Zeszyty

Naukowe nr

702

2006

Akademii Ekonomicznej w Krakowie

Bronisaw Micherda
Katedra Rachunkowoci Finansowej

Analiza finansowa w badaniu

sprawozdania finansowego
w wietle Midzynarodowych
Standardw Rewizji Finansowej
1. Wprowadzenie
Jednym z wielu przejaww funkcjonowania rachunkowoci w gospodarce rynkowej, a zarazem wanym ogniwem rozliczenia si jednostki gospodarczej z jej
otoczeniem spoecznym, jest badanie sprawozdania finansowego przez biegego
rewidenta, speniajcego rol fachowego i bezstronnego eksperta. Jednostka gospodarcza, prowadzc swoj dziaalno w otoczeniu, jest zobowizana do dostarczenia
odpowiednich, rzetelnych informacji o rezultatach swojej dziaalnoci oraz o sytuacji, w jakiej si znajduje. Obowizek rozliczenia si wobec otoczenia wie si cile z odpowiedzialnoci za szeroko rozumiane rezultaty wasnego dziaania i jest
oparty na sprawozdaniu finansowym, po poddaniu wczeniej tego sprawozdania
odpowiedniemu badaniu. Naley te doda, e dotychczasowe pojcie otoczenia
ograniczone do tzw. otoczenia ekonomicznego, tj. podmiotw, ktre uczestnicz
w dopywie kapitau, w transakcjach wymiennych oraz w podziale wypracowanych zyskw, ulega rozszerzeniu. Rozumiane jest ono aktualnie jako tzw. otoczenie
spoeczne, a take rodowisko naturalne1. Wydatnie rozszerza to rwnie zakres
rozliczenia i podnosi tym samym rang badania sprawozdania finansowego.
Rynkowy sposb gospodarowania prowadzi do istotnych zmian w metodyce
badania sprawozdania finansowego. Proces badania sprawozdania finansowego,
zwaszcza stawiane przed tym badaniem cele, zleceniodawcy, a zarazem adresaci
1
E. Burzym, Rola biegych ksigowych w rozwinitej gospodarce rynkowej oraz warunki ich
dziaania, Rachunkowo 1992, nr 7.

Bronisaw Micherda

opinii, odpowiedzialno biegych rewidentw, a take organizacja i warunki

finansowe badania ulegaj istotnym przeobraeniom. S one zwizane oczywicie
ze zmianami prawa. Przejawiaj si w nowej regulacji ustawowej, a take w powoywanych na jej podstawie normach wykonywania zawodu biegego rewidenta.
Istotne wydaje si, zwaszcza po okresie pewnych dowiadcze, podjcie dyskusji
w tym zakresie, w ktrej wanym wtkiem bdzie szerokie i poprawne wykorzystanie w tym badaniu procedur analizy finansowej.
2. Zasada kontynuacji dziaalnoci jako przesanka
wykorzystania analizy finansowej w badaniu
sprawozdania finansowego
Wprawdzie metodyka badania sprawozdania finansowego kadzie nacisk na
wydanie opinii o rzetelnoci tego sprawozdania, a tym samym o stanie rachunkowoci i zwizanej z ni kontroli wewntrznej, to ocenie podlegaj te wyniki oraz
sytuacja majtkowa i finansowa jednostki gospodarczej, jak rwnie moliwo
kontynuowania przez ni dziaalnoci gospodarczej. Zasada kontynuacji dziaalnoci, obok zasady memoriau, naley do podstawowych zaoe koncepcyjnych
Midzynarodowych Standardw Rachunkowoci. Stanowi one: Sprawozdania
finansowe sporzdza si zwykle w oparciu o zaoenie, e jednostka jest w stanie
kontynuowa dziaalno i bdzie j kontynuowaa w dajcej si przewidzie przyszoci. Przyjmuje si w zwizku z tym, e jednostka nie zamierza, ani nie musi
zaniecha dziaalnoci gospodarczej lub istotnie ograniczy jej zakresu. Jeeli
zamierza lub musi to zrobi, sprawozdanie finansowe moe podlega sporzdzeniu wedug innych zasad, za zasady te si ujawnia2.
Midzynarodowy Komitet Standardw Rachunkowoci zaktualizowa w 1997 r.
tre MSR 1 Prezentacja sprawozda finansowych, ktry to standard stosuje si
do sporzdzania sprawozda finansowych zamykajcych rok obrotowy rozpoczynajcy si 1 lipca 1998 r. i pniej. Wanym elementem MSR 1 jest wyrane wskazanie celu sprawozdania finansowego i zasad rachunkowoci istotnych dla jego
rzetelnoci. Celem tym jest dostarczenie szerokiemu krgowi uytkownikw podejmujcych decyzje uytecznych informacji na temat sytuacji finansowej, wynikw
dziaalnoci i przepyww rodkw pieninych jednostki. Sprawozdanie finansowe
przedstawia wyniki zarzdzania przez kierownictwo powierzonymi mu zasobami.
Przy sporzdzaniu sprawozdania finansowego kierownictwo jednostki powinno
dokona oceny zdolnoci jednostki do kontynuowania dziaalnoci w przyszoci,
ktra zwykle odpowiada co najmniej dwunastu miesicom od daty bilansowej,

Midzynarodowe Standardy Rachunkowoci 2001, IASB, SKwP, Warszawa 2001, s. 61.

Analiza finansowa w badaniu

cho nie musi by do nich ograniczona. Sprawozdanie finansowe powinno by

sporzdzone przy takim zaoeniu3.
IV dyrektywa Unii Europejskiej z dnia 25 lipca 1978 r. w sprawie rocznych
sprawozda finansowych spek, formuujc w rozdziale 7 Zasady wyceny,
obligowaa pastwa czonkowskie do zapewnienia, by do wyceny pozycji rocznych sprawozda finansowych stosowane byy zasady oglne, wrd ktrych na
pierwszym miejscu zaoenie, e spka bdzie kontynuowaa dziaalno (art. 31,
pkt 1a)4.
Midzy ujciem zasady kontynuacji dziaalnoci w polskim prawie o rachunkowoci a rozwizaniami stosowanymi w wiecie w zasadzie nie ma rnicy.
Zapisane w tym prawie uzupenienie akcentuje jednak, e przyjte zaoenie
o kontynuacji dziaalnoci nie moe by w sprzecznoci ze stanem faktycznym
lub prawnym. Znowelizowana ustawa o rachunkowoci stanowi: Przy stosowaniu
przyjtych zasad (polityki) rachunkowoci przyjmuje si zaoenie, e jednostka
bdzie kontynuowaa w dajcej si przewidzie przyszoci dziaalno w nie
zmniejszonym istotnie zakresie, bez postawienia jej w stan likwidacji lub upadoci, chyba e jest to niezgodne ze stanem faktycznym lub prawnym. Ustalajc zdolno jednostki do kontynuowania dziaalnoci, kierownik jednostki uwzgldnia
wszystkie informacje dostpne na dzie sporzdzenia sprawozdania finansowego,
dotyczce dajcej si przewidzie przyszoci, obejmujcej okres nie krtszy ni
jeden rok od dnia bilansowego5.
Niezalenie jednak od tego, czy sprawozdanie finansowe podlega badaniu, czy
te nie, czy istnieje obowizek jego publikowania, czy nie, odpowiedzialno za
prawidowo jego sporzdzenia, w tym take za zasadno przyjcia zaoenia
kontynuacji dziaalnoci, spoczywa na kierowniku jednostki. Znowelizowana
ustawa o rachunkowoci nakada obowizek zoenia stosownej deklaracji w punkcie 5 Wprowadzenia do sprawozdania finansowego (dla innych jednostek ni
banki i zakady ubezpiecze). W wypadku jednak badajcego sprawozdanie finansowe stwierdzenie moliwoci kontynuacji dziaalnoci naley do zasadniczego
celu procesu badania tego sprawozdania.
Szeroko ten problem nawietlaj Midzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej (MSRF). Standard 570 Kontynuacja dziaalnoci stanowi, e: Planujc
i przeprowadzajc badanie oraz oceniajc jego wyniki, biegy rewident powinien
rozway, czy zaoenie kontynuacji dziaalnoci, przyjte przez kierownictwo
do sporzdzenia sprawozdania finansowego, jest zasadne6. Standard podaje, co
3

Ibidem, s. 94.
IV dyrektywa Unii Europejskiej, Rachunkowo 1998, nr 6.
5
Ustawa z dnia 29 wrzenia 1994 r. o rachunkowoci, Dz.U. nr 121, poz. 591, art. 5, pkt 2.
6
Midzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej 2001, SKwP, Warszawa 2001, s. 270.
4

Bronisaw Micherda

moe budzi wtpliwoci co do zdolnoci jednostki do kontynuowania dziaalnoci, postuluje odpowiednie dziaania analityczne oraz wskazuje okrelone formy
informowania o tej kwestii.
Ocen zdolnoci jednostki do kontynuowania dziaalnoci ma obowizek
przeprowadzi jej kierownictwo. Jeeli jednostka bya dotychczas rentowna
i posiadaa atwy dostp do rodkw finansowych, mona tej oceny dokona bez
przeprowadzania szczegowej analizy. Dokonywana przez kierownictwo ocena
zasadnoci zaoenia kontynuacji dziaalnoci powinna uwzgldnia objawy, ktre
mog budzi powane wtpliwoci co do zdolnoci jednostki do kontynuowania
dziaalnoci. Standard dzieli je na finansowe, operacyjne i pozostae7.
Biegy rewident w trakcie badania sprawozdania finansowego powinien oceni,
ju na etapie planowania badania, czy zasadne jest przyjcie przez kierownictwo zaoenia kontynuacji dziaalnoci. Podczas caego badania winien za by
uczulony na dowody dotyczce istnienia zdarze lub uwarunkowa, ktre mog
budzi powane wtpliwoci co do zdolnoci jednostki do kontynuowania dziaalnoci, a gdy takie dowody si pojawi, rozway, czy wpywaj one na szacunek
poszczeglnych skadnikw ryzyka badania. Jeeli kierownictwo nie dokonao
jeszcze oceny lub gdy ocena kierownictwa o zdolnoci do kontynuowania dziaalnoci dotyczy okresu krtszego ni dwanacie miesicy od dnia bilansowego,
biegy rewident powinien zwrci si do kierownictwa o rozpoczcie oceny lub
o przeduenie jej okresu, a take z zapytaniem, czy wie ono o zdarzeniach lub
uwarunkowaniach dotyczcych okresu wybiegajcego poza okres objty ocen
kierownictwa, ktre mogyby budzi powane wtpliwoci w tym zakresie.
Jeeli stwierdzono zaistnienie zdarze lub uwarunkowa mogcych budzi
powane wtpliwoci co do zdolnoci jednostki do kontynuowania dziaalnoci,
biegy rewident powinien8:
dokona przegldu planw kierownictwa dotyczcych przyszych dziaa,
opracowanych na podstawie jego oceny zaoenia kontynuacji dziaalnoci,
zebra dostateczne i odpowiednie dowody badania na potwierdzenie lub
zaprzeczenie istnienia istotnej niepewnoci; suy temu przeprowadzenie uznanych za konieczne procedur, cznie z ocen efektw, jakie przyniosaby realizacja
planw kierownictwa i inne czynniki agodzce,
uzyska od kierownictwa pisemne owiadczenia w sprawie jego planw
dotyczcych przyszych dziaa.

7
8

Ibidem, s. 272.
Ibidem, s. 276.

Analiza finansowa w badaniu

Biegy rewident powinien uzyska dostateczne i odpowiednie dowody badania

na to, e plany kierownictwa s wykonalne, a uzyskane w ich wyniku efekty wpyn
na popraw sytuacji. Standard przewiduje w tym celu okrelone dziaania9.
Tak wic na podstawie uzyskanych dowodw badania biegy rewident powinien
osdzi, czy zachodzi istotna niepewno, tzn. zapewni, by zaprezentowane sprawozdanie finansowe nie wprowadzio w bd, co do zdolnoci do kontynuowania
dziaalnoci. Standard wskazuje okrelone formy informowania o tej kwestii10.
Jeeli sprawozdanie finansowe zawiera waciwie ujawnione informacje, biegy rewident powinien wyrazi opini bez zastrzee, ale jednoczenie uzupeni
swe sprawozdanie o akapit objaniajcy, w ktrym naley wskaza, e zachodzi
istotna niepewno spowodowana zdarzeniem lub uwarunkowanie mogce budzi
powane wtpliwoci co do zdolnoci jednostki do kontynuowania dziaalnoci,
oraz zwrci uwag na okrelony punkt informacji dodatkowej do sprawozdania
finansowego, w ktrej ujawnione zostay te zagadnienia. W skrajnych przypadkach, gdy pojawia si wiele istotnych niepewnoci znaczcych dla sprawozdania
finansowego, biegy rewident moe jednak uzna, e waciwe jest odstpienie od
wyraenia opinii, a nie dodawanie akapitu objaniajcego.
Jeeli w sprawozdaniu finansowym nie ujawniono odpowiednich informacji,
biegy rewident powinien stosownie do sytuacji wyrazi opini z zastrzeeniem lub
negatywn. W sprawozdaniu biegego rewidenta powinna si znale wzmianka
o istotnej niepewnoci mogcej budzi powane wtpliwoci co do zdolnoci jednostki do kontynuowania dziaalnoci.
Jeeli, wedug osdu biegego rewidenta, jednostka nie bdzie zdolna do kontynuowania dziaalnoci, a sprawozdanie finansowe zostao sporzdzone przy
przyjciu zaoenia kontynuacji dziaalnoci, to rewident powinien wyrazi opini
negatywn. Jeeli, pomimo proby biegego rewidenta, kierownictwo odmawia
dokonania oceny lub poszerzenia jej zakresu, to powinien on rozway potrzeb
sporzdzenia sprawozdania biegego rewidenta w wersji innej ni podstawowa ze
wzgldu na ograniczenie zakresu badania. Rwnie znaczce opnienie terminu
podpisania lub akceptacji sprawozdania finansowego przez kierownictwo w stosunku do dnia bilansowego jest istotnym sygnaem w omawianej kwestii.
Kwestia, czy przyjcie zaoenia kontynuacji dziaalnoci do sporzdzania
sprawozda finansowych jest zasadne, zazwyczaj nie jest brana pod uwag przy
badaniu jednostek centralnej administracji pastwowej ani tych jednostek sektora
publicznego, ktre maj zagwarantowane finansowanie z funduszy centralnych.
Jeeli jednak dla danej jednostki takie rozwizanie moe zosta wycofane lub
gdy nastpuje rezygnacja z finansowania danej jednostki z funduszy centralnych,
9
10

Ibidem, s. 276277.
Ibidem, s. 277280.

Bronisaw Micherda

10

a tym samym istnienie jednostki jest zagroone, sugestie standardu mog stanowi
rdo uytecznych wytycznych11. Wydaje si, e wraz z przemianami w sektorze
publicznym sugestie standardu bd miay coraz wiksze zastosowanie.
3. Procedury analityczne zalecane w Midzynarodowych
Standardach Rewizji Finansowej
Wypenienie celw postawionych prawnie przed badaniem sprawozdania
finansowego czy si, zarwno porednio, jak i bezporednio, z koniecznoci
przeprowadzenia w jego trakcie okrelonych dziaa analitycznych. Wskazuj na
to wyranie Midzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej (MSRF 520 Procedury analityczne) stanowic: Biegy rewident powinien stosowa procedury
analityczne na etapie planowania i oglnego przegldu. Mona te stosowa procedury analityczne na innych etapach badania12. Standard wskazuje te rodzaj
procedur analitycznych i ich cel. Przez procedury analityczne rozumie si analizy
znaczcych wskanikw i trendw cznie z badaniem wykrytych waha wartoci
i zalenoci, ktre s niespjne z innymi informacjami lub rni si od przewidywanych wielkoci.
Procedury analityczne obejmuj porwnanie informacji finansowych jednostki z:
porwnywalnymi informacjami za poprzednie okresy,
przewidywanymi wynikami jednostki, takimi jak budety lub prognozy, lub
oczekiwaniami biegego rewidenta,
podobnymi informacjami dotyczcymi tej samej brany.
Procedury analityczne obejmuj take analiz zwizkw:
midzy elementami informacji finansowych, ktre powinny by dostosowane
do przewidywanego wzorca opartego na dowiadczeniu jednostki,
pomidzy informacjami finansowymi i odpowiednimi informacjami pozafinansowymi.
Procedury analityczne mona przeprowadza stosujc rne metody, od prostych porwna, do zoonych analiz wykorzystujcych zaawansowane techniki
statystyczne. Ich wybr standard pozostawia osdowi biegego rewidenta. Procedury analityczne stosuje si:
jako pomoc dla biegego rewidenta przy planowaniu rodzaju, czasu przeprowadzania i zakresu pozostaych procedur badania,

11
12

Ibidem, s. 281.
Ibidem. s. 227.

Analiza finansowa w badaniu

11

do bada wiarygodnoci, jeli mog one by bardziej skuteczne lub wydajne

od bada szczegowych, w celu ograniczenia ryzyka przeoczenia wicego si
z okrelonymi stwierdzeniami zawartymi w sprawozdaniu finansowym,
do oglnego przegldu sprawozdania finansowego na kocowym etapie
badania.
Procedury analityczne na etapie planowania biegy rewident powinien stosowa
w celu zrozumienia dziaalnoci gospodarczej jednostki i okrelenia obszarw
potencjalnego ryzyka. S one pomocne rwnie przy okreleniu rodzaju, czasu
przeprowadzania i zakresu pozostaych procedur badania.
Procedury analityczne do badania wiarygodnoci wi si z koniecznoci
uwzgldnienia przez biegego rewidenta rnych czynnikw, takich jak13:
cele procedur analitycznych oraz stopie, w jakim mona polega na ich
wynikach,
rodzaj jednostki i stopie uszczegowienia informacji,
dostpno informacji, zarwno finansowych, jak i pozafinansowych,
wiarygodno dostpnych informacji,
odpowiednio dostpnych informacji,
rdo dostpnych informacji,
porwnywalno dostpnych informacji,
wiedza biegego rewidenta uzyskana w poprzednich badaniach z uwzgldnieniem oceny skutecznoci systemw ksigowoci i kontroli wewntrznej oraz
rodzajw problemw, ktre w poprzednich okresach powodoway konieczno
wprowadzania korekt.
Procedury analityczne biegy rewident powinien stosowa te podczas oglnego przegldu przed zakoczeniem lub na zakoczenie badania, gdy formuuje
oglny wniosek, czy obraz przekazany przez sprawozdanie finansowe traktowane
jako cao jest zgodny z jego wiedz o dziaalnoci gospodarczej jednostki.
Wnioski wyprowadzone na podstawie wynikw zastosowania tych procedur maj
potwierdza wnioski sformuowane podczas badania poszczeglnych czci lub
skadnikw sprawozdania finansowego i pomc w dochodzeniu do oglnego
wniosku o wiarygodnoci sprawozdania finansowego. Mog one te wskazywa
na obszary wymagajce przeprowadzenia dalszych bada.
Stopie zaufania biegego rewidenta do wynikw procedur analitycznych
zaley od nastpujcych czynnikw14:
istotnoci pozycji, ktrych dotycz,
zastosowania innych procedur badania ukierunkowanych na osignicie tych
samych celw,
13
14

Ibidem, s. 228229.
Ibidem, s. 230.

Bronisaw Micherda

12

dokadnoci, z jak mona przewidzie oczekiwane rezultaty procedur analitycznych,

szacunku ryzyka nieodcznego i ryzyka kontroli.
Jeeli procedury analityczne wska na znaczce wahania wartoci lub zalenoci, ktre s niespjne z innymi, powizanymi informacjami lub rni si
od przewidywanych wielkoci, biegy rewident powinien sprawdzi te zjawiska,
uzyska odpowiednie wyjanienia oraz stosowne dowody na potwierdzenie swych
ustale.
Zalenoci pomidzy poszczeglnymi pozycjami sprawozdania finansowego,
tradycyjnie brane pod uwag podczas badania jednostek gospodarczych sektora
prywatnego, nie zawsze s odpowiednie przy badaniu jednostek administracji pastwowej lub innych, niekomercyjnych jednostek sektora publicznego. W jednostkach sektora publicznego mog natomiast zachodzi zalenoci innego rodzaju.
Na konieczno dziaa analitycznych wskazuje rwnie ustawa o rachunkowoci: Celem badania sprawozdania finansowego jest wyraenie przez biegego
rewidenta pisemnej opinii wraz z raportem o tym, czy sprawozdanie finansowe
jest prawidowe oraz rzetelnie i jasno przedstawia sytuacj majtkow i finansow,
jak te wynik finansowy badanej jednostki15. Opracowanie takiej opinii wymaga
ustosunkowania si biegego rewidenta do tych kwestii, co wydaje si niemoliwe
do realizacji bez ich analizy i oceny.
Oprcz wyraenia pisemnej opinii biegy rewident jest zobowizany z mocy
ustawy do sporzdzenia finansowego raportu na temat badania. Raport ten powinien zawiera w szczeglnoci: przedstawienie sytuacji majtkowej i finansowej
oraz wyniku finansowego jednostki, ze wskazaniem na zjawiska, ktre w porwnaniu z poprzednimi okresami sprawozdawczymi w istotny sposb wpywaj
negatywnie na t sytuacj, a zwaszcza zagraaj kontynuowaniu dziaalnoci
przez jednostk16. Rwnie w tym przypadku wymagania stawiane przed biegym
rewidentem odnonie do raportu z badania sprawozdania finansowego wskazuj
na konieczno dziaa analitycznych w ramach jego badania. Rozwinicie ustawowych norm badania sprawozdania finansowego stanowi normy wykonywania
zawodu biegego rewidenta.
Wypenienie zada postawionych w Ustawie z dnia 19 padziernika 1991 r.
o badaniu i ogaszaniu sprawozda finansowych oraz o biegych rewidentach i ich
samorzdzie (Dz.U. nr 111, poz. 480) czyo si z koniecznoci przeprowadzenia w trakcie tego badania dziaa analitycznych, w tym przeprowadzenia tzw.
przegldu analitycznego. Potwierdzaa to tymczasowa norma nr 2 wykonywania
zawodu biegego rewidenta podczas badania rocznych sprawozda finanso15
16

Art. 65, ust. 1.

Ibidem, art. 65, ust. 4, pkt 7.

Analiza finansowa w badaniu

13

wych, ktra szczegowo okrelaa zakres wskanikw finansowych zalecanych

w ramach wymaganego przegldu analitycznego (ust. 15.7 normy nr 2) podajc
tre poszczeglnych wskanikw (zacznik nr 2 do tej normy).
Nowelizacja prawa o badaniu sprawozdania finansowego prowadzi do objcia
problematyki badania regulacjami Ustawy z dnia 29 wrzenia 1994 r. o rachunkowoci (Dz.U. nr 121, poz. 591). Rozwinicie tej problematyki w ustaleniach normy
nr 2 wykonywania zawodu opinia i raport z badania rocznego sprawozdania
finansowego jednostki innej ni bank lub ubezpieczyciel rwnie szczegowo
okrela zakres wskanikw finansowych zalecanych w ramach tzw. analizy sytuacji jednostki (odpowiednik tzw. przegldu analitycznego) (ust. 24.1 normy nr 2)
podajc tre poszczeglnych wskanikw (zacznik nr 2 do tej normy).
Inaczej do problematyki zalecania procedur analizy finansowej w badaniu
sprawozdania finansowego podchodz nowe normy wykonywania zawodu biegego rewidenta z 2002 r.17 Norma nr 1 nie wskazuje zalecanych w tym zakresie
miar wskanikowych. Wydaje si, e sytuacja ta ma dwa aspekty. Aspekt negatywny to osabienie problematyki w regulacjach procesu badania sprawozdania
finansowego. Aspekt pozytywny to moliwo wykorzystania szerokiego zestawu
procedur analitycznych, cznie z procedurami dotyczcymi nowych skadnikw
sprawozdania finansowego i ze wspczesnymi tendencjami w zakresie modyfikacji miar analitycznych.
Nowa norma nr 1 wykonywania zawodu biegego rewidenta Oglne zasady
badania sprawozda finansowych wskazuje na konieczno stosowania w sprawach nieuregulowanych w normach i wskazwkach postanowie Midzynarodowych Standardw Rewizji Finansowej (Postanowienia oglne) oraz akcentuje
problem moliwoci kontynuowania dziaalnoci (Cel badania sprawozda finansowych i Szczegowe problemy badania).
Nowa norma mwi o przegldach analitycznych (Sposb badania), ktre
polegaj na ocenie zwizkw liczbowych i trendw. Pozwalaj one na ustalenie
istotnych zmian, odstpstw od oczekiwanych wielkoci oraz niezgodnoci z danymi zebranymi w toku innych bada. Stosowanie tych procedur jest poyteczne
w szczeglnoci:
w czasie planowania badania, w celu zrozumienia sytuacji badanej jednostki
i rozpoznania zagadnie (obszarw) obarczonych zwikszonym ryzykiem,
podczas przeprowadzania szczegowego badania, w celu oceny poprawnoci
ksztatowania si badanych sald lub transakcji (zdarze),
na zakoczenie badania, w celu upewnienia si, e wnioski pynce ze
szczegowego badania znajduj potwierdzenie w wynikach analizy zbadanego
sprawozdania finansowego.
17

Krajowa Izba Biegych Rewidentw, Biuletyn nr 53, Warszawa 2002.

Bronisaw Micherda

14

Nowa norma zwraca te uwag na fakt, e zoone systemy zinformatyzowanej

ksigowoci s na og wyposaone w moduy suce analizie i mog by wykorzystane podczas badania.
Najpeniej problematyka analizy finansowej w badaniu sprawozdania finansowego zostaa wskazana w nowej normie wykonywania zawodu biegego rewidenta
w regulacji treci raportu, ktry w jej wietle powinien zawiera przedstawienie
kluczowych, specyficznych dla jednostki, wielkoci bezwzgldnych i wskanikw
charakteryzujcych jej wynik finansowy oraz sytuacj majtkow i finansow
za rok obrotowy i w miar moliwoci dwa lata poprzedzajce, ze wskazaniem tych czynnikw, ktre istotnie negatywnie wpywaj na wyniki i sytuacj
jednostki, a zwaszcza powanie zagraaj moliwoci kontynuowania przez ni
dziaalnoci w niezmienionym istotnie zakresie.
Zalecenie to sankcjonuje procedury analityczne w procesie badania sprawozdania finansowego oraz czy te procedury z zasad kontynuowania dziaalnoci
gospodarczej.
4. Kierunki rozwoju procedur analitycznych przydatnych
w badaniu sprawozdania finansowego
W teorii ekonomii zjawisko upadku jednostek gospodarczych traktowane
jest jako rodzaj naturalnego regulatora systemu ekonomicznego. W gospodarce
rynkowej zasoby spoeczestwa zmieniaj swoje zastosowanie z jednego na inne,
uznane za bardziej uyteczne. Pomimo tego pozytywnego aspektu, z punktu
widzenia pojedynczych jednostek zwizanych z upadajcym podmiotem, jest to
zjawisko niekorzystne. Przewidywanie upadku podmiotw ma istotne znaczenie
dla wielu jego kontrahentw, co prowadzi do wykorzystania w tym celu indeksw
Z-score. W ostatnich latach coraz wiksze znaczenie zaczynaj odgrywa modele
Z-score wykorzystywane pomocniczo przez audytorw w celu stwierdzenia, czy
kontynuowanie dziaalnoci przez badany podmiot nie jest wtpliwe18.
Jako pierwszy w 1966 r. opublikowa model W. Beaver, cho powszechnie
problematyka ta kojarzona jest z modelem opublikowanym w 1968 r. przez
E. Altmana19.
Model W. Beavera opiera si na nastpujcych zaoeniach:
1) im wyszy stan aktyww pynnych, tym mniejsze ryzyko niewywizania si
z zobowiza,

18

T. Stasiewski, Z-score indeks przewidywanego upadku przedsibiorstwa, Rachunkowo

1996, nr 12.
19
Ibidem.

Analiza finansowa w badaniu

15

2) im wiksza rnica midzy dopywem a wypywem rodkw pieninych,

tym ryzyko niewypacalnoci mniejsze,
3) im wikszy udzia kapitau obcego w finansowaniu dziaalnoci, tym wiksze
ryzyko niewypacalnoci,
4) im wysze koszty operacyjne (bez amortyzacji), tym wiksze ryzyko niewypacalnoci.
Najwiksz zdolno do prognozowania upadku maj w tym modelu wskaniki:
1) nadwyka finansowa (zysk netto + amortyzacja) / zobowizania ogem,
2) zysk netto / suma aktyww,
3) zobowizania ogem / suma aktyww,
4) kapita pracujcy / suma aktyww,
5) aktywa obrotowe / zobowizania krtkoterminowe,
6) wskanik luki bezkredytowej [(rodki pienine + krtkoterminowe papiery
wartociowe + nalenoci zobowizania krtkoterminowe) / (koszty operacyjne
amortyzacja) 360].
O ile w modelu W. Beavera wnioskowanie prowadzi si na podstawie kadego
z szeciu wyej wymienionych wskanikw z osobna, model prof. E. Altmana
sprowadza je do jednego wymiaru, indeksu Z, na ktrego warto wpywaj pojedyncze zmienne niezalene. W modelu maj one posta nastpujcych wskanikw finansowych:
X1 kapita pracujcy / suma aktyww,
X2 zysk zatrzymany / suma aktyww,
X3 (zysk brutto + odsetki do zapacenia) / suma aktyww,
X4 rynkowa warto kapitau akcyjnego / ksigowa warto zobowiza
ogem,
X5 przychody operacyjne / suma aktyww.
System wczesnego wykrywania sabych stron jednostek gospodarczych stworzy w 1998 r. J. Baetge z Uniwersytetu Mnster20. Model polega na wyodrbnieniu 14 wskanikw zaliczonych do 3 grup rodzajowych, przy czym 7 z nich
dotyczy sytuacji majtkowej, 3 sytuacji finansowej, a 4 sytuacji dochodowej
(zyskownoci). Wskaniki te oblicza si przez 5 lat i porwnuje z wartociami
redniobranowymi i zagszcza do wartoci neuronowych, tzw. indeks solidnoci i wypacalnoci (dostpne jedynie w Instytucie Baetge & Partner). System,
stosowany zgodnie ze specyfik brany, daje biegym rewidentom moliwo
rozpoznania sabych miejsc podmiotu i zapobieenia ewentualnej upadoci.

20
J. Beatge, Bilanzanalyse, Dsseldorf 1998; za: S. Zabocka, D. Kartum, Przewidywanie
upadoci i bankructwa firm, Rachunkowo 2000, nr 2.

Bronisaw Micherda

16

W Polsce podjto prby zastosowania tego typu systemu analizy z pewnymi

modyfikacjami i zastrzeeniami do przedsibiorstw uczestniczcych w programie
NFI (1994) i spek notowanych na Giedzie Papierw Wartociowych (1996)21.
Wyniki wskazuj na nieadekwatno modelu Altana do warunkw polskich22, za
propozycja wskanikw z umownymi rangami w wyrazie procentowym wydaje si
zbyt oglna23. Z zadowoleniem trzeba jednak odnotowa prby budowania funkcji
dyskryminacyjnej w tym zakresie dla warunkw polskiej gospodarki24.
Ukierunkowanie celu dziaalnoci gospodarczej na wzrost wartoci jednostki
prowadzi do coraz powszechniejszego przekonania, e wynik finansowy oraz
wyprowadzone na jego podstawie wskaniki rentownoci nie odzwierciedlaj jednak w wystarczajco dokadny sposb efektywnoci gospodarowania jednostki
gospodarczej i nie stanowi dostatecznie dokadnej miary do wyceny wartoci
podmiotu. Spowodowane jest to faktem, e warto zysku jest wielkoci ksigow obliczan zgodnie z zasadami rachunkowoci. W zalenoci od przyjtego
i dopuszczonego przepisami prawa sposobu wyceny aktyww i pasyww oraz
metody rozliczania kosztw, zysk moe osiga rne wartoci za ten sam czas
w tej samej jednostce gospodarczej25.
Wydaje si, e trudnoci w wykorzystaniu zysku do oceny wartoci jednostki
gospodarczej uzasadniaj pogld, i naleaoby zwrci wiksz uwag na warto nadwyki pieninej. Wielko ta ma duo bardziej obiektywny charakter
ni warto zysku, gdy przy jej wyliczaniu istniej duo mniejsze mo1iwoci
manipulacji ni przy wyliczaniu wyniku finansowego. W strukturze nadwyki
pieninej tkwi nie tylko dochd wytworzony przez zainwestowany kapita
(zysk netto, rezerwy), ale te dochd stanowicy zwrot czci zainwestowanego
kapitau (amortyzacja)26. Dlatego te uwaa si, e nadwyka pienina jest lepsz
miar efektywnoci gospodarowania podmiotu ni ksigowa warto zysku.
Zysku nie mona utosamia z dostpnymi rodkami pieninymi, ktrych
brak stanowi bezporednie zagroenie dla bytu jednostki gospodarczej. Susznie
porwnuje si t sytuacj z funkcjonowaniem ywego organizmu: Zysk w tym
21

L. Bednarski, Problemy oceny zagroenia sytuacji finansowej przedsibiorstwa, Zeszyty

Teoretyczne Rady Naukowej, SKwP, Warszawa 1998, nr 46.
22
T. Stasiewski, op. cit.
23
L. Bednarski, op. cit. (pynno bieca 20%, poziom oglnego zaduenia 25%, stopie
pokrycia zobowiza nadwyk finansow 20%, rentowno netto sprzeday 18%, rentowno
kapitau wasnego 17%).
24
Por. A. Hoda, Prognozowanie bankructwa jednostki w warunkach gospodarki polskiej
z wykorzystaniem funkcji dyskryminacyjnej Zh, Rachunkowo 2001, nr 5.
25
Por. T. Waniewski, W. Skoczylas, Warto poznawcza nadwyki pieninej przy ocenie efektywnoci gospodarowania przedsibiorstwa (artyku dyskusyjny), Rachunkowo 1998, nr 10.
26
Por. E.F. Brigham, Podstawy zarzdzania finansami, PWE, Warszawa 1996, t. 2, s. 9496.

Analiza finansowa w badaniu

17

wypadku jest odpowiednikiem poywienia, a wypacalno powietrza, bez

ktrego organizm nie moe istnie ani chwili27. Za tez t przemawia midzy
innymi powoanie, a ostatnio rozwinicie, kolejnego sprawozdania finansowego
o przepywie rodkw pieninych. Stwarza to nowe rda interesujcej oceny
sytuacji finansowej jednostki gospodarczej. Przydatno tego, wyprowadzonego
z bilansu ruchu, sprawozdania finansowego wynika z faktu zestawiania w nim
czynnikw (si) wskazujcych na obszary dziaalnoci jednostki gospodarczej,
gdzie pozyskuje bd traci ona rodki pienine i ich ekwiwalenty.
Charakter strumieni przepyww pieninych pozwala na ogln ocen sytuacji finansowej jednostki gospodarczej, ktra winna by odpowiednio pogbiona.
Form tego pogbienia moe by wykorzystanie wskanikw przepyww
pieninych. Wyrazem tego jest propozycja wykorzystywania trzech grup tych
wskanikw28:
struktury przepyww pieninych,
charakteryzujcych wystarczalno gotwki,
wyraajcych wydajno gotwkow jednostki gospodarczej.
Wskaniki pierwszej grupy charakteryzuj struktur rde wpyww rodkw
pieninych z dziaalnoci operacyjnej, w tym gwnie zysku netto, amortyzacji
i zwolnionych rodkw wasnych. Wskaniki drugiej grupy s podstaw oceny
zdolnoci generowania gotwki z dziaalnoci operacyjnej, w celu pokrycia niezbdnych potrzeb w zakresie inwestycji w majtku trwaym, spaty zobowiza
oraz wypaty dywidend, i maj posta wskanika syntetycznego i wskanikw
szczegowych. Wskaniki trzeciej grupy to wskanik wydajnoci gotwkowej
sprzeday oraz wydajnoci gotwkowej zaangaowanego kapitau.
Warto doda, e aktualny wyraz tej koncepcji utrzymuje trzy grupy tych wskanikw (struktury przepyww pieninych, wystarczalnoci rodkw i wydajnoci
rodkw), wzbogacajc gwnie wskaniki charakteryzujce struktur przepyww
rodkw pieninych o dalsze przekroje strukturalne29.
Pomimo wielu zalet nadwyki pieninej jako miernika efektywnoci gospodarowania i wartoci jednostki, istnieje wiele powodw, dla ktrych nie mona
zrezygnowa z powszechnego stosowania w praktyce gospodarczej miernika
zysku i opartych na nim modeli analizy wskanikowej. Dlatego te wydaje si, e
w praktyce gospodarczej rwnolegle z miernikiem zysku powinien by stosowany
27
T. Kiziukiewicz, Sprawozdanie z przepywu rodkw pieninych w zarzdzaniu firm,
Ekspert, Wrocaw 1995, s. 5.
28
T. Waniewski, W. Skoczylas, Cash Flow w przedsibiorstwie. Ustalanie i analiza, Fundacja
Rozwoju Rachunkowoci w Polsce, Warszawa 1995, s. 3842.
29
T. Waniewski, W. Skoczylas, Jak korzysta ze sprawozdania z przepywu rodkw pieninych, Rachunkowo 1999, nr 12.

Bronisaw Micherda

18

miernik nadwyki pieninej, jako istotne uzupenienie i wzbogacenie sporzdzanych analiz finansowych30.
Ukierunkowanie celu dziaalnoci gospodarczej na wzrost wartoci jednostki
prowadzi do zainteresowania miernikami opartymi na wartoci kreowanej.
U podstaw tych koncepcji ley przekonanie, e ocena rezultatw dziaalnoci
gospodarczej powinna by oparta na miernikach nie zysku ksigowego, lecz zysku
ekonomicznego. Zysk ekonomiczny jest zyskiem operacyjnym po opodatkowaniu
pomniejszonym o sum odpowiadajc opacie za uytkowany kapita. Mona go
te ustali mnoc warto zainwestowanego kapitau przez rnic rentownoci
tego kapitau i redniego waonego kosztu kapitau. Jednoznacznie charakteryzuje t kategori stwierdzenie: Stosowany w obowizujcych obecnie systemach
rachunkowoci model rachunku okresowego zysku nie uwzgldnia ekonomicznej
kategorii opportunity cost, przedstawiajcej odsetki od kapitau wasnego, ktr
uwzgldnia si w ekonomicznej koncepcji zysku. Nie istnieje tego rodzaju kategoria kosztw, mimo e panuje zgodna opinia, i nie ma niczego za darmo31.
Zysk ekonomiczny mierzy warto ekonomiczn, ktr jednostka gospodarcza
wytworzya w danym okresie.
Znaczenie kategorii zysku ekonomicznego ronie w sytuacji coraz wyraniejszego zainteresowania kapitaem intelektualnym, inwestowaniem w wartoci
niewymierne jednostki gospodarczej. Std te wypywa zainteresowanie ocen
jednostek gospodarczych przez pryzmat ekonomicznej wartoci dodanej.
Ekonomiczna warto dodana zostaa wprowadzona przez firm konsultingow
z Nowego Jorku Stern Steward & Co., jako narzdzie wspomagajce korporacje
w maksymalizacji wartoci zainwestowanej przez akcjonariuszy. Dotychczasowe
miary wykonania ROI i ROE, nie uwzgldniajce wartoci kapitau intelektualnego, nie sprawdziy si w podejmowaniu decyzji strategicznych. Zaistniaa
potrzeba wypracowania miary, ktra lepiej wspomagaaby ocen wykonania
zarzdzajcych. Ekonomiczna warto dodana, zdaniem jej twrcw, jest miar
uwzgldniajc wszystkie elementy wpywajce na zwikszenie lub zmniejszenie wartoci jednostki gospodarczej. Ekonomiczna warto dodana jest rnic
pomidzy wartoci sprzeday netto i sum kosztw operacyjnych, podatkw oraz
kapitau zaangaowanego w dan dziaalno. Std te oglnie32:
EVA = S KO T K,
30
Do takiej konkluzji dochodz w przytoczonym artykule dyskusyjnym T. Waniewski
i W. Skoczylas.
31
M. Dobija, Rachunkowo zarzdcza i controlling, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1997, s. 343.
32
Ekonomiczna warto dodana jest wspczesnym odpowiednikiem znanej miary, zwanej
zyskiem rezydualnym.

Analiza finansowa w badaniu

19

gdzie:
EVA ekonomiczna warto dodana,
S
sprzeda,
KO koszty operacyjne,
T podatki,
K kapita zaangaowany (obliczony jako iloczyn redniowaonego kosztu
kapitau i kapitau zainwestowanego w dan dziaalno).
Bogactwo akcjonariuszy maksymalizowane jest przez zwikszenie rnicy
pomidzy wartoci rynkow firmy a wartoci kapitau zainwestowanego przez
jej wacicieli. Jest to rynkowa warto dodana (MVA).
Mierniki opatrzone akronimami EVA i MVA 33 s miernikami koncepcji
zarzdzania przez warto (VBM)34 opartej na wartoci dla akcjonariuszy. Istniej
przesanki, ktre skaniaj zarzd do dziaania na rzecz akcjonariuszy, czyli do
zwikszenia rynkowej wartoci spki. S to:
wzgldnie duy udzia czonkw zarzdu we wasnoci spki,
powizanie wynagrodzenia czonkw zarzdu ze stop zwrotu osigan
przez akcjonariuszy,
groba przejcia przez inne przedsibiorstwa,
konkurencja na rynku pracy dla kadry zarzdzajcej.
Koncepcja powikszania wartoci spki pod ktem zwikszenia korzyci
akcjonariuszy staje si coraz bardziej popularna. W pewnym stopniu jest to nastpstwem instytucjonalizacji rynku kapitaowego. Instytucjonalni akcjonariusze dysponujcy duymi pakietami akcji oraz profesjonaln kadr s w stanie wywiera
naciski na zarzdy spek w celu ukierunkowania zarzdzania na zwikszenie
wartoci tyche spek.
5. Podsumowanie
Znaczenie rachunkowoci we wspczesnej gospodarce rynkowej nie budzi
wtpliwoci. Dotyczy to rwnie problematyki badania sprawozdania finansowego
jako wanego ogniwa rozliczenia si jednostki gospodarczej z jej otoczeniem
spoecznym. W badaniu sprawozdania finansowego coraz wikszego znaczenia
nabiera konieczno oceny moliwoci kontynuowania dziaalnoci gospodarczej.
Okolicznoci te kieruj uwag na szerokie wykorzystanie w procedurach badania
sprawozdania finansowego metodyki oceny jednostek gospodarczych, dorobku
analizy finansowej.
33
34

EVA Economic Value Added, MVA Market Value Added.

VBM Value Based Management.

20

Bronisaw Micherda

Ewolucja metodyki oceny jednostek gospodarczych stawia nowe zadania osobom zajmujcym si profesjonalnie rachunkowoci, a w szczeglnoci biegym
rewidentom. Dorobek w tym zakresie oczekuje sensownej adaptacji do procesu
badania, rozbudowywanego o nowe treci, sprawozdania finansowego. W dobie
rozwoju rynku kapitaowego, a w zwizku z tym przewartociowania podejcia
do problematyki wyceny i prb wykorzystania koncepcji wartoci godziwej, niezbdne jest szersze spojrzenie na zagadnienia kwantyfikacji, wykorzystanie teorii
pomiaru i wynikajce z niej zalecenia praktyczne35.
Literatura
Bednarski L., Problemy oceny zagroenia sytuacji nansowej przedsibiorstwa,
Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej, SKwP, Warszawa 1998, nr 46.
Brigham E.F., Podstawy zarzdzania nansami, PWE, Warszawa 1996.
Burzym E., Rola biegych ksigowych w rozwinitej gospodarce rynkowej oraz warunki
ich dziaania, Rachunkowo 1992, nr 7.
Dobija M., Rachunkowo zarzdcza i controlling, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1997.
Hoda A., Prognozowanie bankructwa jednostki w warunkach gospodarki polskiej
z wykorzystaniem funkcji dyskryminacyjnej Zh, Rachunkowo 2001, nr 5.
Kiziukiewicz T., Sprawozdanie z przepywu rodkw pieninych w zarzdzaniu
rm, Ekspert, Wrocaw 1995.
Krajowa Izba Biegych Rewidentw, Biuletyn nr 53, Warszawa 2002.
Micherda B., Straty i korzyci ekologiczne, Rachunkowo 2000, nr 8.
Midzynarodowe Standardy Rachunkowoci 2001, IASB, SKwP, Warszawa 2001.
Midzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej, SKwP, Warszawa 2001.
Stasiewski T., Z-score indeks przewidywanego upadku przedsibiorstwa,
Rachunkowoc 1996, nr 12.
Ustawa z dnia 29 wrzenia 1994 r. o rachunkowoci, Dz.U. nr 121, poz. 591.
Waniewski T., Skoczylas W., Cash Flow w przedsibiorstwie. Ustalanie i analiza,
Fundacja Rozwoju Rachunkowoci w Polsce, Warszawa 1995.
Waniewski T., Skoczylas W., Jak korzysta ze sprawozdania z przepywu rodkw
pieninych, Rachunkowo 1999, nr 12.
Waniewski T., Skoczylas W., Warto poznawcza nadwyki pieninej przy ocenie
efektywnoci gospodarowania przedsibiorstwa, Rachunkowo 1998, nr 10.
Zabocka S., Kartum D., Przewidywanie upadoci i bankructwa rm, Rachunkowo
2000, nr 2.
IV dyrektywa Unii Europejskiej, Rachunkowo 1998, nr 6.

35
Zwraca na to uwag autor niniejszego artykuu w recenzji zamieszczonej w Rachunkowoci
(B. Micherda, Straty i korzyci ekologiczne, Rachunkowo 2000, nr 8).

Analiza finansowa w badaniu

21

Financial Analysis in Auditing a Financial Statement in Light

of International Auditing Standards
The market method of management has led to signicant changes in the methodology
of nancial statement review. These transformations have manifested themselves in new
regulations and new standards for registered auditors, who are appointed on the basis
of the aforementioned law. The author discusses the application of nancial analysis
procedures in this article. The premise for these deliberations is the going-concern
principle, which is strongly emphasized under market conditions. The author closes the
discussion by indicating the development directions for analytical procedures useful in
auditing a nancial statement.