Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Tambm conhecido como "Bendito de Quinta-Feira da Ascenso", por estar de igual modo associado a esta
data, outrora muito importante no calendrio religioso local.
237 Infelizmente, no conseguimos registar nenhum destes cantares -em vias de desaparecimento devido idade
avanada dos seus ltimos cultores.
238 Cfr. op. cit.:218-219. No mesmo sentido, LORTAT-JACOB 1977:93: "[...] l'intervention de la musique dans
le social n'est pas neutre. Toute socit confie la musique un certain nombre de fonctions".
MALM 1985:225. Segundo este autor, o prazer esttico ocorre sempre que um membro de uma determinada
cultura percebe subliminal ou conscientemente as caractersticas especficas da sua msica que o emocionam, e
comea a antecipar o desenvolvimento de uma determinada pea. Esta antecipao, necessria a uma real
participao activa ou passiva na msica, s se torna possvel devido ao emprego -que o autor considera
universal- de alguns padres e progresses semi-repetitivos na execuo musical (cfr. op. cit.: 224-225).
241 "In the literate societies the function of aesthetic enjoyment ranks high, as does entertainment" (NETTL 1983:
151).
242 O que no corresponde, evidentemente, realidade: nunca se ouviu tanta msica em tantas e to distintas
situaes da actividade humana. Basta pensar na sua omnipresena nos locais de trabalho.
243 Cfr. NETTL 1985:21.
240
"In the case of entertainment, use and function may be identical" (NETTL 1983:149).
Sobretudo para os no jovens, em grande nmero no RANCHO FOLCLRICO DE PENHA GARCIA. Do
currculo deste Rancho, alm de actuaes por todo o pas, consta uma participao no Festival da 3 Idade em
Mcon-Frana.
246 Tanto MERRIAM (1964:223) como NETTL(1983:151) consideram que esta funo de difcil acesso, por
entenderem que, se certo que a msica comunica sempre algo, no muito claro o qu, como e a quem.
247 No comportamento humano, LEACH distingue: as actividades biolgicas naturais do corpo humano; as
aces tcnicas, "que modificam o estado fsico do mundo exterior"; as aces expressivas, "que dizem
simplesmente algo sobre o estado do mundo, tal como se apresenta, ou tm por objectivo alter-lo atravs de
meios metafsicos" (LEACH [1992]:19).
248 LEACH [1992]:66.
245
MERRIAM 1964: 234. Para NATTIEZ (s/d:26), " a msica no tem a funo de veicular significados, antes
jogando somente com as possibilidades sintcticas oferecidas pelo sistema de referncia (tonal ou outro)"; mais
adiante (pg. seguinte), sobre a funo da msica, cita JAKOBSON: "A linguagem tem por funo principal,
entre outras, a funo cognitiva, enquanto na msica, porque se trata de um domnio artstico, a funo esttica
de primeira importncia" (NATTIEZ ibid.). LVI-STRAUSS, numa clebre frmula (1971:579), nega msica o
sentido: "la musique, c'est le langage moins le sens", este est "hors du son et on ne peut l'y rintegrer moins d'y
voir avec Baudelaire [...] une forme commune o, selon la personnalit de chaque auditeur, une srie illimite de
contenus significatifs diffrents peuvent s'insrer" (Id., ibid. :580).
250 NATTIEZ s/d: 26.
251 MERRIAM op.cit.: 237. No mesmo sentido, MOLINO (s/d: 117): "Em vo se explicar a significao de uma
msica, mesmo quando esta procura ilustrar as palavras de um poema" e RUWET ([1972]:48), que refere a
coexistncia de dois sistemas -o lingustico e o musical- na msica vocal, "car il y a bien ralisation simultane
des deux systmes, c'est--dire ni compromis, ni assimilation d'un systme par l'autre".
252 "Certainly from the standpoint of the performer, it [=the music] is not symbolic" (MERRIAM op. cit.:250).
tristeza ao modo menor, na cultura ocidental: nesse modo que est a Cano
da Tristeza (n 55), bem como os romances com finais trgicos (ns 59 e 60).
3- a msica simblica quando reflecte outros comportamentos,
organizao e valores culturais- desde logo aos diferentes papis sociais de
crianas e adultos correspondem cantigas prprias de cada grupo etrio: as
cantigas infantis do primeiro, todas as restantes do segundo; as distines
sexuais tambm se manifestam na msica, atravs de instrumentos musicais e
cantos reservados a um ou a outro sexo (o adufe s mulheres, os outros
instrumentos aos homens; as cantigas de embalar s mulheres, as serenatas aos
homens); encontramos tambm msicas que a comunidade considera smbolos
da sua identidade como grupo social: o caso do canto de Penha Garcia
Senhora da Azenha (n 18) contraposto ao que se canta em Monsanto- e das
Janeiras de Penha Garcia (n 32) -contrapostas s da vizinha aldeia do
Salvador253. Deve-se ter em conta que, a este nvel, s se pode considerar a
msica como simblica se a isolarmos do resto da cultura: "if we take the
functional and integrative approach, then music is no more symbolic of culture
as a whole than culture is of music, for music is simply an integral part of
culture and thus inevitably reflects its general structures and values"254.
4- A msica simblica quando reflecte aspectos mais profundos e
fundamentais do comportamento humano- o texto literrio dos cantos, e no
o musical, que permite uma abordagem interpretativa aprofundada, seja em
termos freudianos, seja em termos junguianos-durandianos. Essa abordagem
no cabe no mbito e objectivos da nossa investigao e, pela sua
complexidade, exige adequada especializao cientfica. Quanto msica,
julgamos que, tambm aqui, tm resultado infrutferas as tentativas de
encontrar verdadeiros universais, vlidos para todas as culturas255.
f) Funo de resposta fsica- funo que ganha particular importncia na
msica coreogrfica, nas cantigas infantis, nas cantigas de embalar: em todas
elas, a msica que desencadeia e conforma a resposta fsica. J no
manifestamente o caso das cantigas de trabalho penhagarcienses, em que no
h nenhuma ligao directa -excepto na temtica literria- com as operaes
agrcolas em que so entoadas256, contrariamente ao que se passa noutros
locais.
253
A nossa informante Catarina Chitas recusou-se a ensinar as Janeiras do Salvador aos jovens penhagarcienses
que lho pediam, e que argumentavam que eram mais bonitas do que as da sua aldeia.
254 MERRIAM 1964: 250.
255 Sobre a questo dos universais musicais, ver NETTL 1983: 36-43.
256 Tanto que, durante essas operaes, so tambm entoados outros cantos, de qualquer tipo.
257
Outros gneros tambm j se tornaram inseparveis de alguns rituais religiosos: o caso da msica litrgica
oficial nas missas e da msica de banda filarmnica nas procisses.
258 MERRIAM 1964:225.
259 Cfr. NAZAR 1984:198.