27 listopada 2015 r.

Analiza oglna opodatkowania

Jakub Krasuski
Joanna Moejko
Ewelina Pomaska
Olga Rotkiewicz
Paulina Sowiska
Aleksandra Sowulewska
Bartek Tuszyski
Piotr Wasilewski
Anna Wjcik

SPIS TRECI
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.
VIII.
IX.

Wstp str. 3
Podatek od wszystkich zastosowa danego czynnika str. 4
Oglny model Harbergera str. 9
Oglny model rwnowagi str. 10
Inne modele rwnowagi oglnej str. 15
Efekt naoenia podatku na jeden czynnik wytwrczy
w jednym sektorze str. 16
Podatek oddziaujcy na wiele gazi str. 19
Podatek naoony na jedno dobro str. 20
Podsumowanie str. 24

WSTP
Benjamin Franklin, amerykaski polityk, jak rwnie jeden z ojcw zaoycieli
Stanw Zjednoczonych powiedzia: Na tym wiecie pewne s tylko mier i podatki.
Temat podatkw zostanie szczegowo omwiony w poniszym referacie.
Praca ta pozwoli nam odpowiedzie nie tylko na najprostsze pytania takie jak:
jakimi podstawowymi cechami powinien si charakteryzowa dobrze prosperujcy
system podatkowy, ale rwnie przedstawiony zostanie model Harbergera.
Podatki to, najprociej ujmujc, obowizkowe opaty na rzecz pastwa uiszczane
przez jego obywateli. Pastwo posiada zdolno, aby jego obywatele finansowali
produkcj dbr publicznych. Zaleno t mona rwnie intepretowa jako zmuszanie
obywateli do wspierania rnych grup interesu, a to z kolei moe by tosame
z kradzie. Istnieje jednak podstawowa rnica, ktra nie pozwala na takie
przyrwnanie. Mianowicie transfer pienidzy podatnika do pastwa nabiera znamion
legalnoci, dziki stojcemu za nim demokratycznemu procesowi politycznemu.
Zagadnienia te byy jednak tematem spornym ju u ojcw zaoycieli Stanw
Zjednoczonych. Bunt, ktry zosta przeksztacony w wojn o niepodlego, rozpocz si
w 1773 roku w Bostonie w ramach przekonania spoeczestwa o niesprawiedliwoci
naoenia podatkw na koloni brytyjsk w Stanach Zjednoczonych. Protesty te nosz
nazw herbaty boloskiej i pochodz od nadmiernej poday tego produktu. Po dzi
dzie dochodzi do wielu ktni na temat sprawiedliwoci i niesprawiedliwoci tego
obcienia finansowego.
Skd w ogle wziy si podatki, jaka jest ich geneza? Mwi si, e s one stare
jak pastwo. Ju w redniowieczu poddani wiadczyli swoim panom feudalnym pewne
usugi. W istocie byy to tak naprawd podatki. Wspczenie podatki wystpuj
w formie pieninej, obywatele danego pastwa nie musz wic wiadczy adnych
usug. Jednak naley mie na uwadze, e w momencie, gdy osoba pracujca oddaje
jedn czwart swoich zarobkw, to jest to tosame z prac na rzecz pastwa przez jedn
czwart swojego czasu. W Stanach Zjednoczonych, aby zapobiec ewentualnym
naduyciom wadzy, wprowadzono pewne konstytucyjne ograniczenia. I tak wyksztacia

si zasada rwnoci, ktra oznacza, e podatki musz by nakadane w sposb

ujednolicony, oraz zasada proporcjonalnoci, ktra mwi, e podatki bezporednie
musz w sposb sprawiedliwy zosta rozdystrybuowane midzy stanami, zo znaczy
dystrybucj proporcjonalnie do liczby mieszkacw.

PODATEK OD WSZYSTKICH ZASTOSOWA DANEGO CZYNNIKA

Rodzaje opodatkowania
Klasyfikacj podatkw rozpoczniemy od najszerszego podziau na podatki
bezporednie i porednie, ktre s pacone od wielu dbr i usug. W Stanach
Zjednoczonych rzd federalny nakada trzy podstawowe podatki bezporednie: podatek
dochodowy od osb fizycznych, podatek od pac, ktry jest przeznaczony
na finansowanie

wiadcze

socjalnych,

jak

rwnie

podatek

dochodowy

od przedsibiorstw, od ich zysku. Innym wanym rodzajem podatku bezporedniego jest

podatek od spadkw i darowizn.
Do najwaniejszych podatkw porednich naley akcyza czy podatek od wartoci
dodanej towarw i usug (VAT). W zaoeniu podatki porednie przewiduj przerzucenie
ciaru podatkowego na konsumenta. O ile podatki bezporednie wywieraj zasadniczo
negatywny wpyw na pynno przedsibiorstw, o tyle w odniesieniu do podatkw
porednich nie mona ju sformuowa jednoznacznej oceny. Podobnie zwroty
podatkw nie prowadz z reguy do poprawy pynnoci. Naley zauway, e zwrot
podatku (wpyw) jest poprzedzony zbyt wysok patnoci podatku, dlatego efekt
dotyczcy pynnoci jest negatywny.
Podatki

maj

negatywny

wpyw

na

aktywa

netto

(kapita

wasny)

przedsibiorcw. Z kolei podatki porednie nie wywouj skutkw majtkowych tylko

wtedy, jeeli zaoymy, e mona je w caoci przerzuci na konsumentw dbr i usug.
Oczywicie odczuwalne s due skutki organizacyjne opodatkowania, gdy wymuszaj
u osb fizycznych i prawnych terminow realizacj zobowiza. Naoenie podatkw

zmienia stan rwnowagi gospodarki. Opodatkowanie odsetek moe zmniejszy poda

oszczdnoci, a w konsekwencji zasb kapitau. To z kolei moe spowodowa spadek
produkcyjnoci pracownikw i ich pac. Takie porednie reperkusje okrelamy mianem
skutkw w sferze rwnowagi oglnej.
Gospodarka nie ma moliwoci natychmiastowego dostosowania si do nowych
podatkw. Bardzo czsto dochodzi do sytuacji, gdy znieksztacenia w dugim okresie
maj duo wiksz skal ni znieksztacenia krtkookresowe.
Zdarza si rwnie, e skutki niektrych podatkw s odczuwalne jeszcze przed
ich oficjalnym wprowadzeniem. Dzieje si tak dlatego, e asymetria informacji,
oczekiwanie na wejcie w ycie ustawy wprowadzajcej dany podatek prowadzi
do ukadania strategii przez rne podmioty. Przykadowo, jeeli przewiduje si,
e nieruchomoci zostan obcione dodatkowym podatkiem, to ich cena moe
diametralnie spa. Co wicej, w trakcie wprowadzania danego przepisu, osoby
posiadajce takie aktywo zostan (w ich mniemaniu niesprawiedliwie) obcione
wikszym ciarem podatkowym. Efekt ogoszenia informacji lub efekt oddziaywania s
rdem powiedzenia: stary podatek jest dobrym podatkiem.
Podatek nie jest znieksztacajcy wtedy, gdy osoba fizyczna lub przedsibiorstwo
nie moe wpyn na wysoko obcienia podatkowego. Takie podatki nazywane s
podatkami zryczatowanymi. Takim podatkiem w Stanach Zjednoczonych jest podatek
pogwny czyli podatek, ktry jednostka musi paci niezalenie od dochodu lub
posiadanego majtku. Nie moe on rwnie ulec zmianie ze wzgldu na pe czy wiek.
Z kolei kade opodatkowanie konsumpcji prowadzi do znieksztace: jednostka moe
zmieni wielko swoich zobowiza podatkowych jedynie ograniczajc wielko
konsumpcji dobra, ktre jest opodatkowane.
Dotychczas mielimy moliwo zauwaenia jedynie negatywnych aspektw
podatkw.

Wynikaoby

nich,

system

podatkowy

prowadzi

jedynie

do nieefektywnoci ekonomicznych. Niemniej jednak podatki korekcyjne zwikszaj

dochody i poprawiaj efektywno alokacji zasobw. Przykadem takiego podatku jest

podatek stosowany w Stanach Zjednoczonych w przemyle chemicznym w celu pokrycia

kosztw czyszczenia i pozbywania si odpadw toksycznych.

Sprawiedliwo a podatki
Wikszo uwag krytycznych w sprawie opodatkowanie kieruje uwag na jego
sprawiedliwo. Istniej dwie niezalene koncepcje sprawiedliwoci: pozioma oraz
pionowa.
Sprawiedliwo pozioma wystpuje w tym systemie, w ktrym jednostki
identyczne pod wszystkimi istotnymi wzgldami s traktowane tak samo. Zasada
sprawiedliwoci poziomej jest tak istotna, e zostaa umieszczona jako Czternasta
Poprawka w Konstytucji Stanw Zjednoczonych. Tym samym, system podatkowy, ktry
rnicowaby podejcie do osb ze wzgldu na pe, kolor skry czy wyznanie, zostaby
w Stanach Zjednoczonych uznany jako niesprawiedliwy w rozumieniu poziomym. Jednak
co to znaczy, e dwie jednostki s identyczne pod wszystkimi istotnymi wzgldami?
I co to oznacza, e maj zosta traktowane dokadnie tak samo? W rzeczywistoci
wystpuje wiele przykadw, ktre pokazuj, e system rnicuje swoje podejcie
do osb o rnych gustach. Przykadowo, wysze podatki od wysokoprocentowych
alkoholi dyskryminuj tych, ktrzy preferuj whisky w stosunku do tych, ktrzy wol
wino czy piwo.
Wedug zasady sprawiedliwoci pionowej, osoby, ktre s w stanie paci wysze
podatki, powinny to robi. Ta koncepcja posiada jednak trzy gwne problemy.
Po pierwsze, naley nakreli kogo dotycz wysze stawki podatkowe, nastpnie jakie
jest zastosowanie tego przepisu i na koniec, o ile wicej powinni paci ni inni.

Podstawa opodatkowania
Podstaw opodatkowania moe by dochd i jest on najczciej stosowan baz.
Jest on uwaany, jako bardzo dobry miernik zdolnoci patnika do uiszczenia opaty.
Ci , ktrzy zarabiaj wicej, maj wiksz zdolno i ci wanie powinni paci wicej.
Odpowied na pytanie, o ile wiksz kwot powinni oni uiszcza, nie naley do atwych

i stanowi jeden z problemw wspczesnych rzdw. Do XX wieku pastwa opieray

swoje systemy podatkowe na podatkach porednich. Jednak w miar bogacenia si
narodw i zwikszajcej si roli pastwa w gospodarce uwaga rzdw zostaa
skierowana na dochody, a nastpnie na podatek od nich. Obecnie wielu ekonomistw
i politykw krytykuje podatek dochodowy i stara si niwelowa jego znaczenie
w dochodzie budetowym. Zosta on zastpiony podatkiem od wartoci dodanej, ktry
w swym znaczeniu obcia nie oszczdnoci czy inwestycje a konsumpcj, i z zaoenia
nie jest on podatkiem progresywnym.
Jeden z podstawowych argumentw przeciwko przyjmowaniu dochodu jako
sprawiedliwej podstawy opodatkowania gosi, e dochd odpowiada wkadowi, jaki
jednostka wnosi na rzecz spoeczestwa. Zatem czy nie lepiej jest opodatkowa to, co
otrzymuje ona od spoeczestwa, zamiast tego co wnosi? Czy konsumpcja nie jest lepsz
podstaw od dochodu?
Dochd rni si od konsumpcji wielkoci oszczdnoci. Oznacza to, e dochd
(Y) jest albo konsumowany (C), albo oszczdzany (S).
Y = C + S lub inaczej C = Y S
Pojawia si zatem pytanie, czy oszczdnoci powinny by zwolnione
z opodatkowania. Moemy si tutaj posuy przykadem dwch sistr bliniaczek,
Roztropnej i Nieroztropnej. Obydwie siostry uzyskuj takie same zarobki w czasie swego
ycia zawodowego. Roztropna oszczdza jednak 20%, zbierajc w ten sposb
na emerytur. Nieroztropna wydaje wszystko co zarobia i gdy osiga wiek emerytalny
musi ubiega si o pomoc spoeczn. Przy obecnym systemie podatkowym Roztropna
paci wysze podatki od Nieroztropnej. Pojawia si zatem pytanie: Czy pastwo powinno
zmusza roztropnych obywateli do opiekowania si nieroztropnymi, skoro nie potrafi
oni sami sobie pomc?
Niektrzy krytykuj stosowanie dochodu jako podstawy opodatkowania
wychodzc z zaoenia, e ani dochd, ani konsumpcja nie stanowi sprawiedliwej
podstawy podatkowej. Wczeniej zostao zaznaczone, e bardziej sprawiedliwe wydaje
si nakadanie ciaru podatkowego na podstawie korzyci nabywanych przez

jednostk. Specjalici i ekonomici id jednak o krok dalej, i akceptujc t tez dodaj,

e jednostka proporcjonalnie do uzyskiwanych korzyci powinna wspfinansowa
pastwo.

OGLNA IDEA MODELU HARBERGERA

Model Harbergera jest powizany z ekonomi klasyczn analiz podatku
dochodowego od osb prawnych. Kluczow kwesti jest w nim stwierdzenie,
e klasyczny model Heckschera-Ohlina dotyczcy handlu midzynarodowego mona
przeksztaci w model rwnowagi oglnej dla jednego kraju zoonego z dwch
sektorw, z czego jeden tworz zarejestrowane firmy opodatkowane podatkiem
dochodowym od osb prawnych, a drugi jednostki nieposiadajce osobowoci prawnej.
Std konkluzja, e model Harbergera wykorzystuje teori handlu midzynarodowego
na potrzeby finansw publicznych.
Obydwa sektory wytwarzaj dwa dobra przy zaoeniu staych korzyci skali dla
funkcji Cobba-Douglasa, wykorzystujc czynniki produkcji: prac i kapita. Sia robocza
moe si przemieszcza midzy sektorami, jest tak samo patna w obydwu z nich.
Zainstalowany ju kapita nie moe si przemieszcza, ale inwestycje lokuj si tam,
gdzie oczekuje si najwyszego zwrotu. Co wicej, konsumenci maj takie same krzywe
uytecznoci, a podatek dochodowy ma charakter liniowy. Nie ma integracji podatku
dochodowego od osb fizycznych i prawnych, wic wszystkie dywidendy s
opodatkowane dwukrotnie.
Teza Harbergera brzmiaa, i podatek dochodowy od osb prawnych obnia
produkt kracowy po opodatkowaniu dla wszystkich posiadaczy kapitau po rwno.
Odkd praca i kapita zyskay moliwo bezkosztowego przemieszczania si midzy
sektorami, kady czynnik produkcji by opacany na rwni z wartoci marginaln
produktu, a poniewa stae korzyci skali sumoway si, cakowita patno za kady
czynnik rwnaa si dokadnie cakowitej wartoci tego czynnika. Jeli sektor

przedsibiorstw by opodatkowany, a inne nie, produkcja opodatkowanego dziau

gospodarki malaa do zrwnania produktu kracowego kapitau i pracy. Std patnoci
dla kadego czynnika produkcji po opodatkowaniu byy takie same w obydwu sektorach.
Istotne jest, i podatek naoony na kapita w jednym sektorze wpywa na ca
gospodark.

Ocena modelu Harbergera

Zalet modelu Harbergera jest prostota. Dla celw naukowych jest on istotny dla
oglnej analizy rwnowagi podatkowej. Model Harbergera jest ograniczony do dwch
sektorw, co uniemoliwia analiz jednoczenie porednich i finalnych dbr, lub dobra
publicznego, jak i dwch prywatnych dbr, lub dbr w obrocie midzynarodowym, jak
i dwch krajowych. Z powodu ograniczenia do dwch sektorw model moe by
przydatny tylko dla jednego podatku na raz, co oznacza, e nie jest uyteczn
alternatyw dla analizy caego systemu podatkowego.
Model jest take nieprzystosowany do nieelastycznej poday czynnika produkcji.
Jeli cakowita poda czynnika faktycznie odpowiada za zmiany cen, wtedy istotnie
ogranicza to stosowanie modelu. Obydwa czynniki produkcji z zaoenia powinny by
homogeniczne. Tak wic nie ma adnego rozrnienia midzy grupami pracownikw
z rnymi kwalifikacjami. Pracownicy jednego sektora lub regionu mog przenosi si do
innych sektorw i regionw. Kapita jest take traktowany jako homogeniczny bez
rozrnienia pomidzy aktywami finansowymi i staymi, czy midzy firmami i ich
wacicielami. Zasoby kapitau mog przemieszcza si z jednego sektora czy regionu
do innego bez adnych przeszkd, jakie mog zdarzy si w praktyce.
Model Harbergera jest bardziej przydatny do analizy dugoterminowych efektw
zmian podatkowych, poniewa w dugim okresie mobilno czynnikw produkcji jest
wiksza ni w krtkim. Co za tym idzie mona go stosowa do porwna alternatywnych
dugookresowych

punktw

rwnowagi

odpowiadajcych

rnym

stawkom

podatkowym.
Model przyjmuje take zaoenie konkurencyjnych rynkw, gdzie ceny rosn lub
spadaj jako niezbdny warunek do zapewnienia penego zatrudnienia. Z powodu

wpywu monopoli czy ingerencji rzdu w ceny dbr lub czynnikw produkcji, rynki nie s
do koca samoregulujce.
Wspomniane ograniczenia maj generalnie zastosowanie do modelu Harbergera.
Dodatkowo model ten moe uwzgldnia warunki wynikajce z zaoe funkcji CobbaDouglasa.

OGLNY MODEL RWNOWAGI

Teoretyczny przykad
czynnikw produkcji

wprowadzenia

nieselektywnego

podatku

od

Podatek nieselektywny od czynnikw produkcji oznacza opodatkowanie danego

czynnika (np. kapitau) jednakow stawk w obu sektorach gospodarki wyrnionych
w modelu Harbergera zarwno rynkowym, jak i pozarynkowym.
W praktyce trudno jest znale przykady zastosowa tego rodzaju podatku,
jednak zosta on opisany przez Josepha Stiglitza w ksice Public Sector Economics
i, teoretycznie, moe by nakadany przez organy podatkowe. Wedug Jospeha Stiglitza
zblion konstrukcj posiadaj podatki od nieruchomoci w Stanach Zjednoczonych,
ktre s uzalenione od godziwej wartoci rynkowej nieruchomoci (najczciej ceny
sprzeday pochodzcej z rynku) oraz stawki podatkowej okrelonej procentowo. Naley
jednak zwrci uwag, e owe stawki zazwyczaj rni si midzy sob w zalenoci
od m.in. lokalizacji.

10

Podatek nieselektywny od czynnikw produkcji w modelu rwnowagi

oglnej
W

poniszym

przykadzie

zostanie

rozpatrzony

przypadek

naoenia

jednakowego podatku t=50% od kapitau w dwch rnych branach produkcji

ywnoci (brana A) oraz produkcji ubra (brana B), zgodnie z modelem Harbergera.
Graficzne przedstawienie skutkw naoenia podatku nieselektywnego od czynnikw
produkcji na dwie rne brane przedstawiaj ponisze wykresy.
a) Wielko popytu na kapita w obu sektorach przed i po naoeniu podatku:
Przed naoeniem podatku od kapitau linie popytu DKA i DKB stykaj si w punkcie E0,
ktremu odpowiada wielko kapitau QK0. W punkcie tym rynek kapitaowy znajduje
si w rwnowadze oglny popyt odpowiada oglnej poday:

Wykres 1. Zuycie kapitau przed naoeniem i po naoeniu podatku

gdzie:
DK0 popyt na kapita w brany A przed wprowadzeniem podatku
DK1 popyt na kapita w brany A po wprowadzeniu podatku
PK0 cena kapitau netto przed naoeniem podatku
PK1 cena kapitau netto po naoeniu podatku
QKA wielko kapitau w brany A
QKB wielko kapitau w brany B

11

QK0 wielko kapitau odpowiadajca rwnowadze oglnej

E0 punkt rwnowagi oglnej przed wprowadzeniem podatku
E1 punkt rwnowagi oglnej po wprowadzeniu podatku

Poniewa elastyczno popytu na kapita w obu branach jest jednakowa, po naoeniu

50-procentowego nieselektywnego podatku od kapitau, popyt w kadej z bran spada
o poow (rwnolege przesunicie linii DKA w lewo oraz linii DKB w prawo). Jako e,
zgodnie za zaoeniami, na rynku nie wystpuj bariery przepywu kapitau,
po dostosowaniach rynkowych nowe linie popytu DKA1 i DKB2 stykaj si w nowym
punkcie rwnowagi oglnej E1. Nowemu punktowi rwnowagi odpowiadaj nowe ceny
kapitau netto o 50 procent nisze w stosunku do poprzednich natomiast czna
wielko zuycia kapitau w obu branach nie ulega zmianie.

Wykres 2. Zuycie kapitau przed i po naoeniu podatku czne zmiany

12

b) Wielko produkcji w obu sektorach przed i po naoeniu podatku

Jak wspomniano wyej, wielko kapitau w obu branach nie zmienia si. Zgodnie
z zaoeniami modelu Harbergera, sytuacja na rynku pracy rwnie nie ulega zmianie.
W zwizku z tym zarwno wielko produkcji w brany odzieowej, jak i w brany
spoywczej po wprowadzeniu podatku od kapitau pozostaj na tym samym poziomie,
co przed naoeniem podatku. Zostao to przedstawione na poniszych funkcjach
produkcji:

Wykres 3. Wielko produkcji w brany odzieowej przed i po naoeniu podatku (B)

gdzie:
OLA0,1 wielko produkcji w brany odzieowej przed i po wprowadzeniu podatku
OA0,1 krzywa produkcji w brany odzieowej przed i po wprowadzeniu podatku
OK0 ilo kapitau wykorzystywana w brany odzieowej przed i po wprowadzeniu
podatku

13

Wykres 4. Wielko produkcji w brany spoywczej przed i po naoeniu podatku (B)

gdzie:
OLA0,1 wielko produkcji w brany spoywczej przed i po wprowadzeniu podatku
OA0,1 krzywa produkcji w brany spoywczej przed i po wprowadzeniu podatku
OK0 ilo kapitau wykorzystywana w brany spoywczej przed i po wprowadzeniu
podatku

c) Wielko popytu na dobra produkowane w obu sektorach przed i po

wprowadzeniu podatku
Z przeprowadzonych powyej analiz wynika, i naoenie jednakowego podatku
od kapitau w obu branach nie wpynie na wielko produkcji. W zwizku z tym, przy
pozostaych warunkach niezmienionych, zarwno cakowity popyt na dobra
produkowane w sektorze A i B nie zmieni si, jak rwnie nie ulegn zmianie ceny owych
dbr. Mimo e popyt ze strony rynku po naoeniu 50% podatku od kapitau spadnie
o poow, to zostanie on w peni zastpiony popytem wytworzonym przez rzd. Dlatego
te ostatecznie naoenie podatku nie wpynie na konsumpcj dbr wytwarzanych
w obu sektorach.

14

Wykres 5. Wielko popytu w brany Wykres 6. Wielko popytu w brany

odzieowej przed i po naoeniu podatku
spoywczej przed i po naoeniu podatku

INNE MODELE RWNOWAGI OGLNEJ

Mniej restrykcyjnym modelem rwnowagi oglnej jest model opracowany przez
Shovena i Whalleya. Uywa on algorytmu wynalezionego przez Scarfa. Tak jak model
Harbergera, sumuje on elastyczne ceny i jest powizany z neoklasyczn tradycj. Jednak
bazuje

na

skomplikowanych

technikach

matematycznych,

ktre

umoliwiaj

komputerowe obliczenia dla wicej ni dwch sektorw.

Innym modelem jest analiza nakadw i produkcji, ktra moe by stosowana
dla wikszej liczby sektorw. W tabeli sumuje si wszystkie relacje midzy czynnikami
produkcji oraz czynnikami produkcji i produktami. Analiza ta skupia si na zmianach
iloci.

15

EFEKT NAOENIA PODATKU NA JEDEN CZYNNIK WYTWRCZY

W JEDNYM SEKTORZE
Rozwaymy teraz efekty wpywu naoenia podatku dochodowego od osb
prawnych (korporacyjnego), jako naoenie podatku na czynnik wytwrczy kapitau
w sektorze korporacyjnym A.
Na potrzeby pierwszej analizy przyjmiemy jak poprzednio gospodark z dwoma
sektorami korporacyjnym i niekorporacyjnym, produkujc dwa dobra A i B. Cakowite
zasoby czynnikw wytwrczych pracy i kapitau s stae, ceny dbr A i B s sobie rwne.
Funkcja produkcji przyjmuje posta funkcji Cobba-Douglasa:
Y=K1/2L1/2
Gdzie: K oznacza kapita, a L czynnik wytwrczy pracy. Alokacja czynnikw wytwrczych
przed naoeniem podatku jest optymalna w sensie Pareta. Wkad obu czynnikw
w produkcj jest zmienny, a konsumenci rozdzielaj wydatki pomidzy dobra A i B po
rwno.
Jeeli na kapita w sektorze korporacyjnym A zostanie naoony podatek t,
wymusi on w dugim okresie odpyw tego czynnika wytwrczego do sektora B.
Pocztkowe przychd caej gospodarki rozkada si rwnomiernie pomidzy oba
sektory i oba czynniki wytwrcze.
Dla gospodarki, w ktrej przychd cakowity jest rwny 1.200PLN, kady czynnik
wytwrczy otrzyma poow tej wartoci, odpowiednio rozoon pomidzy sektory A i B:
KA=KB=LA=LB=300PLN. Przy zaoeniu ceny rwnej 1PLN, gospodarka dysponuje 600
jednostkami kapitau i 600 jednostkami pracy.
Przyjmiemy, e podatek t=50%. Oznacza to spadek przychodu z kapitau
o poow w sektorze A; nowy przychd to 150PLN, rnica staje si wasnoci pastwa.
Zachowanie rynku w rwnowadze oznacza, e rozoenie siy roboczej pomidzy
sektorami pozostanie takie samo i bdzie wynosio po 300 jednostek. Rwnoczenie,
aby zoptymalizowa produkcj, koszt poniesiony przez kapita musi pozosta rwny
kosztowi pracy.

16

K=K0*(1+t)
300=200*(1+0.5)
Nowa liczba jednostek kapitau bdzie wynosia 200 w sektorze A, 100 jednostek
zostanie przeniesionych do nieopodatkowanego sektora B: 300+100=400. Przy 400
jednostkach kapitau, jego cena spadnie do 0.75PLN. Cena dobra w sektorze
korporacyjnym (A) wzronie, a w sektorze niekorporacyjnym (B) spadnie, co pokazano
poniej.

Wykres 7. Zmiana cen w sektorach korporacyjnym (A) i niekorporacyjnym (B)

W krtkim okresie, gdy przepyw czynnika kapitau pomidzy sektorami jest
niemoliwy, naoenie podatku doprowadzi jedynie do spadku dochodu czynnika
kapitau, a co za tym idzie spadku popytu na dobra A i B. Spadek zostanie zastpiony
przez wzrost zapotrzebowania na te dobra przez rzd.
Graficzne wyprowadzenie nowego punktu rwnowagi zostao przedstawione na
wykresie 8. Do wykresu krzywych funkcji popytu czynnika kapitau z obu sektorw
dodana zostaje nowa funkcja popytu uwzgldniajca zmniejszony dochd ze wzgldu na
naoenie podatku. Przecicie si linii DKC oraz DKF oznacza now wielko produkcji
oraz cen. Ze wzgldu na spadek ceny kapitau krzywa izokoszty zostanie przesunita
w kierunku pocztku ukadu wsprzdnych. Nowy punkt rwnowagi oznaczony jako Y*
znajduje si poza krzyw optymalnoci. Zakreskowany obszar na wykresie 8, w czeci (a)
nazywany jest trjktem Harbergera i pokazuje strat konsumenta rozumian jako
utrat moliwoci nabycia innego dobra, ze wzgldu na naoenie podatku na dobro
pierwotne.

17

W przypadku funkcji produkcji w postaci funkcji

Cobba-Douglasa w obu sektorach, naoenie podatku
na czynnik kapitau spowoduje spadek ceny dobra
w sektorze niekorporacyjnym, a zarazem wzrost jego
produkcji. Sytuacja w sektorze korporacyjnym bdzie
odwrotna.

Opodatkowanie

spowoduje

spadek

rzeczywistego dochodu czynnika kapitau, przez obnienie

konsumpcji obu dbr. W przypadku czynnika pracy,
wzronie konsumpcja dobra z sektora B, jednak rwnie
spadnie w sektorze A, ze wzgldu na wzrost ceny.
Rzeczywista zmiana dochodu czynnika pracy jest zalena
od tego, czy dobro w sektorze korporacyjnym jest
kapitao- czy pracochonne.
Jeeli przyjmiemy, e produkcja w sektorze
korporacyjnym wymaga staego rozoenia czynnikw
wytwrczych, tj.:

Wykres 8. Nowy punkt rwnowagi

A(K,L)=min(KX,LX)
a pozostae zaoenia zostan niezmienione, to naoenie podatku na kapita w sektorze
A wymusi w dugim okresie odpyw obu czynnikw produkcji w sposb rwnomierny,
eby osign rwnowag, a spadek ceny obu czynnikw wytwrczych bdzie rwny.
Przy 600PLN wydanych na produkcj dobra A i podatku o wysokoci 50%,
400PLN zostanie spoytkowane na 200 jednostek kapitau, a pozostae 200PLN
na 200 jednostek pracy. Ze wzgldu na podatek, 200PLN otrzyma rzd. Tak sam kwot
dostanie w postaci zysku kapita. Spadek dochodu caej gospodarki z 1200PLN
do 1000PLN spowoduje spadek cen czynnikw produkcji, gdzie w nowej rwnowadze
pK=pL=0.83PLN.

18

Oznacza to, e naoenie podatku korporacyjnego moe obciy w rwnym

stopniu oba czynniki wytwrcze, a im bardziej pracochonne jest dobro z obcionego
sektora, tym wiksz strat poniesie czynnik pracy.

PODATEK ODDZIAUJCY NA WIELE GAZI

Po przeanalizowaniu krtko- i dugoterminowych
efektw modelu, warto przyjrze si temu, jakie s efekty
analizy oglnej opodatkowania w przypadku podatku
oddziaujcego na wiele gazi (sektorw, bran).
Wemy pod uwag efekt wprowadzenia 50%
podatku od kapitau w dwch branach spoywczej (A)
i odzieowej (B). Naoenie podatku zostao przedstawione
jako przesunicia krzywych popytu (co wida na wykresie
9(a)).
Jako e obie krzywe popytu przesuwaj si w d
o t sam jednostk, ilo kapitau zapewniajca
rwnowag w obu branach pozostanie taka sama
pomimo tego, e cena spada o poow. Poniewa zuycie
kapitau w obu branach jest takie samo i poniewa rynek
pracy nie jest dotknity adn zmian, wielko produkcji
ubra na wykresie 9(b) oraz wielko produkcji jedzenia
na wykresie 9(c) pozostaj rwnie niezmienne.

Wykres 9. Naoenie podatku oraz wielkoci produkcji w brany A i B

19

Popyt na oba produkty podobnie jest niezmienny, poniewa popyt wytworzony

przez rzd cakowicie zastpi (tym samym, zrekompensuje) popyt istniejcy dotychczas
ze strony rynku, co wida na wykresach 10 oraz 111. W konsekwencji podatek nie
wpynie na konsumpcj adnego z dwch dbr z punktu widzenia czynnika pracy.

Wykres 10. i Wykres 11. Cakowity popyt na oba produkty

Jednak z punktu widzenia czynnika kapitau, popyt na oba dobra spadnie o 50%,
gdy w wyniku naoenia 50-procentowego podatku dochody spady o dokadnie 50%.
Osigamy w ten sposb rezultat, ktry jest spjny z czstkow analiz opodatkowania.
Mona zaobserwowa, e po pierwsze, cena czynnika spada o odsetek wynikajcy
z wysokoci naoonego podatku, po drugie, podatek jest w caoci ponoszony przez ten
czynnik, a co wicej nie wystpuje strata dobrobytu.

PODATEK NAOONY NA JEDNO DOBRO

Warto zaj si te wpywem oglnego modelu opodatkowania na naoenie
podatku na jedno dobro/jedn ga (sektor). Biorc pod uwag wyej opisane zaoenia
modelu oraz w szczeglnoci brak indywidualnych oszczdnoci i oszczdnoci
w sektorze przedsibiorstw, podatek naoony na produkcj w ramach jednej brany
(sektora) powoduje w konsekwencji naoenie podatku na wszystkie czynniki biorce
1

Jest to jedno z zaoe przyjmowanych w modelach zakadajcych rwnowag zgodnie z tym zaoeniem rzd musi
zrwnoway budet, tzn. kady dochd z wpywu podatkw do budetu musi by przeznaczony na zakup dbr i
usug.

20

udzia w tworzeniu produkcji w tym sektorze. Zatem w tym modelu podatek naoony
na materiay bdzie generowa identyczne skutki, co podatek nakadany na kapita czy
na prac, ktre s wykorzystywane w tej samej brany. atwiej jest analizowa naoenie
podatku na konkretne czynniki produkcji ni naoenie podatku na produkcj w caoci,
dlatego na powyszych wykresach pokazane zostay oddzielnie na wykresie 12 wpyw
podatku naoonego na kapita w brany odzieowej, a na wykresie 13 wpyw podatku
naoonego na czynnik pracy w brany odzieowej.

Wykres 12. Wpyw podatku na kapita w brany odzieowej (B)

Wykres 13. Wpyw podatku na czynnik pracy w brany odzieowej (B)

21

Z wykresw wynika, e podatek spowoduje, e w zwizku z tym, e zosta

naoony, oba czynniki opuszcz bran odzieow i zostan uyte w brany spoywczej.
Jeeli obie brane byyby kapitaochonne2 w tym samym stopniu, to czynniki byyby
uwalniane z brany odzieowej w tej samej proporcji, w ktrej byyby potrzebne
w brany spoywczej. W konsekwencji wzgldna cena czynnikw pozostaaby na tym
samym poziomie.
Jednak tak nie jest z porwnania wykresw 9(b) i 9(c) wida, e w tym
przykadzie brana odzieowa jest wzgldnie kapitaochonna, natomiast brana
spoywcza wzgldnie pracochonna. Oznacza to, e wspczynnik jednostek kapitau
do jednostek pracy uwalnianych w brany spoywczej bdzie wyszy od wspczynnika
jednostek kapitau do jednostek pracy potrzebnych w brany odzieowej. Tym samym
bdziemy mie do czynienia z nadwyk kapitau i niedoborem pracy. W celu
przywrcenia rwnowagi oraz zapewnienia penego zatrudnienia, cena kapitau bdzie
musiaa obniy si w stosunku do ceny pracy. Nowa krzywa wyznaczajca cen (krzywa
BC) nie jest rwnolega do krzywej uprzednio wyznaczajcej cen (krzywej AA).
W pocztkowym stanie rwnowagi w brany odzieowej stosowana bya
1 jednostka kapitau na jedn jednostk pracy, natomiast w brany spoywczej
proporcje wyglday inaczej zuywana bya 1 jednostka kapitau na 3 jednostki pracy.
50-procentowy podatek, ktry zosta wprowadzony zmieni stosunek ceny kapitau do
ceny pracy do okoo 0,86:1.
Ruchy

czynnikw

produkcji

opodatkowanej

brany

odzieowej

do nieopodatkowanej brany spoywczej spowoduj wzrost produkcji w brany

spoywczej i spadek produkcji w brany odzieowej. Zmiana we wzgldnych cenach
czynnikw produkcji oznacza, e obie brane stan si bardziej kapitaochonne.
Pomimo cakiem skomplikowanych zmian we wzgldnych cenach czynnikw
produkcji i w metodach produkcji, wyej wymienione analizy wskazuj, e przychody
netto spadn dokadnie o wysoko podatku. Jeeli przyjmiemy zaoenie, e rzd

Kapitaochonno w tym ujciu oznacza wzgldn intensywno (proporcj) zuycia w procesie produkcji czynnika
kapitau w stosunku do czynnika pracy, pracochonno odwrotnie.

22

wydaje przychody podatkowe na zakupy dbr i usug oznaczaoby to, e cakowity popyt
na oba dobra jest niezmieniony.
Na wykresie 10 mona zaobserwowa, e spadek produkcji ubra spowoduje
wzrost ceny (przesunicie z punktu PC0 do punktu PC1). Poniewa zarwno praca, jak
i kapita zostay zmniejszone w ten sposb, bdzie potrzebne mniej materiau.
Poczenie dwch zjawisk przesunicie w lewo krzywej

popytu i wzrost ceny -

powoduj obnienie zapotrzebowania na materia zarwno z punktu widzenia pracy,

jak i kapitau.
Analogicznie w sektorze spoywczym wzrost produkcji powoduje spadek cen
jedzenia. Nisze przychody powoduj przesunicie krzywej popytu w lewo.
Takie przesunicie krzywej popytu przyczynia si do wzrostu w konsumpcji jedzenia.
Moemy zaobserwowa spadek dobrobytu spowodowany wprowadzeniem tego
podatku. Warto tego spadku przedstawia si jako suma trjktnych obszarw ABC
na wykresach 14 oraz 15.

Wykres 14. Spadek dobrobytu po naoeniu podatku na czynnik kapitau w brany

odzieowej (B)

23

Wykres 15. Spadek dobrobytu po naoeniu podatku na czynnik pracy w brany

odzieowej (B)

PODSUMOWANIE

Analizujc model Harbergera mona wywnioskowa, e podatek naoony na

kapita w jednym sektorze wpywa na ca gospodark. Jednak model ten ma rwnie
wady zasoby kapitau s stae i mog dowolnie przemieszcza si midzy sektorami,
a take CIT nie jest wycznie podatkiem od dochodu kapitau.
W wyniku naoenia nieselektywnego podatku na wybrany czynnik produkcji,
cena netto tego czynnika spada o warto podatku. Podatek jest w caoci przerzucany
na cen czynnika nie powoduje negatywnych konsekwencji dla konsumentw
w postaci wzrostu cen dbr. Zastosowanie tego rodzaju podatku moe przyczyni si do
zwikszenia efektywnoci alokacji czynnikw produkcyjnych.
Natomiast rozpatrujc sytuacj naoenia podatku na jeden czynnik wytwrczy,
takie naoenie prowadzi do zmniejszenia konsumpcji tego czynnika w obu sektorach.
Drugi czynnik rwnie jest stratny, jednak jedynie w opodatkowanym sektorze. Stosunek
straty do zysku jest zaleny od proporcji wykorzystania czynnikw w produkcji obu dbr
im wiksza chonno danego czynnika, tym wiksza bdzie jego strata w nowej
rwnowadze.

24

Z analizy naoenia podatku na jedno dobro/jedn ga wynika, e podatek

naoony na produkcj w ramach jednej brany powoduje w konsekwencji naoenie
podatku na wszystkie czynniki biorce udzia w tworzeniu produkcji w tej brany. Fakt
przeniesienia

czynnikw

produkcji

brany

opodatkowanej

do

brany

nieopodatkowanej przyczynia si do powstania zmian w wielkoci produkcji,

a w konsekwencji wpywa na cen, pooenie krzywej popytu oraz przychody netto,
ktre malej dokadnie o wysoko podatku. Zgodnie z przeprowadzonymi analizami
wprowadzenie opodatkowania prowadzi do powstania nieuniknionej straty dobrobytu.

rda
1. Brown, Jackson, Public Sector Economics, s. 352-367
2. J. Stiglitz, Ekonomia sektora publicznego, PWN, Warszawa 2004
3. Ch. Ballard, D. Fullerton, J. B. Shoven, J.Whalley, A General Equilibrium Model for
Tax Policy Evaluation, University of Chicago Press 1985
4. https://en.wikipedia.org/wiki/Arnold_Harberger

25