Prowadzcy zajcia

Profesor Jan Rowiski

Koobrzeg, 9.VII. 2010 r.

Praca zaliczeniowa z polityki zagranicznej Chin

Wiatr zza czterech mrz?

Kamil Nowak
IV rok MDSSM
nr indeksu 239032

CZTERY MORZA tudzie OCEANY

Temat tej pracy, czyli wiatr zza czterech mrz postawiony pod znakiem zapytania, jest to
odwoanie to staroytnej chiskiej idei, i ich kraina ley oddzielona od reszty wiata czterema
morzami (). Z geograficznego punktu widzenia, wiemy, e tylko z jednej strony ssiaduje
ten kraj z morzami, ale ta koncepcja bya bardziej oparta na poczuciu odrbnoci od wiata,
cywilizacja chiska bya bowiem sama w sobie uniwersum i centrum wiata dla jej przedstawicieli,
a owymi granicznymi morzami byy plemiona barbarzyskie1.
W nawizaniu do owych czterech mrz, Konfucjusz wypowiedzia synne sowa
, czyli Wszyscy pomidzy czterema morzami s brami, a chodzio zapewne o
wszystkich ludzi (mczyzn) w krgu chiskiej cywilizacji, cho to sformuowanie jest obecnie
znane gwnie w tumaczeniu na angielski w wersji All Men Are Brothers. Wtpi, by staroytni
Chiczycy okresu Wiosen i Jesieni gotowi byli gosi braterstwo z barbarzyskimi plemionami. Od
tego czasu upyno ju jednak duo wody w tej Rzece i dzisiejsze szersze rozumienie tych sw
rzeczywicie moe by usprawiedliwione, tym bardziej, e dzisiaj Chiczycy yj na caym
wiecie, a ich liczba poza granicami Chin (uwzgldniajcymi rzecz jasna Tajwan) stale ronie, a
ocenia si j na dwadziecia do czterdziestu milionw, z czego najwicej zamieszkuje w Azji
Poudniowo-Wschodniej, ok. trzy miliony w Ameryce Pnocnej i w chwili obecnej podobnie w
pozostaych pastwach wiata2.
WIATR ZMIAN?
Rozwaajc w kontekcie dziejw najnowszych, Chiskiej Republiki Ludowej ery
Mao Zedonga, pojawia si refleksja, e ta metafora pasuje do zamknicia swego kraju na wiat
zewntrzny na niechciane ideay zwane kontrrewolucyjnymi i dla zapewnienia sobie autarkii.
Chiczycy yjcy poza zasigiem wadzy Komunistycznej Partii Chin byli podejrzani, potpiani
jako sudzy wrogich kapitalistycznych imperiw, blisze ni Chiczycy-kapitalici byy inne narody
socjalistyczne, w pewnym momencie tu nawet nastpi rozam, a wtedy od pnocy i zachodu
znajdowa si wrogi Zwizek Radziecki, na poudniu nieprzyjazne Indie, prosowiecki Wietnam, na
wschodzie zbuntowany Tajwan, kapitalistyczna Republika Korei i Japonia, wok niemal sami
wrogowie, nieprzyjaciele i podejrzani sugusi imperialistw. Tak jak za staroytnych Chin, wok
Chiskiej Republiki Ludowej roztaczay si nieprzyjazne cztery morza, od reszty wiata oddziela
ideologiczny ocean.
Okres reform zacztych w 1978 r. otworzy Chisk Republik Ludow na wiat,
1 ? http://blog.sina.com.cn/s/blog_5cdf43bf0100dcyv.html
2 Jamie Mackie, Thinking about Chinese Overseas [w:] American Asian Review, Vol. XXI, No. 4, Winter, 2003, s.8

ideologiczny ocean podsech, zrobia si z niego raptem kaua, ale jednak wci pozostay
pewne bariery, gboko utrwalone w kulturze i podtrzymywane przez wadz.
Dostrzegam zatem niejako trzy stopnie koncepcji w dzisiejszych czasach.
Pierwszy stopie, najcianiejszy, to znaczy Chiska Republika Ludowa bez uwzgldnienia nawet
Hong Kongu i Macao oddzielonych barier cenzury. Ludzie yjcy pomidzy oceanami, ktrych
pywy wytycza propaganda wiedz o wiecie tyle, na ile pozwala im wadza, czasem troch wicej,
ale nie jest to wiedza powszechnie dostpna. Agencja Informacyjna bardziej dba skuteczn
propagand ni wiarygodne informowanie o wydarzeniach ze wiata.
Drugim stopie to ju Chiska Republika Ludowa z uwzgldnieniem Hong Kongu i Macao
oraz Tajwan (tak zwani ,czyli rodacy) ,zatem to, co mona nazwa Krajem rodka (cho ja
wol tumaczy jako Wewntrzny Kraj) z pominiciem okrele typu ustroju, to po prostu caa
chiska cywilizacja.
Trzeci stopie to cay wiat, ale tutaj mona mwi o dwch wariantach, bo moe by
postrzegany jako miejsce ycia Chiczykw, w ktrym to wiecie kady Chiczyk jest bratem i
siostr. Media Chiskiej Republiki Ludowej skoczyy ju z uywaniem komunistycznej retoryki
przechodzc pynnie do hase o chiskiej jednoci, wsplnocie cywilizacyjnej, o Wielkim
Odrodzeniu Narodu Chiskiego (), co zarwno lepiej pasuje do odwoywania
si do jednoci Chin w ramach drugiego stopnia przed chwil omwionego, jak i do goszenia
braterstwa wszystkich Chiczykw na wiecie.
Drugi wariant trzeciego stopnia to ju nie tylko ramy caego wiata ale i braterstwo wszystkich
ludzi na nim yjcych, tak jak teraz rozumiej pytani przeze mnie
zaprzyjanieni Chiczycy oraz moja maonka z Chin. Sam fakt, e s spoecznoci chiskich
imigrantw yjcych w ramach innych narodw sprawia, e nie mona mwic o wpywie
kulturowym zamorskich Chiczykw na krain przodkw pomin wpywu, jaki wywar na nich
zamieszkiwany kraj.
Przed chwil rozwinem kwesti czterech oceanw, ale w tytule pracy jest jeszcze mowa o
wietrze, ktry jest metafor wpywu na kulturowe, i nie tylko, przeobraenia. Obserwujc zmiany
Chiskiej Republiki Ludowej od 1978 r. wida, e spoeczestwo tam przeszo ogromne zmiany,
kiedy kady by niemal jednakowo biedny, a dzi s tam zrnicowane klasy spoeczne, socjalizm
wydaje si by teraz tylko pustym hasem, jak mwi moi chiscy przyjaciele, wadza pod szyldem
baraniny sprzedaje ludziom psie miso, czyli drapieny kapitalizm.
Przywdcy ChRL patrzc na inne spoecznoci chiskie, na Tajwan, Hong Kong, Macao,
Singapur, na zamone i istotne mniejszoci chiskie w wiecie, zastanowili si jak to jest, e innym
si powodzi, a ich kraj klepie bied i cay wiat patrzy na nich z politowaniem. Wwczas
3

postanowili zmieni kurs swego pastwa, odzyska utracone dziedzictwo i pj ladem innych
Chiczykw, ktrym si udao, ale tak by przekracza rzek dotykajc stopami kamieni. A moe
byo to przekraczanie czterech oceanw?
Chciabym tutaj zastanowi si nad kulturowym wiatrem zmian, jak w synnej piosence Wind
of Change. Z ktrej strony on wieje, jak silny jest wiatr wiejcy przez barier cenzury zbudowan
przez wadz ChRL, czy bracia Chiczycy z caego wiata maj istotny wpyw na kultur ziomkw
z Chiskiego Kontynentu, jakie zmiany zauwayli w sobie przyjedajcy do Europy Chiczycy, bo
z takimi mam bliski kontakt, co mog z tego przekaza swoim rodakom. Do tego jeszcze poruszam
kwesti stosunkw kulturalnych z Tajwanem, spojrzenie zarwno na wsplne staroytne
dziedzictwo jak i na wspczesn kultur polityczn, ale take popularn. Ze wzgldu na osobiste
silne wizi z Chinami, na emocjonalny stosunek do nich, wybraem form eseju, bo taka wydaje si
bardziej odpowiada tej treci, jak chciabym tu zawrze. A jako e staram si wej w chisk
skr i korzysta gwnie z chiskich rde, to moliwe, i chiskie polichroniczne podejcie do
czasu bdzie pobrzmiewa w tej pracy.
KTO PYTA, NIE BDZI
By ustali jaki wpyw kulturalny na Chisk Republik Ludow mog mie zamorscy
Chiczycy (, ) postanowiem zapyta ich samych o to co sdz o ich przemianie pod
wpywem zagranicznego rodowiska i moliwoci wywarcia pniej wpywu przez nich na
ojczyzn.
Zaczn od tych Chiczykw z ChRL, ktrzy ju w swoim dorosym yciu przybyli do Polski.
Uwaam, e to wanie ci ludzie, ktrzy wyjedaj z Chin na studia, czy te robi interesy, a potem
wracaj do domu s istotniejsi dla zmian, bo s cigle w ruchu, a ich liczba w cigu ostatnich 30 lat
jest duo wiksza ni tych, ktrych zaliczamy do tak zwanej diaspory stale przebywajcej poza
Chinami. Zadaem im troch pyta na temat wpywu kulturowego zewntrznego rodowiska na
nich za granic, tego jaki ich zdaniem mog wywrze wpyw na rodzinny kraj po powrocie, zdania
na temat spoecznej odpowiedzialnoci ( ), demokracji (i wolnoci sowa
oraz socjalizmui kultu pienidza ().
Na pytanie o wpyw zewntrznego otoczenia odpowiadali, e bdc ju uksztatowanymi w
Chinach przez przynajmniej kilkanacie lat edukacji, wyjedajc za granic mieli stabilny
wiatopogld i system wartoci, a zatem wyjazd nie mg zmieni zbyt duo. Wtpi w swj wpyw
na Chiny po powrocie do domu, co najwyej spojrzenie na niektre sprawy mog mie odmienne
ni kiedy, a poczucie niedostosowania do chiskiego spoeczestwa po powrocie zza granicy mog
mie wedug nich osoby, ktre wyjechay z Chin we wczesnych latach swego ycia, a take troch
4

starsi, acz wci modzi studenci, w chiskich spoeczestwie swoj drog traktowani do
ukoczenia studiw niemal jak dzieci.
Kilka osb bliej poznanych, a zatem gotowych do szczerszych wyzna, wyjcia poza mask
oficjalnoci i goszenia peanw ku czci staroytnoci chiskiej cywilizacji, mwio jak to w Europie
nauczyo si postpowa z grzeczniej wobec innych ludzi, tego czego nazywamy w Polsce
kulturalnym zachowaniem, na przykad mwienia do ludzi przepraszam, gdy chcemy przej
przez tum, podobnie jak i dzie dobry, prosz, dzikuj, powstrzymuj si take przed
zachowaniami takimi jak charczenie i plucie na ulicy. Inni za mwili o swojej trudnoci w
kontaktach z Europejczykami, gwnie chodzio o Polakw. Przez nieznajomo jzyka, trzymanie
si gwnie w chiskim gronie wpyw zagranicznego otoczenia jest na nich minimalny. Kulturalne i
grzeczne zachowania przez jednego z rozmwcw zostay przyporzdkowane do spoecznej
odpowiedzialnoci. Tutaj w gronie kilkunastu osb rozgorzaa dyskusja na temat stopnia spoecznej
odpowiedzialnoci ludzi w Chinach, tego czy ma to zwizek z systemem politycznym, czy
europejska demokracja wie si z wikszym poziomem spoecznej odpowiedzialnoci.
Nasuchawszy si w Polsce o chiskim kulcie pienidza ( ), ktry zastpi podobno
socjalizm na piedestale wartoci chiskiego spoeczestwa, zapytaem take o kwesti.
Co do samej kwestii demokracji i wolnoci sowa, to osoby mniej mnie znajce lub widzce w
moich pytaniach jak form prowokacji, chociaby poprzez wspomnienie Tajwanu w kontekcie
demokracji, gosiy peany ku czci staroytnej, liczcej pi tysicy lat, cywilizacji, chiskiej
specyfiki i temu podobnych hase obecnych w kadym oficjalnym przemwieniu, jednak ci, ktrzy
ustosunkowali si do mnie przyjanie i ufnie, mwili o prawie wszystkich ludzi do wolnoci sowa,
demokracji, posugiwali si samym pojciem prawa jako tego co przysuguje jednostce, a zatem
to pojcie przyniesione pod wpywem Zachodu przyjo si szerzej wrd ludzi wyksztaconych.
Usyszaem nawet od jednego rozmwcy, e przed wyjazdem z Chin myla, e demokracja to jaki
wymys punkw, a przyjechawszy do Europy zobaczy, e nasz system polityczny jest jak
najbardziej sensowny i wcale nie jaki niemoliwy do implementacji w Chinach po dostosowaniu
do lokalnych warunkw. Co wane wanie, widzc sensowno demokracji i zwizanych z ni
wartoci i wolnoci, mwili, akurat na przykadzie Stanw Zjednoczonych, ktrych wpyw na cay
wiat (symbolizowany chociaby przez coca-col w niemal kadym kraju wiata) jest wedug nich
niepodwaalny, e system polityczny tego kraju nie jest bynajmniej idealnym przykadem
demokracji, ktrej oni by chcieli zaznawa.
Wikszo osb nie wizaa poczucia spoecznej odpowiedzialnoci z demokracj, ale
omwiwszy to pierwsze, przechodzili do drugiego i pado nawet sformuowanie, e demokracja,
wolno sowa itp. s obecne w kadym praworzdnym spoeczestwie i nale do kategorii praw
5

czowieka.
Co do pytania o kult pienidza a socjalizm, to niemal wszyscy widzieli w tym dwie rne
sprawy, socjalizm to forma organizacji spoeczestwa, wymieniana obok kapitalizmu i feudalizmu
jako jedna z moliwych form, a zatem nauki Marksa nie poszy w las, natomiast kult pienidza, to
szaleczy pd za mamon, ktry moe by obecny w kadym modelu spoeczestwa. Wszyscy moi
rozmwcy rzecz jasna potpili szaleczy pd za pienidzem, cho uwaali, e to poniekd
nieuchronno rozwoju ekonomicznego. Ze sw moich chiskich respondentw wyoni mi si
ciekawy obraz, a mianowicie, e socjalizm to dla nich nic wicej jak forma zorganizowania rzdw,
systemu politycznego, ale porzucenie hase lecych u podstaw socjalizmu i podanie za
pienidzem, coraz wiksze rozwarstwianie spoeczestwa chiskiego od czasu zakoczenia reform
1978 r., silny podzia klasowy, to wszystko wci nie przeszkadza, by mwi o socjalizmie.
Pomijajc rozmwc mwicego niczym rzecznik rzdu ChRL, byy gosy, e bd co bd to
obecnie socjalizm o chiskiej specyfice, jednak gdy powiedziaem, e rwnie dobrze to kapitalizm
o chiskiej specyfice, nie byo adnego gosu sprzeciwu, a wrcz pochwaa za lotno myli.
Owi powyej omwieni przybysze z ChRL, ktrzy przecie za granic spdzili tylko krtsz
cz swego ycia to jedno, ale przecie s jeszcze ci, ktrych rodziny osiedliy si w Europie duo
wczeniej. Takich Chiczykw rwnie poznaem, co ciekawe podczas studiw w Chinach. W
Kantonie byo szczeglnie due skupisko Chiczykw z rnych stron wiata, tak ze Szwecji jak i
Panamy. Tych ludzi zwyko nazywa si, take w ich wasnym rodowisku, przemiewczo
bananami, bo tylko z zewntrz wygldali jak Chiczycy, a wewntrz to ju obcokrajowcy,
. Takie okrelenie ma poniekd sens, ale jednak wci ludzie ci maj w sobie co z dziedzictwa
chiskiego, znaj jzyki, nie tylko mandaryski, ale take kantoski i inne jzyki i dialekty
poudnia Chin, w ich rodzinach wci kultywuje si tradycj rodzinn, wielu rodzicw bardzo
usilnie pragnie, by ich dzieci wchodziy w zwizki maeskie z innymi przedstawicielami diaspory
chiskiej, s to swoj drog rodziny do konserwatywne, wymagajce bardzo duo od swoich
dzieci, szczeglnie w wymiarze wyksztacenia.
W trakcie dyskusji na interesujce mnie pod ktem tej pracy tematy, akurat obywatel ChRL
yjcy za granic, a nie obywatel europejski pochodzenia chiskiego, napisa, e dopki kolor skry
bdzie ty, a wosy czarne, dopty potomkowie emigrantw z Chin bd si rni od
Europejczykw i bd dalej Chiczykami, a poszanowanie dla chiskiej cywilizacji, poczucie
chiskiej tosamoci i wizi z krajem przodkw zapewni im szacunek Europejczykw pord
ktrych yj. Tutaj mona by polemizowa, czy Europejczycy rzeczywicie tak si przejmuj czy
imigrant utosamia si z krajem pochodzenia czy nie, pobrzmiewa przez to moim zdaniem chiski
nabony szacunek do przodkw, a zatem jeli jak si wydaje rozmwcy take kady Europejczyk
6

nabonie czci swoj ga rodzinn, to przecie europejski obywatel, potomek Chiczykw,

powinien wci czu si Chiczykiem, pamita o swoim dziedzictwie. Tutaj ju wchodzimy w
temat koncepcji narodu chiskiego, na ktry to temat s ju inne prace, swoj drog ciekawe,
mwice o idei chiskiej krwi majcej zwizek z myleniem wrcz w kategoriach rasizmu w tym
sensie, e nawet jeli kto czuje si w peni Polakiem, a jest dzieckiem dwojga Chiczykw, to
nawet jeli on tego nie chce, to i tak bdzie zawsze Chiczykiem.
PYTA CIG DALSZY, TAJWAN
W toku mojej dyskusji o chiskiej kulturze pytaem rwnie o Tajwan. Zarwno bliscy
przyjaciele jak i sabiej znani obywatele Chiskiej Republiki Ludowej stali na stanowisku, e
kultura na Tajwanie to mniej wicej to samo, kulturowa odrbno Tajwanu nie jest czym wicej
ni regionaln specyfik prowincji, tak jak rni si Guangdong od Heilongjiang, czy nawet Hebei
od Hong Kongu. Trudno si z tym nie zgodzi, wszystkie te wymienione regiony nale do
staroytnej chiskiej cywilizacji, i wanie mwic o tej staroytnej wizi pytani przeze mnie
Chiczycy zwracali uwag przede wszystkim na rnice polityczne i do niejasno na rnice w
kulturze politycznej. Po rozmowie z tymi Chiczykami z ChRL nagle wydao mi si, e rnice
midzy nimi a Tajwaczykami w kwestii podejcia nawet do demokracji czy te praw czowieka s
sobie bliskie, a wczeniej suchajc wypowiedzi chiskich oficjeli, rnych piewcw azjatyckich
wartoci, osb goszcych, i prawa czowieka to tylko wymys Zachodu spodziewaem si innych
spostrzee. Teraz wydaje mi si, moe bdnie, bo moi rozmwcy to przecie osoby yjce poza
granicami ChRL, e klasa polityczna Chiskiej Republiki Ludowej, dominujcy prd w
Komunistycznej Partii Chin, dla podtrzymywania swojej supremacji, gosi pogldy o sprzecznoci
zachodniej demokracji, praw czowieka itp. z chiskimi warunkami, podczas gdy w spoeczestwie,
w rosncej w liczb klasie redniej, pogldy s duo swobodniejsze askawsze dla idei pyncych
zza czterech mrz.
Jestem daleki od absolutyzowania praw czowieka, uznawania ich bezspornie za uniwersalnie
obowizujce, ale jednak ich posiadanie uwaam za korzystne. Tajwaczycy dzi chlubi si, e
udao im si zaimplementowa prawa czowieka i demokratyczny system w chiskim
spoeczestwie. Z nimi take miaem przyjemno rozmawia. Tajwaczycy spotkani w Polsce,
studiujcy m.in. na Uniwersytecie Warszawskim pytani przeze mnie o kwestie kultury na Tajwanie i
po drugiej stronie Cieniny Tajwaskiej, mwili, e Tajwan zachowa prawdziw chisk kultur,
podtrzyma tradycj, jest moe przez to bardziej chiski ni Kontynent, a do tego jest
demokratyczny i respektuje prawa czowieka (), co byo powodem do zadowolenia ze swojej
wyspy, natomiast a o chiskim kontynencie () mwili z przeksem, e oni maj liderw
7

( ), ktrzy znaj odpowied na kady problem, czyli Tajwaczycy postrzegaj chiski

Kontynent jako zapatrzony bezkrytycznie w dwr cesarski w Pekinie, pod tym wzgldem bdcy
winiem dawnej tradycji cesarskiej bardziej ni Tajwan. Gdy poddawaem te opinie pod
dyskusj obywatelom ChRL yjcym w Polsce, wwczas oni od razu mylc o polityce Tajwanu
przywoywali jego afery korupcyjne i aresztowanie byego prezydenta Chen Shuibiana.
Przypominajc sobie, jak telewizja ChRL-owska podczas mego pobytu w Chinach obszernie
mwia o tej sprawie, zrozumiaem, e pokazywanie takich afer z Tajwanu obywatelom ChRL
pomaga dyskredytowa system polityczny wyspy i czyni ten model mniej atrakcyjnym. To w
poczeniu z wci pokutujcym w Chinach przekonaniem, e najwysi przywdcy w Pekinie to
cnotliwi i sprawiedliwi stre porzdku gotowi interweniowa, gdy niegodnie postpuj wadze
prowincji, a w przypadku Tajwanu, dajcy obywatelom szanse pozna afery korupcyjne tej
zbuntowanej chci Chin. Mao kto jest zdolny do nieco gbszej refleksji, e na Tajwanie mona
chocia ujawni i wsadzi do wizienia skorumpowanego prezydenta, a na Kontynencie nikt nie
mie otwarcie mwi o podejrzeniach udziau najwyszych przywdcw tudzie ich rodzin w
jakich aferach.
O rnice midzy Tajwanem a Kontynentem pytaem, take rnych obcokrajowcw z
Zachodu, ktrzy odwiedzili oba te miejsca. Mwili bez ogrdek o wyszym poziomie kultury
osobistej na Tajwanie, o wyszym stopniu ucywilizowania Tajwaczykw. Nikt z pytanych
przeze mnie Chiczykw z ChRL nie mwi rzecz jasna czego podobnego, gdzie by mia
obraa swoj liczc pi tysicy lat cywilizacj!, ale jednak, o czym wspominaem wczeniej,
przyznali pytani o to, czego nauczyli si za granic, tutaj akurat bdc w Polsce i innych krajach
europejskich, e teraz s kulturalniejsi chociaby wobec przechodniw. Na pocztku nawet dziwia
ich powszechna obecno dzie dobry, dzikuj i przepraszam jako co kopotliwego i
niezbyt potrzebnego, okrelali to chiskim mianem .
Nie chc tutaj zgbia si za bardzo w kwesti obycia, to wymaga odmiennego badania, atwo
mwi o nauczeniu dwudziestu trzech milionw Tajwaczykw kultury osobistej, ale przecie na
Kontynencie yje niemal szedziesit razy wicej ludzi, na Tajwanie jest ju dojrzae
spoeczestwo miejskie, a na Kontynencie trwa intensywna urbanizacja i ludzie przenoszc si z
przeludnionych wiosek do miast, tudzie pozostajc w swojej wiosce, ktra staje si dzielnic
miasta, nie maj pojcia jak powinni zachowywa si w miejskim rodowisku. Powszechne s
jednak kampanie, by ich dostosowa, wszdzie obecne s transparenty o budowaniu
Cywilizowanego Miasta ( ). Zatem w dziedzinie kulturalnego zachowania dnia
codziennego wadza jak najbardziej widzi potrzeb, by dokona zmian, daleko wic odeszli od
koncepcji Mao, by uczy si od chopw, a poszli raczej za wzorami ycia w wielkim miecie
8

zaobserwowanymi na Tajwanie, w Hong Kongu i za granic.

GWIAZDY I GWIAZDECZKI-KULTURA MASOWA
Ciekawej obserwacji dokonaem take w dziedzinie kultury popularnej. Tajwan ma swoje
gwiazdy piosenki, filmu i innych dziedzin brany rozrywkowej, ktrzy s take popularni w
Chinach Kontynentalnych, e przytocz choby Teres Deng (Teng), ktrej piosenki pomimo
cenzury byy chtnie piewane w chiskich barach karaoke za czasw Deng Xiaopinga. Mawiao
si, e za dnia rzdzi w Chinach Deng Xiaoping , ale w nocy wadz przejmuje Teresa
Deng ( ). Cho zmara w 1995 r., to wci pami o niej jest ywa, a Tajwan przysporzy
duo nowych innych gwiazd, chociaby piosenkarza Jay Chou i cho mieszy
obywateli ChRL kultura idoli tajwaskich, ktrzy s jak bstwa dla modziey, to jednak
kontynentalna modzie te coraz bardziej poddaje si idei, e gwiazda muzyki moe by kim
rwnie wanym jak przywdca, a w podboju kontynentalnego rynku przez tajwaskie gwiazdy nie
przeszkadza za bardzo nawet wypowiadanie przez co niektrych, e w sumie to oni si czuj przede
wszystkim Tajwaczykami, a nie Chiczykami, takimi wypowiedziami naraa si m.in.
wspomniany Jay Chou.
Innym spostrzeeniem pewnej rnicy jest oferta stacji telewizyjnych z obu stron Cieniny
Tajwaskiej. Na Kontynencie zauwayem, e codziennie, i to na kilku kanaach, bez problemu
mona oglda po pierwsze seriale o staroytnych Chinach rnych epok, zarwno powane, jak i
komediowe, zarwno z elementami fantastyki, jak i bardziej realistyczne (cho w najbardziej
realistycznych mistrzowie sztuk walki s niemal niepokonani jak w jakiej bani).Po drugie seriale
o wojnie z Japoczykami, gdzie gwnie bohaterami s onierze w mundurach Republiki
Chiskiej, bardzo mao widziaem o walkach wojsk Komunistycznej Partii Chin z Japoczykami,
bo i rzeczywicie ich udzia by niewspmierny, a spraw tak kontrowersyjnych jak atakowanie
wojsk Republiki Chiskiej podczas ich zmaga z Japoczykami czy te odwrotnie, nie pokazuj.
Bardzo wyrana jest tu apoteoza smej i Nowej Czwartej Armii.
Trzecim rodzajem seriali w ChRL, ktre bez problemu mona znale w telewizji, to opowieci
o wyzwoleczej wojnie Komunistycznej Partii Chin () przeciwko wojskom Chiskiej Partii
Narodowej ().
Moim zdaniem te trzy rodzaje seriali dostpnych niemal o kadej porze dnia i nocy maj duy
wpyw na ksztatowanie tosamoci historycznej, zarwno dumy z dziedzictwa staroytnoci, jak
te walk narodu w dziejach najnowszych. Oczywicie w telewizji mona znale duo innych
programw, rozrywk podobn do europejskiej, seriale o yciu, czyli do powane telenowele i
wiele innych.
9

Natomiast seriale z Tajwanu, ktre niemal codziennie oglda moja maonka w internecie na
zmian z koreaskimi, to w przewaajcej mierze do infantylne i zachowujce du doz humoru
opowieci o modzieczych miostkach, studenckich perypetiach, dotykajce te spraw
powaniejszych, ale zawsze w cukierkowej otoczce. Modzie z ChRL bardzo chtnie oglda
tegotypu seriale, s take emitowane w ich telewizji razem z telenowelami koreaskimi (z Korei
Poudniowej rzecz jasna), podobnie jak filmy o policji z Hong Kongu. Mao jest za to filmw i
seriali kryminalnych opowiadajcych szczerze o problemach ChRL, bo dotykayby za bardzo
niewygodnych dla wadzy kwestii, a jeli takowe powstaj, to mog mie problemy z emisj, tak
jak na przykad limaczy Dom () , ktry opowiada o bolczkach wspczesnego ycia w
Chinach, takich jak rosnca przepa majtkowa, ceny mieszka, korupcja wadzy, zaamanie
tradycyjnych wartoci, zawiera take opinie obcokrajowcw o Chinach. Wadza bojc si treci
serialu, nie dopucia do emisji dwch spord trzydziestu piciu odcinkw, ale s one dostpne w
internecie.
Co do internetu w ChRL, to wedug danych na rok 2008, liczba uytkownikw internetu bya
szacowana na ok. 210 milionw3, co byo wzrostem w stosunku do roku poprzedniego o 55
milionw. Dane te orientacyjnie pokazuj tendencj wzrostow liczby uytkownikw, ktra
wzrastajc coraz bardziej zwiksza rol internetu w spoeczestwie, zatem gdy co jest nie do
obejrzenia w telewizji, a jest w internecie, to, mwic obrazowo, pozwala to na stopniowe
rozstpywanie si wd czterech oceanw cenzury. Kwestia zagadnienia internetu w Chinach to
temat na inn prac, to temat rzeka, duo mona napisa o zmaganiach cenzury internetu chccej
utrzyma ludzkie umysy w granicach wytyczanych przez cztery morza propagandy z amatorami
zamorskich podry. Swoj drog dane statystyczne wskazuj, e spoeczestwo chiskie popiera
kontrol internetu przez pastwo, czego powodem jest czciowo uzasadniona4, a czciowo
wpajana przez wadz bojc si potgi internetu, wiara w zagroenia pynce ze strony internetu, z
ktrych najpopularniejszym jest obawa rodzicw przed grami odcigajcymi od nauki (cho
niewiele ma to wsplnego z cenzur), starsze pokolenie zreszt nie zna si zbytnio na globalnej
sieci i podwiadomie czuje, e z jej strony moe nadej zagroenie dla modej generacji, ktre
naley chroni, np. przed treciami autorstwa sekty Falun Gong, pornografi, generalnie wszystkim,
co moe przeszkodzi moe w bardzo napitym procesie edukacji modziey chiskiej i podkopa
autorytet starszych.

3 Deborah Fallows, Most Chinese Say They Approve of Government Internet Control, Pew Internet & American Life Project
March 27, 2008

4 Ibidem

10

TAJWAN w SIECI ChRL

Oprcz dyskutowania w internecie nad interesujcymi mnie na potrzeby tej pracy zagadnieniami
szukaem rzecz jasna take artykuw, publikacji itp. Zdziwio mnie, e dyskurs w internecie
chiskim jest mniej zideologizowany ni do tej pory sdziem, jest niemao wypowiedzi na trudne
tematy, ktre nie epatuj propagand. S te rzecz jasna takie, ktre win za rewolucj kulturaln
obarczaj wywiad tajwaski5. Tutaj akurat chc mwi o kwestii rnic kulturowych z Tajwanem,
na ktry to temat trafiem na bardzo wartociowy artyku. Jeli natomiast jaki Tajwaczyk prbuje
na forach od rnych stron podchodzi do tematu niepodlegoci wyspy, wwczas to robi si
gorco, ale temat debat w internecie o tym zagadnieniu pozostawi na inne opracowanie.
Artyku, o ktrym tu mwi, Kulturowe spojrzenie na Tajwan i Kontynent (
)6 prbuje pokaza, e trudno mwi kto jest bardziej chiski, mwi o wpywie
zewntrznych najedcw na zatrzymanie rozwoju chiskiej cywilizacji, ktrego symptomy byy
ju widoczne za pnej dynastii Song w XII w.! Najazdy koczownikw, rzdy zaoonych przez
nich dynastii z przerw na Ming, to okres dalszej stagnacji chiskiej cywilizacji. Jest te o
kontaktach z kultur Zachodu, wpywem Japonii na Tajwan, i tak to dziki signiciu do dalszej i
bliszej historii wyania si pogld, e gwn rnic midzy Tajwanem a Kontynentem jest to, i
wyspa poda za tudzie wierzy w Trzy Zasady Ludu Sun Yat-sena ( ), czyli
wyzwolenia narodowego, sprawowania wadzy przez cay nard i dobrobytu spoczestwa, gosi
take wedug autora tekstu hasa wolnoci, demokracji i rwnomiernego podziau dobrobytu, (to co
autor tekstu doda po Trzech Zasadach Ludu wydaje si z nimi pokrywa, ale ju wczeniej
zauwayem, e tzw. wodolejstwo w Chinach jest bardzo popularne), natomiast Kontynent wierzy
w socjalizm (). Mona by podeliberowa jak sprzeczno widzi autor tekstu pomidzy
socjalizmem a tym, co gosi Sun Yat-sen, wolnoci, demokracj i sprawiedliwym podziaem
dobrobytu. Tu po raz kolejny nasuwa mi si myl, e obywatele ChRL jako socjalizm rozumiej po
prostu system autorytarnego sprawowania wadzy przez Komunistyczn Parti Chin, ale mniejsza o
dokadny sens, wane, e widzi rnic, ktra moe doprowadzi do trwaego rozpadu podajc dla
porwnania Europ, gdzie pomimo wsplnej cywilizacji i jzykw o czsto wsplnym rdle,
powstao duo rnych pastw. S zatem ludzie, ktrzy rozumiej, e mimo przynalenoci
Tajwanu do cywilizacji chiskiej, to jednak zaistniae w XX wieku rnice mog przy pogbianiu
si doprowadzi do powstania nowego narodu. W dziejach Chin takim procesom daway koniec
wojny, a takowa byaby teraz dla Chin katastrof, dlatego dla pokojowego zachowania jednoci
5

:, http://bbs.huanqiu.com/zongluntianxia/thread-206228-1-

275.html
6

11

, , 2008, http://www.zaobao.com/special/forum/pages6/forum_tw080525e.shtml

niezbdna jest wsppraca kulturalna, polityczna, otwarta debata, a co ciekawe, to wszystko

powinno mie na celu dopasowanie chiskiego Kontynentu do Tajwanu, czego nie mwi wprost,
ale od Tajwanu oczekuje tylko tolerancji i zrozumienia dla Kontynentu, ktry transformuje si, w
domyle ku modelowi mniej wicej tajwaskiemu.
Nadzieje na taki obrt wydarze wyraaj take wadze tajwaskie7. Tajwan to przykad dla
wiata, e w chiskim spoeczestwie, w ktrym od dwch tysicy lat (taka liczba pojawia si w
omawianej wypowiedzi, swoj drog obywatele ChRL odwoujc si do historii Chin wol mwi o
piciu tysicach lat) zawsze panoway rzdy autorytarne, mona jednak zaprowadzi dziki
procesowi stopniowych zmian ad demokratyczny, ktry jako jeszcze mody na Tajwanie
niepozbawiony jest wad. Patrzc na wywd o historii zmian demokratycznych na Tajwanie i
porwnujc to z transformacj ChRL, rozrastaniem si klasy redniej, mona wyobrazi sobie
przemiany tego typu take na Kontynencie. Tego typu wypowiedzi na temat demokracji s dostpne
dla chiskich internautw, ja oparem si na akurat anglojzycznym przemwieniu, ale s take
chiskie tumaczenia i debata w tym jzyku, przepyw idei pomidzy szerszym krgiem cywilizacji
chiskiej a wewntrznym krgiem w ramach cenzury ChRL jest niemoliwy do penego
powstrzymania, std te wadza ChRL chtnie wita afery na Tajwanie, ktre same dostarczaj
Pekinowi kontrargumentw na pytania o przemiany demokratyczne.
KONKLUZJE
Wracajc do tematu pracy, do tego, co mieci si pomidzy metaforycznymi czterema morzami,
to trzeba si odwoa do rozumienia tej metafory, ktrej najwiksze echo wci pobrzmiewa w
cywilizacji chiskiej ze strony Chiskiej Republiki Ludowej, gdzie mamy do czynienia ze stopniem
pierwszym metafory. To sfera supremacji Komunistycznej Partii Chin, w ktrej zachowuje ona
wci du kontrol nad myl i chciaaby, by stopie drugi rozumienia metafory, ten najbliszy
staroytnego sensu okrelajcego ca chisk cywilizacj, by tosamy z pierwszym, czyli mwic
prostym jzykiem, by Tajwan, Hong Kong i Macao byy tak samo jak caa Chiska Republika
Ludowa podporzdkowane KPCh w ramach jednolitego systemu, bez podwjnych standardw,
czyli m.in. innych kryteriw wolnoci dla Hong Kongu, a innych dla reszty. Niestety sytuacja nie
jest taka prosta. Chiczycy z wewntrz stopnia drugiego, ale spoza pierwszego, czyli Hong Kong,
Macao i Tajwan, take chcieliby widzie Chiny jako jednolite, ale absolutnie nie za cen swoich
wartoci, ktrych promowanie w spoeczestwie ChRL otoczonym morzem cenzury i propagandy
7

James C. F. Huang, Keynote Speech: Taiwan is China's Best Partner to Democracy, Conference on

Democratization in Greater China: What Can We Learn from Taiwan Past for China's Future?, Stanford University
2006

12

uwaaj za klucz do obalenia muru ideologicznego w ramach Chin, czy te osuszenia mrz
dzielcych Chiczykw. Tutaj to sprawa midzy samymi Chiczykami, ktrzy dziaaj na rzecz
pokonania barier dzielcych ich samych.
Tylko to, e wadze pekiskie wci prbuj ogranicza swemu spoeczestwu kontakt ze
wiatem, ktremu nie ufaj m.in. przez dowiadczenia historyczne i z obawy o swoj wadz,
sprawia, e koncepcja zamknicia w granicach czterech mrz ma jeszcze jakie znaczenie, bo tak na
prawd stopie wsplnoty spoeczestw Tajwanu, Hong Kongu i Macao ze wiatem zewntrznym
jest bardzo wysoki, tam kultura chiska jest wci mocna, ale pod wzgldem pluralizmu pogldw,
kontaktw z zewntrznym wiatem, nie ma tam bariery wyimaginowanego oceanu.
Dusze pobyty obywateli ChRL za granic, wpyw chiskich spoecznoci, ktre
przysposobiy sobie niektre zachodnie standardy, maj wpyw na tych ludzi, i cho kady z nich
samodzielnie wtpi w swoje oddziaywanie na ojczyzn, to jednak im jest ich wicej, tym bliej
ChRL do zmian. Wraz z okrzepniciem klasy redniej, ustatkowaniem miejskiego spoeczestwa,
implementowaniem nowego systemu prawnego, cae Chiny powinny si ujednolici politycznie, a
sentencja o braterstwie wszystkich ludzi midzy czterema morzami w kocu bdzie odnosi si
tylko do tego, co sugeruje jej troch jeszcze naiwne tumaczenie, e wszyscy ludzie s brami, pki
co rwni i rwniejsi.

13

BIBLIOGRAFIA:
Mackie Jamie, Thinking about Chinese Overseas [w:] American Asian Review, Vol. XXI,
No. 4, Winter, 2003,
Fallows Deborah, Most Chinese Say They Approve of Government Internet Control, Pew
Internet & American Life Project March 27, 2008,
Huang James C. F., Keynote Speech: Taiwan is China's Best Partner to Democracy,
Conference on Democratization in Greater China: What Can We Learn from Taiwan Past for
China's Future?, Stanford University 2006
witryny internetowe:
?
http://blog.sina.com.cn/s/blog_5cdf43bf0100dcyv.html
, , 2008,
http://www.zaobao.com/special/forum/pages6/forum_tw080525e.shtml
Forum Chiczykw w Polsce http://www.plchinese.com/thread-31550-1-1.html
http://www.godpp.gov.cn/wmzh/200711/23/content_11755489.htm
: http://www.epochtimes.com/b5/8/2/7/n2004391.htm
()__
http://bbs.city.tianya.cn/tianyacity/Content/333/1/39042.shtml

http://www.nihaotw.com/sp/xwzt/lasp/200809/t20080908_390579.htm
http://france.oushinet.com/221-554-75929.aspx
:
http://bbs.huanqiu.com/zongluntianxia/thread-206228-1-275.html
13

14