1.

AS POLIS GREGAS

Hlade refrese tanto ao conxunto de helenos ou gregos como ao

territorio que eles habitaron: o ncleo orixinario a pennsula grega e as
costas de Asia que estn fronte a ela e, posteriormente, as zonas
colonizadas, especialmente o sur da pennsula italiana e a illa de Sicilia.
Os seus habitantes sentanse unidos porque falaban a mesma lingua,
tian as mesmas divindades, os mesmos gustos artsticos...

A polis unha cidade-estado (do grego polis, cidade). Destacaron

Atenas, Esparta e Tebas. Entre as caractersticas comns das polis
destacan:
Eran independentes e gobernbanse con institucins propias.
Estaban formadas por un territorio que abarcaba aldeas, cidades
pequenas e un centro urbano principal. Nas polis destacaba o espazo
da gora, que era o centro administrativo, relixioso e comercial e onde
se reunan as asembleas populares.
Os habitantes das polis podan ser libres ou escravos. Os libres
podan ser cidadns ou non cidadns. Unicamente os varns que
gozaban da categora de cidadns (os fillos de pai cidadn)
podan participar nas asembleas polticas, ser membros dos tribunais
de xustiza, ocupar cargos pblicos e posur terras. Os non cidadns
(metecos) non tian dereitos polticos e dedicbanse ao comercio e s
actividades artesanais, pois non podan posur terras.
Os sistemas de goberno das polis foron varios: monarqua (rei);
oligarqua (goberno en mans dun reducido nmero de familias);
democracia (todos os cidadns exercan o poder).

 Os enfrontamentos entre as polis foron frecuentes: Atenas

enfrontouse a Esparta e Esparta enfrontouse a Tebas. Pero tamn
houbo momentos en que a maiora do mundo helnico estivo unido
fronte a invasores estranxeiros, como sucedeu durante as guerras
contra os persas (guerras mdicas).
A lingua e a relixin

2. A COLONIZACIN GREGA
Entre os sculos VIII e VI a.C. numerosas polis iniciaron expedicins
para fundar colonias nas beiras do Mediterrneo, ampliando as o
mbito da civilizacin grega.
Por que emigraron os gregos?
Pola insuficiencia de recursos necesarios no seu territorio,
especialmente agrcolas, debido ao relevo montaoso e ao clima
pouco propicio.
Por intereses comerciais, que estimularon as expedicins
colonizadoras, favorecidas pola construcin de barcos mis
seguros e capaces.
Por razns xurdicas e polticas, pois era un xeito de cambiar
a condicin das persoas.
O aumento da poboacin
As colonias gregas eran territorios que non dependan
politicamente da polis que as fundaban. Moitas das colonias eran de
tipo agrario, pero tamn houbo outras especializadas na actividade
comercial.
Para fundar unha colonia seguase case sempre un lugar con auga
potable na costa, de fcil defensa unha illa, un cabo, unha pennsula-,
ou un porto natural para poder desembarcar con facilidade e protexer
os barcos-. Se a colonia prosperaba, amplibase o espazo a construr
cara ao interior.
O perodo de maior mpeto colonizador foi o comprendido entre
os anos 750 e 675 a.C. A colonizacin grega foi especialmente intensa
na illa de Sicilia e no sur da pennsula italiana, territorio que se coece

como a Magna Grecia. Como consecuencia da presenza grega

estendeuse a sa civilizacin, con avances como o uso do ferro, a
moeda, o alfabeto, o urbanismo e as formas e gustos artsticos.

3. ATENAS E ESPARTA
Atenas e Esparta representan os dous tipos de sistema poltico mis
caractersticos da antiga Grecia: a democracia e a monarqua oligrquica.
A democracia ateniense
Durante os sculos V e IV a.C, a polis de Atenas viviu un perodo de
gran desenvolvemento econmico, poltico, literario e artstico. O seu nome
est relacionado coa deusa Atenea, a deusa da sabedora.
Durante o mandato de Pericles (443-429 a.C.) perfeccionouse o sistema
poltico da democracia (goberno do pobo, demos en grego),
caracterizado
por:
A intervencin directa dos cidadns (soamente os varns e fillos
de pai e nai ateniense).
Creacin das asembleas e os consellos.
Eleccin nas asembleas, por designacin ou sorteo, dos cargos
pblicos: maxistrados, Consello ou Boul e tribunais de xustiza.

 Igualdade de palabra de todos os cidadns,

Establecemento do ostracismo, un sistema polo que se condenaba
ao exilio, durante 10 anos, a calquera cidadn sospeitoso de ir contra
o sistema democrtico.

A oligarqua espartana
Esparta estivo rexida por unha monarqua controlada pola oligarqua
que funcionaba coas seguintes institucins:
A monarqua, exercida por dous reis (diarqua), con funcin relixiosa
e militar.
Un consello de ancins a Gerusa controlado pola oligarqua
espartana, dicir, unhas poucas familias que controlan o poder.
A asemblea popular, formada polos cidadns espartanos, que elixa
a cinco cidadns foros .
Rxida disciplina que impoa a todos os habitantes, especialmente aos
cidadns, que eran educados directamente polo estado espartano nun
rxime militarista desde os 14 anos.

4. AS GUERRAS DOS GREGOS

As polis gregas viviron dous tipos de guerras: as que as enfrontaban
a un inimigo comn (os persas) e as de enfrontamentos mutuos, entre
as propias polis.

Gregos contra persas

Estas guerras, coecidas como as guerras mdicas, tiveron lugar entre o
500 e o 479 a.C. A sa orixe est na conquista das polis gregas de Asia
polos persas; stas pediron axuda s de Europa; Atenas respondeu e acudiu,
pero a expedicin fracasou. Entn, as polis gregas formaron unha fronte
comn ante os persas e, na batalla de Maratn, lograron a vitoria (490 a.C.).
Pero os persas organizaron unha nova expedicin; atacaron e arrasaron
Atenas, pero os atenienses lograron derrotar a escuadra persa en Salamina
e Platea (480, 479 a.C.), de xeito que os persas abandonaron,
definitivamente, o territorio grego.
As polis gregas recoeceron o esforzo realizado por Atenas que formou con
outras cidades a Liga de Delos (477 a.C.), chamada as porque na illa de
Delos gardbanse os recursos econmicos derivados das polis aliadas.
Cando o perigo persa desapareceu definitivamente, algunhas das polis
quixeron separarse da Liga, Atenas non o permitiu; castigou os rebeldes,
trasladou o tesouro de Delos a Atenas e impuxo o seu dominio, iniciando a
etapa que se coece como o imperialismo ateniense. Foron os anos
nos que Pericles dirixiu a cidade de Atenas e na que, especialmente na
sa parte mis elevada, a acrpole, foi embelecida con novos edificios
sufragados, en gran parte, polo tesouro de Delos, ao tempo que intelectuais
e artistas de toda a Hlade facan da cidade a escola de Grecia.

Esparta contra Atenas

Esparta non tolerou a superioridade de Atenas, de xeito que se iniciaron

as guerras do Peloponeso (431-404 a.C.).
Os atenienses refuxironse dentro da murallas da cidade e lograron
resistir durante un tempo, pero acabou sendo derrotada. Finalizaba as
o dominio ateniense e comezaba o da hexemona de Esparta (399371 a.C.). Pero a alianza de Atenas, Tebas, Corinto, Argos, contando co
apoio dos persas, provocou novas guerras que remataron coa derrota
de Esparta e a fin da sa hexemona.

5. O IMPERIO DE ALEXANDRE O
MAGNO
A mediados do sculo IV a.C., un reino situado ao norte da Hlade,
Macedonia, iniciou unha poca de conquistas coas que formou o maior
imperio coecido ata entn.
Macedonia domina a Hlade
O rei Filipo II de Macedonia proxectou a conquista de novas terras para
engrandecer o seu reino. Para iso contaba cunha poderosa organizacin
militar, a falanxe. Aproveitando a debilidade das polis gregas, enfrontadas
entre elas e debilitadas polas guerras, Filipo dominou a Hlade.

O imperio de Alexandre o Magno

A Filipo sucedeu seu fillo Alexandre (336 a.C.), quen continuou o

proxecto de ampliar o dominio de Macedonia. Educado polo filsofo
grego Aristteles, con tan s 20 anos, dirixiu un exrcito que avanzaba
vitoria tras vitoria ata chegar ao ro Indo, internndose, cara ao norte,
nas montaas do Himalaia. Un motn das tropas, que non queran seguir
avanzando, obrigou a Alexandre a iniciar o retorno. En Babilonia,
mentres planificaba novas expedicins polo Mediterrneo, faleceu aos
33 anos como consecuencia dunhas febres (323 a.C.). Tras a morte de
Alexandre, os seus xenerais repartronse o imperio.
Para dar maior cohesin ao seu imperio, Alexandre estableceu medidas
como:
O emprego dunha lingua comn, o grego.
A implantacin dun sistema monetario baseado na moeda de Atenas.
A fundacin dunhas 70 cidades que se converteron en centros de
irradiacin da cultura helnica.
A construcin de numerosas estradas e canais...
O Helenismo
o perodo comprendido entre a formacin do imperio de Alexandre o
Magno e a conquista romana de Exipto (30 a.C.), e que se caracteriza
pola expansin da civilizacin grega e a fusin de elementos gregos e
orientais.
Os principais centros de difusin do helenismo foron as cidades (moitas
delas chamadas Alexandra en honor do seu fundador), construdas

seguindo o modelo do urbanismo grego (plano en cuadrcula) e nas

que se levantaron os edificios caractersticos das polis gregas (teatro,
gora, ximnasio...). Como centros culturais destacaron algunhas xa
existentes, como Atenas e Prgamo e outras novas, especialmente a
Alexandra de Exipto, onde se fundou a gran biblioteca na que se gardaban
milleiros de manuscritos. As bibliotecas eran centros culturais
onde desenvolveron a sa actividade os cientficos e filsofos.

6. RELIXIN, CULTURA E ARTE

En Grecia naceron a ciencia e a filosofa que constiten a base
da civilizacin europea actual.
Deuses e heroes
Os gregos renderon culto a numerosas divindades que
controlaban
as forzas da natureza e o destino dos humanos. A caracterstica
mis destacada desta relixin o seu antropomorfismo, dicir, que os
deuses eran representados con formas humanas e, ademais, nas sas
relacins comportbanse como humanos, cos seus vicios (celosos,
vingativos, infieis) e virtudes (amantes, protectores, benvolos), pero
inmortais e todopoderosos.
Os principais santuarios eran o de Delfos, en honor de Apolo, e o de
Olimpia, en honor de Zeus, onde celebraban as competicins atlticas
s que asistan representacins de todo o mundo grego (xogos
olmpicos).
Os gregos tamn cran na adiviacin e nos orculos, que eran
mensaxes que os deuses enviaban aos humanos. O mis importante foi
o orculo de Delfos.
Os gregos tamn cran nos heroes, que eran uns personaxes
mitolxicos fillos dunha divindade e dun mortal. Algns foron moi
populares, como Hrcules e Aquiles.

Para os gregos era unha obriga inescusable enterrar os mortos e

realizar ritos funerarios, porque senn as almas vagaran errantes
eternamente, sen descansar en paz. Ao defunto colocbaselle
unha moeda na boca para pagar a Caronte, o barqueiro que levaba
as almas ao outro lado da lagoa Aquerusia. Os cadveres
eran inhumados ou incinerados en tumbas que estaban colocadas
xeralmente ao longo dos camios.

Filsofos e escritores
En Grecia houbo manifestacins culturais de gran transcendencia:
A filosofa: Scrates, Platn e Aristteles
O teatro: Esquilo, Sfocles....
A poesa pica: Homero (Ilada e Odisea)
A Historia: Herodoto...
Inventores e cientficos
Avances no coecemento da Terra: Eratstenes, Hiparco, Anaxgoras,
Aristarco de Samos
Matemticas e Fsica Tales de Mileto, Pitgoras, Euclides, Arqumedes
Medicina Hipcrates
Invencin de mquinas Arqumedes

Beleza e armona nas artes plsticas

Na arte grega destacan tres caractersticas:
beleza nas formas
equilibrio e harmona entre as partes
preocupacin pola representacin humana.

Arquitectura e urbanismo
Tipo de cubertas dos edificios Planos. Arquitectura alintelada
Ordes arquitectnicas Drica, xnica, corintia
Materiais de construcin Pedra calcaria e mrmore
Edificios mis significativos
Templo: gardaba a estatua do deus. A maiora eran de planta rectangular, con
cuberta a das augas e columnas nas frontes. Polo xeral an construdos sobre
unha plataforma
graduada de tres niveis.

 Teatro: formado por bancadas en semicrculo e un espazo circular onde

actuaban os actores.
Plano das cidades Hipodmico: deseado por Hipdamo de Mileto. Cruzaba
as
ras en ngulo recto, destacando un centro gora- onde se instalaba o
mercado e os principais edificios pblicos.

Pintura e cermica

O soporte da pintura grega a cermica. Representbanse

heroes, deuses e temas mitolxicos.
A cermica ofrece das modalidades: figuras negras sobre
fondo amarelo ou figuras amarelas sobre fondo negro.

Escultura

Caractersticas:
Consiguen representar a beleza, a proporcin, a
anatoma e o movemento da figura humana.
Os personaxes representados (divindades, heroes, atletas) estn
case sempre espidos, para que o escultor poida mostrar con
mestra a anatoma.

 A maiora das esculturas son de vulto redondo, dicir, que se

poden ver desde diferentes ngulos (estn exentas)
Os materiais empregados son o mrmore e o bronce.
Entre os escultores mis destacados estn Fidias, Policleto, Mirn,
Praxiteles e Lisipo.