HAMLET

1. CONTEXTO LITERARIO
Os relativamente estables reinados de Isabel I (1558-1603) e Xacobo I (16031625) iluminan a poca dourada da literatura inglesa. Nesta centuria
consoldanse as formas dramticas europeas (Italia: teatro da arte; Espaa:
teatro barroco; Francia: Molire...) nas que teen cabida tanto a espectacularidade da
vida pblica como as continxencias do ser humano individual.
Coa denominacin de teatro isabelino refrese a crtica s obras dramticas
escritas e interpretadas durante este perodo en Inglaterra e asciase
tradicionalmente figura de William Shakespeare.
A obra Hamlet nace neste contexto e nun tempo no que o teatro adquire en
Inglaterra a sa forma moderna. Grazas proteccin dalgns nobres, xorden os
primeiros locais urbanos estables e o teatro convrtese en espectculo de
masas, que gustaba a todas as clases sociais.
As representacins tian lugar en edificios circulares ou hexagonais, cunha
platea descuberta e rodeada de galeras. A escenografa era pobre: case todo
corra a cargo da palabra en escena e a imaxinacin do pblico. O vestiario
era mis elaborado. O pblico va a obra no patio ou sentado nas galeras. Os
personaxes femininos eran representados por homes. Mis adiante xurdiu un teatro
cortesn, que se representaba en locais cubertos.
O novo tipo de espectculo e de pblico esixe novas formas teatrais; ser
William Shakespeare quen faga unha reforma mis profunda e de maior calidade do
teatro, pero hai outros autores anteriores a el entre os que podemos destacar a:
Thomas Kyd (1558-1594) Autor de A traxedia espaola, unha
sanguenta peza, considerada antecedente de Hamlet, que tivo
gran xito e influencia na sa poca. Shakespeare extraeu varios
elementos desta obra, como o teatro dentro do teatro (Hamlet),
a tolemia real e finxida ( O rei Lear ), ou a figura do conspirador
astuto e perverso (o personaxe de Iago en Otelo).
Christopher Marlowe (1564-1593). A pesar da sa breve vida puido
escribir varias obras importantes, como O xudeu de Malta, pero sen
dbida, a sa maior achega ao teatro e literatura universal A
trxica historia do doutor Fausto, baseada na lenda xermnica
de Fausto, un home de ciencia que vende a sa alma ao demo para
saciar a sa sede de coecemento.
Ben Jonson (1572-1637) foi contemporneo de Shakespeare e
escribiu sobre todo comedias; a mellor e mis famosa Volpone, sobre
as intrigas dun rico caprichoso, un personaxe xudeu do estilo de
Shylock, en O mercador de Venecia de Shakespeare.
2. WILLIAM SHAKESPEARE. O AUTOR E A OBRA
2.1. VIDA DO AUTOR
Son moitos os puntos escuros na biografa de William Shakespeare. Fillo
dun prspero comerciante, naceu en 1564 en Strafford-on-Avon. Sabemos seguro
que se casou aos dezaoito anos e que tivo varios fillos. Dez anos mis tarde (en
1592), encontrmolo en Londres obtendo os seus primeiros triunfos como
actor e autor. Debeu de pertencer a varias compaas, antes de entrar na
protexida polo lord Chambeln. A partir de entn, comeza o seu xito e a sa fortuna.
Pronto pose a sa propia compaa, que se instala no Teatro do Globo a
partir de 1599.
Naqueles anos, partindo dos xneros usuais do "teatro isabelino", Shakespeare
foi enriquecendo a sa arte en mis dunha ducia de obras de diverso tipo, con
predominio das pezas histricas e da comedia.

Shakespeare retrase pasou os seus ltimos anos na sa cidade natal,

onde lle chega a morte o da en que haba de cumprir cincuenta e dous anos
(o 23 de abril de 1616).
2.2. OBRA Y SISTEMA DRAMTICO
Shakespeare non s un gran dramaturgo, senn tamn un dos mis
grandes poetas ingleses.
Os seus sonetos - mis de cento cincuenta - que figuran entre o mis fermoso
da lingua inglesa e supoen un dos cumes da poesa amorosa de todos os tempos.
A sa obra dramtica componse de trinta e sete pezas, entre traxedias,
comedias e dramas.
O sistema dramtico de Shakespeare desborda totalmente os moldes
e regras da arte clsica (a sa nica coincidencia con el manter os cinco actos).
En efecto, non encontraremos na sa obra nin unidades nin uniformidade de estilo;
as formas mtricas sern variadas, e mesmo se mesturarn a prosa co verso nunha
mesma obra.
Interesa insistir, especialmente, na mestura do trxico co cmico, cun
aspecto particular: a utilizacin do clown por Shakespeare. As compaas inglesas da
poca contaban cun actor cmico as chamado, que representaba o papel de
gracioso ou o de fool (tolo e bufn). En Shakespeare as "grazas" chegarn a encerrar
sentenzas de singular fondura filosfica, dentro dunha visin cnica e desenganada
da vida. As podera verse en O rei Lear, onde o bufn desempea unha funcin
importante. En Hamlet, veremos dous clowns (os famosos sepultureiros); pero o
mesmo Hamlet, ao finxir a loucura, non fai senn asimilar o papel do clown ou fool e
alzalo a un nivel superior.
Esta inclusin un contrapunto cmico que realza os temas e episodios mis
graves.
Tamn se pode observar a convivencia do real e o fantstico. As sucede
en obras como O soo dunha noite de vern, obra na que se mesturan tramas e
personaxes reais e imaxinarios: fadas, artesns e un humano con cabeza de asno...
Noutras, como A Tempestade, sucede algo semellante e en traxedias fundamentais,
Hamlet por exemplo, non hai problema para mesturar o plano do
marabilloso (a aparicin do espectro do rei) co da trama real de palacio, o
do teatro dentro do teatro (unha representacin do asasinato do pai) e o inquietante
mundo da tolemia de Ofelia.
En canto aos personaxes podemos dicir que non son monocordes ou planos,
senn que presentan mltiples facetas e matices. Este, por exemplo, o caso
das mulleres, intelixentes e agudas a mido, outras veces vtimas patentes dunha
situacin social que as manipula e ata, como no caso de Ofelia, lvaas tolemia e a
morte. Lady Macbeth, Cordelia (en O rei Lear), Xulieta... non son estereotipos
femininos, senn seres cheos de contradicins e de forza dramtica. Os personaxes
cmicos (clowns) de William Shakespeare coa sa amarga comicidade serven de
contrapunto distanciador s mis trxicas situacins, desenvolvndose beira dunha
fosa, ou actuando, como o mencionado bufn de Lear, practicamente como un coro
grego, insolente co seu seor, de cuxas desditas fai unha glosa desapiadada.
No fondo desta mesturada concepcin do teatro hai unha profunda visin do
mundo, que se mostra como unha realidade poboada de contradicins. O
recurso necesario para falar da complexidade dialctica da vida non pode ser senn
unha dramaturxia libre e altamente creativa.
AS COMEDIAS
Partiu Shakespeare dunha frmula xa consagrada: a comedia
novelesca e de enredo, de races terencianas e italianas. Pero os tipos
estereotipados, propios daquel xnero, convrtense en criaturas vivas,
individualizadas. No estilo, en fin, conxganse as maiores exquisiteces coa mis

saborosa linguaxe popular.

Todo iso obsrvase xa nas comedias da sa primeira poca, de entre as que
citaremos A feria domada, O sono dunha noite de vern (un dos cumes da
comedia fantstica), As alegres casadas de Windsor, etc.
Nas "comedias sombras" de 1601 a 1604, certos temas cobran especial
densidade: o conflito entre aparencia e realidade, os lmites da felicidade, a morte,
etc., e embazan de certa melancola obras como A bo fin non hai mal principio e
Medida por medida, entre outras.
Finalmente, e como indicamos, a serenidade e o optimismo caracterizan as
sas ltimas comedias, como A tempestade, prodixio de fantasa e lirismo.
OS DRAMAS HISTRICOS
A inspiracin en temas nacionais esencial no teatro isabelino. En conxunto,
os dramas histricos de Shakespeare abranguen uns dous sculos de historia de
Inglaterra, do sculo XIII ao XV, coas sas guerras, as sas loitas dinsticas, as sas
conxuras... Como nos seus antecesores, o drama histrico tia como funcin levar
ante o pobo a propia historia, a mido coa intencin de xustificar o actual
reinado de paz fronte s tormentosas pocas anteriores.
A esta lia corresponden dez das obras de Shakespeare, dende os tres
dramas sobre Enrique VI (as sas primeiras obras, de 1592) a Enrique VIII (talvez
a sa ltima obra), pasando por Ricardo III, Enrique V, etc.
Pero Shakespeare non un historiador: busca o humano por detrs do
personaxe histrico; de a, o alcance universal dos seus dramas. As, en Ricardo III ve
unha encarnacin da iniquidade.
Podemos achegar a este epgrafe as sas "pezas romanas": Xulio Csar,
Antonio e Cleopatra, etctera. Tamn nelas supera o autor o puramente histrico
para atender a un enfoque predominantemente moral. As Xulio Csar unha
meditacin sobre a tirana.
AS GRANDES TRAXEDIAS
Algunhas foinas escribindo Shakespeare paralelamente s comedias, pero a
maiora pertence a unha poca na vida deste autor marcada por un profundo
pesimismo. Nas sas traxedias humanas converte os protagonistas, trazados
con fondura e perfeccin, en smbolos dos grandes problemas do home:
Romeo e Xulieta (1597) insprase nunha historia italiana. Os seus
protagonistas, amantes por enriba da implacable inimizade entre as sas familias,
traspasaron todas as pocas como modelos dun amor xuvenil que salta por
enriba de convencins e barreiras e sucumbe como consecuencia daquelas.
Otelo (1604), baseado nunha "novella" italiana (de Cinthio), a traxedia dos
celos. O protagonista, home de natural violento, vese arrastrado polas sospeitas que
fai nacer nel Iago, sen dbida, a mxima creacin da obra: resentido, dunha
habilidade diablica para manipular os demais personaxes; el o verdadeiro motor
da traxedia.
O rei Lear (1604-1605), baseado nunha lenda cltico, o drama da
ingratitude filial. Lear, vilipendiado e abandonado polas sas das herdeiras, vese
arrastrado ao desespero, a loucura e a morte, sen que poida impedilo o tenro amor
da sa terceira filla, que el desherdara. Pero na sa complexa trama, aquel tema
inicial ensnchase nos mis intensos enfrontamentos entre fidelidade e deslealdade,
amor e odio, pureza e degradacin.
Macbeth (1606?) desenvolve un suceso da historia de Escocia. Lady Macbeth,
impulsando o seu marido ao asasinato do rei Duncan, converteuse en paradigma da
funesta ambicin, destrutora e autodestrutora.
HAMLET (composta cara a 1601), basase nunha lenda nrdica
transmitida por vellas crnicas e sagas, ata chegar a obras que
Shakespeare coeceu (como as Historias trxicas, 1580, do francs F.

Belleforest). E hai referencias dun Hamlet non conservado, atribudo a Thomas Kyd
(autor de A traxedia espaola).
A obra inscrbese nun xnero tpico do teatro isabelino: a traxedia de a
vinganza.
Das convencins do xnero tomou Shakespeare os elementos esenciais;
pero, unha vez mis, reelaborounos co seu xenio portentoso. O drama interiorzase:
o que mis nos interesa o que pasa por dentro de Hamlet. Son as sas dbidas,
as sas vacilacins e a sa angustia o que estar no centro da traxedia.

HAMLET

OS TEMAS
Vexamos seguidamente o desenvolvemento de dous dos principais temas:
1. Traxedia de vinganza
Vingar o asasinato dun pai, un fillo ou un ser querido sguese
considerando un deber ao que non sempre logran poer coto as doutrinas
relixiosas (a vinganza pecado) nin as leis do Estado (a vinganza un crime).
esta ambigidade, esta tensin entre unhas conviccins intimas e unhas
normas ticas e legais o que permite dar ao tema unha altura trxica.
Hamlet un ser humano que se enfronta a un dilema insoluble: ser un o fillo e
vingar a morte do pai ou ser un bo sbdito e un bo cristin e non atentar contra a
vida do monarca nin cometer un pecado mortal. Ao mesmo tempo, tal tensin
xera un singular estado psquico. A alteracin, que pode manifestarse dende o
principio, como acontece en Hamlet, desprgase ao longo dun, tempo, durante o cal o
vingador examina o seu mbito e o seu estado de nimo e planea a forma
de vingarse.
Shakespeare entendeu a complexidade da vinganza de sangue e soubo
aproveitar as sas virtualidades dramticas. Polo de pronto, afonda no tema
mesmo e centrase extraordinariamente na figura do vingador. As intervencins do
prncipe representan case a metade dun longo texto e o seu caso centro constante
de atencin para os demais personaxes.
Non obstante, Hamlet non o nico fillo agraviado e chamado
vinganza: estn Fortinbrs, Laertes e mesmo Pirro. Cada un distinto, pero, sa
vez, Hamlet difire dos outros.
Fortinbrs, ateigado de mpeto e ardor, emprende un ruidoso desquite con
unha partida de aventureiros aproveitndose do estado de sade do seu to o rei de
Noruega. Reprendido por este, non se refrea nin licencia os seus soldados, senn que
dirixe a sa agresividade contra Polonia. Incitado pola memoria do seu pai (o nome
do cal leva), Fortinbrs presentado como un guerreiro vehemente e tolo que,
non obstante, saber ser tan hbil e calculador como para render homenaxe a
Hamlet e vez reivindicar os dereitos histricos que o convertern en rei de
Dinamarca.
A actitude de Laertes anda mis explcita. Se a Hamlet lle preocupa
a conciencia e teme condenarse, Laertes arriscase a todo con tal de
vingar o seu pai.
Ao mis profundo abismo a graza e a conciencia! Non temo
condenarme.
E cando o rei lle pregunte interesadamente que estara disposto a facer con
Hamlet, Laertes responder sen pensalo: A degolalo na igrexa.

Primeiro fronte dunha revolta popular contra o rei Claudio e despois alindose
con este na sa intriga criminal contra Hamlet, Laertes o tpico vingador sen
escrpulos e de retrica fatua. Hamlet, que, tendo motivo, non fai alarde pblica
das sas emocins, perder os nervios ante a grandilocuencia que Laertes desprega
no enterro da sa irm.
Moito mis que Laertes, Pirro o vingador consagrado
violencia cega - e sanguinaria, un monstro que en cruel pasatempo vngase
no ancin Pramo cortndoo en tristes anacos diante da sa esposa. O recitado
dramatiza a sa vinganza e pona ante os ollos de Hamlet, que organiza unha
funcin para poer a proba ao espectro e observar a reaccin do rei. Pero
despois, cando xa est seguro do crime e ten a oportunidade de matar ao rei
mentres reza, Hamlet resstese: como Pirro, alza a sa espada contra un home
indefenso, pero non pode abatelo. capaz de matar, pero faino (como con Polonio e
finalmente co propio rei) nun rapto de axitacin, e non con premeditacin e a sangue
fro.
Fortinbrs, Laertes e Pirro podern ser distintos entre si, pero
asemllanse na sa insensibilidade moral. A sa diferenza con Hamlet acenta
o tema central e reflicte por contraste unhas tensins internas que para eles seran
incomprensibles. Fronte aos outros vingadores, Hamlet evidencia o dilema
fundamental da vinganza, insoluble para quen, sen ser anxo, sexa algo mis
que unha besta.
2. Crnica histrica e drama poltico

Ademais dunha traxedia de vinganza e unha crnica histrica, Hamlet

un drama poltico no que se discute quen ten dereito ao trono, flase de
preparativos dunha contenda militar, espase e rdense intrigas e se produce
un intento de insurreccin contra o monarca capitaneado por Laertes. Esta
visin de Elsenor como lugar onde prospera a corrupcin e o disimulo emana
desde as primeiras escenas (Algo podre hai en Dinamarca di o soldado Marcelo).
Para Hamlet, Dinamarca un crcere e, anda que este sentimento se deba a
un estado psiquico moi persoal, non hai dbida de que Shakespeare se esforzou
en transmitimos unha impresin moi semellante.
Tras a monte do rei Hamlet, a corte danesa parece optar polo silencio
acomodaticio. Non s que a raa se apresurara a casar s poucas semanas de
quedar viva, senn que o fixo co seu cuado. Xa no seu primeiro monlogo Hamlet
chama incestuoso este matrimonio e despois tamn o far o espectro. Non
obstante, a corte parece aceptalo ou, polo menos, non se opn a el expresamente.
Shakespeare recolle aqu o que polo visto foi un tema candente durante o sculo XVI,
especialmente dende o matrimonio de Enrique VIII con Catalina de Aragn, viva do
imn do rei. Tanto a Igrexa protestante como a catlica condenaban este tipo de enlace,
ao parecer apoindose na Biblia (Levtico, 20.21: E o que tomar a muller do seu irmn,
comete inmundicia), anda que por razns polticas houbese excepcins. O
poder do rei prevaleca sobre a lei eclesistica e a corte dbao por suposto. O pblico
do teatro sabao, pero Hamlet e o espectro darn testemuo do incesto.
A informacin do espectro de que Claudio cinguiu a coroa tras seducir a
sa cuada e matar o seu irmn pode ser cuestionable, e, dende logo, Hamlet
querer verificala. Pero antes de que isto suceda e de que a conciencia do rei caia na
trampa de Hamlet, Shakespeare pon en boca de Claudio un breve parte que
confirma ao lector ou espectador a verdade do asasinato:
Que duro lategazo mia conciencia!
A cara dun golfo, repintado de cor, non mis fea co afeite que se aplica,
que os meus actos coas mias falsas palabras. Ah, qu pesada carga!
E despois de que a funcin teatral o leve a revelar o seu crime, o rei

expresar o seu arrepentimento e en van i ntentar rezar. O pareado con que

remata a escena (Voan as mias palabras, queda o pensamento. / Palabras baleiras
non soben ao ceo) mostra os seus verdadeiros sentimentos e o irreversible do
seu caso.
Claudio ten que ocultar un grave crime que cambiou a vida da corte.
Shakespeare proxecta esta situacin persoal e xeneralzaa no finximento que tanto
domina en Elsenor. Empeza manifestndose no contraste entre aparencia e
realidade que xa apunta na segunda escena e que, directa ou indirectamente,
contina ata o final. Obsrvese que na escena seguinte as advertencias que Laertes
e Polonio fan a Ofelia demostran unha clara aceptacin do disimulo e a
hipocrisa como normas de conduta, precisamente cando se refiren conduta sexual.
irnico que Hamlet, que rexeita o finximento, tea que recorrer non xa ao
disimulo, senn ao histrionismo. Na mencionada segunda escena afirma que nel non hai
parecer: o que sente vai por dentro e non precisa de xestos lutuosos que poderan
simularse e que, tal como o expresa, seran mis propios dun actor. Non obstante, a
revelacin do espectro levaran a aparentar un talante estrafalario. A loucurafinxida non invencin de Shakespeare, senn un recurso que xa estaba na lenda,
pero o histrionismo de Hamlet introdcese precisamente nun mundo
de simulacin e nun s lugar, o palacio de Elsenor.
Outro trazo que distingue ao mundo de Hamlet (e que complementario do
finximento) a prctica da espionaxe. O prncipe ser o personaxe mis
observado: todos intentan abrir a sa mente e penetrar no seu segredo. O rei
ser o seu lextimo espa, Ofelia e a raa prestaranse ser axentes
da vixilancia, e Rosencrantz e Guildenstern utilizarn a sa amizade para
observalo e lurpialo. Non obstante, Polonio quen menos encarna esta
tendencia e quen a paga coa sa vida nun dos moitos reveses irnicos da obra. O
seu fillo Laertes expresarase como unha especie de censor de Ofelia
antes de sar para Francia. Pero tamn irnico que pouco despois o
seu pai ordene que o espen en Pars e descubran de xeito tortuoso o
seu xnero de vida.
Ao igual que co finximento, ser o propio Hamlet quen mis dependa da
observacin: durante a funcin teatral est pendente das reaccins do rei e
encarga a Horacio que tamn o vixe. Neste lugar de corrupcin e desconfianza
todos acaban espindose. A lenda nrdica presenta a vixilancia como parte da
historia. No mundo de Hamlet o que, xunto coa simulacin, crea o
ambiente corrupto, claustrofbico e hostil que o caracteriza. Como
Shakespeare demostra, algo podre hai en Dinamarca algo mis que unha frase.
Para Hamlet, Dinamarca un crcere da que non se pode sar ata ter vingado a
morte do seu pai. E antes de cometer a vinganza, Hamlet ve como morre a sa nai
envelenada e ordena que pechen todas as portas. Ao final da obra, Elsenor, que fora
crcere, convrtese en sepulcro.
PERSONAXES
1. HAMLET
Parti nd o d a fi g ura d o vin gador, Shakespeare constre un personaxe dunha
complexidade insospeitada. Dixemos antes que a sa indecisin o centro da obra.
A sa demora en vingarse o que fundamenta o drama. As dbidas de Hamlet estarn
presentes case dende o principio e fanse especialmente intensas nalgns momentos:
no final do acto II, no celebrrimo monlogo do acto III (To be or not to be...) e noutras
escenas dos actos III e IV.
O talante meditativo de Hamlet explica, polo demais, as dimensins que este d o
seu problema. O descubrimento do aleivoso crime lvao a sentirse nun mundo
"podre": un mundo dominado pola mentira, a perfidia, a ambicin e a baixeza. A sa
misin leva consigo algo mis que desenmascarar aos infames: tratase de

restablecer unha orde descomposta, o que alcanza proporcins inmensas, por exemplo,
nas frases con que remata o acto I: " O mundo est fra de razn! Oh sorte maldita!
Que nacese eu para poelo en orde! "
Todo iso desencadea en Hamlet unha crise profunda. Todo se lle derruba:
perde toda fe no home, perde o apego vida; ata o amor se dira que
perde sentido para el (vxanse os seus dilogos e a sa conduta con Ofelia) por
supeditalo aos seus intereses. O horizonte ncheselle de interrogantes angustiosos
aos que non encontra resposta. E as cae na mis profunda amargura.
Tales sentimentos acharn canle na sa finxida loucura. En principio, un
recurso encamiado a facilitar os seus plans de vinganza; pero pronto se
converte en moito mis: un elemento capital da construcin dramtica. O
teatro dentro do teatro que recrea o mesmo asasinato das veces (en
pantomima e en recitado) engade mis tensin e impaciencia e propicia o
descubrimento de Claudio como asasino. Dirase que a sa "loucura" a actitude
que corresponde ao seu sentimento de estar nun mundo sen sentido.
Despois da morte de Polonio e a loucura conseguinte de Ofelia, Hamlet
cambia. Parece persuadido de que a Providencia lle deparar unha
oportunidade para executar a vinganza. A Divina providencia intervn na vida
humana para asegurar a xustiza divina e manifstase por medio d e s i n a i s ,
c oi n c i d e n c i a s e a cc i d e n te s. Paradoxalmente inhibirse sera condenarse por
permitir que "esta lcera se estenda e siga corrompendo". O presentimento da sa
morte antes do encontro con Laertes afinzao na idea de que o aconteza sera
predeterminado pola providencia. E o final da obra parece confrmalo: Laertes morre
ferido pola sa propia espada, o rei polo seu propio veleno e a morte de
Hamlet ser o necesario sacrificio por unha vinganza que non se executou
exactamente segundo o mandado do espectro, senn conforme ao previsto
pola Providencia.
As derradeiras palabras de Hamlet non falan xa para nada da execucin da
sa vinganza, senn que expresan o desexo de que a sa historia se coeza
para non deixar atrs un nome manchado.
2. POLONIO
unha personificacin ridcula da adulacin. A sa adulacin benvola,
cariosa e optimista. Manifestase como un servidor leal. Importuna e inquieta a
Hamlet; pero faino para secundar o que supn bos propsitos do rei. Polonio vixao
para poder asegurar que inofensiva a sa loucura. De todos os actores da escena,
el a sa filla son os nicos que cren na demencia de Hamlet. E estes
seres que compadecen ao que cren tolo, son as das vtimas predestinadas da
sa cordura horrenda.
3. HORACIO,
o tipo de amizade sen condicins. Vn a Elsenor para tomar parte nas
festas da voda, para tributar unha homenaxe de respecto aos reis; e arrdase
das festas para tomar parte nas sas aventuras tenebrosas. o nico ao que
Hamlet confa os seus proxectos. a luz do cadro no que son sombra Rosencratz
e Guildenstern. Contrasta coa perversidade interesada daqueles, pola
bondade desinteresada do seu afecto; contrasta con Hamlet en tanto que el
humildemente fai o ben para confortar coa sa lealdade a alma atormentada do
prncipe. Serve para que o nome de Hamlet non quede manchado.
4. LAERTES
o oposto correlativo de Hamlet . Frvolo, irreflexivo e
apaixonado. Xulga aos demais segundo as sas faltas: se el as comete, todos
as cometen. Sabe que Ofelia e Hamlet se aman, pero dubida da rectitude do
prncipe porque non ten fe na propia. En vez de aconsellar sa irm, debera
amparala; pero en vez de amparala, abandnaa e retorna cidade dos praceres

(Pars). o home que non pode deterse. Hoxe chmao o pracer e desampara os
seus. Ma chmao a dor, e vir vingar o seu pai e irm contra os ofensores
que non sabe quen son, a amotinar o pobo contra o rei porque o cre culpable; a
combinar unha covarda criminal, porque lle facilita a vinganza. Ten todos os vicios
e as calidades dun home de accin, e por iso contrasta con Hamlet, home de
reflexin.
5. CLAUDIO
Claudio un personaxe complexo ao que se lle adxudican na obra diferentes
papeis: irmn e asasino, cuado e marido, to e padrasto. o malvado que
non de todo malo: Quedan dous mbiles no seu ser que demostran o ben que
houbo na sa alma: o remorso e o amor. Claudio era un ambicioso: ambicionaba o
reino e a muller do rei, seu irmn. Foi necesario un crime e cometeuno. Odia a
Hamlet porque cre que ten penetrado a sa conciencia e est decidido a
matalo. E non se deixa alucinar polas imposturas deste, nin polos informes doutros.
necesario previr ese perigo e decdese a previlo. Despois de coecido o
perigo que o ameaza, xa non cre Claudio sa conciencia. Quere subornala
por medio da oracin e avergua que a sa conciencia insubornable: "As mias
palabras esvense cara ao ceo, os meus designios qudanse na terra".
6.

XERTRUDE

a muller sensual que vive para a felicidade sen sospeitar que querer ser
feliz pode chegara ser un mal. Morre o rei, o seu home, e a felicidade enlitase.
Claudio , devlvelle a sa xerarqua e felicidade. E non sabe que o seu antes cuado
e agora esposo o autor da sa viuvez. Certo que un s mes entre o pranto
tributado ao primeiro e as caricias concedidas ao segundo son pouco tempo, pero
tamn son unha proba da sa irresponsabilidade e inconsciencia. Disto deba
estar convencido o espectro cando lle impn a Hamlet o deber de non culpar a sa
nai.
Esa muller sensual que comeza repugnando, concluir entenrecendo:
seguindo con ollo maternal ao seu fillo; concibindo no amor de Ofelia e Hamlet
unha felicidade tan diferente sa; chorando a morte de Ofelia, enxugando co seu
pano a suor da fronte do seu fillo...
OFELIA
unha estrela fugaz no ceo da traxedia. Brilla para esvaecerse.
Ofelia dozura, sinxeleza, candor, sinceridade, delicadeza de
sentimentos: oe os consellos do seu irmn, somete o seu amor ao mandato do seu
pai, ve desgarrado o seu delicado corazn ao or as brutalidades do seu amante e
cae ao abismo da loucura.
Ofelia o ideal do sentimento, oposto realidade da razn.
demasiado inocente para coecer o mal e demasiado delicada para resistilo.
Ofelia realiza e individualiza o estado do esprito humano, tan universal
como efmero, chamado amor, cos seus caracteres precisos de inconsciencia,
vaguidade e fugacidade.
A crtica feminista viu que a loucura de Ofelia pode ter a raz no trato
que recibe do pai e do seu irmn. Recibe de ambos os dous ordes contraditorias.
Dinlle que se arrede do prncipe porque o prncipe est lonxe dela socialmente e o
amor de Hamlet s pode ser pasaxeiro. Despois, cando lle convn a Polonio e ao rei
utilizala de cebo, nstana a que se deixe cortexar por Hamlet.
Xertude, en cambio, e mis consciente do seu poder e influencia, pero vese
dividida polo amor polo seu fillo e o segundo marido. Demostrar a sa
independencia de criterio, cando morre por non someterse orde do marido que
7.

lle prohibe beber da copa envelenada.

ROSENCRANTZ e GUILDENSTERN
Xunto con Polonio e Osric a presenza destes personaxes encerran
unha burla do cortesn. Os catro son servos do poder, pero a diferenza de
Laertes, que tamn un instrumento do monarca, son seres que se arrastran e
humillan ante o poder, que se venden por ambicin e que mostran demasiado
conscientes do seu papel de cortesns, demasiado pendentes das formas
externas e das aparencias.
8.

9. OS SEPULTUREIROS
Representan a sabedora popular, pero tamn son personaxes
cmicos e a eles se debe grande parte do do humor da traxedia. O enterrador listo
mis intelixente que Polonio e Osric e, a diferenza destes demostra estar altura de
Hamlet na conversa que mantn no cemiterio. Hamlet polo tanto unha obra que
contn unha burla da estupidez cortes e unha louvanza do enxeo do
pobo chan.
A CONSTRUCIN DRAMTICA:ESTRUTURA E UNIDADES DRAMTICAS
A trama vn marcada polo propio xnero de vinganza. O protagonista ten que
matar ao rei e, directa ou indirectamente; todo leva a este obxectivo. Na sa estrutura
externa pdense distinguir cinco actos cun nmero desigual de escenas, tamn
desiguais en extensin: Acto I (5), Acto II (2), Acto III (4), Acto IV (7), Acto V (2).
A estrutura interna componse de presentacin (Acto I), n ou conflito (Actos II,
III e IV) e desenlace (Acto V). Anda que hai que precisar que o Acto II unha
transicin cara ao clmax do conflito, situado no Acto III, e que o Acto IV unha
transicin cara ao desenlace.

PROCEDEMENTOS FORMAIS
UNIDADES DRAMTICAS
Hamlet non se cingue normativa clsica sobre as unidades de accin,
tempo e espazo.
1. ACCIN
No que respecta accin e como xa sinalaramos, xunto a unha accin
principal (a vinganza de Hamlet), desenvlvense das accins secundarias,
anda que estn subordinadas primeira e conflen con ela no desenlace trxico:
unha accin secundaria en torno ao amor entre Hamlet e Ofelia e a restitucin
da honra por parte de Laertes, e unha accin terciaria (ou segunda accin
secundaria) relacionada co conflito entre Dinamarca e Noruega e
personalizada en Frotinbrs.
Ademais, anda que a obra profunde nos personaxes, contn gran densidade
na accin con mltiples peripecias, equvocos, enfrontamentos verbais e fsicos...
2. ESPAZO
Do mesmo xeito que ocorre coa unidade de accin, en Hamlet se
transgreden as unidades de espazo e tempo. A obra desenvlvese en
Dinamarca e, anda que o argumento procede dunha lenda medieval, parece que a
accin de Hamlet pode situarse no sculo XVI.
No espazo altrnanse os exteriores e interiores. O castelo de Elsenor o
espazo principal por cuxas estancias, recunchos e chaira exterior mvense os

personaxes con total liberdade, segundo o requira a accin. Hamlet percibe este
espazo da corte como opresivo e corrupto, vveo coma se fose un crcere. No
cemiterio teen lugar escenas como a dos sepultureiros e o enterro de Ofelia.
3. TEMPO
O tempo transcorre de xeito lineal, anda que se producen algunhas
analepses ou retrospeccins (como o relato do espectro acerca da sa
morte- e algunhas prolepses ou anticipacins (como o urdimento do plan
entre o rei e Laertes para matar a Hamlet). Non se precisa a duracin dos
acontecementos nin os lapsos de tempo transcorridos, pero as accins de maior
tensin parecen desenvolverse con rapidez, mentres que as accins anticlimticas ou
de transicin requiren un maior tempo para o seu desenvolvemento (viaxes,
guerras). Ademais, habera que ter en conta a percepcin psicolxica que Hamlet ten
do tempo, xa que nos momentos que demora a vinganza, parece percibir que o
tempo transcorre con maior lentitude.

TCNICAS DRAMTICAS
En Hamlet pdense observar certas tcnicas dramticas herdadas da
traxedia clsica, outras propias do teatro isabelino e algunhas que son caractersticas
de William Shakespeare:

O destino ou fatalidade -herdado da traxedia clsica- parece guiar a

sorte de Hamlet ("O destino chmame a voces", di xa no Acto I) e o
inexorable encadeamento dos feitos.
O pathos trxico -propio tamn da traxedia clsica, anda que en
consonancia co teatro isabelino, que gustaba de espectculos violentos
e emocins fortes- plsmase no sufrimento que marca a vida dalgns
personaxes (Hamlet e Ofelia), que no protagonista se converte nunha
angustia permanente.
Tamn hai que sinalar o gusto polo sobrenatural, como demostran as
aparicins do Espectro ou a Sombra (esprito atormentado do pai).
A coexistencia do trxico co cmico manifstase en varios
personaxes. Os elementos cmicos supn un respiro ou contrapunto
solemnidade e tensin da accin trxica, dicir, pretenden atopar un
distanciamento irnico ante a angustia e o sufrimento propios da
traxedia; anda que manifestan un humor amargo e desenganado. En
Hamlet este contrapunto cmico encarnado polo ridculo Polonio, polos
sepultureiros (clowns ou graciosos), que ademais introducen o elemento
popular, e polo propio Hamlet, que ao finxir a sa tolemia desempea o
papel de bufn da corte, como el mesmo di.
Para rematar, o poder da palabra en Hamlet convrtese nunha
autntica tcnica dramtica. A ambigidade, o dobre sentido, as
alusins e insinuacins constiten instrumentos tanto para facer
avanzar a accin como para envolver ao espectador e facerlle partcipe
da traxedia. O mximo expoente desta tcnica o "teatro dentro do
teatro", que se produce na representacin de "A rateira" (sarcstico
ttulo) en que se parodia, como nun espello deformante, o crime
cometido polo rei Claudio e a infidelidade de raa Xertrude co fin de
desenmascaralos.

RIQUEZA E VARIEDADE ESTILSTICA DE HAMLET

Podemos distinguir os seguintes trazos fundamentais:

10

 Altrnase o verso e a prosa. Anda que predomina o verso, a prosa

emprgase en certas conversacins, como as que teen lugar no
cemiterio.
Dominio da tcnica do dilogo e o monlogo. Os dilogos achegan
informacin e fan avanzar a accin, mentres que os monlogos
resrvanse para expresar reflexins, sentimentos e intencins. Os
monlogos aparecen situados en momentos estratxicos da
accin dramtica, xa que supn incisos nos que se recapitula,
evcase, profndase nos temas... Deles necesario destacar o
monlogo do prncipe Hamlet no Acto III, escena iii, unha dos cumes da
literatura universal.
Adecuacin da linguaxe ao personaxe e situacin, o que
provoca gran variedade de rexistros, tons e modos de discurso:
o Variedade de rexistros. As, contrasta a linguaxe culta e
refinada dos cortesns coa linguaxe popular dos
sepultureiros.
o Variedade de tons, que reflicten as emocins dos
personaxes e as sas intencins. Podemos distinguir
actitudes de odio, amargura ou angustia en distintos
momentos do discurso de Hamlet, anda que o protagonista
tamn sabe poerse sarcstico; a dobrez e a hipocrisa de
Claudio; a delicadeza ao redor de Ofelia... Nesta variedade tonal
enmrcase tamn o discurso incoherente e aparentemente
absurdo de Hamlet e, sobre todo, de Ofelia, as como a
coexistencia do trxico co cmico.
o Variedade de modos de discurso. Xunto importancia da
argumentacin filosfica repleta de mximas ou sentenzas,
atopamos fragmentos descritivos de profundo lirismo e
dilogos moi prximos lingua oral.
o Profusin de recursos literarios. Do mesmo xeito que sucede con
outros aspectos da linguaxe, hai recursos literarios con distintos
fins, de modo que non podemos falar dun estilo en Hamlet, senn
de mltiples estilos (enrevesado e refinado en Claudio,
pomposo e oco en Polonio, irnico unhas veces e
atormentado outras en Hamlet, etc.). Cunha inesgotable
capacidade creadora, Shakespeare emprega todo tipo de
recursos:
Morfosintcticos:
anfora,
paralelismo,
enumeracin, xogos de palabras, epteto...
Lxico-semnticos:
smil,
metfora,
sinestesia,
personificacin, irona...
Retricos: apstrofe, interrogacin retrica,
exclamacins...

ANEXOS
1. Hamlet e a filosofa
Nesta obra, Shakespeare manexa algunhas correntes filosficas como son:
humanismo, idealismo, escepticismo e existencialismo; o personaxe principal, o prncipe
Hamlet, pasa por algunhas destas correntes ao longo de toda a historia.

2. Hamlet na Arte
11

2.1.

PINTURAS

2.2.
Daniel Maclise (1806-1870), mostra a obra de teatro que ter lugar na sala do
castelo de Elsinor, no Acto III.
2.3.
Millais representa a escena dentro do Acto IV en que, tras perder ao seu pai a
mans do seu namorado, Ofelia trase ao ro e afoga.
2.4.
A obra de Eugne Delacroix (1798-1863) mostra a famosa pasaxe de Hamlet
no cemiterio, recollido no Acto V.

2.5.

VERSINS CINEMATOGRFICAS

Laurence Olivier,
Franco Zeffirelli,
Kenneth Branagh

12