Elektroakustyka

05/2000

Subwoofer aktywny
kino domowe
Opisujemy wykonanie gonika niskotonowego wraz z obudow,
wzmacniaczem i filtrem aktywnym. Zestaw ten poprawia odtwarzanie
niskich tonw. Moe wsppracowa z dowolnym sprztem elektroakustycznym nawet renomowanej firmy. Poprawia efekty odsuchowe
kina domowego. Innym zastosowaniem subwoofera bdzie wzbogacenie domowego zestawu elektroakustycznego, zwaszcza z maymi
kolumnami. Przy zastosowaniu subwoofera dwik nabierze gbi,
plastycznoci i pojawi si nowe brzmienia dotd niesyszalne.
Dane techniczne:
Dolna czstotliwo 40 Hz (zalenie od
gonika)
Czstotliwo grna
(regulowana)
100250 Hz
Moc znamionowa 50 W
Znieksztacenia
nieliniowe
0,5%
Pobr mocy (max.) 90 VA
Napicie zasilania 220 V/50 Hz
Wymiary
(obudowa gonika) 430250330 mm

Subwoofery
Odtwarzanie niskich czstotliwoci
jest pit achillesow wielu zestaww
elektroakustycznych. Wynika to najczciej z kompromisw midzy wymiarami
zewntrznymi, cen a jakoci odtwarzania. Tylko niewielka liczba duych i drogich zespow gonikowych posiada
wbudowane goniki do odtwarzania najniszych czstotliwoci tzw. subwoofer.

Spotykanym rozwizaniem jest tzw.

bierny subwoofer zawierajcy goniki niskotonowe w specjalnej obudowie i zwrotnice czstotliwociowe umoliwiajce doczenie gonikw stereofonicznych tzw. satelitw. Satelity mog posiada mae wymiary i dziki temu atwo je ulokowa we
wspczesnych mieszkaniach. Umiejscowienie subwoofera nie jest krytyczne z uwagi
na brak kierunkowoci przy odtwarzaniu
niskich tonw. Subwoofer bierny docza
si do wyj wzmacniacza. Satelity natomiast docza si do subwoofera.
Rwnolegle jest realizowana koncepcja tzw. subwooferw aktywnych, ktre
stay si istotn pozycj w sklepach ze
sprztem elektroakustycznym. S to goniki niskotonowe w obudowie wraz ze
wzmacniaczem i aktywnym filtrem dolnoprzepustowym. Wzmacniacze czy amplitunery wielu firm wyposaane s w dodatkowe wyjcia sygnau do subwoofera aktywnego. Sygna ten to najczciej suma kanaw L i P z wyjcia wzmacniacza. Subwoo-

+30V
R4
3,3k

C2
100mF
C3
100n

L
WE
P

C7

R1
10k

2
3

R2
10k

R3*
1k

US1A

C1
47n

R6
15k

P1
22k-A

R7
15k

TL072
7

US1B
R9 22k

C5
100n

P2
22k-B
WY

R8
22k

R5
3,3k

47n

C6
47n

C4
100mF

D2
C12

P1
22k-A

30V

Rys. 1 Schemat ideowy filtru aktywnego

C8

1n

D1
C12

fer aktywny docza si do wzmacniacza

niezalenie od uywanych zespow gonikowych. Oczywicie wymaga on wasnego zasilania.
Koncepcja ta umoliwia ograniczenie
pasma czstotliwoci na wejciu wzmacniacza subwoofera i popraw warunkw
dla odtwarzania najniszych czstotliwoci.
Konieczno jednoczesnego odtwarzania
rednich i wyszych czstotliwoci przez
wzmacniacz zmniejsza moliwo maksymalnego wysterowania dla tonw niskich.
Wymiary i rodzaj obudowy subwoofera zale od rodzaju gonika. Przy maych gonikach regu jest stosowanie
obudw basreflex (z otworem). Przy duym goniku stosuje si zarwno obudowy basreflex jak i obudowy zamknite. Te
drugie wprawdzie podnosz czstotliwo
rezonansow gonika, ale poprawiaj dynamik basw.

Opis konstrukcji
Opisywane rozwizanie wykorzystuje
wzmacniacz mocy na tranzystorach polowych opisany w PE 1/98. Moliwe jest
wykorzystanie innego wzmacniacza
o mocy wyjciowej 3050 W przy rezystancji obcienia odpowiadajcej rezystancji gonika (4 lub 8 W). Zakres odtwarzanych czstotliwoci powinien zaczyna si od 20 Hz. Nisze czstotliwoci nie s podane z uwagi na uciliwo dla otoczenia (ssiadw).
Wzmacniacz na tranzystorach polowych wymaga niewielkiej modyfikacji.
Jest ni zmiana pojemnoci kondensatora C4 na 100 mF. Istotn cech jego ukadu jest moliwo pracy przy rezystancji
obcienia 8 lub 4 W. Na pytce drukowanej znajduje si prostownik z kondensatorami filtrujcymi. Wystarczy pod-

Subwoofer aktywny

10

5/2000

R10
+30V

30V

2,2k
C14

L
WE
P

FA

WY

D3

+C13

WZMACNIACZ

WE

WY

(pytka NR359)

~21V

~21V

TS

WS

B4
T630mA

~220V

Rys. 2 Schemat pocze wzmacniacza subwoofera

czy transformator sieciowy z dwoma napiciami symetrycznymi 2025 V (bez

obcienia). Z pytki wzmacniacza bdzie
pobierane napicie zasilajce filtr aktywny.
Dolnoprzepustowy filtr aktywny jest
niezbdnym ukadem subwoofera aktywnego. Ogranicza on pasmo czstotliwoci
doprowadzanych do wzmacniacza i dalej
gonika subwoofera. Oprcz opisanych
wyej zalet, zawenie pasma czstotliwoci jest niezbdne dla prawidowego odtwarzania stereofonicznego przez goniki
podczone bezporednio do wzmacniacza.
Schemat ideowy filtru prezentuje rys. 1.
Na wejciu filtru znajduje si sumator
rezystancyjny umoliwiajcy sumowanie
sygnaw L i P uzyskanych z wyjcia
wzmacniacza. Dla specjalnego sygnau
subwoofera wystarczy jeden z rezystorw
(R1 lub R2) i jedno wejcie, poniewa sumowanie odbywa si ju we wzmacniaczu
(ampli tunerze). Przy korzystaniu z sygnau dla subwoofera naley zwikszy warto rezystora R3 do 39 kW.
Kondensator C1 dodatkowo ogranicza
pasmo czstotliwoci ju na wejciu filtru
i zwiksza nachylenie charakterystyki.
Cz A wzmacniacza US1 pracuje jako
wtrnik operacyjny dla uniezalenienia

warunkw pracy filtru dolnoprzepustowego od rda sygnau wejciowego.

Waciwy filtr rozpoczyna si od wyjcia US1A. Jest to filtr dolnoprzepustowy
drugiego rzdu. O jego czstotliwoci granicznej decyduj sumaryczne rezystancje
R6 i P1 oraz R7 i P1 wraz z pojemnociami C6 i C7. Podwjny potencjometr P1
umoliwia zmian czstotliwoci granicznej filtru w zakresie od 100 do 250 Hz.
Moliwe jest wykonanie filtru z ustalon
czstotliwoci, bez potencjometru P1.
Przy wartociach rezystorw R6 i R7 wynoszcych 22 kW czstotliwo ta wynosi
okoo 150 Hz. Nachylenie charakterystyki
czstotliwociowej filtru ma warto
12 dB/oktaw, a wraz z kondensatorem
C1 18 dB/oktaw. Daje to tumienie sygnau o czstotliwoci 1 kHz rzdu 40 dB.
Dobr wzmocnienia US1B rezystorami R8 i R9 wpywa na dobro filtru i charakterystyk w pobliu czstotliwoci granicznej. Aktualnie wzmocnienie to wynosi
2 V/V. Kondensator C8 zmniejsza moliwo wzbudzania si filtru w stanach nieustalonych. Potencjometr P2 na wyjciu filtru umoliwia regulacj poziomu sygnau
doprowadzanego do wzmacniacza mocy,
a wic zawarto najniszych czstotliwoci
250

300

200

A
A-A

o 48

430

400

w odtwarzanych dwikach. Wzmocnienie

filtru i potencjometr P2 umoliwiaj dostosowanie si do rda sygnau.
Filtr naley poczy ze wzmacniaczem mocy zgodnie ze schematem pocze z rys.2.
Osobnym zagadnieniem jest obudowa gonika. Mona wzorowa si na obudowach subwooferw dostpnych w handlu, czy wrcz nawet wykorzysta gotow
obudow. Mona te adaptowa subwoofer bierny, czc rwnolegle jego goniki
i eliminujc filtry zwrotnicy.
Proponowana do wykonania obudowa
umoliwia monta pojedynczego gonika
niskotonowego o rednicy od 13 do 25 cm.
W modelu redakcyjnym zastosowano gonik GDN 13/50 4 W. Wymaga on wykonania otworu basreflex o rednicy wewntrznej 4045 mm i dugoci rury okoo 5 cm.
Goniki o rednicy wikszej od 20 cm mog pracowa w obudowie zamknitej. Obudowa zamknita powinna by w caoci wypeniona materiaem tumicym (piank,
wat itp.). Obudowa z otworem basreflex
powinna mie wyoone cianki cienk warstw materiau tumicego.
Materiaem zalecanym do wykonania
obudowy jest pyta MDF o gruboci od 12
do 19 mm. W ostatecznoci mona wykorzysta pyt meblow okleinowan o gruboci 18 czy 19 mm. Wykonanie obudowy
mona zleci znajomemu stolarzowi lub
poprosi go o przycicie cianek obudowy
i wykonanie otworw. Sklejenie cianek
mona wykona samemu uywajc do tego celu kleju Wikol lub jego odpowiednika. Przy klejeniu cianek bocznych do
przedniej i tylnej wykorzysta listwy
wzmacniajce o przekroju 1515 mm.
Wymiary obudowy wykonanej z pyty
MDF o gruboci 12 mm pokazuje rys. 3.
rednic D otworu pod gonik naley
dopasowa do posiadanego gonika. Gonik naley zamontowa od zewntrz
z uyciem podkadki uszczelniajcej.
Otwr o rednicy 48 mm w tylnej ciance
obudowy jest dostosowany do gniazda
gonikowego obudowy zamknitej lub rury dla obudowy basreflex. Naddatki bocznych cianek umoliwiaj ustawienie obudowy w pozycji pionowej lub poziomej
(gonikiem do podogi).

Monta i uruchomienie

A
Pyta MDF=12

Rys. 3 Obudowa gonika subwoofera

Zakres prac jest do szeroki trzeba

wykona wzmacniacz mocy, filtr aktywny
i obudow gonika. Opis wzmacniacza

Subwoofer aktywny

P2
WY
C7

R4
R5

R6

30V
C4 C5

C6

TL
072

R7

C8

D1
D2

R9

+30V
C3 C2

R8

825
ELEKTRA

528
ARTKELE

05/2000

si odpowiednio +12 i 12 V. Doczy

gonik, poda sygna wejciowy i sprawdzi dziaanie caoci.
Podczas eksploatacji subwoofera potencjometrem P2 mona dostosowa czuo do poziomu sygnau wejciowego.
Mona take regulowa nim zawarto najniszych tonw w odtwarzanej audycji. Potencjometrem P1 dobra pasmo czstotliwoci subwoofera do waciwoci posiadanych zespow gonikowych (stereo).
ycz syszalnej poprawy brzmienia
basw litoci dla ssiadw.

P1

R1

R2

C1

R3

Wykaz elementw Filtr aktywny

Rys. 4 Pytka drukowana i rozmieszczenie elementw

ponujemy gniazda m.cz. typu Cinch. Gniazda wyjciowe to typowe gniazda sprynujce do doczania przewodw gonikowych.
Monta wzmacniacza przeprowadzi
zgodnie ze schematem ideowym z rys. 2.
Sygnay wejciowe L i P doczy przewodami ekranowanymi do wej filtru aktywnego. Sygna z wyjcia filtru doczy take
przewodem ekranowanym do wejcia wzmacniacza. Napicie zasilania
+30 V z kondensatora C13 wzmacniacza
podczy do zacisku +30 V filtru. Napicie zasilania 30 V z kondensatora C14 doczy do zacisku 30 V filtru. Mas z pytki wzmacniacza poczy z obudow metalow. Poczenia z transformatora i do
gniazda gonikowego prowadzi przewodem o przekroju co najmniej 0,5 mm2.
Szczegln uwag zwrci na monta
obwodw sieci 220 V. Przewd sieciowy
w podwjnej izolacji, zamocowa w pobliu cianki tylnej i poprowadzi do wycznika sieciowego. Przewody prowadzone
z wycznika take powinny by w podwjnej izolacji a ich przekrj powinien wynosi
co najmniej 0,5 mm2. Zaizolowa wszystkie punkty lutownicze pod
WY
WE
napiciem 220 V.
Wzmacniacz mocy poB
winien by ju wczeniej
WZMACNIACZ
(pytka NR359)
uruchomiony zgodnie z jego
TS
opisem. Po montau w obudowie sprawdzi popraw(pytka NR528)
no napi zasilajcych doFA
prowadzonych do filtru akWS
tywnego (30 V). Nastpnie sprawdzi zasilanie US1.
napicia na wyprowadzeniach 8 i 4 powinny wynoRys. 5 Rozmieszczenie elementw wzmacniacza

mocy znajdziemy w PE nr 1/98, lub skorzystamy z gotowego wzmacniacza czy innego opisu. Do wzmacniacza mocy niezbdny jest odpowiedni transformator sieciowy (zgodnie z opisem wzmacniacza).
Wykonanie filtru aktywnego nie powinno nastrcza wikszych trudnoci. Jedynie rezystory R4 i R5 powinny by zamontowane na wysokoci 35 mm nad
powierzchni pytki. Monta pozostaych
elementw przeprowadzi zgodnie z wasnymi upodobaniami i rys. 4.
Wzmacniacz mocy (uruchomiony)
z transformatorem i filtr aktywny zamontowa w obudowie metalowej. Tyln
ciank obudowy (zwaszcza aluminiow)
mona wykorzysta jako radiator tranzystorw mocy. Wymagaj one zastosowania
podkadek izolacyjnych. Obudowa powinna posiada otwory wentylacyjne. Zalecane rozmieszczenie podzespow w obudowie przedstawia rys. 5.
Obudow ze wzmacniaczem mona
przymocowa na stae do tylnej cianki
obudowy gonika lub pozostawi jako
wolnostojc (nie zwizan cile z obudow gonika). Jako gniazda wejciowe pro-

11

Pprzewodniki
US1

TL 072

D1, D2

BZP 683C12

Rezystory
R3*
R4, R5

1 kW/0,125 W (39 kW)

3,3 kW/0,25 W

R1, R2
R6, R7

10 kW/0,125 W
15 kW/0,125 W

R8, R9
P1

22 kW/0,125 W
222 kW-A PRP-185

P2

22 kW-B PR-185

Kondensatory
C8
1 nF/50 V ceramiczny
C1, C6, C7 47 nF/63 V MKSE-20
C3, C5
100 nF/63 V MKSE-20
C2, C4
100 mF/16 V

Inne
pytka drukowana numer 528
Wykaz elementw Wzmacniacz
D3
R10
TS
B4
B
WS
WE
WY

LED
2,2 kW/0,5 W
wg opisu
WTAT-250 V/630 mA
gniazdo bezpiecznikowe
segment sieciowy Isostat
gniazdo Cinch
gniazdo gonikowe

Wykaz elementw Obudowa gonika

G
gonik wg opisu
pyta MDF 12 mm:
400300 2 szt.
430250 2 szt.
300200 2 szt.
(wymiary w mm)

Pytki drukowane wysyane s za zaliczeniem pocztowym. Pytki mona zamawia

w redakcji PE.
Cena:
pytka numer 528 2,80 z
+ koszty wysyki.

R.K.