Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
WIATPOLITYKA
ZESZ Y T Y S P O EC Z NEJ MY L I KO C IO A
54
CHRZECIJASTWO
Z ES Z Y T Y S P O EC Z NEJ MYLI KO C I O A
WIATPOLITYKA
55
CHRZECIJASTWO
WIATPOLITYKA
ZESZ Y T Y S P O EC Z NEJ MY L I KO C IO A
56
CHRZECIJASTWO
Z ES Z Y T Y S P O EC Z NEJ MYLI KO C I O A
WIATPOLITYKA
Wdyskursie toczcym si wpluralistycznej sferze publicznej, Koci iludzie wierzcy, ktrzy wyraaj swe przekonania wjzyku iprzy pomocy uzasadnie religijnych, nie zawsze s
powanie traktowani ze strony innych podmiotw. Zwykle wiecki jzyk, tzn. odwoujcy
si do racjonalnych argumentw, traktowany jest jako religijnie oraz wiatopogldowo neutralny iztego powodu umoliwiajcy porozumienie midzy czonkami rnych wsplnot
etycznych. Wdyskursie publicznym Koci jest wic czsto zmuszony dokona translacji
argumentw religijnych na jzyk wiecki. Sia argumentacji wyraonej przez Kocioy wjzyku wieckim wydaje si jednak wtpliwa, zwaszcza wstosunku do wierzcych, poniewa wcale nie musz oni odczuwa atrakcyjnoci jakichkolwiek wieckich racji. Adaptacja
nowoczesnej, immanentnej wiatu iwistocie funkcjonalnej racjonalnoci, ktra skrywa
chrzecijasko-kocieln tre sprawia, e owa tre uboeje itraci sw autonomiczno.
Co wicej, Koci posugujcy si wieckimi argumentami przestaje czymkolwiek rni
si od innych podmiotw sfery publicznej, traci sw specyfik. Sytuacja, wktrej Koci
iludzie wierzcy dokonuj translacji argumentw religijnych na jzyk wiecki naznaczona
jest asymetri, poniewa tak prac nie s obcieni wieccy uczestnicy publicznego dyskursu. Zniesienie tej asymetrii miaoby wwczas miejsce, gdyby obie strony, religijna iwiecka,
przyjmoway perspektyw drugiej strony, uczyy si wzajemnie od siebie, astrona wiecka
kooperowaa zwierzcymi obywatelami wtranslacji argumentw religijnych na wieckie.
Jeeli bowiem ma zosta zachowana wi spajajca wsplnot polityczn, potrzebne jest
wzajemne uznanie. Co wicej, jeeli spoeczestwo nie chce si odci od wanych rde
sensu, to nie moe redukowa zoonoci wsferze publicznej poprzez wykluczenie religii
zdyskursu publicznego8.
W warunkach pluralizmu, jaki panuje w sferze publicznej, wsplne wartoci czyli
konsens aksjologiczny osigany jest drog kompromisu, awkonsekwencji jest rwnoznaczny zetycznym minimum, ktre ostao si wwolnej konfrontacji spoecznej.
Koci, cho uznaje oraz promuje osignit drog kompromisu zgod wzakresie
wsplnych wartoci, pod warunkiem, e nie jest ona sprzeczna zjego doktryn, wykazuje jednoczenie tsknot za maksymalizmem etycznym9. Jego misj jest bowiem
goszenie peni objawionej prawdy idopiero na tej podstawie formuowanie postulatw
ioczekiwa. Kiedy nauczanie Kocioa idzie dalej ni zabezpieczenie etycznego minimum, czsto bywa przez podmioty sfery publicznej krytykowane. Ich oczekiwania, aby
Koci sta si stranikiem minimum etycznego, wistocie niewiele si rni od de
zmierzajcych do tego, eby Koci peni rol religii pastwowej. Tymczasem Koci
8 P
or. J. Casanova, Deprywatyzacja religii [w:] W. Piwowarski (red.), Socjologia religii. Antologia
tekstw, Krakw 1998, s. 419.
9 Por. J. Gowin, Koci po komunizmie, KrakwWarszawa 1995, s. 9596.
57
CHRZECIJASTWO
WIATPOLITYKA
ZESZ Y T Y S P O EC Z NEJ MY L I KO C IO A
58
CHRZECIJASTWO
Z ES Z Y T Y S P O EC Z NEJ MYLI KO C I O A
WIATPOLITYKA
12 Jan Pawe II, Homilia wczasie Mszy w., Lubaczw, 3 VI 1991 r. [w:] Jan Pawe II, Pielgrzymki do
Ojczyzny 1979, 1983, 1987, 1991, 1995, 1997. Przemwienia, homilie, Krakw 1997, s. 598.
13 Sobr Watykaski II, Deklaracja owolnoci religijnej Dignitatis humanae, nr 2.
14 Por. J. Perszon, Zbawienie poza Kocioem? Kulturowy kontekst pluralistycznej teologii religii, Studia
Wocawskie 2012, nr 14, s. 232.
59
CHRZECIJASTWO
WIATPOLITYKA
ZESZ Y T Y S P O EC Z NEJ MY L I KO C IO A
60
CHRZECIJASTWO
Z ES Z Y T Y S P O EC Z NEJ MYLI KO C I O A
WIATPOLITYKA
61
CHRZECIJASTWO
WIATPOLITYKA
ZESZ Y T Y S P O EC Z NEJ MY L I KO C IO A
dojrzaej inienaruszonej. Zdaniem Jrgena Habermasa wwielogosowej sferze publicznej, wktrej toczy si spr midzy wierzcymi iniewierzcymi obywatelami,
naley odwoa si do zdrowego rozsdku, ktry podpowiada, e nauka nie jest wstanie ogarn wszystkich kwestii, jak na przykad problemu powinnoci, moralnoci,
usprawiedliwienia itd. wiecka cz spoeczestwa powinna zatem wysucha racji
strony religijnej, by sprawdzi, jak nauk mogaby znich wycign. Jeli zamiast
tego prbowaa by wykluczy religi ze sfery publicznej, naraziaby si na odcicie si
od wanych rde sensu20. Habermas stwierdza ponadto, e religia mogaby odegra
znaczc rol wobliczu dajcego si dzisiaj zauway faktu zniszczenia demokratycznej wizi isolidarnoci grupowej. Zauwaa, i obecnie obywatele yjcy wdobrobycie
ipokoju zamieniaj si wsamolubne monady itocz ze sob walk za pomoc praw
subiektywnych. Habermas konkluduje, i pastwo winno winteresie wasnym chroni
te rda kultury wtym religi ktre podtrzymuj obywatelsk wiadomo norm
oraz solidarno21.
Nieco inaczej ujmuje rol religii wwielogosowej sferze publicznej papie Benedykt
XVI. Zgodnie zjego rozumieniem rola religii polega nie tyle na dostarczaniu norm, tak
jakby nie mogy by one znane niewierzcym, ale raczej na dopomaganiu woczyszczeniu irzucaniu wiata na stosowanie rozumu do odkrywania obiektywnych zasad moralnych22. Benedykt XVI podkrela, e uniwersalne zasady etyki dostpne s kademu
czowiekowi poprawnie uywajcemu rozumu, asama religia niczego wtym zakresie
nie dodaje. Novum wnoszonym przez religi jest jej korekcyjna rola wstosunku do naturalnego rozumu. Religia, wswojej wieckiej funkcji, ma zatem pomaga czowiekowi
wbyciu istota racjonaln. Rozum, aby poprawnie funkcjonowa musi by owiecony
przez wiar, ktra otwierajc na Transcendencj uzdalnia go do poznania wszelkiej
prawdy. Rozum nieowiecony przez religi nie tylko ma zawony horyzont poznawczy,
ale take atwiej popenia bd wrozumowaniu majcym za cel odkrycie uniwersalnych
zasad moralnych23.
Kada forma pastwowa powstaje i utrzymuje si wok konkretnego etosu.
Wspczesne wsplnoty polityczne, ktre stay si pluralistyczne iotwarte, szczegl20 Por. J. Habermas, Wierzy i wiedzie, Znak 2002, nr 9, s. 1016.
21 Za: Z. Weinert, Habermas iRatzinger: wiara iwiedza wdobie sekularyzacji, Poznaskie Studia
Teologiczne 2006, t. 20, s. 151168.
22 Por. Przemwienie Benedykta XVI na spotkaniu z przedstawicielami spoeczestwa brytyjskiego, korpusu dyplomatycznego, wiata polityki, nauki i przedsibiorczoci, Westminster Hall, 17 IX 2010r.
23 Por. P. Mazurkiewicz, Niepolityczna polityczno Kocioa, Chrzecijastwo, wiat, Polityka. Zeszyty
Spoecznej Myli Kocioa 2012, nr 13 (1), s. 9.
62
CHRZECIJASTWO
Z ES Z Y T Y S P O EC Z NEJ MYLI KO C I O A
WIATPOLITYKA
nie potrzebuj, aby mc istnie jako wsplnoty, podstawowego integrujcego konsensu, ktry hamowaby odrodkowe interesy itendencje wynikajce zetycznego pluralizmu irnych wizji wiata. Religia jest jednym ztych czynnikw, ktre przekazuj
ipodtrzymuj podstawowe koncepcje ipostawy moralne. Std naleaoby zapewni
jej miejsce wsferze publicznej. Jak jednak zauwaa Ernst Wolfgang Bckenfrde, etos
pluralistycznych wsplnot politycznych nie zawsze odpowiada wcaoci wymogom,
ktre wynikaj zchrzecijasko-prawnonaturalnego obrazu pastwa. Osoby wierzce powinny mie wiadomo skoczonoci iomylnoci rzeczy ludzkich, tego, e nie
ley wgranicach ludzkich moliwoci stworzenie tu iteraz sprawiedliwego systemu. Ta
wiadomo powinna zkolei skania do roztropnego respektowania form politycznych
uwaanych za mniej doskonae, byle tylko nie negoway godnoci ludzkiej oraz prawa
Boego ido lojalnego zachowywania si na terenie ich etosu, anie do pozbawiania go
znaczenia zmyl orealizowaniu wartoci absolutnych, co wefekcie bdzie pozostawieniem go wrogom porzdku ludzkiego24.
Wpluralistycznej sferze publicznej Koci moe take spenia rol aktora, ktry wprowadza do debaty publicznej kwestie moralne, poszerzajc repertuar problemw iargumentw oraz przyczyniajc si do oywienia sfery publicznej. Wten sposb mgby zmusza
wieckie pastwo do rekonstruowania wasnych fundamentw normatywnych. Koci
wreszcie, bdc obecny wsferze publicznej ibiorc udzia wdyskursywnym ksztatowaniu opinii publicznej, moe przyczynia si do rwnowagi wiatopogldowej wpastwie,
ktre powinno by ojczyzn caej spoecznoci, tj. wierzcych iniewierzcych, aponadto
przyczynia si do zaspokojenia potrzeby uznania wierzcych obywateli, mocniejszej ich
identyfikacji zosignitym konsensusem spoecznym iwiksz odpowiedzialnoci za
niego, aostatecznie do umocnienia spoecznej wizi25.
Ztego wzgldu, e zadanie Kocioa jest gwnie duchowe iduszpasterskie, powinien
on czuwa nad ludzkim charakterem systemw politycznych iodwoywa si do sumie, gdy te systemy nie bd odpowiada niepodwaalnej zasadzie poszanowania
godnoci osoby ipraw czowieka. Jeli Koci nie chce by postrzegany jako grupa
rywalizujca zinnymi, awic jeli nie chce utraci pozycji partnera niewspmiernego
zpluralistycznym wiatem sfery publicznej, to powinien ogranicza swoj dziaalno
24 Za: F. Mazzocchio, Sfera publiczna i religia. Pogldy Jrgena Habermasa i Ernsta W. Bckenfrdego,
Spoeczestwo 2009, nr 2, s. 309.
25 Por. P. Burgoski, Model obecnoci inaturalnego napicia [w:] J. Wgrzecki, P. Burgoski, M. Gierycz,
S. Sowiski, M. Kacprzak, K. Stpkowska, Obecno Kocioa katolickiego wsferze publicznej demokratycznego pastwa prawa. Przykad wspczesnej Polski, Warszawa 2013, s. 2728.
63
CHRZECIJASTWO
WIATPOLITYKA
ZESZ Y T Y S P O EC Z NEJ MY L I KO C IO A
ks. Piotr Burgoski, dr, politolog, adiunkt Instytutu Politologii Uniwersytetu Kardynaa Stefana
Wyszyskiego wWarszawie. Waniejsze publikacje: Patriotyzm wUnii Europejskiej (Warszawa 2008);
Religia ipolityka. Zarys problematyki (red. wsplnie zM. Gieryczem) (Warszawa 2014).
26 Por. F. Mazzocchio, Sfera publiczna ireligia. Pogldy Jrgena Habermasa iErnsta W. Bckenfrdego,
art. cyt., s. 308311.
64