Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
rodrigo.u.math@gmail.com
Sum
ario
1 Congru
encia e an
eis zn .
1.1
Congruencias modulo n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2
1.3
1.4
Aneis zn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
1.4.1
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Teorema de Wilson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.5
Aplicacoes de congruencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.6
Congruencia e divisibilidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Captulo 1
Congru
encia e an
eis zn.
Esse texto ainda nao se encontra na sua versao nal, sendo, por enquanto, constitudo apenas de anotacoes informais. Sugestoes para melhoria do texto, correcoes da
parte matematica ou gramatical eu agradeceria que fossem enviadas para meu Email
rodrigo.u.math@gmail.com.
1.1
m
Congru
encias m
odulo n
Denic
ao
mod n
escrevemos a b mod n.
Se zermos n = 1 entao para quaisquer a, b inteiros valeria
a b mod 1
pois 1|a b, por isso a restricao de tomar n > 1.
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
b Propriedade 2. a b
por n.
Demonstrac
ao. . Supondo a b mod n , tem-se n|a b. Podemos escrever
que a = qn + r e b = q n + r , suponha por absurdo que r = r , da um deles e maior,
supondo sem perda de generalidade que r > r tem-se 0 < r r < n
a b = q(n n ) + r r r r = q(n n ) + (b a)
entao n|(r r) o que e absurdo .
. Se a e b possuem o mesmo resto entao a = qn+r e b = q n+r, logo ab = (qq )n
de onde segue que n|a b da a b mod n.
Classe residual m
odulo n
Vimos que a congruencia modulo n e uma relacao de equivalencia em Z, vamos ver
agora qual a classe de um inteiro a na congruencia modulo n
a = {x Z |x a mod n} = {x Z | n|(x a)}
logo e o conjunto dos elementos x de Z tais que x e a deixam o mesmo resto na divisao
por n.
n1
k.
k=0
Demonstrac
ao. Dado a Z, pela divisao euclidiana por n temos um u
nico r Z
com 0 r n 1 e q Z tal que
a = qn + r, a r = qn, n|a r, a r mod n, a = r
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
logo temos a existencia, vamos mostrar agora a unicidade, sendo r e s inteiros tais que
r = s ambos no intervalo [0, n 1]N o maximo da diferenca possvel entre r e s e n 1 (se
s = 0 e r = n1) e o mnimo e (n+1) (se r = 0 e s = n1) logo n1 rs n1 e
como temos que r = s temos que n|(r s) porem no intervalo de valores que r s assume
apenas 0 e divisvel por n logo r s = 0, r = s.
m Denicao
m Denicao
ser um sistema completo de resduos modulo m, quando o resto dos seus elementos na
divisao por n sao os n
umeros [0, n 1]N e |A| = n.
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
da n.t2 = nt1 + p n(t2 t1 ) = p portanto n|p o que e absurdo pois nao existe
n
umero entre 0 e n que seja m
ultiplo de n.
Exist
encia.
Temos y + 1 = nq + r onde 0 r < n, portanto existe p N tal que p < n e r + p = n
e da y + 1 + p = nq + r + p = nq + n = n(q + 1) < y + 1 + n,
y+1y+1+py+n
o n
umero y + 1 + p pertence ao conjunto {y + 1, ..., y + n} e e divisvel por n.
1.2
Propriedades b
asicas de congru
encia
b Propriedade 5 (Soma). Se a b
Demonstrac
ao. ab = qn, cd = q .n logo ab+cd = (a+c)(b+d) = (q+q )n
logo a + c b + d mod n.
onde c Z.
Demonstrac
ao. Vale a b = q.n da ca cb = cqn implicando a.c b.c mod n.
acbd
mod n.
k=1
ak =
k=1
bk
mod n.
mod n k In entao
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
ak =
k=1
bk
mod n k In entao
mod n.
k=1
Demonstrac
ao. Por inducao sobre n.
a=
k=1
b Propriedade 9. Se a + c b + c
b mod m.
k=1
Demonstrac
ao. Pois a + c b c = a b = q.n.
b Propriedade 10. Se at bt
n
.
mdc(t, n)
Demonstrac
ao. Vale t(ab) = q.n podemos dividir em ambos lados por mdc(t, n)
da
t
n
(a b) = q.
mc(t, n)
mdc(t, n)
n
t
n
como
|
entao
|(a b) de onde segue o resultado.
mdc(t, n) mc(t, n)
mdc(t, n)
Z Exemplo 1. Se mdc(t, n) = 1 e at bt
b Propriedade 11. Se a b
Demonstrac
ao. a b = q.m e m = t.n da a b = q.t.n que implica a b
mod n.
mdc(b, m).
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
Demonstrac
ao. Vale que a b = qm, da a = b + q.m
mdc(a, m) = mdc(b + q.m, m) = mdc(b, m).
mod mk k In entao
Demonstrac
ao. Vale a b = qk .mk , a b e m
ultiplo de cada mk , logo o mnimo
m
ultiplo comum deve dividir ele, entao mmc(mk )n1 |a b implicando
a b mod mmc(mk )n1 .
ak xk
k=0
ak ak
k=0
ak bk (mod m)
k=0
logo
f (a) f (b) (mod m)
pois
f (a) =
k=0
ak a , f (b) =
k=0
ak bk .
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
k! x
mod 10
k=1
com n 5.
n
k! = 1 + 2 + 6 + 24 +
k=1
k! 3
mod 10.
k=5
t2 m
existe alguma idade em que a pessoa X tera u vezes a idade de y e se sim, qual e essa
idade.
). Supondo que exista uma idade em que a pessoa X tem u vezes a idade de Y
entao, existe p natural tal que
u(y + p) = x + p uy x = p(1 u) p =
x uy
u1
vale que x + p, y + p > 0 pois u > 0 por hipotese, agora x + p e y + p devem ser inteiros
x+p=x+
x uy
xu x + x uy
xu uy
u(x y)
=
=
=
u1
u1
u1
u1
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
10
da mesma maneira
y+p=y+
x uy
yu y + x uy
xy
=
=
u1
u1
u1
portanto u 1|(x y), o fato de y + p ser inteiro, implica que p e inteiro pois y + p = n
Z p = n y Z entao se o problema e sol
uvel vale que x y mod u 1.
). Se vale x y mod u 1 entao o problema e sol
uvel, pois existe t > 0 Z tal
que x y = t(u 1), tomamos p = t y da
u(y + p) = ut = u
(x y)
u1
e
x+p=xy+t=xy+
(x y)
ux uy x + y(x y)
u(x y)
=
=
= u(y + p)
u1
u1
u1
1.3
p k
p 0 p k
p p
(a + 1) =
a =
a +
a +
a 1 + ap mod p
k
0
k
p
k=0
k=1
p
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
11
( )
p
onde abrimos o limite inferior e superior do somatorio e usamos que P |
para 1 k
k
p 1 usando a hipotese temos
(a + 1)p 1 + ap 1 + a mod p
logo
(a + 1)p 1 + a mod p
7|a7 a, temos tambem que 2|a7 a, falta mostrar que 3|a7 a, mas a7 a = a(a6 1) =
a(a3 1)(a3 + 1) = a(a 1)(a + 1)(a2 + a + 1)(a2 a + 1) como temos 3 consecutivos,
entao seu produto e divisvel por 6 .
Demonstrac
ao. Pelo pequeno teorema de fermat temos que ap a mod p ,
bp b mod p e da hipotese ap bp mod p logo a b mod p ak bk mod p k da
b a = (b a)
p
p1
ak bp1k
k=0
p1
k p1k
a b
k=0
p1
k=0
p1
k=0
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
12
mod p
com p primo.
Demonstrac
ao.
Se mdc(a, p) = 1 entao existem x0 , y0 Z tais que
ax0 + py0 = 1
olhando mod p tem-se
ax0 1.
Do pequeno teorema de Fermat temos que
ap a
mod p
mod p,
isto e,
ap1 1 mod p.
333
mod 11
agora aplicamos o pequeno teorema de Fermat de onde sabemos que 610 1 mod 11,
pois 11 e primo e mdc(6, 11) = 1, escrevemos 333 = 330 + 3 = 10.33 + 3 logo
6333 (610 )33 .63 = 36.6 mod 11
porem 36 3 mod 11 e da
3.6 18 7 mod 11
e conclumos que 1458333 7 mod 11 e por isso deixa resto 7 na divisao por 11.
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
13
158
por 13 .
mod p
712 1
mod 13
com p = 13 e a = 7, logo
158 = 12.13 + 2
logo
7158 (|{z}
712 )13 .72 = 49 = 3.13 + 10 10 mod 13,
1
= N + b.103 ,
sendo que N e um n
umero par .
Tomamos N = a2 a1 a0 = a2 102 + a1 .10 + a0 logo
mod 10
mod 102 e
mod 102
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
14
10+2
1.4
m
An
eis zn.
Denic
ao 4 (Adicao e multiplicacao em Zn ). Sejam n 2, a, b Z, denimos a
classes residuais.
Demonstrac
ao. Se a a mod n e b b mod n entao
a + b a + b
mod n a + b = a + b a + b = a + b = a + b = a + b .
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
15
(a + b) + c = (a + b) + c = a + (b + c) = a + (b + c) = a + (b + c).
Temos com isso um grupo abeliano (Zn , +). Vejamos agora as propriedades da multiplicacao
Existe elemento neutro 1, tal que 1.m = m pois 1.m = 1.m = m.
Comutatividade a.b = a.b = b.a = b.a.
Associatividade
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
16
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
17
a2
16 = 6
25 = 5
36 = 6
49 = 9
64 = 4
9 81 = 1
mesmos sao p 1 e 1 .
Demonstrac
ao. Seja x2 = 1, entao (x 1)(x + 1) = 0, o que implica x = 1 ou
x = 1 p 1.
1.4.1
Teorema de Wilson
mod p.
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
18
Demonstrac
ao. ). Para p = 2 a propriedade vale, suponha entao p > 2, p
primo. Tome A = {2 k p 2, k N }, vale
p2
k1
mod p
k=1
k p 1 1 mod p
k=1
entao
(p 1)! 1
mod p.
).
Se n = st e composto entao vale (n1)! 0 mod n pois s e t aparecem como fatores (se
sao distintos), caso sejam fatores iguais , inicialmente para n = 4 temos 3! = 3.2 = 6 2
mod 4 e para s > 2 vale s2 1 > 2s logo (s2 1)! 0 mod s2 , pois s e 2s aparecem
como fator, em qualquer caso se n e composto nao vale (n 1)! 1 mod n.
k (1)n+1
mod p
s=0 k=sp+1
onde p e primo .
p1
n
(k + sp)
24
(k)
s=0 k=1
s=0 k=1
Z Exemplo 10. Z
p1
n
(1) (1)n+1
mod p
s=0
elementos, que sao os elementos n, tais que mdc(n, 21) = 1, 0 < n < 24, n N .
Sendo
1, 5, 7, 11, 13, 17, 19, , 23
Todos elementos diferentes da identidade tem ordem 2, pois
52 = 25 = 24+1, 72 = 49 = 2.24+1, 112 = 121 = 5.24+1, 132 = 169 = 7.24+1, 172 = 289 = 12.24+1, 1
e 23 sabemos que tem ordem 2.
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
Z Exemplo 11. Z
10
19
ele possui apenas um grupo nao trivial com 2 elementos, que e < 9 >, da segue tambem
Z Exemplo 12. Z
(8) = 4, entao ele possui subgrupos com 1, 2, 4 elementos. Os elementos do grupo sao
Triviais 1 e 7.
Nao triviais: 3 pois 3.3 = 9 1.
5 pois 5.5 = 25 1.
Logo o grupo e {1, 3, 5, 7} = Z8 nao e cclico.
Z Exemplo 13. Z
17
32 = 9
33 = 10
34 = 13
35 = 5
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
20
36 = 15
37 = 11
38 = 16
39 = 14
310 = 8
311 = 7
312 = 4
313 = 12
314 = 2
315 = 6
Possui 2 (17) = 8 geradores. Que sao dados por 3s com mdc(16, s) = 1.
33 = 10
35 = 5
37 = 11
39 = 14
311 = 7
313 = 12
315 = 6
Subgrupos de ordem 8, temos que saber s tal que mdc(16, s) = 2, tais valores sao
2, 6, 10, 14
32 = 9
36 = 15
310 = 11
314 = 2.
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
21
Subgrupos de ordem 4, temos que saber os valores de s tais que mdc(16, s) = 4, tais
38 = 16.
1.5
Aplicac
oes de congru
encias
1.6
Congru
encia e divisibilidade
a2
k! e quadrado perfeito .
k=1
k=1
k! =
k! +
k=1
k=5
k!
k!
mod 5
k=1
ZN .
CAPITULO 1. CONGRUENCIA
E ANEIS
22
mod 7