BP-toren Antwerpen

Bedia Bayram, Pieter Claes, Maarten Demeer, Mariska Hobo, Joeri Meus, Stefanie Weckx

Inhoud
H1 Inleiding
Projectfiche
Ligging
Architect
Tijdslijn gebouw
Achtergrond
Le Corbusier & Stynen
H2 Concept
Modulering
Hangstructuur
H3 Constructie
Opbouw
Ophangsysteem
Details
H4 Gebouw
Oorspronkelijk materiaalgebruik
Waarde-analyse
H5 Technische installaties
Gentegreerde HVAC-installaties
H6 Duurzaamheid
Trias energetica
Voorstel isoleren dak
Toekomstige gevelrestauratie
Renovatie- & duurzaamheidsas
H7 Herbestemmingsmogelijkheden
H8 ABC-methode

Bron fotos : www.debalansvanbraem.be

H1 Inleiding
Projectfiche BP-Toren

Architecten:

Leon Stynen, Paul de Meyer, Joseph Reusens

Ingenieurs:

Constructor (beton), Robert & Musette (staal), Varendonck (verluchting &

verwarming)

Hoofdaannemer:

V. R. & J. Van Coillie, Gelijkheidstraat 11, Oostende

Bouwheer:

British Petroleum

Bouwjaar:

1961-1963

Situering:

Jan van Rijswijcklaan 162, 2000 Antwerpen

Kadastrale nummering:

Antwerpen Afdeling 9, Sectie I, 2170r10

Opp. Terrein:

7000 m

Opp. gebouw:

11500 m

Opp. gelijkvloers:

493 m

Opp. torenverdiepingen:

11x 800 m

Bouwprijs:

1959: 90mln Bfr (raming)

(Website Erfgoed)

1963: 190mln Bfr 30mln Euro

2600 /m

Functie:

Kantoorgebouw

H1 Inleiding
Projectfiche Restauratie 2014

Architecten:

Steenmeijer architecten

Hoofdaannemer:

Nog aan te stellen

Bouwheer:

Breevast

Studiejaar:

2008

Restauratiejaar:

2014

Restauratieprijs:

Niet bekend

Functie:

Kantoorgebouw

Renovatie tussenperiode:

1999

(Website Erfgoed)

H1 Inleiding
Ligging

Stadsrand Antwerpen
Ligging kantoorgebouw in periferie: vernieuwend voor jaren 60
Goede ontsluiting: auto, bus, tram, trein,

https://maps.google.be/

H1 Inleiding
Inplanting

Eigen plan

H1 Inleiding
Architect

Kadering binnen Hoogbouw kantoren van Stynen

De Zonnewijzer
???? 1954
Antwerpen

L'Assurance
Ligeoise
1959 1960
Antwerpen

RTT-Telex-gebouw

E.B.E.S

B.P.-toren

1957 1965
Brussel

1958 1959
Antwerpen

1960 1963
Antwerpen

Lassurance
Ligoise
Telex-Gebouw

1899

Fotos: https://inventaris.onroerenderfgoed.be

1945

De Zonnewijzer

E.B.E.S.
B.P. Toren

1990

H1 Inleiding

1961

1964

1999

2001

1984

1961
Olieproducent
British Petroleum Company (B.P)

(Architecture, nr. 65, 1964)

*Socit belge des Urbanistes et Architectes modernistes

Gevelrestauratie

Inventaris
Bowkundig Erfgoed

Renovatie

1e SUAM*-prijs

Oplevering

Bouw

Tijdslijn gebouw
Aanpassingen & Eigenaars

2014

2006
Verzekeringsmaatschappij
Belgische Lloyd, Royale Belge, AXA

Vastgoedgroep
Breevast

(Stadsarchief, 410#2205) (Stadsarchief, 86#990218) (Stadsarchief, 3182#48) (Website Erfgoed

H1 Inleiding
Tijdslijn gebouw
Beschermingsbesluit 05/03/2001
Gelet op het ministerieel besluit van 29 februari 2000 houdende ontwerp
van lijst van voor bescherming vatbare monumenten, stads- en
dorpsgezichten;
Historische waarde als monument

Hangstructuur: eerste toepassing in Europa, ontwikkeld door

Heinz Rasch in 1927
Wordt beschermd, overeenkomstig de bepalingen van het decreet
van 3 maart 1976, gewijzigd bij decreten van 22 februari 1995 en
8 december 1998
De architectuurhistorische waarde wordt als volgt omschreven:
Gebouw opgericht in de periode 1960 - 1963 naar ontwerp van de
Antwerpse architect Leon Stynen in samenwerking met Paul De
Meyer en J. Reusens en in opdracht van het BP- concern.
Eerste toepassing in Europa van de hangconstructie zoals die
door de Duitse architect Heinz Rasch in 1927 theoretisch werd
ontwikkeld

H1 Inleiding
Achtergrond
(Post)modernisme in Belgi
Modernisme in ruime zin=
art nouveau, functionalisme,expressionisme, purisme, art deco,

Modernisme in beperkte zin=

De Stijl, constructivisme, Bauhaus,

-Radicaal ornamentloze beweging

-Elementair geometrisch karakter
-Expressie van inwendige functies
-Industrile productie
Wikimedia.org

Vanaf 1928

Figuren; De Standaard, architectuurbibliotheek

Internationale Stijl, onder leiding van Mies van der Rohe

CIAM, groepering moderne architecten:
-Le Corbusier aan kop
-Problematiek in architectuur + stedenbouw
-Geen aandacht voor maatschappelijke grondslagen
-Abstracte herstructurering v/d naoorlogse stad.

Team X, groepering binnenin CIAM:

-Aldo van Eyck, Jaap Bakema en de Smithsons
Transculturalmodernism.org

-Tegen formele aanpak van CIAM.

-Stad is meer dan een optelstom van functies!

H1 Inleiding
Achtergrond
(Post)modernisme in Belgi
Na WOII
Einde CIAM & Team X: theorie -> bouwen

Expo 58 Bxl:
- Inventaris moderne architectuur (ingetogen
+ experimenteel).
- Grootmachten met aandacht lopen ipv architectuur.
- Expo 58 weinig invloed op architecturale klimaat.
- Einde dogmatisch modernisme.

SBUAM: Socit Belge des Urbanistes et Architectes Modernistes

- Modelhuizen, etalages voor het nieuwe design
- Leidde aandacht af van waardevollere namen, zoals
Alfred Hardy (vliegtuigloods).

POMO in Belgi: Gaston Eysselinck, Victor Bourgeois, Lon Stynen.

- Fijnzinnige estheten.
- Komaf met doctrines.

Figuren; De Standaard, architectuurbibliotheek

H1 Inleiding
Achtergrond
Masterplan Antwerpen
Le Corbusier, 1932
-

Ontwerp voor Linkeroever

Duidelijke en eenvoudige planning

Basisconcept = mobiliteit: Afzondelijke

parcours voor bewoners, bezoekers, verkeer,
gebouwen,

Figuren; dbnl.org/tekst

Promenade architecturale op
niveau van de stad.

Eerder concept: Ville Radieuse

Leven opgevat als machine: De mens is

een machine met 24u-cyclus. Elke verplaatsing is

H1 Inleiding
Achtergrond
Masterplan Antwerpen
Lon Stynen, 1958
-

Ontwerp voor Wezenberg

Burgerlijk en beheerst ontwerp

Basisconcept = Antwerpen in t groen:

Uitzichten op de Antwerpse Stad, het water en
het groen.

Figuren; desingel.be

Masterplan gedeeltelijk gerealiseerd

BP-gebouw, Crown Plaza (Crest) en

De Singel vormen driehoek

Concept verliest grote waarde door

heraanleg snelweg en spoorlijn

vlak na de oplevering van De Singel.
-

Gedoseerde poging van de visie van Le

Corbusier en Mies van der Rohe in
Belgi

H1 Inleiding
Achtergrond
Masterplan Antwerpen
Crowne Plaza

BP-Toren

De singel

Figuren; balansvanbraem.be

H1 Inleiding
Le Corbusier & Stynen
Le Corbusier als voorbeeld
-

Wortels van ideen in CIAM

Assemblage van volumes:

Woning = machine: De hangstructuur van het BP-

Beide figuren; wikipedia.be

Zoals in
wooncomplex de Zonnewijzer en Villa Savoye

gebouw vindt hier zijn oorsprong in.

Gelijkenissen wooncomplex Elsdonck Unit

dhabitation, werd pas jaren na Stynen gebouwd.

5 punten voor een nieuwe architectuur,

volgens Le Corbusier.

H1 Inleiding
Le Corbusier & Stynen
5 points
Villa Savoye

Figuur; villa Savoye; veronicaschan.blogspot.com

Beton,
Cirkelvormige
snede

Les pilotis
Het centrale deel van het
Bpgebouw steunt op
kolommen en zo wordt het
volledige gebouw van de
begane grond verheven.
Enkel de centrale inkomkern
raakt het grondoppervlak,
net zoals bij Le Corbusiers
Villa Savoye.
In de jaren 30 bepaalden
de materiaalkosten de prijs.
Arbeidskrachten waren
relatief goedkoop, vandaar
dat de arbeidskost op het
maken van mallen en
vlechten van de bewapening
erg klein was.
In de jaren 60 en ook in het
Bpgebouw werd de keuze
net andersom gemaakt en
kiest Stynen voor
staalbouw.

BPgebouw

Figuur: bpgebouw; Mariska Hobo

Staal ingegoten in
beton,
Vierkantige snede

H1 Inleiding
Le Corbusier & Stynen
5 points
Villa Savoye

BPgebouw

Le plan libre & la

faade libre
De hangconstructie zorgt
er voor dat de gevel niet
langer een dragende functie
heeft en het plan dus vrij
blijft, zoals Le Corbusier dat
voorschreef. Het ingenieuze
hangsysteem beaamt de
opvatting van het gebouw
als machine. Ook hier is
geen plaats voor overbodige
tierlantijntjes, maar enkel het
louter functionele.

Figuur: plan villa Savoye; hanser.ceat.okstate.edu

Geen overkragingen, vrije

gevel en plan kunnen
gegarandeerd worden door
betonnen kolomconstructie.

Figuur: plan bpgebouw; architectuurarchief

Overkragingen worden
opgevangen door
hangconstructie. Deze zal dus
de vrije gevel en plan
garanderen.

H1 Inleiding
Le Corbusier & Stynen
5 points
Villa Savoye

Le toit-jardin

BPgebouw

Le Corbusier maakte in de
jaren 30 komaf met het
hellende dak en
introduceerde het platte dak,
als verlengde van de
woning.
Het dak zou vanaf nu
gebruikt worden om te
zonnen, tuinieren, te leven.
Ook bij Stynen zien we een
te betreden dak. Het verschil
zit hem in de functie van het
gebouw. Waar Villa Savoye
het dak uitbreidt met een
leefomgeving, is het platte
dak van het Bpgebouw
eerder een plek om van het
uitzicht van Antwerpen te
genieten.
Figuur: viilla Savoye; zvezdo.canalblog.com

Figuur: bpgebouw; Mariska Hobo

H1 Inleiding
Le Corbusier & Stynen
5 points
Villa Savoye en La Tourette

La fentre longeur

Bpgebouw en De Singel

Fiiguur; Villa Savoye; blog.e-artplastic.net

Fiiguur; bpgebouw; debalansvanbream.be

Fiiguur; bpgebouw; debalansvanbream.be

Fiiguur; La Tourette; pettydesign.com

H2 Concept
Modulering
Inspiratie
Modulor | Le Corbusier

Proportieraster

Architectonisch maatsysteem gebaseerd op het menselijk

lichaam en de wiskunde (reeks van Fibonacci en gulden
snede)

Hoogte man met opgeheven arm in drie delen verdeeld:

Vier punten (voeten, navel, hoofd en vingertoppen)

bepalen zijn positie in de ruimte.

Drie intervallen leveren een reeks uit de gulden snede.

Twee reeksen van maten:

Blauwe reeks: gebaseerd op de hoogte van een

staande man met opgeheven arm: 2,26 meter
(verticale maat).

Rode reeks: gebaseerd op de hoogte van deze man

gemeten van zijn voet tot zijn kruin: 1,83 meter
(horizontale maat). BASISMAAT

Bron: http://ww3.ac-poitiers.fr/

H2 Concept
Modulering
Exterieur

Inspiratie modulor (1,83m netto)

Strakke maatvoering gevels

Geen proporties in gevel zoals Le Corbusier (unit

dhabitation (2))
evenwichtig raster zoals Mies van der Rohe
(Seagram building (1))

Bron: http://imanesparalanevera.es/

1,93m

Bron: http://3.bp.blogspot.com

Bron: http://imanesparalanevera.es

H2 Concept
Modulering
Interieur

Meerdere maten uitgetest (1,53m x 1,53m; 1,83m x 1,83m & 2,2m x 2,2m)
meest gunstige maat om kantoor zo efficint mogelijk in te vullen

Inspiratie modulor

Gebouw opgebouwd uit modules:

Netto: 1,83m x 1,83m = 3,35m

Bruto: 1,93m x 1,93m = 3,73m

Met tussenwand van 10cm dik (werno wanden)

Flexibel grondplan

9 modules / 17,37 m

24 modules / 46,32 m

Voorbeeld kantoorverdiepingen (1-10)

H2 Concept
Modulering
Interieur

Voorbeelden indeling kantoorruimtes (maat: 1,83m x 1,83m):

Directiebureau met wachtruimte

16m= 4mod. (+ 2mod.)

Bureau voor 1 2 personen met klasseer ruimte

16m = 4mod. (+ 2mod.)

Bureau voor 2 3 personen

20m = 6mod.

H2 Concept
Hangstructuur
Heinz Rasch

Duitse architect en meubelontwerper (*1902 1996)

Assistent Mies van de Rohe

Grondbeginsel hangconstructie naar utopische tekening van Heinrich Kley.

Samen met Mart Stam wedstrijdontwerpen gemaakt, maar nooit uitgevoerd!
Stynen durfde met de B.P toren als eerste dit concept toe te passen in Belgie en Europa

Tekeningen Heinz Rasch:

http://www.moma.org/collection/object.php?object_id=118849

http://www.moma.org/collection/object.php?object_id=118856

H2 Concept
Hangstructuur
Heinz Rasch

Niet uitgevoerde(wedstrijd)ontwerpen Heinz Rasch met hangstructuur

Constructie
onderdeel betonnen
gebouw
1956

Stadhuis Essen
variante A
1963

Spaarbank Wuppertal
(wedstrijd)
16 verdiepingen
1963

Hoogbouw onbekend
(wedstrijd)
1960-1970?

BP-toren,
Antwerpen

Gebouw met centrale

kern
20 verdiepingen
1956

1956

1961

http://archiv.dam-online.de/handle/11153/2/browse?value=Rasch, Heinz&type=author

1970

H2 Concept
Hangstructuur
Patent
Proces in 1966:
Betrokken partijen:
Architecten Stynen & De Meyer
Van Eesteren J.P, & Duffel, O.J
Londens bureau Lovell, White & King
Octrooi 553.293 uit 1956
Proces in voordeel van Stynen
Ontwerpsysteem in octrooi voldoet niet
aan constructieve werkelijkheid
Stynen bedacht nieuwe details

Bron: WTCB

H2 Concept
Hangstructuur
Patent
Bouwwijze waarbij:

Overgrote deel van bouwwerk word gedragen door n of

meerdere kerngebouwen, waarvan het grondvlak slechts
een gering gedeelte uitmaakt van de totale horizontale
projectie van het bouwwerk. Deze kerngebouwen torsen
te dien einde een draagconstructie, b.v. bestaande uit
een aantal liggers, al dan niet in verbinding met een
plaatvormige constructie, waar vanuit een aantal
trekstaven neerhangen. Aan deze trekstaven zijn
vervolgens de verschillende verdiepingsvloeren
bevestigd die-hoewel de mogelijk bestaat- bij voorkeur vrij
van het kerngebouw via trekstaven rechtstreeks aan de
liggers gevormde dakconstructie hangen.

Er op een snelle manier gebouwd kan worden onder alle

weersomstandigheden.
Er een betere beveiliging is bij luchtaanvallen.
Er gebouwd kan worden op een slappe boden zonder
overal heipalen te moeten steken.
Kerngebouwen zijn zwaarder uitgevoerd doen dienst als
schuilzone

Bron: WTCB

H2 Concept
Hangstructuur
Gelijkaardig principe

Kern uit gewapend

beton
Betonnen
trapeziumvormige
draagbalken
Vloeren opgehangen
aan spanstaven
Zwevende constructie

Hoofdkantoor Philips, Eindhoven NL|

Architectenbureau Roosenburg, Verhave, Luyt, De Jong| 1963

Kern uit gewapend beton

Betonnen draagstructuur
in gesloten
bovenverdieping
Vloeren opgehangen aan
spanstaven
Zwevende constructie

Finnlandhaus, Hamburg D|
Bro HPP Hentrich-Petschnigg & Partner KG| 1966

H2 Concept
Hangstructuur
Gelijkaardig principe

Kern uit gewapend beton

Betonnen
draagstructuur in
gesloten
bovenverdieping
Vloeren opgehangen aan
spanstaven
Zwevende constructie

Astraturm, Hamburg D|
Carl-Friedrich Fischer und Horst von Bassewitz| 1971

2 kernen uit gewapend

beton
Zichtbare stalen
spantenconstructie op
dak
Vloeren opgehangen aan
stalen kolommen
Ophangconstructie
Administratief centrum Heusden-Zolder |
A2O Architecten | 2006

H3 Constructie

Opbouwsysteem

Treksysteem
Optimaal materiaalgebruik
Geen beperking door knik
Kleinere sectie dan bij druksysteem
Reductie kolommen

Dubbel gebruik kern

Stijfheid
Dragend

Architecturale meerwaarde
Doorzichtigheid
Lichtheid
Zwevende vloeren
Gelijkvloers vrij

Aandachtspunten
Grotere spanning, trek
Inclinatie vloeren

H3 Constructie
Opbouw
Bodemonderzoek
08/02/1960:
h (t.a.w) 8.9m

Goede draagkracht door

dichte zandlaag,

Funderingsplaat
Dikte: 1m

Fundering op palen niet

nodig. Plaat

H3 Constructie
Opbouw

Stalen Kolommen
Nemen de druk op in het gebouw.

H3 Constructie
Opbouw

Prefab betonpanelen
Vormen de kern
Fungeren als windverband

H3 Constructie
Opbouw

Staalkolommen gebetonneerd
Met prefab betonpanelen

H3 Constructie
Opbouw

Staalstructuur Hoofdbalk
dakconstructie

H3 Constructie
Opbouw

Stalen Dwarsbalken
Dakconstructie

H3 Constructie
Opbouw

Hangconstructie
In het gevelvlak.

H3 Constructie
Opbouw

1e vloer
Staalstructuur

H3 Constructie
Opbouw

1e Vloer
Betonplaat op de staalconstructie.

H3 Constructie
Opbouw

Vloeren 2 t.e.m. 12
Staal en Beton

H3 Constructie
Opbouw

Inbetonneren Dakconstructie

H3 Constructie
Opbouw

Gevel
De blinde delen worden afgewerkt
En de ramen worden geplaatst.

H3 Constructie
Opbouw

Loopbruggen gevel

H3 Constructie
Opbouw

Zonnewering
De zonnewering aan de Oost-, Zuiden westzijde van het gebouw

H3 Constructie
Opbouw

Totaalbeeld

H3 Constructie
Ophangsysteem

H3 Constructie
Ophangsysteem

Stalen platen met boutverbinding

dikte
100mm

57.2m

95mm

13

Neemt af in dikte naar onder toe

Berekend op verlenging trekker naar
onder toe
Scharnierend opgehangen

75m
m

49.3m

12

45.5m

11

41.9m

10

38.2m
34.6m

55m
m

30.9m
27.2m
23.6m
19.9m

35m
m

16.2m
12.6m
8.9m

9
8
7
6
5
4
3
2
1

H3 Constructie
Ophangsysteem

Stalen ligger in beton gestort

Als alle trekspanning reeds is

opgenomen door staal

om knik tegen te gaan

Eigen Foto

H3 Constructie
Details
Bevestiging Kolommen Fundering

Bron: Architectuurarchief

Verticale snede

Bron: Architectuurarchief

Horizontale snede

De kolommen zijn ingeklemd in de funderingsplaat door

middel van een brede kolomvoet om de druk te verspreiden.

H3 Constructie
Details
Bevestiging Kolommen Fundering
Speciale verankering kolom ter plaatse van de liftkuip:
doorgetrokken kolom i.p.v. een
brede kolomvoet

Bron: Architectuurarchief

Verticale snede

H3 Constructie
Details
Dakconstructie Hoofdbalk

Bron: La technique destravaux (1963 ) blz 135

Verticale snede

H3 Constructie
Details
Bevestiging Vloerligger

Bron: Architectuurarchief

Verticale sneden

Primaire vloerligger is scharnierend verbonden met de trekker en de

kolom opdat de gevel kan bewegen ten opzichte van de constructie

Bron: Architectuurarchief

Verticale snede

H3 Constructie
Details
Bevestiging Vloerligger

Ronde openingen zijn voorzien om leidingen door te voeren

Bron: Archiectuurarchief

Verticale sneden

H3 Constructie
Details
Bevestiging vloerplaat
Bevestiging Vloerligger aan trekker
Vloerligger
Vloerliggermet
met
metalen
rooster
metalen rooster

Schotten
Schotten

Schotten
Schotte
n

LL-profiel
profiel

Platen
L-profiel
Trekker
Spant

Plaat
Plaat

Bron: La technique destravaux (1963 ) blz 135 - 136

Verticale sneden

H3 Constructie
Details
Bevestiging Vloerligger aan trekker

Schot

Aanpassing

Vloerligger (IPE 40)

Kopplaat
As
L-profiel

Scharnier

Bron: La technique destravaux (1963 ) blz 135 - 136

Penverbinding
Trekker (Gevel)

Verticale sneden

H3 Constructie
Details
Doorsnede Gevel

H3 Constructie
Details
Raamprofielen
Raamprofielen

zonwering

Kambala ( Iroko )
Moulmeinteak
Brons

Bron: Architectuurarchief

Verticale sneden + horizontale snede

H4 Gebouw
Oorspronkelijk materiaalgebruik
Exterieur

De Kern: Prefab betonwanden en ter plaatste gegoten kolommen

De muren van de bovenverdieping en de dakconstructie zijn uitgevoerd

in gewapend zichtbeton.

Stalen kolommen (14 stuks, waarvan 10 ingebetoneerd)

Gordijngevels: lijstwerk van hout (Moulmeinteak) met dubbele

beglazing (Thermopane )

Zonwering en smalle loopbruggen (reiniging glaswerk) fijn metalen

raster

Zonwering horizontale kunststoflamellen (oost-, zuid- en westzijde)

Inkompaviljoen zonwering verticale houten lamellen

Terrassen bedekt met asfalt en vervolgens afgewerkt met tegels in

beton of gebakken aarde.

H4 Gebouw
Oorspronkelijk materiaalgebruik
Interieur

Toegangshal

Wit Carrera marmeren vloer en zwart lederen stoelen en aluminium blaasroosters in de

vloer
Kantoren
Verplaatsbare met hout beklede wanden van de fabrikant: Werno
(sommige met glas in de bovenlichten), akoestische verlaagde plafonds en
linoleumvloeren
Een type stoel ontwikkeld: polyester kuipje met verchroomd onderstel meerdere varianten:
armleuningen, wieltjes, verstelbaar in hoogte, pivoterend)
personeel - metaal directie - hout
Kantine
Lichte stapelbare stoel: model 3100 ( de mier ) van Arne Jacobsen in teakuitvoering
Raadzaal
Houten ellipsvormige vergadertafel en model 71 van Eero Saarinen.
Vast tapijt, 100% wol + vinylvezels ter versterking , op de vloer (tevens de 3 bijlokalen )
Trappen
Geprefabriceerd in staal en naderhand bekleed met polyvinyl.
Gangen
linoleum vloeren.
Sanitaire ruimten Vloer bestaande uit keramische tegels en gres bekleding.

H4 Gebouw
Waarde-analyse

ZEER LAAG
Architecturale waarde
Cultuurhistorische waarde

Industrieel-archeologische
waarde
socio-culturele waarde
economische waarde

Authenticiteit
Zeldzaamheid

Representativiteit
Ensemblewaarde
Contextwaarde

LAAG

HOOG

ZEER HOOG

H6 H4
Duurzaamheid
Gebouw
Waarde-analyse

Architecturale waarde
-

Innovatief
Esthetisch
Doordacht bouwkundig concept

"Een lichtpunt in de strijd om aan de ijzeren greep van de flat- en kantoorbouwobsessie, die meer dan ooit de keel
van de architekten toeknijpt, te ontsnappen. (Albert Bontridder over de BP-building in 1979)
" een koene strukturele oplossing tot vanzelfsprekendheid gebracht in een eenvoudige verschijning, die de
spanningen toont zonder er al te veel aandacht voor te vragen. De opgehangen gevel, de dragende kern, de
overstekende draagstoelen in gewapend beton zijn er, maar maken geen lawaai, ze zijn er omdat ze beantwoorden
aan een logisch gefundeerde redenering. De verschijning is tevens stoer als konstruktie, en licht zwevend als omsloten
ruimte, in alle details vasthoudend aan de menselijke schaal en sympathiek van materiaalkeus.(Renaat Braem)

Cultuurhistorische waarde
-

Positieve waardering van sporen, objecten, patronen en structuren.

Zichtbaar onderdeel van onze leefomgeving.
een beeld van een historische situatie of ontwikkeling.
aanknopingspunten voor toekomstige ontwikkelingen.

LEON STYNEN ALS PIONIER.

H6 H4
Duurzaamheid
Gebouw
Waarde-analyse

Industrieel-archeologische waarde / Authenticiteit

Erkend erfgoed door de unieke gewaagde hangconstructie (Octrooi 553.293 uit 1956)

socio-culturele waarde
Gemeenschaps- vormende, maatschappij, cultuur
Onderdeel van de manier waarop we ons land beleven, inrichten en gebruiken.

Representativiteit
Een indruk van/een juiste afspiegeling van het geheel, de gehele populatie.

Ensemblewaarde/ contextwaarde
De identiteit van de plek.
De inplanting van de BP-building als uitgangspunt voor de verdere urbanisatie van de Tentoonstellingswijk.

H5 Technische Installaties
Gentegreerde HVAC-installaties
Met ejecto-convectoren 1960

Water en lucht als fludum voor warmtetransport tussen centrale en

verschillende gebouwzones

Centraal ventilatiesysteem met recirculatie

Ventilatie- en recirculatielucht centraal behandeld (centraal

luchtbehandelingssysteem) en plaatselijk nabehandeld (naverwarmen of
nakoelen in ejecto-convector)

Constant luchtdebiet (CAV)

VRV-systeem 1999

Verschillen met systeem 1960:

Lucht en koelmiddel als fludum voor warmtetransport

Lucht plaatselijk naverwarmen of nakoelen in VRV-box

Variabel koelmiddelvolume (VRV) / individuele zoneregeling

Convectoren voor bijverwarming

H5 Technische Installaties
Gentegreerde HVAC-installaties

1960

1999

H6 Duurzaamheid
Trias energetica

Reduceer de vraag

Gebruik Duurzame Bronnen

Resterende vraag efficint oplossen

Gebruik passieve zonnewinsten

door groot glasoppervlakte
Oververhitting vermijden door
automatische zonnewering

VRV-systeem haalt warmte uit

de buitenlucht

Gebruik warmtepomp (VRV)

Individuele zoneregeling (VRV)

Kritieke punten:
Verwarmingsketel op zeer zware stookolie
Veel transmissieverliezen via transparante gevel / slecht gesoleerd
Koeling (VRV) nodig ondanks zonnewering

Bron: scriptie Jens de Ceuster De rol van trajectbegeleiding bij de ontwikkeling van een klimaatneutraal stadsproject blz 17 + 77

H6 Duurzaamheid
Gevelrestauratie 2014

Restauratiewerken geen stedenbouwkundige vergunning niet voldoen aan EPB-eisen

Huidige beglazing vervangen gelaagde dubbele isolerende beglazing
Betonaantasting: door carbonatatie + gebruik chloridenhoudende bindingsversneller bij aanmaak
beton => vrije chloridenionen + zuurstof + water in de porin betonherstellingen: opgetreden
schade hoofdstructuur beperkt door coating, wel schade betonnen richels exterieur ( ruwer
oppervlak = moeilijker aanbrengen coating )
Nieuwe coating aanbrengen bescherming en verfraaiing + indringing schadelijke gassen
voorkomen
Restaureren buitenschrijnwerk: beschadigde delen herstellen, reinigen en ontvetten, licht
schuren + afstoffen
Herschilderen buitenschrijnwerk: impregnerende transparante hout conserverende beits
Herschilderen metalen structuur borst- en zonwering : 3-lagig verfsysteem duurzaamheid
behoud glans + kleur
Reinigen zonwering: manueel polieren met reinigingsproduct

Bron: Ingenieur Architect Anne Gorl ( architectenbureau Steenmeijer )

H6 Duurzaamheid
Beglazing voor en na gevelrestauratie U-waarde

Bestaande situatie:

U-waarde metalen raamprofiel niet onderbroken

U-waarde dubbelglas ( Thermopane )

U-waarde ramen :

6,0 W/m2K
3,0 W/m2K
3,30 W/m2K

Na de gevelrenovatie:

U-waarde metalen raamprofiel niet onderbroken

U-waarde thermisch isolerende beglazing

U-waarde ramen :

6,0 W/m2K
1,1 W/m2K
1,59 W/m2K

Watergleuf
Condens afvoeren

Enkel glas vervangen U-waarde ruim gehalveerd

Voorstel = vervangen beglazing + raamprofiel:

U-waarde metalen raamprofiel onderbroken

U-waarde thermisch isolerende beglazing

U-waarde ramen :

1,8 W/m2K
1,1 W/m2K
1,17 W/m2K

Raamprofielen + glas vervangen oorspronkelijke situatie - 2/3 en vergelijking met alleen glas vervagen - extra
uitzicht gebouw veranderd

http://www.ekbouwadvies.nl/bouwbesluit/energiezuinigheid/vervangenkozijnen.asp

H6 Duurzaamheid
Voorstel dak isoleren U-waarde

Samenstelling dak:

Beton 20 cm

3 lagen roofing

3 lagen bitumen

Gegoten asfalt 3 cm
U-waarde bestaande situatie :
Voorstel = 20 cm EPS isolatie U-waarde:

2,34 W/m2K
0,16 W/m2K ( prijsindicatie: 18/ m2 )

Dak isoleren met EPS ( polystyreen ) isolatie => U-waarde - 93% => super grote verbetering
uitzicht gebouw onveranderd

http://www.ekbouwadvies.nl/materialen/isolatie/index.asp
http://www.joostdevree.nl/shtmls/warmtegeleidingscoefficient.shtml
http://www.sbo-andelst.nl/Eigenschappen%20gietasfalt.html

H6 Duurzaamheid

Renoveren

Renovatie-as

Renovatie- & Duurzaamheidsas

duurzaamheidsas
Klimaat neutraal

Minimale wettelijke vereisten

Bouw 1960

Restauratie 2014
Toekomst
Keuze voor restauratie-as wegens beschermingsbesluit

Restaureren

Renovatie 1999

H7 Gebouw
Herbestemmingsmogelijkheden

Op welk niveau herbestemmen? wat heeft Antwerpen nodig ?

Wat heeft veel daglicht nodig?

Landschapskantoren:
Veel daglicht = welzijn van de bewoners/bezoekers rusthuis/ zorg
Opkomende vraag naar zorginstellingen in binnenstedelijke locaties
Grote behoefte aan woningen voor studenten & starters
Kritiek:
Bp building moet van Antwerpen blijven.

Zorgfuncties: ruimte gevraagd

Onze bevolking vergrijst: een trend waar meerdere ontwikkelingen achter schuil gaan.
Zo wordt het aantal ouderen groter (in 2050 is een kwart van de bevolking 65+),
maar tevens neemt het aantal ouderenhuishoudens toe. Ouderen zijn echter niet
de enigen die adequate huisvesting vragen. Ook wordt bijvoorbeeld ruimte gezocht
voor mensen met een beperking, die weer midden in de samenleving worden gehuisvest.

Bron: Zorg voor leegstand

Herbestemmen van leegstaande kantoren naar woonzorggebouwen BNA Onderzoek & TU Delft
ruimte_voor zorg
Introductie tot de zorgproblematiek
mei 2012

H7 Gebouw
H7 Herbestemmingsmogelijkheden
Herbestemmingsmogelijkheden
Algemene woonwensen: de overeenkomsten
Voor alle doelgroepen geldt: het wonen is zoveel mogelijk gentegreerd in de samenleving, voorzieningen
bevinden zich op loopafstand, de bereikbaarheid per openbaar vervoer is goed en in de directe omgeving
is parkeergelegenheid aanwezig.
Andere algemene eisen zijn:
-

Een goede balans tussen privacy en mogelijkheden voor sociaal contact

veiligheid (ergonomisch, sociaal)
Een heldere indeling van het gebouw, zodat bewoners/ clinten en bezoekers gemakkelijk hun weg
vinden.
Aantrekkelijke architectuur qua vormgeving, kleur- en materiaalgebruik
integrale toegankelijkheid van gebouw en voorzieningen, inclusief mensen met zintuiglijke en/of
fysieke beperkingen en gebruikers van een rollator, rolstoel of scootmobiel

H7 Gebouw
H7 Herbestemmingsmogelijkheden
Herbestemmingsmogelijkheden
Voorstel: Voor intramuraal kleinschalige groepswoningen of een gelaagd woonconcepten

24 modules = 46,3m

9 modules = 17,4m

26,8m

33,5m

33,5m

150,7m

150,7m

26,8m

Priv kamers ( zit/slaapkamer)

Gemeenschappelijk

33,5m

33,5m

H7 Gebouw
H7 Herbestemmingsmogelijkheden
Herbestemmingsmogelijkheden
Voorstel: Voor levensloopbestendige appartementen, extramuraal of Zorgappartementen,
intramuraal

9 modules = 17,4m

24 modules = 46,3m

83,7m

67m

Priv kamers

Gemeenschappelijk

140,7m

140,7m

67m

83,7m

H8 ABC-Methode
Hielkje Zijlstra

MEANT TO BE

Brief

Site

TO BE OR NOT TO BE

BP Belgium
Stedenbouw
Stad Antwerpen

BP Belgium
Stedenbouw
Stad Antwerpen
Architectuurprijs van Socit
Belge des Urbanistes et
Architectes
Modernistes

Breevast
Stad Antwerpen
Monumentenzorg

Vrijstaande torengebouw in
groene omgeving
Magistraal ingeplant buiten het
stadscentrum
Goede bereikbaarheid voor het
autoverkeer

Vrijstaande torengebouw in
groene omgeving
Magistraal ingeplant buiten het
stadscentrum
Goede bereikbaarheid voor het
autoverkeer

Vrijstaande torengebouw in groene

omgeving
Magistraal ingeplant buiten het
stadscentrum
Goede bereikbaarheid voor het
autoverkeer

Geen vaste meubels

Niet-dragende wanden voor de
indeling van de bureaus
Vloeren: linoleumvloeren
Plafond: verlaagd plafond

Space

HAS BEEN

Geen vaste meubels

Niet-dragende wanden voor de
indeling van de bureaus
Vloeren: linoleumvloeren
Plafond: verlaagd plafond

afh. per verdiep

H8
H7ABCGebouw
? Methode
Hielkje Zijlstra
ABC-Methode
Hielkje Zijlstra

MEANT TO BE

Architect

Een wijde panorama bieden

aan stad en hinterland
Uitdaging, qua inplanting en
concept
Inspiratie van le Corbusier
Hij bleef zich inzetten voor strikt
rationale toepassingen van de
modernistische principes
De hangconstructie van het BPgebouw toont de opvatting als
machine en werkt volgens Le
Corbusiers 5 points

HAS BEEN

TO BE OR NOT TO BE

Een wijde panorama bieden aan

stad en hinterland
Uitdaging, qua inplanting en
concept
Inspiratie van le Corbusier
Hij bleef zich inzetten voor strikt
rationale toepassingen van de
modernistische principes
De hangconstructie van het BPgebouw toont de opvatting als
machine en werkt volgens Le
Corbusiers 5 points

Aandacht voor authenticiteit van het

gebouw

Bron: balansvanbraem.be

Design process

Een onbelemmerd uitzicht en

een maximale lichtinval voor de
kantoren.
De inplanting van de BPbuilding als uitgangspunt voor
de verdere urbanisatie van de
Tentoonstellingswijk

Een onbelemmerd uitzicht en

een maximale lichtinval voor de

kantoren.

De inplanting van de BP-building

als uitgangspunt voor de verdere
urbanisatie van de
Tentoonstellingswijk

Epb berekeningen
Historische studie
Authenticiteit behouden van gebouw

Bron: desingel.be

H8
H7ABCGebouw
? Methode
Hielkje Zijlstra
ABC-Methode
Hielkje Zijlstra

Typology

MEANT TO BE

HAS BEEN

TO BE OR NOT TO BE

Kantoorgebouw

Kantoorgebouw

Kantoorgebouw

Constructieve typologie: skelet

bouw
Ruimtelijke typologie:
landschapskantoor
Functionele typologie:
Gelijkvloers: publiek
(tentoonstellingsruimte)
Verdiepen: priv

Constructieve typologie: skelet

bouw
Ruimtelijke typologie:
landschapskantoor
Functionele typologie:
Gelijkvloers: publiek
(tentoonstellingsruimte)
verdiepen: priv

Constructieve typologie: skelet

bouw
Ruimtelijke typologie:
landschapskantoor
Functionele typologie:
Gelijkvloers: publiek
(tentoonstellingsruimte)
verdiepen: priv per verdiep

H8
H7ABCGebouw
? Methode
Hielkje Zijlstra
ABC-Methode
Hielkje Zijlstra

MEANT TO BE

Structure

Materials

Services

HAS BEEN

Ophangsysteem met niet-dragende

gevelwanden
Octrooi 553.293 uit 1956
Theoretisch concept van Heinz Rasch
Ruggengraat = verticale koker
gewapend beton
verdiepingshoogte: 2,8m
totale hoogte:
57 m
verdiepingsopp:
800m

Exterior: raamwerk van hout:

Moulmeinteak
Interior : vals plafond
niet-dragende wanden tussen
bureaus
Zonnewering van horizontale
kunststoflamellen

13e verdiep : Volledige

luchtbehandeling
Kelder: Industrele verwarmingsketels
en koelgroepen
Automatische zonnerwering
Centrale kern: de drie personenliften,
trappen, de goederen- en dossierlift,
sanitair, vestiair

TO BE OR NOT TO BE

Ophangsysteem met niet-dragende

gevelwanden
Octrooi 553.293 uit 1956
Theoretisch concept van Heinz Rasch
Ruggengraat = verticale koker
gewapend beton
verdiepingshoogte: 2,8m
totale hoogte:
57 m
verdiepingsopp:
800m

Exterior: raamwerk van hout:

Moulmeinteak
Interior : vals plafond
niet-dragende wanden tussen
bureaus
Zonnewering van horizontale
kunststoflamellen

13e verdiep : Volledige

luchtbehandeling
Kelder: Industrele verwarmingsketels
en koelgroepen
Automatische zonnerwering
Centrale kern: de drie personenliften,
trappen, de goederen- en dossierlift,
sanitair, vestiair

Ophangsysteem met niet-dragende

gevelwanden
Octrooi 553.293 uit 1956
Theoretisch concept van Heinz Rasch
Ruggengraat = verticale koker
gewapend beton
verdiepingshoogte: 2,8m
totale hoogte:
57 m
verdiepingsopp:
800m

Exterior: ramen vervangen

interior : vals plafond
niet-dragende wanden tussen
bureaus (afh. per verdiep)
nieuwe vloeren en meubels

13e verdiep : Volledige

luchtbehandeling
Kelder: Industrele verwarmingsketels
en koelgroepen
Automatische zonnerwering
Centrale kern: de drie personenliften,
trappen, de goederen- en dossierlift,
sanitair, vestiair