Las civilizaciones precolombinas eran principalmente agrcolas.

El cultivo del maz se

convirti en el alimento principal en Mesoamrica, como lo fue la papa o patata en la zona
andina de Per y Bolivia. Hasta la relativa secularizacin que se dio en el periodo posclsico,
la religin fue primordial en la configuracin y el desarrollo de la cultura precolombina. Sin
embargo, las creencias y ritos religiosos estaban muy condicionados por preocupaciones
relacionadas con la fertilidad de la tierra y la productividad de las cosechas que suelen
dominar las sociedades agrcolas. Por lo tanto, gran parte del arte y la arquitectura
precolombinas est relacionada con la astronoma, a travs de la cual los indgenas
americanos establecan las pocas ms apropiadas para plantar y recoger la cosecha.
Se desarrollaron dos tipologas urbanas. Una era el centro ceremonial, de estructura compleja
constituida principalmente por edificios religiosos y administrativos que se construan
alrededor de plazas y que careca de viviendas y calles. Se cree que en estos centros solamente
vivan los gobernantes seglares y religiosos con sus cortes, mientras que la mayora de la
poblacin resida en granjas pequeas en una zona suburbana circundante. La otra tipologa,
similar a lo que conocemos actualmente como ciudades, tena calles que separaban las
residencias de las diferentes clases sociales, as como templos y edificios administrativos
orientados hacia la plaza central. Los proyectos arqueolgicos recientes que estudian los
trazados en emplazamientos mesoamericanos ponen de manifiesto que lo que se crean
centros ceremoniales albergaban poblaciones de plebeyos, semejndose a verdaderas
ciudades. Tanto los complejos ceremoniales como las verdaderas ciudades servan como
centros religiosos, gubernamentales y comerciales. El comercio no slo era importante para el
suministro de bienes necesarios y superfluos, sino tambin como medio de transmisin de
ideas y tcnicas, as como de formas y motivos artsticos.

Inkowie
- lud indiaski, zamieszkujcy terytoria przybrzene wzdu rodkowych Andw w Ameryce
Poudniowej. Pastwo Inkw, zaoone w XII wieku, rozbudowane zostao w rozlege
imperium w cigu niespena 200 lat przed odkryciem Ameryki. Na pocztku XVI
w. obejmowao prawie cae wybrzee Pacyfiku wzdu Andw i tereny Peru i Boliwii w gbi
kontynentu, a zamieszkane byo wtedy przez ok. 12 milionw mieszkacw. Zajmowali si
oni gwnie rolnictwem, uprawiajc kukurydz, ziemniaki, trzcin cukrow, bawen i kok
oraz hodowl lam i alpak. Cz pl nawadniano przy pomocy sztucznych kanaw
irygacyjnych. Domy mieszkalne budowano z gliny lub kamienia. Bardzo rozwinita bya
ceramika, zdobna inkrustacjami i malowidami.
Kraj pokryty by sieci drg, chocia nie znano koa i nie uywano adnych pojazdw do
transportu. Najwaniejsz cz sieci drogowej stanowiy dwa trakty rozcignite na caej
dugoci imperium, jeden wzdu wybrzea a drugi przez Andy. Dziki tym drogom Inkowie
mogli wzgldnie szybko przemieszcza swe wojska w czasie wojny czy zamieszek. Suyy
te one do przesyania wiadomoci, czym zajmowali si specjalni biegacze, dla ktrych przy

drogach pobudowano stacje, gdzie mogli odpocz i przebra si. Przesyanie wiadomoci i
drobnych przesyek tym sposobem odbywao si na zasadzie sztafety tzn. w momencie
kiedy jeden biegacz dociera do nastpnej stacji, drugi wybiega mu na spotkanie i
przejmowa przesyk lub wiadomo. Same wiadomoci zapisywane byy w postaci
wymylnego ukadu wzekw na sznurach (pismo wzekowe).
Wadcy Inkw otoczeni byli wielkim przepychem i czczeni jak bogowie, po mierci ich ciaa
mumifikowano i nadal oddawano im bosk cze. Do nich i kapanw naleaa caa ziemia w
pastwie. Najwaniejszymi bstwami byyInti, czyli soce i Illapa, wadajcy siami
przyrody. Na ich cze budowano kultowe kamienne piramidy. Stolic pastwa Inkw byo
miasto Cusco w Peru na Paskowyu Andyjskim. A najciekawszym i zagadkowym
miastem,odkrytym w 1911 r., jest Machu Picchu, pooone wysoko w grach, zbudowane tak,
e nie jest widoczne z dou. Z niewiadomych powodw zostao opuszczone przez
mieszkacw krtko przed przybyciem Hiszpanw do Ameryki. W chwili rozpoczcia
podbojw 1531-1536 przez Hiszpanw, imperium Inkw zajmowao prawie wszystkie
terytoria na zachodnich wybrzeach Ameryki Poudniowej. W roku 1572 ostatnim Ink
zosta Tupac Amaru, ktrego ojcem by Manco Inca.

Mexikowie (czyt. Meszikowie, popularnie zwani Aztekami)

- najliczniejszy obecnie nard indiaski w Meksyku. W momencie konkwisty przewodzili
najsilniejszej federacji pastw na obszarze Mezoameryki. Termin Azteca pierwotnie oznacza
"ludzi z Aztln" i odnosi si jedynie do niewielkiego plemienia, ktre (jako ostatnie spord
wszystkich ludw Ameryki rodkowej) przybyo na obszar Paskowyu Meksykaskiego w
XIII wieku. Z czasem jednak ludowi temu udao si podbi i czciowo zasymilowa wiele
innych ludw, dziki czemu Aztekowie stali si mniejszoci w samym Tenochtitlan.
Mieszkacy Doliny Meksyku zazwyczaj nazywali siebie terminem Mexica nadanym przez
boga Huitzilopochtli, od ktrego wywodzi si wspczesna nazwa Meksyku. W latach 15191524 Ferdynant Cortez z oddziaem 500 onierzy podbi i opanowa terytorium pastwa
Aztekw. Swj sukces zawdzicza gwnie broni palnej, ktrej ludy Doliny Meksyku nie
znay. Warto wspomnie, e w czasie najazdw konkwistadorw Aztecy byli na bardzo
wysokim poziomie rozwoju. Ich miasta osigay nawet do 100 tys. mieszkacw!

Majowie
- grupa ludw indiaskich mwicych jzykami z rodziny maja, zamieszkujcych pd.-wsch.
Meksyk (pw. Jukatan i stan Chiapas), Gwatemal, Belize i zach. Honduras; w wszym
znaczeniu nazw Majowie odnosi si wycznie do grupy zamieszkujcej pwysep Jukatan
(tzw. Majowie jukatascy).
Majowie byli twrcami wysoko rozwinitej cywilizacji, ktrej pocztki sigaj
okresu preklasycznego pnego (400 p.n.e.250 n.e.), wg chronologii przyjtej dla
kultur Mezoameryki. Okres wczesnoklasyczny (250400 n.e.)charakteryzowao powstawanie
miast (m.in. Tikal oraz Uaxactn) speniajcych funkcje sakralno-adm., zmonumentalnymi
zespoami architektonicznymi. W okresie rednioklasycznym (400700) wystpiy lokalne
kryzysypolit., w konsekwencji ktrych w okresie pnoklasycznym (700900) rozwiny si
style regionalne w architekturze i sztuce, a cywilizacja Majw osigna swe apogeum. Pod

koniec tego okresu w rejonie centrum doszo do zaamania rozwoju cywilizacyjnego i

opustoszenia miast. W okresie poklasycznym wczesnym (9001200) pn. cz Jukatanu
znalaza si pod silnym wpywem kultury Toltekw ze rodkowego Meksyku;
najwaniejszym miastem regionu pn. stao si Chichn Itz; ok. 1200 utracio ono supremacj
na rzecz Mayapn. Okres poklasyczny redni (12001450), trwajcy do upadku Mayapn, by
okresem dekadencji i tar politycznych midzy zwanionymi rodami arystokracji,
wadajcymi licznymi, stosunkowo niewielkimi pastewkami. Okres poklasyczny pny
zakoczy
si
wraz
z
podbojem
hiszpaskim
w
XVI
w.,
ale ostatnie niepodlege miasto-pastwo Majw, Tayasal na jez. Petn Itz w Gwatemali,
zostao zdobyte dopiero 1697.
Gwne osignicia cywilizacji Majw w dziedzinie architektury stanowiy monumentalne
zespoy przestrzenne, zoone ze wity na wysokich piramidach schodkowych, paacw,
tarasw, dziedzicw i kamiennych boisk do gry w pik, oraz zastosowanie w budownictwie
tzw.
faszywego
sklepienia;
W dziedzinie sztuki ozdoby ze stiuku, malowida cienne, rzeby i paskorzeby z
kamienia,
drewna
i koci, polichromowana ceramika oraz wyroby zotnicze. Majowie rozwinli pismo
hieroglificzne
i dwudziestkowy system zapisu matematycznego, prowadzili obserwacje astronomiczne i
posugiwali si precyzyjnymi systemami rachuby czasu. Po hiszpaskich podboju nastpi
cakowity upadek cywilizacji Majw; w okresie kolonialnym, a take po zdobyciu
niepodlegoci przez Meksyk i inne kraje na pocz. XIX w., Majowie podejmowali wiele
lokalnych zbrojnych prb odzyskania samodzielnoci politycznej (m.in. przez kilkadziesit
lat, do prze. XIX i XX w., utrzymywali kontrol nad czci terytorium Quintana Roo na
Jukatanie).