Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
en urxencias extrahospitalarias
061
Servizo Galego
de Sade
03
Subdireccin Xeral
de Sade Mental e Drogodependencias
CONSELLERA DE SANIDADE
Protocolos de intervencin
en urxencias extrahospitalarias
061
EDITA:
XUNTA DE GALICIA
Consellera de Sanidade
SERVIZO GALEGO DE SADE
Secretara Xeral
DIFUX, S.L .
D.L.:
C336808
Presentacin
A enfermidade psquica un problema de sade frecuente que leva consigo, como outras moitas patoloxas, momentos de gravidade ou urxencia en que
cmpre unha intervencin rpida e eficaz para garantir a sade e a seguridade do
doente e dos seus achegados. A resposta a estas demandas moi especfica, pero
sinxela se se teen os coecementos axeitados de como manexar as crises e as
opcins asistenciais de que se dispn.
Atencin primaria, urxencias, sade mental, 061, forzas da orde pblica e
institucins xudiciais estn implicadas na maiora das urxencias psiquitricas. As,
vemos que a asistencia patoloxa psquica grave e urxente na comunidade
supn un grande esforzo de coordinacin entre diferentes niveis que exceden o
puramente asistencial.
Por outra banda, necestase unha serie de coecementos mnimos para dar
unha resposta de calidade a todos os usuarios do 061 con problemas de sade
mental urxentes. A elaboracin de protocolos de intervencin nas urxencias psiquitricas, e a difusin destes, vai facer que a asistencia sexa mis homoxnea, de
calidade e coa posibilidade de mellora continua.
Este manual de procedementos unha gua na cal se establecen os pasos
que se deben seguir en cada unha das urxencias psiquitricas mis comns: psicose, depresin, ansiedade, risco de suicidio, trastorno de conduta en xeral. Dse
informacin de como abordar a relacin co doente, as diferentes vas de derivacin en funcin do seu estado, unha orientacin sinxela para unha entrevista e
diagnose adecuadas e mesmo sobre o manexo farmacolxico do caso. Incdese no
respecto aos dereitos fundamentais das persoas afectadas, dse a informacin
pertinente para que isto sexa as, sempre sen perder de vista os diferentes actores
implicados nas intervencins, e defnese o seu lugar e as condicins de actuacin.
Todo isto posible grazas colaboracin, reflectida neste traballo, entre a Fundacin 061 e o programa de sade mental e a sa disposicin para establecer sinerxas que estn promovendo e conseguindo o logro destes obxectivos, cuxo
desenvolvemento colocara a nosa Comunidade Autnoma nun lugar de referencia na
atencin s crises e s urxencias psiquitricas comunitarias e a domicilio.
Indice
Introducin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Procedemento xeral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Alteracins de conduta . . . . . . . . . . . . . 21
3.2.
Traslado involuntario. . . . . . . . . . . . . . . 33
3.3.
Paciente axitado . . . . . . . . . . . . . 37
3.4.
3.5.
3.5.
3.5.
Gua farmacolxica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Bibliografa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Versin casteln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Introducin
Introducin
1.1 Introducin
Xustificacin
O 061 o nmero ao cal calquera usuario da Comunidade Autnoma de
Galicia pode chamar por un problema sanitario urxente. Supn unha porta
de entrada ao sistema, sobre todo en situacins de urxencia e emerxencia.
As chamadas ao 061 relacionadas con problemas de sade mental son de
sintomatoloxa diversa polo que as respostas emitidas son variables,
podendo resolverse con ou sen mobilizacin de recursos.
A telemedicina converteuse nun dos instrumentos mis tiles para tratar
pacientes a distancia. As o estn demostrando distintas experiencias,
sobre todo na atencin a pacientes de zonas rurais con mis dificultade
para o acceso consulta.
Con motivo da posta en marcha do Programa de sade mental en Galicia a
travs do nmero de telfono 061 faise necesaria a especificacin dun
procedemento nico de coordinacin e asistencia para toda a comunidade.
Por todo isto descrbense as seguintes actuacins:
1.- Descricin dun PROCEDEMENTO XERAL.
2.- Desenvolvemento conxunto de GUAS de actuacin para a atencin de
distintas patoloxas psiquitricas desde a primeira chamada ao 061 ata
a asistencia e/ou traslado do paciente.
Actualizacin
Este procedemento, as como os protocolos asociados a el, modificarase
sempre que haxa cambios nas condicins externas.
O sistema de actualizacin o seguinte:
Os responsables do seguimento realizarn as propostas que consideran
necesarias, acompaadas da sa argumentacin.
10
Introducin
A aprobacin definitiva dos cambios correspndelle comisin responsable que se reunir con periodicidade semestral.
Unha vez aprobado, editarase a nova versin/actualizacin que se renumerar e datar de novo.
Difusin
O sistema de difusin dos procedementos e guas ser o seguinte:
Entregarselle un exemplar a cada membro fixo de cada un dos servizos
participantes.
Facilitarselles un exemplar para a sa lectura aos membros ocasionais de
todos os servizos participantes.
Advertirselle a todo o persoal dos servizos participantes a obrigatoriedade de coecer o procedemento e as guas.
Estableceranse sesins de difusin do procedemento e das guas cunha
periodicidade anual entre o persoal de todos os servizos participantes, coa
finalidade de mantelo sempre vivo e actualizado.
A comunicacin das actualizacins ou novas versins do procedemento e
das guas realizarase da mesma forma antes exposta. O responsable da
difusin tamn responsable de dar a coecer as novas versins e actualizacins.
Avaliacin
Formarase unha comisin mixta de avaliacin e seguimento do procedemento e guas que estar formada polos mesmos membros responsables
da sa actualizacin.
Recollerase informacin consistente en:
Actividade e explotacins dos servizos atendidos polo 061 de
pacientes con sospeita de patoloxa psiquitrica.
Introducin
11
Procedemento
xeral
Procedemento xeral
15
16
Procedemento xeral
Procedemento xeral
17
18
Procedemento xeral
8. Co fin de realizar de forma adecuada a atencin aos pacientes psiquitricos e as derivacins destes, o 061 utilizar a informacin rexistrada na tarxeta sanitaria.
9. Para o seguimento e anlise deste procedemento crearase unha
comisin mixta de avaliacin e seguimento entre o Servizo de Sade
Mental e o 061 que analizar as incidencias que se produzan
10. As incidencias desde as U.S.M. ou dos servizos hospitalarios de
urxencias psiquitricas enviaranse ao Servizo de Sade Mental a travs do responsable da rea correspondente. As incidencias desde o
061 enviaranse a onde corresponda.
Guas de actuacin
Gua de actuacin
21
22
Gua de actuacin
b. Interrogatorio
INTERROGATORIO
OBSERVACINS
- Infeccins do SNC, hipoglicemia, abstinencia por alcohol e estupefacientes, intoxicacins, hemorraxia intracranial, crise
comicial, TCE, hipoxia, insuficiencia aguda
dun rgano. Non se debe descartar unha
patoloxa psiquitrica.
- Paulatino (horas-das)
- Pode orientar o interrogatorio desde o principio. Ver se o paciente tivo episodios similares outras veces.
- Estado cardaco
*Taquicardia,
palpitacins
Gua de actuacin
*Bradicardia
-Temperatura
*Febre
*Hipotermia
Contraccins ou sacudidas?
Entndenlle as palabras
que pronuncia? Paralizuselle algn membro?
Valoracin de orientacin
Sabe onde est, coece
os seus familiares, que
da ?
23
24
Gua de actuacin
Valoracin do afecto.
Que sentimentos ten?
-Ansiedade
-Tristeza
-Euforia, irritabilidade,
excitacin
Valoracin do pensamento
Alteracin do curso:
Alteracin do contido:
Delirios
Desestruturado, incongruente
Delirio ou alucinacins visuais: mis frecuentes en cadros orgnicos. Cadro psictico, enf.
SNC (neoplasia, demencia, vasculite, epilepsia,..), patoloxa endcrina (hipo-hipertiroidismo, Cushing, Addison,..), metablicas
(hipoglicemia, encefalopata heptica, urmica, hipoxia, hipercapnia), frmacos (dixital,
corticoides, AINES, antibiticos, cimetidina,
estimulantes, simpaticomimticos,..), drogas
(alcohol, cannabis, cocana, anfetaminas,..).
Gua de actuacin
Valoracin da percepcin:
Alucinacins
Antecedentes persoais
- VIH+
- Patoloxa neurolxica: calquera cambio
previo indica patoloxa orgnica.
- Exposicin a txicos, metais pesados, ou
outros perigos laborais.
- Patoloxa cardiorrespiratoria.
- Medicamentos que toma: fundamentalmente incidir en sedantes e hipnticos, psicotrpicos, anticolinrxicos, antiparkinsonianos,
salicilatos, antipaldicos, diurticos, antihistamnicos, antihipertensivos, antimicrobianos ou bromuros, poden producir delirio ou
un cadro psictico.
- Patoloxa psiquitrica.
Antecedentes familiares
e sociais persoais
25
26
Gua de actuacin
3. RECOMENDACINS
1. Se o paciente presenta alteracins na orientacin:
1.1. Se se sospeita demencia intentarase que o paciente non permaneza a escuras, que tea puntos de referencia habituais (reloxo, calendario) e indicarselle haloperidol, 4-10 mg (40-100 gotas, 2-5 cc).
1.2. Se se sospeita delirium, o paciente deber permanecer acompaado doutra persoa en todo momento, adoptaranse medidas de
proteccin (retirar obxectos cos que se poida mancar e se necesario procederase contencin mecnica do paciente) e intentarase que o paciente non permaneza a escuras, que tea puntos de
referencia habituais (reloxo, calendario) e indicarselle haloperidol, 4-10 mg (40-100 gotas, 2-5 cc).
1.3. Se se sospeitan trastornos disociativos (fuga psicxena, amnesia
psicxena) procurarase un ambiente seguro e estable.
Axudarselle ao paciente a elaborar os episodios dolorosos do seu
pasado ata alcanzar as razns polas que mantn a disociacin.
Gua de actuacin
que lle pode chegar a ocasionar, pero evitando dicir que non
ten nada, pois, ademais de non ser certo, equivale a non tomalo
en serio e iso aumentar o nivel de angustia.
- Se hai hiperventilacin, til poer unha bolsa sobre o nariz e a
boca a fin de que respire en ambiente hipercpnico e reducir as
a hipocapnia e alcalose secundaria hiperventilacin. Hai que
descartar previamente por anamnese que o paciente padeza calquera enfermidade que favoreza de base a hipoxemia ou a
hipercapnia crnicas, que contraindicaran a manobra. Dbese
evitar cubrir totalmente a cabeza e usar bolsas opacas que
impediran ver se o paciente se pon ciantico.
- Medicacin ansioltica para o episodio agudo: o mellor indicar
benzodiacepinas de vida media curta. Non obstante, indicarase
unha que tea no domicilio, que tomase previamente e que non
lle sentase mal. Pdese utilizar o alprazolam, 0,5-1 mg s.l. ou v.o.
e poderase repetir a dose aos 15-20 minutos, se preciso.
- Psicoterapia de apoio: realizar un inventario das situacins que
producen ansiedade e analizar co paciente as sensacins asociadas a elas. Explicar o significado dos seus sntomas e axudar o
paciente a interpretar dun modo mis benigno as vivencias e
sensacins fsicas molestas asociadas sa ansiedade. Se presenta contracturas musculares utilizar tcnicas de relaxacin.
2.2. Na reaccin por d, o paciente benefciase da verbalizacin e escoita
da pena, expresando os sentimentos que no seu momento non puido
expresar, farnselle preguntas como que tal acepta a perda?, cre
que o superou? etc. Posteriormente modificarase a memoria do falecido con preguntas como recorda algn momento feliz co falecido?,
recordando recordos positivos. Finalmente concienciarase o paciente
para que asuma as responsabilidades habituais ou novas da vida
como deuse conta do que o necesitan os seus fillos ou pais, etc..?
27
28
Gua de actuacin
Gua de actuacin
29
30
Gua de actuacin
4. RESPOSTA
RESPOSTA
RECHAMADA
SINTOMATOLOXA
- Demencia senil a tratamento con axitacin
leve en que se poden facer pequenas modificacins de medicacin, con contorno
familiar colaborador.
- Axitacin, disestesias, ansiedade con contorno colaborador
DERIVACIN A CENTRO
DE URXENCIAS (*)
Gua de actuacin
VISITA DOMICILIARIA
EMERXENCIA
(*) Os pacientes que necesiten acudir a un centro de urxencias e non poidan ir polos seus medios sern
derivados en ambulancia.
31
32
Gua de actuacin
ALTERACINS CONDUTUALES
Paulatino
Brusco
Desde cando est as?
Alt. resp
Alt. cardivasc
Valoracin
signos vitais
Alt. da T
Levou algn golpe?
Protocolo especfico
Convulsins?
Disartria, paresia?
Demencia
Valoracin orientacin
Onde est? coece os Valorar
familiares? que da ?
Valoracin do afecto
1.Ansioso
2.Triste, choro
3.Eufrico, irritable
Valorar
Consello
T. disociativos Consello
Valoracin pensamento
Frec orgnico Consello
Estruturado, congruente
Valorar
-Alucinacins visuais
-Alucinacins auditivas
Epilepsia Consello
-Aluc. olfactivogustativas
-Ilusin
Alucinxenos Consello
Transt. ansiedadeConsello
Valorar
Orienta
Rechamada
-Demencia senil, axitac.
leve que precisa
pequena modificacin
-Axitacin, disestesias,
ansiedade
-Contorno colaborador
Antec. persoais
Antec. familiares
haloperidol gotas
Delirium
Esquizofrenia
F. sensoriais anormais
-Disestesias
-Formicacin
Consello
-Patoloxa previa
-Desencad situac
Visita domiciliaria
-Adultos que non
posible derivacin
-Ancins cuxa situacin
basal o impida
-Pacientes que non poidan
ou non acepten a derivacin
Emerxencia
-Alt. conduta q. suxira
pat. orgnica grave
-Alt. nivel de conciencia
-Cortexo vexetativo
-Dificultade respiratoria
-Manchas pel de
aparicin brusca
-Sospeita intox grave
-Convulsins
-Traumatismo previo
-Delirium tremens
Gua de actuacin
33
34
Gua de actuacin
2.4. Procedementos
Non urxente: a medida adptaa o xuz tras unha serie de trmites
legais.
Urxente: a medida adptaa o mdico que leva a cabo o ingreso
urxente. Dbelle comunicar esta medida ao xuz (prazo mximo de 24
horas). O tribunal, unha vez que tea coecemento da noticia e nun
mximo de 72 horas deber ratificar o ingreso. Se denega a autorizacin para o ingreso, o paciente debe ser dado de alta hospitalaria
inmediatamente.
2.5. Execucin de internamento involuntario
O xuz adoptar a sa decisin en forma de auto. No caso dunha orde
xudicial o facultativo deber proceder ao ingreso do paciente e non lle
poder dar a alta mentres non o autorice o xulgado.
No caso dunha autorizacin xudicial permteselles aos facultativos decidir
o ingreso do paciente anda en contra da sa vontade. A pesar da existencia dunha autorizacin xudicial os mdicos poden non levar a cabo o
ingreso se non o cren indicado. Nos ingresos por autorizacin xudicial o
mdico pode decidir o momento de cesamento do internamento, dando de
alta o enfermo e comunicndollo inmediatamente ao xulgado competente.
O 24 de febreiro do ano 2004 asinouse o Protocolo xeral sobre traslados e
ingresos non voluntarios e urxentes de persoas con enfermidade ou
trastorno mental en Galicia entre a Consellera de Sanidade, a Delegacin
do Goberno en Galicia e a Consellera de Xustiza, Interior e Administracin
Local (ver anexo 1). Nel consensase, entre as distintas administracins
implicadas, o traslado involuntario urxente do paciente psiquitrico.
3. GUA DE ACTUACIN
Se coecemos previamente a existencia dunha autorizacin xudicial para
o ingreso do enfermo a situacin simplifcase notablemente. Que probablemente non sexa competente para consentir o seu traslado e/ou ingreso
algo que de forma implcita se recolle na intervencin xudicial. Ademais
contarase e valorarase a presenza das forzas e corpos de seguridade.
Gua de actuacin
35
V a oral
C ontencin ps quica
Non
V alorar a presenza de F O P
C ontencin f sica
Non
H aloper idol 5 mg
e/ou levomepromacina 25 mg
e/ou m idazolan 0, 3 mg/kg e/ou
d iac epan 2, 5-10 mg
B iper ideno 5 mg
V a intr amuscular
A ux il io de F O P
V a intr avenosa
C olabora?
Non se consegue
urxente?
Non
T R A S L A D O AO H O S P I T A L
Si
O lanzapina velotab10 mg
H aloper idol gotas: 4- 10 mg
40-100 gt ( 2- 5 cc )
e/ou levomepromacina gotas: 40-60 mg
40-60 gt ( 1-1. 5 c c)
Si
Consguese
Si
eiros
P atolox a psiquitr ica gr ave que impl ica r isc o para o pac iente ou tercc
na que o facultativo considere que o paciente incapaz para decidir
T R A SL A D O IN V O L U N T A R IO
36
Gua de actuacin
Gua de actuacin
Metablicas
Neurolxicas
Outras
Simpaticomimticos
Hipoglicemia
TCE
HTA
Anticolinrxicos
Hipo/hipertiroidismo
Tumores
cerebrais
IAM, angor
Neurolpticos
Hiperparatiroidismo
Anoxia cerebral
Arritmias
Dixital
Alt. electrolticas:
Mg,Ca,Na
Demencias
Valvulopatas
Cafena
Febre
Infeccins SNC
Anafilaxia
Psicoestimulantes
Sndrome
carcinoide
Epilepsia lbulo
temporal
Hipoxia
Abstinencia de
alcohol ou sedantes
Feocromocitoma
Confusin
postictal
Hipercapnia
Encefalopata
urmica, heptica
ACVA
Sepse
Enfermidade
de Cushing
Enfermidade de
Addison
(*) En xeral cambios bruscos de niveis plasmticos de frmacos con algunha actividade sobre SNC,
especialmente en grupos predispostos como ancins, consumidores de drogas, etc.
37
38
Gua de actuacin
Mana (verborrea, aumento de autoestima, hiperactividade, ideas e delirios acerca de riqueza e poder).
3. DIAGNSTICO
3.1. Historia clnica
a. Antecedentes mdicos e psiquitricos do paciente e familiares.
b. Inxesta de substancias txicas.
c. Enfermidade actual: forma de inicio, caractersticas e duracin
do cadro.
3.2. Exploracin
a. Exploracin fsica: xeral e neurolxica (na medida do posible).
b. Valoracin psiquitrica: orientacin, atencin, estado afectivo,
presenza de delirios e alucinacins.
3.3. Valoracin da existencia de signos somticos de risco vital: cianose, anoxia, anafilaxia, hipoglicemia, etc.
Gua de actuacin
4. TRATAMENTO
4.1. Medidas de seguridade.
a. O primeiro garantir a seguridade do persoal e do propio
paciente.
b. Se o paciente ten armas e se nega a entregalas, non se valorar; avisarase a polica e non se intentar detelo.
c. Crearanse espazos abertos e con pouca xente (os paranoicos
sntense acosados en distancias interpersoais normais).
d. Fomentarase a verbalizacin. A entrevista debe ser tranquila,
dndolle confianza ao paciente. s veces esta medida dimine
por si soa o estado de axitacin. Se insuficiente recorrerase a
medidas fsicas.
e. Valorarase o risco de violencia inminente:
- Ton de fala grave, ameazante e vulgar.
- Elevada tensin muscular (tensar os brazos, sentarse no
extremo da cadeira).
- Hiperactividade (deambular polo cuarto).
- Golpear portas ou mobiliario.
- Historia previa de violencia ou axitacin.
- Sexo masculino, novo.
- Alucinacins.
4.2. Contencin fsica
- Nunca debemos conter fisicamente o paciente se non contamos cos medios nin co persoal suficiente.
- A reducin dun paciente violento dbese facer cun equipo
como mnimo de cinco persoas, en que unha exerce ademais de coordinador
39
40
Gua de actuacin
Gua de actuacin
41
N on
AL T A IN S IT U
Valoracin da derivacin
Si
Consguese?
C onte nc in ps quic a
LE V E
Si
Mellora?
N on
D i a z e pa m : iv 2mg /minuto
Mi da z o l a m : iv, C a rga : 0. 1-0, 3 mg/kg
H a l o pe r i do l: i.m. ou i.v. 2-10 mg (cada 30
min)
L e v o m e pr o m a z i n a im 25 mg
B i pe r i de n o iv 5 mg s e pre s e nta s ignos
e xtra pira midais
G R AV E
Forzas de seguridade
DE R IV AC I N H O S P IT A L AR IA
MO D E R A D A
Se n on posible
C Tratamento da causa
A N A MN E SE : A B C e exploracin fsica
42
Gua de actuacin
Gua de actuacin
OBSERVACINS
- Ideas delirantes
- Alucinacins
- Linguaxe desorganizada
- Comportamento catatnico ou desorganizado
43
44
Gua de actuacin
Busca de factores
desencadeantes:
- Txicos
- Alcohol
- Frmacos
- Existen alteracins de memoria
ou orientacin
Demencia
- Alucinacins visuais
Delirium
- Focalidade neurolxica
Causa orgnica
Presenta alucinacins
auditivas, ideas delirantes
(control, adivinacin de
pensamento)
Valoracin de sntomas
Depresin psictica
Mana
manacodepresivos
3. RECOMENDACINS
3.1. No caso de inxesta de txicos, alcohol ou frmacos tranquilizaranse o paciente e acompaantes a travs do telfono, mantendo o
paciente nun lugar seguro e relaxado cun acompaante tranquilo.
- Se o paciente est estuporoso haber que colocalo en posicin
lateral de seguridade. Se o txico coecido intentarase inducir
Gua de actuacin
45
46
Gua de actuacin
4. RESPOSTA
RESPOSTA
RECHAMADA
SINTOMATOLOXA
- Paciente que non toma correctamente o
tratamento
- Crise con precipitante claro e que se poida
indicar toma de ansioltico
- Contorno colaborador
DERIVACIN A CENTRO
DE URXENCIAS (**)
Gua de actuacin
VISITA DOMICILIARIA
EMERXENCIA
- Dificultade respiratoria
- Gran cortexo vexetativo
- Convulsins
- Conduta hetero ou autoagresiva
47
Si
Si
Si
Si
Si
D e p re s i n p s i c tic a
M a na
E sq u iz o fre n i a
e d i a g n sti c o s
re l a c io n a d o s
P o d e o rie n ta r a
p a to l o x a c o n c r e t a
D e m e nc ia
D e liriu m
C a u s a o rg n i c a
T x ic o s , a lc o h o l
frm ac o s
Consello
Consello
- I n t e r r o g a r o p a c i e n t e s en p rs a s
- E s t a b l e c e r b oa r e l a c i n
- E s c oitar sen i n t e r r u p c i ns
- P a ra fra s e a r o q u e d i
- E v i t a r i n t e r p r e t a c i ns
n e g a t i v a s e b r o m e a r s o b r e t e m a R esp o sta
- Non corrixir nin apoiar o
delirio
- Facer s a b e r q u e c o m p r e n d e os
seus s e n t i mentos
- O f r e c e r l le a x u d a d e 0 6 1
- Se e s t a x i t a d o ( v e r a l g o r t m o
d e a x ita c i n p s i c o m o tri z )
- Se p r e s u n c i n d i a g n s t i c a :
A xu s t e d e m e d i c a c i n d i s p o i b l e
S e e s t u p o r : p o s i c i n s e g u r i d a de
Se c o n v u l s i n s : B Z D ,
S e a x i t a c i n : h a l o p e r i d o l ou B Z D R esp o sta
( p a s a a p r o to c o l o e s p e c f i c o )
ALGORITMO DE PSICOSE
E m e r x en cia
C a d ro p s i c tic o c o n :
- A lte ra c i n d o n i v e l d e c o n c i e n c i a
- D i f i c u l t a de r e s p i r a t o r i a
- G r a n c o r t e xo v e x e t a t i v o
- C o n v u l s i ns
- C o n d u t a h e t e r o ou a u t o a g r e s i v a
V i si t a d o m i c i li a r i a
- P a c i e n t e s q u e r e q u ir e n v a l o r a c i n
m d i c a e n on p o s i b l e d e r i v a c i n
D er iv a cin a u r x en cia s
- D i f i c u l t a de manexo paciente
- C r i s e s u x e stiva d e p a t o r g n i c a *
- P r i m eiro e p i s o d i o
- Con t o r n o non colaborador
- C a d r o q u e n on r e m i t e t r a s
c o n s e llo m d i c o t e l e f n i c o
Rechamada
- Paciente que non toma correctamente
o t to
- C r i s e c o n p r e c i p i t a n t e c l a r o e que s e
p oi d a i n d i c a r t o m a d e a n s i o l t i c o
- Con t o r n o c o l a b o r a d o r
P ro to c o l o a l t e r a c i n s d a c o n d u t a
N on
Va l o r a c i n d e
s n to m a s m a n a c o d e p re s i v o s
Al u c i n a c a u d i t i v a s
I d e a s d e l ir a n te s
( c o n t ro l , a d i v i n a c i n
d e p e n sa m e n to )
Ap ou familiares
An t e c. d e
c o n d uta v io l e n ta
N on
E x i s te n a lte ra c i n s
d e m e m o r i a ou o r i e n t a c
A l u c i n a c i n s v i s u ai s
Focalidade neurolxica
B u sc a r f a c to re s
desencadeantes
Si
48
Gua de actuacin
Gua de actuacin
OBSERVACINS
Sntomas depresivos
- Tristeza, tendencia ao
choro
- Insomnio, diminucin
do apetito
- Dificultade de concentracin, etc
49
50
Gua de actuacin
Est axitado?
Presenta ideacin
suicida?
Presenta sntomas
psicticos?
- Txicos, frmacos
- Patoloxa orgnica
- Problemas psicosociais
Se non se encontran
sntomas desencadeantes
3. RECOMENDACINS
Interrogarase o paciente sen prsas e establecendo boa relacin.
Escoitarase o paciente sen interrupcins.
Darselle informacin sobre a sa enfermidade que depresin, cuxos
sntomas son...
Farselle saber que comprendemos os seus sentimentos.
Indicarselle que procure estmulos positivos e ofrecerlle a nosa colaboracin.
Gua de actuacin
4. RESPOSTA
RESPOSTA
SINTOMATOLOXA
RECHAMADA
DERIVACIN A CENTRO
DE URXENCIAS (**)
VISITA DOMICILIARIA
DERIVACIN A AP
(**) Derivaranse en ambulancia os pacientes que necesiten acudir a un centro de urxencias e non
poidan ir polos seus medios
51
52
Gua de actuacin
ALGORITMO DA DEPRESIN
Sntomas depresivos
-Tristeza, tendencia ao choro
-Insomnio, diminucin do apetito
-Dificultade de concentracin, etc
Est axitado?
Si
Non
Ideacin suicida?
Protocolo de axitacin
Non
Si
Protocolo de risco de autlise
Sntomas psicticos?
Non
Si
Buscar desencadeantes :
Txicos, alcohol, frmacos, enfermidade
orgnica, problemas psicosociais
Si
Derivacin a urxencias
*
Non
Cadro depresivo
Dbida diagnstica?
Non
Si
Consello
-Interrogar o paciente sen prsas e establecer boa relacin
-Escoitar sen interrupcins
-Informacin sobre a sa enfermidade que depresin, cuxos sntomas son...
-Faga saber que comprende os seus sentimentos
-Procure estmulos positivos e ofrecerlle a axuda do 061
Resposta
Rechamada
-Paciente que non toma
correctamente o tto
-Contorno colaborador
Derivacin AP
-Cadro que non remite tras
consello mdico telefnico
-Primeiro episodio
Derivacin a urxencias
-Dificultade manexo paciente:
Non toma o tto, non apoio
social
-Contorno non colaborador
-Se sintomatoloxa intensa:
inhibicin, rexeitamento
aos coidados
Visita domiciliaria
-Pacientes que
requiren valoracin
mdica e non
posible a derivacin
*Se o paciente non pode ir polos seus medios ser derivado en ambulancia
Gua de actuacin
53
54
Gua de actuacin
OBSERVACINS
Cal a sa situacin
laboral actual?
Gua de actuacin
Se o paciente o nega pero detectamos factores de risco de suicidio ou pouca conviccin na resposta debemos continuar coa
entrevista, intentando que durante ela verbalice as posibles ideas de suicidio
Maior risco en pacientes con ideas persistentes, que pensou un mecanismo de alta
letalidade (aforcamento, precitacin...)
Usa, colecciona ou
garda na casa algn tipo
de arma?ten acceso a
velenos, tranquilizantes,
antidepresivos, drogas...?
55
56
Gua de actuacin
4. RESPOSTA
RESPOSTA
SINTOMATOLOXA
DERIVACIN AO
CENTRO DE URXENCIAS
DE AP**
VISITA DOMICILIARIA
EMERXENCIA (mdico
AP+ ambulancia 061+
forzas de seguridade )
*Risco moderado-grave:
Patoloxa orgnica e/ou psiquitrica grave
Consumo de alcohol e/ou drogas
Manifestacin explcita de desesperanza, percepcin de non poder ser axudado nin
poder loitar contra os problemas
Ideas recorrentes de suicidio, planificacin exhaustiva con acceso ao mecanismo de
lesin de alta mortalidade e sen posibilidade de rescate
Condutas autolticas graves recentes
*Valorar sobre todo a trade:
- manifestacin explcita de desesperanza
- percepcin de non poder ser axudado
- incapacidade percibida para loitar contra os problemas
*** Sern derivados en ambulancia os pacientes que necesitan acudir a un centro de urxencias e non
poidan acudir polos seus medios, SEMPRE COA SEGURIDADE DE QUE IRN ACOMPAADOS.
Gua de actuacin
RECOMENDACINS
O alertante diferente ao paciente
non abandonar en ningn momento o paciente.
a persoa que acompae o paciente debe ter a sa confianza,
estar tranquila e non recriminar nin intentar convencelo. En
caso de axitacin ou condutas histrinicas debe permanecer
tranquilo e manter o paciente nun ambiente controlado.
retirar frmacos, alcohol, drogas, armas... dos sitios onde o
paciente tea fcil acceso.
se se vai trasladar o paciente en coche dar un nmero de telfono mbil Central de Coordinacin do 061 e mantelo dispoible.
indicar que volvan chamar ao 061 ante calquera eventualidade
durante o traslado ou ata a chegada do equipo asistencial.
O alertante o propio paciente
O mdico coordinador do 061 debe ter claro que se o alertante
o propio paciente se trata dunha demanda de axuda.
Debe intentar empatizar co paciente e que perciba a sa intencin
de axuda, permanecer tranquilo e con actitude non crtica, permitindo que o paciente fale libremente, verbalice a idea suicida e
exprese os seus sentimentos, procurando interromper s naquelas
ocasins onde se deba dirixir a entrevista ao aparecer algn indicio que deba ser explorado (por exemplo ideas de runa).
57
58
Gua de actuacin
Non utilizar argumentos tales como non hai motivos que xustifiquen a sa conduta, senn que debemos intentar transmitir
esperanza e mensaxes positivas (o que lle pasa unha enfermidade e ten cura, para solucionar un problema transitorio busca
unha solucin eterna...).
Intentar que o paciente dea o nmero de telfono de algun
prximo que o poida acompaar.
Indagar o nmero de telfono fixo, se chama desde un telfono
mbil.
En casos de alto risco e paciente s, manter o contacto telefnico continuo ata a chegada de asistencia.
Tratar de conseguir identificar o nome do psiquiatra ou hospital
de referencia onde estivese ingresado como posible medio de
localizacin ou para coecer os antecedentes persoais.
Recomendacins de actuacin para o mdico asistencial
En situacins de ideas de suicidio non sistematizadas nin recorrentes con
compoente manipulativo claro, sen factores de risco e bo soporte social e
familiar o mdico asistencial pode valorar a asistencia in situ e a derivacin USM a travs dos circutos establecidos.
Gua de actuacin
59
60
Gua de actuacin
EMERXENCIA
-
derivacin a AP en
ambulancia 061
se non acepta
derivacin: mdico
de AP+
ambulancia 061+
Forzas de
seguridade
DERIVACIN A AP ( valorar
necesidade de traslado en
ambulancia)
VISITA se non acepta
Se non d o enderezo intentar manter o
contacto telefnico mentres se intenta
localizar o paciente a travs de arquivos
CON ANSIEDAD
propiosPACIENTE
e/ou de corpos
e forzas de
seguridade, tarxeta sanitaria, hospitais...
Gua de actuacin
OBSERVACINS
Preguntar polos
antecedentes persoais ou
pola sa situacin social
persoal
61
62
Gua de actuacin
Sensacin de ansiedade,
vivencia de morte, descarga vexetativa.
Medo desproporcionado
Fobias
a algo concreto
Sentimento de d, ansiedade xeneralizada
3. RECOMENDACINS
3.1. En xeral
- Se o paciente est estuporoso, colocarmolo en posicin lateral
de seguridade.
- Se ten convulsins, indicarselle a administracin de benzodiacepinas i.v. (indicacin a un mdico).
- Se est axitado indicarase haloperidol ou benzodiacepinas v.o.
(se as ten na casa e as tomou noutras ocasins) ou por outras
vas en caso de mdico asistindo ao paciente.
3.2. Tratamento especfico
- Facilitarase a relaxacin e conseguirase un ambiente tranquilo.
- O paciente ser informado de que sofre unha crise de ansiedade.
- Se hiperventila indicarselle a inspiracin de aire expirado.
- Se se trata dun sentimento de d: verbalizacin e escoita.
- Pdeselle indicar un ansioltico de vida media curta (o que tea
no domicilio e tomase noutras ocasins). En xeral alprazolam ou
loracepam por va sublingual.
Gua de actuacin
4. RESPOSTA
RESPOSTA
SINTOMATOLOXA
RECHAMADA
- Crise en pacientes que xa estn con tratamento, podendo facer pequenas modificacins neste
- Crise con precipitante claro e que se poida
indicar toma de ansioltico
- Contorno colaborador
DERIVACIN A CENTRO
DE URXENCIAS (**)
VISITA DOMICILIARIA
EMERXENCIA
63
Si
Outros trastornos
de ansiedade
Sentimento de d
Ansiedade xeneralizada
- Facilitar relaxacin
- Conseguir ambiente tranquilo
- Informar o paciente que sofre
Resunha crise de ansiedade
Consello
posta
- Se hiperventila: inspiracin de aire
espirado
- Se d: verbalizacin e escoita
- Ansioltico de vida media curta
(o que tea no domicilio e tomar
noutras ocasins)
- Alprazolam ou loracepam sbl
E m er x en c i a
V i s i ta dom i c i l i a r i a
- Pacientes que requiren valoracin
mdica e non posible derivacin
Derivacin a urxencias
Rechamada
- Crise que estean a tto. podendo
facer pequenas modificacins no tto.
- Crise con precipitante claro e que se
poida indicar toma de ansioltico
- Contorno colaborador
Non
* Maior 40 anos, ausencia de acontecementos significativos que preceden ou exacerban os sntomas, resposta escasa a ansiolticos previos
Fobias
Medo desproporcionado
a algo concreto
Descarga vexetativa,
ansiedade,
vivencia de morte
Ansiedade
paroxstica
episdica
Pode orientar a
patoloxa concreta
Situacin que o
puxo nervioso
Consello
Protocolo de
trastorno psictico
Txicos, alcohol
frmacos
Non
Antec persoais
Situacin social pnal
Buscar factores
desencadeantes
Non
Si
Si
64
Gua de actuacin
Gua farmacolxica
Gua farmacolxica
GUA FARMACOLXICA
A. INTRODUCIN
Neste compendio de medicamentos de urxencias psiquitricas intntase
explicar de forma sinxela os datos imprescindibles para un servizo de
urxencias extrahospitalario, facilitando o manexo na prctica diaria destes
frmacos.
Na gua inclense o nome comercial, nome farmacolxico, forma de presentacin, mecanismo de accin, indicacins, dose e preparacin, contraindicacins, efectos secundarios e interaccin farmacolxica, as como
a categora de risco fetal da FDA (Food and Drug Administration de EEUU)
en cada frmaco.
Esta gua pretende ser dinmica aos posibles cambios que se realicen nun
futuro, tanto os cambios farmacolxicos como a retirada ou introducin
de novos frmacos dentro do programa ACOUGO.
B. CLASIFICACIN DE RISCO FETAL DA FDA
A clasificacin de factores de risco do uso de medicamentos durante o
embarazo asigna a cada frmaco unha das seguintes categoras.
Categora A Estudos controlados en mulleres non demostraron risco
para o feto durante o 1 trimestre (tampouco hai evidencias durante os
trimestres posteriores), sendo remotas as posibilidades de risco fetal.
Categora B En estudos sobre animais xestantes non demostraron
risco fetal pero non hai estudos controlados en mulleres xestantes.
Tamn incle frmacos que en estudos sobre animais demostraron
certo potencial teratxeno pero non se puido confirmar en humanos.
Categora C En estudos sobre animais demostraron efectos adversos
fetais, non existindo estudos controlados en mulleres xestantes.
67
68
Gua farmacolxica
C. GUA FARMACOLXICA
ALPRAZOLAN (Trankimazin comp de 0,25, 0,5, 1 e 2 mg)
1. Mecanismo de accin
Ansioltico.
2. Indicacins
Estados de ansiedade.
3. Dose/preparacin
A dose ptima deber ser determinada individualmente.
Para unha crise de ansiedade pode oscilar entre 0,5 e 2 mg (1 e 4
comp)/s.l. ou v.o.
4. Contraindicacins
Sensibilidade coecida a BZD.
FDA, grupo B.
Gua farmacolxica
5. Efectos secundarios
Os mis frecuentes son somnolencia, atordamento e mareo.
6. Interaccin farmacolxica
Efectos depresores aditivos sobre o SNC, cando se administran
xunto con outros axentes psicotrpicos, anticonvulsivantes,
antihistamnicos, etanol e outros frmacos que de por si producen depresin do SNC
69
70
Gua farmacolxica
Gua farmacolxica
4. Contraindicacins
Hipersensibilidade s BZD.
Miastenia gravis.
Insuficiencia respiratoria severa.
Glaucoma de ngulo estreito.
Sndrome de apnea do sono.
Insuficiencia heptica severa.
Intoxicacin etlica aguda.
Embarazo, categora D.
5. Efectos secundarios
Somnolencia, confusin, ataxia.
Mareos, sedacin, disartria, desorientacin.
Depresin respiratoria (pdese reverter con flumazenilo), hipotensin, bradicardia e outros.
Ocasionalmente amnesia antergrada, psicose, diplopa e outros.
71
72
Gua farmacolxica
6. Interaccin farmacolxica
Potencian a sa accin: estrxenos, metoprolol, propanolol,
cimetidina, disulfiram, fluoxetina, omeprazol, cido valproico,
alcohol, ADT e outros.
Gua farmacolxica
5. Efectos secundarios
Sntomas extrapiramidais.
Sndrome neurolptica maligna.
Ocasionalmente: sedacin, axitacin, cefalea, vertixe, exacerbacin aparente dos sntomas psicticos, inclundo alucinacins,
taquicardia e hipotensin, reaccins de hipersensibilidade.
6. Interaccin farmacolxica
A tiroxina pode facilitar a toxicidade do haloperidol.
Pode potenciar a depresin do sistema nervioso producida por
alcohol ou outros frmacos como hipnticos, sedantes ou analxsicos potentes.
Pode antagonizar o efecto da adrenalina e outros axentes simpaticomimticos (excepto a noradrenalina).
Non se debe asociar con levodopa.
73
74
Gua farmacolxica
3. Dose/ Preparacin:
Dose v.o.: 5-10 mg
Dose i.m.: de 10 a 20 mg /24 horas por va i.m. Dilur o vial que
contn o po de olanzapina con 2ml de auga destilada.
Pdese inxectar un novo vial das horas despois segundo o
estado clnico do paciente e co fin de conseguir a sedacin
4. Contraindicacins:
Antecedentes de hipersensibilidade ao frmaco.
Pacientes ancins con calquera tipo de demencia en especial as
demencias vasculares ou mixtas.
Pacientes con risco coecido de glaucoma do ngulo estreito.
5. Efectos secundarios:
Sntomas extrapiramidais (moi pouco frecuentes)
Hipotensin.
6. Interaccins farmacolxicas:
Debe ser utilizado con prudencia en pacientes que inxeriron
alcohol.
A fluvoxamina inhibe o metabolismo da olanzapina.
Gua farmacolxica
75
76
Gua farmacolxica
6. Interaccin farmacolxica
Potencia o efecto depresor do SNC do alcohol, hipnticos, neurolpticos,
ansiolticos sedantes, barbitricos, derivados morfnicos e anestsicos.
Dado o seu metabolismo heptico, interacciona con varios frmacos con
posible potenciacin da sa accin: antagonistas do calcio, macrlidos.
Frmacos que inhiben o seu efecto por inducin do seu metabolismo, aminofilina, carbamacepina.
LEVOMEPROMAZINA (Sinogan gotas 40 mg/ml, vial 25 mg /1 ml al 4%)
1. Mecanismo de accin
2. Indicacins
Sintomatoloxa psictica asociada con grande ansiedade, axitacin psicomotriz severa e agresividade.
3. Dose/ Preparacin
Dose v.o.: 40-60 mg, 40-60 gotas (1-1.5 cc)
Dose i.m.: 25 mg
4. Contraindicacins
Antecedentes de hipersensibilidade ao frmaco.
Dbese utilizar con precaucin debido sa gran capacidade
hipotensora, polo que, se posible, antes de inxectalo se debe
facer control da tensin arterial.
Debido a que o alcohol aumenta o efecto sedativo dos neurolpticos, a levomepromazina debe ser utilizada con precaucin en
persoas que inxerisen esta substancia.
Igualmente nas persoas que consumisen opiceos.
5. Efectos secundarios
Hipotensin ortosttica
Extrapiramidais (moi pouco frecuentes).
Bibliografa
Bibliografa
BIBLIOGRAFIA
1 Cruz Jentoft, A.J. et a.; Presentacin atpica de enfermedades. En: Rivera Casado, J.M. et a.; Geriatra en Atencin Primaria. Ed. Uriach. Barcelona 1997; 27-33.
2 Daroff, R.B. et a; Desvanecimiento, sncope, mareo y vrtigo. En: Fauci,
A.S. et a; Harrison Principios de Medicina Interna. 14 edicin. Ed.
McGraw-Hill Interamericana. Madrid. 1998, 114-116.
3 Ferrandiz Santos, J.; et a; Frmacos que pueden causar sntomas psiquitricos. En: Formacin Mdica Continuada. Ed. Doyma. Vol 7, nmero 10, decembro, 2000; 702-713.
4 Fuentes Vigil, J. et al. Aprendiendo a ser emptico. En: Formacin Mdica Continuada. Ed. Doyma. Vol 7, Nmero 8, Outubro, 2000; 538-539.
5 Galindo Ortiz de Landzuri, J. et a.; Agitacin e insomnio en pacientes
demenciados. En: Formacin Mdica Continuada. Ed. Doyma. Vol 7,
nmero 7, agosto-setembro, 2000; 473-482.
6 Jeffery C Hutzler, Douglas A. Rund; Trastornos de conducta: valoracin
y estabilizacin en la sala de urgencias. En: En: Tintinalli, J.E. et al.;
Medicina de Urgencias. 2 edicin en espaol. Ed. McGraw Hill. 1997.
Pax. 1628-1634.
7 Lpez-Ibor Alio, J.J..; Psicosis aguda, delirium y agitacin psicomotriz.
En: Carrasco Jimnez, M. S. et a.; Tratado de Emergencias Mdicas. 1
Edicin. Ed. Aran. Madrid, 2000, 1737-1742.
8 Lpez Espadas et a.; Traumatismo craneoenceflico. En: Carrasco Jimnez, M. S. et a.; Tratado de Emergencias Mdicas. 1 Edicin. Ed. Aran.
Madrid, 2000, 1081-1085.
9 Martn lvarez, M. et al. Deterioro cognitivo en el anciano. En: Formacin
Mdica Continuada. Ed. Doyma. Vol 7, nmero 6, xuo-xullo, 2000; 388-394.
10 Prez Blanco, J.; Prez Sol, V.; Ansiedad. Crisis de ansiedad. En: Lloret,
J. Et a.; Protocolos terapeticos de Urgencias. Hospital de la Santa Creu
i Sant Pau. 3 edicin. Ed. Springer-Verlag Ibrica. 1997. Px. 926-930.
79
80
Bibliografa
Bibliografa
81
Protocolos de intervencin
en urgencias extrahospitalarias
061
Presentacin
Indice
Introduccin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Procedimiento general . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
3.5.
3.5.
Bibliografa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Introduccin
Introduccin
1.1 Introduccin
Justificacin
El 061 es el nmero al que cualquier usuario de la Comunidad Autnoma
de Galicia puede llamar por un problema sanitario urgente. Supone una
puerta de entrada al sistema, sobre todo en situaciones de urgencia y
emergencia. Las llamadas al 061 relacionadas con problemas de salud
mental son de sintomatologa diversa por lo que las respuestas emitidas
son variables, pudiendo resolverse con o sin movilizacin de recursos.
La telemedicina se ha convertido en uno de los instrumentos ms tiles
para tratar pacientes a distancia. As lo estn demostrando distintas experiencias, sobre todo en la atencin a pacientes de zonas rurales con ms
dificultad para el acceso a la consulta.
Con motivo de la puesta en marcha del Programa de salud mental en Galicia a travs del nmero de telfono 061 se hace necesaria la especificacin de un procedimiento nico de coordinacin y asistencia para toda la
comunidad.
Por todo ello se describen las siguientes actuaciones:
1.- Descripcin de un PROCEDIMIENTO GENERAL.
2.- Desarrollo conjunto de guas de actuacin para la atencin de distintas
patologas psiquitricas desde la primera llamada al 061 hasta la asistencia y/o traslado del paciente.
Actualizacin
Este procedimiento, as como los protocolos asociados al mismo, se modificarn siempre que haya cambios en las condiciones externas.
El sistema de actualizacin es el siguiente:
Los responsables del seguimiento realizarn las propuestas que consideran
necesarias, acompaadas de la argumentacin de las mismas.
91
92
Introduccin
La aprobacin definitiva de los cambios corresponde a la comisin responsable que se reunir con periodicidad semestral.
Una vez aprobado, se editar la nueva versin / actualizacin que se renumerar y fechar de nuevo.
Difusin
El sistema de difusin de los procedimientos y guas ser el siguiente:
Se entregar un ejemplar a cada miembro fijo de cada uno de los servicios
participantes.
Se facilitar un ejemplar para su lectura a los miembros ocasionales de
todos los servicios participantes.
Se advertir a todo el personal de los servicios participantes la obligatoriedad de conocer el procedimiento y las guas.
Se establecern sesiones de difusin del procedimiento y las guas con una
periodicidad anual entre el personal de todos los servicios participantes,
con la finalidad de mantenerlo siempre vivo y actualizado.
La comunicacin de las actualizaciones o nuevas versiones del procedimiento y de las guas se realizar de la misma forma antes expuesta. El
responsable de la difusin es tambin responsable de dar a conocer las
nuevas versiones y actualizaciones.
Evaluacin
Se formar una Comisin Mixta de Evaluacin y Seguimiento del procedimiento y guas que estar formada por los mismos miembros responsables
de su actualizacin.
Se recoger informacin consistente en:
Actividad y explotaciones de los servicios atendidos por el 061 de
pacientes con sospecha de patologa psiquitrica.
Introduccin
93
Procedimiento general
Procedimiento general
97
98
Procedimiento general
En casos extraordinarios, el mdico coordinador del 061, una vez que haya
comentado el caso con el psiquiatra de guardia y, previo acuerdo, podr
poner en contacto al usuario con este ltimo.
4. Horarios de atencin:
-En horario de atencin ordinaria: HAO:
La derivacin de los pacientes a las consultas ordinarias de las Unidades
de Salud Mental (U.S.M.) por razones de urgencia, se deber realizar a travs del mdico de cabecera correspondiente, acompaado de informe o
volante de interconsulta urgente a Psiquiatra.
En casos excepcionales el 061 podr derivar directamente los pacientes a
las consultas de las U.S.M. tras acuerdo previo telefnico con el psiquiatra
correspondiente.
En caso de Emergencia se derivar directamente al Servicio de Urgencias
Hospitalario correspondiente (se han elaborado guas de actuacin orientativas).
-En horario de atencin continuada: HAC:
Los pacientes que necesiten atencin psiquitrica urgente pueden ser
derivados a los servicios de Atencin Primaria o al servicio de Urgencias
del hospital de referencia. Se intentar que los pacientes trasladados en
ambulancia a los servicios de urgencias hospitalarios sean valorados previamente por un mdico (ya sea de A.P. o del 061)
5. Localizacin del psiquiatra de guardia: en HAC se podr contactar
con el psiquiatra de guardia en cada una de las reas de Salud Mental
vinculadas a los complejos hospitalarios, a travs de la centralita del
hospital correspondiente.
Santiago: Presencia fsica en el Hospital Provincial de
Conxo. Presencia fsica en el Hospital Clnico Universitario.
Procedimiento general
99
100
Procedimiento general
8. Con el fin de realizar de forma adecuada la atencin a los pacientes psiquitricos y las derivaciones de los mismos, el 061 utilizar la
informacin registrada en la tarjeta sanitaria.
9. Para el seguimiento y anlisis de este procedimiento se crear una
Comisin Mixta de Evaluacin y Seguimiento entre el Servicio de Salud
Mental y el 061 que analizar las incidencias que se produzcan.
10. Las incidencias desde las U.S.M. o de los servicios hospitalarios
de urgencias psiquitricas se enviarn al Servicio de Salud Mental a
travs del responsable del rea correspondiente. Las incidencias desde
el 061 se enviarn a la direccin que corresponda.
Guas de actuacin
Gua de actuacin
2. ACTITUD A SEGUIR
a. Introduccin
Si se habla con el propio paciente, se intentar mostrar inters y establecer
buen contacto o empata con el mismo.
Una forma es repitiendo parte de la informacin que trasmite al teleoperador que atiende la llamada para confirmarle al paciente que el mdico percibe su problema y al mismo tiempo establecer una relacin de empata.
Se intentar decir frases empticas como: Comprendo como se siente.
- El interrogatorio se comenzar preguntndole por aspectos generales
para pasar posteriormente a aspectos ms delicados si colabora.
103
104
Gua de actuacin
b. Interrogatorio
INTERROGATORIO
OBSERVACIONES
- Infecciones del SNC, hipoglucemia, abstinencia por alcohol y estupefacientes, intoxicaciones, hemorragia intracraneal, crisis
comicial, TCE, hipoxia, insuficiencia aguda
de un rgano. No se debe descartar una
patologa psiquitrica.
- Paulatino (horas-das)
- Estado cardaco
*Taquicardia,
palpitaciones
Gua de actuacin
*Bradicardia
-Temperatura
*Fiebre
*Hipotermia
Contracciones o sacudidas?
Valoracin de orientacin
Sabe en donde est,
conoce a sus familiares,
que da es?
105
106
Gua de actuacin
-Ansiedad
-Tristeza
Desestructurado, incongruente
Gua de actuacin
Valoracin de la percepcin:
Alucinaciones
Antecedentes personales
- VIH+
- Patologa neurolgica: cualquier cambio
previo indica patologa orgnica.
- Exposicin a txicos, metales pesados, u
otros peligros laborales.
- Patologa cardiorrespiratoria.
- Medicamentos que toma: fundamentalmente
incidir en sedantes e hipnticos, psicotrpicos, anticolinrgicos, antiparkinsonianos,
salicilatos, antipaldicos, diurticos, antihistamnicos, antihipertensivos, antimicrobianos o bromuros, pueden producir delirio o
un cuadro psictico.
- Patologa psiquitrica.
Antecedentes familiares
y sociales personales
- Pueden identificar las causas desencadenantes del estrs en el medio en que se desenvuelve el paciente.
107
108
Gua de actuacin
3. RECOMENDACIONES
1. Si el paciente presenta alteraciones en la orientacin:
1.1. Si se sospecha demencia se intentar que el paciente no permanezca a
oscuras, que tenga puntos de referencia habituales (reloj, calendario) y
se le indicar haloperidol, 4-10 mgr (40-100 gotas, 2-5 cc).
1.2. Si se sospecha delirium, el paciente deber permanecer acompaado de otra persona en todo momento, se adoptarn medidas de
proteccin (retirar objetos con los que pueda hacerse dao y si es
necesario se proceder a la contencin mecnica del paciente) y se
intentar que el paciente no permanezca a oscuras, que tenga
puntos de referencia habituales (reloj, calendario) y se le indicar
haloperidol, 4-10 mgr (40-100 gotas, 2-5 cc).
1.3. Si se sospechan trastornos disociativos (fuga psicgena, amnesia psicgena) se procurar un ambiente seguro y estable.
Se ayudar al paciente a elaborar los episodios dolorosos de su
pasado hasta alcanzar las razones por las que mantiene la disociacin.
Gua de actuacin
dad y de que no hay peligro para su vida; es conveniente explicarle lo que es una crisis de ansiedad y el grado de malestar que
puede llegar a ocasionarle, pero evitando decir que no tiene
nada, pues, adems de no ser cierto, equivale a no tomrselo en
serio y eso aumentar el nivel de angustia.
- Si hay hiperventilacin, es til poner una bolsa sobre la nariz y la
boca a fin de que respire en ambiente hipercpnico y reducir as
la hipocapnia y alcalosis secundaria a la hiperventilacin. Hay
que descartar previamente por anamnesis que el paciente
padezca cualquier enfermedad que favorezca de base la hipoxemia o la hipercapnia crnicas, que contraindicaran la maniobra.
Debe evitarse el cubrir totalmente la cabeza y el usar bolsas opacas que impediran ver si el paciente se pone ciantico.
- Medicacin ansioltica para el episodio agudo: lo mejor es indicar benzodiacepinas de vida media corta. No obstante se indicar una que tenga en el domicilio, que haya tomado previamente
y que no le sentara mal. Se puede utilizar el alprazolam, 0.5-1
mg sl o vo pudindose repetir la dosis a los 15-20 minutos, si es
preciso.
- Psicoterapia de apoyo: realizar un inventario de las situaciones
que producen ansiedad y analizar con el paciente las sensaciones asociadas a las mismas. Explicar el significado de sus sntomas y ayudar al paciente a interpretar de un modo ms benigno
las vivencias y sensaciones fsicas molestas asociadas a su
ansiedad. Si presenta contracturas musculares utilizar tcnicas
de relajacin.
2.2. En la reaccin por duelo, el paciente se beneficia de la verbalizacin y escucha de la pena, expresando los sentimientos que en su
momento no pudo expresar, se le harn preguntas como qu tal
acepta la prdida?, cree que lo ha superado? etc. Posteriormente
se modificar la memoria del fallecido con preguntas como
109
110
Gua de actuacin
Gua de actuacin
111
112
Gua de actuacin
SINTOMATOLOGA
RELLAMADA
DERIVACIN A CENTRO
DE URGENCIAS (*)
Gua de actuacin
VISITA DOMICILIARIA
EMERGENCIA
(*) Se derivarn en ambulancia a los pacientes que necesiten acudir a un centro de urgencias y no puedan ir por sus medios.
113
114
Gua de actuacin
ALTERACIONES CONDUCTUALES
Paulatino
Brusco
Desde cuando est as?
Al tresp
Alt cardivasc
Alt de la T
Valoracin
signos vitales
Protocolo especfico
Convulsiones?
Disartria, paresia?
Demencia
Valoracin orientacin
dnde est? conoce a Valorar
familiares? quda es?
Valorar
Consejo
Delirium
T. disociativos Consejo
2.T. Afectivos
3.-Mana
-Psicosis
Esquizofrenia
Consejo
Valoracin pensamiento
Frecorgnico Consejo
Estructurado, congruente
Valorar
-Alucinaciones visuales
Consejo
-Alucinaciones auditivas
Epilepsia
-Aluc. olfativogustativas
-Ilusin
Consejo
Alucingenos
Transt. ansiedad Consejo
F. sensoriales anormales
- Disestesias
Valorar
- Formicacin
Deliriumtremens Consejo
Intoxicaciones Consejo
Antec. personales
Antec. familiares
Orienta
Rellamada
-Demencia senil, agitac.
leve que pecisa
pequea modiftto
-Agitacin, disestesias,
ansiedad
-Entorno colaborador
-InfecSNC, TCE,
-Hipoglucemia, hipoxia
-Abstinencia drogas, intox.
-Hemorragia iC, epilepsia
-No descartar patpsiquitrica
-Patologa previa
-Desencadsituac
Visita domiciliaria
-Adultos en que no es
posible derivacin
-Ancianos cuya situacin
basal lo impida
-Pacientes que no puedan
no acepten la derivacin
Emergencia
-Altconducta q. sugiera
pat. orgnica grave
-Altnivel de conciencia
-Cortejo vegetativo
-Dificultad respiratoria
-Manchas piel de
aparicin brusca
-Sospecha intoxgrave
-Convulsiones
-Traumatismo previo
-Deliriumtremens
Gua de actuacin
115
116
Gua de actuacin
2.4. Procedimientos
No urgente: la medida la adopta el juez tras una serie de trmites legales.
Urgente: la medida la adopta el mdico que lleva a cabo el ingreso urgente. Debe comunicar dicha medida al juez (plazo mximo de 24 horas). El
tribunal, una vez que tenga conocimiento de la noticia y en mximo de
72 horas deber ratificar el ingreso. Si deniega la autorizacin para el
ingreso, el paciente debe ser dado de alta hospitalaria inmediatamente.
2.5. Ejecucin de internamiento involuntario
El juez adoptar su decisin en forma de auto. En el caso de una orden
judicial el facultativo deber proceder al ingreso del paciente y no podr
darle el alta en tanto no lo autorice el juzgado.
En el caso de una autorizacin judicial se permite a los facultativos decidir
el ingreso del paciente an en contra de su voluntad. A pesar de la existencia de una autorizacin judicial los mdicos pueden no llevar a cabo el
ingreso si no lo creen indicado. En los ingresos por autorizacin judicial el
mdico puede decidir el momento de cese del internamiento, dando de
alta al enfermo y comunicndolo inmediatamente al juzgado competente.
El 24 de febrero del ao 2004 se firm el Protocolo general sobre traslados
e ingresos non voluntarios e urxentes de persoas con enfermidade ou trastorno mental en Galicia entre la Conselleria de Sanidad, la Delegacin del
Gobierno en Galicia y la Consellera de Justicia, Interior y Administracin
Local (ver anexo 1). En l se consensa, entre las distintas administraciones implicadas, el traslado involuntario urgente del paciente psiquitrico.
3. GUA DE ACTUACIN
Si conocemos previamente la existencia de una autorizacin judicial para
el ingreso del enfermo la situacin se simplifica notablemente. Que probablemente no sea competente para consentir su traslado y/o ingreso es algo
que de forma implcita se contempla en la intervencin judicial. Adems se
contar y se valorar la presencia de las fuerzas y cuerpos de seguridad.
Gua de actuacin
117
Va oral
No
No
Contencin fsica
No
Haloperidol 5 mg
y/o Levomepromacina 25 mg
y/o Midazolan 0.3 mg/kg y/o
Diacepan 2.5-10 mg
Biperideno 5 mg
Va intramuscular
Auxilio de FOP
Va intravenosa
Colabora?
Es urgente?
TRASLADO A HOSPITAL
Olanzapina velotab 10 mg
Haloperidol gotas: 4-10 mg
40-100 gt (1-1,5 cc)
y/o Levomepromacina gotas: 40-60 mg
40-60 gt (1-1,5 cc)
Si
Se consigue
Si
Contencin psquica
Si
118
Gua de actuacin
Gua de actuacin
Metablicas
Neurolgicas
Otras
Simpaticomimticos
Hipoglucemia
TCE
Arritmias
Anticolinrgicos
Hipo/hipertiroidismo
Tumores
cerebrales
Valvulopatas
Neurolpticos
Hiperparatiroidismo
Anoxia cerebral
Anafilaxia
Digital
Alt. electrolticas:
Mg,Ca,Na
Demencias
Hipoxia
Cafena
Fiebre
Infecciones SNC
Hipercapnia
Psicoestimulantes
Sndrome
carcinoide
Epilepsia lbulo
temporal
Sepsis
Abstinencia de
alcohol o sedantes.
Feocromocitoma
Confusin
postictal
Encefalopata
urmica, heptica
ACVA
Enfermedad
de Cushing
HTA
Enfermedad de
Addison
IAM, angor
(*) En general cambios bruscos de niveles plasmticos de frmacos con alguna actividad sobre SNC,
especialmente en grupos predispuestos como ancianos, consumidores de drogas, etc.
119
120
Gua de actuacin
3. DIAGNSTICO
3.1. Historia clnica
a. Antecedentes mdicos y psiquitricos del paciente y familiares.
b. Ingesta de sustancias txicas.
c. Enfermedad actual: forma de inicio, caractersticas y duracin
del cuadro.
3.2. Exploracin
a. Exploracin fsica: general y neurolgica (en la medida de lo
posible).
b. Valoracin psiquitrica: orientacin, atencin, estado afectivo,
presencia de delirios y alucinaciones.
3.3. Valoracin de la existencia de signos somticos de riesgo vital:
cianosis, anoxia, anafilaxia, hipoglucemia, etc.
Gua de actuacin
4. TRATAMIENTO
4.1. Medidas de seguridad.
a. Lo primero es garantizar la seguridad del personal y del propio
paciente.
b. Si el paciente tiene armas y se niega a entregarlas, no se valorar; se avisar a la polica y no se intentar detenerlo.
c. Se crearn espacios abiertos y con poca gente (los paranoicos se
sienten arrinconados en distancias interpersonales normales).
d. Se fomentar la verbalizacin. La entrevista debe ser tranquila,
dndole confianza al paciente. A veces esta medida disminuye
por si sola el estado de agitacin. Si es insuficiente se recurrir
a medidas fsicas.
e. Se valorar el riesgo de violencia inminente:
- Tono de habla grave, amenazante y vulgar.
- Elevada tensin muscular (tensar los brazos, sentarse en el
extremo de la silla).
- Hiperactividad (deambular por la habitacin).
- Golpear puertas o mobiliario.
- Historia previa de violencia o agitacin.
- Sexo masculino, joven.
- Alucinaciones.
4.2. Contencin fsica
- Nunca debemos contener fsicamente al paciente si no
contamos con los medios ni con el personal suficiente.
- La reduccin de un paciente violento se debe hacer con un
equipo como mnimo de 5 personas, en la que una ejerce
adems de coordinador.
121
122
Gua de actuacin
Gua de actuacin
123
MODE R ADA
Si
Mejoria?
No
GRAVE
Fuerzas de seguridad
ALTA IN S ITU
Valoracin de la derivacin
Si
S e consigue?
Contencin psquica
LE VE
S i no es posible
Tratamiento de la causa
A S IS T E N C IA A L P A C IE N T E A G IT A DO
124
Gua de actuacin
Gua de actuacin
2. ACTITUD A SEGUIR
A. Interrogatorio
INTERROGATORIO
OBSERVACIONES
- Ideas delirantes
- Alucinaciones
- Lenguaje desorganizado
- Comportamiento catatnico o desorganizado
125
126
Gua de actuacin
Bsqueda de factores
desencadenantes:
- Txicos
- Alcohol
- Frmacos
- Existen alteraciones de memoria
u orientacin
Demencia
- Alucinaciones visuales
Delirium
- Focalidad neurolgica
Causa orgnica
Presenta alucinaciones
auditivas, ideas delirantes
(control, adivinacin de
pensamiento)
Valoracin de sntomas
Depresin psictica
Mana
manacodepresivos
3. RECOMENDACIONES
3.1. En el caso de ingesta de txicos, alcohol o frmacos se tranquilizar al paciente y acompaantes a travs del telfono, manteniendo al paciente en un lugar seguro y relajado con un
acompaante tranquilo.
- Si el paciente est estuporoso se colocar en posicin lateral de
Gua de actuacin
127
128
Gua de actuacin
3.4. Si el paciente presenta alucinaciones auditivas, ideas delirantes o signos manaco-depresivos, interrogaremos al paciente sin
prisas, estableciendo una buena relacin, escuchndole sin interrupciones y parafraseando lo que dice de vez en cuando. Intentaremos evitar interpretaciones negativas y bromear sobre el tema,
no corregir ni apoyar el delirio. Se le har saber que comprendemos sus sentimientos ofrecindole ayuda.
- Si el paciente est agitado (ver algoritmo de agitacin psicomotriz).
- Si llegamos a una presuncin diagnstica trataremos de ajustar
la medicacin que el paciente tiene en su domicilio o que estaba
tomando previamente.
4. RESPUESTA
RESPUESTA
SINTOMATOLOGA
RELLAMADA
DERIVACIN A CENTRO
DE URGENCIAS (**)
Gua de actuacin
VISITA DOMICILIARIA
EMERGENCIA
- Dificultad respiratoria
- Gran cortejo vegetativo
- Convulsiones
- Conducta hetero o autoagresiva
129
Si
Si
Si
Si
Si
E squizofreni a
y di agnsti cos
rel acionados
P uede orienta a
patologa concreta
D emenci a
D el i r i um
C ausa orgni ca
T x icos, alcohol
f r macos
Consejo
Consejo
A L G O R I T M O D E P SI C O SI S
E mer genci a
C uadro psi ctico con:
- A lteracin del ni vel de conci enci a
- D i f i cultad respi ratoria
- G ran cortejo vegetati vo
- C onvul siones
- C onducta hetero o autoagresi va
V i si ta domi ci l i a r i a
D er i vaci n a ur genci a s
R el l a mada
-Paciente que no toma correctamente
el tto
- C r isi s con preci pitante cl aro y se
pueda i ndi car toma de ans iol ti co
- E ntorno colaborador
No
* M ayor 40 aos, ausenci a de aconteci mi entos signi f i cati vos que preceden o exacer ban a los s ntomas, respuesta escasa a tto previos
V aloracin de
s ntomas man acosdepresi vos
A P ofami l i ar es
A ntec de
conducta viol enta
E x i sten alteraciones
de memor i a u ori entac
A l uci naciones v i sual es
F ocal i dad neurolgica
No
B uscar f actores
desencadenantes
Si
130
Gua de actuacin
Gua de actuacin
2. ACTITUD A SEGUIR
a. Introduccin
Debe dejarse un primer momento de entrevista abierta, en que el paciente
pueda explicar sin que confrontemos ideas y opiniones.
A continuacin se le debe dar a la entrevista un cariz mdico, preguntando
por antecedentes mdicos para introducirse poco a poco en los antecedentes psiquitricos.
Posteriormente se orientar la entrevista a una recogida de sntomas de
menos a ms especficos.
b. Interrogatorio
INTERROGATORIO
OBSERVACIONES
Sntomas depresivos
- Tristeza, tendencia al
llanto
- Insomnio, disminucin
del apetito
- Dificultad de concentracin, etc
131
132
Gua de actuacin
Est agitado?
Presenta sntomas
psicticos?
Bsqueda de factores
desencadenantes
- Txicos, frmacos
- Patologa orgnica
- Problemas psicosociales
Si no se encuentran
sntomas desencadenantes
3. RECOMENDACIONES
Se interrogar al paciente sin prisas y estableciendo buena relacin.
Se escuchar al paciente sin interrupciones.
Se le informar sobre su enfermedad que es depresin, cuyos sntomas son...
Se le har saber que comprendemos sus sentimientos.
Se le indicar que procure estmulos positivos y ofrecerle nuestra colaboracin.
Gua de actuacin
4. RESPUESTA
RESPUESTA
SINTOMATOLOGA
RELLAMADA
DERIVACIN A CENTRO
DE URGENCIAS (**)
- No toma el tratamiento.
- Falta de apoyo social
- Entorno no colaborador
- Si sintomatologa intensa: inhibicin,
rechazo a los cuidados
VISITA DOMICILIARIA
DERIVACIN A AP
(**) Se derivarn en ambulancia a los pacientes que necesiten acudir a un centro de urgencias y no
puedan ir por sus medios.
133
134
Gua de actuacin
ALGORITMO DE LA DEPRESIN
Sntomas depresivos
-Tristeza, tendencia al llanto
-Insomnio, disminucin del apetito
-Dificultad de concentracin, etc
Est agitado?
Si
No
Ideacin suicida?
Protocolo de agitacin
No
Si
Sntomas psicticos?
No
Si
Buscar desencadenantes
:
Txicos, alcohol, frmacos, enfermedad
orgnica, problemas psicosociales
Si
Tto problema concomitante
Derivacin a urgencias
*
No
Cuadro depresivo
Duda diagnstica?
No
Consejo
Si
*
Derivacin a urgencias
Visita domiciliaria
-Pacientes que
requieren valoracin
mdica y no es
posible la derivacin
Gua de actuacin
135
136
Gua de actuacin
2. ACTITUD A SEGUIR
INTERROGATORIO
OBSERVACIONES
Cul es su situacin
laboral actual?
Ha consumido alcohol
y/o drogas?
Gua de actuacin
Qu piensa hacer en un
futuro prximo?
Ha pensado en morir en
algn momento de su
vida?
Ha pensado cmo
llevarlo a cabo?
137
138
Gua de actuacin
4. RESPUESTA
RESPUESTA
SINTOMATOLOGIA
DERIVACIN AL CENTRO
DE URGENCIAS DE AP**
VISITA DOMICILIARIA
EMERGENCIA (mdico
AP+ ambulancia 061+
fuerzas de seguridad )
*Riesgo moderado-grave:
Patologa orgnica y/o psiquitrica grave
Consumo de alcohol y/o drogas
Manifestacin explcita de desesperanza, percepcin de no poder ser ayudado ni poder
luchar contra los problemas
Ideas recurrentes de suicidio, planificacin exhaustiva con acceso al mecanismo de lesin
de alta mortalidad y sin posibilidad de rescate
Conductas autolticas graves recientes
*Valorar sobre todo la triada:
- manifestacin explcita de desesperanza
- percepcin de no poder ser ayudado
- incapacidad percibida para luchar contra los problemas
*** Se derivarn en ambulancia a los pacientes que necesitan acudir a un centro de urgencias y no
puedan acudir por sus medios, SIEMPRE CON LA SEGURIDAD DE QUE IRN ACOMPAADOS.
Gua de actuacin
RECOMENDACIONES
Alertante diferente al paciente
no abandonar en ningn momento al paciente.
la persona que acompae al paciente debe tener su confianza,
estar tranquila y no recriminar ni intentar convencerlo. En caso
de agitacin o conductas histrinicas debe permanecer tranquilo y mantener al paciente en un ambiente controlado.
retirar frmacos, alcohol, drogas, armas... de los sitios donde el
paciente tenga fcil acceso.
si se va a trasladar al paciente en coche dar un nmero de telfono mvil a la Central de Coordinacin del 061 y mantenerlo
disponible.
indicar que vuelvan a llamar al 061 ante cualquier eventualidad
durante el traslado o hasta la llegada del equipo asistencial.
Alertante el propio paciente
El mdico coordinador del 061 debe tener claro que si el alertante es el propio paciente se trata de una demanda de ayuda.
Debe intentar empatizar con el paciente y que perciba su intencin
de ayuda, permanecer tranquilo y con actitud no crtica, permitiendo que el paciente hable libremente, verbalice la idea suicida y
exprese sus sentimientos, procurando interrumpir slo en aquellas
ocasiones donde se deba dirigir la entrevista al aparecer algn
indicio que deba ser explorado (por ejemplo ideas de ruina).
139
140
Gua de actuacin
No utilizar argumentos tales como no hay motivos que justifiquen su conducta, sino que debemos intentar trasmitir esperanza y mensajes positivos (lo que le pasa es una enfermedad y
tiene cura, para solucionar un problema transitorio busca una
solucin eterna...).
Intentar que el paciente aporte el nmero de telfono de alguien
cercano que pueda acompaar al paciente.
Averiguar el nmero de telfono fijo si llama desde telfono
mvil.
En casos de alto riesgo y paciente slo, mantener el contacto
telefnico continuo hasta la llegada de asistencia.
Tratar de conseguir identificar el nombre del psiquiatra o hospital
de referencia donde haya estado ingresado como posible medio
de localizacin o para conocer los antecedentes personales.
Gua de actuacin
141
142
Gua de actuacin
EMERGENCIA
-
derivacin a AP en
ambulancia 061
si no acepta
derivacin: mdico
de AP+
ambulancia 061+
Fuerzas de
seguridad
Gua de actuacin
2. ACTITUD A SEGUIR
a. Interrogatorio
INTERROGATORIO
OBSERVACIONES
Presenta alguna
143
144
Gua de actuacin
Miedo desproporcionado
Fobias
a algo concreto
Sentimiento de duelo,
ansiedad generalizada
3. RECOMENDACIONES
3.1. En general
- Si el paciente est estuporoso, se colocar en posicin lateral de
seguridad.
- Si tiene convulsiones, se indicar la administracin de benzodiacepinas iv (indicacin a un mdico).
- Si est agitado se indicar haloperidol o benzodiacepinas vo (si
las tiene en casa y las ha tomado en otras ocasiones) o por otras
vas en caso de mdico asistiendo al paciente.
3.2. Tratamiento especfico
- Se facilitar la relajacin y se conseguir un ambiente tranquilo.
- Se informar al paciente que sufre una crisis de ansiedad.
- Si hiperventila se le indicar la inspiracin de aire espirado.
- Si se trata de un sentimiento de duelo: verbalizacin y escucha.
- Se le puede indicar un ansioltico de vida media corta (el que
tenga en domicilio y halla tomado en otras ocasiones). En general alprazolan o loracepan por va sublingual.
Gua de actuacin
4. RESPUESTA
RESPUESTA
SINTOMATOLOGA
RELLAMADA
- Crisis en pacientes que ya estn con tratamiento, pudiendo hacer pequeas modificaciones en ste
- Crisis con precipitante claro y se pueda
indicar toma de ansioltico
- Entorno colaborador
DERIVACIN A CENTRO
DE URGENCIAS (**)
VISITA DOMICILIARIA
EMERGENCIA
145
Si
S i tuaci n que l e ha
puesto nervi oso
F obi as
O tros trastornos
de ansi edad
C onsejo
E mer genci a
C ri si s de ansi edad con:
-Prdi da de conoci mi ento
-D i fi cul tad respi ratori a
-G ran cortej o vegetati vo
-C onvul si ones
V i si ta domi ci l i ar i a
-Paci entes que requi eren val oraci n
mdi ca y no es posi bl e deri vaci n
D er i v aci n a ur genci as
-D i f i cul tad manej o paci ente
-C ri si s sugerente de pat orgni ca*
-Pri mer epi sodi o
-E ntor no no col aborador
-A nsi edad que no remi te tras
consej o mdi co tel efni co
R el l ama da
-C ri si s que estn a tto pudi endo
hacer pequeas modi fi cac en el tto
-C ri si s con preci pi tante cl aro y se
pueda i ndi car toma de ansi ol ti co
-E ntor no col aborador
No
* M ay or 40 aos, ausenci a de aconteci mi entos si gni f i cati vos que preceden o exacerban a l os s ntomas, respuesta escasa a ansi ol ti cos previ os
A nsi edad
parox sti ca
epi sdi ca
C onsejo
A L G O R I T M O D E C R I SI S D E A N SI E D A D
Protocol o de
T rastorno psi cti co
T xi cos, al cohol
frmacos
No
A ntec personal es
S i tuaci n soci al pnal
B uscar factores
desencadenantes
No
E nf mental severa
Si
Si
146
Gua de actuacin
Gua farmacologca
Gua farmacolgica
GUA FARMACOLOGICA
A. INTRODUCCIN
En este compendio de medicamentos de urgencias psiquitricas se intenta
explicar de forma sencilla los datos imprescindibles para un servicio de
urgencias extrahospitalario, facilitando el manejo en la prctica diaria de
estos frmacos.
En la gua se incluyen el nombre comercial, nombre farmacolgico, forma
de presentacin, mecanismo de accin, indicaciones, dosis y preparacin,
contraindicaciones, efectos secundarios e interaccin farmacolgica, as
como la categora de riesgo fetal de la FDA (Food and Drug Administration
de EEUU) en cada frmaco.
Esta gua pretende ser dinmica a los posibles cambios que se realicen en
un futuro tanto en los cambios farmacolgicos as como en la retirada o
introduccin de nuevos frmacos dentro del programa ACOUGO.
B. CLASIFICACIN DE RIESGO FETAL DE LA FDA
La clasificacin de factores de riesgo del uso de medicamentos durante el
embarazo asigna a cada frmaco una de las siguientes categoras.
Categora A Estudios controlados en mujeres no han demostrado
riesgo para el feto durante el 1 trimestre (tampoco hay evidencias
durante los trimestres posteriores), siendo remotas las posibilidades de
riesgo fetal.
Categora B En estudios sobre animales gestantes no han demostrado
riesgo fetal pero no hay estudios controlados en mujeres gestantes.
Tambin incluye frmacos que en estudios sobre animales han demostrado cierto potencial teratgeno pero no ha podido confirmarse en
humanos.
Categora C En estudios sobre animales han demostrado efectos adversos fetales, no existiendo estudios controlados en mujeres gestantes.
149
150
Gua farmacolgica
Estos frmacos slo deben emplearse cuando el beneficio potencial justifica el riesgo potencial para el feto.
Categora D Efectos teratgenos sobre el feto humano, pero en ocasiones el beneficio obtenido con su uso puede superar el riesgo esperado (uso en situaciones lmite de posible muerte materna).
Categora X Estudios en animales o seres humanos han demostrado
anomalas fetales.
Estos frmacos estn contraindicados en mujeres que estn o pueden
estar embarazadas.
C. GUA FARMACOLGICA
ALPRAZOLAN (Trankimazin comp de 0.25, 0.5, 1 y 2 mg)
1. Mecanismo de accin
Ansioltico.
2. Indicaciones
Estados de ansiedad.
3. Dosis/preparacin
La dosis ptima deber ser determinada individualmente.
Para una crisis de ansiedad puede oscilar entre 0.5 y 2 mg (1 y 4
comp)/sl o vo.
4. Contraindicaciones
Sensibilidad conocida a BZD.
FDA, grupo B.
Gua farmacolgica
5. Efectos secundarios
Los ms frecuentes son somnolencia, aturdimiento y mareo.
6. Interaccin farmacolgica
Efectos depresores aditivos sobre el SNC, cuando se administran
junto a otros agentes psicotrpicos, anticonvulsivantes, antihistamnicos, etanol y otros frmacos que de por s producen
depresin del SNC.
151
152
Gua farmacolgica
Gua farmacolgica
4. Contraindicaciones
Hipersensibilidad a las BZD.
Miastenia gravis.
Insuficiencia respiratoria severa.
Glaucoma de ngulo estrecho.
Sndrome de apnea del sueo.
Insuficiencia heptica severa.
Intoxicacin etlica aguda.
Embarazo, categora D.
5. Efectos secundarios
Somnolencia, confusin, ataxia.
Mareos, sedacin, disartria, desorientacin.
Depresin respiratoria (se puede revertir con flumazenilo), hipotensin, bradicardia y otros.
Ocasionalmente amnesia antergrada, psicosis, diplopia y otros.
153
154
Gua farmacolgica
6. Interaccin farmacolgica
Potencian su accin: estrgenos, metoprolol, propanolol, cimetidina, disulfiram, fluoxetina, omeprazol, cido valproico, alcohol,
ADT y otros.
Gua farmacolgica
5. Efectos secundarios
Sntomas extrapiramidales.
Sndrome neurolptico maligno.
Ocasionalmente: sedacin, agitacin, cefalea, vrtigo, exacerbacin aparente de los sntomas psicticos incluyendo alucinaciones, taquicardia e hipotensin, reacciones de hipersensibilidad.
6. Interaccin farmacolgica
La tiroxina puede facilitar la toxicidad del haloperidol.
Puede potenciar la depresin del sistema nervioso producida por
alcohol u otros frmacos como hipnticos, sedantes o analgsicos potentes.
Puede antagonizar el efecto de la adrenalina y otros agentes
simpaticomimticos (excepto la noradrenalina).
No debe asociarse con levodopa.
155
156
Gua farmacolgica
3. Dosis/ Preparacin:
Dosis vo: 5-10 mg
Dosis im: de 10 a 20 mg /24 horas por va IM. Diluir el vial que
contiene el polvo de Olanzapina con 2ml de agua destilada.
Se puede inyectar un nuevo vial dos horas despus segn el
estado clnico del paciente y con el fin de conseguir la sedacin
4. Contraindicaciones:
Antecedentes de hipersensibilidad al frmaco.
Pacientes ancianos con cualquier tipo de demencia en especial
las demencias vasculares o mixtas.
Pacientes con riesgo conocido de glaucoma del ngulo estrecho.
5. Efectos secundarios:
Sntomas extrapiramidales (muy poco frecuentes)
Hipotensin.
6. Interacciones farmacolgicas:
Debe ser utilizado con prudencia en pacientes que han ingerido
alcohol.
La fluvoxamina inhibe el metabolismo de la Olanzapina.
Gua farmacolgica
157
158
Gua farmacolgica
6. Interaccin farmacolgica
Potencia el efecto depresor del SNC del alcohol, hipnticos, neurolpticos,
ansiolticos sedantes, barbitricos, derivados morfnicos y anestsicos.
Dado su metabolismo heptico, interacciona con varios frmacos con
posible potenciacin de su accin: antagonistas del calcio, macrlidos.
Frmacos que inhiben su efecto por induccin de su metabolismo, aminofilina, carbamacepina.
LEVOMEPROMAZINA (Sinogan gotas 40 mg/ml, vial 25 mg /1 ml al 4%)
1. Mecanismo de accin
2. Indicaciones
Sintomatologa psictica asociada con gran ansiedad, agitacin
psicomotriz severa y agresividad.
3. Dosis/ Preparacin
Dosis vo: 40-60 mg, 40-60 gotas (1-1.5 cc)
Dosis im: 25 mg
4. Contraindicaciones
Antecedentes de hipersensibilidad al frmaco.
Debe utilizarse con precaucin debido a su gran capacidad hipotensora por lo que si es posible antes de inyectarlo se debe hacer
control de la tensin arterial.
Debido a que el alcohol aumenta el efecto sedativo de los neurolpticos la levomepromazina debe ser utilizada con precaucin
en persona que hayan ingerido esta sustancia.
Igualmente en las personas que hayan consumido opiceos.
5. Efectos secundarios
Hipotensin ortosttica
Extrapiramidales (muy poco frecuentes).
Bibliografa
Bibliografa
BIBLIOGRAFIA
1 Cruz Jentoft, A.J. et al; Presentacin atpica de enfermedades. En: Rivera Casado, J.M. et al; Geriatra en Atencin Primaria. Ed. Uriach. Barcelona 1997; 27-33.
2 Daroff, R.B. et al; Desvanecimiento, sncope, mareo y vrtigo. En: Fauci,
A.S. et al; Harrison Principios de Medicina Interna. 14 edicin. Ed.
McGraw-Hill Interamericana. Madrid. 1998, 114-116.
3 Ferrandiz Santos, J.; et al; Frmacos que pueden causar sntomas psiquitricos. En: Formacin Mdica Continuada. Ed. Doyma. Vol 7, Nmero 10, Diciembre, 2000; 702-713.
4 Fuentes Vigil, J. et al. Aprendiendo a ser emptico. En: Formacin Mdica Continuada. Ed. Doyma. Vol 7, Nmero 8, Octubre, 2000; 538-539.
5 Galindo Ortiz de Landzuri, J. et al; Agitacin e insomnio en pacientes
demenciados. En: Formacin Mdica Continuada. Ed. Doyma. Vol 7,
Nmero 7, Agosto-Septiembre, 2000; 473-482.
6 Jeffery C Hutzler, Douglas A. Rund; Trastornos de conducta: valoracin
y estabilizacin en la sala de urgencias. En: En: Tintinalli, J.E. et al .;
Medicina de Urgencias. 2 edicin en espaol. Ed. McGraw Hill. 1997.
Pag. 1628-1634.
7 Lpez-Ibor Alio, J.J..; Psicosis aguda, delirium y agitacin psicomotriz.
En: Carrasco Jimnez, M. S. et al; Tratado de Emergencias Mdicas. 1
Edicin. Ed. Aran. Madrid, 2000, 1737-1742.
8 Lpez Espadas et al; Traumatismo craneoenceflico. En: Carrasco Jimnez, M. S. et al; Tratado de Emergencias Mdicas. 1 Edicin. Ed. Aran.
Madrid, 2000, 1081-1085.
9 Martn lvarez, M. et al. Deterioro cognitivo en el anciano. En: Formacin
Mdica Continuada. Ed. Doyma. Vol 7, Nmero 6, Junio-Julio, 2000; 388-394.
10 Prez Blanco, J.; Prez Sol, V.; Ansiedad. Crisis de ansiedad. En: Lloret,
J. Et al; Protocolos terapeticos de Urgencias. Hospital de la Santa Creu
i Sant Pau. 3 edicin. Ed. Springer-Verlag Ibrica. 1997. Pag. 926-930.
161
162
Bibliografa
Bibliografa
163
Protocolos de intervencin
en urxencias extrahospitalarias
061
Servizo Galego
de Sade
03
Subdireccin Xeral
de Sade Mental e Drogodependencias
CONSELLERA DE SANIDADE