Piotr Burgoski

Patronat i mediacja duchownych w polityce

Rne przypadki zaangaowania duchownych jako patronw i mediatorw w yciu
politycznym w okresie po 1989 roku mona uj w trzy kategorie. Pierwsz z nich stanowi
mediacje w konfliktach spoecznych, drug mediacje midzy aktorami ycia politycznego,
trzeci patronat przy powstawaniu nowych podmiotw politycznych. W pierwszej grupie
umieci mona na przykad mediacje abp Damiana Zimonia podczas strajkw grniczych w
latach 90-tych oraz strajku w FSM w Tychach w 1992 roku, mediacj abp. Tadeusza
Gocowskiego midzy wacicielem a pracownikami huty Lucchini-Warszawa w 1994 roku,
mediacj biskupa tarnowskiego Wiktora Skworca podczas strajku w zakadach lotniczych w
Mielcu w 1998 roku oraz mediacj bp. Romana Andrzejewskiego, krajowego duszpasterza
rolnikw, podczas protestw rolniczych w 1999 roku. Do tej samej kategorii naley zaliczy
mediacje biskupw kieleckich, Kazimierza Ryczana i Mariana Florczyka, midzy wadzami
miasta a pracownikami MPK w Kielcach w 2007 roku oraz mediacje midzy rzdem a
strajkujcymi pielgniarkami w Warszawie w 2000 roku prowadzone przez abp. Jzefa
yciskiego.
Spord mediacji, jakie duchowni prowadzili midzy rnymi podmiotami
politycznymi, mona wymieni m.in. spotkanie kard. Jzefa Glempa z politykami 18
wrzenia 1990 w jego rezydencji (tzw. herbatka u Prymasa), podczas ktrego rozmawiano o
odejciu gen. Jaruzelskiego z urzdu prezydenta oraz rozwaano kandydatw na jego
nastpc. W 1993 roku abp Tadeusz Gocowski patronowa powstaniu Katolickiego Komitetu
Wyborczego Ojczyzna, natomiast w 1995 roku pod patronatem ks. Jzefa Maja spotykali
si politycy prawicowych partii i Solidarnoci (tzw. Konwent w. Katarzyny), aby uzgodni
wsplnego kandydata na prezydenta. W 1997 roku abp Gocowski by gospodarzem
pierwszego posiedzenia zwyciskiego wwczas klubu AWS. Do kurii biskupiej przyjechao
127 spord 252 posw i senatorw tego ugrupowania z Marianem Krzaklewskim na czele.
W homilii arcybiskup przestrzega przed zmarnowaniem wyborczego zwycistwa, natomiast
w obradach nie wzi udziau. W padzierniku 2005 roku abp Gocowski patronowa
zawizywaniu koalicji PO PiS. Goci w swojej rezydencji Jarosawa Kaczyskiego i
Donalda Tuska, jednak rozmowy tych politykw zakoczyy si fiaskiem. W tym samym roku

po wyborach parlamentarnych w domu abp. Sawoja Leszka Godzia zawarto koalicj

rzdow midzy PiS, Samoobron i LPR. W sierpniu 2005 roku odbyy si rozmowy
kierownictwa PiS z prawicowymi koami, m.in. Antoniego Macierewicza i Jana
Olszewskiego, tworzcymi Ruch Patriotyczny. Negocjacjom przyglda si biskup
drohiczyski Antoni Dydycz. W 2006 roku abp Gd wraz z o. Tadeuszem Rydzykiem
patronowali podpisaniu paktu stabilizacyjnego PiS Samoobrona LPR. W 2005 roku o.
Tadeusz Rydzyk prbowa zorganizowa w siedzibie Radia Maryja spotkanie liderw PiS,
LPR oraz Ruchu Patriotycznego w celu zawizania koalicji tych partii. Przywdcy dwch
pierwszych ugrupowa spotkanie zbojkotowali. Naley te przypomnie o swoistym
patronacie kard. Stanisawa Dziwisza nad Platform Obywatelsk, ktr w 2006 roku zaprosi
on na rekolekcje do agiewnik. W sierpniu 2007 roku biskup widnicki Ignacy Dec prbowa
mediowa midzy o. Tadeuszem Rydzykiem a przedstawicielami PiS. Po ochodzeniu
bowiem stosunkw tego ugrupowania z dyrektorem Radia Maryja, liderzy PiS prbowali
zabiega o poparcie rodowiska skupionego wok toruskiej rozgoni. W roku 2007 miaa
miejsce mediacja abp. Jzefa Michalika midzy skonfliktowanymi ze sob Markiem Jurkiem
oraz Jarosawem Kaczyskim.
Trzeci kategori stanowi inicjatywy podejmowane przez duchownych, majce na
celu powoanie nowych podmiotw politycznych. Spord nich wymieni mona dziaania
ks. prof. Czesawa Bartnika, ktry jako przedstawiciel fundacji Nasza Przyszo Polska
prbowa powoa do istnienia now parti katolicko-narodow. Ponadto pod patronatem o.
Tadeusza Rydzyka powsta Ruch Patriotyczny, ktremu przewodzi Antoni Macierewicz.
Ostatni inicjatyw w omawianej tutaj kategorii stanowio utworzenie w styczniu 2008 roku
komitetu bojkotujcego Traktat Lizboski. Przedsiwziciu temu patronowali redemptoryci z
Radia Maryja.
Krtka analiza powyszych wydarze bdzie polegaa gwnie na ukazaniu
motywacji, jakimi kierowali si duchowni podejmujc si patronatu czy mediacji, prbie
odpowiedzi na pytanie czy nie przekroczyli oni granicy midzy sfer metapolityki a polityki i
czy starali si uszanowa autonomi porzdku wieckiego, a take prbie okrelenia
konsekwencji ich dziaa dla rnych podmiotw i w rnych dziedzinach ycia.
Mediacje w konfliktach spoecznych
Zaistniae w ostatnich kilkunastu latach konflikty spoeczne, w ktrych mediacji
podjli si hierarchowie kocielni, miay przewanie charakter sporw pracowniczych lub

protestw rolniczych. W ramach pierwszej kategorii gwne obszary sporu stanowiy kwestie
pacowe, przeksztacenia wasnociowe zakadw pracy i zwizane z tym redukcje personelu
oraz zabezpieczenia socjalne (na przykad podczas strajkw grnikw w 1992 roku, hutnikw
w 1994 i 2001 roku, pracownikw FSM w Tychach w 1992 roku, pracownikw zakadw
lotniczych w Mielcu w 1997 roku, kierowcw komunikacji miejskiej w Kielcach w 2007
roku). W przypadku protestw rolniczych postulaty ich uczestnikw dotyczyy gwnie
kwestii odszkodowa, regulacji rynku rolnego, a zwaszcza poziomu cen skupu i ograniczenia
importu produktw rolnych z zagranicy (na przykad podczas blokad drg w 1999 roku).
Wydaje si, e biskupi, ktrzy penili rol mediatorw w konfliktach spoecznych,
dooyli wszelkich stara, aby zachowa neutralno wobec postulatw formuowanych przez
strony sporu. Swoj rol widzieli przede wszystkim w doprowadzeniu obu stron do
wzajemnego dialogu (na przykad abp Tadeusz Gocowski podczas strajku w Hucie LucchiniWarszawa). Bardzo czsto bowiem miaa miejsce sytuacja, i strony, a przynajmniej jedna z
nich, w ogle nie wyraay woli podjcia rokowa1. Istniay jednak te przypadki, cho
nieliczne, gdy biskupi wyranie poparli stanowisko jednej ze stron. Na przykad bp Roman
Andrzejewski stwierdzi podczas protestw rolniczych w 1999 roku, e poprzez blokowanie
drg rolnicy chcieli zwrci uwag na krzywdy, jakich doznaj na wasnej ziemi"2.
Natomiast abp Damian Zimo uzna, i niektre akcje strajkowe na lsku z 2003 roku
mona usprawiedliwi, poniewa rzd nie przedstawi grnikom zrozumiaej i moliwej do
zaakceptowania przez nich polityki restrukturyzacji regionu 3. Warto te tutaj przypomnie
fakt opowiedzenia si w 1999 roku po stronie protestujcych dziaaczy chopskich
kamilianina o. Bogusawa Palecznego. Na konferencji prasowej w siedzibie Samoobrony
wezwa on wszystkich bezdomnych, by organizowali si w grupy solidaryzujce si z
rolnikami4.
Ocena konfliktw spoecznych, jakiej dokonywali hierarchowie zaangaowani w
mediacje, zawsze, oprcz nielicznych przypadkw, bya formuowana w kategoriach
etycznych. Biskupi przyczyn protestw upatrywali na og w oczywistym naruszeniu
podstawowych zasad ycia spoecznego, przede wszystkim sprawiedliwoci oraz szacunku
dla godnoci

ludzkiej. Wwczas

swoje zaangaowanie

uzasadniali

koniecznoci

przywrcenia waciwego, tzn. opartego na zasadach etycznych, porzdku spoecznego.

1 Por. Boskie rozmowy (rozmowa E. Milewicz z abp. T. Gocowskim), Gazeta Wyborcza, 31/08/1994.
2 Nie leczy blu krzywd drugiego, Gazeta Wyborcza, 03/02/1999.
3 Por. Grnicy to nie balast (rozmowa A. Klich i S. Starzyskiego z abp. D. Zimoniem), Gazeta Wyborcza,
12/09/2003.
4 Por. Dzi rzd twardy, Gazeta Wyborcza, 04/02/1999.

Naley te doda, i w imi tych zasad biskupi rwnie potrafili wezwa strajkujcych do
zaprzestania akcji (na przykad biskupi lscy, ktrzy wyrazili gotowo podjcia si
mediacji, do strajkujcych w 1992 roku w kopalni Rozbark, wystosowali apel o powrt do
pracy, argumentujc to odpowiedzialnoci za dobro wsplne)5. W niektrych przypadkach
zasadniczy motyw zaangaowania hierarchw stanowio denie do zachowania pokoju
spoecznego. Moim zadaniem nie byo rozwizywanie kwestii technicznych, ale czuwanie,
eby nic zego si nie stao powiedzia biskup Marian Florczyk, ktry mediowa w
konflikcie w zajezdni MPK w Kielcach6. Biskupi mieli bowiem wiadomo tego, e w
odniesieniu do kilku akcji strajkowych rzd powanie rozwaa moliwo uycia siy (na
przykad podczas protestw i strajkw grniczych w 1992 roku)7, dochodzio te do uycia
przemocy przez wacicieli zakadu i istniaa obawa podobnych dziaa ze strony
strajkujcych (na przykad podczas strajku w zajezdni MPK w Kielcach w 2007 roku) 8. Obok
prb dokonania oceny konfliktowych sytuacji w kategoriach etycznych, niektrzy biskupi nie
oparli si jednak pokusie wypowiedzenia si na temat szczegowych rozwiza
technicznych, jak na przykad bp Andrzejewski odnonie regulacji rynku rolnego czy abp
Zimo w zakresie rynku pracy na lsku. Skutkiem tej ostatniej wypowiedzi by zarzut pod
adresem arcybiskupa o forsowanie rozwiza liberalnych9. Rwnie abp Jzef yciski, ktry
mediowa pomidzy strajkujcymi pielgniarkami a rzdem w 2000 roku, przekroczy
wyranie granic metapolityki i bezstronnoci, wzi udzia bowiem w negocjowaniu
wysokoci podwyek pensji suby zdrowia, czym, jak sam przyzna, rozdrani stron
pracownicz, gdy popiera rozwizanie j niesatysfakcjonujce10. Z drugiej strony mielimy
do czynienia z duchownymi zaangaowanymi w mediacj, ktrzy bezwzgldnie potrafili
uszanowa autonomi porzdku doczesnego. Arcybiskup Gocowski podsumowujc swoj
mediacj w Hucie Lucchini-Warszawa, stwierdzi, e biskup nie moe rozwizywa
problemw czysto ekonomicznych, ale przecie jest spraw biskupa uatwienie spotkania
strajkujcych i przedsibiorcy, skoro zerwa si midzy nimi most11.
Niektrzy hierarchowie wystpowanie w roli mediatorw traktowali jako powinno
5 Por. Pastwo to jest to (rozmowa E. Milewicz i P. Pacewicza z J. Rokit), Gazeta Wyborcza, 22/09/1992.
6 Kielce:
bp
Florczyk
o
swojej
roli
w
mediacjach
w
MPK,
http://system.ekai.pl/kair/?screen=depesza&_scr_depesza_
id_depeszy=382754&_tw_DepeszeKlientaTable_0__search_plainfulltext=mediacja, 08.06.2008.
7 Por. tame.
8 Por. Bitwa o zajezdni (rozmowa Z. Nowaka i M. Sztandery z W. Frasyniukiem, J. niadkiem i W.
Bartoszem), Gazeta Wyborcza, 30/08/2007.
9 Por. Nie leczy blu krzywd drugiego, art. cyt; Pochylmy si nad bezrobociem (rozmowa R. Kalukina i M.
Lizuta z abp. D. Zimoniem), Gazeta Wyborcza, 16/03/2001.
10 Por. Mediacja arcybiskupa, Gazeta Wyborcza, 21/12/2000.
11 Boskie rozmowy, art. cyt.

wynikajc z funkcji jak peni. Biskup Marian Florczyk stwierdzi, e podj si mediacji
poniewa na tym m.in. polega posuga kapaska: eby ludziom pomaga szuka dobra tam,
gdzie nie potrafi go sami dostrzec12. Natomiast abp Tadeusz Gocowski by przeciwnikiem
takiego zaangaowania duchownych. Uwaa on, e przedstawiciele Kocioa nie powinni
mediowa w konfliktach, poniewa yjemy obecnie w warunkach stabilnej demokracji i spory
mona rozwizywa w ramach stosownych instytucji, jakimi s komisje trjstronne. Gdy
mediowa on sam podczas strajku w 1994 roku, wwczas takie dziaanie, jego zdaniem, byo
uprawnione, poniewa Polska znajdowaa si w fazie transformacji ustrojowej, a wic
mielimy do czynienia z sytuacj szczegln. Niejako zastpi on instytucje, ktre jeszcze nie
powstay13.
W 1999 roku podczas protestw rolnikw bp Roman Andrzejewski podj si
penienia roli mediatora, pomimo istnienia uzasadnionych przypuszcze, i chopscy
przywdcy, zwaszcza Andrzej Lepper, kieruj si w swoim dziaaniu intencjami
politycznymi14. Co wicej bp Andrzejewski wystpi w roli mediatora, nie zwaajc na
konsekwencje tego, i angauje si w rozwizanie konfliktu, w ktrym protestujcy posuguj
si metodami niezgodnymi z prawem. Biskup zadeklarowa ponadto, i podejmie apel o
agodne traktowanie przez wymiar sprawiedliwoci amicych prawo rolnikw. W ocenie
dziaa hierarchy opinia publiczna bya podzielona. Pewna jej cz wyraaa przekonanie, e
duchowny nie powinien w tym konflikcie mediowa, aby nie spowodowa wraenia, i
przyzwala

na

zachowania

niezgodne

prawem,

co

byoby

postpowaniem

niepedagogicznym15.
Omawiane tutaj spory toczyy si przede wszystkim midzy, z jednej strony wadzami
pastwowymi lub samorzdowymi, za z drugiej pracownikami, ktrzy przewanie zrzeszeni
byli w zwizkach zawodowych. W nielicznych przypadkach byy to spory midzy
pracownikami a prywatnym wacicielem przedsibiorstwa (tak byo w przypadku mediacji
abp. Gocowskiego w Hucie Lucchini-Warszawa oraz w czasie mediacji abp. Zimonia w FSM
Tychy). W jednym przypadku do mediujcych hierarchw przyczyli si politycy, a
mianowicie podczas strajku w Hucie Lucchini-Warszawa, abp Tadeusz Gocowski mediowa
12 Bp Florczyk: pilnowaem ich i chroniem, byem jak anio str, Dziennik.pl, 31/08/2007,
http://www.dziennik.pl/
wydarzenia/article51622/Bp_Florczyk_Pilnowalem_ich_i_chronilem_bylem_jak_aniol_stroz.html,
06.06.2008.
13 Por. Abp Gocowski: Koci nie zastpi rzdu, Dziennik.pl, 07/02/2008, http://www.dziennik.pl/polityka/
article120337/Abp_Goclowski_Kosciol_nie_zastapi_rzadu.html, 07.06.2008.
14 Por. Na lep Leppera, Gazeta Wyborcza, 02/02/1999.
15 Por. J. Kurski, agodny jak Krzaklewski, Gazeta Wyborcza, 09/02/1999; S blokady, Gazeta Wyborcza,
03/02/1999.

wraz z posem Jackiem Kuroniem. W sytuacji, gdy jedn ze stron byy wadze pastwowe,
duchowni zawsze kierowali pytanie do rzdu, czy wyraa on zgod na udzia przedstawicieli
Kocioa jako mediatorw16. Z inicjatyw mediacji wystpoway rne podmioty. Zdarzao
si, e propozycja mediacji pochodzia od biskupw (na przykad podczas strajkw
grniczych w 1992 roku), innym razem prosili o to pracownicy (na przykad w Mielcu w
1998 roku) lub te strona rzdowa (na przykad w czasie protestw w 1999 roku Marian
Krzaklewski poprosi bp Andrzejewskiego o stworzenie zespou mediatorw, za wojewoda
witokrzyski zwrci si z prob do biskupw kieleckich o mediacj podczas strajku
komunikacji miejskiej w 2007 roku). Tylko w jednym przypadku mediujcy biskup poprosi o
wsparcie osoby wieckie. Chodzi tutaj o rok 1999, kiedy bp Andrzejewski, zamierzajc
mediowa midzy protestujcymi rolnikami a rzdem, sformowa tzw. Zesp Dobrych Usug,
w skad ktrego weszli kompetentni wieccy mediatorzy (m.in. prof. Romuald Kukoowicz i
Andrzej Stelmachowski)17.
Mediacje midzy aktorami ycia politycznego
Podejmujc si roli mediatorw midzy politykami, biskupi zazwyczaj deklarowali, i
tak postpuj, poniewa kieruj si trosk o dobro wsplne. Arcybiskup Tadeusz Gocowski
pomagajc w 1993 roku przywdcom rnych konkurujcych ze sob rodowisk
prawicowych Aleksandrowi Hallowi, Wiesawowi Chrzanowskiemu i Gabrielowi
Janowskiemu, utworzy Katolicki Komitet Wyborczy Ojczyzna, twierdzi, i porozumienie
pomidzy tymi politykami byo konieczne dla dobra Polski18. W 2006 roku uwaa, e PO i
PiS powinny zacz ze sob rozmowy w celu utworzenia koalicji, gdy tak chcieli wyborcy,
liczc na popraw sytuacji w Polsce. Rok wczeniej arcybiskup zaprosi do swojej rezydencji
skconych ze sob szefw tych partii, ale wwczas nie doszo do porozumienia. Stwierdzi
wtedy, e zawsze jest gotw podj si roli mediatora, gdy wymaga tego dobro ojczyzny19.
Natomiast abp Sawoj Leszek Gd, ktry patronowa powstaniu paktu stabilizacyjnego
pomidzy PiS, Samoobron i LPR, a nastpnie koalicji tych partii, argumentowa, e takie
porozumienie cywilizuje ycie publiczne w Polsce oraz suy dobru Polski20. Podobnie
Por. Boskie rozmowy, art. cyt.; Pastwo to jest to, art. cyt.
Por. S blokady, art. cyt.
Por. R. Daszczyski, Biskup zamieszany w polityk, Gazeta Wyborcza, 26/04/2008-27/04/2008.
Por. Abp Gocowski: koalicja PO i PiS realna mimo sporw (rozmowa M. Sandeckiego z abp. T.
Gocowskim), Gazeta Wyborcza, 04/04/2006.
20 Por. K. Kozowski, Pakt stabilizacyjny, czyli co?, Tygodnik Powszechny, 06/02/2006; R. Daszczyski,
Portret konny biskupa Gdzia, Duy Format - dodatek do Gazety Wyborczej, 12/05/2008.
16
17
18
19

uzasadnia swoje postpowanie o. Tadeusz Rydzyk take wspierajcy zawizanie tej

koalicji21.
Biskup Tadeusz Pieronek oceniajc zaangaowanie abp. Gocowskiego i abp. Gdzia
jako mediatorw midzy politykami, stwierdzi, e takie zaangaowanie jest zwizane z
funkcj, jak biskupi peni. Argumentowa on, e biskup moe podj si mediacji w
rnych sprawach, take dotyczcych sfery polityki. Taka jest jego rola. Musz by jednak
spenione dwa warunki: wszystkie strony powinny chcie jego porednictwa i musi istnie
szansa na doprowadzenie do rozwizania. Jeli we wspomnianych przypadkach byy
spenione te warunki, to nie widz w tym nic zego. Biskup nie jest tu stron w negocjacjach
politycznych, tylko mediatorem22. Natomiast abp Gocowski swj pogld na rol biskupa w
yciu spoecznym wyrazi w referacie wygoszonym w 2001 roku na synodzie biskupw w
Watykanie. Jego zdaniem biskup powinien by ojcem, bratem i przyjacielem. Nie powinien
by 'guru', lecz duchowym przywdc, liderem, ktry prowadzi wsplnot chrzecijan
Stwierdzi ponadto: dziki mojemu dowiadczeniu biskupa pochodzcego z byego kraju
komunistycznego wiem, jak niezwykle wana jest rola lidera we wsplnocie"23.
Jednake duchowni, ktrzy podjli si mediacji midzy politykami, w sposb mniej
lub bardziej zamierzony wzili udzia w grze politycznej. Mediacja abp. Gocowskiego
midzy politykami prawicowymi, w konsekwencji ktrej powsta Katolicki Komitet
Wyborczy Ojczyzna, bya postrzegana przez Lecha Was jako dziaanie wymierzone
wprost w niego. Zdaniem Wasy abp Gocowski utworzy ugrupowanie Ojczyzna jako
alternatyw dla powstajcego pod jego patronatem BBWR. Saby wynik wyborczy BBWR
Wasa wiza m.in. z inicjatyw arcybiskupa24. Natomiast mediacja abp. Sawoja Leszka
Godzia, dziki ktrej podpisano pakt stabilizacyjny pomidzy PiS, Samoobron i LPR bya
postrzegana jako element taktyki Jarosawa Kaczyskiego. Wykorzystujc autorytet
arcybiskupa chcia on wymc na swoich partnerach poparcie dla projektw rzdowych. Poza
tym w osobie hierarchy chcia mie wiadka ustale z politykami, ktrym nie ufa. Jeli
chodzi o zaangaowanie abp. Godzia w t inicjatyw, to byo ono przez niektrych
komentatorw ycia politycznego postrzegane jako element gry biskupw, ktrzy chcieli
unikn wczeniejszych wyborw25.
Hierarchowie patronujcy politycznym inicjatywom narazili si na zarzut, i popieraj
21 Por. J. Houb, Kogo poprze ojciec Rydzyk, Gazeta Wyborcza Toru, 20/08/2007.
22 Pieronek: Pastwo nie jest poletkiem dla jednej partii, Dziennik 28/09/2007, http://www.dziennik.pl/opinie/
article54833/Pieronek_Panstwo_nie_jest_poletkiem_dla_jednej_partii.html, 09.06.2008.
23 R. Daszczyski, Biskup zamieszany w polityk, art. cyt.
24 Por. tame.
25 Por. Jak Jarosaw Kaczyski wybra pakt, Gazeta Wyborcza, 08/02/2006.

jedn, okrelon opcj polityczn. Wizao si to niekiedy z dalszymi konsekwencjami, na

przykad midzy innymi z tego powodu nominacja abp. Gdzia na metropolit gdaskiego
spotkaa si ze sprzeciwem niektrych rodowisk politycznych Wybrzea26. Arcybiskup
Gocowski tumaczc swoj rol w rozmowach PO z PiS nie ukrywa, e partie
postsolidarnociowe s mu bliskie ze wzgldu na wartoci, jakimi si kieruj. Podkrela ich
ideowe pokrewiestwo i wyklucza, by ktrakolwiek z nich moga wej w alians z partiami
postkomunistycznymi z racji wanie ideowych27. Jednake, jak stwierdzi, gdy w 2005 roku
zaprosi na rozmowy liderw PO i PiS, to nie chodzio mu o sformowanie koalicji, ale jedynie
o spotkanie na neutralnym terenie, jakim jest teren Kocioa. Miao ono suy swobodnej
debacie o Polsce, wycigniciu wnioskw z tego, co si stao i poszukiwaniu najbardziej
waciwych rozwiza28. Moja inicjatywa dotyczya prby rozeznania, czy istnieje
moliwo stworzenia wsplnej paszczyzny przez partie, ktre wyszy z korzeni
solidarnociowych i wygray wybory. Nie byo moj rol namawianie kogokolwiek do
stworzenia takiej czy innej koalicji. Zaprosiem do domu papieskiego ludzi, ktrych znam od
lat, aby si spotkali i porozmawiali o problemach Polski. Na tym moja rola si skoczya. Nie
byem adn stron, nie tworzyem adnej koalicji powiedzia hierarcha29. Natomiast abp
Gd zosta skrytykowany za to, e patronuje partiom, co do dziaa ktrych mona mie
zastrzeenia natury moralnej. Krzysztof Kozowski, publicysta Tygodnika Powszechnego,
w kontekcie patronatu abp. Gdzia nad paktem stabilizacyjnym PiS- Samoobrony-LPR
stwierdzi, e alians Andrzeja Leppera z PiS stanowi kompletne rozmazanie standardw
moralnych30. Wspominanym tutaj hierarchom zarzucono take zbyt daleko idce
zaangaowanie w polityk, tzn. takie, w ktrym nie ograniczaj si oni jedynie do sfery
metapolityki31. Publicysta Tomasz Terlikowski wyrazi to w sposb dosadny i obrazowy,
porwnujc proponowan przez biskupw wizj relacji religia polityka, szczeglnie
pogldy abp. Gdzia w tym zakresie, do wizji stosunkw wadzy wieckiej i duchownej
prezentowan w niektrych wiejskich parafiach, gdzie proboszcz by nie tylko przywdc
religijnym, ale rwnie wieckim, ktry jednoznacznie ocenia, potpia i ustawia wjta czy
26 Por.
PO:
Gd
to
przyjaciel
Kwaniewskiego
i
PiS,
Dziennik.pl,
10/04/2008,
http://www.dziennik.pl/wydarzenia/ article151912/PO_Glodz_to_przyjaciel_Kwasniewskiego_i_PiS.html
27 Por. Abp Gocowski: PiS to pocig, ktry si wykolei, Dziennik.pl, 25/10/2007,
http://www.dziennik.pl/polityka/ article44601/Abp_Goclowski_PiS_to_pociag_ktory_sie_wykoleil.html
28 Abp
Gocowski:
ludzi
niepokoi
styl
walki
politycznej,
http://system.ekai.pl/kair/?screen=depesza&_scr_depesza
_id_depeszy=384243&_tw_DepeszeKlientaTable_0__search_plainfulltext=mediacja, 09.06.2008.
29 Rydzyk
to
polityk.
To
niedopuszczalne!,
Dziennik.pl,
20/01/2008,
http://www.dziennik.pl/polityka/article111301/ Rydzyk_to_polityk_To_niedopuszczalne_.html, 09.06.2008.
30 K. Kozowski, Pakt stabilizacyjny, czyli co?, art.cyt.
31 Por. J. Gowin, Hierarcha bez dystansu do wadzy, Tygodnik Powszechny, 22/04/2008.

sotysa. A ten, chcc zachowa swj urzd, musia co jaki czas ukorzy si przed
proboszczem, uda si do niego na likierek i dokona pewnych cesji na jego rzecz. Jeli tego
nie robi, by przywoywany do porzdku w czasie kazania, ktre mogo (...) skoczy jego
karier, a przynajmniej naruszy autorytet32.
Niejednokrotnie mediacje hierarchw byy postrzegane jako wykroczenie poza misj
Kocioa, ktrego nie da si niczym usprawiedliwi. Na przykad w ten sposb spotkanie
liderw PO i PiS u abp. Tadeusza Gocowskiego ocenia dziennikarz Gazety Wyborczej
Roman Graczyk. Jego zdaniem, kiedy Koci patronowa rozmowom Okrgego Stou, by
to krok umoliwiajcy narodzenie si demokracji. Ale odkd demokracja ju nastaa, jest
jasne, e tego rodzaju udzia Kocioa w polityce mgby by usprawiedliwiony tylko racj
stanu. Ten warunek w oczywisty sposb nigdy potem nie by speniony33.
Angaujcym si w mediacje biskupom wytykano ponadto niekonsekwencj przy
okrelaniu granicy, ktrej Koci w sferze publicznej przekracza nie powinien, jeli chce
peni jedynie funkcj metapolityczn. Publicysta Gazety Wyborczej Jarosaw Makowski
przypomnia, e o. Tadeusz Rydzyk zorganizowa dla PiS szeroki front poparcia,
przyczyniajc si do wyborczego sukcesu tej partii. Natomiast abp Tadeusz Gocowski, ktry
dzi za to gani zakonnika, chcc ratowa koalicj PO z PiS, zorganizowa w swej rezydencji
spotkanie liderw obu tych partii34. Mona te poda przykad znanych z krytyki
upolitycznienia religii duchownych, ktrzy sami nie oparli si pokusie wejcia w sfer
polityki wsko rozumianej, tzn. polityki partyjnej. Redaktor naczelny Wizi, Zbigniew
Nosowski, rozwaajc ten problem w jednym z wywiadw, przywouje posta ks. Jzefa
Tischnera, ktry w 1993 roku wzi udzia w telewizyjnych reklamwkach Kongresu
Liberalno-Demokratycznego35. Jednak abp Gocowski oceni to dziaanie jako uprawnione.
Przypominajc zaangaowanie owego duchownego w dziaalno Unii Demokratycznej,
stwierdzi, e ks. Tischner by reprezentantem wymiaru etycznego. Kada partia zdaniem
arcybiskupa powinna mie tak osob, ktra wskazywaaby etyczny wymiar jej inicjatyw,
przypominaa pewien system wartoci. Taka bya rola ks. Tischnera w tym ugrupowaniu i ona
nie kci si z misj Kocioa36.
Co ciekawe, udzia hierarchw w mediacjach narazi na szwank reputacj partii
politycznych, ktre skorzystay z ich usug. Przedstawiciele rodowisk lewicowych oskarali

32
33
34
35
36

T. Terlikowski, Koci arcybiskupa Gdzia, Rzeczpospolita, 28/08/2007.

R. Graczyk, Wybr tronu z otarzem, Gazeta Wyborcza, 05/11/2005-06/11/2005.
Por. J. Makowski, IV RP: katolicka albo adna, Gazeta Wyborcza, /01/2006.
Por. Wadza dalej od Kocioa, (rozmowa K. Winiewskiej z Z. Nosowskim), Gazeta Wyborcza, 06/02/2006.
Rydzyk to polityk. To niedopuszczalne!, art. cyt.

PiS i PO o niesamodzielno w politycznym dziaaniu. Twierdzili ponadto, e jeeli partie te

uciekaj si do pomocy Kocioa, to postpowanie takie musi pociga za sob konieczno
ulegania Kocioowi, na przykad w kwestiach wiatopogldowych37. Podobnie abp Jzef
yciski stwierdzi, e korzystanie przez politykw z pomocy Kocioa w celu osignicia
politycznego porozumienia wiadczy o ich politycznej niedojrzaoci. Dojrzay polityk
powinien samodzielnie rozmawia z przedstawicielem innej partii w tym przypadku
posugiwanie si Kocioem uwaam za niewaciwe powiedzia

hierarcha38. W

podobnym tonie wypowiedzia si Zbigniew Nosowski, stwierdzajc, e jeli pod skrzydami

Kocioa zawizywane s polityczne koalicje, to [jest] ju znacznie gorzej. Dlaczego politycy
maj w kurii warszawsko-praskiej omawia sprawy, ktre powinni uzgadnia na terenie
Sejmu?39.
Patronat duchownych nad rnymi inicjatywami politycznymi ujawni istniejce w
polskim Episkopacie rnice pogldw w zakresie funkcji politycznej i metapolitycznej
Kocioa. Kilka dni po podpisaniu paktu stabilizacyjnego PiS-Samoobrona-LPR, ktre odbyo
si w obecnoci jedynie dziennikarzy Radia Maryja, Telewizji Trwam i "Naszego Dziennika",
Prezydium Episkopatu skierowao do o. Zdzisawa Klafki, prowincjaa redemptorystw i
zwierzchnika o. Tadeusza Rydzyka, ostre upomnienie. W licie biskupi postawili spraw
jasno: "Koci jest postrzegany jako strona jednoznacznie popierajca jedn parti
polityczn. Prezydium Episkopatu Polski poczuwa si w obowizku upomnie Ojca
Prowincjaa, ktry jest odpowiedzialny za dziaalno i zaangaowanie Ojcw prowadzcych
powysze media". Natomiast w kilka dni pniej w "Naszym Dzienniku" ukaza si
komentarz bp. Antoniego Dydycza, ktry stwierdzi, e uwagi Episkopatu s bezpodstawne:
"Widzimy, e Radio Maryja i Telewizja Trwam wypeniay nalen sobie misj, gdy
uczestniczyy w powstawaniu wsplnoty. Nikt przecie inny w tym konkretnym czasie i tych
okolicznociach nie zrobi wicej". Biskup Dydycz zasugerowa ponadto, e Episkopat
kieruje zarzuty pod zy adres: "Przy spokojnej ocenie wida, e nie ma tu nic, co byoby
zwizane z jedn opcj. Pod wpywem szumu medialnego zganieni zostali ci, ktrzy dali
jakie wsparcie szerszemu gronu, a nie ci, ktrzy zwizani s gwnie z jedn opcj"40.

37 Por. Witajcie w Ciemnogrodzie, http://www.trybuna.com.pl/n_show.php?code=2006072502, 09.06.2008.

38 Pan Bg jest ponadpartyjny (rozmowa K. Winiewskiej i J. Turnaua z abp J. yciskim), Gazeta Wyborcza,
06/10/2007-07/10/2007.
39 Wadza dalej od Kocioa, art. cyt.
40 K. Winiewska, Biskup Dydycz broni Rydzyka przed Episkopatem, Gazeta Wyborcza, 25/02/200626/02/2006.

Duchowni jako patroni nowych przedsiwzi politycznych

Jednym z duchownych, ktry bezporednio zaangaowali si w tworzenie nowych
podmiotw politycznych, by ks. prof. Czesaw Bartnik. Na pocztku 2005 roku fundacja
Nasza Przyszo Polska, w ktrej ks. prof. Bartnik dziaa, podja starania, aby
zorganizowa now parti polityczn. Jej organizatorzy postawili sobie za cel przejcie
wadzy w Polsce. Struktury nowej partii wspomniana fundacja budowaa w oparciu o Koa
Przyjaci Radia Maryja. Inicjatywa fundacji Nasza Przyszo Polska przez niektrych
komentatorw ycia politycznego bya postrzegana jako element gry politycznej, a
mianowicie miaa by konkurencj dla LPR, a na dodatek stamtd przej cz
prominentnych dziaaczy41. Pod koniec lutego 2005 roku w Sali Kongresowej w Paacu
Kultury i Nauki zgromadzio si ponad 2,5 tys. osb, ktre przybyy na zaproszenie Radia
Maryja. Wwczas dyrektor rozgoni, o. Tadeusz Rydzyk, mwi, e "wieccy maj
obowizek wej do polityki, tworzy parti". Wrd zaproszonych goci, zapewne
nieprzypadkowo, znalaza si grupa prawicowych posw z Domu Ojczystego, Porozumienia
Polskiego, Ruchu Katolicko-Narodowego i wybracy z Ligi Polskich Rodzin oraz Andrzej
Lepper. Ojciec Tadeusz Rydzyk przedstawi przybyych posw jako godnych zaufania,
zdolnych przeprowadzi Polsk przez trudne czasy42. Ostatecznie nowe ugrupowanie, ktre
miao nosi nazw Ruch Spoeczny Odrodzenie Polski, nie powstao. Inicjatyw przej
Antoni Macierewicz, ktry wraz z Janem Olszewskim i Gabrielem Janowskim sformowa
Ruch Patriotyczny. Promocja programu nowego ugrupowania miaa miejsce w Radiu Maryja i
Telewizji Trwam43. Nastpnie na pewien czas jej zaprzestano, prawdopodobnie ze wzgldu na
moliwo zawizania koalicji PiS z LPR. Kiedy jednak zaplanowane w siedzibie Radia
Maryja spotkanie politykw PiS i LPR nie doszo do skutku z powodu zbojkotowania go
przez liderw tych partii, wwczas przedstawiciele Ruchu Patriotycznego znw pojawili si
na antenie toruskiej rozgoni44. Cz hierarchw (na przykad abp Tadeusz Gocowski, abp
Jzef yciski, bp Tadeusz Pieronek) wyrazia swe obiekcje wobec planw stworzenia wok
Radia Maryja formacji politycznej. Z ich ust pady sowa o wykorzystywaniu imienia Maryi
oraz zarzut o naruszaniu przez "katolick, kocieln" rozgoni postanowie Soboru
Watykaskiego II zawartych w konstytucji Gaudium et spes, wedle ktrej Koci nie

41
42
43
44

Por. M. Kowalski, R. Grygiel, PartiaMaryja, Gazeta Wyborcza, 16/02/2005.

Por. K. Burnetko, Partia na bazie proboszczw, Gazeta Wyborcza, 10/03/2005.
Por. W. Szacki, Partia Maryja wchodzi do gry, Gazeta Wyborcza, 29/04/2005.
Por. M. Kowalski, M. Kopiski, Rydzyk nie sklei PiS z LPR, Gazeta Wyborcza, 19/04/2005.

powinien utosamia si z adn parti polityczn45. Wrd rodowisk prawicowych pojawiy

si rwnie obawy o naduycie autorytetu Kocioa, ktre mogoby mie miejsce zwaszcza
wtedy, kiedy partia powstaa pod patronatem duchownych zdobya by nike poparcie w
wyborach46. Warto przypomnie, e podobne obawy politycy prawicy wyraali wobec abp.
Jzefa Michalika, ktry popar Marka Jurka w jego konflikcie z PiS. Niepokojono si o to, e
autorytet arcybiskupa moe ucierpie, gdy Prawica RP zaoona przez Marka Jurka, nie zdoa
uzyska wysokich notowa w sondaach47.
Inny przykad inicjatywy politycznej, ktra narodzia si pod patronatem duchownych,
stanowi prba tworzenia komitetu politycznego bojkotujcego Traktat Lizboski. Przy okazji
kongresu "Ochrona zdrowia i ycia w UE", ktry odbywa si w odzi 13 stycznia 2008 roku,
spotkali si m.in. europosowie LPR: Bogdan Pk, Dariusz Grabowski, Witold Tomczak oraz
posanka Anna Sobecka (bezpartyjna, w klubie parlamentarnym PiS). Przyby rwnie
przedstawiciel dyrektora Radia Maryja ojciec Waldemar Gontarczuk. Zebrani porozumieli
si w sprawie zawizania komitetu, ktry mia zbiera podpisy pod daniem referendum w
sprawie Traktatu Lizboskiego oraz utworzy list w wyborach do europarlamentu w 2009
roku48. Inicjatyw jednoznacznie negatywnie oceni abp Tadeusz Gocowski, ktry stwierdzi,
e tworzenie partii czy komitetw politycznych w adnym wypadku nie jest misj kapana.
Tego typu przedsiwzicia nie s obszarem, ktry powinien by obsugiwany przez
duchownego. Nie chodzi tylko o inicjatywy formalne, jak tworzenie ugrupowania
politycznego, ale niedopuszczalne jest w ogle tworzenie wok Radia Maryja, ktre okrela
si jako katolickie, rodowiska politycznego. Trzeba zdecydowanie przeciwstawi si takim
inicjatywom ze strony duchownych, to jest niedopuszczalne. Co innego wieccy, ktrzy maj
pene prawo, a nawet obowizek uczestniczy w rnych inicjatywach politycznych, ale na
pewno nie kapan49.
*
Przedstawione powyej zestawienie faktw i krtka ich analiza pokazuje trzy moliwe
sposoby obecnoci duchownych jako mediatorw czy patronw w yciu publicznym. Ich
cech wspln jest to, e we wszystkich chodzi o porozumienie, ktre ma by osignite przy
wspudziale duchownych. Pierwsza sytuacja, czyli mediacja w konfliktach spoecznych,
wyrnia si tym, e dy si tutaj do uzgodnienia interesw skonfliktowanych stron. W tym
45
46
47
48
49

Por. K. Burnetko, Partia na bazie proboszczw, art. cyt.

Por. W. Szacki, Partia Maryja wchodzi do gry, art. cyt.
Por. W. Szacki, Arcybiskup zdenerwowa Prawo i Sprawiedliwo, Gazeta Wyborcza, 11/06/2007.
Por. Partia Rydzyka? Mwi, e nie, Gazeta Wyborcza, 21/01/2008.
Rydzyk to polityk. To niedopuszczalne!, art. cyt.

przypadku mediatorem winno by pastwo, tzn. powinno ono w tym celu powoa
odpowiednie instytucje. Jedn z nich jest sprawny i skuteczny wymiar sprawiedliwoci.
Szczegln sytuacj stanowi spory, w ktrych jedn ze stron jest pastwo. Z tego typu
sytuacjami mielimy do czynienia w Polsce w okresie transformacji ustrojowej. Pastwo,
ktre powinno peni funkcj mediatora, byo jednoczenie stron sporu. Pojawio si
wwczas zapotrzebowanie na dodatkow instytucj czy osob zaufania publicznego, ktrej
obie strony ufaj. Przedstawiciele Kocioa w tak rol wchodzili i na og, z nielicznymi
wyjtkami, dobrze j speniali, tzn. pozostawali neutralni wobec interesw skonfliktowanych
stron, tworzc jedynie przestrze zaufania, ktra umoliwiaa spotkanie i negocjacje. W
okresie po zakoczeniu transformacji duchowni nie zaprzestali mediacji w konfliktach
spoecznych. Mimo e rwnie dzisiaj usiuj oni zachowa status bezstronnych porednikw,
to jednak ich zaangaowanie w rozwizywanie aktualnych sporw spoecznych jest oceniane
rnie: jako uprawnione, gdy tego wymaga sytuacja i tak rol Koci powinien przyj na
siebie ze wzgldu na dobro ludzi lub cakowicie bezzasadne, jako e w warunkach stabilnej
demokracji istniej specjalnie powoane do rozwizywania sporw instytucje, a Koci
powinien realizowa waciwe sobie cele duchowe.
W drugiej sytuacji, czyli w przypadku mediacji w konfliktach politycznych, podobnie
mamy do czynienia z konfliktem interesw, jednake ma on inny charakter. Nie s to bowiem
interesy yciowe, ale interesy grup politycznych, ktre mog polega na chci wprowadzenia
jaki rozwiza instytucjonalno-prawnych, ale te by interesami doranymi, w ktrych
chodzi o uzyskanie przewagi, zdobycie wadzy. Rola mediatora w tego typu konfliktach jest
szczeglnie trudna, na przykad z tego powodu, i uczestnicy negocjacji nie zawsze prowadz
czyst gr. Jak pokazuj powysze fakty, przedstawiciele Kocioa, kierujc si
szlachetnymi intencjami, nie uniknli niebezpieczestw zostali wcignici w gr polityczn
i w rzeczywistoci wykorzystani. Podobnie jak w przypadku konfliktw spoecznych, istniej
dzisiaj rozbiene opinie na temat tego, czy angaowanie si duchownych w rozwizywanie
sporw politycznych jest w ogle uprawnione, a jeli nawet przyznaje si im takie prawo, to
brakuje porozumienia odnonie granic takiego zaangaowania. Jak pokazuj przytoczone
powyej opinie, poszczeglne przypadki mediacji duchownych s oceniane rnie.
Rozbieno opinii w tym zakresie panuje rwnie wrd samych duchownych, w tym
najwyszych hierarchw Kocioa. Jedno jest pewne, a mianowicie to, e nawet wtedy, gdy
rol bezstronnego mediatora bdzie si wypenia niezwykle konsekwentne, nie uniknie si
krytyki, gdy w polityce istnieje silna konkurencja i czsto brutalno metod dziaania, a
zatem kada okazja do pognbienia przeciwnika czy zdobycia wikszego poparcia elektoratu

jest natychmiast wykorzystywana.

Trzecia sytuacja, czyli patronat duchownych nad inicjatywami politycznymi, stanowi
zupenie odmienny od dwch pierwszych przypadek. Nie chodzi tutaj o mediowanie
pomidzy skonfliktowanymi stronami, ale o udzia duchownych w porozumieniu
powoujcym do ycia nowy podmiot polityczny. Jak wida z powyszych przykadw
usprawiedliwienie tego typu dziaa i wpisanie ich w misj Kocioa niektrym duchownym
nie nastrcza trudnoci. Jednak mimo tego, ta trzecia sytuacja nasuwa najwicej wtpliwoci.
Czy takie dziaania duchownych mona w jakikolwiek sposb usprawiedliwi? Czy
rzeczywicie patronowanie nowym inicjatywom politycznym zgodne jest z ich powoniem,
tzn. powoaniem do suby, a nie do wadzy? Czy przez takie zaangaowanie duchowni
przypadkiem nie pokazuj, e ich waciwe powoanie nie jest dla nich pierwszorzdne?