masda

comearamapesquisarnovosusosparaassobrasdaguerraqumica.Foiento,nomomentodemassificaodastecnologias,
quandosedifundiuoAmericanwayoflifepelaEuropaeporgrandepartedoplaneta.Quesetornoupadroousodeprodutos
qumicosnaagricultura,produtosestesquetornavammaisrpidosecmodoseprincipalmentemaislucrativososprocessos
produtivosnaslavouras.
Odesejodevivernummundomelhor
Emmeadosdosanos1970,ograndesucessonocultivodefloresnoimpediaqueojovemcasaldeholandesesestivesseatentos
transformaesqueomundovinhasofrendo.Comsensibilidaderaramentecultivadaentreempreendedoresdesucesso,percebiam
quesuaaceleradaprosperidadetinhaconsequnciassociaisvisveisnaregio,queimplicavaconcentraodeterrasederenda.Essa
percepotinharessonnciasdeoutradiscussoquesurgianaquelemomento,relacionandoasquesteseconmicaeecolgica.Um
marcodestedebatefoiareunioocorridanaItliaqueproduziuaCartadeRoma,naqualseafirmavaqueosrecursosnaturaisdo
planetasofinitos,dasriquezasmineraisgua,equenosepodiacrescerindefinidamente.
LemosSmallisBeautiful:EconomicsAsIfPeopleMattered[traduzidonoBrasilcomoOnegcioserpequeno,doeconomistaalemo
ErnstFriedrichSchumacher,cliqueaquiparaler],sucessointernacionalnapoca,eparanselefoirevelador,relembraJoop.Alis,
retomeiesselivronomspassadoeachoquecontinuafazendotodosentido!Foiaque,juntamentecomumairmdeTinieumairm
deJoop,comseusrespectivosmaridos,amadureceuaideiadeformarumacomunidadeparatrabalharcoletivamenteeampliaros
benefciosdousodaterra,queumbemdetodos.
Mosnaterra
Quandochegamos,aterrajestavaaqui.Quandotodospartirmos,aterraseguiraquitambm.Opdetudooqueexisteestaqui,
tudoretornaterraeaterrasobreviverpormuitotempoquandonstambmvoltarmosaserp.Numapequenaclareira,sentados
emroda,cadaumcomumcopodgua,umpunhadodeterraealgunsgrosdefeijo,vimosTinipercorrerocrculocomoolhar,
enquantotomavaapalavracomterranasmos.

Sepegarmosaterrapodempegar,nosujeira.Aterratemmuitossegredosarevelar.
Emcadacentmetrocbicohmilhesdemicroorganismosquesoresponsveispor
mantlaviva,frtil.Osadubosqumicosmatampartedessesmicroorganismosjoadubo
orgnicoapenasoretornoterradaquiloqueumdiajfoiterra.
Apanhoualgumassementes.Vejamagoraessassementes,cadaumatemseuprpriorosto.
Estapedrinha,quandodepositadanocolodameterra,vaiviver,vaimostrarquetrazemsi
aforadeperseverar,debuscaraluzdosol.Ecrescerparaforaeparadentrodaterra,
desenvolvendosuapotnciadeser.Comoumacenoura,quecresceenterradanaescurido
daterramastemacordosol.
Fezumapausaeprosseguiu.Comoassementeschegaramatns?Porsculosesculos,lavradorescolheramereplantaram,
escolheramecuidaramdaterra,dasplantasedassementes.precisoreproduziresteciclo.Transformaessutisforamacontecendo
aolongodossculosesculos,comumacomplexidadequeestalmdenossacapacidadedecompreenso.Ostransgnicos
interrompemesseprocessonatural.
CitouentoopesquisadorJeffreyM.Smith,quereuniuemRoletaGenticacasoscientificamentecomprovadosdemalefcios
causadosportransgnicos.Devemosrezarpeloscultivadoresdassementescrioulas,poissoelesquegarantiroofuturodenosso
alimento.

Tinisegurouocopodgua.Somos70%gua,guaemmovimento.Aqueagoraestemnossocorpologopoderestarnaquele
crrego,numanuvemouirrigandoumaplantao.Poluiraguapoluironossocorpo,nohseparao.Tudoestemtudo,
continuou.Asubstnciaquenosformaaqueestnaterraequevematnscomoalimentoeagua.Introduzirvenenoem
qualqueretapadesseciclosignificaenvenenarosistemadoqualnsassimcomonossosfilhosefilhas,netosenetasfazemos
parte.
Cultivaraterra,construiracasa
OprincipalmotivadordoStioABoaTerra,noprimeiromomento,foisocialaquestoecolgicafoiganhandoforaaolongoda
histria.ComterrasdoadaspelaTerraViva,empresadafamliadeTinidaqualJooptornarasescio,emjaneirode1981nascia
oficialmenteoprojeto.Fizemosaexperinciadeumapequenareformaagrriacom60famliasdetrabalhadores,oschamadosboias
friasnapoca,gentequepassadeumacolheitaoutra.Conseguimosumfinanciamentoparadrenar60hectaresdevrzea.Cada

famliacultivavaumhectare,sobretudocomarrozefeijo,almdehorta,explicaTini.Ocultivoeacolheitaeramseparados,mas
10%dorendimentoeracolocadoemumfundogeridocoletivamente,comoqualconseguiramcomprarumtratorzinho,algumas
mquinas,contaJoop.
JliotrabalhahojenareaadministrativadoStioABoaTerraeeraaindamuitonovoquandoseformouaATRAI(Associaodos
TrabalhadoresRuraisdeItobi).Masrecordasebemdecomoseupaieirmomaisvelhoseenvolveramnoprojeto.Omais
importante,napoca,eraatranquilidadedeproduziroarrozeofeijodafamlia.Denovembroafevereironotemtrabalho,ento
pelomenosobsicoestavagarantido.
Comoscultivosemandamento,outrademandamobilizouacomunidade.Umgrupodepoucomaisde100famliasseorganizouno
movimentodosSemCasacomointuitodeplanejareconstruir,emsistemademutiro,umnovobairronolocal.Durantequaseum
ano,todasasnoitesefinaisdesemanasereuniamparatrabalharnaconstruode107casasocupadassomentequandotodas
ficaramprontas.
Contudo,comaquedanopreodoarrozedofeijooprojetofoiseesvaziando.Restaramascasas,ondeasfamliasvivemathoje.
PartedaspessoasfoiincorporadaaotrabalhonoStio,outrasseempregaramnumafazendadaTerraVivanaregio.Forammaisde
dezanosvividosintensamente,commuitaalegria,portodasessaspessoas.Semdvida,amaioriapassouavivermelhor,assegura
Tini.
Amatapreservada
GuiadosporTini,circulamosportrilhasemmeiomata.Pelotamanhodasrvoreseadensidadedaocupaopelasplantasmais
baixas,percebesequeumamatajovem,que35anosantessimplesmentenoexistia.Noentanto,ariquezadafloraedafaunaj
semostracommuitospssaros,insetosesapos,paraoentusiasmodascrianasqueparticipavamdapequenaexcurso.
Produzirgua,hoje,talvezsejatoimportantequantoproduziralimento.Quemvivenacapitalpaulistasabemuitobemoqueisso

significa,diantedapossibilidadedegravedesabastecimentoquesegueameaandoametrpole.Eproduzirguasignifica,na
realidade,preservarreasestratgicasdematanativaecuidardasnascentes.Fazendoisso,aguavoltaafluir.
NoStio,areadepreservaohojebemmaisamplaqueareautilizadaparaaproduoagrcola.Estacompreende10hectares
naquelelocalemais10hectaresnumlocalprximo,emreadeserra,queporsermaisfriomaisutilizadoduranteovero.Jarea
preservadacompreendedezenasdehectaresdemata,almdos60hectaresdevrzea,quedepoisdeencerradooprojetodecultivo
comunitriodearrozefeijopassaramaserdestinadospreservaopermanente.Hoje,oStiorecebeaolongodoanodezenasde
turmasdealunosdeescolasestaduaisdeItobi,parapropordiasinteirosdealfabetizaoecolgica.Oprojetofoiconcebidopor
Nicolete,umadasfilhasdocasal.
ABoaTerra
Enquantoaconteciamosprojetossociais,asmulherescomearamaplantarumahorta,utilizandotcnicasdebiodinmicaqueairm
deTinihaviaaprendidoemcursosnaHolanda.Aofinalde1981,cercademeiohectareestavaplantado.Foiapartirdestencleoque
cresceuoStioABoaTerra.
Almdesuaamplaproduodeverduras,legumesefrutas,paraatendermelhorseusclientesoStiohojecomercializatambmitens
deprodutoresparceiros.Todospodemserselecionadospelositeouporemeio.Apenasnosegundosemestrede2014,comercializou
umtotalde145.439kgdelegumesefrutas(64.050kgdosquaisdeproduoprpria)e65.009maosdeverduras(sendo52.251
cultivadosecolhidosnolocal).

Aproduoprpriaincluicenoura,milho,beterraba,rabanete,cebola,abborabrasileira,abboraitaliana,pepinocaipira,alhoporro,
milhoverde,alfaces(americana,crespa,lisa,mimosaeroxa),escarola,couvemanteiga,rcula,almeiro,cheiroverde,manjerico,
organoehortel.Temosumapequenareacomlaranjas,mangas,abacateevamosplantaresteanomais4milmudasdelaranjas,
informouJlio.
Aotodo,so40funcionrios:seisnosetordeEducaoAmbiental,novenaproduoe25nareacomercial.Ascestasentreguesaos
clientessoassimdistribudas:9%naregiodoStio(Itobi,SoJosdoRioPardo,CasaBranca,VargemGrandedoSuleMococa)
16%nadeRibeiroPretoe75%nasregiesdeSoPauloeCampinas.
Polticaagrcola
SegundoJlio,nohqualquerpolticaquefavoreaoprodutororgniconaobtenodefinanciamento,assistnciaouapoiodos
governosfederal,estadualedosmunicipaiscomosquaisoStioserelaciona.Aocontrrio,osorgnicos,almdeseuscustosmaiores

porpreservaromeioambienteegarantirumalimentosemvenenoparaoconsumidor,tmtambmquearcarcomtodososcustosde
certificao.
Naagriculturaconvencional,permitidaapresenadecertosnveisdeagrotxicosnosalimentoseaAnvisaanalisaosprodutose
afereisso.Porqueestesprodutoresnosoobrigadosadizer,nortulo,qualonvelmdiodeagrotxicosnoalimento?Porque
apenasoorgniconecessitadecertificao?,questionaJlio.
Naprtica,sopremiadosaquelesquecontaminamaterra,oslenisfreticoseosrioscomagrotxicos,evendemalimentoscom
veneno,provocandomalefciosquesodifceisdecontabilizar,masquecertamenteimpactamnosgastospblicoseprivadoscom
sade.
Tambmhmuitomenospesquisaacadmicanareadeorgnicosdoquenareadaagriculturaconvencional,ressaltaJoop.Um
conhecimentomaisrefinadodoscultivosajudariamuitonoaumentodaprodutividade.
Nosdespedimosdenossosanfitriescomoscoraesplenosdesentidopelocontatocomaquelagente,aquelaterra,aquelemodode
sereviver.Oprximoencontroacontecerdia21dejunho,paracelebrarmosachegadadoInverno!dizoconvite.Conheaas
pessoasdocampoesuashistrias,entendaadiferenaentreaagriculturacomumeaorgnica,ouaocampodospssaros,relembre
ocheirodeterramolhada,overdadeirosabordosalimentos,odeleitedosquitutescaseiros,andedescaoebrinquecomopsna
guapelastrilhasdamata.Dessepresenteavoceaosquevocama!

OutrasPalavrasvisitouoStioABoaTerraaconvitedeseuscriadores.Apartirdejunho,seroparceirosdositequedivulgar
gratuitamentesuascestasdeprodutosorgnicos.Emcontrapartida,membrosdoprogramadesustentaoautnomaOutros
Quinhentospoderoreceberemsorteio,nestemsenoprximo,cestasdehortifrtiscultivadostotalmentesemagrotxicosouadubos
qumicos.Ascestaspodemserconhecidasaqui.

Você também pode gostar