Porno & Paranoia

Flexmens Magazine Porno & Paranoia
Redactioneel
lieve lezer,
Nu en dan krijgen we het verwijt dat we de dingen er bij de haren bijslepen. Zoals
een gorilla genaamd Bokito onlangs een vrouwelijke bewonderaar aan haar haren
door de dierentuin sleepte, zo hardnekkig proberen wij themas aan elkaar te praten
die misschien alleen een eerste letter gemeen hebben. Porno & Paranoia: why-ohwhy die onwaarschijnlijke combinatie?
Filosoof Michel Foucault geloofde dat de rol van de pornografie niet zozeer ligt
in het bevrijden van onderdrukte impulsen, maar in het vormgeven van een
dominante seksuele identiteit. Identiteit betekent: niet dat, maar dit. Bepaalde
19e-eeuwse mythes over de vrouwelijke seksualiteit (onderdanigheid, passiviteit)
worden ad nauseam opgevoerd, evenals de mythes van de mannelijke identiteit:
lust als initiatief en wilskracht. Heldere rolpatronen om jezelf vaste vorm te geven,
en af te schermen van de ontembare chaotische flux waarin alles verkeert.
Iets vergelijkbaars kan gezegd worden over de rol van paranoia: het is niet
zozeer een collectieve reactie op de alomtegenwoordige onveiligheid, terreur en
criminaliteit, maar eerder een proces waarbij dominante identiteitsparen worden
vastgesteld. De brave burger tegenover de terreur van hangjongeren, illegalen en
onaangepasten; de paranode activist tegenover de matrix, het systeem; us and
them, underground en mainstream. In deze binaire modellen is het nooit moeilijk
kiezen, en doorgaans is het resultaat de bevestiging van de status quo.
Porno & Paranoia gaat over een maatschappij waar in toenemende mate
pornografische elementen een rol spelen: de potentie van de staat, het voyeurisme
op internet en reality-tv, de drive naar instant bevrediging, de penetratie van
surveillancetechnieken in onze intieme omgeving, die op zijn beurt publiek
gemaakt wordt.
Op dezelfde manier waarop queeractivisten vormgeven aan een post-pornografie,
hopen wij dat progressieve krachten vorm kunnen geven aan post-paranoide
perspectieven en bewegingen. Een politiek die de eigen identiteit durft op te
breken in haar elementen en vloeibaar te maken - stay fluent or remain stagnant
and die!
yours,
flexmens magazine
deel i
Porno & Paranoia

~
De staat van Paranoia
zomer 2007
.4.
Nothing to see here people - please move on!
.36.
De Blauwe waas
Rick van Amersfoort
.8.
De Man zonder naam
Tegen de liefde
Jesse Darling
.71.
Hoe ver kun je gaan?

Mark Terkessidis
Merijn Oudenampsen & Thijs Vissia
.45.
.15.
DIY attitude online

De digitale seksuele revolutie
Een Brok Respect

Over respect als politiek principe
Aetzel Griffioen
Marije Janssen
.19.
.46.
Humanity itself has become

the dangerous class
.62.
Porno,
Een persoonlijke geschiedenis
.41.
Zo ver als Londen zijn we nog niet in de

lage landen. Daar strekt zich een systeem van
videosurveillance uit dat elke beweging van iedere
burger van punt A tot punt B kan volgen, 7 dagen
per week en 24 uur per dag. Alsof ze Orwells 1984
genterpreteerd hebben als beleidsadvies, en niet als
dystopische waarschuwing.
Is paranoia langzaam op weg het centrale principe
van de actuele politiek te worden? Na jaren van
neoliberaal laissez-faire, lijkt de stemming om te
slaan naar een nieuwe voorliefde voor autoriteiten die
misstanden keihard aanpakken zonder veel oog voor
staatsrechtelijk-democratische franje.
Lokale en nationale autoriteiten krijgen de
bevoegdheid om op basis van vermoedens burgers
straatverboden of meldingsplicht op te leggen.
Burgemeesters mogen besluiten om individuen
(potentiele relschoppers) preventief vast te houden
om de openbare rust te waarborgen. De straat en
publieke ruimte worden schoongeveegd om iedere
verstoring van de met comfort doorspekte aldag te
voorkomen.
Dit is, zoals Lieven de Cauter het noemt, de stad in
het tijdperk van de angst.
In de paranoia-sectie van dit magazine gaat het
achtereenvolgens over hoe een blauwe waas van
politiecontroles over de stad wordt uitgespannen;
over detentiegevangenissen waar ook gewone
Europeanen in terecht kunnen komen, zoals ontdekt
werd door M, de hoofdpersoon in het waargebeurde
verslag De man zonder naam.
In Een brok respect onderzoekt Aetzel Griffioen
hoe het woord respect een codewoord geworden
is, met verschillende betekenissen die met elkaar op
gespannen voet staan. Eric Boot bespreekt in het
artikel Humanity itself has become the dangerous
class de nieuwe anti-terrorismewet, die recentelijk
zonder al te veel ruchtbaarheid door de Tweede
Kamer werd geloodst.
Tenslotte werpt Funda zoku licht op de sociale
krachten in het huidige Turkijke, aan de hand van de
moord op journalist Hrant Dink.
Rainer Just
Review:
El producto op dreef
Thijs Vissia
.73.
Colofon
Fast food
Niels ten Oever
Eric Boot
.49.
.22.
Nationalism and its discontents
Vrouwen uit de marge
Funda zoku
Beatriz Preciado
.29.
.56.
Myspace
Op de loop voor controle
Warporn Warpunk!
Autonome Videopoiesis in oorlogstijd
Geert Lovink
Matteo Pasquinelli
Wees op je hoede.

Grootschalige acties van de politie in samenwerking met

andere diensten komen steeds vaker voor. Een grote groep
ambtenaren spoort met vereende krachten het kwaad
op, dat wordt bestraft, gendexeerd en doorgespeeld.
Een analyse van de politiepsyche in haar nieuwe rol als
virtuele veiligheidsstrijder.
In de Amsterdamse gemeenteraad stelt fractievoorzitster van Groenlinks Judith Sargentini vragen over
de zogenaamde nodale controle. De Blauwe Vliet
komt dan ook voort uit de nodale orintatie van de
politie. Nodaal is een term uit de geneeskunde en
plantkunde, het betekent knoop, knobbel of verdikking. Op de website van de politieacademie valt te
lezen dat nodale controle veel verder gaat dan boetes
uitdelen. Het kwaad beweegt zich. Wij werpen een
virtuele dam op om dat minder makkelijk te maken.
Een beetje de functie van de stadspoortwachter
van vroeger, zegt districtschef Arno Julsing over de
Het klinkt mysterieus, de Blauwe Vliet, een stroom,

als iets vluchtigs voorbijgaan versterkt de Van Dale
het gevoel nog eens. De Blauwe Vliet was echter een
grootschalige opsporings- en toezichtactie van de Amsterdamse politie, douane, Koninklijke Marechaussee
en de Belastingdienst die in de week van 30 oktober

tot en met 5 november 2006 plaatsvond. In totaal
deden aan de operatie 300 politieagenten mee, de
opbrengsten werden met veel aplomb de media in geslingerd. Grote aantallen boetes waren uitgedeeld (ruim
5.000 volgens de politie), bij het preventief fouilleren
werden tientallen messen en een aantal traangas en
pepperspray busjes in beslaggenomen, 4800 euro
aan openstaande boetes en meer dan 200 dagen aan
openstaande gevangenisstraf werden opgelegd en uitgevoerd en de belastingdienst haalde 250.000 euro aan
achterstallige belasting op. In de media verschijnen
samenvattingen van diverse politiepersberichten en
op weblogs vinden we reacties van Rotterdammers die
stellen dat het een blauwe waas moet worden. Niet een
week maar het gehele jaar door controle en toezicht op
straat, het liefst om de 100 meter want wat je op een
dag ziet gebeuren is niet normaal meer.
De blauwe waas
~
Rick van Amersfoort
Beeld: Thijs Vissia
nodale controle. Wij zijn de politie, wij zijn er voor

de wetshandhaving, maar wij staan ook impliciet
voor het goede. Operaties als de Blauwe Vliet willen dit uitstralen. Het klinkt als de geallieerden in
Irak en de coalitietroepen uit de Lord of the Rings
die goedheid, schoonheid en literaire gaven in
pacht hebben. Bij operatie Spirit pakte de politie in
2002 en 2003 in Den Haag en Amsterdam massaal
Roemeense en Bulgaarse mensen op. Ook een actie in
de strijd van het Goede tegen het Kwade. Op grond
van het feit dat zij zich illegaal zouden ophouden in
Nederland en voor overlast zouden zorgen werden
zij in gereedstaande vliegtuigen gegooid en uitgezet.
Behoorlijke gerechtelijke procedures ontbraken en
persbericht regiopolitie Amsterdam-Amstelland 6

november 2006
website AD 15 februari 2007
onderzoek naar mensensmokkel, uitbuiting en vrouwenhandel werd niet gedaan, terwijl tijdens de actie
wel de tippelzone aan de Theemsweg in Amsterdam
werd schoongeveegd.
Sargentini wil in de gemeenteraad weten of de
burgemeester het noodzakelijk vindt dat de stad
regelmatig op slot gaat. Sargentini citeert een artikel
uit de Telegraaf van 18 augustus 2006. Volgens de
burgemeester is deze omschrijving niet juist. De stad
gaat niet op slot, maar door een brede en integrale
wijze van controleren op bepaalde knooppunten
wordt aan mensen met verkeerde bedoelingen wel
Panama (1989) of Phantom Fury in Fallujah (Irak)

(2004) wordt getoond hoe het Goede het Kwade zal
overwinnen. De berichtgeving over zowel Panama als
Fallujah laat tevens zien hoe weinig publieke en politieke verontwaardiging er opkomt over aanwijzingen
dat schendingen van de mensenrechten plaatsvinden.
Nu is het niet zo dat er tekenen zijn dat de Amsterdamse politie vorig jaar haar boekje volledig te buiten
is gegaan tijdens de Blauwe Vliet. Toch roepen acties
als de Blauwe Vliet en Spirit vragen op met betrekking tot de open samenleving.
In mei 2005 presenteerde de projectgroep Visie op
het signaal gegeven dat de kans dat ze gepakt worden,

groter wordt, zegt Cohen in zijn antwoord. U komt
het vanzelf wel tegen en u ziet ook dat de afgelopen tijd er in de stad vaker plekken zijn waar door
politieagenten gecontroleerd wordt Dat wordt
nog uitgebreid doordat de politie controleert in
samenwerking met andere organisaties. Het betekent
dat als er autos of fietsers langskomen, deze naar
de kant worden gehaald en gecontroleerd worden.
De burgemeester geeft aan niet actief op zoek te
gaan naar illegalen in de stad. Volgens hem worden
deze pas eruit gelicht als zij potentile overtreders
zijn; iedereen is echter een potentile overtreder. Het
achterlicht van je auto kan toevallig stuk zijn. Door
de samenwerking van diverse diensten en de koppeling van de aanwezige bestanden zullen niet-legale
vreemdelingen er eerder uitgelicht worden.
De pracht en praal waarmee de resultaten van
politie-operaties worden uitgevent, lijkt sterk op
de public relations-operaties van de Amerikaanse
militairen. Met namen als operatie Just Cause in
de politiefunctie van de Raad van Hoofdcommissarissen het rapport Politie in Ontwikkeling. De nodale
orintatie heeft zijn oorsprong in dit visionaire stuk.
In het rapport wordt er gesproken over de digitale
slotgracht. De Telegraaf zat er niet ver naast met het
op slot gaan van de stad. Uitgangspunt is het idee dat
door de toegenomen dreiging van criminaliteit en
terrorisme onveiligheid een onderdeel van het bestaan
is geworden. En: ...de huidige tijdgeest ademt
normhandhaving door repressie. De uitkomst laat
zich raden. Een sterk politieapparaat dat controlerend
optreedt.
Uit onverwachte hoek komt er kritiek op de nodale
orintatie van de politie. Eric Nordholt, oud-hoofdcommissaris van politie Amsterdam-Amstelland, en
bekend van onder meer de preventieve arrestaties tijdens de Eurotop in Amsterdam in 1997, zegt in een
interview in het blad Gonzo: Men zou niet moeten
nadenken in termen van kwaad. Ik heb ook nog
nooit over criminaliteitsbestrijding gesproken. Dit
vind ik een negatief concept. Je moet in mijn ogen

strijden vr iets en niet tegen iets. En op de vraag

wat je moet doen met groepen die zich overal aan
lijken te ontrekken zegt Nordholt: De politie mist
een maatschappijvisie. In dat opzicht leest het laatste
rapport (Politie in Ontwikkeling - red.) van de
politie als een prestatiecontract dat door managers
en technocraten is geschreven. Nu gaat het enkel
om kengetallen als het aantal aanhoudingen of de
hoeveelheid bonnen die gehaald moeten worden.
Het kwaad beweegt zich, en de moderne poortwachters bewegen zich door de stad als Grammaton
Clerics uit de film Equilibrium, op zoek naar potentile overtreders. Spirit, Blauwe Vliet, wat staat ons te
wachten als de nodale orintatie zijn greep krijgt op
de stad? Het kwaad beweegt zich, klinkt het apocalyptisch, alsof wij aan de vooravond van de Armageddon staan. Een blauwe waas hangt over de stad.
April 2007. In de Amsterdamse metro worden geleidelijk

aan alle stations voorzien van controlepoortjes, om
ze geschikt te maken voor de electronische vervanger
van de strippenkaart en zo zwartrijden zo goed als
onmogelijk te maken. De poortjes zijn gefabriceerd door
defensiefabrikant Thales. Het duurt nog even voordat
het chipsysteem ingevoerd wordt, maar posters van het
GVB waarschuwen nu al dat n voor n de poortjes
gesloten worden.
Op de fotos hiernaast zie je metrostation Wibautstraat,
waar een team van vijftig GVBers en agenten de
aanwezigen controleert op kaartjes en identificatie. Bij
een routinecontrole reist het team een paar uur heen en
weer op de drukste trajecten.
Dit is een waargebeurd verhaal. Het is niet alleen bijzonder, maar ook exemplarisch. Het biedt
ons een glimp van de dagelijkse realiteit van de vele mensen in Nederland die niet over de
juiste papieren beschikken. Jawel, het zijn de fietsers zonder licht, de zwartrijders op de metro,
de uitkeringsfraudeurs die getalsmatig de voornaamste slachtoffers zijn van de toegenomen
controlezucht van de politie en het overheidsapparaat. Het zijn echter de ongedocumenteerden die
de ultieme prijs betalen: verblijf op de zorgvuldig verzegelde vierkante meters van de Nederlandse
detentiecentra, object van willekeur, brandgevaar en een vergevorderde onmenselijkheid.
De man zonder naam*

~
M.
Interview en Bewerking:
Merijn Oudenampsen en Thijs Vissia
Beeld: Karen Eliot
I
Zonder dat hij iets verkeerds had gedaan, werd M op een morgen gearresteerd. Hij was op
weg naar het Waterlooplein, waar hij keurig voor de paaltjes afstapte en te voet verder ging,
misschien nog wat steppend op zijn trapper. Hij liep rustig door langs marktkramen, oude
dozen en een groepje agenten. Het waren er drie. een oudere agent, en twee hele jonge... Ze
leken geeneens achttien te zijn, helemaal glad in het gezicht, alsof ze nog niet scheerden.
De oudere agent gunde hem geen blik waardig. Maar een van de jongere agenten hield hem
staande. Ik zag u fietsen op het plein. U weet dat het niet toegestaan is om hier te fietsen. U
zult een boete moeten gaan betalen. zei de agent geagiteerd.
Het spijt me, maar u zag het verkeerd, protesteert M. Vanuit die afstand kon u dat niet
eens zien. Ik fietste niet, ik was aan het steppen, en na tien meter ben ik afgestapt en gaan
lopen. Heeft u een legitimatiebewijs?, reageerde de frisse diender vlot. Vanaf dat moment
wist M dat het allemaal fout zou lopen, omdat hij zijn legitimatiebewijs simpelweg niet
zou laten zien. Als er nu echt sprake was van een misdaad, dacht M, dan kan ik heel goed
begrijpen dat de politie mijn identiteit zou willen vaststellen. Maar als een politieman mij
gewoon op de stoep ziet fietsen, dan kan een agent toch gewoon zeggen meneer, het is niet
toegestaan. Einde verhaal, ik ga, enigszins gepikeerd, gewoon lopend verder. M weigerde zijn
ID te laten zien, vertelde dat hij een principieel tegenstander van de ID-wet was en nooit een
identiteitsbewijs bij zich droeg. Maar de jonge agenten waren standvastig en niet voor Ms
rede vatbaar.
Nu mengden de marktkooplui zich er ook in. Ze schreeuwden van achter hun kramen tegen
de agenten dat het belachelijk was. De oudere agent, gesierd met een kroontje op zijn epaulet,
moest nu wel toegeven, anders ging het gezag eraan. Het was net alsof ze het voor hem deden,
om indruk te maken, alsof het hun eerste dag in de wijk was. Met duidelijke tegenzin nam de
oudere agent de arrestatie op zich en vertelde M dat hij nu officieel gearresteerd was.
In het politiebureau IJtunnel wordt M vervolgens in het dagverblijf geplaatst, een vierkante
betonnen ruimte. Kort daarvoor had hij kans gezien om ongemerkt een vriend te bellen. Zon
twee uur later komen vrienden van M langs bij het bureau en bieden de politie aan om zijn
boete te betalen, in ruil voor vrijlating. Een besnorde, nors kijkende agent antwoordde dat
het toch niet zo simpel was, hij kon toch niet zomaar een boeteformulier uitschrijven zonder
naam erop? Met enige moeite wisten zij nog wel een briefje voor M af te geven met de naam
van zijn advocaat.
Op een gegeven moment komt een man de cel van M in. Ik ben uw advocaat, zei de man.
Hij wilde graag de naam van M weten en wat er precies gebeurd was.
U knt niet mijn advocaat zijn, want mijn advocaat is Laura Janssen, van het bureau van
Marc Wijngaarden op de Keizersgracht, zei M.
Ah, ik ken hem, ik ben zijn collega van hetzelfde kantoor.
Misschien is het hier gepast te vertellen dat M. niet in Nederland geboren is, en een gebroken Nederlands spreekt. Laten we het er voorlopig maar bij houden dat M. een EU-burger is en bovendien blank
en blond, dus eventuele uiterlijke kenmerken spelen in het komende verhaal niet echt een rol.
De man zonder naam
De man zonder naam
Er zijn niet veel mensen die denken dat Laura Janssen een mannennaam is, maar hier had M
er toch eentje gevonden.
U kent hem niet, zei M. verwonderd, want de advocate in kwestie is een vrouw.
U bent gewoon een piketadvocaat, of niet?
In een lichtelijk verslagen toon gaf de man uiteindelijk toe, waarna M hem op onbeleefde
manier gelaste zich snel uit de voeten te maken.
Het werd later en later. Zijn keel werd steeds droger en in zijn maag rommelde het. M kreeg
geen voedsel en water. Toen ze hem bij aankomst naar zijn naam vroegen zei hij: geen naam.
Ok, geen naam, geen eten was het antwoord. Geen naam, geen water. De politieagenten
vonden dit blijkbaar zeer komisch, want ze bleven er grappen over maken.
Rond twaalf uur arriveerde er een arrestantenbusje, dat M naar de vreemdelingenpolitie in
Osdorp bracht.
De omstandigheden bij de vreemdelingenpolitie waren niet veel beter. Het ergste, vond M,
was dat je de hele dag alleen was, in een cel van 2 bij 2. Er was een bed van 1m50 waarop
M nauwelijks de slaap kon vatten, een wc, geen raam, en een in de grond verankerde stoel,
die met een halve meter afstand op de betonnen muur uitkeek. Hij mocht niets op zijn kamer
hebben, niet roken, geen kranten. De lunch bestond uit van dat papperige witte brood met
chocoladehagel. Er was wel tv, met n kanaal: Discovery Channel. Het volume stond echter
zo zacht dat M het van zijn bed niet kon horen; hij moest er recht voor gaan staan, maar dat
was al snel vermoeiend.
Op een nacht wordt M opeens gewekt. Er is iemand voor u, hoort hij vanachter de deur.
M, nog versuft van de slaap: Oh, ja? Ok. Ze lieten hem een papiertje zien met een naam
erop. Een Turkse naam.
Kent u hem?
Nee.
Het is een Turkse naam.
Dat zie ik.
U kent hem niet?
Nee.
Waarop ze weer weggingen en de deur achter zich dicht trokken.
Een half uur per dag werden de gevangenen gelucht. De eerste dag dat M gelucht werd
was er een half leeggelopen voetbal, waar mensen tegenaan trapten. De dag daarop was die er
niet meer. Iedereen begon daarom maar een beetje tegen elkaar aan te praten. Een man op de
luchtplaats wekte onmiddellijk de argwaan van M, zijn kleren waren een tikkeltje te schoon,
hij was wel ongeschoren maar was gewoon niet zoals de andere gevangenen. M zei tegen de
persoon naast hem: Ik ben misschien een paranode persoon, maar dat is een politieagent,
niet? Hij heeft zijn veters nog in. Echt niet dat je hier naar binnenkomt met je veters in.
M liep op de persoon af en vroeg hem: Zeg, jij bent een stille, of niet soms? De man liep
onmiddellijk naar de deur, drukte op de intercom en zei: Ik wil naar binnen. De deur ging
open en hij verdween.
Het advocatenbureau van M was woedend toen ze het verhaal hoorden. Zij vroegen het nog na bij
de politie, wie toch die piketadvocaat had kunnen zijn die dienst had op die dag. Maar de politie zei
simpelweg dat er die dag geen piketadvocaat op het bureau aanwezig was. Dan moet het een politie
agent zijn geweest, dacht M.s advocaat. Maar M was daar niet zo zeker van. Het was een type met de
verkeerde fysiek, de verkeerde lichaamstaal, de kleren die hij aanhad, alles aan hem wees M erop dat dit
geen politieman kon zijn. De assistente die hij bij zich had was te goed gekleed, te formeel en beleefd
om een politievrouw te kunnen zijn. Ze gingen bovendien de hele middag langs de cellen in het bureau.
M snapte niet waarom de politie het ontkende.
10
Deze gebeurtenissen sterkten M alleen maar in zijn overtuiging om zijn naam niet prijs te
geven. Zes dagen waren verstreken. Hij verwachtte dat het ergste leed nu wel geleden was en
dat ze hem elk ogenblik zouden vrijlaten.
II
Je gaat weg, zeiden ze tegen hem. Niet: je bent vrij. Het klonk niet goed.
Waar brengen jullie me naartoe?, vroeg M.
Toen hij eenmaal met vier of vijf anderen in de bus zat, werd duidelijk dat hij naar de
detentieboten in Rotterdam gebracht werd.
De boten, genaamd Bibby Stockholm en Reno, worden gezamenlijk gerund door de Dienst
Justitile Inrichtingen en een particuliere beveiligingsdienst. De manier waarop M behandeld
werd bij zijn entree, gaf hem het gevoel dat hij aanbeland was in Guantanamo Bay. De
paranode bewakers, de handboeien, de overdreven veiligheidsmaatregelen. Later hoorde M
zelfs dat bewakers bij het fouilleren fotos maakten van de naakte gedetineerden, met hun
mobieltje. M voelde zich de hoofdpersoon in een B-film, eentje over een gevangenisopstand,
een uitbraak of iets dergelijks. Hij werd langs de luchtplaats geleid. Gedetineerden hingen in
groepjes rond, gevormd naar afkomst: Arabieren, Latinos, Afrikanen. Iedereen kwam langs
het hek staan om te staren naar de nieuwe aanwinsten. M liep verder en in wrange toon zei hij
tegen zichzelf: waar ben ik nu beland?
Hij werd door drie agenten begeleid naar een cel. Drie bij vier meter, met nog drie andere
gevangenen, vier dus met M erbij. Een cel met tv, stapelbedden, een magnetron en niet veel
meer. M had zijn eigen avondeten, dat hij kon opwarmen in de magnetron; de temperatuur
veranderde, maar de kwaliteit van het voedsel niet. Het eten overdag was hem vertrouwd:
wit brood met chocolade. Het grootste gedeelte van zijn tijd zat M opgesloten in zijn cel.
Twee of drie keer per dag was er recreatie, waarbij de gevangenen heen en weer konden
lopen in een nauwe corridor, sjoelen in de recreatieruimte of telefoonkaarten kopen. Er
waren vier telefoons voor zon honderd gevangenen, n uur per dag. Telefoneren was een
overlevingsstrijd voor mensen, hun enige uitweg. Ruzie was snel gemaakt.
Telefoonkaarten laten brengen door vrienden was M niet toegestaan. Hij mocht ook geen
kranten lezen, wel CNN kijken.
Waarom?, vroeg M.
Dat zijn de regels, zei de bewaker.
Maar wat is de logica achter de regels?
Dat weten we niet.
Toen hij een foto ophing in zijn cel, werd het de volgende dag weer weggehaald. Waarom?
Dat zijn de regels.
Vreemd genoeg was roken in de cellen wel toegestaan.
M vroeg een van de bewakers naar de brandveiligheid van de boot. De Schipholbrand was
iets meer dan een jaar geleden.
We hebben nieuwe instructies, zei de man, als er een brand is of het alarm gaat af, dan
openen we de deuren en evacueren we iedereen, van het schip af.
Ok, zei M.
Twee dagen later ging het brandalarm af.
M was in de recreatieruimte, andere gedetineerden waren in hun cel. De bewakers kwamen
aangehold, vergrendelden zo snel mogelijk alle deuren en verlieten rennend de boot. M
bevond zich in de nu afgesloten recreatieruimte, gevangen achter een enorme hoeveelheid
deuren, hekken en prikkeldraad en er was een brandalarm; in ieder geval rook, misschien
11
De man zonder naam

wel een brand. Even dacht hij eraan wat het verhaal zou zijn dat de krantenkoppen zou gaan
bepalen. Alweer brand in vreemdelingengevangenis, Drijvend inferno met referenties naar
veel ongedentificeerde slachtoffers, of zoiets.
De brand was redelijk onschuldig en snel geblust, maar in de dagen die volgden kon M zijn
gedachten niet stopzetten. Zijn celgenoten die s nachts Eurosport keken, rokend, moe, die
langzaam in slaap vielen
De gezondheid van M was niet zo best. Hij was nog steeds herstellende van een
longontsteking van enkele maanden geleden en kreeg nu steeds meer last van pijn in zijn
longen. Roken was een van de weinige toegestane fulltime activiteiten op de boot. Getergd
door de onzekerheid van hun uitzetting, leidde het gevangenen ertoe zich massaal te
ontwikkelen tot kettingrokers, wat de kwaliteit van de lucht in de boot niet echt ten goede
kwam. Het was net een asbak.
Sommige van de gevangen vertelden M dat zij wel degelijk verblijfsvergunningen hadden,
voor Frankrijk, Spanje of Duitsland. Zij waren woedend. Een Ghanees die zei al zes jaar legaal
in Spanje te wonen, een Liberiaan die al vijf jaar in Hannover woonde en een zei daar asiel
gekregen te hebben. Klaarblijkelijk werden deze mensen gewoon opgepakt op straat, veel
noemden de Bijlmer, waar mensen met een donkere huidskleur op willekeurige plekken en
tijdstippen gecontroleerd werden, en als ze hun papieren niet bij zich hebben, dan arriveerde
je al snel in deze boot. Piketadvocaten stonden zeer slecht bekend. Anderen begrepen
simpelweg hun advocaat niet. Een celgenoot van M kwam uit Ivoorkust, hij sprak alleen
Frans, en kon daardoor met bijna niemand communiceren, begreep helemaal niet wat er aan
de hand was. Hij werd af en toe gebeld door zijn advocaat, maar verstond niet wat deze hem
vertelde.
De rechtszaak van M zou nu snel plaatsvinden en hij had gesprekken met zijn
advocatenkantoor. Deze vertelden hem echter dat hij nauwelijks een kans maakte als hij zijn
identiteit niet openbaar maakte. In gevallen die enigszins vergelijkbaar zijn met die van u,
zult u daar minimaal 6 maanden worden vastgehouden en misschien wel een jaar. Het komt
erop neer dat u weinig kans heeft om te winnen.
Na zes dagen wordt hij plotseling om 7 uur s ochtends gewekt. Hij werd overgeplaatst naar
de naastgelegen boot, de Bibby Stockholm, groter en moderner dan de Reno... De kleine boot
had twee secties met elk 50 man, het leek erop dat hier mensen kort werden vastgehouden
waarvan men nog niet wist, wat met ze te doen. De grotere boot bestond uit zoveel secties dat
M niet goed kon schatten hoeveel mensen er werden vastgehouden.
Hij werd eerst naar een cel gebracht met zes Russen. Een cel kleiner dan acht bij vier, zonder
een enkel raam en de Russen rookten alsof hun leven ervan afhing. Een verziekte lucht van
ongewassen lichamen, oude sokken en sigarettenrook kwam M tegemoet terwijl de cel voor
hem werd geopend. Tot op dat moment had M zich altijd vrij soepel opgesteld, maar nu
weigerde hij resoluut om naar binnen te gaan. Na enige discussie bleek er zowaar een nietrokers vleugel te bestaan.
Het contrast met de vorige cel was groot. Bij het betreden van de ruimte vroegen twee
moslimmannen M zijn schoenen uit te doen. Het was de schoonste ruimte die M op de boten
had gezien. Niet veel later werd duidelijk waarom. Een groepje mannen kwam de cel in, en
begon voorbereidingen te treffen voor een gebed. De cel was een moskee, d moskee van de
boot: vijf keer per dag kwam een groep serieuze moslimmannen binnen om zich te wassen en
te bidden. Het regime op de grote boot was soepeler, slechts twee uur per dag werden mensen
opgesloten in hun cel, de rest van de tijd konden M en andere gevangenen vrij heen en weer
lopen, op de gang.
Wilt u dat ik wegga?, vroeg M, toen de moslims hun gebed begonnen.
U kunt ook met ons bidden, als u wilt
12
13
De man zonder naam
En brok respect
Nou... ok, waarom ook niet. M werd uitgelegd hoe te bidden, hoe zich te wassen en de
rituele handelingen te verrichten. Hij begon te bidden met de mannen; deze waren natuurlijk
zeer genthousiasmeerd door de culturele integratie die zich onder hun ogen voltrok. Hij was
direct een gerespecteerd lid van de lokale moslimbroederschap. Tegelijkertijd betekende zijn
lidmaatschap een zekere status op de boot. Jonge moslims, twintigers, zeer gelovig, bereid
om voor elkaar in te staan; niemand op de boot die hen iets in de weg legde. De groepsband
maakte hen sterker, door bewakers en gedetineerden werd de groep met een zeker respect en
afstandelijkheid behandeld. Het leven van M op de boot werd er opeens een stuk makkelijker
op.
Op een dag kwam de imam langs voor een persoonlijk gesprek met M.
Ben ik nu eigenlijk moslim, of is er een inwijdingsritueel?
Nee, nee. U bent nu een moslim.
Is het geen probleem dat ik niet besneden ben?
Daar hoeft u zich geen zorgen over te maken, dat kan later altijd nog.
De dag nadat hij naar de moskee verhuisde, had M zijn rechtszaak. Dit hadden althans twee
vrienden hem verteld op een bezoekuur, maar niemand op de boot kon het bevestigen. Met
wat moeite kon hij gesprekstijd op een telefoon bemachtigen om zijn advocaat te bereiken.
U heeft uw rechtszaak op donderdag, 12 uur 15. Bereidt u erop voor dat u gaat verliezen,
en denk erover na wat u gaat doen, want waarschijnlijk krijgt u twaalf maanden.
M hoeft niet lang na te denken, zijn longen hadden de beslissing al gemaakt. Hij regelde
dat zijn advocaat, in het geval dat hij de rechtszaak zou verliezen, zijn paspoort zou tonen.
Ze zouden gedwongen zijn om hem per direct vrij te laten, zijn persoonlijke VIP-pas, een
Europees paspoort, zou zijn gevangenschap per direct beindigen.
Vijf minuten voor zijn rechtszaak begint, komt M het justitiegebouw binnen. De chauffeur
van de bus wist niet waar hij naartoe moest en had hem vijf uur lang rondgereden langs
andere locaties. Hij zag bleek, in de spiegel van de wc keek hem een gezicht aan, dat het zijne
toch niet kon zijn. Hij had vlekken en verkleuringen op zijn gezicht, van het slechte eten
waarschijnlijk.
De rechter bleek sympathiek, een vrouwelijke rechter. M hield een gloedvol betoog, om
duidelijk te maken waarom hij zijn ID niet wilde tonen. De vele lichtcontroles, de scooter
en autocontroles, het zijn allemaal middelen om de persoonlijke controle op stedelingen op
te voeren. Het gaat ze niet om de boete, die van M. wilden vrienden wel betalen, het is een
obsessie met het vergaren van informatie, met het checken op illegalen. Het is een inbreuk op
onze mensenrechten, het recht op privacy. M vermoedde dat de rechter weinig keuzes had, dat
ze het niet kon maken om hem vrij te spreken. Iemand ongestraft laten die weigert om zijn
papieren te laten zien, dat zou toch teveel een precedent creren.
De volgende middag, terug in Rotterdam, hoort M dat hij vrijgelaten wordt. Zijn advocaat
had zijn paspoort getoond. Om acht uur s avonds werd hij op het treinstation afgezet, zonder
kaartje, met zijn plastic tas. De broederschap was overtuigd dat zijn gebeden verhoord waren.
Het is de helpende hand van Allah!. M had geen behoefte hen teleur te stellen en zweeg
wijselijk over het ene stukje papier dat hem onderscheidde van alle anderen.
* Dit stuk is geschreven op basis van een interview. Het gebeurde vond plaats eind december
2006. Het interview is in originele vorm te lezen op: http://www.flexmens.org/drupal/
?q=Interview_MrNoname. Het heeft als annex het Paroolartikel van 30/12/06, Activist al 14
dagen als illegaal op bajesboot.
Voor meer informatie over de bajesboten, zie het dossier detentieboot van VrijNederland:
http://www.vn.nl/web/show/id=56031
Voor meer informatie over de ID-plicht zie: www.id-nee.nl
14
Over respect als politiek principe

~
Aetzel Griffioen
Beeld: Leonhard van Geijn, http://alsosprach.nl
Respect was het toverwoord bij zowel de landelijke als

bij de gemeenteraadsverkiezingen. Iedereen die zich tekort gedaan voelt lijkt dit te wijten aan een gebrek aan
respect. Het begrip zich heeft opgewerkt van ghetto slang
naar politiek vocabulaire verdient een analyse.
Aspecten van respect

Via de gangstarap begin jaren 90 verspreidt het
woord zich langzaamaan naar andere genres en luisteraars. In 2000 rapt Talib Kweli: Im one with my gun/
I love it like my first son/ It protects me/ and makes sure
the Jakes respect me. Als je buurman en de politie niet
je beste vrienden zijn, en wet en vertrouwen je wereld
niet meer ordenen, wordt respect het toverwoord. Het
heeft een bijklank van vrees, schept afstand, is hirarchisch en gaat gepaard met alertheid: wat kan ik maken, wat niet? Het is een wet op zichzelf, de regulator
van geweld. Je kent de gevolgen van een overtreding,
dus je denkt wel twee keer na.
Ook de wetten van de staat boezemen angst in, maar
is hier respect niet zijn eigen wet. De wet respecteren
betekent de wet gehoorzamen. Respect wijst op een
grens die niet overschreden mag worden: een norm,
het lichaam, goederen of status. Het is in die zin iets
wat van je verlangd wordt en wat je moet geven.
Maar als we over respect praten hebben we het
niet alleen over grenzen. Respect is ook wat je voelt
voor iets heel moois of waardevols; het is een moreel
gebaar, een houding. Het kan ook een uiting van
beleefdheid zijn. De vraag naar respect heeft dus ook
met waardering te maken. Het is iets wat je verlangt
en wat je kunt krijgen, of niet.
Als de Rotterdamse flamenco even luwt, grijpt
de menigte haar kans en de gesprekken laaien op.

Dichter Eddy Elsdijk gooit het er meteen uit: Huuut!. Zijn diensttijd in een oerkreet. Hij vertelt verder, over hoe de sergeant met sadistisch genoegen zijn
jongetjes door de glibberende modder liet kruipen, ze
in hun oren schreeuwde dat ze niets waard waren en
ook het rietje niet spaarde. Zo moest hij respect leren
voor zijn meerderen en voor bommen en granaten.
Eddy heeft niet zon lekker gevoel bij het woord.
Nou is de stad geen militair oefenterrein, maar toch
heerst er een battle op straat. Een verkeerde beweging
kan je duur komen te staan. Loop door, met je ogen
naar beneden gericht, capuchon op, muziek hard,
beweeg je door de mensenmassa. Roep bij ongelukkig
contact de bezwerende formule aan, sus de gemoederen. Respect is dat niemand met je solt en dat jij zelf
ook niemand dist. Hoe kan het dat respect zon snelle
opkomst heeft doorgemaakt in de publieke discussies?
Als iemand naar de campagnecamera roept dat hij
vooral respect wil van politici en die roepen vervolgens terug dat er meer respect moet komen op straat,
roepen zij dan wel hetzelfde?
Talib Kweli feat. Dead Prez, Sharpshooters, Lyricist

Lounge Vol. 2, Rawkus, New York, 2000.
15
Respect is dus zowel iets wat iemand van jou

kan willen, als andersom. Respect voor een wet,
gevaar of hoogwaardigheidsbekleder geeft een
bepaalde machtsverhouding weer en het kan
een teken van waardering zijn. Als we dat uitspreiden
over drie richtingsassen krijgen we n brok respect
met een van-naar as, een ik-jij as en een laag-hoog as .
Langs deze assen zijn acht verschillende configuraties aangegeven. Alles links van de van-naar as is extravert respect, naar buiten gericht, alles rechts ervan
introvert. Aan de voorkant van de laag-hoog as wordt
respect van boven naar beneden betuigd, erachter van
beneden naar boven. Aan de voorkant van de ik-jij
as gaat respect van het ik uit naar de ander, achter de
as loopt de richting andersom. Zo ontstaan er twee
vierkanten:
IK-JOU
worden in de regel als slet of hoerendochter aangesproken. En de docenten worden genegeerd, bespot
dan wel geterroriseerd [...] Respect. Daar is het de
leerlingen 83,2 Prozent n.d.H. (nicht deutscher
Herkunft) om te doen, schrijven de docenten in een
brandbrief over de noodtoestand op hun school.
Ook bij de rellen rond de Deense cartoons speelde
respect of liever: disrespect een grote rol. Want
zoals het woord het meest gebruikt wordt, gaat
het eigenlijk alleen nog om zijn tegendeel: het niet
betuigen ervan. Dat betekent dat respect als wet
op zichzelf niet langer een regulerend principe is,
maar de legitimering van wat het moest voorkomen:
geweld. In de dagelijkse praktijk wordt respect nog
wel opgeist, maar niet snel meer gegeven. In het assenstelsel is de linkerkant weggevallen.
JIJ-MIJ
E-F. Hoog Hoog

F-H. Laag Laag
G-E. Hoog Laag
H-G. Laag Hoog
A-B. Hoog Hoog

B-D. Hoog Laag
C-A. Laag Hoog
D-C. Laag Laag
Na die woorden verliet hij rcksichtlos de zaal.

Wat is dit respect, naast respect voor de Code
zelf? In de Code staat voornamelijk wat allochtonen
Turken, Marokkanen, Cabos en Antilianen dus
moeten en niet mogen. Het is een verzameling
regels speciaal voor het grootstedelijke verkeer, maar
toch geen echte omgangsvorm - eerder uitkomst van
een botsing tussen verschillende groepen in de maatschappij. Als Opsteltens onbeschofte optreden iets
de horizontale verbindingen. Het geeft nu uiting aan

een onredelijke erkenningsdrang enerzijds en een onmogelijke ordezucht anderzijds. Politici vinden hun
gelijke in het vadsige Southpark-figuurtje Cartman,
dat constant Respect my authority! krijst. Boze
hangjongeren behoeven geen idolen, zij zijn zelf al
karikaturen van hun grootmeesters uit de Bronx.
Zelfrespect
In zijn boek Respect concludeert Richard Sennett
dat de waardigheid in het geding komt zodra het
mensen onmogelijk gemaakt wordt zelf beslissingen
te nemen. Wanneer iemands zelfrespect gecompromitteerd wordt, wordt het moeilijker om anderen nog
respect te betuigen. Tegelijkertijd moet de bevestiging
van de eigen status ergens anders gehaald worden.
Respect wordt dan een eis.
Respect wordt ook een eis wanneer politici de
macht over de openbare ruimte aan hun handen zien
ontglippen. Strengere regels en hardere acties zijn het
gevolg, vooral toegepast op anderen dan de leden van
de bestuurlijke klasse. Wat is een stad waar cameras,
kliklijnen, fouilleeracties, avondklokken en interventieteams stelselmatig de basis van respect schenden,
namelijk het respect voor lichaam en thuis? Wat is
een stad waar het voortbestaan van hele woonwijken
op het spel staat en waar politiek zich beroept op
statistische gegevens over risicogroeperingen? Zodra
respect nog slechts de achting voor potentieel gevaar
is, is het een puur militaristisch begrip geworden. Het
laat geen enkele ruimte meer aan burgers, die daarmee in een onbeheersbare mallemolen zijn terechtgekomen waardoor ook politici worden meegesleurd. Is
er eigenlijk nog wel iemand die een goed gevoel heeft
bij het woord?
Respectpolitiek
Precies op het moment dat respect nog slechts
een eis is, treedt het ook weer toe tot de taal van de
politiek. Toen burgemeester Ivo Opstelten begaan
met s stads vergaan als inleider van een Engelstalig
debat eindelijk de kans had bijna duizend hoogopgeleide jonge moslims persoonlijk toe te spreken, deed
hij dat door in het Nederlands de kersverse Rotterdam
Code uit te spellen: Wij Rotterdammers (lle Rotterdammers) mogen niet discrimineren. Wij moeten respect hebben voor zowel gelovigen als niet-gelovigen.
De absolute scheidslijn in deze versimpelde weergave

van de werkelijkheid bevindt zich niet tussen zogenaamde hooggeplaatsten en ondergeschikten, maar
tussen wie er respect moet betuigen: jij of ik.
Disrespect
Het object bepaalt het soort respect: waarderend
respect, respect als wet, of respect voor de wet. Nu
lijkt het alsof er zowel in politieke discussies, muziek
en het nieuws nog maar een rol voor respect is weggelegd. Een jaar geleden was er bijvoorbeeld volop
aandacht voor de volgende situatie:
De paar Duitse leerlingen die de school nog telt,
staan onderaan de pikorde. De meisjes onder hen
Over de Rtli-Hauptschule in Berlijn-Neuklln: http://

www.volkskrant.nl/buitenland/article269455.ece
Ivo Opstelten, gehoord bij In Debat: Tariq Ramadan
en Dyab Abou Jahjah, vrijdag 20-01-2006 aan de EUR.
Overigens is Ramadan daar inmiddels aangesteld als
hoogleraar, mt gemeentegeld.
16
verduidelijkte, was het wel dat hij zich minder opstelt

als politicus dan als agent: respectpolitie in plaats
van respectpolitiek. Eigenlijk en dit is waar Cohen
ook in beeld komt betekent de terugkeer van het
woord respect dan ook de terugkeer van de verfoeide
tolerantie, maar nu zonder dat de bestuurders zich
er aan hoeven te houden. Burgers moeten braaf zijn
en politici en politie vertellen ons hoe. Apolitieke
correctheid.
De betekenis van het woord respect heeft twee even
onwenselijke wendingen genomen: in het assenstelsel is niet alleen de linkerhelft weggevallen, maar ook
Richard Sennett, Respect - The Formation of Character in

an Age of Inequality, Penguin Books, London, 2003.
17
Humanity itself has become the dangerous class

~
Eric Boot
Beeld: Ivo Sprey
Een nieuwe anti-terrorismewet die zonder veel

discussie door de Tweede Kamer geloodst werd, geeft
ruime bevoegdheden aan lokale autoriteiten en de
politie. De veiligheidspolitiek ontleent zijn hernieuwde
legitimiteit aan collectieve paranoia: het idee dat de
vijand onder ons is. En wie eenmaal als extremist
bekend staat, mag ook als extremist behandeld worden.
kabinetten-Balkenende zochten daarom ook al

naar mogelijkheden om in te grijpen voordat er
een misdaad begaan is. Zo zijn handelingen ter
voorbereiding van een aanslag al strafbaar gemaakt.
Dit kabinet wil echter nog eerder kunnen ingrijpen:
Ook mensen die zich zo gedragen dat er aanwijzingen
zijn dat zij in verband kunnen worden gebracht met
terroristische activiteiten of de ondersteuning daarvan,
moeten aangepakt kunnen worden. Zonder, zo herhaalt
de overheid steeds, dat er een redelijk vermoeden van
schuld is dat iemand iets strafbaars doet. (NRC, 14
maart 2007)
In de NRC van woensdag 14 maart konden we
lezen dat een meerderheid in de Tweede Kamer

waarschijnlijk zijn steun zal verlenen aan het
wetsvoorstel Bestuurlijke maatregelen nationale
veiligheid. Vervolgens is 20 maart het wetsvoorstel
door de Tweede Kamer aangenomen. Wat houdt dit
wetsvoorstel precies in?
Een voorbeeld dat in de toelichting bij de wet
staat, luidt als volgt: een radicale moslim die wel eens
vrienden vertelt dat hij bereid is zijn gedachtegoed
met geweld op te leggen. Bovendien heeft hij
extremistische lectuur in huis, die hij ook uitdeelt.
Hij houdt bij hem thuis bijeenkomsten met mensen
die hetzelfde gedachtegoed aanhangen, maar heeft
nog geen strafbare feiten begaan en heeft geen
bewijsbare, concrete plannen voor de voorbereiding
van een aanslag bekendgemaakt. Met deze nieuwe
wet kan de persoon uit het voorbeeld een gebiedspersoonsverbod of meldplicht opgelegd krijgen.
Voorbeelden van maatregelen die deze persoon
opgelegd kunnen worden zijn dat hij zich niet meer
op Schiphol mag vertonen, of dat hij minimaal een
paar tientallen meters afstand moet houden van een
bepaalde minister. Een ander voorbeeld is dat hij
zich op Koninginnedag op het politiebureau moet
melden.
Dit wetsvoorstel komt voort uit de wil van de
overheid om in te kunnen grijpen voordat iemand
een aanslag pleegt. Het strafrecht treedt pas in
werking nadat de misdaad al een feit is. De vorige
18
Er is dus geen concrete verdenking (niet eens een

redelijk vermoeden van schuld) nodig om deze
maatregelen op te leggen. Het protest van de
oppositie, ondanks de potentile schending van
grondwettelijke basisrechten, leek zich slechts op de
onuitvoerbaarheid en de ondoelmatigheid van het
wetsvoorstel te richten: extremisten zouden zich door
dit soort maatregelen niet tegen laten houden en dus
zouden de nadelen niet tegen de voordelen opwegen.
Of dit waar is of niet, is compleet irrelevant. Wat
werkelijk op het spel staat, is veel ernstiger.
De uitzonderingstoestand die zich voorheen altijd
in de periferie van de wereld bevond, treffen we steeds
vaker aan in onze eigen steden. De werkelijke inzet
van alle post-9/11 maatregelen is dus boven alles de
creatie van een nieuwe normaliteit. Wat we de laatste
jaren steeds meer zien gebeuren, is het creren van
een nieuwe normale (biopolitieke) relatie tussen de
burgers en de staat. Maatregelen die voorheen slechts
op de ergste criminelen van toepassing waren, worden
nu als menselijke en normale aspecten van ons
bestaan gepresenteerd. Dit houdt in dat tegenwoordig
staten, which should constitute the precise space of
political life, have made the person the ideal suspect,
19
to the point that its humanity itself that has become

the dangerous class (Agamben, No to Bio-Political
Tattooing). Aangezien het volk zelf het doelwit van
dit wetsvoorstel is, laten wij dit woord volk dan met
behulp van de Italiaanse filosoof Giorgio Agamben
nader onderzoeken.
niet voldeed aan het ideaalbeeld van het Arische ras

naar vernietigingskampen te sturen. Vandaar dat
het niet alleen joden betrof, maar ook zigeuners,
homoseksuelen, geesteszieken en dragers van erfelijke
ziektes. Zij vormden toentertijd bij uitstek en
bijna het levende symbool van het volk, van dat
naakte leven dat de moderne tijd noodzakelijkerwijs
in zijn binnenste voortbrengt maar waarvan hij
de aanwezigheid op geen enkele manier meer kan
dulden (ibid. 191-192).
Op andere maar toch vergelijkbare wijze, brengt
het kapitalistische project - dat met behulp van de
Zowel in het politieke als in het gewone taalgebruik

lijkt het woord volk altijd uit twee polen te bestaan.
Wat we volk noemen is dus geen eenheid maar
eerder:
een dialectische schommeling tussen twee
tegenovergestelde polen Aan de ene kant een
insluiting die pretendeert alomvattend te zijn, aan de
andere kant een uitsluiting die geen hoop kent; aan
het ene uiterste de totale staat van gentegreerde en
soevereine burgers [Volk met hoofdletter V], aan het
andere uiterste het reservaat cour des miracles of kamp
van armen, verdrukten, verslagenen [volk met kleine
v]. (Agamben, Homo Sacer, p. 189-190)
Met het excuus dat het nieuwe

volk der verstotelingen,
moslimextremisten, de basis
van onze democratie aantast,
schakelen wijzelf diezelfde
democratie alvast voortijdig uit
Deze interne splijting van het volk werd in het

oude Rome genstitutionaliseerd door juridisch
een scheiding te maken tussen populus en plebs.
Een soortgelijke scheiding bestond ook in de
middeleeuwen ten aanzien van de verschillende
ambachten en beroepen. Toen echter, als gevolg
van de Franse Revolutie, het Volk de enige basis
werd van de soevereiniteit, verschenen de armoede
en de gemarginaliseerde positie van het volk voor
het eerst pas als een onduldbaar schandaal dat
verholpen moest worden. In dit licht bezien, staat
onze tijd in het teken van de verwoede pogingen
om de kloof tussen Volk en volk te dichten door
het volk der verstotelingen voorgoed uit de wereld
te helpen (ibid. 191). Het nationaal-socialisme
koos ervoor deze breuk te dichten door iedereen die
vrije markt economie en de trickle down-theory de

arme klassen uit de wereld denkt te kunnen helpen
- niet alleen in zichzlf steeds weer een nieuw volk
der verstotelingen voort, maar het transformeert
zodoende ook de gehele Derde Wereld in naakt leven.
Op deze wijze kunnen we met Agamben zeggen dat
het inherent is aan de westerse wijze van politiek
voeren dat er in zichzelf (bijvoorbeeld in de vorm
van gemarginaliseerde immigranten die zich aan de
grenzen van onze steden bevinden) en in de gehele
Derde Wereld naakt leven gecreerd wordt.
20
Sinds de Franse Revolutie bevindt er zich in de

kern van de basis van de democratie - het Volk dus
een breuk. Het Volk, nogmaals, dat bestaat uit de
totale staat van volledig gentegreerde burgers, kan
het volk der verstotelingen, dat een gevolg is van
zijn eigen politiek, niet langer dulden. Op deze
manier begrepen, bestaat de moderne politiek uit
de verschillende verwoede pogingen om die breuk
te helen. De manier waarop dat tot dusver altijd
is gebeurd, brengt echter onherroepelijk weer een
nieuw volk der verstotelingen voort. Integratie
in de dominante verhoudingen brengt nieuwe
desintegratie voort. Dit proces herkennen we ook in
de war on terror (waaraan de Nederlandse overheid
ook energiek deelneemt, wat uit dit wetsvoorstel
maar weer blijkt). Deze oorlog schiet constant zijn
doel voorbij. Ten strijde trekkend tegen terrorisme
transformeert de oorlogscoalitie een steeds groter
deel van de wereldbevolking in verdachten en
enemies of the state tot op het moment dat, zoals
Agamben het zei, de mensheid zelf samenvalt met
de gevaarlijke klasse. Met het excuus dat het nieuwe
volk der verstotelingen, moslimextremisten, de
basis van onze democratie aantast, schakelen wijzelf
diezelfde democratie alvast voortijdig uit. Wat dit
wetsvoorstel in feite inhoudt, is een opheffing van
de wet door de wet, een uitschakeling van de wet
die binnen de wet zelf plaatsvindt. Deze paradoxale
situatie noemde Jacques Derrida al de autoimmune
suicide of democracy, in zijn boek Rogues: Two
Essays on Reason. Wat Derrida daarin o.a. over de
Amerikaanse overheid zegt, kunnen we gemakkelijk
op de Nederlandse overheid of welke andere staat
ter wereld dan ook toepassen, namelijk dat zij van
mening is [that it] must thus come to resemble these
enemies, to corrupt itself and threaten itself in order to
protect itself against their threats.
Een van de voorstanders van de wet, VVD-
Kamerlid Laetitia Griffith, onderbouwde haar

standpunt met een citaat van rechter Myer van
het Europese Hof voor de Rechten van de Mens:
Soms moet de veiligheid van een hele samenleving
voorgaan boven onbegrensd respect voor individuele
vrijheden. De verbazingwekkende stilte en het
gebrek aan aandacht waarmee de nieuwe wet
ontvangen werd, geven aan dat deze zin van rechter
Meyer paradigmatisch is voor de huidige wijze van
politiek voeren. Het is extra zorgwekkend dat deze
opmerking nota bene afkomstig is van iemand die
de mensenrechten in Europa moet garanderen.
Tenslotte blijkt daaruit dat het wetsvoorstel niet op
zich staat, maar deel uitmaakt van een globaal proces
van autoimmune suicide van de democratie, dat
zelfs burgers van de Westerse democratien bedreigt
met spontaan verlies van bepaalde burgerrechten.
We lijken langzaamaan het punt te hebben bereikt
waarop de burgers zelf de verdachten worden, waarop
het verschil tussen burger en verstoteling, tussen Volk
en volk, dreigt te verdwijnen.
Bibliografie
Giorgio Agamben. Homo Sacer: De Soevereine Macht en
het Naakte Leven. Vert. Ineke van der Burg. Amsterdam:
Boom/Parrsia, 2002.
---. No to Bio-Political Tattooing. Le Monde, 10 januari
2004.
Jacques Derrida. Rogues: Two Essays on Reason
(translation Michael Naas and Pascale-Anne Brault).
Stanford: Stanford University Press, 2004.
Derk Stokmans. Extremist mag vrijmarkt niet op, NRC
Handelsblad, 14 maart 2007.
21
De eenheid van Turkije
In januari dit jaar werd in Turkije de journalist

Hrant Dink neergeschoten. Sindsdien is het - mede
dankzij de verkiezingen - niet meer rustig geweest. In
een indrukwekkende analyse ontwart Funda zoku
de kluwen van omstandigheden rond de moord. Zij
rekent af met de mythe van een onschuldig Turks
nationalisme, en laat daarbij ook de Westerse xenofobie
niet ongemoeid.
Nationalism
and its discontents
Geschokt blader ik door het nieuws op internet,
gepubliceerd in de grofweg tien weken na de moord

op de journalist Hrant Dink, neergeschoten in
Istanbul op 19 januari 2007 door de zeventienjarige
O.S., op de stoep voor het kantoor van zijn
tweetalige krant Agos. Het is het onderhuidse en
expliciete racisme wat ik lees in de commentaren,
te vinden in zowel de Turkse, Europese als
Amerikaanse media: racisme tegen Armenirs in
de Turkse pers en op sites van sommige Turkse
gemeenschappen in Europa. Racisme tegen Turken
op Nederlandse en Engelse nieuwsblogs.
Funda zoku
Beeld: Merijn Oudenampsen
22
Armeense afkomst een grote rol speelde. De vraag

die hier naar boven komt wordt slechts sinds kort
publiekelijk gesteld en is zeer belangrijk: worden
sommige mensen anders veroordeeld dan anderen,
zelfs al hebben ze dezelfde nationaliteit? Iedere poging
zulke vragen op te brengen wordt met defensieve
nationalistische reflexen afgeweerd, zoals kort na
de moord ook gebeurde. Het begrip nationalisme
heeft per slot van rekening bijna altijd een positieve
betekenis in het Turkse discours, zowel in populaire,
intellectuele, linkse of rechtse kringen. Het heeft een
aura van gezonde vanzelfsprekendheid. Niettemin
hebben sterke gevoelens van medeplichtigheid en
schuld zich doen gelden onder de bevolking, en dit
kan gezien worden als een teken men begint in te
zien dat het nationalisme geen plaats kent voor een
oprechte discussie over de redenen van deze moord.
Iedereen schijnt het onderwerp een andere kant op

te willen bewegen. Veel columnisten, redacteuren,
publieke en politieke figuren in Turkije veroordeelden
de moord. Maar velen van hen wezen tegelijkertijd
naar de buitenlandse machten die onze vrede en
stabiliteit wensen kapot te maken, een populaire
politieke truc in Turkije om rond de hete brij te
draaien. Er wordt bedoeld dat er mensen zijn,
landen, geharde lobbies, terroristische organisaties
etc. die ons proberen te ontmantelen, de eenheid
van Turkije. Deze vreemde factoren proberen het
beeld van Turkije schade toe brengen. Gerefereerd
wordt ook aan de Zwitserse en net aanvaarde Franse
wetgeving die de ontkenning van de Armeense
genocide strafbaar stelt; in het Amerikaanse Congres
wordt nog over een vergelijkbare wet gedebatteerd.
Wat ook het beeld van Turkije is dat uiteindelijk
wordt weergegeven, het feit blijft dat het er niet
n van ons was die werd neergeschoten. In plaats
daarvan was het een Armeens onderdaan van Turkije,
gedood om zijn ideen en zijn intellectuele positie.
Waarom richt de discussie zich niet op dit simpele
feit?
Van de schrijvers die vervolgd werden voor het
beledigen van de Turkse identiteit op basis van de
artikel 301, was Hrant Dink de enige Armenir. Hij
was ook de enige die feitelijk veroordeeld werd voor
deze misdaad. Het is meer dan aannemelijk dat in
veel wat Dink overkwam, waaronder zijn dood, zijn
Een Islamistische component?

Op veel Nederlandse en Engelse blogs is een discussie gaande over het islamistische karakter van de
moord. Er wordt veel gerefereerd aan n specifiek
detail wat genegeerd is door de Nederlandse en
Engelse massamedia, namelijk dat de moordenaar
schreeuwde Ik heb de niet-moslim neergeschoten,
nadat hij Dink had gedood. Een opmerking die in
alle Turkse media verscheen als Ik heb de Armenir
neergeschoten wat eerder zou wijzen op nationalistisch dan op religieus fanatisme. Toch ziet men op
de Nederlandse en Engelse blogs de moord eerder
23
als een religieuze daad dan als een daad van extreem
nationalisme. Zij zien het als wr een voorbeeld
van het gewelddadige karakter van moslimextremisme, in sommige gevallen zelfs als een onderdeel
van de Jihad tegen christenen. Uiteindelijk bevestigen zij hiermee hun geloof in de achterlijke fundamentalistische Turken, die koste wat het kost buiten
de Europese Unie moeten worden gehouden. Maar
Hrant Dink, als intellectueel, was veel meer dan
een christen die gedood werd door een moslim. Hij
kwam zlf onder vuur te liggen omdat hij weigerde
n identiteit, n cultuur, n etniciteit tegenover de ander te zetten laat staan een religie. Hij
had geen religieuze ambities, maar werkte aan het
opbouwen van een gemeenschappelijk narratief
over het verleden wat gedeeld zou kunnen worden
door Armenirs en Turken. Naar zijn mening een
zaak van Turken en Armenirs, niet van de Europese
Unie en andere partijen. Toen het Franse parlement de wet aannam waardoor het ontkennen van
de Armeense genocide werd verboden, stelde Dink
voor om naar Frankrijk te gaan om daar vervolgd
te worden voor het ontkennen van de genocide
terwijl hij in Turkije vervolgd werd omdat hij de
genocide erkende. Het is belangrijker dat Turkije
democratischer wordt dan dat Turkije de genocide
erkent. Slechts een gedemocratiseerd land zou
haar geschiedenis en haar problemen onder ogen
durven zien. Slechts dan zou Turkije empathie kunnen opbrengen met anderen, en zouden dit soort
gebeurtenissen voorgoed tot het verleden behoren,
aldus Dink. De pogingen van de Franse, Zwitserse
en Amerikaanse politiek om Turkije te dwingen
de genocide te erkennen, zullen een tegendraads
effect hebben, omdat het in Turkije genterpreteerd
wordt als buitenlandse inmenging. Het zou gezien
worden als een imperialistische interventie door
zowel progressieve (waar Dink een goed voorbeeld
van is) als conservatieve krachten in Turkije. Dink

was zich niet alleen daar bewust van, maar ook van
het feit dat deze semi-anti-imperialistische, semi-nationalistische sentimenten uiteindelijk zouden kunnen eindigen in een racistische en anti-Armeense
opstelling, die weinig meer met anti-imperialisme te
maken heeft.
De opinies in Turkije
De unieke intellectuele en politieke kenmerken van
Hrant Dink; de betrokkenen bij de moord (in een
van zijn laatste artikelen Waarom Ben Ik Gekozen als
Doelwit?, verdenkt Dink enkele groepen in het leger
en staatsapparaat van het aansturen van de ultranationalisten in hun anti-Dink campagne); de publieke
discussie en ideologische confrontaties na zijn dood;
dit zijn allemaal duidelijke tekenen van het politieke
karakter van de moord. Zij heeft een publieke discussie op gang gebracht en leidde ertoe dat honderdduizend mensen, Turken, Koerden, Armenirs etc.
aanwezig waren op de begrafenis van Hrant Dink,
met slogans zoals Wij zijn allen Armenirs. Dit
was een grote verrassing en gaf een beetje hoop aan
mensen die voornamelijk bekend waren met nationalistische reflexen.
Niettemin laakte het Turkse ministerie van
buitenlandse zaken een resolutie van een panel
van de Amerikaanse senaat, waarin de moord
werd veroordeeld. Het ministerie verwierp deze
als politiek gemotiveerd: Het plaatsen van deze
resolutie op de agenda van de Senaat dient er slechts
toe om de verwerpelijke moord politiek uit te
buiten door te refereren aan de gebeurtenissen van
1915, aldus het ministerie. Deze redenering is een
interessant voorbeeld van het Turkse staatsbeleid,
Reuters, 29 Maart 2007: http://www.reuters.com/article/politicsNews/idUSL292148120070329?feedType=RSS
24
wat onderscheid maakt tussen het feitelijke stuk

betwiste geschiedenis (waarin meer dan een miljoen
Armenirs direct en indirect gedood werden in
een lange en brute deportatie in 1915 vanuit het
Turkse binnenland naar de Syrische woestijn) en
het politieke karakter van actuele kwesties die eraan
gerelateerd zijn. Gempliceerd wordt dat wanneer
de politieke component wordt aangezet, dit gedaan
wordt door opstandige groepen of individuen,
met als doel het aantasten van de Turkse nationale
eenheid. In andere woorden, volgens de staat zou
het een puur historische discussie moeten zijn,
waaruit geen gevolgtrekkingen voor het heden
voortkomen.
maar de politieke aspecten van de moord worden

niet behandeld. Zelfs toen duidelijk werd dat de
verdachten van de moord een belangrijke rol speelden
in de lokale jeugdafdeling van de ultranationalistische
Byk Birlik Partisi (Grote Eenheidspartij), en
dat de autoriteiten op zijn minst grove nalatigheid
verweten kan worden in het voorkomen van de
moord, werd het beeld niet bijgesteld. Het is zelfs zo
dat de langzame verhoorprocedures en het feit dat
O.S. slechts een kleine schakel is in een uitgebreid en
gecompliceerd netwerk van mensen, het makkelijker
maakt voor verslaggevers en politici om een
vruchtbare politieke reflectie te vermijden aangaande
hun eigen rol in de hetze die leidde tot de dood van
Hrant Dink; in plaats daarvan gaan zij door met
het claimen dat deze moord geen reden is om Turks
nationalisme aan te pakken.
Het begrip nationalisme

heeft bijna altijd een
De feiten
positieve betekenis in het
Maar is deze moord werkelijk alleen te betrekken op

het alarmerende nieuwe extreem nationalisme van
een paar groepen? Op radicale Sunnitische sentimenten? Achterlijk provincialisme? Toen de Byk Birlik
Partisi (Grote Eenheidspartij) zich in 1992 afsplitste
van de ultranationalistische MHP (Partij van de
Nationalistische Actie), begonnen zij een combinatie te propageren van Turks ultranationalisme en de
Sunnitische Islam, terwijl de MHP seculierder werd
en zich begaf naar het rechtse politieke midden. Door
de recent openbaar gemaakte feiten over de moord, is
het nu bekend dat hooggeplaatste lokale politici van
de BBP O.S. kenden alsook zijn medeverdachten, Yasin Hayal en Erhan Tuncel. Zij waren zelfs aanwezig
terwijl de verdachten hun moordplannen bespraken.
De leider van deze kleine partij, Muhsin Yazicioglu,
ontkent natuurlijk elke betrokkenheid bij de moord.
Om met rust gelaten te worden door onderzoek-
Turkse discours, zowel in

populaire, intellectuele,
linkse of rechtse kringen
Dit wetende, kunnen we het feit dat de meeste
van de hoofdredacteuren van veelgelezen Turkse
kranten de moord als een op zichzelf staande
gebeurtenis portretteren, als een afgeleide zien
van dit beleid. Het kan zijn dat in de uitleg
van de moord het extremisme aan bod komt,
jongerenproblemen, radicalisering van marginale
groepen, en onderontwikkelde Anatolische provincies
(De moordenaar O.S. is afkomstig uit Trabzon,
een achtergestelde stad aan de Noord-Oost kust),
25
ers, verkoos hij ook de moord te beschrijven als

op zichzelf staand, en beschuldigde hij vervolgens
de staat. Dit laatste was een terecht verwijt, omdat
Erhan Tuncel, het brein achter de moord, een geheim
agent van de politie bleek te zijn (hij had de lokale
politie in Trabzon zeventien keer tot in de details gewaarschuwd over een op handen zijnde moord, waar
hij dus zelf een groot aandeel in zou hebben). De positie van geheim agent in burger werd hem toegekend
door de toenmalige politiechef van Trabzon, Ramazan
Akyrek, die nu hoofd is van de nationale politieinlichtingendienst. Tuncel zijn aanstelling was des te
meer verwonderlijk, omdat die plaatsvond nadat hij
en Hayal gearresteerd waren voor het opblazen van
een lokale McDonalds in 2004.
De belangrijke vragen, zoals waarom Tuncel door
de politie werd benoemd tot geheim agent en hoe
deze agent precies de belangrijkste inspirator voor
de moord op Hrant Dink werd, zijn nog steeds
onbeantwoord. Het publiek beschuldigt de politie en
het leger ook vanwege de fotos die verschenen na de
moord, waarin politieagenten en marechaussee trots
samen poseren met de veroordeelde O.S. en omdat
de inlichtingendiensten van de politie nauwelijks iets
deden met de informatie die zij van Tuncel ontvingen
voorafgaand aan de moord.
Waarom werd hij gekozen tot doelwit?
Hrant Dink werkte eerder aan het opbouwen van
een dialoog, dan aan het formuleren van historische
en academische waarheden. Hij geloofde erin dat het
leed van 1915 begrepen zou kunnen worden door de
Het geheel is nog gecompliceerder geworden nu bronnen bij de politie stellen dat Tuncel terwijl hij bij de politie
werkte, ook bij de militaire inlichtingendienst van de
marechaussee in dienst was, zonder dat de politie daar iets
vanaf wist.
26
mensen in Anatoli. De Armenen, Turken, Koerden

en andere volkeren hebben voor duizenden jaren samen geleefd. Zij delen eenzelfde geografie en zij delen
een gemeenschappelijk begrip van elkaar, ongeacht de
politiek van de staat. Met dit socialistische perspectief
plaatste Dink zich zowel aan de Turkse als Armeense
kant. In het tweetalige Agos kwam de hedendaagse
problematiek van de Armeense gemeenschap aan
bod. Dink schreef op een manier over de Armeense
identiteitsproblemen waarin hij die niet vastpinde
aan het trauma van 1915, maar de deuren van de
gemeenschap juist probeerde te openen naar de
het nieuws in Agos gepubliceerd werd dat Sabiha

Gkcen, de uit een weeshuis geadopteerde dochter
van Atatrk, Armeens zou kunnen zijn geweest,
wekte het grote vijandigheid op. De Turkse Generale
Staf (een van de machtigste instituties van Turkije)
stelde dat het in twijfel trekken van de Turksheid van
zon symbolisch figuur niets anders kon zijn dan een
misdaad tegen de nationale eenheid en sociale vrede.
Na deze verklaring, schrijft Dink in Waarom ben ik
Gekozen als Doelwit? werd hij op het matje geroepen
bij de assistent van de gouverneur van Istanbul. Hij
werd door hem en twee anderen in zijn kantoor
ondervraagd (zij bleken afkomstig te zijn van de
Turkse geheime dienst Milli Istihbarat Teskilati): Zij
waarschuwden hem dat hij voorzichtiger moest zijn
met wat hij schreef. Enkele dagen later protesteerden
groepen die verbonden waren met de MHP (Partij van
de Nationalistische Actie) bij het gebouw van Agos,
expliciete bedreigingen aan het adres van Dink werden
geuit. De vervolging door de nationalistische advocaat
Kemal Kerincsiz op basis van artikel 301, voor het
beledigen van de Turkse identiteit, startte kort daarna.
De rechtzaken gingen gepaard met intimiderende
provocaties door zelfbenoemde nationalisten, gesteund
door de aanwezigheid van de oud-generaal Veli Kck
(waarvan bekend is dat hij veel invloed en populariteit
geniet onder extreem-rechtse kringen) bij n van de
processen. Nieuws en artikelen vulden de kranten
waarin Dink werd afgeschilderd als landverrader, meer
een meer doodsbedreigingen volgden.
hooggeplaatste lokale
politici van de
BBP waren
zelfs aanwezig terwijl

de verdachten hun
moordplannen bespraken
wereld. Hierdoor was Agos ook een seculiere, liberale

uitdaging aan het adres van de traditionele Armeense
gemeenschap, waarvan de Armeense Patriarch zich
als behoeder zag. Dit werd eens te meer duidelijk
gemaakt toen de Patriarch Mutafyan Dink en zijn
krant Agos bekritiseerde voor het overschrijden van
grenzen en stelde dat Dink een kind van de generatie
68 in een identiteitscrisis was. Dink antwoordde
hem: Agos is een progressieve en revolutionaire
krant. Revoluties vinden alleen plaats als je grenzen
overschrijdt.
Het was onvermijdelijk dat Dink zou botsen
met identiteiten aan beide kanten. Toen in 2004
Wat is nationalisme en
wat is de Turkse identiteit?
Voor het begaan van een moord heft men slechts
n gek nodig. De relevante vraag voor Turkije is:
wat voedde deze gekte? Vanuit dit gezichtspunt, is
het probleem niet het spontaan gegroeide aantal
27
Deel II
DIY Porno
Turken dat zo gestoord is geworden dat zij in staat

zijn Dink te vermoorden, een man wiens artikelen
zij waarschijnlijk niet n keer hebben gelezen.
De moordenaars hebben hun ideen niet in het
luchtledige ontwikkeld. Zij zijn niet simpelweg de
te radicale elementen van een natuurlijk opwellend
nationaal Turks sentiment. Dat is precies de reden
om het bredere en zogenaamd onschuldige Turkse
nationalisme in de beklaagdenbank te zetten.
Wordt dit concept niet gebruikt om de moord te
normaliseren, of in andere woorden te depolitiseren?
hebben verschaft en hen geleerd hebben die te

gebruiken, degenen die hun plannen te lang hebben
genegeerd f omdat zij geen bezwaar hadden tegen
het motief, f omdat het niet slecht uitkwam voor
hun eigen motieven. Degenen die na de moord
stelden dat dit een marginale zaak was die geen relatie
had met echt nationalisme en geen referentiepunt
zou moeten worden in discussies over de Armeense
genocide. Het heeft echter alles te maken met wat
velen nationalisme noemen. De vraag is of er een
kern van racisme is, dat zich onopgemerkt in het
hart van het Turkse nationalisme schuil houdt. Hoe
kan een politieke moord zoals deze, niet te min voor
een fascistisch regime, impliciet verdedigd worden in
naam van het nationalisme? Voor veel columnisten,
bloggers en publicisten zouden verraders van Turkije
alsnog bestraft moeten worden, ook al rekenen zij
Hrant Dink zelf niet tot die categorie. Maar wie
zijn de verraders van Turkije anders, dan degenen
die legaal vervolgd worden voor het beledigen
van de Turkse identiteit? Politici en autoriteiten
f verdedigen het nationalistische gezichtspunt
houden f zich stil om de schijn op te houden.
Het was de AKP (Partij voor Rechtvaardigheid en
Ontwikkeling) van Minister van Justitie Cemil
iek, die in 2005 de organisatoren van een
conferentie over de Armeense genocide verraders
noemde. De conferentie werd de facto geannuleerd.
Sindsdien is het onderwerp van debat verschoven
van de genocide naar nationale sentimenten en
het debat zelf verwerd tot een heksenjacht naar de
verraders van Turkije. De regering van Erdogan
veroordeelt de moord nu hevig maar weigerde het
artikel 301 (wat trouwens niet de eerste en enige in
zijn soort is) per direct te schrappen met het oog
op de komende verkiezingen. Deniz Baykal, de
leider van de extreem-seculiere oppositiepartij CHP
(Republikeinse Volkspartij), heeft zijn eigen variant
Hoe kan een politieke

moord zoals deze, niet te
min voor een fascistisch
regime, impliciet verdedigd

worden in naam van het
nationalisme?
De vele verhulde feiten rond de moord van Hrant

Dink wijzen erop dat de moordenaars hun macht en
legitimiteit - van het opereren in naam van het Turkse
nationalisme - ontlenen aan een uitgebreide reeks van
figuren waaronder schrijvers, politici, politieagenten,
legerleiders en gepensioneerde officiers, waarbij
het niet uitmaakt of deze figuren de moordenaars
nu direct steunden of niet. De handlangers van de
moordenaars zijn degenen die hun nationalistische
reflexen hebben gevoed, degenen die hen wapens
28
van het verhaal. Hij onderstreept op zijn beurt de rol

van Ramazan Akyrek, ex-hoofd van de politie in
Trabzon en Celalettin Cerrah, politiechef in Istanbul.
Volgens de leider van deze oppositiepartij zijn het
de islamistische kaders van de AKP, genesteld in
de hogere politierangen, die verantwoordelijk zijn
voor het slechte functioneren van deze institutie.
Tegenover de politie ziet de CHP het leger als de
beschermheer tegen de radicale Islam en opent zij
mordicus de aanval op enige kritiek die het leger
linkt aan de moord. Ook deze variant heeft zijn
tekortkomingen, aangezien het juist het leger is,
dat veelal probeert te definiren wat Turks is en wat
de Turkse natie is, zoals ook duidelijk werd bij de
reactie op het nieuws van Agos over Sabiha Gkcen
wat ik eerder vermelde. Het leger verwijst naar de
constitutionele definitie Iedereen die verbonden is
aan de Turkse staat via burgerschap is Turks, wat
betekent, zoals zij stellen, dat het begrip Turk geen
etnische of religieuze definitie is in de grondwet.
Echter, vanuit deze definitie kunnen we concluderen,
dat elke kritische poging om andere etniciteiten
in beeld te brengen, om terug te kijken naar de
geschiedenis en om de Turkse identiteit te bevragen,
door het leger als verraad gezien wordt. Zolang dat
zo gezien wordt, zal de Turkse identiteit gedefinieerd
worden door wat het buitensluit en zullen de Turkse
verdedigers van deze identiteit op mensen jagen - de
zogezegde verraders - om zodoende het nationalisme
te kunnen beschermen, en sporen van racisme en
fascisme daarin te kunnen negeren.
Pogingen van Nederlandse en Engelse publicisten
om het islamistische karakter van de moord op
Hrant Dink te onderstrepen, interveniren zonder
bij te dragen aan een werkelijk politiek debat over
de moord en de Armeense genocide. Religieuze
sentimenten hadden onderdeel kunnen zijn van de
gedachtegang van de moordenaar. Tot zover hebben
ze gelijk, maar om de verkeerde redenen. Velen

van hen concluderen onder andere dat Turkije met
haar ondemocratische, barbaarse Turken niet thuis
hoort in Europa en er nooit een onderdeel van zou
moeten vormen. Dit is echter alweer een vaststelling
van de Turkse identiteit of misschien eerder van
een exclusieve Europese identiteit. Een gevoel van
bedreiging met betrekking tot de eigen identiteit
en een onwil om deze politieke gebeurtenis in
haar context te begrijpen maakt dat de publicisten
zich uiten door middel van xenofobie, de moord
reduceren tot een cultuurzaak, en de Islam en Turkije
op een hoop gooien zonder enige poging om verder
dan het simpele feit van de moord te kijken, met
als hoofddoel om deze discussie in te passen in de
xenofobe politiek van hun thuisland. De moord
op Hrant Dink en de feiten die haar omgeven, zijn
feitelijk allemaal een indicatie van de problemen die
Turkije heeft met het nationale vraagstuk. Iedere
poging tot identificatie van een nationale identiteit
vernietigt die identiteit, door de verdeeldheid en
uitsluiting die deze poging creert. Hrant Dink was
een van de weinigen die tegen alle stromen in zwom:
Hij was niet alleen een Armenir uit Turkije maar
ook een socialist, en een dissidente stem binnen de
Armeense gemeenschap en met betrekking tot de
historisch-politieke funderingen van de Turkse staat.
Het is misschien laat, maar het is de erfenis van
Hrant Dinks affirmatieve politiek die ons de weg
toont: andere narratieven helpen ontstaan, luisteren
en handelen.
29
MySpace
Op de loop voor controle

~
Geert Lovink
Beeld: Simon Wald-Lasowski
Wat is het geheim van websuccessen als MySpace en

Friendster? Ouderwetse dotcom-hypes zijn het in elk
geval niet. De sociale netwerksites worden grotendeels
bevolkt door jongeren, en lijken te functioneren als
een nieuw soort publieke ruimte. Gegevens op deze
sites worden continu opgeslagen en later doorverkocht.
Waarom maken jongeren zich niet druk over hun
privacy op het internet?
die veel publieker is van aard is. MySpace is zowel

hangplek als cultureel bindmiddel. MySpace, Instant
Messaging en SMS zijn voor tieners essentile
middelen geworden om intieme contacten en
gemeenschappen fulltime te onderhouden, waarbij
zij vrienden dichtbij houden zelfs als die fysiek veraf
zijn. Zulke continue intimiteit en gedeelde culturele
omgevingen maken het mogelijk voor jongeren om
hun sociale groepsvorming te realiseren, aldus Boyd.
De paradox waar we hier voor geplaatst worden is dat
het zo publieke en open internet gebruikt wordt om
intieme uitwisselingen tussen vrienden en bekenden
mogelijk te maken. Al deze gesprekken kunnen
- en zullen - voor tientallen jaren opgeslagen en
gendexeerd worden.
Volwassenen maken zich vaak zorgen over de
hoeveelheid tijd die tieners online doorbrengen, met
het argument dat het digitale de fysieke leefwereld
niet kan vervangen. Veel tieners zullen het hiermee
eens zijn, volgens Boyd: Het is niet de technologie
die jongeren aanmoedigt om hun tijd online te
besteden - het is het gebrek aan mobiliteit en toegang
tot jongerenruimtes waar ze ongehinderd kunnen
hangen. In deze context zijn er volgens Danah Boyd
drie belangrijke vormen van ruimte: publiek, privaat
en gecontroleerd.
Voor volwassenen is het huis de privsfeer waar
zij kunnen ontspannen met familie en vrienden.
De publieke sfeer is de wereld van vreemden
en statusverschillen, waar je je beste beentje
voor moet zetten. Voor veel volwassenen is het
werk een gecontroleerde ruimte waar de baas
je de gedragsnomen dicteert. De ruimtelijke
onderverdeling van tieners is net iets anders, en dit is
waar Boyd haar theorie begint. Bijna al hun ruimte
is gecontroleerde ruimte. Volwassenen met autoriteit
controleren het huis, de school en de ruimtes waar
activiteiten worden georganiseerd. Tieners wordt
Surveillance en controle zijn eindeloos: er is

nooit genoeg van. Voortdurend komen nieuwe
technieken op, worden er nieuwe gebieden van
ons leven gepenetreerd op een wijze waar we ons
niet tegen kunnen verweren. In plaats van het
beperken van deze inbreuk op het privdomein, de
gangbare strategie van de bezorgde burger, is er nu
een nieuwe mentaliteit aan het opkomen, een die
de controlemacht negeert, alsook de do-good proprivacy activisten. De vraag die ik hier wil stellen is
de volgende: is het mogelijk voor media-activisten en
kunstenaars om voorbij te gaan aan het paradigma
van de kritische verlichting en een opportunistische
positie in te nemen? Om controle te zien als een
omgeving waar je langs kunt navigeren in plaats van
deze slechts te veroordelen als gereedschap in handen
van de autoriteiten?
Dit essay baseert zich op een lezing, of een remix,
van het werk van Danah Boyd. Zij doet onderzoek
naar jeugdcultuur en sociale netwerksites zoals
Friendster en MySpace. Haar bevindingen hebben
interessante implicaties voor de normaal zo passieve
manier waarop we klagen over de opkomst van
controletechnologien.
Volgens Boyd bevindt de hangplek zich nu online.
Tieners chatten urenlang via Instant Messaging,
houden elkaar gezelschap, delen dagelijkse
beslommeringen of weetjes van het web. Hetzelfde
is van toepassing op MySpace, alleen op een manier
30
continu verteld waar ze moeten zijn, wat ze

moeten doen en hoe ze dat moeten doen. Omdat
tieners thuis ook de aanwezigheid van controle
ervaren, zien velen het dan ook niet als hun privruimte.
Activisten hebben zich nog niet meester gemaakt
van deze complexe realiteit. Daarom kunnen zij
de positieve houding van jongeren tegenover de
commerciele massamedia op internet nogal eens

afdoen als onkritisch consumentisme, naef en
onvolwassen. Alhoewel er een kern van waarheid
besloten ligt in dit beeld, heeft dit soort moralisme
weinig effect en is zij in feite irrelevant. Een lezing
la Chomsky over hoe slecht Rupert Murdoch is als
eigenaar van FOX en MySpace, zal niet resulteren
in minder MySpace-bezoekers. Er is iets mis met de
31
concentratie van media-eigendom en de dubieuze

rol van durfkapitaal en investeerders bij beginnende
internetbedrijven, niet in de behoefte aan sociale
netwerksites op zich. De non-profitsector zou het
initiatief moeten nemen en niet de laatste zijn die
weet wat een Wiki is.
In landen zoals de V.S. hebben tieners steeds
minder toegang tot de publieke ruimte. De klassieke
hanglokaties van de jaren 50 als de rolschaatsbaan en
de hamburgertent verdwijnen, terwijl winkelcentra en
avondwinkels tieners niet toelaten zonder volwassen
begeleiding. Hangen in de buurt of het bos wordt
gezien als onveilig uit angst voor drugdealers en
kidnappers. Tieners die uit school komen terwijl
hun ouders nog werken worden geacht ook thuis
te blijven, zelfs langsgaan bij vrienden is alleen
mogelijk als er volwassenen bij zijn. Ouders reageren
op een als steeds gevaarlijker geziene omgeving door
hun kinderen in de stad rond te rijden tot aan hun
middelbareschoolleeftijd of nog later. Zo creren zij
een vicieuze cirkel waarbij tieners het onderscheid
niet meer kunnen maken tussen een bedreigende
situatie en de gangbare ruigere kanten van het
straatleven.
Gestructureerde activiteiten in de gecontroleerde
ruimte nemen toe, Danah Boyd refereert hiermee aan
naschoolse activiteiten, sport of werk. Veel tieners
bevinden zich van s ochtends vroeg tot s avonds laat
in gecontroleerde ruimtes. Ze zijn doodop zonder
dat ze enige tijd hebben gehad om simpelweg te
chillen met vrienden. Door virtueel te gaan, maakt
digitale technologie het ze mogelijk om persoonlijke
en publieke contexten te creren terwijl zij in feite
in gecontroleerde ruimtes zijn. Instant Messaging
fungeert als priv-ruimte terwijl Myspace een publiek
element toevoegt. Online kunnen jongeren de
omgeving creren die onderlinge socialisatie mogelijk
maakt.
32
Het is wellicht overbodig te stellen dat het digitale

publiek fundamenteel verschilt van het fysieke
publiek. De grote uitdaging is volgens Boyd dat het
online jongerenpubliek zich mengt met volwassenen.
Terwijl tieners continu gevoed worden met de
massamediapresentatie van twintigers, hebben zij
zelden de mogelijkheid om direct met hen in contact
te komen. Niet alleen tieners hangen op MySpace,
ook pornosterren, nachtbrakers, en verschillende
subculturen gebruiken MySpace, maar dan zoals
twintigers dat doen. Zij zien het als hn omgeving en
zijn zich niet bewust van het feit dat hun activiteiten
bekeken worden door tieners. Natuurlijk zijn er ook
volwassenen die op deze manier jongeren willen
benaderen en MySpace maakt het hun mogelijk om
zich in jongerenomgevingen te begeven zonder gezien
te worden, tot het grote chagrijn van veel ouders.
Op dezelfde manier zijn er ook tieners die bewust
volwassenen opzoeken, om zowel problematische als
positieve redenen.
Het overgrote gedeelte van de volwassenen en
tieners heeft echter helemaal geen behoefte om
te mengen met anderen dan generatiegenoten,
maar in het digitale domein zijn beiden tot elkaar
veroordeeld. In reactie hierop negeren veel tieners
de volwassenen simpelweg en richten zij zich alleen
op bekenden of mensen die zij cool vinden. We
deleten ze gewoon, zei een meisje schouderophalend
toen Danah Boyd haar vroeg over verzoeken van
vreemde mannen. Sommige mensen zijn gewoon
creepy. De schaarsgekleede performances om
andere 16-jarigen aan te trekken zijn niet bedoeld
voor oudere mannen. Net zoals de coole dronken
performances niet bedoeld zijn voor de rector. Toch
bevolken ook deze mensen MySpace om jongeren
te zien experimenteren met identiteitsvorming. Dat
hun activiteiten worden vastgelegd en mogelijk
gezien worden door bijvoorbeeld toekomstige
werkgevers doet jongeren niet zoveel. Toezicht van

ouders en leraren wel. Als reactie op het groeiende
volwassenentoezicht zetten veel tiener hun MySpace
profiel op priv of creren ze aparte accounts onder
een valse naam. Als reactie hierop eisen ouders
complete controle over tieners surfgedrag. Deze
dynamiek verstoort vaak de belangrijkste band in de
kind-ouder relatie: die van onderling vertrouwen.
Een Amerikaanse student, Fred Scharman,
reageerde op de these van Boyd. De centrale these
van Boyd is dat tieners zich verplaatsen naar een
plek die buiten de controle van ouders in de echte
wereld van het alledaagse tienerleven. Daarmee
onderwerpen zij zich aan nieuwe vormen van
controle die Deleuziaans zijn. Deleuziaans is die
controle die actief is en procesgericht, dynamisch en
onzichtbaar, die in essentie positief en onderwijzend
lijkt. Men kan tegen deze theoretisch correcte visie
inbrengen dat tieners zich minder druk lijken te
maken over de zogezegde Deleuziaanse controle dan
over de constante zorg van ouders en leraren. Als
Deleuziaanse controle gezien wordt als een relatieve
vooruitgang van vrijheid, wie zijn wij dan om een
superieure positie in te nemen en deze jongeren op te
voeden? Het is n ding om naar de macht te wijzen
die opereert via gedecentraliseerde netwerken, en iets
anders om een autonome technische infrastructuur
op te zetten als tegenstrategie.
Dat is het probleem met (academische)
Deleuziaanse and Foucauldiaanse analyses. Zij
zien overal macht en controle aan het werk, maar
falen als het erop aankomt antwoorden te vinden
op deze nieuwe omstandigheden. Hoe kunnen we
ons verzetten tegen controle in een medium dat zo
transparant is als het internet? Hoe kunnen we het
bewustzijn genereren onder aankomende generaties
dat zij uit handen moeten blijven van de controle
van staat en bedrijfsleven? Waarom zijn er (nog) geen
alternatieve versies van sociale networksites? Waarom

zijn activisten/programmeurs voornamelijk bezig
met free software voor geeks en hebben zij weinig
begrip van wat jongere digibeten zoeken op het
internet? Er is geen alternatieve cultuur die ook maar
pretendeert een alternatief te hebben voor Flickr,
YouTube en iTunes. Dat is onze laat-Deleuziaanse
tragedie. Netwerken van activisten hebben zich
beperkt tot Indymedia; met uitzondering van een
paar inspirerende draadloze netwerkinitiatieven
zijn er geen autonome, non-commercile platforms
die een hegemonische strategie hebben gericht op
Generation Next. Het is feitelijk de vraag of het nog
wel mogelijk is voor welke internetgebruiker dan ook
om Deleuziaanse controle te ontwijken.
Als we werkelijk bezorgd zijn over de Deleuziaans
vormgegeven controlemechanismen die zich
uitspreiden over de MySpace generatie, dan zouden
we ons beter kunnen afvragen waarom er zo
weinig vrij toegankelijke publieke diensten zijn die
cool genoeg zijn om tientallen miljoenen jonge
internetgebruikers in een controle-vrije ruimte bijeen
te krijgen. Technisch gezien, en zelfs op financieel
gebied, zouden er in het Westen geen obstakels
moeten zijn voor actoren om zulke sites op te zetten.
De kennis is er, misschien de politieke wil ook wel.
Wat er mist is culturele competentie om de kloof te
overbruggen die disciplines en generaties van elkaar
scheidt. De zogenoemde user-generated content
staat niet hoog op de agenda van activisten, die is
blijven steken in jarennegentig-formats zoals het
portal of de emaillijst. Waarom hebben culturele
entrepreneurs als de oprichters van Flickr, YouTube
en dergelijke geen concurrentie van ngos, lokale
media en sociale bewegingen? Voordat we de
naeve MySpace generatie neerbuigend aan de kant
schuiven, kunnen we beter eerst eens goed in de
spiegel kijken.
33
deel ii
Wel porno, geen seks

Porno is hot n kunst n hip. Porno is ook een verworvenheid; het was eerst het domein
van gewillige vrouwen en machtige mannen. De mannen zijn nu verslagen en de vrouwen
schitteren nu on top. Of niet? In het veel geciteerde boek Female Chauvinist Pigs van Ariel
Levywordt de grote seksuele bevrijding van de vrouw eerder neergezet als een nieuw keurslijf
in plaats van een bevrijdend experiment. Vrouwen leggen zichzelf verwachtingen op en
conditioneren zich door en door.
Toch is er wel zoiets als een groep avant-gardistische kunstenaars die door middel van seks
dingen willen laten zien als breekbaarheid, angst: een soort naakte werkelijkheid met geilheid
als ultiem werkelijkheidsprincipe.
Zonder kleren is de directeur niet meer te onderscheiden van de caissire, en zo kunnen zij
een nieuw machtsspel aan gaan. Toch is de directeur de volgende dag weer gewoon de baas.
Het lijkt erop dat het in seks over alles gaat behalve seks, neem als voorbeeld de film Shortbus.
Het gaat voornamelijk om acceptatie, affectie, getransponeerde verlangens en vooral heel veel
frustratie die gebotvierd moet worden. Seks als zoethoudertje, als iets dat de wereld iets langer,
iets dragelijker maakt.
Porno is niet als seks - heeft de huidige pornocultuur eigenlijk nog wel iets met seks te
maken? En dan niet niet in de zin: seks was vroeger deel van het vrome huwelijkse leven,
maar simpelweg in een niet-gedomesticeerde manier? Nee, seks was altijd al een gezwel van
perversies en frustraties, maar vreemd genoeg ook van ongetemd verlangen. Het was alleen
nooit pijnloos. Daar kunnen we Freud en Foucault op nalezen.
Waar is de wilde, ongetemde seksualiteit gebleven? Wat is er gebeurd met compromisloos
neuken? Bestaat een centrum van rauwe ongetemde energie waar geen marketingplan
het van zou kunnen winnen? Of is dit beeld ons nu juist ingefluisterd door de cultuur
en de commercie om de perfecte setting te creren om mijn mannelijkheid te bewijzen?
Zowel porno als seksualiteit zijn gekoloniseerd door de cultuur, hiermee is seks ten dele
genstrumentaliseerd. Zelfs de schaarsgeklede vrouwen op een autobeurs. Die dienen,
volgens de directeur van Toyota om te zorgen dat de klanten van de autos afblijven. Maar
binnenkort krijgen ze ook een PDA zodat ze ook informatie kunnen verstrekken. Seks heeft
iets dat ieder van ons aanspreekt, dat in ons zit, en daarom kunnen we het niet alleen maar
verderfelijk vinden. Geilheid is niet te ontkennen. Maar geilheid kan, net als liefde, blind
maken. Daarom willen we in deze themasectie de vraag stellen of porno een vluchtweg is kan zijn - of dat het een onherroepelijke val in de armen van onderdrukking, consumentisme
en smakeloosheid is.
34
35
Porno, een persoonlijke geschiedenis

~
Tekst en beeld: Jesse Darling
In maatschappijen waar moderne productie-omstandigheden overheersen, doet het leven

zich voor als een immense verzameling spektakels. Alles dat ooit direct geleefd werd, heeft zich
teruggetrokken in een representatie.
Guy Debord, De spektakelmaatschappij (1967)
I Was A Teenage Porn Star: nog geen achttien en toch zo naakt als Jezus op een rond bed
boven de bananenbar in de rosse buurt, omhelst door zes cameras met wijde geile ogen en
twee beeldschermen waarin ik mezelf kon zien terwijl ik daar op dat bed in ieder roze gat
geneukt werd - door een man die ik toch amper kende, dacht ik zo bij mezelf. Al hadden we
vaker gezegd dat we van elkaar hielden. Er was koffiemelk voor de cum-shot bij het pijpen (je
hield m in je mond tot je er bijna ziek van werd) die blik op mijn gezicht - door het zweterig aftrekkend creditcard publiek liefst als puberale seksangst en/of onverdraaglijke geilheid
gezien - kwam vaak door het net-niet-kotsen, door het laat-het-toch-snel-voorbij-zijn, door de
onverdraaglijke verveling van het professionele pornoster-bestaan. We hadden crmespoeling
voor de cum-shot over de borsten, allerlei trucjes om anale seks te verneppen, namaaknamen
die we af en toe verveeld tegen elkaar riepen als het kreunen en hijgen ons even te veel werd.
O ja, do it to me, zong ik lief, mijn blauwe ogen groot weerspiegeld op het plakkerig tvschermpje waarnaar ik steeds obsessiever keek, om te zien of ik het wel goed deed. Ik was - en
ben - heel erg professioneel in dat opzicht, en ik deed al het mogelijke om vooral een goede
show te geven. Als er iets tragisch aan was, is het dat wel; dat ik best snel heel goed in mijn
werk wist te worden. Ik had in mijn korte leven nog helemaal niet zo veel seksuele ervaring
opgedaan, al vond ik toen van wel, zoals andere jongeren van zeventien ongetwijfeld ook
van zichzelf vinden. In dat opzicht was ik gewoon een wild weggelopen zweefkind zoals vele
anderen die of in de seksindustrie beland zijn ofwel in de kraakbeweging, grote vangnetten
voor de verloren kinderen van deze wereld. En hoewel het absoluut bij het patroon past (de
seksindustrie als groot parasitair beest dat zich voedt met de zielen van al het verloren straattuig ter wereld wat er nog een beetje uitziet), vind ik zelf dat kinderen, of ze nu wild zijn of
braaf, absoluut niet in de seksindustrie horen. Pornografie had en heeft heel weinig met seks
te maken, maar toch duurde het jaren voordat ik gewoon weer kon vrijen, zonder steeds over
haar/zijn schouder te kijken naar een denkbeeldig tv-schermpje in het bovenste linkerhoekje
van de kamer: doe ik het goed? Doe ik het geil? Zie ik eruit? Ja, ja, zo do it to me, zong ik
verveeld en verloren, en mn lichaam wist wel wat het moest om telkens weer die geweldige
show neer te zetten, terwijl ik zachtjes weggleed naar het bovenste linkerhoekje van de kamer,
ver boven mijn lichaam en dat van mijn minnaar, die voorspelbaar en teleurstellend hevig reageerde op mijn automatische trucjes en die er altijd veels te geil van werd om mij het gevoel te
geven dat ik een keertje met die trucjes op moest houden.
Voor mn eerste dienst bij het internetseksbedrijf waar ik de komende maanden zou gaan
werken, stond ik te kijken in de spiegel van de kleed/wachtkamer. Daar stond een jong en
36
37
ietwat bang meisje terug te kijken, verkleed in een goedkoop stringonderbroekje en een te
grote, van moeder gekregen oude, zwarte balconette-beha. Ik keek in haar ogen en ik dacht
wat zenuwachtig dat het vast wel leuk zou zijn voor de verandering, zon pornobaantje.
En als ik het niet leuk vond zou ik tenminste wat over seks kunnen leren om er vervolgens
waanzinnig goed in te zijn. Het enige wat ik echter leerde is de kunst van verneppen en
verbergen. Ik leerde heus niet beter te pijpen, maar wel om een bepaalde geile blik te
gebruiken bij de daad; ik leerde te kijken alsof ik er plezier van kreeg als mn jongen zich
voor mijn ogen ging aftrekken; ik leerde me neer te zetten als een groot-ogig en geheel
passief poppetje dat zuchtte in geile anticipatie als er een pik voor dr neus gezwaaid werd,
als een vinger in een of ander gat gestoken werd, gewoon omdat iemand daar zat te kijken.
Want daarvoor bestaat ze, die pornopop: om jou, toeschouwer, te laten denken dat zij ervan
geniet. Dat jonge mannen opgroeien met dit soort porno als enige sekseducatie, dat meisjes
hiervan leren dat sexy geil kijken betekent en alles met je laten doen, is naar mijn mening
schadelijk voor hen, voor de vrouw in het algemeen, voor man-vrouw relaties, en voor ons als
samenleving.
Men heeft het over de misogynie van commercile porno, maar veel erger dan al dat hard
neuken van achteren en hoertjesgedrag is de mythe van een passieve vrouwelijke seksualiteit:
zij geniet van het feit dat hij van haar geniet; ze wordt geil omdat hij haar zo geil vindt datie het niet kan laten om haar hard - van achteren, of in beide gaten, of ongewild in de reet
- te pakken. In de dure Californische professionele pornofilms zie je dat ook terug: zowel de
mannen als de vrouwen die voorkomen als personages zien eruit als poppen en niet meer
als mensen: zij blond, zwaar opgemaakt, zonnebankbruin, met twee siliconen tietjes op de
blote ribben geplakt boven een platte buik en een kale kut, en hij ook zo kaal en gespierd,
met perfecte tanden, een enorme lul, en twee koude ogen. Ken en Barbie neukend bij het
zwembad; het is een professionele zaak, het verneppen van plezier, de doenalsoferij. Op onze
arbeidscontracten stond er, artiest en dat waren we ook wel. Porno-actrice of artiest - Sarah-Catherine, in een interview door Chyng Sun, zei: De beelden die wij keer op keer
naspelen hebben absoluut niets van doen met onze persoonlijke seksualiteit. Ik denk dat
wat getoond wordt feitelijk niet revolutionair is, niet anders, het is hetzelfde oude verhaal,
vrouwen in ongemakkelijke posities die doen alsof ze het naar hun zin hebben, en wat is daar
revolutionair aan? Wat is daar bevrijdend aan?
Nu kan ik geen porno meer zien zonder dat ik meteen weer iets in die ogen meen te
herkennen: die verveling, de verdoofdheid, de goedgeoefende en toch doodverveelde geile
blik, en een bepaalde aan-maar-toch-afwezigheid die hoort bij cokegebruik. Het is ook
niet toevallig, denk ik, dat cocanegebruik zo vaak voorkomt in de seksindustrie; het is een
emotioneel verdovende drug die zorgt dat je je voelt als een goed geoliede machine. Soms
gebruikten we dat weleens op de geslachtsdelen zelf (van een lijntje coke op je lul krijg je
wel een dikke stijve, alleen voel je dan niks meer, wat natuurlijk ook de bedoeling is). Zulke
pornografie heeft net zo min met seks te maken als de french fries van McDonalds met een
eerlijke aardappel. Er is niks mis met een frietje af en toe als je daar zin in krijgt; ook niet als
ie in zoete ketchup of ranzige mayo zwemt; ook niet als je liever een patatje oorlog lust, of
op zn engels met azijn. Seks, als ik even een ietwat flauwe metafoor mag gebruiken, is net
een patatje: je kiest zelf hoe hij het lekkerst hapt, en daar is geen goed of fout aan, hoe je het
ook doet. Hier hou ik met deze metafoor op, maar je weet wat ik bedoel. Er is niks verkeerds
of fouts aan seks en ook niet aan ranzige, ongepaste, onwelvoeglijke of zelfs gewelddadige
seks voor wie dat lekker vindt, maar er is wel iets fout aan een consumptiemaatschappij en
spektakelmaatschappij die zelfs onze intiemste verlangens te pakken heeft gekregen, om ze
vervolgens aan ons terug te verkopen. En zonder een goed alternatief blijven wij kopen en
kijken met zn miljoenen; alsof de vernepte beelden van symbolische seks onze culturele en
emotionele gaten zouden kunnen vullen, alsof een McDonalds happymeal onze lichamen
zou kunnen voederen. Money cant buy you love, en de McDonaldisering van cultuur en
verlangens heeft met pornografie een symbolisch product ontworpen dat in het kader van
de kapitalistische vrijmarkt echte seks (dat lelijke en lekkere en spirituele en banale en
dubieuze en glorieuze wonder van veelzijdigheid) wil vervangen door een plastische imitatie.
In de worden van Ariel Levy in haar boek Female Chauvinist Pigs: Als we zouden erkennen
dat seksualiteit persoonlijk en uniek is, dan zou het onbeheersbaar worden. Door wat sexy
is tot iets simpels te maken, iets kwantificeerbaars, wordt het makkelijker uit te leggen en
makkelijker te marketen. Als je de menselijke factor van seks verwijdert en het iets maakt van
dingen grote valse borsten, geblondeerd blond haar, lange nagels, palen, strings dan kun je
het verkopen. Ineens moet je voor seks shoppen: plastische chirurgie, peroxide, een manicure,
een winkelcentrum.
Commercele, mainstream heteroseksuele porno is fout in de zin dat McDonalds fout
is: het vreet grondstoffen en geld, het monopoliseert onze culturele samenleving met
onverbiddelijke alomtegenwoordigheid, en op de meest cynische manier verkoopt het en
populariseert het onder de mensen een droom, of een mythe, van geluk of genot die op een
fundamentele onwaarheid gebaseerd is, en die van alles wegneemt wat goed en waar en echt
is in deze wereld. Zodra consumptiegoederen in dit geval pornografische beelden via
massamarketing overgenomen worden door de monstrueuze rode kankerbloem van het
massakapitalisme is het niet meer een geval van vraag en aanbod, maar bepaalt het aanbod de
vraag: induced demand, wat op Wikipedia gedefinieerd wordt als het fenomeen waarbij na
stijging van het aanbod, meer van een product wordt geconsumeerd. De vraag komt volgens
mij door het feit dat er voor mannen weinig mogelijk is in het kader van uiting en verkenning
van eigen verlangens: in een samenleving waarin gender een verplichte performance is voor
zowel mannen als vrouwen mogen mannen geen emoties of verlangens tonen behalve op
het seksuele gebied. De mannelijke consumenten van de industrie zelf zijn in mijn ervaring
niet zozeer geil als eenzaam, en niet zozeer vrouwenhaters als verward over vrouwen en de
beelden die aan ze verkocht worden doen er niets aan om die verwarring te verminderen.
Kijk, wacht, ho maar: ik zeg niet dat het verkeerd is om naakte neukende mensen te willen
bekijken terwijl ze bezig zijn. Ik zeg ook niet dat voyeurisme of van-achteren-neuken of
exhibitionisme verkeerd zijn, of antifeministisch. Zelf ben ik een voorstander van DIY-cultuur
en een zelfgecreerde esthetiek - volgens het punkprincipe book your own fucking life: ik
vind dat we eigen bier moeten brouwen, eigen voer moeten bereiden, en eigen seks moeten
filmen, ook als het alleen maar iets anders in de ether brengt. Vooral uit de queer scene zijn
er wat interessante gevallen van artporn en avant-garde, zoals Phineas Slipped (Keri Oakie,
2003) waarin een klas schooljongens gespeeld door mannen, transgendervrouwen, en butch
vrouwen expliciete homoseksuele seks uitvoeren, met zowel nep- als echte penissen. Slit
magazine, (dyke porn and culture) uit Sydney, Australie, daarnaast, publiceert zelfgemaakte
centrefolds van vrouwen verkleed als dieren, lijken of radioactieve rollerskatende prinsessen.
Het concept van queer is een geuzennaam, een heroverd woord wat niet homoseksueel
of lesbisch betekent, maar de mogelijkheid om ons meer te kunnen verbeelden dan de
heteroseksuele ideologien die beginnen bij huisje, boompje, boy meets girl - en eindigen
in seksistisch of homofoob geweld, een restrictieve cultuur van monogamie, vastgezette
en beperkende genderrollen. Queercultuur begeeft zich op de cutting-edge van de nieuwe
seksuele revolutie, juist omdat het voornamelijk draait om het terugclaimen van eigen
lichaam, semiotiek, en seksualiteit. Een site als www.nofauxxx.com publiceert zelfgemaakte
hot radical porn made by ladies, queers and artists all over the world, en beschrijft zich als
artistic, political and all-inclusive, featuring models of all genders and sizes. Als het maken
van porno met een anti-pornoesthetiek politiek is, dan is de pornografische revolutie te
vinden in de queercultuur, de DIY-oplossing voor ons moderne seksuele paradigma. Bij de
seksparty tijdens Queeruption in Amsterdam bijvoorbeeld, die plaatsvond in pakhuis Afrika
38
39

(R.I.P.), was er naast overige lekkernijen en pleziertjes een live pornocinema, die bestond
uit een kabinetje gemaakt uit pallets waarin een camera live stond uit te zenden naar het
projectiescherm van the Operating Theatre, een DIY cinema-project, en zo zat men te kijken
naar echte live seks letterlijk terwijl het gedaan werd. De strijdkreet van Queeruption was
en is participate, dont consume! Wat mainstream heteroseksuele porno de wereld in heeft
gebracht het idee van een passieve vrouwelijke seksualiteit, of de misogyne, symbolisch
gewelddadige seksprakijk probeert de queercultuur terug te pakken en anders uit te
voeren. Niet dat gewelddadige of extreme seks niet te vinden is in de queerscene eerder het
tegenovergestelde, want het gaat juist vaak om het overtreden van eigen en culturele grenzen.
Wel zijn we een eind verder gekomen, op pornografisch gebied dan, door wat queer de wereld
in heeft gebracht. Het gaat tenslotte om de strijd om eigen belangen en verlangens terug te
pakken uit de klauwen van kapitaal, om een nieuw visueel discours te creren in de populaire
cultuur van seks en seksualiteit.
Voor mij was het idee om eigen porno te maken een noodzakelijk onderdeel van het
genezingsproces; het was een manier om me mijn lichaam weer eigen te maken. Misschien
klinkt het vreemd, je eigen lichaam terugnemen door het aan anderen te laten zien, maar
in een spektakelmaatschappij gaat het meer om kiezen hoe je op het scherm komt te staan,
hoe je je seksualiteit aan de wereld om je heen wil vertonen, en wat je daarmee zeggen wilt.
De lichaamspolitiek van het vrouwelijke lichaam is zo diep gecontextualiseerd dat het voor
vrouwelijke performers, pornografen en kunstenaars alleen maar logisch is dat wij ons eigen
lichaam gebruiken als middel om een boodschap te uiten. Wel blijft het een exploratie waarin
gender een performance is; we blijven steken in de performance in het spektakel maar
tegelijkertijd zoeken we een manier om daar uit te treden. Misschien kunnen we daardoor
eindelijk iets in het echie voelen in plaats van telkens iets te moeten voorstellen, voordoen,
nadoen, optreden, uitvoeren, consumeren, of wat we ook doen. Door onze eigen nieuwe
pornografische performance worden we gevrijwaard van de noodzaak tot performance,
totdat de beelden van ons zijn en van ons alleen, niet langer aan ons verkocht door de
maatschappelijke machine, en niet langer gestuurd naar plasticiteit en passiviteit. We willen
niet slechts een boterham, noch willen we de bakkerij; we willen ons eigen brood bakken.
We willen er zelf van kunnen genieten met vrienden en familie. We moeten stoppen met
consumeren en beginnen te creeren. Dus mensen, spring in bed met geliefden of zet elkaar
tegen de muur, doe het met handen gebonden, met een snor, met ketchup of mayonaise, met
een dildo, een wortel of een flesje bier, of met vijf vreemden en laat de camera lopen, in de
naam van seksuele vrijheid en antikapitalisme. Stuur op die film naar iedereen die je kent.
Hoe ver kun je

gaan?
~
Mark Terkessidis
Vertaling: Merijn Oudenampsen
Beeld: Sin
Naschrift redactie: Als je zelf DIY-porno maakt kun je contact opnemen met redactie, wij kunnen het
dan op de website plaatsen.
Referenties:
De Spektakel Maatschappij, Guy Debord, Dolle Hond: Amsterdam, 1967
Slit Magazine
http://www.nofauxxx.com
http://www.queeruption.org
http://www.oneangrygirl.net/antiporn.html
En voor de liefhebber:
http://squat.net/woningnjet/porn
(een zo-doe-je-een-condoom-om educatief item)
40
41
Porno is niet meer wat het geweest is, of wordt nu

eigenlijk pas wat het altijd al was; een inherent deel
van onze cultuur. Het verachtelijke lelijke eendje is een
zwaan geworden. Of is het juist de huidige cultuur die
pornografisch is geworden? Een verhaal over de perverse
grenzen van porno.
films uit met hardcore sexscenes zoals Battle in

Heaven gemaakt ergens in Mexico, de Amerikaanse
film Brown Bunny en de Duitse productie Der
Freie Wille. Men kan met recht vermoeden dat
in vele van deze films kunst als voorwendsel wordt
gebruikt, om het een normaal publiek mogelijk
te maken, ongegeneerd te kunnen genieten van
pornografie.
De entree van porno in de culturele cinema is
echter geenszins toevallig en is een goede aanleiding
om eens over de verhouding tussen pornografie en
cultuur na te denken. Feitelijk gezien is namelijk
porno niet alleen kulturfhig geworden, er heeft zich
ook een omgekeerde beweging plaatsgevonden - de
cultuur is pornofhig geworden. Van de kant van de
pornografie zijn er tenminste twee ontwikkelingen
die deel uitmaken van deze ontwikkeling. Aan de
ene kant worden er de laatste jaren steeds meer
kwaliteitspornofilms gedraaid die allerlei kunstzinnige
methoden gebruiken om hun thema uit te diepen.
Voorbeelden daarvan zijn de films van regisseurs
zoals Christophe Mourth of Michael Ninn. Aan de
andere kant heeft zich onder de aanduiding gonzoporno een genre ontwikkeld waarin sex als bijzonder
smerig en extreem getaleerd wordt: centraal hierin
staan: anale penetratie, deep throat, spanking, en de
vertoning van lichaamsvloeistoffen (sperma, urine,
uitwerpselen).
Waarom uitgerekend het laatste iets met hogere

cultuur te doen heeft, dat kan men op het eerste
gezicht niet echt begrijpen. Het doorslaggevende van
dit genre films is niet langer meer slechts de seks of
het lichamelijke, maar eerder dat de hoofdrolspelers
hun grenzen verkennen en verleggen. Tot op zekere
hoogte gaat het hier om de ziel. Met enige lef
kunnen we daaruit de volgende these destilleren:
terwijl het in de werkelijke pornografie steeds minder
om het lichaam gaat, maar om een kunstzinnige
sublimering, benadert de cultuurconsumptie steeds
meer de pornografische belevenis. Film, kunst en
muziek dienen inmiddels hoofdzakelijk ertoe, om de
eigen gemoedstoestand te stimuleren.
Elk land heeft zijn eigen soort pornografie en
daarmee ook zijn eigen gonzo-porno. In Duitsland
gaat het in deze films hoofdzakelijk om sperma,
urine en uitwerpselen. Het productiebedrijf John
Thompson Productions uit Mnchen heeft zich
bijvoorbeeld toegelegd op het slikken van sperma. De
acteurs bestaan over het algemeen uit een vrouw en
een groot aantal gezichtsloze mannen. Deze mannen
zijn amateurs- een telefoonnummer verschijnt
telkens in beeld, waar men zich kan aanmelden om
mee te doen. Ondertussen zijn de acteurs echter al
lang ingewerkt in hun specifieke rollen, toch voert
de regisseur in het begin van de films nog gesprekken
met de actrices over hun gevoelens. Waar ze het
meeste angst voor hebben, voor het grote aantal
mannen of het omgaan met de sperma en dergelijke.
Deze gesprekken kunnen nog dramatisch worden,
bijvoorbeeld als een meisje, nadat ze gevraagd wordt
wat voor beroepswensen ze heeft, opmerkt dat ze
alleen maar beroemd wil worden.
Wanneer men slechts een korte blik werpt op
de producties van de Berlijnse firma Subway
Zoals glazen dildos, lichteffecten, iets wat op een plot

lijkt - red.
In Nederland hebben we bijvoorbeeld twee gespecialiseerde bedrijven op het gebied van porno met dieren - red.
Binnenkort komt een nieuwe stroom van arthouse
42
Innovative ProdActions, die vanuit de beruchte

KitKatClub bestierd wordt, dan vind men op de
flaptekst van de serie Experiment Ausgeliefert Sein
de volgende opmerking: De nadruk ligt op de
innerlijke ontwikkeling van de actrices. Het gaat om
de erotische confrontatie met diepere lagen zoals
schaamtegevoelens, beschermingsmechanismen &
psychische positiebepalingen. Een bizaresthetisch
portret die het midden houdt tussen zelfironie,
zelfoverwinning en het groteske. Op het eerste
gezicht klinkt dat ronduit krankzinnig, maar in feite
is deze beschrijving op zijn plaats. In het grootste
gedeelte van de film worden twee vrouwen zon
anderhalf uur lang mishandeld door een horde
mannen. Ze worden bespuwd, drinken urine of de
mannen sproeien hen vloeistoffen in het gezicht
vanuit hun anus. In andere films komt ook veel
schijt voor. Vaak worden wedstrijden in scne gezet
die erom draaien wie het meeste aankan een film
heeft de weinig verhullende titel: Wie wordt miss
perversie?
Dat is geen licht verteerbare stof ook niet voor de
consumenten. Maar deze films zijn in elke redelijk
voorziene videotheek te krijgen. Waarom kijk je
zoiets? Wanneer we ervan uitgaan dat het succes van
deze producties niet alleen berust in het gestegen
aantal mensen dat zich bezig houdt met deze seksuele
praktijken, dan moeten de oorzaken ergens anders
liggen. Allereerst gaat het zonder twijfel om een
verder gepolijste ontwikkeling van het genre het
verder opsmukken van een in de porno al opgevoerde
mythe van de seksueel onverzadigbare vrouw.
Maar het genot ligt ook in de zielsdimensie van
deze film: dat een persoon zijn grenzen opzoekt
en daar veelal ook overheen gaat (tranen zijn
absoluut een welkom hoogtepunt). Werpt men een
blik op de bijbehorende internetfora, dan wordt
de walging, die vele toeschouwers parten speelt,
duidelijk gecompenseerd door het gegeven dat het

zo grof is, wat de actrices uitvoeren. We kunnen
stellen dat in zulke films de spelers verworden tot
een soort belichaming van het actuele kapitalisme
een kapitalisme dat niet slechts meer draait om
de exploitatie van lichamen, maar dat mensen hun
ziel geven, en voor hun baan en het bedrijf tot hun
uiterste grenzen zullen gaan of zelfs bereid zijn die
te overschrijden. De actrices zijn de heldinnen van
een regime van permanente veeleisendheid. Dat de
cultuurindustrie pornografisch is, en uiteindelijk
Wat geil is, daar kan
geen kritiek meer tegenop.
Cultuur heeft geen
beoordeling meer nodig,

zij moet slechts effect
sorteren.
slechts de eigen dagelijkse sleur als paradijs verkoopt

dat schreven Adorno en Horkheimer al in de
Dialektik der Aufklrung. In deze zin bedienen de
Gonzo-producties een mannelijk publiek van de
mogelijkheid om kennis te maken met een grove
variant van de eigen neoliberale subjectiviteit en zich
daarmee te identificeren. Het geheel wordt als een
grensoverschrijdende ervaring opgevoerd met de
eigen walging als getuige.
Porno was natuurlijk altijd al cultuur. Een eenzame
consument laat zich in zijn eentje opwinden door
een beeld veel abstracter kan seksueel genot niet
gemaakt worden. Het nieuwe bestaat eruit dat
de hoofdmoot van de producties niet meer om
43
Diy attitude online
De digitale seksuele revolutie

~
Marije Janssen
Beeld: Kernow Craig
het lichaam draait, maar steeds vaker de ziel van

de actrice in het middelpunt zet. Als ze met een
zweem van authenticiteit tot aan haar grenzen gaat,
overschrijdt ze daarenboven de grens tussen kunst
en leven - Extreem Avantgarde is de navenante titel
van een porno serie uit Berlijn. De ziel was echter
immer het territorium van de bourgeois cultuur. In
deze cultuur kon de burger het mooie en verhevene
steden. Cultuur kan echter ook als symbool of ter

verheffing van status gebruikt worden dat verandert
niets aan haar loutere functionaliteit.
Nu ook porno deel is geworden van de bourgeois
cultuur is het niet verwonderlijk dat porno niet
alleen in de lifestylebladen een blijvertje is, of dat
pornoactrices hun memoires schrijven, dat fotografen
zoals Nobuyoshi Araki of Terry Richardson in
Musea hangen of dat er een serie van arthouse films
met hardcore-elementen op ons afkomt. Geil!
is het beoordelingscriterium bij uitstek. Geil is
echter alleen de beschrijving van een toestand, geen
waardeoordeel. Wat geil is, daar kan geen kritiek
meer tegenop. Cultuur heeft geen beoordeling meer
nodig, zij moet slechts effect sorteren.
Wat dat aangaat heeft de pornografisering van
cultuur een uitgesproken conservatieve kleur: zij belet
kritiek. Zo verklaart zich dan ook de grootste paradox
van de huidige tijd; dat namelijk de conservatieven
de pornografie niet meer bestrijden. Minder legale
hindernissen als onder de regering Bush waren er
voor de pornobusiness nog niet geweest. Dat moet
ons echter niet ertoe verleiden om op het gebied
van porno de nu vacante positie van moraalridder
weer in te nemen. Porno is niet verwerpelijk en
niet slecht. Pornografie moet tot het onderwerp
van een politieke kritiek worden. Daarvoor is er
echter geen andere weg, dan ons daadwerkelijk in
de diepte van de videotheek te begeven in plaats
van met opgetrokken neus langs de DVD-rekken
te lopen en net te doen alsof we niet allemaal tot
pornoconsumenten zijn verworden.
Ze worden bespuwd,
drinken urine of de mannen
sproeien hen vloeistoffen
in het gezicht vanuit hun
anus.
beleven om vanaf de verlichting de bevrijding van

zelfopgelegde onmondigheid te vieren. Deze tijd is
echter voorbij. Ook de hogere cultuur is vandaag
de dag slechts een consumptiegoed, maar wel een
bijzonder belangen omvangrijke. Terwijl de porno
zich zo op het terrein van de hogere cultuur begeeft,
zo baseert de hogere cultuur zich in toenemende mate
op de pornografische beleving.
Het kenmerkende van pornografie is een voorbeeld
geworden voor de cultuur in haar geheel. Cultuur
moet spectaculair zijn, emoties losmaken, spanning
oproepen of het welbevinden bevorderen. Literatuur
ontvoert ons naar vreemde contreien, muziek moet
overeenstemmen met de eigen gevoelswereld of die
benvloeden, de kunst moet bij het interieur passen.
Cultuurontvoeringen is de toepasselijke naam van
een reeks van georganiseerde reizen door grote Duitse
Dit is een vertaling van een stuk wat eerder verscheen in

de Duitse Tageszeitung van 18 augustus 2006 onder de titel
Wie weit kannst du gehen?. Wij danken de auteur voor
de permissie om het hier te plaatsen.
44
Pornografie en technologie zijn al sinds het begin van

de boekdrukkunst nauw vervlochten. Met de komst van
digitale media en het internet is er veel veranderd in de
aard van de pornografie en de maatschappelijke rol van
het fenomeen. Een digitale seksuele revolutie voltrekt
zich op onze schermen, stelt Marije Janssen.
text is pornografie doorgedrongen tot de huidige

Myspace-generatie. Een generatie die op zoek is naar
autonomie en vrijheid. Naast de seks en opwinding die daarbij komt kijken, lijkt het steeds meer te
draaien om zich te profileren binnen n of meerdere
(gender)identiteiten. Daarnaast bestaat een tegenovergestelde beweging van mensen die zich juist willen
ontkoppelen van welke identiteit dan ook. In beide
gevallen speelt een politiek activistische gedachte
mee. Gebruikers zoeken naar een eigen invulling van
wat er als opwindend wordt ervaren en (h)erkenning
van hun gevoelens.
Al deze wensen komen samen in die specifieke
kwaliteiten van het internet: de mogelijkheid tot het
zelf vormgeven, het kunnen communiceren, buiten
de massamedia om. Groeperingen als queers, transgenders, feministen, allen zijn plekken gaan creren
waar ze hun eigen seksualiteit kunnen vormgeven,
waar ze zich afzetten tegen de extreme dominantie
van het perfecte beeld dat de media van seksualiteit
heeft geschetst en de normatieve heteroseksuele
machtsverhouding die daarin het uitgangspunt is.
In deze hypergeseksualiseerde samenleving gaat men
op zoek naar iets anders, iets dat past bij een eigen
belevingswereld.
De digitale sociale ruimte is een plek geworden
waar creren het uitgangspunt vormt.
Voorbeelden hiervan zijn de, inmiddels commercile heteroseksuele, website www.suicidegirls.com en
www.nofauxxx.com, een underground queer website
waar zowel heteros, queers of transgenders huizen.
De suicidegirls website is een website waar de makers aangeven dat ze een alternatief bieden voor het
dominante vrouwbeeld in de media. Deelnemende
vrouwen kunnen zelf hun fotosets vormgeven en
hebben (relatieve) vrijheid in hoe ze zich presenteren.
Alhoewel de DIY attitude al veel langer op het internet aanwezig was, wist deze website dit fenomeen
Dat pornografie en het internet met elkaar ver-
bonden zijn is geen nieuwe ontdekking. Pornografie

is de stimulator geweest van praktisch ieder medium,
bijdragend aan haar technologische vooruitgang. In
eerste instantie werd ieder nieuw medium benaderd
vanuit een oud kader. In het geval van bijvoorbeeld
de VHS was de eerste referentie de bioscoopfilm.
VHS vormde zich naar de manier waarop daarvoor op celluloid en bioscoopformaat films werden
gemaakt. Pas later ging men kijken naar de specifieke
eigenschappen van video: snel reproduceerbaar en
relatief goedkoop in het filmen en produceren. Dit
had zijn weerslag op de inhoud en het uiterlijk van
pornografische producten.
Toen het internet publiek begon te worden, werd
dit wederom als een nieuwe distributiemogelijkheid
voor pornofilms gezien. Het medium werd in eerste
instantie op grote schaal door de commercie omarmt.
Nu, ruim een decennium later, staat het internet
meer op zichzelf. De aandacht is verlegd naar de
mediumeigen kwaliteiten, zoals interactiviteit, communicatie en de mogelijkheid tot het gemakkelijk zelf
produceren. De consument is een bewust gebruiker
geworden. In sommige gevallen is hij/zij zelfs producent. Het individu heeft zich de pornografie toegeigend en heeft het een geheel eigen betekenis en doel
gegeven.
Deze onderstroom op het net lijkt langzaam boven
te komen. Het is een stroming met een uitgesproken
activistische, emanciperende en artistieke houding.
Vanuit een uiterst dominante commercile con45
Tijdens het Click Me festival komen onderwerpen

als DIY pornografie, seksuele identiteit en digitale
gemeenschappen uitgebreid aan bod.
Er worden o.a. presentaties gehouden door performer
en theoreticus Tim Stuttgen, sekswerker/blogger/
filmmaker Audacia Ray, queer-activist Warbear en
porno-demagoog Adam Zaretsky.
Lees meer op: www.c-lickme.nl
Click Me festival, 2 juni 2007

Paradiso, Kleine Gartmanplantsoen, Amsterdam
dichter aan de oppervlakte te brengen. De gedachte

dat vrouwen het heft zelf in handen konden nemen
deed een gemeenschap ontstaan die het DIY porno
element een stap verder bracht. Het was de tijd van
de porn chic en sex positive feminism (die nog steeds
aanwezig is). Pornografie was iets om mee te flirten en
verloor voor veel vrouwen haar besmette imago. De
website werd al snel een undergroundsucces, muzikanten, schrijvers, acteurs identificeerden zich met de
site, waar vrouwen zonder schaamte of streven naar
een overheersend schoonheidsideaal hun seksualiteit
konden vormgeven. Van underground hit werd het
met de groeiende pornotrend een commercieel succes
en verdween de achterliggende positieve boodschap.
Er ontstond wederom een nieuwe eendimensionale
mal waar vrouwen aan wilden voldoen, dat van de
Suicidegirl als stereotype.
No Fauxxx is een gemeenschap die in vorm
gelijkend is aan SG, maar zonder de commercile
waarden. Porn that doesnt fake it is de slogan. De
website bestaat geheel uit content die wordt aangeleverd door leden, zonder commercieel winstoogmerk
en met de bedoeling om een kunstzinnig en politiek
alternatief te bieden. Vrijheid in seksualiteit staat
voorop, gevormd in een gemeenschap die deze in al
haar vormen en kleuren laat zien. De queerachtergrond maakt dat elke gendervorm vertegenwoordigd
is.
De queerbeweging is sterk gerelateerd aan de online
DIY pornobeweging. Het zelf vormgeven en vormen
van identiteit komen in beide stromingen terug. Men
wil zich ontworstelen aan dominante rolpatronen
over hoe gender en seksualiteit eruit zou moeten
zien. Andere voorbeelden binnen deze ontwikkeling
zijn: www.ssspread.com (deze bestaat inmiddels niet
meer) en www.cyberdykes.com. Ssspread.com was een
website waarin transgenders films toonden en hun

eigen films maakten. Een van de oprichters, Barbara
de Genevieve: I witnessed a community of people
who were proud of their bodies and werent afraid to
put them on display for others to recognize and enjoy.
() Queer porn is democracy at its best.
Maar niet alle DIY porno is queer. Naast de
activistische queerbeweging is er nog een andere
ontwikkeling gaande. Dat is die van de Realcore.
Realcore is als overkoepelende term is in het leven geroepen door Sergio Messina, onderzoeker, kunstenaar
en grootverbruiker. Het is een term die refereert aan
de representatie van het realisme van de beelden binnen dit genre. Online communities, niewsgroepen en
chatsites vertonen en delen met name fotos van eigen
seksuele handelingen, zonder commercieel doel. Echte mensen, dat wil zeggen, mensen die niet passen
in het schoonheidsideaal, niet zichzelf tonen vanuit
een commercieel, activistisch of wat voor doel dan
ook, (naast exhibitionisme, natuurlijk). Naarmate een
breder publiek zich erin mengt, verschijnen er steeds
meer niches en subniches van seksuele fantasie. Deze
anti-essentialistische houding lijkt de toon te zetten
voor een nieuwe digitale pornografische stroming.
De Genevieve, Barbara: Hot Bods of Queer Porn, The

Art & Politics of Netporn, October 2005
http://realcore.radiogladio.it/
www.nofauxxx.com
46
47
Fast Food
~
Niels ten Oever

Beeld: Jonathan Fraser
De maan schijnt hel en wij zitten samen achter de zoemende motor. Het portier sluit niet
precies aan zodat we de weg onder ons weg zien stuiven. Als je lang genoeg kijkt spat er altijd
een steentje precies tegen de spleet tussen het portier en de auto, maar er is er nog nooit een
blijven zitten. De maan schijnt zo hel dat we een paar kilometer geleden zwijgend eensgezind
besloten hebben onze schijnwerpers te doven om het licht op ons af te laten komen. We
zweven over de weg, die net zomin een gewicht lijkt te hebben als ons voertuig, onze koets.
Voor mij: ook jouw lichaam.
De maan, onze enige lichtbron, die alles weet van afhankelijkheid, verschuilt zich af en toe
achter oprijzende bomen. De takken lijken hun eigen net te vormen met een lichte deining
naar beneden. In de wiegende wind volvoeren ze een macabere dans.
We komen dichterbij de maan die zich langzaam begint te onthullen. Ik voel de behoefte
met je te praten en draai mijn hoofd naar je toe. Alsof je voelt wat ik wil begin je te praten.
Over hoe we onszelf moeten bevrijden uit de klauwen van wat iedereen is. We moeten
onszelf laten drijven. Op een punt dat later halverwege blijkt te zijn, begin ik echt naar je te
luisteren: [] precies zoals de stad zichzelf steeds vernieuwt zonder werkelijk te veranderen.
Als een wijk werkelijk wild begint te worden, en dan niet popster-make-up-modderwild,
maar echt, met vuren waaraan mensen zich warmen en waar ze elkaars ingewanden eten
op oude kranten. Dan wordt door het grootstedelijk schoonmakerscorps van politie,
aannemers, makelaars, architecten, projectontwikkelaars en intelligentsia vastgesteld dat het
een eigen energie, een ravage van waarden, wordt, en dat dat nu juist niet kan. De buurt
wordt klaargemaakt voor de alleseters. De kunstenaars, en op de grote schaal vlak daarna, de
studenten, nemen hun intrek en zij eten dit alles zonder werkelijk gegeten te worden. Hun
excrementen van intellectuele vruchten maken alles voor iedereen verteerbaar. Behalve voor de
werkers, de carnivoren met afgebroken scherpe tanden, die alleen kunnen leven van rauwer,
goedkoper vlees. En ook ik zag voor me hoe het beest zichzelf steeds opeet en zo steeds een
andere gedaante aanneemt.
Met iedere duidelijkheid wordt alles steeds onduidelijker. De werkelijkheid lijkt op te lossen
in symbolen.
We razen verder het licht wordt steeds helderder. Ik draai het contactsleuteltje om, maar
de motor blijft lopen. Nu laten we ons alleen maar dragen door wat buiten ons is. Het enige
wat we doen is bijsturen. Net als de radio uitgaat hoor ik de melodie van een liedje over
een trein die dendert over de eindeloze vlaktes van Nebraska. Het zilveren gevaarte steekt af
tegen de gekortwiekte tarwevelden die bedekt zijn met een laagje sneeuw. Het pak is net dun
genoeg. Of de halmen zijn net lang genoeg om nog zichtbaar te zijn. Vogels vliegen met de
trein mee en de zon laat de trein glanzen. En dat terwijl ik alleen maar het woord trein heb
gehoord.
De maan begint nu duidelijk kleur te krijgen en het rood kleurt je gezicht met her en der
wat geel. Het is duidelijk Burger King. En aangezien we ons zouden laten drijven laat ik ons
vehikel de weg afglijden naar de parkeerplaats. Ik laat de auto in een vak glijden naast een
pick-up die wit is als onschuld, het is immers niet zijn schuld, dus dat kan. Ik open mijn
portier en twee onopgemerkte steentjes vallen in de sneeuw. Met doelgerichte passen loop
ik om de auto heen, open jouw portier en til je uit de auto. Met jou in mijn armen schuifel
ik naar de deur die ik met mijn schouder open duw. Een bediende lijkt ons haast niet op te
merken. Ik zet je op een bank en druk je rechtop. De bediende heeft als altijd een overhemd
48
49
Fast food
Vrouwen uit de marge

~
aan met een te wijde boord. Mijn bestelling bestaat uit het meest normale en noodzakelijke.
Als ze zich omdraait om onze bestelling klaar te maken gris ik alles wat onder mijn vingers
komt van de toonbank en prop het in de zakken van mijn colbert.
De rietjes steken nog uit mijn binnenzak als de bediende zich omdraait. Ik voel me
onmetelijk schuldig en bang. Als ik iets zou zeggen of me zou verontschuldigen zou ik
bekennen, en dat betekent het genadeschot. Ik haal een paar verfrommelde biljetten uit mijn
broekzak waarbij toch zeker de helft van de mosterdzakjes op de grond vallen. Ik leg twee
biljetten op de toonbank, die allebei afzonderlijk de kosten zouden moeten dekken, op de
toonbank en murmel iets over fooi. Bij wijze van judaspenningen.
Ik draai me om en kijk naar buiten. De sneeuwstorm is gaan liggen en ik kijk nu
onbeschaamd in het niets en ik voel me doods. Tegelijkertijd denk ik mij ook te realiseren dat
alles doods is. Terug bij de tafel zie ik dat je bent opgestaan. Schitterend. Net zoals Jezus is
opgestaan, als een zombie. Zoals Jezus een zombie was toen hij was opgestaan. Met de wonden
van het leven die nog aan hem kleven, en een beeltenis achterlatend op het lijkkleed. Zo was
er een afdruk van jouw heerlijke kont achtergebleven op de bank. Nog even denk ik dat het
allebei wel wat met verlossing te maken heeft. Ik begeleid je voetje voor voetje terug naar de
auto, nog steeds vervult van het niets en van verlangen. Als ik je weer heb genstalleerd op je
stoel kan ik me niet snel genoeg naar de andere kant bewegen om zo snel mogelijk in het niets
te verdwijnen, het te omarmen. Met dit gevoel rij ik een uur plankgas.
Nadat ik me ervan heb verzekerd dat de dieselmotor warm genoeg is geworden draai ik het
contact terug en adem de duisternis in. De auto brult en giert als het ware om mij duidelijk te
maken dat hij beter weet wat hij aan het doen is dan ik. Dat is ongetwijfeld ook zo.
Dit blijkt de eerste bocht die we sinds tijden tegenkomen. Zonder enig vermoeden kijk ik
ver de bocht door om me nog maar eens ervan te vergewissen dat er werkelijk geen ander
verkeer is en we alleen onderweg zijn. Ik snuif nog een keer diep en maak een ruime bocht.
Een zachte klik en dan: onverroerbaarheid haalt mij uit mijn trance. Net als ik bedenk dat deze
symptomen tot de werking van het stuurslot behoren vertraagt de tijd zich en met een snelheid
die tegelijkertijd tergend langzaam is, als een olietanker die te water gelaten wordt of een orka
die terugvalt, maar ook snel als een ejaculaat door de urinebuis golft en klotst, stromen we de
oksel van de bocht in. Ik slaak een kreet van kinderlijk genot voor deze welkome onverwachte
afwisseling en met grote tevredenheid wacht ik tot er iets gaat gebeuren.
Mijn opwinding vertraagt mijn begrip, en als ik weer bij zinnen ben gekomen zie ik weer de
bocht! En de kromming en weer en weer en weer. De auto was te klein of de bocht te groot.
We draaien in cirkels. Ik kir, ben opgelaten en wil je aanraken. Ik wil je schouder beroeren
maar raak je borst, die van mij afstaat door de middelpuntvliedende kracht, Fmpz als ik het me
wel herinner, maar dan moet het toch middelpuntzoekende kracht zijn? Ik denk deze gedachte
niet tot zijn eind en grijp onwillekeurig in de rechterzak van mijn colbert en pak een handvol
portiezakjes kruidenmosterd en zompige ketchup en knijp zo hard mogelijk boven je buik.
In ieder geval de helft van de zakjes spuit open en ik begin de zakjes en de saus uit te wrijven
in cirkels rondom je navel. Als ik je borsten te pakken krijg zucht en slik ik en voel deze laffe
lillende stukken vlees als symbool van overbodige vruchtbaarheid. Je hoofd draait naar me toe
en ik grijp het aan de rechterkant vast en druk met mijn duim twee zakjes mosterd in je mond
en de rest van de aan mijn hand klevende saus in je haar.
Net als ik naar je schaamhaar beweeg dat zich heeft opgeworpen als beschermend bos, spuug
je zachtjes de zakjes uit met je tong. Doe maar. Droom je, droom je zoet, lief? vraag je.
Nee, jij benzedrine lezeresje, jij wil jezelf verdoven met woorden van de poet.
Ik ben echt, en geef plankgas.
50
Beatriz Preciado
Beeld: Buttkraaker crew, http://squat.net/chequepoint/
Mainstream feminisme resulteert in een mainstream

vrouw. Dissidente groepen en individuen schudden het
slachtofferschap van zich af en creren nieuwe femismes
die uitmonden in nieuwe identiteiten. Welkom in de
wereld van transgenders, georganiseerde sexwerkers en
radicale lebische masochisten, welkom in de wereld van
DIY porno.
het om wat Virginie Despentes zo helder uitdrukt

als het kritische ontwaken van het feministische
proletariaat, waarvan de onwaarschijnlijke
hoofdrolspelers de hoeren zijn, de lesbiennes, de
onteerden, de bitches, de transseksuelen, de gekleurde
vrouwen, de moslimvrouwen bijna alle vrouwen.
Een van de meest interessante ontwikkelingen komt
juist precies voort uit de omgeving waar men tot op
heden de slachtoffers plaatste, waar het feminisme
geen kritisch discours verwachte of wilde verwachten.
Het gaat om de sekswerkers, de pornoactrices en de
seksueel ongehoorzamen. Een groot deel van deze
beweging heeft haar basis in de debatten rond de
pornografie die hun begin kenden in de Verenigde
Staten van de jaren 80 en bekend staan onder de naam
feministische seksoorlogen. Catharine Mackinnon
en Andrea Dworkin, woordvoeders van het antiseks
feminisme, gebruiken de pornografie als illustratie om
de politieke en seksuele onderdrukking van vrouwen
aan te kaarten. Met behulp van de slogan van Robin
Morgan: pornografe is de theorie, aanranding de
praktijk, veroordelen zij de representatie van de
vrouwelijke seksualiteit in de media als een manier
waarop seksueel geweld wordt aangemoedigd, die
seksuele en politieke onderdanigheid reproduceert.
Zij ageren voor een totaalverbod op pornografie en
prostitutie. Ellen Willis, een van de pioniers van de
feministische kritiek op rock in de V.S., begint in
1981 als een van de eersten de medeplichtigheid
van het anti-seks kamp aan te kaarten met de
patriarchale structuren die het lichaam van de vrouw
onderdrukken en controleren. In de ogen van Willis
maakt het anti-seks kamp de fout dat zij de staat weer
de macht teruggeeft op het gebied van het reguleren
van seksualiteit. De perverse resultaten van deze
ontwikkeling werden zichtbaar in Canada, waar met
Een retoriek van seksueel geweld beheerst de
media, we worden uitgenodigd om het feminisme te

blijven zien als een politiek discours dat draait om
de tegenstelling tussen mannen als machthebbers
en vrouwen als slachtoffers. Het hedendaagse
feminisme daarentegen - zonder twijfel een gebied
van theorie en praktijk dat sinds de jaren 70 aan
ongelofelijk veel verandering en kritische reflectie
onderhevig is geweest - heeft een niet aflatende
stroom van politieke beeldvorming en strategien
ontwikkeld die ondergraven wat op het eerste
gezicht overduidelijk lijkt: dat het politiek subject
van het feminisme de vrouw is. Dat wil zeggen,
vrouwen begrepen als een biologische realiteit,
vrouwen zoals ze zouden moeten zijn, blank, hetero,
onderdanig en afkomstig uit de middenklasse. Uit
het ondergraven van deze realiteit komen nieuwe
feminismes voort: dat van de menigte, de monsters
onder ons.
Vanaf de jaren 80 verschijnen deze dissidente
feminismes op het toneel, in verschillende golven
van kritiek, de uitgestotenen van het weldenkende
feminisme krijgen een gezicht. Zij bekritiseren
de zuiverende werking van repressie die gaande is
binnen hun politieke beweging, die op zijn beurt
heeft geleid tot een grijs, moraliserend en puriteins
feminisme. Waardoor culturele, politieke en seksuele
verschillen gezien worden als een bedreiging van het
heteroseksuele en eurocentrische ideaal van de vrouw.
Met de opkomst van deze nieuwe beweging gaat
Regisseur van de flim Baise-moi, Canal +, 2000.
51
52
53
feministische criteria controlemechanismen in het

leven werden geroepen. De eerste gecensureerde films
en publicaties bleken afkomstig te zijn van seksuele
minderheden, in het bijzonder lesbiennes (vanwege
de aanwezigheid van dildos) en sadomasochistische
lesbiennes (welke de overheidscommissie interpreteerde
als beledigend voor vrouwen), terwijl stereotiepe
verbeeldingen van vrouwelijkheid in heteroporno niet
gecensureerd werden.
Geconfronteerd met dit staatsfeminisme, stelt
de postporno beweging dat de staat ons niet kan
beschermen tegen pornografie. Het is simpelweg
onmogelijk omdat seksuele representaties altijd een
open proces van interpretatie vereisen, men moet niet
de ogen afwenden maar juist tot de aanval overgaan met
behulp van reflectie, een kritisch discours en politieke
actie. Willis zou de eerste zijn die de naam pro-seks
feminisme toekende aan de sekspolitieke beweging
welke het lichaam en het plezier van de vrouw
omvormt tot een platform van politiek verzet tegen de
controle en normalisering van seksualiteit. Tegelijkertijd
zou Scarlot Harlot, een prostituee uit California, voor
het eerst de uitdrukking sekswerk gebruiken, om
erkenning te eisen voor prostitutie als beroep en voor de
rechten van prostituees op de arbeidsmarkt. Niet veel
later zouden sexwerkers zich gaan organiseren, in San
Francisco (in de COYOTE beweging, gecreerd door
de prostituee Margo Saint James), New York (PONY,
Prostitutes of New York, waar Annie Sprinkle werkt),
en zouden ook activisten groepen tegen AIDS ontstaan
zoals ACT UP, maar ook radicale lesbische activisten en
sadomasochisten (Lesbian Avangers, SAMOIS...). In
het begin van de jaren 90 vormt zich uit bewegingen
van sekswerkers in Spanje en Frankrijk, waaronder
Hetaria (Madrid), Cabiria (Lyon) en LICIT (Barcelona)
een Europees front voor de rechten van sekswerkers.
Zij worden aangevoerd door grassroots activsten zoals
Cristina Garaizabal, Empar Pineda, Dolores Juliano of
Raquel Osborne. Het lokale equivalent op het gebied

van seksuele dissidentie zijn de lesbiennes van LSD,
die Madrid als thuisbasis hadden. Zij publiceerden in
de jaren 90 een tijdschrift met dezelfde naam waarin
voor de eerste keer lesbische porno verschijnt (niet twee
heteros die elkaar tongen om de machos op te winden,
maar authentieke potten uit Lavapis). In Spanje wordt
de fakkel verder gedragen door artistieke en politieke
groepen zoals Las Orgia (Valencia) of Corpus Deleicti
(Barcelona), of transseksuele en queer groepen in
Andaluca, Madrid of Catalua.
We zijn hier getuige van een ludiek en reflexief
het anti-seks kamp maakt

de fout dat zij de de staat
weer de macht teruggeeft
op het gebied van het
reguleren van seksualiteit
feminisme dat zich onttrekt aan de universitaire
omgeving om in de audiovisuele productie, de
literatuur, of de performance haar actieterrein te
ontwikkelen. Met de femi-kitsch pornofilms van
Annie Sprinkle, de docufictie van Monika Treut,
de literatuur van Virginie Despentes of Dorothy
Allison, de lesbische comics van Alison Bechdel,
de fotografie van Del LaGrace Volcano of de Kael
TBlock, de wilde concerten van de lesbische punks
Tribe8, de neo-gothische preken van Lydia Lunch,
of de queer science fiction postporno van Shue-Lea
Cheang wordt een feministische postporno esthetica
gecreerd, vormgegeven door een intens verkeer
van culturele betekenissen en handelingen waarmee
54
opnieuw betekenis wordt gegeven aan de normatieve

codes die het traditionele feminisme niet vond passen
bij vrouwelijkheid.
Enkele van de culturele referenties van dit
esthetische en politieke discours zijn horror films,
de gothic literatuur, dildos, vampieren en andere
monsters, pornofilms, manga, heidense goden,
cyborgs, punkmuziek, performance in publieke
ruimte als middel tot politieke interventie, sex met
machines, anarcho-feministische iconen zoals Riot
Girls of de zangeres Peaches, lesbische parodien op
masculiniteit zoals de Drag King versie van Scarface
of transseksuele idolen zoals Brandon Teena of Hans
Scheirl, rauwe seks en gekookte gender.
Dit nieuwe feminisme - postporno, punk en
transcultureel - laat ons zien dat de beste bescherming
tegen seksueel geweld niet het verbieden is van
prostitutie maar het grijpen van de economische
en politieke macht voor vrouwen en etnische
minderheden. Op dezelfde wijze is het beste tegengif
op de dominante pornografie niet de censuur,
maar de productie van een alternatieve verbeelding
van seksualiteit, gemaakt met een oogopslag die
afwijkt van het normatieve perspectief. Het doel
van deze feministische projecten is niet zozeer het
bevrijden van de vrouw of het gevecht voor gelijke
rechten, eerder het ontmantelen van de politieke
mechanismen die verschillen in klasse, ras, gender en
seksualiteit reproduceren. Om zo van feminisme een
artistiek en politiek platform te maken waarmee onze
gezamenlijke toekomst opnieuw uitgevonden kan
worden.
Noot van de redactie:

Dit is een vertaling van Mujeres en los Mrgenes, een
artikel wat op 13 januari 2007 verscheen in de Spaanse
krant El Pas.
55
Warporn Warpunk!
Autonome videopoiesis in oorlogstijd

~
Matteo Pasquinelli
Beeld en Vertaling: Thijs Vissia
Gruwelijke beelden op televisie en in de krant raken ons

niet meer, zegt Susan Sonntag. Niets is minder waar,
de mensheid heeft excessen nodig als tegenhanger voor de
narcotische alledaagsheid. Ondertussen speuren we als
n groot fotografisch netwerk met digitale cameras en
telefoons de werkelijkheid af naar iets opwindends om
het direct te kunnen delen. Samengevoegd verwordt deze
ongeregistreerde grassroots collage van de werkelijkheid
tot een libidinaal afwateringskanaal: warpunk.
tanden zoals apen dat doen, wanneer hun agressieve

grijns angstwekkend veel op de menselijke glimlach
lijkt. Hedendaagse denkers zoals Baudrillard en
iek erkennen de duistere kanten van de Westerse
cultuur. Als 9/11 al schokkend was voor het Westerse
bewustzijn, dan poneert Baudrillard nog een veel
schokkender these: wij westerlingen verlangden naar
9/11, als de doodsstuip van een supermacht die zijn
natuurlijke grenzen heeft bereikt, die niets anders
meer kent en verlangt dan zelfvernietiging en oorlog.
Grijnzende Apen
Digitale anarchie.
Een cameratelefoon vs. Empire
Hoe denk je een oorlog te kunnen stoppen zonder

wapens? Het anti-oorlogsgeluid dat wereldwijd de
pleinen vulde en de cosmetische democratie van
internationale gerechtshoven staan machteloos ten
opzichte van de razende legers van de V.S. Tegen
het dierlijk instinct van een supermacht kan de rede
niet op: een maniakale macht kan alleen gestopt
worden door een andere, sterkere macht. Elke dag
zijn we getuige van een Darwiniaanse voorstelling:
de geschiedenis die zich herhaalt door een wrede
botsing van machten, wat rest is de vrijheid van
meningsuiting, beoefend aan caf- en keukentafels.
Ook pacifisten zijn handlangers van deze instinctieve
krachten, want dierlijke agressie huist in ons allen.
Hoe uiten we de bestialiteit waar we soldaten om
veroordelen? Onder het oppervlak van zelfcensuur
dat eigen is aan radicaal links (net als aan de
zwijgende meerderheid), zouden we publiekelijk
moeten toegeven dat het bekijken van beelden van
pornografische martelingen in Abu Ghraib ons niet
choqueert, in tegendeel, het windt ons op, op precies
dezelfde manier als dat we aangetrokken worden
door de 9/11 videos. Door zulke beelden ervaren we
onderdrukte instincten, het plezier dat opkomt na
de narcotiserende werking van het consumeren van
technologie, goederen en beelden. We ontbloten onze
De traditionele media-oorlog omvat nu ook het

internet; het ge-netwerkte beeld (televisie, internet,
mobiele telefoons en digitale cameras) verandert
in een gevechtsterrein: personal media zoals digitale
cameras brengen de wreedheid van oorlog direct
de woonkamer binnen, met de snelheid van een
internet-download, en buiten alle overheidscontrole
om. Dit ge-netwerkte beeld kan niet tegengehouden
worden, en dat geldt evenzeer voor technologische
evolutie. Absolute transparantie is een onvermijdelijk
lot voor ons allemaal. Het cameratelefoon-tijdperk
is een serieuze bedreiging voor de privacy, evenals
voor elke vorm van geheimhouding, staatsgeheimen
incluis. Een grotesk voorbeeld is Donald Rumsfeld die
kokend van woede voor het US Senate Committee on
Armed Services verscheen, waar hij ondervraagd werd
over het Abu Ghraib-schandaal: We functioneren
binnen de beperkingen van vredestijd, met wettelijke
randvoorwaarden, terwijl we in een oorlogssituatie
zitten, in het informatietijdperk, met mensen
die rondrennen met digitale cameras, die deze
ongelooflijke fotos maken en ze, strijdig met de wet,
rondsturen aan de media, tot onze verrassing - in
het Pentagon waren ze nog niet eens aangekomen.
56
57
Een paar dagen later verbood Rumsfeld het gebruik

van ieder soort camera of cameratelefoon door
Amerikaanse soldaten in Irak. Rumsfeld was zelf het
slachtoffer van het uitzenden op internet van een
bekende video waarin hij beleefd de hand van Saddam
Hussein schudt, in 1983. Nieuwe digitale media lijken
een onvoorspelbare digitale anarchie voortgebracht te
hebben, waar een telefoon met videofuncties het op
kan nemen tegen Empire. De beelden van marteling
in Abu Ghraib zijn de interne aartsvijand van een
beschaving van machines, die aan de controle van
haar scheppers en wereldbouwers ontsnapt. Er is
een machine-nemesis, maar ook een beeld-nemesis:
zoals Baudrillard opmerkt, is het Empire van het
Spektakel nu onderhevig aan de hypertrofie van het
spektakel zelf, aan haar eigen lust naar beelden, naar
auto-erotische porno. Het eindeloos herhaalbare
karakter van digitale technologie heeft de ondergang
van copyrightcultuur teweeg gebracht door middel
van peer-to-peer netwerken, maar ook de proliferatie
van digitale spam en de witte ruis van content op
het web. Cameratelefoons hebben een ge-netwerkte
megacamera gecreerd, een super-lichtgewicht
panopticon, een horizontale Big Brother. Het Witte
Huis raakte verzeild in dit web. De digitale herhaling
levert ons niet langer uit aan het spiegelpaleis van
postmoderne weak thought - aan het beeld als naar
zichzelf verwijzend simulacrum - maar veeleer aan
een universum van hyperlinks waar videopoiesis de
verst uiteen liggende punten kan verbinden en fatale
kortsluitingen kan veroorzaken.
journalisten en commentatoren kwamen van alle

kanten aansnellen met verschillende perspectieven
voor een nieuw analytisch kader van het gebeurde.
De nieuwheid van de beelden van Abu Ghraib en
Nick Berg (fictioneel of niet, dat doet er niet toe)
bestaat eruit dat ze een nieuw narratief genre van
het collectieve beeld vormen. Voor het eerst werd
een snuff-movie geprojecteerd op het mondiale
scherm; internetsubculturen die gewend zijn aan dat
soort beeld, kwamen spontaan uit de kast: rotten.
com bereikte eindelijk de massas. In plaats van een
traumatische ervaring te duiden, gingen kranten en
weblogs ertoe over de politieke, culturele, sociale en
esthetische repercussies op te maken van dit nieuwe
beeldgenre, dat ons dwingt om immuunsystemen
en communicatiestrategien aan te passen. Zoals
Seymour Hersh constateerde, gaf Rumsfeld de wereld
een goed excuus om de Conventie van Genve vanaf
nu maar te negeren. Daarmee heeft hij ook het
tolerantieniveau voor het zichtbare verlaagd, wat ons
dwingt om samen te leven met het Afschuwelijke. De
journalistiek definieert oorlogsporno als de fascinatie
van tabloids en talkshows voor glimmend wapentuig
en gepolijste uniforms, hi-tech tanks en infrarood
bommen, een arsenaal van beelden die sommigen
definiren als het aseptische surrogaat van pornografie
als zodanig. Ridley Scotts Black Hawk Down is
oorlogshardcore, bijvoorbeeld. De cover van Time,
waarop een Amerikaanse soldaat prijkte als Person
of the Year, werd door Adbusters afgedaan als pure
oorlogsporno: Drie Amerikaanse soldaten die trots
staan, half-glimlachend, hun geweren omarmend.
Oorlogsporno is ook een sub-genre van trash-porno
- nog relatief onbekend, afkomstig uit de donkere
uithoeken van het net. Het kenmerkt zich door het
naspelen van gewelddadige seksscnes tussen soldaten
of de verkrachting van burgers (pseudo-amateurfilms
worden vaak geschoten in Oost-Europa en als
Warporn
Wat er bij Abu Ghraib aan het licht kwam was
echter geen toevallige kortsluiting, maar een
implosie; een fatale dynamiek van oorlog, media,
technologie, lichaam en verlangen. Filosofen,
58
authentiek aan de man gebracht). Oorlogsporno

wordt bevrijd van haar status van net-subcultuur:
haar morbide interesse en fetisj voor oorlogsbeelden
verworden tot politieke wapens, tot voyeurisme
en nachtmerrie van de massas. Is het toevallig dat
oorlogsporno precies nu uit het moeras van Irak
tevoorschijn komt?
het lichaam die bij televisie altijd ontbroken heeft.

Oorlogsporno lijkt te wijzen op de verwerping van
technologie door onderbewuste krachten, die zichzelf
echter uitdrukken via hetzelfde medium dat ze
onderdrukt: deze afstotingsreactie wijst misschien op
de voortgaande aanpassing van het lichaam aan het
digitale. De verspreiding van digitale protheses is niet
zo rationeel, aseptisch en immaterieel als het lijkt.
Elektronische media schijnen een rationaliteit en
koelheid gentroduceerd te hebben in intermenselijke
relaties, maar de schaduwen van het digitale komen
iedere keer weer aan het oppervlak. Er komt een
moment waarop de technologie op fysieke wijze
haar tegendeel ontketent. Het internet is het beste
voorbeeld: achter het oppervlak van immaterile en
disembodied technologie ligt een handel in porno
die de helft van de dagelijks gebruikte bandbreedte
in beslag neemt. Op dezelfde wijze helpt de
Orwelliaanse verspreiding van videocameras niet een
Apollonische transparante wereld te realiseren, maar
raakt ze zelf verzadigd van geweld, bloed, en seks.
De volgende Endemol-productie la Big Brother
zal lijken op de film Battle Royal, waar Takeshi
Kitano een klas scholieren naar een eiland brengt
om ze te laten deelnemen aan een doodswedstrijd
waar de winnaar de laatste overlevende is. We
hebben de media altijd beschouwd als prothese van
menselijke rationaliteit, en technologie als nieuwe
belichaming van de logos. Maar nieuwe media
belichamen ook de donkere kant van de Westerse
wereld. In oorlogsporno treffen we deze Siamese
tweeling aan: libido en media, verlangen en beeld.
Twee radicale bewegingen die in feite dezelfde zijn:
oorlog herinvesteert het vervreemde libido, personal
media worden gevuld met het wanhopige, vervreemd
geraakte libido. Het onderbewuste kan niet liegen,
de skeletten beginnen vroeger of later lawaai te
maken in hun kasten. Oorlogsporno is wat de
De afstoting van het digitale lichaam

De metaforische associatie van oorlog met seks die
hieraan ten grondslag ligt, wijst op iets dieperliggends
dat voorheen niet zo expliciet was: een libido dat,
vervreemd door welvaart, verlangend uitziet naar
oorlog om haar oerinstincten de vrije loop te laten.
Oorlog is zo oud als de menselijke soort, natuurlijke
agressiviteit is historisch ingebed in collectieve
en institutionele vormen, maar meerdere lagen
technologie scheiden de oorlog van vandaag van
haar dierlijke onderlaag. We hebben de beelden
van Abu Ghraib nodig om de obscene achtergrond
van dierlijke energie, die verscholen gaat onder
democratische make-up, terug aan het oppervlak
te brengen. Is deze terugkeer van het verdrongene
simpelweg een resultaat van de verspreiding van
digitale cameras en cameratelefoons? Of is er een
diepere link tussen het lichaam en de technologie
die vroeg of laat dodelijk zal blijken? Terwijl de
massamedia vol staan met tragisch en morbide
nieuws, lijkt er aan de framing van digitale
media vanaf de oorsprong iets te ontbreken. Is
het de passion of the real (Alain Badiou) die,
in ballingschap op het scherm, alle kaders doet
springen? Nieuwe personal media hebben een
direct verband met de psychopathologie van het
alledaagse, je zou kunnen zeggen dat ze er een
nieuw format voor creren en een nieuw genre van
communicatie; bovenal vestigen ze een relatie met
59
dierlijke energien van de westerse maatschappij doet

exploderen als libidinale bomexplosies. Zulke energie
kan ook zijn uitdrukking vinden in fascistische
revoltes of bevrijdende rebellie. Radicale beelden zijn
beelden die nog in staat zijn om politiek te zijn en
een impact hebben die tegelijk politiek, esthetisch en
lichamelijk is.
monsters, lichamen als het beeld van de President

van de Verenigde Staten, het Al-Qaeda-merk en
filmsterren, terwijl het web deze lichamen juist
ontleedt en uit de karkassen nieuwe lichamen
construeert. Videopoiesis moet de onbewuste
zelfcensuur, die we aantreffen in de meest liberale
en radicale delen van de maatschappij, uitschakelen;
het is deze zelfcensuur die achter crypto-christelijke
facades de grijns van de aap verborgen houdt. Zodra
deze crypto-religieuze zelfcensuur uitgeschakeld is,
kan videopoiesis beginnen de ontlede lichamen op
creatieve wijze opnieuw te assembleren.
Videopoiesis: het lichaamsbeeld

Kunnen we op een intelligente manier gebruik
maken van televisie? De eerste intelligente reactie is
de tv uitzetten. Activistencollectieven zoals Adbusters.
org (Canada) en Esterni.org (Itali) organiseren
jaarlijks tv-stakingen, die een dag of een week
onthouding promoten. Kan het Westen berhaupt
denken zonder televisie? Het antwoord is nee. Zelfs
als we zouden ophouden tv te kijken door een
mondiale stroomstoring of nucleaire oorlog, dan
nog zijn onze verbeelding, hoop en angsten steeds
gevat in een tv-buis. Het gaat niet om verslaving, de
televisie is simpelweg onze primaire collectieve taal:
ooit waren dat religie, mythologie, sage en literatuur.
We kunnen het ritueel (tv kijken) wel onderdrukken
maar de mythe laat zich niet uitwissen. De tv kun
je uitzetten, de beelden niet. Om deze reden gaat
het idee van autonome videopraktijken niet over het
leveren van alternatieve informatie maar om nieuwe
mythische middelen voor de collectieve verbeelding.
In de zoektocht naar het Perfecte Beeld - het beeld
dat in staat is oorlogen te stoppen, het Empire te
ondermijnen en de Revolutie te beginnen - heeft
de mondiale beweging nieuwe vormen uitgevonden
van videoactivisme (van Indymedia tot Telestreet) en
mythopoiesis (van Luther Blisset tot San Precario).
Maar er is nooit geprobeerd om die strategien bijeen
te brengen in iets wat in staat is om Bin Laden,
Bush, Hollywood en CNN uit te dagen op hun
Westerse cultuur en de zelfcensurerende counterculture te overwinnen. Wat ons vooral angstig maakt
is de hoogmoed van de Amerikaanse warlords: de
manier waarop ze elk obstakel confronteren door
alle geschreven en ongeschreven regels aan de kant
te schuiven. Waarom zou je deze dreiging tegemoet
treden met de verbeelding van het slachtoffer,
die zijn witgeschilderde handen ten hemel heft?
Slachtofferschap is een slechte raadgever: het is de
definitieve validering van het Nazisme, het hulpeloze
blaten van een schaap dat de wolf alleen nog maar
onverschilliger maakt. De mondiale beweging is
een goed voorbeeld van zwak denken en reactieve
cultuur. Misschien is dat omdat, anders dan warlords
en terroristen, de bewegingen nooit een manier
hebben gevonden om te denken over het tragische,
over oorlog, geweld en dood. Een tragische gedachte
is de blik die op elk beeld van de afgrond kan dansen.
In Chris Kordas I like to watch video (te downloaden
op www.churchofeuthanasia.org) worden
pornoscnes van orale seks en masturbatie versneden
met beelden van voetbal en honkbalwedstrijden en
met de bekende beelden van NY911. De fallische
beelden bereiken een climax: het Pentagon wordt
geraakt door de ejaculatie, meervoudige erecties
storten neer op de skyline van New York, de
Twin Towers veranderen in het object van een
architectonische blowjob. Deze video is de projectie
van de laagste instincten van de Amerikaanse
maatschappij, de common ground die spektakel,
oorlog, pornografie en sport samen hebben. Het
is een orgie van beelden die het Westen haar eigen
achtergrond toont. Warpunk is een eskader B52s dat
libidinale bommen en radicale beelden dropt in het
hart van de Westerse beeldvorming.
Warpunk. I like to watch
eigen, mythische niveau, zoals de videosequentie

van William Gibsons Pattern Recognition die op het
internet circuleert. Videopoiesis betekent niet de
proliferatie van cameras in handen van activisten,
maar het maken van videovertellingen, het ontwerpen
van nieuwe genres en formats veeleer dan alternatieve
info. De uitdaging ligt in het lichaamsbeeld. Met
videopoiesis moeten we het verdrongen libido van
bewegingen verwelkomen, en het vraagstuk van
lichamelijkheid openstellen dat nu begraven ligt
onder parachristelijke, derde-wereld-retoriek. Terwijl
de beeldenwereld van het westen gevuld wordt met
de verminkte lichamen van oorlogshelden, weet
de mondiale beweging nog niet precies wat ze wil.
Oorlogsporno is een uitdaging voor de beweging,
niet om de horror te pareren met meer afschuwelijks,
maar wel door het produceren van beelden die het
slapende lichaam wakker maken. In de geschiedenis
van televisie heeft het medium altijd macrolichamen
geproduceerd, mythische, gigantische lichamen
uitvergroot door mediamacht, lichamen op dezelfde
schaal als oude goden. Het televisieregime creert
60
Kijken naar wrede beelden is goed voor je. Wat

het Westen nodig heeft , is om naar haar eigen
schaduwen te staren. In J.G. Ballards The Atrocity
Exhibition zijn het oorlogsnieuws en gewelddadige
scnes die de seksuele activiteit van volwassenen,
en de toestand van psychotische kinderen een
positieve impuls geven. Warlords vullen met naakt
geweld de collectieve verbeelding. Terwijl we in
de echte wereld continu het slachtoffer zijn van
geweldloze afpersing, kunnen we in het rijk van
beelden en verbeelding onze lusten vrij spel geven.
Als het Amerikaanse beeldenarsenaal een afglijden
naar Nazisme toestaat, en legitimiteit geeft aan any
kind of violence, dan kan ons antwoord alleen een
apologie zijn voor verzet en actie, ofwel warpunk.
Warpunk is niet een subcultureel delirium of
een omarming van wapens als esthetisch gebaar.
Integendeel, warpunk gebruikt radicale beelden als
instrumenten van legitieme zelfverdediging. Om
een Japans gezegde te parafraseren: warpunk leent
van oorlog en Empire de kunst van het opsieren
van de dood. Warpunk gebruikt oorlogsporno in
een soort tragisch discours, om tegelijkertijd de
Dit is een ingekorte vertaling. Een volledige versie is te vinden

op: http://www.rekombinant.org/old/article.html.sid=2386
61
Tegen de liefde
~
Rainer Just
Beeld: Judith Vogt
In augustus 2006 raakten de internationale media

in hoge staat van opwinding over het verhaal van
Natascha Kampusch, een jonge Oostenrijkse vrouw die
na achteneenhalf jaar gevangenschap ontsnapte uit een
piepkleine kelder in Strasshof, een voorstad van Wenen.
Kampusch liet echter weten haar ontvoerder niet te
haten, zelfs een bepaalde affectie voor hem te koesteren.
Eindeloze discussies met studio-experts, kilometers
krantenanalyses over het Stockholmsyndroom,
kijkcijferrecords... Wat was er met het verhaal, naast de
afschuwelijkheid van de misdaad, dat zon fascinatie
opriep? De Kampusch-affaire, stelt Rainer Just in
onderstaande kritiek, bood ons vooral een inkijkje in de
pathologie die romantische liefde heet.
Aan wie een antwoord wil op deze vragen dringt

zich al snel een literair referentiekader op. Literatuur,
overal literatuur, zoveel literairheid, dat je haast
kan spreken van de noodzakelijkheid van literatuur.
Aan de ene kant omdat literatuur een belangrijke
rol in het verhaal speelt als levensredder (tijdens
haar gevangenschap, zo vertelde Kampusch, las ze
niet alleen veel van Robinson Crusoe tot Alice in
Wonderland -, maar ze schreef ook dagelijks). En
anderzijds, omdat het nu bevestigd is dat ze een boek
zal schrijven, om een werkelijkheid van verloren
tijd te transformeren in een verhaal van eigen hand.
Het manuscript dat Kampusch bijhield vanuit het
kelderhol in Strasshof werd een vrijplaats die zo
noodzakelijk was voor haar overleven, dat ze het
zelfs na haar ontsnapping geheim hield. Dit vormt
alvast het eerste deel van een onvoorstelbare roman,
een bestseller waarmee de grote uitgeverijen nu al
rekening houden voor het komende seizoen.
Om een bestseller te worden heeft een boek een
sterk plot nodig, en het verhaal van de ontvoering
van Kampusch is niet zomaar fabelachtig - het is
perfect. Wat misschien nog toevoegt aan de perfectie,
is het feit dat het slot precies samenvalt met het
150e geboortejaar van Sigmund Freud, alsof het de
climax is van een psychoanalytisch verklaringsmodel
dat zich heeft ontvouwd in samenspel met de
wereldliteratuur van Sophokles tot Shakespeare.
Te oordelen naar wat studiodeskundigen te zeggen
hadden over de Kampusch-Priklopil affaire, wordt er
op de universiteiten al lang geen geen aandacht meer
besteed aan Freuds psychoanalyse noch aan kritische
literatuuranalyse, anders zou het haast onmogelijk
zijn geweest dat bijna alle psychologen die zich
uitspraken over de buitengewone publieke fascinatie
voor het verhaal, het cruciale punt misten. Natuurlijk
worden er oerangsten aangesproken, natuurlijk
verheugde men zich over de (sprookjesachtige?)
Gevangene, voortvluchtige; verloren, gevonden: het

verhaal van Natascha Kampusch een ontvoerd meisje
dat op haar tiende verdwijnt en als volwassen vrouw
terugkeert werd een wereldwijde sensatie. Nog
voordat het publiek haar nieuwe gezicht gezien had,
was haar digitale reconstructie al bij iedereen bekend.
In een van de talloze bladen waar het onvermijdelijke
Face of the Year de cover sierde, was het zelfs gekleurd
in Warhol-stijl, gestileerd tot een pop-ikoon. Nadat
de bleke ster haar eerste interview had afgelegd, tot
ontevredenheid van alle voyeurs, kon de Oostenrijke
publieke omroep pronken met de op twee na hoogste
kijkcijfers in de televisiegeschiedenis. Wat maakt het
verhaal van K. zo goed, zo fascinerend, zo aanlokkelijk
voor de massa? Waarom was het, zeker in het begin,
spannender dan een thriller, aangrijpender dan
Thomas Harris Silence of the Lambs, en alle andere
kunstmatige, door de cultuurindustrie geproduceerde
hellen? En waarom leek het ook om het bij waar
gebeurde verhalen te houden interessanter dan
de Belgische Dutroux-affaire? Tenslotte, waarom
was het slechts een vlam in de pan, en doofde het
mediaenthousiasme al na enkele weken uit?
62
63
redding van het jonge meisje; natuurlijk ontketent

het voyeurisme van andermans lijden cathartische
energien. Maar veel verhalen, zowel verzonnen als
feitelijk, scoren op deze manier. Het geheim van dit
verhaal lag en ligt ergens anders, en wel daar, waar
het lang voor mensen verborgen is gebleven: aan de
oppervlakte.
en Kampusch. Laten we het beestje bij zijn naam

noemen: het programma waar we het over hebben
heet romantische liefde, het verhaal waar het hier om
gaat, is een liefdesverhaal.
Nu hebben de mensen zich in het hoofd gehaald
dat de liefde iets is waar je naar verlangt, niet iets wat
je hoeft te vrezen. Vandaar dat er aanvankelijk zoveel
protest was toen gesteld werd dat de ontvoering van
Kampusch in essentie niets meer was dan een conte
damour. Liefde eindigt, aldus belerende woorden,
waar geweld begint een definitie ex negativo, die,
waar of niet, slechts een ideaal formuleert. Er werd
ook wel van het Stockholmsyndroom gesproken
Een bekend onderscheid van Freud is tussen

het unheimische (alweer, op basis van een literair
werk: E.T.A. Hoffmanns The Sand Man) en
het louter angstaanjagende, schrikbarende en
huiveringwekkende, in zoverre dat er verborgen in
het unheimische fenomeen altijd een spoor van het
huiselijke terug te vinden is, een zich herhalend en
daardoor vertekend gevoel, waarmee men, zonder
zich ervan bewust te zijn, al eerder bekend was.
Wat de ontvoering van Kampusch haar waarachtig
unheimische dimensie gaf, was niet de reactivering van
kinderlijke angsten duisternis, stilte, eenzaamheid
maar een vertekend weerzien met een emotioneel
programma, dat draait en draait, en draait in alle
mensen, en verantwoordelijk is voor de impact die
het verhaal op ons heeft. De inhoud van de roman is
oud, slechts de vorm, geradicaliseerd in haar perfectie,
lijkt nieuw. Mensen - vooral de middenklasse
- toonden zich wekenlang ontzet, spraken van een
ongehoorde gebeurtenis, van een schandaal; maar
tegelijkertijd waren ze opgewonden, haast euforisch,
omdat ze onbewust het gevoel hadden dat hier iets
gaande was wat ook hun leven raakte, omdat ze het
waarschijnlijk zelf ervaren hadden, zij het in andere
vorm. Toen aanvankelijk de massas hun sympathie
betuigden voor Natascha Kampusch, namen zij in
een dubbele zin deel aan haar lot: hoewel ze het niet
zullen willen toegeven, zijn zij zelf onderdeel van het
skandalon: hun bewustzijn is gestructureerd volgens
hetzelfde programma als dat van kidnapper Priklopil
Wie niet de voorgeschreven

copulatienijd reproduceert,
bederft het liefdesspel
(het fenomeen dat gegijzelden zich identificeren met
hun gijzelnemer red.), alsof die term niet net zo
blind was als degenen die hem in de mond namen.
Weinigen leken in te zien dat een gijzeling in een
bank in Stockholm iets volstrekt anders is dan een
relatie van acht jaar. Dit is de reden dat de term, als
men deze desondanks gebruikt voor de Kampuschaffaire, haar concreetheid verliest. Als we het begrip
zo oprekken, betekent het niets meer dan dat een
persoon een ander kan waarderen of liefhebben, zelfs
als die zich gewelddadig betoont. Het omineuze
Stockholm-syndroom zou dan gediagnosticeerd
moeten worden in elke vriendschap, huwelijk, of
familierelatie, want wie is er nooit pijn gedaan in een
intieme sociale relatie, zonder het onmiddellijk uit te
maken met de boosdoener? De geweldsvrije ruimte
64
van liefde waar Adornos veelgeciteerde dictum ook

aan refereert is utopisch. Dat verklaart waarom
praktisch de gehele literatuur, zowel onbetekenende
als serieuze, gelezen kan worden als de evolutie van
een idealistische conceptie van liefde. Daar, in de
antifeitelijke sfeer van de kunst (vandaag de dag meer
in film dan in literatuur), wordt sinds duizenden
jaren het programma van de romantische liefde
geformuleerd, romantisch in de zin van: exclusief,
levenslang, en onvoorwaardelijk. Sinds het ontstaan
van de westerse literatuurgeschiedenis, keert Odysseus
terug naar zijn Penelope, vecht Don Quixote voor
zijn Dulcinea, zoekt Romeo zijn Julia (en deze
voorbeelden laten al zien wie altijd de actieve en wie
de passieve rol krijgt toebedeeld). Het zijn bovenal
literaire prototypes die, zoals Niklas Luhmann het
stelt, onze erotische intimiteit coderen, ons liefde
als passie als vorm van geluk voorschrijven, wat in
een wrede conditio sine qua non ook het lijden
vanwege de ander bevat. Om het enigszins aangezet
te formuleren: wij hebben de romantische liefde als
een literair geneesmiddel voorgeschreven gekregen
(de reden, overigens, waarom een apotheker zon
significante rol speelt in Flauberts Madame Bovary).
Maar wat is de ziekte? En wat zijn de bijwerkingen
van dit bitterzoete medicijn? Is het misschien zelf
het vergif dat tot de ziekte leidt die het behoort te
genezen? Liefde openbaart zich voornamelijk als het
verlangen naar liefde, en waarschijnlijk als enige
speculatie toegestaan is zouden de meeste mensen
nooit hartstochtelijk verliefd worden, als hen niet als
klein kind al het sprookje van de liefde werd verteld...
Er was eens een prins en een prinses. Er was eens een
klusjesman en een klein meisje
Aangezien elke intellectuele analyse zich tot taak
stelt om het sociaal-kritische potentieel van een tekst
uit te diepen, moeten we het verhaal van K. lezen
als een inktzwart liefdesverhaal. De gewelddadige
structuur van het romantische ideaal wordt hier

uitgebeeld met een perfectie die alleen haar gelijke
vindt in de grootste, afgrijselijkste werken van de
wereldliteratuur.
Wat het verhaal tot een liefdesverhaal maakt
is de klassieke constellatie PriklopilKampusch.
De romantische inhoud van het verhaal wordt
gedefinieerd door de interindividuele dynamiek
van deze duale biosfeer van de meest innige
intimiteit. Zelfs de meest duistere sprookjes blijven
liefdesverhalen als alle erin voorkomende karakters
smachten naar liefde. Als je de ware antithese
wilt benoemen van de gehele literaire traditie (die
zich van Homerus tot Houllebecq conformeert
aan het idealistische concept van de liefde), moet
n naam bovenal genoemd worden: Donatien
Alphonse Franois de Sade. Het enige ketterse genre
dat zich in haar meest avant-gardistische werken
consistent teweer heeft gesteld tegen het dictaat
van de romantische liefde is de pornografie, met de
Sade - de goddelijke Markies als chef de mission.
Als geen ander heeft hij met zijn pornologische
antifabels de ideologie van de romantische liefde
aangevallen. Met een unieke, verlichte en mythoerotomane furore schreef hij tegen dit laatste
bastion van burgerlijke ideologie dat nog intact
is: huwelijk, familie, monogamie, maagdelijkheid,
onschuldige liefde - al deze christelijke constructies
van het idee van intimiteit worden door de Sade
niet alleen gebrandmerkt als onnatuurlijk en als
vijanden van het verlangen: hij ontblootte ook
hun gewelddadige, dwangmatige karakter. Telkens
opnieuw laten de libertijnen uit zijn romans weten,
in hun geraffineerde monologen, dat de romantische
liefde al miljoenen slachtoffers heeft geist en zonder
ophouden zal doorgaan, een gigantische lijkenberg
met gebroken harten achterlatend, waarbij het aantal
65
mensen dat sterft aan criminele seksuele uitspattingen

in het niet valt. Zelfs als deze vergelijking geen enkele
seksuele misdaad kan rechtzetten (geweld blijft
geweld en moet als zodanig veroordeeld worden),
behoudt Sades radicale kritiek van de pure liefde
tot op de dag van vandaag haar volle legitimiteit.
Zoals Immanuel Kants ideaal van de verlichte rede,
heeft ook de utopie van de liefde haar destructieve
kant, een donkere maalstroom die eenieder opslokt
die blindelings gelooft in haar ideaal; de Sade was
de eerste die dit monster van gedachtegoed en
seksualiteit onvoorwaardelijk in het gezicht durfde te
kijken. Bijna niemand kon of wilde hem volgen.
de liefde wilt realiseren, dan lijkt het niet te werken

zonder vrijheidsonttrekking, zonder een permanent
heen-en-weer-getrek, het-zich-aan-de-ander-binden,
elkaar-vastklampen. Het ontstaan van liefde uit
de geest van totalitarisme openbaarde zich op een
illustratieve manier in het ontvoeringsverhaal. En
persoon wordt ingesloten, alle anderen uitgesloten
dat is de ideologische essentie van de romantische
liefde. De liefde zegt: Ik wil alleen jou! Ik wil jou
voor mij alleen! Ik wil dat je voor altijd bij mij hoort!
Wie die woorden in de mond neemt, denkt maar
aan een ding: bezit. Dat het verlangen naar bezit
tenslotte het positieve waardepotentieel dat de liefde
onmiskenbaar in zich draagt (elkaar aanvullen, open
zijn voor de ander zonder beslag op elkaar te leggen),
kan tenietdoen, verwondert alleen op het eerste
gezicht. Niets volgt namelijk zozeer de heersende
denkpatronen als het gevoel, en in een maatschappij
waarin het theo-kapitalisme de dominante
geestestoestand is, handelt degeen die zich slechts
om zichzelf en zijn eigendommen bekommert op de
meest logische manier.
Sinds het aloude lijden van de jonge Werther

zijn er daadwerkelijk te veel aan onderdoor gegaan,
om de moorddadige waanzin van de liefde nog te
kunnen logenstraffen. De maatschappij accepteert
het publiekelijk, rekent op zijn doden dat heet
statistiek en schrikt alleen op wanneer het gangbare
geweld uitbreekt in een vorm die niet dagelijks in
kleine krantenberichtjes te vinden is. Een discrepantie
die moeilijk te begrijpen is: aan de ene kant, de
zelfdoding van Priklopil nadat zijn vrouw hem
achterliet na een relatie van acht jaar, wat doorgaat
voor een ongelofelijk verhaal; aan de andere kant de
gelijkvormige krantenkoppen, wiens monstruositeit
verveeld wordt weggelezen. Ze klinken te alledaags
in onze oren: Man schiet vrouw neer die hem wilde
verlaten, Man begaat zelfmoord na overspel vrouw,
Man doodt zichzelf en kinderen, nadat vrouw hem
verlaatte, Man brengt vrouw en minnaar om,
Vrouw steekt man neer uit jaloezie.
Het zijn de gebruikelijke termen verhouding,
relatie, huwelijksband die vanzelf spreken:
etymologisch verraden zij het geweld dat op de
achtergrond werkzaam is bij de gangbare vormen van
samenleven: als je het programmatisch ideaal van
66
Een man geeft toe: [...] het genoegen [mijn

geliefde] met mij in mijn woning te hebben was
niet zozeer een positief genoegen, maar bestond
er eerder uit de wereld, waar iedereen plezier aan
haar had kunnen beleven, deze jonge bloesem
te hebben onttrokken, weliswaar schonk zij mij
geen grote vreugde, zij gaf die tenminste niet aan
anderen. [] Het bezit van hetgeen men lief heeft,
is een nog grotere vreugde dan de liefde zelf. Hier
spreekt geen dwangmatig neurotische klusjesman
uit een troosteloze Weense voorstad, maar Marcel,
de verteller uit de gegoede middenklasse van Prousts
Op zoek naar de verloren tijd, die zichzelf en zijn
geliefde zo lang tot gevangenen maakt van zijn
wantrouwen dat Albertine, het begeerde object, zich
67
losbreekt uit de Mbiusband van liefde en jaloezie,

en sterft. Gevangene, Voortvluchtige alleen de
titels van de twee banddelen geven al een duidelijke
analogie weer tussen Prousts roman en het verhaal
van de ontvoering van Kampusch; maar dat deze
literaire monoliet uit de twintigste eeuw, wiens
fundament voornamelijk bestaat uit reflecties over de
romantische liefde, als een voorbeeld (of voorschrift)
voor Priklopil zijn misdaad kon dienen, werd door
velen ondenkbaar geacht.
Het symptoom van paranode jaloezie hoewel,
om preciezer te zijn, aangezien het een hele bundeling
van symptomen betreft, laten we het Strasshof
Syndroom noemen is verworden tot het sjibbolet van
de liefde. Wie niet jaloers is, is ook niet in staat om
lief te hebben, zo wordt de openhartigen verteld,
of in ieder geval niet op de juiste manier. Wie
niet de voorgeschreven copulatienijd reproduceert,
bederft het liefdesspel, want in de regelgebonden
kringloop van monopolie en monogamie, richt alles
zich op eigendom, alles draait om het vermogen
het object van verlangen voor zichzelf te kunnen
hebben maakt niet uit hoe obscuur het is. Liefde
en jaloezie zijn symptomen geworden, hebben van
plaats gewisseld. Ben je jaloers?, is steeds vaker de
existentile vraag van intimiteit: Wee degene die nee
zegt! Wee degenen die lief hebben!
een magneet voor de kassas, maar een die slechts

functioneerde als imaginaire ruimte: op het moment
dat het bekend werd dat er geen monster schuilde
in de kern van het geheim maar eerder twee mensen
die ook samen gingen skin, verloor het verhaal zijn
fascinatie. De schok van banaliteit had traumatische
effecten: de media verstilden (uit verbijstering, uit
gebrek aan een subtielere fantasie, maar ook uit
woede om zichzelf zo voor gek te hebben gezet), de
publieke stemming maakte onmiddellijk een draai,
en Natascha Kampusch werd van een object van
sympathie plotseling een object van wantrouwen.
In plaats van het demoniseren van de dader
en zijn slachtoffers, zou er een reflectie moeten
plaatsvinden waarbij men in het uitzonderlijke
juist de monstruositeit van het normale herkent.
Wie Priklopil ziet als monster, moet dat monster
herkennen in elke man en elke vrouw. Het is
makkelijk te voorzien dat deze metasociale kritiek
afgewezen zal worden door een pseudogemancipeerd
mainstreamfeminisme, dat alleen in staat is te
denken aan de hand van een rigide dichotomie van
vrouwelijke slachtoffers en mannelijke daders. Het zal
de acties van Priklopil indelen volgens een paradigma
van exclusief mannelijk geweld en daardoor blind
ontkennen hoe gepassioneerd vrouwen zelfs
degenen die behoren tot de meest hoogopgeleide
lagen van de bevolking zich identificeren met
een massapsychologica die liefde definieert als
wederzijds bezit, en opsluit in de geweldopwekkende
beslotenheid van gezinsstructuren. Wie in de kelder
zoekt naar sporen van bloedige orgien zal alleen
zichzelf tegenkomen.
Het is het staren van de massas dat pornografisch

is, niet het verhaal van K. Bijna alles wat in de eerste
weken over de Kampusch-affaire geschreven werd,
was projectie. De commentaren onthulden meer over
de psyche van de journalisten dan over het duistere
gebied dat belicht had moeten worden. Hoe deze
achteneenhalf jaar van gevangenschap ingebeeld
kunnen worden dat was de unheimische crux
waaruit de zwarte doos van de Strasshofer kelder haar
enorme energie putte. Een magneet voor de massas,
de zieke psychologie van de romantische liefde volgde,

waarin ook het vrouwelijke slachtoffer compleet
en niet naar ontevredenheid is ingebed, was iets
dat niemand wilde horen, al helemaal niet in een
tijd waarin conservatieve waarden hun terugkeer
maken in het politieke centrum. Als de president
van de Verenigde Staten het geloof in god, seksuele
terughoudendheid en het goede functioneren van de
familie tot de belangrijkste waarden van de westerse
wereld uitroept, dan reproduceert hij blindelings het
fundamentalisme dat hem gedemonstreerd wordt
door zijn verbeelde islamitische vijand. De as van
de heilige familie loopt door Baghdad en New York.
True love can wait: maar op wat? Op de dood? Op
de juiste partner? Op de eerste en laatste verleider?

Op het huis waarin het koppel zich opsluit? Op de
beslotenheid die daar heerst? Op het familiaire gevaar
dat niemand ziet, omdat niemand buiten erdoor wordt
getroffen? Ware liefde kan ook lijden stilletjes,
zodat de buurman het niet hoort. Als de priv-sfeer
van de familie dusdanig absoluut en heilig wordt
verklaard dat het effectief getransformeerd wordt tot
een plek buiten de wet, doet een onmenselijkheid zijn
intrede die de dagelijkse praktijk is van het islamitisch
fundamentalisme. De vrouwen: opgesloten, gesluierd,
ontrokken aan het publieke gezicht, aan sociaal leven,
terechtgesteld door hun broers, vaders, mannen als ze
het wagen ontrouw te zijn. De mannen: geobsedeerd
Dat de mannelijke dader misschien niet zon

uitzonderlijk monster was, maar slechts smachtend
In februari 2006 nam Priklopil Kampusch mee skin in
een ski-oord vlakbij Wenen.
68
69
review
El Producto op dreef
~
Tekst en beeld: Thijs Vissia
door hun jaloezie, gebonden aan hun codes van

familie-eer, ook gevangen, in een theo-economisch
discours van intimiteit, dat alleen amoureuze
relaties toestaat als relaties van macht en bezit.
Elke verleiding die plaatsvindt in deze ideologische
matrix is een ontvoering. Elke daad van liefde is er
n van geweld. De daad van Priklopil liet zien en
hier ligt het enorme politieke potentieel van deze
buitengewone affaire in hoeverre de notie van
gezinswoning in Strasshof. Het is deze droom van

een mindere vorm van geluk - voorgeschreven door
de wettenmakers, omdat zijzelf niet langer kunnen
dromen van iets groters - die door Priklopil botweg
tot het einde is doorgevoerd.
Het boek van Natscha Kampusch zou deze
politieke dimensie moeten oppakken, de complexe
ambivalentie tussen dader en slachtoffer moeten
beschrijven, om zo het structurele en psychologische
geweld te deconstrueren op basis waarvan de huidige
genderverhouding zich tot haar onmogelijke logica
heeft ontwikkeld. De traumatische werkelijkheid
is en blijft het geweld van het in bezit nemen, het
geweld van een ontvoering-vervoering die, in een
maatschappij wiens dominante ideologie eigendom
tot haar totempaal heeft gemaakt, zo normaal is
dat zij niet eens meer als traumatisch gezien wordt.
De maatschappij ondergaat een stollingsproces,
verwordt tot een accumulatie van anti-rationele,
besloten bezitscellen, waarin elk individu afkerig
van het ademen van de lucht van anderen zich zo
snel mogelijk wil vestigen in zijn eigen ready-made
huis/kerker, om aldaar de vreugdeloze familievrede
te beleven in zijn unheimische huiselijkheid. De
neoliberale patriarchale maatschappij is een aggregaat
van geatomiseerde eigen-huis-en-tuin-bewustzijnen,
en de romantische liefde is haar morele pseudolegitimering plus gesthetiseerde verheerlijking.
Een kritiek van de pure liefde, als die serieus
wil proberen de garagekerker op de bodem van
het patriarchiaal-romantische hart te vernietigen,
moet niet van deze tijd zijn, in andere woorden,
terugkeren naar de klassieke denkbewegingen van
een zelfkritische rede. Dat is pas unheimisch: dat een
hedendaagse kritiek zich weer moet beroepen op de
lang onbegrepen geest van de verlichting, opnieuw
moet beginnen, alsof de familie en het theologische
De daad van Priklopil

liet zien en hier ligt het
enorme politieke potentieel
van deze buitengewone
affaire
in hoeverre de
notie van romantische liefde

een fundamentalistische
logica volgt
romantische liefde een fundamentalistische logica
volgt. Het moet gelezen worden als een symptoom:
symptomatisch niet in de zin van de psychopathia
sexualis, die het als een zieke afwijking van een
gezonde norm ziet, maar symptomatisch voor de
hedendaagse politiek waarin neoconservatieve en
neoliberale krachten precies die antidemocratische
norm aan het vestigen zijn welke de publieke
ruimte ontmantelt. De verwoesting van de publieke
ruimte gaat altijd hand in hand met de degradatie
van de priv-sfeer, zo leert ons Hannah Arendt. De
waarheid van een politiek die zich sinds lange tijd
geen zorgen meer maakt over het algemeen belang
van haar bevolking verblijft in de kelder van de
70
construct van de romantische liefde nooit in twijfel

zijn getrokken, alsof de donkere kant van de
Verlichting (de Sade, Nietzsche, Freud), alsof Marx,
Adorno, de Frankfurter Schule, Wilhelm Reich,
Marcuse, en de seksuele revolutie van de jaren zestig
en zeventig nooit bestaan hebben. Dat is pas pijnlijk:
dat in de laatste vijfentwintig jaar de ideologie van
de garagekelder weer zo almachtig is gegroeid dat
haar representanten niet langer op kritiek hoeven
te reageren, zich berhaupt niet meer hoeven te
rechtvaardigen, gewoonweg iedere kritische geest
als onwerelds en amoreel brandmerken, welbewust
van het feit dat de massas op hun hand zijn, dat
de publieke opinie elke vorm van twijfel over de
onderliggende waarden van onze maatschappij
opslokt of belachelijk maakt.
Niemand weet of Natascha Kampusch haar
boek zal schrijven, of ze de moed zal hebben
om een liefdesverhaal te vertellen dat alle andere
liefdesverhalen kan ondergraven. Gezien de
berichtgeving in de media, die weigeren Priklopils
daden te zien als consistent uitgevoerde logica van
een neoconservatieve, patriarchaalfundamentalistis
che ideologie, zou haar tekst wel eens de enige kans
kunnen zijn om het enorme politieke potentieel van
de affaire te activeren onder een breed publiek. De
noodzakelijkheid van literatuur, wat eigenlijk al de
hele tijd het onderwerp van de voorgaande discussie
is geweest, toont zichzelf nu als noodzaak van een
verandering in het maatschappelijke bewustzijn over
intimiteit: in plaats van een ideologie van de liefde,
hebben we behoefte aan een levenskunst van de
erotiek.
Kids are patriotic, robotic, operate catapults

And goose-step over innocence
- Fantastic Damage (2002)
If you want a vision of the future, klonk het op
El-Ps debuut Fantastic Damage uit 2002, imagine a
boot standing on a human face.
Als je muziek gebruikt om even lekker te
ontsnappen aan het geweld van de beschaving of het
lawaai van de stad, dan is El-P niet de aangewezen
persoon.
De 32-jarige Jaime Meline, producer, rapper en
labelbaas van het New Yorkse Definitive Jux, staat al
sinds zijn debuut met het driemanschap Company
Flow (met Bigg Jus en Mr. Len) garant voor venijnige
ritmes en bijpassend venijn in zijn lyrics: corruptie
regeert het leven. De titel van zijn nieuwe plaat
verraadt al dat er aan dat basisperspectief in wezen
niks veranderd is.
Op Ill Sleep When Youre Dead is het naast
oorlogsmanie, eerst en vooral het trauma van
9/11, en El-Ps eigen rage within and against the
machine die de thematiek bepalen. In dit geval is het
psychologische trauma niet dat van een Amerikaan
die niet begrijpt waarom zijn land is aangevallen,
Dit is een vertaalde en ingekorte versie van Gegen die Liebe,

dat in 2006 verscheen in nr. 145 van het Oostenrijkse blad
Wespennest. Een Engelse versie verscheen op Eurozine: http://
www.eurozine.com/articles/2007-03-27-just-en.html
71
Colofon
eerder dat van een New Yorker die het prima begrijpt,
maar de resultaten niet accepteert. New York heeft
iets verloren wat haar zwakker maakt tegen de
corruptie, in een half-werkelijke, half gehallucineerde
mondiale burgeroorlog. Zoals de rapper in een
interview zei: New York werd uitgehold, nog los van
de vanzelfsprekende fysieke verwoesting. De uitkomst
had iets weg van een massapsychose, een donkere
wolk die over de stad trok. En die is er nog steeds
de stad heeft therapie nodig, voor een hele lange tijd.
Something died, man. The machinery stopped fucking
moving.
Hij verbaast zich erover hoe New York na 9/11
desondanks terugkeerde naar de zogenaamde
alledaagse normaliteit. Volgens de rapper is van
normaliteit helemaal geen sprake, en dat wordt
rijkelijk gellustreerd. Op Drive bijvoorbeeld, rapt
El-P over de Amerikaanse car culture, een symbool
voor vrijheidsliefde en tegelijk de root-and-cause van
mondiaal conflict:
Naast rijke, associatieve lyrics kun je bij El-P ook

rekenen op beats met dope, meedogenloze percussie,
waarin soms vette knipogen zitten naar de oldschool. Op Tasmanian pain coaster klinkt het alsof
de producer een volle bestekbak heeft meegesleept
naar de studio, om er voor de samplermicrofoon
een dansje mee te doen. Of Everything must go: een
koebelletje levert de oldschool vibe, Els rijm klinkt
ook meer dan ooit toegankelijk, totdat het nummer
onverwacht uiteensplijt in een orgie van gesamplede
versnellende automotoren en next-level scratches.
Zoals El-P beats construeert, blijft een sinister
kunststukje: synths, drumpatronen en overlappende
vocale samples, met hun typische, asymmetrische
swagger. Op Fantastic Damage waren de beats
uitgestrekte landschappen - drumcomputers die als
telexmachines hun ritmes uitspugen, electronische
noise en synths, en het mooiste daar waren precies de
losse eindjes en tussenruimtes. De perfectie daarvan
is ingeruild voor iets dat strakker geregisseerd is.
FanDam had de sfeer van een scifi-avontuur over
een stelletje rauwe ruimterebellen. Deze keer spitst
El-P het avontuur toe op de stad en het perspectief
van de city dwellers, in een wereld van just-in-time
productie, gevangenisboten en onmogelijke liefdes.
hopped in the hoopde screaming freedom is mine

bumpin the tune i so conveniently provide
dont have to be flashy ill use any old ride
hop in the whip and peel away stay alive
cars slide by with the boomin system
like new york is fallujah
with metal gear using christians
posted up for the gods of oil mining
in a military humvee with no bullet proof siding
(sorry fellas)
brooklyn baby
im waterlocked walkin nervous
when the curfew was imposed
closing transportational service
this gonzomatic fear turns me hunter s thompson
with my lawyer leaning over the side view vomiting
Redactie
Creative Commons Licentie
Merijn Oudenampsen
Alle teksten worden gepubliceerd onder
Thijs Vissia
een Creative Commons licentie tenzij
Niels ten Oever
anders vermeld.
Jakob Proyer
Illustraties
Karen Eliot (cover, p8-14)
Naamsvermelding-NietCommercieel-
Druk
Thijs Vissia (binnencover, p57-61, p71
GelijkDelen 2.5 Nederland
Oplage 750 stuks
Ivo Sprey (p18)
Drukkerij Kaboem
Simon Wald-Lasowski(p31)
Anna Spenglerstraat 83
Jonathan Fraser (p49)
1054 NH Amsterdam
Judith Vogt (p63-69)
korako@xs4all.nl
Judith Vogt & Tijs Bakker (p34)
Naamsvermelding.
Sin (p40)
De gebruiker dient bij het werk de door
Jesse Darling (p37)
de maker of de licentiegever aangegeven
Merijn Oudenampsen (p22-29)
naam te vermelden.
Leonhard van Geijn (p15-17)

Kernow Craig (p3)
Ontwerp
Kernow Craig
Niet-commercieel.
Merijn Oudenampsen
De gebruiker mag het werk niet voor

commercile doeleinden gebruiken.
Fotografie
Thijs Vissia (p6-7)
Buttkraaker crew (p52-55)
Het resultaat is opnieuw zorgwekkend. Een

aanrader.
El-P, Ill Sleep When Youre Dead
Definitive Jux, 2007
Kernow Craig (p46)

Gelijk delen.
Met dank aan
Indien de gebruiker het werk bewerkt
Greenpepper Magazine
kan het daaruit ontstane werk uitsluitend krachtens dezelfde licentie als de
Flexmens Magazine
info@flexmens.org
www.flexmens.org
72
73
onderhavige licentie worden verspreid.
http://flexmens.org
De komende tijd gaat Flexmens magazine er even
tussenuit. Op de site gaan we gewoon door met het

produceren van kritische propaganda. Het volgende
seizoen willen we het blad breder en professioneler gaan
aanpaken, regelmatiger uitkomen, in een grotere oplage en
met een betere distributie. Interesse? We zijn altijd op zoek
naar gezelschap. Je kunt ons bereiken op:
info@flexmens.org

Porno & Paranoia - Flexmens Magazine, Zomer 2007

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Porno & Paranoia - Flexmens Magazine, Zomer 2007

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

De staat van Paranoia

Nothing to see here people - please move on!

De Man zonder naam

Hoe ver kun je gaan?

Merijn Oudenampsen & Thijs Vissia

DIY attitude online

Een Brok Respect

Humanity itself has become

Zo ver als Londen zijn we nog niet in de

Nationalism and its discontents

Vrouwen uit de marge

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

Grootschalige acties van de politie in samenwerking met

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

Het klinkt mysterieus, de Blauwe Vliet, een stroom,

en de Belastingdienst die in de week van 30 oktober

nodale controle. Wij zijn de politie, wij zijn er voor

persbericht regiopolitie Amsterdam-Amstelland 6

Panama (1989) of Phantom Fury in Fallujah (Irak)

het signaal gegeven dat de kans dat ze gepakt worden,

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

strijden vr iets en niet tegen iets. En op de vraag

April 2007. In de Amsterdamse metro worden geleidelijk

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

De man zonder naam*

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

De man zonder naam

De man zonder naam

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

De man zonder naam

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

De man zonder naam

Over respect als politiek principe

Respect was het toverwoord bij zowel de landelijke als

Aspecten van respect

Als de Rotterdamse flamenco even luwt, grijpt

de menigte haar kans en de gesprekken laaien op.

Talib Kweli feat. Dead Prez, Sharpshooters, Lyricist

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

Respect is dus zowel iets wat iemand van jou

E-F. Hoog Hoog

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

A-B. Hoog Hoog

Na die woorden verliet hij rcksichtlos de zaal.

de horizontale verbindingen. Het geeft nu uiting aan

De absolute scheidslijn in deze versimpelde weergave

Over de Rtli-Hauptschule in Berlijn-Neuklln: http://

verduidelijkte, was het wel dat hij zich minder opstelt

Richard Sennett, Respect - The Formation of Character in

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

Flexmens Magazine Porno & Paranoia

Humanity itself has become the dangerous class

Een nieuwe anti-terrorismewet die zonder veel

kabinetten-Balkenende zochten daarom ook al