AobradeLeleasprticassustentveisnocontextodaarquiteturacontemporneainternacional|Notcias|CBCA
NOTCIAS
AobradeLeleasprticassustentveisnocontextodaarquiteturacontempornea
internacional
23/07/2014|Notcia|RevistaArquitetura&UrbanismoJulho/2014
Leleostarsystemhightech:
JooFilgueirasLima,Lel,estabeleceapartirdadcadade1990vinculaescomaproduorecentedostarsystemhightechinternacional
pelomodocomoqualoscontornosformais,funcionaisetecnolgicossoadmitidosemsuaobra,umarespostaaosgrandesproblemasem
debatenaviradaparaosculo21.Questesdealtatecnologiaemarquitetura,eficinciaenergtica,confortoambiental,limitesderecursos
naturais,economiadosmeiosesustentabilidadesotratadasporLeletambmpelosarquitetoshightechcomofundamentospara
entenderosdesgniosdeumaarquitetura(esteticamentelimpa,racionalmenteconstruda,ambientalmenteresponsvelesocialmente
engajada)queselanacomoexpressorenovadaporumnovoconceitodemodernidade.
Nasltimasdcadas,apalavrasustentabilidadetornouseumaespciedejargoempregadoextensivamenteporarquitetos,polticos,
economistas,socilogoseambientalistasparadefinirumconjuntodeintenestoambiciosasque,paraseremconsolidadas,necessitariam,
namesmagrandeza,deumareformulaoticaeorganizacionaldasbasessobreasquaisestoestruturadasassociedadesglobalizadas,ou
seja,umamudanadaspolticaseconmicas,domodelodeproduocapitalistaedoestilodevidaqueinstitumos.
Frentespossveisinterpretaesacercadotermosustentabilidade,tornousefrequenteassocilosquestesecolgicaseeconmicas
comodenominadorescomunspreservaodavidanoplaneta,esoboqualestosubjugadastodasasoutrasformasdesustentabilidade,
aexemplodoquehojeseentendeporpoltica,agricultura,cidadeearquiteturasustentvel,conformadascomocategoriasderivadasdo
mesmotema.
CroquiseperspectivadoSarahFortalezamostram
queabrigaossetepavimentosdoblocodeinterna
criandoumespaoajardinadocomdimensesgen
voltadoaodesenvolvimentodeatividadesterapu
delazereconvivncia
Lelapostounaproposiodemodelos
que,viabilizadospelaindstria,representassemtantoosinteressesdasociedademode
globalquantoasespecificidadeslocais.Seutrabalhoprenunciaumatendnciaaserseg
comoindicativodeumalinguagemuniversaleumsaberprtico,cujopotencialideolg
esttico,construtivoetecnolgicosetornaevidentenoconjuntodeexperinciasconsu
aolongodosseus57anosdeatuaoprofissional.
Lelfiguracomoumdosraros,senoonicoarquitetobrasileiroamanterumaprodu
alinhadacomasgrandesdiscussesdacontemporaneidade.Eleseaproximadosprobl
deconstruoedearquitetura,comoumarquitetoquedeposita,naaltatecnologia,a
CroquiseperspectivadoSarahFortalezamostramoarcoqueabrigaossetepavimentosdoblocodeinternao,
criandoumespaoajardinadocomdimensesgenerosas,voltadoaodesenvolvimentodeatividadesteraputicas,
delazereconvivncia
esperanaderesolverpartedosproblemasqueassolamoplaneta.
ArelaoentreLeleostarsystemhightechestnomodocomodeterminadasquest
similarmentetratadasemsuasobras:apreocupaocomosvaloreshumanose
socioculturaisaconcepodeestruturasformaisquesintetizamasnecessidadesprogramticasefuncionaisdoprojeto,odilogocomcontextoeaspotencialidadesdastecnologiasaplic
abuscadaelegnciaeprecisododesenhoarquitetnicoedesoluestcnicoconstrutivascoerenteselimpas,oenvolvimentocomasprticasracionalizadasdaconstruo,ocomprom
comapesquisaeinovaotecnolgicaporumaconstruoenergeticamenteeficienteeambientalmenteconfortvele,sobretudo,oentendimentomaiordaarquiteturacomoprocesso,
apenasnoconceitodeorganizaoprodutivadoobjetoarquitetnico,mascomoumconjuntodeconhecimentosacumuladosetcnicasaprimoradasaolongodesucessivasexperincias
projetuais.
Seasustentabilidademesmoumnovoparadigma,oquepoderamosdizersobreasproduesdeRenzoPiano,MichaelHopkins,NormanFosterouLelquepriorizamasnecessidades
humanaseambientaisadespeitodetalmodismoouconscinciatardia?Asquestesdeeficinciaeconfortoambientalnoestoapenasimplcitas,masconstituirequisitosessenciaisp
daprofisso,independentementedasinjunespolticas,sociaisouhistricasdeflagradasaqualquertempoelugar.
Lelresumeessadiscussocompalavrasassertivas."Quandomeperguntamsobreessetema,eusimplesmentedigoquesustentabilidade
umestadodeesprito.Ouvoctemounotem.Sim,nspodemosresolvervriosproblemasambientais,masissodependedeumsaber,
vontadeepersistncia",disseementrevistaautora.
LELEMICHAELHOPKINS
EmboraaarquiteturadeLeloperecomumarealidadediametralmenteantagnicaemrelaoadeterminadosexemplosqueseapresentam
nassociedadesculturalmenteesocialmentedesenvolvidas,sensvelaproximidadedeseutrabalhocomoutrasarquiteturasbalizadaspelas
questesambientais.ArespeitodoqueserealizounoHospitalSarahFortaleza(2001),oEvelinaChildren'sHospital(2005),desenhadopor
MichaelHopkinscomopartedaampliaodoStThomas'HospitalemLondres,possuiumenormetrio,cujassemelhanasformais,
funcionaisetcnicoconstrutivasemrelaoaoprojetodeLelcomparecemtambmcomoumarespostamaisapropriadaslimitaes
dimensionaisdareadisponvelparasuaimplantao.Tambmintegraaaladasenfermariasaosolrio,criadoparapromoveroconforto
ambientaldoedifcioeoportunizarasocializaodosusurios.Oresultadoformaldosdoisprojetosumarespostacriativaehbils
condiesimpostaspeloterreno.NocasodohospitaldeFortaleza,aescolhaporumpartidoverticalizadoadveiodaexistnciadeumbosque
queocupavagrandepartedoterrenodestinadoconstruo.Adeliberaodepreservloparaolazereterapiasaoarlivreimplicoua
reduosignificativadareadisponvelparaaimplantaodoedifcioque,dessaforma,tornouseinsuficienteparaaadoodeumasoluo
horizontalizada.
CoberturaemarcodoSarahFortaleza:detalheda
dopaineltipocolmeiacomatorredecirculao
Nabuscadeproveromximodeluz,ar,naturezaesadeaosambientesinternos,Lelproduziu,nogestodoarcoqueabrigaossetepavimentosdoblocodeinternao,asnteseform
umaaointegralizada,criandoumespaoajardinadocomdimensesgenerosas,voltadoaodesenvolvimentodeatividadesteraputicas,delazereconvivncia.Oconfortoambientaldo
deinternao(ventilaonaturaleproteocontraincidnciadiretaderaiossolares)foiobtidopormeiodelminasmetlicasfixadasemposioestratgica,formandoumngulovariv
http://www.cbcaacobrasil.org.br/noticiasdetalhes.php?cod=6097
1/3
22/09/2015
AobradeLeleasprticassustentveisnocontextodaarquiteturacontemporneainternacional|Notcias|CBCA
onveldopisoemfunodeseuposicionamentoaolongodasuperfciecircularsegundoaqualestodispostas.
Emcontrapartida,asoluoadotadaporHopkinsrespondecondiodeumterrenorestrito,faceadoporconstrueseviaspreexistentes.
Aconcepodograndetrio,abraandoapartesuperiordetrsdosseisnveis,formaocoraosocialdoedifcioeachavedaconcepo
global,proporcionandoumavistaabrangentedacidade,permitindotambmquealuzdodiainundeaxialmentetodoopercursodotrioao
saguoprevistonopisotrreo.Enquantoestratgiasustentveladotadanoedifcio,acoberturametlicaemarcoatuaduranteoinverno
comoumcoletorsolar,enovero,oespaonaturalmenteventiladoporefeitochamin.
Aidentidadeformaleasestratgiassustentveisdaspropostaslanadaspelosdoisarquitetosconformamsecomoumaconsequnciadireta
dasurgnciaseaesqueestruturamoprograma.Amaterializaodeumaobraapartirdaarticulaodeformasconsistentescapazesde
darvidaaosespaosque,bemmaisdoqueumareacompartimentadadaconstruo,olugarondeasatividadesacontecemeasrelaes
humanassoconstrudas.
ImagemdotriointeriorecortetransversaldoEv
Children'sHospital,projetodeHopkinsArchitects
Londres
LELESANTIAGOCALA
OscdigosformaisdaarquiteturadeLeldescendemdeprincpiosestruturaiseartifcios
mecnicosestabelecidosaoadequadofuncionamentodoedifcio.NoHospitalSarahRio
(2002/2009),odesenhodacalotabrancadoauditrio,coroadaporumasemiesfera
compostaporptalasdeaomveis,carregaemessnciaumargumentoque
transcendeaingnuaideiadequeaformanascedotraodespretensiosodoarquiteto.
Aocontrrio,aformageradaportraosprecisosgestosquetraduzemconhecimento
edomniotcniconecessriosresoluodascontingnciasdoprograma,viabilidade
construtivaelegibilidadedaobra.
Ovolumedoedifciofoigeradopelatranslaodeumavigasinuosaaoredordeumeixo
inclinado,oqualfoideterminadoemfunodaaberturasuperior,posicionadademodo
agarantiranecessriaincidnciadeluznaturalsobreopalco.Quandofechada,a
superfcieinternadacpulafuncionacomoumgrandeespelhoesfricoquerefleteos
raiosdeluzproduzidospelasluminriasinstaladasnotopodaparteafuniladadocorpo
daconstruo.
Osistemamveldacalotadoauditrioideadocomorecursotcnicofundamental
ImagemdotriointeriorecortetransversaldoEvelina
Children'sHospital,projetodeHopkinsArchitectsem
Londres
entradadeluznaturaleconsequentereduodoconsumoenergticodoedifcio,
tambmrepresentaumaconquistaemtermosformais.Omovimentodescritopelasgrandesptalasmetlicas,auxiliadoporummecanismomotorizado,conseguetransformardemanei
surpreendenteocarterimagticodoedifcioquando,aolongododia,acoberturaseabreesefechacomoumaflor.
MecanismosimilarfoiadotadoporSantiagoCalatravanaconcepodoFloatingConcretePavilion(1989).Emboraesseprojetonuncatenhasematerializado,oprincpiodemobilidadec
sendousadocomobaseparaascriaesdoarquitetoespanholque,assimcomoLel,procurammodosdeintegrarmovimentoaossistemasquecompemocorpodaedificao,explor
ideiade"kineticarchitecturalcomponents"(componentesarquitetnicosmveis)afavordaampliaodaspotencialidadesfuncionaiseestticasdaarquitetura.
Paraalmdoimpactovisualdeestruturasquesearticulamdescrevendomovimentospoticos,arrancandosuspirosdosespectadoresque,apartadosdacrtica,deixamseseduzirpelobr
aparentedasperformancestecnolgicas,aarquiteturadeLelpossuiocompromissocomaevoluodoprocesso,aproposiodesoluesinovadorasassistidaspelaprticareferenciad
conscienciosarevisodeexperinciaanteriores.
LELERENZOPIANO
AoconfrontarostrabalhosdeLeleRenzoPianopossvelidentificaraproximaesqu
abordagemprojetualamparadanousodeestratgiastecnolgicasvoltadassqueste
ambientais.TantooHospitalSarahRioquantooprojetodoarquitetoitalianoparaAca
deCinciasdaCalifrnia(2000/2008)incorporamsistemaseelementosconstrutivos
dinmicosparaproverluzeventilaonaturaisaosespaosconstrudos.Oconfortotr
doSarahRiofoiviabilizadoapartirdetrsprincpiosfundamentais:ventilao
frescopenetranasreasdeconvivncia,fisioterapiaehidroterapiapeloforrodepainis
basculantesedoamplosistemadeaberturadotetoarqueadoventilaonaturalfora
arcaptadopelasunidadesfancoilinstaladasnopisotcnicoinjetadonosambientes
internosporumsistemadedutosvisitveis,eoarquenteextradopelaaberturaparc
elementosbasculantesdotetoplanoeventilaoartificialoarrefrigeradoquepassa
dutosdeventilaoimpulsionadopelasunidadesfancoil,ondeprocessadaacircula
guageladaproduzidapelacentralfrigorficaalocadanopavimentotcnico.Todasas
aberturasdostetossofechadasporumsistemamotorizadoacionadoporinterruptore
controlesremotos.
Logoacima,corteesquemticopassandopeloauditriodoSaraRio.Abaixo,desenhodoFloatingConcrete
Pavilion,projetodeSantiagoCalatrava(1989)paraolagoemLucerna,Sua,quenuncasematerializou
NaAcademiadeCinciasdaCalifrnia,almdossistemasdeaberturadejanelaseclara
acionadasautomaticamenteparapromoveraentradadeluzsolareaventilaonatura
espaos,oarquitetoincorporousistemasdeiluminaocomfotossensores,painis
fotovolticos,dentreoutrosrecursossofisticadosque,aomesmotempoemquegaran
bonsresultadosaodesempenhoambientaleeficinciaenergticadaedificao,tambm
presumemumaltocustodeimplantaoemanuteno.
Enquantoosexpoentesdaculturahightech,livresderestriesoramentrias,demonstramemsuasatitudesprojetuaisairrestritaconfiananopoderdatecnologiacomoinstrumento
indispensvelcriaodesolueslgicas,racionaiseecologicamentecorretasparaomundocontemporneoassoladopelacriseeconmicaebeiradeumcolapsoecolgicoLelap
nainteligentesoluododesenhodearquiteturaenaintegridadedeumprojetoqueconciliaopossveleoimaginvelfrentesinjunespolticas,econmicasemateriaisdoseuPas.
BIBLIOGRAFIA
ABEL,Chris.Architecture,tecnologyandprocess.Oxford,ArchitecturalPress,2004
BUCHANAN,Peter.AltatecnologabritnicaFoster,Grimshaw,HopkinsyRogers:unestilonacional,ArquitecturaViva,Madri,no.42,p.1929,mai/jun.1995
EDWARDS,Brian.Sustainablearchitecture:Europeandirectivesandbuildingdesign.2ed.Oxford/Boston,ArchitecturalPress,1999
GUIMARES.AnaGabriellaLima.AobradeJooFilgueirasLimanocontextodaculturaarquitetnicacontempornea.2010.FaculdadedeArquiteturaeUrbanismo,UniversidadedeSo
SoPaulo
http://www.cbcaacobrasil.org.br/noticiasdetalhes.php?cod=6097
2/3
22/09/2015
AobradeLeleasprticassustentveisnocontextodaarquiteturacontemporneainternacional|Notcias|CBCA
GUIMARES.AnaGabriellaLima.JooFilgueirasLima:Oltimodosmodernistas.2003
MestradoemArquiteturaeUrbanismo,EscoladeEngenhariadeSoCarlos,Universida
SoPaulo,SoCarlosLIMA,JooFilgueiras(Lel).Arquitetura:umaexperincianasa
SoPaulo,RomanoGuerraEditora,2012
MONTANER,JosepMaria.Depoisdomovimentomoderno:aarquiteturadasegundam
dosculoXX.Barcelona,GustavoGili,2001
NESBITT,Kate.Umanovaagendaparaaarquiteturaantologiaterica19651995.So
Paulo,CosacNaify,2006
PRASSAD,Sunand.(Ed.).Changinghospitalarchitecture.London,RIBAPublishing,200
SEBESTYEN,Gyula.Newarchitectureandtechnology.Oxford,ArchitecturalPress,2003
ANAGABRIELLALIMAGUIMARESarquiteta(FAUUFBA,1997),commestrado
pelaEscoladeEngenhariadeSoCarlosdaUSPedoutorado(2010)pelaFAUUSP.
professoradeprojetoehistria,desde2010,daFiamFaam
Reportagem:AnaGabriellaLimaGuimares
Acima,fotodireita,SarahRio:esquemadeaberturadospaineismveisdaenfermaria|Aolado,foto
esquerda,SarahRio:fotomostraamontagemdosbrisesmveisdoforro.Abaixo,Aberturasnotetoeacobertura
verdedaAcademiadeCinciasdaCalifrnia,deRenzoPiano.
http://www.cbcaacobrasil.org.br/noticiasdetalhes.php?cod=6097
3/3