Você está na página 1de 9

26/12/2015

Imprimir:Eldispositivodelapersona

espaienblanc

http://www.espaienblanc.net/Eldispositivodelapersona.html

Eldispositivodelapersona

Viernes,26denoviembrede2010 /RobertoEsposito
1.Silatareadelareflexinfilosficaeseldesmontajecrticodelasopinionescorrientes,la
interrogacinradicaldeloquesepresentacomoinmediatamenteevidente,pocosconceptoscomoel
depersonareclamanunaintervencindesuparte.Antesquesusignificado,osussignificados,lo
quesorprendeessuxitoarrollador,testimoniadoporunaseriecrecientedepublicaciones,
congresosyfascculosdedicadosal.Laimpresinquederivaesladeunexcesodesentidoque
parecehacerdeste,antesqueunacategoraconceptual,unaconsignadestinadaaaglutinarun
consensotanextendidocomoirreflexivo.Siseexceptaeldedemocracia,diraqueningntrmino
denuestratradicingozahoydeunafortunatangeneralizadaytransversal.Yestonosloen
relacinalosmbitosqueinvolucra,delafilosofaalderechoylaantropologa,hastalateologa,sino
tambinaposicionamientosideolgicosenprincipiocontrapuestos.Estehecho,estaconvergencia,
declaradaotcita,saltaalavistaenunterrenoaparentementeconflictualcomoeldelabiotica.
Porqueelchoque,amenudobrusco,queseregistraenlentrelaicosycatlicossecentraenel
momentoprecisoenelqueunservivopuedeserconsideradounapersonaenlafasedela
concepcinparaalgunos,mstardeparaotrosperonoenlavalenciaatribuidaaestacalificacin.
Yaseaquenosvolvamospersonaspordecretodivinooporvanatural,essteelpasajecruciala
travsdelcualunamateriabiolgicaexentadesignificadosevuelvealgointangible:puedeser
consideradasagrada,ocualitativamenteapreciable,slounavidapreventivamentepasadapor
aquellapuertasimblica,capazdeproveerlascredencialesdelapersona.
Unafortunatanextraordinaria,quepareceforzarinclusoelhabitualpaneldivisorentrefilosofa
analticayfilosofacontinental,tienemsdeunmotivo.Paraempezar,hayquereconocerquepocos
conceptos,comoeldepersona,exhiben,desdesuaparicin,unariquezalexical,ductilidad
semnticayfuerzaevocativasimilar.Constituidaenelpuntodecruceydetensinproductivaentre
lenguajeteatral,prestacinjurdicaydogmticateolgica,laideadepersonapareceincorporarun
potencialdesentidotandensoyvariadoqueresultainexcusable,noobstantetodassus,incluso
conspicuas,transformacionesinternas.Aestarazn,quepodramosdefinirestructural,sesumauna
segunda,nomenossignificativa,decarcterhistrico,queexplicaelsingularincrementoqueha
experimentadoapartirdelamitaddelsiglopasado.Setratadelaevidentenecesidad,despusdel
finaldelasegundaguerramundial,dereconstruirelnexoentreraznycuerpoqueelnazismo
habatratadoderomperenuntentativocatastrficodereduccindelavidahumanaasudesnudo
componentebiolgico.Laintencinpositiva,yelempeomeritorio,delosredactoresdela
Declaracinuniversaldelosderechosdelhombrede1948,ydetodaslasquelesucedierony
desarrollaronentrminoscadavezmsexplcitamentepersonalistas,estnnaturalmentefuerade
discusin.Ascomolafecundidadgeneraldeunatradicindeestudios,concentradaenelvaloryla
dignidaddelapersonahumana,quehamarcadotodoelescenariofilosficocontemporneo,desde
eltrascendentalismopostkantianoalafenomenologanoslohusserliana,hastaelexistencialismo
(nohiedeggeriano),paranohablardelalneaaccidentadaque,desdeMaritainyMounier,hasta
Ricoeur,seenlazaastaltima.
Loqueresultamsdifcildedescifrareselefectodelaoleadapersonalista,bajodiversosttulos,que
crecetodavaanuestroalrededor.Hasidocapaz,lacategoradepersona,dereconstituiraquella
conexin,interrumpidaporlostotalitarismosdelsigloXX,entrederechoyvidaenunaformaque
hagaposible,esdecirfinalmenteefectivo,algocomolosderechoshumanos?Esdifcilrehuirala
tentacindedarunarespuestatajantementenegativaaesteinterrogante.Elsimpledato
estadstico,entrminosabsolutosyrelativos,delasmuertesporhambre,enfermedad,guerra,que
marcancadadadelcalendariocontemporneo,parecerefutarporssololaenunciabilidadmismade
underechoalavida.Sepuedereconducirestaimpracticabilidaddelosderechoshumanosa
dificultadesdeordencontingente,alafaltadeunpodercoactivocapazdeimponerlos.Obienala
presenciaagresivadecivilizacioneshistricamenterefractariasalaaceptacindemodelosjurdicos
universales.Elproblemanacera,enestecaso,deladifusinanparcial,ocontrastada,del
paradigmadepersona.Peroporestomismoestaradestinadoaresolversedemaneradirectamente
proporcionalasuexpansin,paralelaaladelmodelodemocrticoqueconstituiraalavezsu
presupuestoysuresultado.Sobreestainterpretacin,quepodramosdefinirreconfortante,dela
http://www.espaienblanc.net/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=132

1/9

26/12/2015

Imprimir:Eldispositivodelapersona

cuestinyocreoqueseatilabrirunadiscusinquepongaenjuegounaperspectiva
diferentementeproblemtica.Ensubasenohayunasubvaloracindelarelevanciadelaideade
persona.Alcontrario,estlaconviccindesurolestratgicoenlaconfiguracindelos
ordenamientosnoslosocioculturales,sinotambinpolticos,delescenariocontemporneo.Loque
cambiaeselsignoquedebeserdadoatalrol.
Latesisargumentadaenunarecienteinvestigacindemiautora(R.Esposito,2007)esquela
nocindepersonanoescapazdesubsanarelhiatocrucialentrevidayderecho,nomosybios,
porquehasidoellamismaquienlohaproducido.Bajolaretricaautocelebradoradenuestros
ritualespolticos,loquesaleareluciresquejustamenteaestaproduccinestconectadala
prestacinoriginariadelparadigmadepersona.Sinabrirdenuevolacuestin,complejay
problemtica,delaetimologadeltrminoencuestin,esevidente,paraapreciarsuncleo
constitutivo,lanecesidadderegresaralderechoromano,tambinparaquiennoseaunespecialista
oestudiosohabitualdesteltimo.Setratadeunpasoobligado,dadoelespesordelarazjurdica
delconcepto,quenoestseparada,sino,alcontrario,intensamenteligadaaaqulla
especficamentecristiana.
Peroquisieraagregarqueenesteencuentrocadavezmsfrecuenteentrelafilosofa
contemporneayelderechoromanohayalgomsqueunameraexigenciaespecfica.Hayalgoque
ataealaconstitucinmismadelaquehasidollamadacivilizacincristianoburguesadeunaforma
quepareceescaprseletantoalanlisishistricocomoalantropolgico:unaespeciederesto
escondidoquesesubstraealaperspectivadominante,peroque,justoporesto,sigue"trabajando"
deformasubterrneaenelsubsuelodenuestrotiempo.Probablementetambinaste,aeste
residuosubterrneo,osoterrado,aludenlosrelatosdefundacinqueliganelorigendelacivilizacin
aunconflicto,oaundelito,entreconsanguneos.Endondea"delito"hadeatribuirseelsignificado
literalde"delinquere",deunafalta,odeuncorte,queseparaviolentamentelahistoriadelhombre
desupotencialcapacidadexpansiva.
2.Unaconsideracinpreliminar,antesdeentrarenelncleodeldiscurso.Enelmomentoenque
aludimosalefecto,alargoolargusimoplazo,deunconcepto,nossituamosmsalldesudefinicin
estrechamentecategorial.Notodoslosconceptosproducendeterminadasconsecuenciasysloen
pocoscasostalesconsecuenciastienenunamagnitudcomparablealaqueesposibleatribuirala
nocindepersona.Estosignificaquestaesalgodistinto,algomsqueunasimplecategora
conceptual.Eneltextoalquemereferaheasignadoaestaespecificidadelnombrede"dispositivo".
Comobienessabido,setrataasuvezdeunconcepto,ensmismoproductordeefectos,empleado
yaenlosaossetentaporMichelFoucaultysobreelcualhanvueltoainterrogarse,sucesivamente,
porunladoGillesDeleuze(G.Deleuze,2007),yporelotro,GiorgioAgamben(G.Agamben,2006)
endosensayosquellevancuriosamenteelmismottulo,Quesundispositivo?.steltimo,en
particular,hacredoreconocerlarazenlaideacristianadeoikonomiatraducidaporlospadres
latinoscondispositio,delcualderivanuestro"dispositivo"entendidacomolaadministracinyel
gobiernodeloshombresejercidoporDiosatravsdelasegundapersonadelaTrinidad,Cristo.Ya
aqu,aunqueAgambennolonota,alempujarsudiscursoenotradireccin,esposiblenotarun
primerparentescoentreelfuncionamientodeldispositivoyeldesdoblamientoimplcitoenlaideade
Persona,enestecasodivina.Nosloeldispositivoesloquesepara,enDios,serypraxis,ontologay
accindegobierno,sinoquetambinesloquepermitearticularenlaunidaddivinaunapluralidad,
especficamentedecarctertrinitario.LaotrafiguraclavejuntoaladelaTrinidadenladogmtica
cristiana,elmisteriodelaEncarnacin,presentalamismaestructura,lamismalgica.Tambinen
estecasoeldispositivoquepermitesuformulacineseldelapersona,aunqueconunainversinde
rol:sienDioslastrespersonasestnconstituidasporunanicasustancia,Cristoesunanica
personaqueuneens,sinconfundirlos,dosestados,onaturalezas,sustancialmentedistintos.
Sinembargo,nomenosimportante,respectoalossucesivosdesarrollosdelparadigma,eselhecho
dequeestosdosestados,onaturalezas,queconviven,ensudistincin,enunanicapersona,no
soncualitativamenteequivalentes,siendounodivinoyelotrohumano.Estadiferenciacualitativa,
enlafiguradelaEncarnacin,esdealgunamaneraignoradafrentealmilagrodelaunificacin
entrelosdoselementos,aunquenohayqueolvidarquelaasuncindeuncuerpohumanoporparte
deCristotestimoniaelgradoextremodehumillacinalque,poramoraloshombres,seha
sometidoelhijodeDios.PerocuandosepasadeladoblenaturalezadeCristoalaque,encada
hombre,locaracterizacomoconjuntocombinadodealmaycuerpo,ladiferenciacualitativaentrelos
doselementosasumedenuevounpapelcentral:stos,jamsenelmismoplano,serelacionanen
unadisposicin,oprecisamenteenundispositivo,quesobrepone,yassubpone,unoalotro.Este
http://www.espaienblanc.net/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=132

2/9

26/12/2015

Imprimir:Eldispositivodelapersona

efectojerrquico,yaevidenteenSanAgustn,surcatodaladoctrinacristianaconunarecurrencia
quenodejaespacioadudas:peseaquenoseaensalgomalo,siendoasuvezunacreacindivina,
elcuerpoconstituyelaparteanimaldelhombre,adiferenciadelalmainmortalodelamente,que
sepresentacomofuentedeconocimiento,amor,voluntad:elhombresecundumsolammentem
imagoDeidicitur,unapersonaest(S.Ag.,Detrinitate,XV,7,11).Yaaqu,conunaformulacinde
insuperableclaridaddogmtica,laideacristianadepersonaestfijadaaunaunidadnoslohecha
deduplicidad,sinodemodoquesubordinaunodeloselementosalotrohastaexcluirlodesurelacin
conDios.PerolalejanadeDiossignificatambindisminucin,odegradacin,deaquellahumanidad
cuyaverdadextremadesciendeslodesurelacinconelCreador.Esporestoquelaexigencia,enel
hombre,desatisfacersusnecesidadescorporalespuedeserdefinidaporSanAgustncomouna
enfermedad(Detrinitate,XI,1,1):loquedelhombrenoespropiamentehumano,enelsentido
especficoqueeslaparteimpersonaldesupersona.
Esaqu,enestenudoindisolubledehumanizacinydeshumanizacin,dondeentraenjuegoel
papelcentralatribuidoporFoucaultaltrmino"dispositivo",oseaeldesucapacidadde
subjetivacin.EsbiensabidoqueFoucaultnoseparnuncaelsignificadodeestaexpresindeaqul,
simtricoycontrario,desujecin:sloestandosujetos,aotrosoanosotrosmismos,nosvolvemos
sujetos.Porlodems,sabemoscmoduranteunalargafase,concluidasloacomienzosdelsiglo
XVIII(conLeibniz),por"sujeto"seentendieseloquenosotrosllamamos"objeto".Justamenteenla
sustancialindistincinentreestasdosfiguras,desujetoyobjeto,desubjetivacinysujecin,se
sitalaprestacinespecficadeldispositivodelapersona.LaPersonaesprecisamenteaquelloque,
dividiendounservivoendosnaturalezasdecualidadesdistintasunasometidaaldominiodela
otracreasubjetividadesatravsdeunprocedimientodesujecinuobjetivacin.Esaquelloque
sujetaunapartedeuncuerpoalaotraenlamedidaenquehacedestaelsujetodelaprimera.
Aquelloquesujetaelservivoasmismo.ComodirelfilsofocatlicopersonalistaJacquesMaritain,
lapersonahumanaesuntodoseordesmismoydesusactos(J.Maritain,1960,p.60),
agregandoenseguidaquesiunasanaconcepcinpolticadependeantetododelaconsideracinde
lapersonahumana,debetenerencuentaalmismotiempoelhechodequelapersonaesunanimal
dotadoderazn,ydeque,enestamedida,esinmensalapartedeanimalidad(ivi,p.52).El
hombreespersonasi,yslosi,esamodesupropiaparteanimalyestambinanimalslopara
poderestarsujetoaaquellapartedesdotadadelcarismadelapersona.Naturalmentenotodos
tienenestatendenciaoestadisposicinasupropiadesanimalizacin.Desumayor,omenor,
intensidadderivarelgradodehumanidadpresenteencadahombreyporlotantoladiferenciade
principioentrequienpuedeserdefinidoaplenottulopersonayquienpuedeserloslobajociertas
condiciones.
3.Indagarcuntoestimplicadalaconcepcincristianadelapersonaconlametafsicaplatnicade
lasubordinacindelcuerpoaunprincipioespiritualsuperioral,aunqueprisionerodesteltimo,
ascomoconladefinicinaristotlicadelhombrecomoanimalracional,adoptadaporMaritain(a
travsdelamediacintomstica),mereceraunainvestigacinaparte.Porlodems,yaHeidegger,
sibienconotraintencin,habasostenidoquesepiensasiempreenelhomoanimalis,tambin
cuandoelanimaesdadacomoanimussivemens,ystaltimamstardecomosujeto,como
persona,comoespritu(M.Heidegger,1995,pp.456).Esunhechoquelamspotente
sistematizacindeestametafsicadelapersonaestconstituidaporlacodificacinjurdicaromana.
Sinpoderdefiniraquconprecisinlasdeudasrecprocasrespectoalaconcepcincristiana,sta
retoma,llevndoloaperfectocumplimientoformal,elnexoconstitutivodeunidadyseparacin.Las
clebrespalabrasdeGaio,citadascuatrosiglosmstardeenlasIstitutionesjustinianas,sobrela
summadivisiodeiurepersonarumconstituyensumsclsicotestimonio.Porque,cualquieraque
fueselaintencinespecficadelautoryelniveldetecnicidadasignadoporlaltrmino"persona",lo
quedeellasresultaessuconexinoriginalconunprocedimientodeseparacin,nosloentreservi
yliberi,sinotambin,dentrodestosltimos,entreingenuiyliberti,yassucesivamente,enuna
cadenaininterrumpidadedesdoblamientosconsecutivos.Personaes,porunlado,lacategorams
general,capazdecomprenderdentrodesatodalaespeciehumana,yporelotro,elprisma
perspectivoencuyointeriorestaespeciesedesglosaenlasubdivisinjerrquicaentretiposde
hombresdefinidosprecisamenteporsudiferenciaconstitutiva.Elhechodequeestacaracterizacin
notengarelevanciaexternaaliusesdecir,queslodeiureloshominesasumanelttulode
personaeyporlotantoestnsituadosencategorasdistintasesunapruebaulteriordelapotencia
performativadelderechoengeneralydelanocindepersonaenparticular.Sloconbaseenella
losseresvivossonunificadosenlaformadesuseparacin.Lasdoscosas,unidadyseparacin,se
estrechanenunlazoabsolutamenteobligadoquecaracterizaatodaslasotrasfigurasjurdicasque
desciendendel.
http://www.espaienblanc.net/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=132

3/9

26/12/2015

Imprimir:Eldispositivodelapersona

Yaaquesposibleencontrarunelementodestinadoamarcartodalahistoria,sepodrahablar
tambindelgicadelderecho,msall,oatravs,desusinnumerablestransformaciones:setrata
delprocedimientodeinclusinmediantelaexclusindeloquenoestincluido.Pormsquepueda
seramplia,unacategoradefinidaentrminosjurdicosasumerelevanciasloatravsdela
comparacin,yanmsdelcontraste,conaquelladequienesresultanexcluidos.Lainclusin,
independientementedesuamplitud,tienesentidosloenlamedidaenquemarcaunlmitems
alldelcualsehallasiemprealguienoalgo.Fueradeestalgicadiferencial,underechonoseraya
tal.Constituiraundatojurdicamenteirrelevantey,esms,nisiquieraenunciableencuantotal,
comolodemuestralaantinomiainsuperabledelosquehansidollamadosderechosnaturales:es
decir,laaporadedefinirnaturalunartificiooartificialunhechonatural.Precisamentelaauto
contradictoriedaddeunadefinicindeestetipoexpresaelcontrarionoslolaimplicacinhistrica,
sinoelcarcterdenecesidadlgica,queligatodoeledificiojurdicoaaquellaprimera"invencin"
gaiana:elderecho,ensulgicaestructural,esdecir,independientementedesusdiferentese
inclusoopuestasformulaciones,permaneceligadodemodoinevitablealaformamsabstracta,pero
productoradeefectosformidablementeconcretos,delasummadivisio.Noporquenotienda
histricamentealaunificacindesuscontenidos,ascomoalaprogresivauniversalizacindesus
enunciados,sinoporqueunificacinyuniversalizacinpresuponenlgicamentelaseparacin.
Lafuerzainsuperabledelderechoromano,asumidoaquensuconjunto,yporlotanto
independientementedesusmltiplestransformacionesinternas,resideprecisamenteenelhecho
dehaberfundadoconinimitablecapacidadsistemticaestadialctica.Ensucentrosehallalanocin
depersona,dilatadaensuspolosextremos,hastacomprenderinclusoloquedeotramaneraes
declaradores,comoelesclavo,precisamenteparapodersubdividirelgnerohumanoenunaserie
infinitadetipologasdotadasdediferentesestatutos,comolosdelosfiliiinpotestate,lasuxoresin
matrimonio,lasmulieresinmanuyassucesivamente,enunrecorridoqueprocededandovidacada
vezanuevasdivisiones.Peroelencadenamiento,pordecirloasinexorable,deldispositivoromano
delapersonanoresidesloenlaproduccindeumbralesdiferencialesenelinteriordeunnico
gnero,sinotambinensucontinuodesplazamientoenfuncindeobjetivossiempredistintos.A
estaexigencia,histricamenteligadaalaevolucindelasociedadromanadesufasearcaicaala
republicana,hastalalargayvariadapocaimperial,sedebeenprimerlugarlapresenciaconstante
delaexcepcin,nofuera,sinoenelinteriordelanorma:lanorma,podramosdecir,constituyeen
Romaelmbitonaturaldedesplieguedelaexcepcin,ascomolaexcepcinexpresanotantoel
exceso,olaruptura,comoelmecanismoderecargadelanorma.Porejemplo,sielpoderdemuerte
delpaterrespectoalfilius,tpicodelafasearcaicaperonodesaparecidodeltodoenlassucesivas,
estabaentredichoenrelacinaloshijosvaronesinferioresalostresaosdeedadyala
primognita,estaexcepcinsehallabaasuvezexcedida,oexceptuada,cuandosetratabadehijos
deformesodehijasadlteras.Enestecasolasegundaexcepcindevolvaalanormaloquehaba
perdidoconlaprimera,enuncircuitoquehacaderivarlaexcepcindelanormaylanormadela
excepcin.
Aesteprimermecanismo,hoyllevadoaplenocumplimientoporlosestatutosjurdicosmodernosno
sloenelmbitodelderechoprivado,sinotambindelderechopblicoeinclusointernacional,se
sumaunsegundo,porciertoestrechamenteconectadoalprimero.Merefieroalmovimientode
trnsito,implcitotambineneldispositivodelapersona,entrelosvariosstatus,noslolos
contiguos,decarcterfamiliar,sinolosmslejanos,comoelestadoservilyeldehombrelibre,en
susvariadasymltiplesgradaciones.Lasdosfiguras,nosimtricas,peroenalgunosaspectos
complementarias,delamanumissioydelamancipatioaparecendesdeestepuntodevista
insuperablesensucapacidadcoactivayfantasacreativa.Loquestasltimasregulan,amenudo
conritualesdecarcterperformativo,oseacondeclaracionesnosloexpresivas,sinoproductivas,
dedeterminadosregmenes,eslamutacindelarelacindedependenciaydedominiodealgunos
individuosrespectoaotros.Esdecir,elgrado,siempremvil,dedespersonalizacin,establecidodela
maneramsexplcitaenladiferenteintensidadminima,mediaymximadeladiminutiocapitis.
NadieenRomaeraplenamentepersonadesdeelcomienzoyparasiemprealgunossevolvan
personas,comolosfiliihechospatres,mientrasqueotroseranexcluidos,comolosprisionerosde
guerraolosdeudores.Otrosencambiooscilabanportodalavidaentrelasdossituaciones,comolos
hijosvendidos,sujetosalcomprador,perotambinalpadreoriginal,almenoshastalatercera
venta,despusdelacualpodanserdefinitivamenteadoptadoscayendoinmanualnuevopater.Lo
queasombra,msalldelaprecisincristalinadelasdistinciones,sonlaszonasdeindistincinode
transicinalasquedanlugarlasprimerasensucontinuodesplazamiento.Sitambinlaresservil
hominesreducidosastrumentumvocaleestabadealgnmodoenelinteriordelaformams
generaldelapersona,estoqueradecirquestaltimacomprendatodaslasestacionesintermedias
http://www.espaienblanc.net/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=132

4/9

26/12/2015

Imprimir:Eldispositivodelapersona

delapersonatemporal,lapersonapotencial,lasemipersonayhastalanopersonaquelapersona
nosloincluasupropionegativo,sinoqueloreproducaincesantemente.Desdeestepuntode
vista,elmecanismodepersonalizacinnoerasinoelrevsdeldedespersonalizacinyviceversa.No
eraposiblepersonalizaraunossinodespersonalizandoocosificandoaotros,empujandoaalguienen
elespacioindefinidosituadobajolapersona.Enelfondomvildelapersonasedelineabasiempreel
perfilinertedelacosa.
4.Esdifcilresistirlatentacindevincularestadialcticaaaquelprocesomodernodesubjetivacin
ydesubjetivacinqueFoucaultconectabaalafuncindeldispositivo.Naturalmenteentrelasdos
experienciascorreelsurcoprofundsimoconstituidoporlanocinmismadesujeto,externae
irreduciblealaconcepcinjurdicaromana.Ysinembargo,ladistanciaconceptualylexicalnodebe
borrarunacontinuidadparadigmticamshondaque,comohemosdicho,ataealaestructura
lgicaimpresadesdesuorigenenellenguajejurdico.Elelementodecisivoesladiferenciaque,ya
ensuformulacincristiana,yanmsenladelderechoromano,separalacategoradepersonadel
servivoenelquenoobstantesehallainsertada.Lapersonanocoincideconelcuerpoalquees
inherente,ascomolamscaranoformanuncauntodoconelrostrodelactoralcualseadhiere.
Tambinenestecasoelelementomsintensamentecaracterizadordelamquinadelapersona
debeserrastreadoenladelgadsimafranjaque,independientementedelacualidaddelactor,lo
diferenciasiempredelpersonajequeinterpreta.
Esciertoquetaldistanciaentrepersonayhombre,implcitaeneliuspersonarum,esteorizadade
formaexplcitasloporlosjuristasque,enelsigloXVI,reactualizanelformularioromanocon
finalidadesdistintasyenundiferentehorizontecategorial.Sinembargo,precisamentesuutilizacin,
quellevaaDonello(oquizsVultejus)asostenerquehomonaturae,personajurisvocabulumest,
indicacmoellazoconlarazromananoslonodejnuncadeexistir,sinoquefuedecisivopara
legitimarlasnuevasconstruccionesdogmticas.As,ladefinitivadisyuncinmodernadelapersona
frentealserhumano,quelepermiterepresentaraotrouotroshombres,comoenlaconcepcin
hobbesianadelasoberana,oindicarentidadesnohumanasdecarcterindividualocolectivoenuna
modalidadyaexternaalderechoromano,revela,contodo,msdeunpuntodetangenciaconste
ltimo.Elderechosubjetivomismo,inasimilablealobjetivismojurdicoromano,llevaensuinterior
unarazreconduciblejustamentealdispositivodelapersona,ahoratransferidoalascategorasque
lecorresponden,apartirdeaqullade"sujeto".Dehecho,esciertoqueyaafinalesdelsigloXVIII,
almenosporprincipio,todosloshombressondeclaradosigualesprecisamentesujetosdederecho
.Perolaseparacinformalentretipologasdiferentesdeindividuos,expulsadadelmbitodela
especie,es,pordecirloas,trasladadaalinteriordecadaindividuo,desdoblndoloendosesferas
distintasysobrepuestas,unadotadaderaznyvoluntadyporlotantoplenamentehumana,yla
otraapisonadasobrelasimplemateriabiolgica,comparablealanaturalezaanimal.Mientrasla
primera,alaquecorrespondeexclusivamentelacalificacindepersona,esconsideradaelcentrode
laimputacinjurdica,lasegunda,quecoincideconelcuerpo,constituyeporunladosusubstrato
necesarioyporotrounobjetodepropiedadsimilaraunesclavointerior.Siyaladistincin
cartesianaentrerescogitansyresextensafijaunalneadeseparacininquebrantableentreel
sujetoysupropiocuerpo,latradicinliberal,desdeLockehastaMill,queriendogarantizareldominio
delcuerpoasulegtimopropietario,esdeciraquienlohabita,loempujainevitablementeal
horizontedelacosa:elhombrenoes,sinoquetiene,poseesupropiocuerpo,delquepuede,
evidentemente,hacerloquequiera.
Peroloqueasombraanmseselefecto,jerrquicoyexcluyenteque,dentrodeestamisma
concepcinliberal,esdeterminadoporlareintroduccindelasemnticadelapersona.Hablode
autoresquesedefinenliberalescomoPeterSingeryHugoEngelhardt.stos,enlazndose
expresamentealderechoromano,yenparticularalaformulacindeGaio,partendeladistincin
entredoscategorasdehombres,losprimerosadscriviblesplenamentealacategoradepersona,a
diferenciadelossegundos,definiblesslocomomiembrosdelaespeciehomosapiens(P.Singer,
2004,p.149).Entrelosdosextremos,precisamentecomoeneliuspersonarum,hayunaseriede
gradosdiferentes,caracterizadosporunniveldepersonalidadcreciente,odecreciente,segnel
puntodeobservacinquevandeladultosano,alquecorrespondenicamenteelttulodepersona
comotal,alinfante,consideradopersonapotencial,alviejodefinitivamenteinvlido,reducidoyaa
semipersona,alenfermoterminal,alqueseasignaelestatusdenopersona,alloco,alque
correspondeelroldeantipersona.Laconsecuenciadeunaclasificacindeestetipoesel
sometimientodelaspersonas"defectivas"alaspersonasintegrales,libresdedisponerdeellascon
baseenconsideracionesdecarctermdico,perotambineconmico.Ascomo,sostieneEngelhardt
citandoaGaio,sicapturamosaunanimalsalvaje,aunpjaroounpez,loquedeestemodo
http://www.espaienblanc.net/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=132

5/9

26/12/2015

Imprimir:Eldispositivodelapersona

capturamossetornainmediatamentenuestro,ydebepermanecernuestrohastaquesea
mantenidobajonuestrocontrol(H.T.Engelhardt,1991,p.153),delmismomodo,sisetratade
niosdeformesodeenfermosirrecuperables,laspersonasacuyapotestadestnsometidospodrn
decidirlibrementesimantenerlosenvidaoempujarlosalamuerte.
5.Sinquererdisponerenunmismoejesemnticoeventosyconceptoslejanosensugnesisy
destinacincomolosdelmundoromanoylosdepocasprximasoinclusocontemporneasa
nosotros,esdifcileludirlaimpresindeestarfrenteaalgoquevamsalldeunasimpleanalogay
queevocaunaespeciederecurrencia,algocomounrestonodisponiblealatransformacinhistrica
quesereproduceperidicamente,asseaenunmarcocontextualcompletamentedistinto.Perode
qusetrata,msprecisamente?Quesloqueregresabajolaformadeunaaparentecoaccinala
repeticin?Ypuedeconstituirloquehellamadoeldispositivodelapersonaunaexpresin
significativadeestehecho?Antesderesponderaestaspreguntas,esnecesarioponerenclaroun
puntopreliminarqueataelametodologadelainvestigacinhistricoconceptualy,enltimas,la
nocinmismadehistoria.Essabidoaculesobnubilacionesinterpretativaspuedallevarla
transposicinarbitrariadeformulacioneslexicales,trminosyconceptos,fueradelcontexto
histricosemnticoqueloshagenerado.Siestaadvertenciaylacautelahermenuticaque
desciendedeellaesvlidaencualquiercaso,debetenerseanmsencuentaenelparaleloentre
elsistemajurdicoromano,asuvezdivididoenfasesirreduciblesaunnicobloquetemporal,ylos
modernos.Conocemosyalosgravesinfortunioscrticosquenacendelostentativos,repetidos
peridicamente,detirardehilosdecontinuidaddemasiadodesenvueltosentreestosdosuniversoso
modernizandoelderechoromanoo,peoran,romanizandoelmoderno.Lasmismasdivergencias
querasgannuestraconcepcinjurdica,apartirdeaquella,primordial,entrecivillawycommonlaw,
perotambinentrejusnaturalismoyjuspositivismo,contodassusinfinitasramificacionesy
especificaciones,nosonmsquelaresultantehorizontaldeunamsmarcadadiscontinuidad
verticalquepartelahistoriadelderechoenalmenosdosgrandesvectoresseparadosporlacesura
epocaldelacadadelimperioromanodeOccidente.
Ysinembargoconestonosehadichotodoytalveznosehadicholacosamsimportante,que
ataejustamenteal"resto"antesmencionado.Deentrada,comoesinclusoobvio,discontinuidad
nosignificaincomparabilidad.Sinunesfuerzodecomparacin,porlodems,lamisma
discontinuidadpermaneceraciegafrenteasmisma.Peroelnudodelacuestinnoesttampoco
enestaconsideracindesimplesentidocomn.Residemsbienenunaexcedencia,enunsaliente,
respectoacualquiermodeloclsicodeperiodizacincronolgica.Quierodecirquesilaperspectiva
quetratdepresentarnoesinscribibleenunahermenuticapordecirloascontinuistacontodas
lasconsecuenciashistoricsticasquedesciendendestaltima,noesreconducibletampocoauna
actitudsimplementediscontinuista.Yestoporquesesitaprecisamenteensupuntodecruceyde
tensin,quevuelcaunaalavez,ocontemporneamente,launaenlaotra.Enelsentidoquelas
sobreponehaciendobrotaralgodistintodelaunaydelaotra,comoenunadislocacinlateral
parecidaalmovimientodelcaballoenelajedrez.Setratadelahiptesis,implcitaenloqueseha
dichohastaahora,dequeelpasado,oporlomenosalgunasdesusfigurasdecisivas,comolade
"persona",regresanentiemposposterioresjustamenteacausadesuinactualidad,desucarcter
anacrnico.Naturalmente,paraaferrarestetrazonohistrico,ohiperhistrico,queatraviesay
desestabilizaloqueestamoshabituadosallamarhistoria,hayqueactivarunamiradaoblicua,
transversal,queexcedatantoelhistoricismolinealdelahistoriadelasideascomoelanti
historicismoprogramticodeciertoheideggerismoparmenidiano.
Mscercanaaestamiradaresultalaconcepcin,avanzadaporReinhardtKoselleck,dela
compresenciadetiemposdistintosenunmismotiempo(R.Koselleck,1986).Perosusantecedentes
msntimosdebenserrastreadosenlagenealogadeNietzsche,enlaarqueologadeFoucaultyen
elproyectodeBenjamin,cuando,sobretodoenlosPassages,buscabalosfragmentosdelooriginario
sepultadosenelcorazndelamodernidad.Entodosestosparadigmaselmismoconceptode
paradigmadeberaserpensadoenunadireccinnoexternaaloquevoydiciendoemerge,sibien
demaneradistinta,elmismorechazodelaalternativasecaentrecontinuidadydiscontinuidad,
entrepertenenciaysentimientodealteridad.Lootro,loajenotambinenelplanotemporales,
comoessabido,elncleoescondidodelofamiliarascomoloarcaicoestamenudotan
indisolublementeconectadoalocontemporneo,queconstituyesupuntamsaguda.Pero,como
antessehadicho,nohayqueperderdevistaelhechodequeloquepodemosdefinirel
resurgimientodeloarcaicoenloactualnopasaporlaproximidaddesegmentostemporales
consecutivos,sino,alcontrario,atravsdesudistancia.Dichodeotromodo,esjustamentela
distancia,larupturadelacontinuidadcronolgica,provocadaporlaquehasidollamadafuturizacin
http://www.espaienblanc.net/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=132

6/9

26/12/2015

Imprimir:Eldispositivodelapersona

delahistoria,laquehaabierto,enelflujodeltiempo,aquellosvacos,aquellasfracturas,aquellas
grietasenlasqueloarcaicopuedevolveraemerger.Pero,naturalmente,nocomocuerpovivodela
historia,sinocomoespectro,ofantasma,quesedespiertaoqueesdespertadoporlosbrujosde
turno.Despertadoseentiendetambin,yamenudoprecisamente,apartirdesunegacinabsoluta.
ComoFreudhaexplicadodemododefinitivo,esjustamenteelrechazo,laremocin,elabandonode
algo,loqueprovocasuregresofantasmal.Deaqutambinsuefectopotencialmentemortfero.
Esposibleproporcionarmsdeunejemplodeesteregresomortferodealgoqueparecaacabado,
inclusosepultado.Paraempezar,eldelpodersoberano,entendidotambinysobretodoensuletal
dimensinmilitar,dentrodelactualrgimenbiopolticoquedealgnmodoparecahaberlodisuelto
ysubstituido.Endondeelelementoespectral,osisequiere,mstico,estprecisamenteenelhecho
dequeregresaconcaractersticassimtricasperoopuestasasuconfiguracinoriginal.Sila
soberanaclsicaconsistaesencialmenteenelpoderde"hacer"laley,laactual,detipobiopoltico,
pareceencontrarsuespecificidadexactamenteenlocontrario:desactivndola,transformando
continuamentelaexcepcinenlanormaylanormaenlaexcepcin,igualquecomoacontecaenel
antiguodispositivoromano.Otroejemplo,igualmenteespectral,dereemergenciadeloarcaicose
puedeencontrarhoyenelregresodelolocal,ydelotnico,dentrodelmundoglobalizado.Yesto,
comohasidoobservado,noencontraste,sinoenfuncin,comocausayefecto,delamisma
globalizacinque,encuantomsactacomocontaminacingeneralizadaentreambientes,
experienciasylenguajesdistintos,msdeterminafenmenosderechazoinmunitariomediantela
reivindicacindefensivayofensivadelapropiaidentidadparticular.Ynosepresentatambinel
avivamiento,amenudosanguinarioyensangrentado,delareliginennuestromundosecularizado
yjustoporestocomounresurgimientodelooriginariodentrodelahipermodernizacin?Tambin
enestecasorevirtiendolaintencininicialmenteemancipadoray,enalgunoscasos,universalistade
lasreligionesmsmaduras.
6.SehahechoreferenciaaNietzsche,Benjamin,Foucault.Peroelautorqueconmsfuerzay
originalidadhabuscadoloarcaicoenloactual,oloactualenloarcaico,hasidosindudaSimone
Weil.Siseleensusensayossobrelosorgenesdelhitlerismo,centradosenelparaleloconlaantigua
Roma,sehallalaevidenciamsimpresionantedeestehecho.Sepuedesubrayar,comoseha
hecho,sufaltadesentidohistrico,oinclusiveunprejuicioantiromanoque,ensucaso,sepuede
sumaralantihebraico.Peroestasconsideracionestienensentidoslosisemantienendentrodeun
cuadroreconstructivoquedejaporfueraprecisamenteaquelsalientehermenuticodelqueseha
hablado,elelementonohistricoquetiendeycortatransversalmenteelestratomsexteriordela
historia.Bastaconsalirdeestehorizontehabitualparacruzarseconotrotipodemirada,laque
antesdefinamosoblicuaotransversal,capazdedesdoblarse,oredoblarse,endosplanosquese
intersecanrecprocamente.Deestemodo,loqueaprimeravistaaparececomouninaceptable
anacronismo,resultaelnicomododeaferrarelfenmenorecurrentedelareemergenciadelo
originarioeneltiempoquepretendealejarsedefinitivamentedel.Ensucentrosesitauna
relacinnoopositiva,sinoconstitutiva,entretransformacinypermanencia,quehacedelaprimera
elrevsantinmicodelasegunda,comolaautoraadviertedesdeelcomienzo.
Esapartirdeestarelacinquesedisuelvelaretricadelacontinuidadracial,construidaadredepor
elnazismomismo,afavordeunarelacintransversalquedescomponeysobrepone,tiemposy
espaciosdistintos:Elprejuicioracista,porlodemsinconfesado,hacecerrarlosojosfrenteauna
verdadmuyclara:loquehacedosmilaosseparecaalaAlemaniahitleriananoeranlos
Germanos,sinoRoma(S.Weil,1990,p.210).Aunque,msquedeunparecido,habraquehablar
deunarepentinaerupcindealgoqueparecamuertoyqueencambiodorma,esperandoaquese
crearaunadesgarraduraeneltejidodeltiempohistricodesdelacualpoderbrotarconunaviolencia
incontenible.Suscaracterespeculiares,elterrorprovocadoalasvctimas,suengaosistemtico,la
construccinmetdicadeundominioilimitado,sonreconstruidosporlaautoraconunaprecisin,y
casiunapertinacia,quedejaentreverunadecisininterpretativanonegociableporquesehalla
radicadaenunaconviccinabsoluta.Peroloqueresultaanmssorprendenteesqueestostrazos
mortferosnosehallancontrapuestos,sinoquesonintrnsecosalaquehasidobiendefinida"la
invencindelderecho"enOccidente.Esjustoestainvencinelobjetomsdirectodelagenealoga
crticadeWeil:LoarlaantiguaRomaporhabernostransmitidolanocindederechoes
particularmenteescandaloso.Porquesisequiereexaminarloqueeraensuorigenestanocin,para
determinarsugnero,sepuedeverquelapropiedadestabadefinidaporelderechodeusary
abusar.Ydehecho,lamayorpartedelascosasquecadapropietariotenaelderechodeusary
abusareransereshumanos(S.Weil,1996,p.76).Silamiradaretrocedealorigenmsremotodel
quesinembargoesconsideradoelmomentooriginariodenuestracivilizacin,loquesaleala
http://www.espaienblanc.net/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=132

7/9

26/12/2015

Imprimir:Eldispositivodelapersona

superficieesladesnudafactualidaddelaapropiacin.Dehecho,segnlaautora,elpuenteentreel
derechoromanoylaviolenciaestconstituidoporlapropiedadsobrelascosasyloshombres,
transformadosencosasporelinstitutodelaesclavitud,queconstituyenosloelescenario
contextual,ouncontenidohistrico,sinolaformaconstitutivadeeseordenjurdico.Esstaltima
quesedebeatribuir,bajoelperfilconceptual,elpasoalimperio,entendido,detrsydentrodesu
relatouniversalstico,comoellugardemximageneralizacindelacondicinservil:DeAugustoen
adelante,elemperadorfueconsideradocomounpropietariodeesclavos,elpatrndetodoslos
habitantesdelimperio()losromanos,considerandolaesclavitudcomoelinstitutofundamentalde
lasociedad,noconcebannadaquepudieraoponerseaquienafirmasequetenasobreelloslos
derechosdeunpropietarioyquehubiesesostenidovictoriosamenteestaafirmacinconlasarmas
(S.Weil,1980,pp.2356).Vuelveaemerger,enelcorazndeunanlisisdirigidointencionalmente
alfenmenonazi,elefectocosificadordeaqueldispositivolgicojurdicoque,habiendodivididoalos
sereshumanosenlibresyesclavos,interponeentreellosunazonadeindistincinqueacabapor
sobreponerlos,haciendodecadahombrelibreelequivalentedeunesclavo.
Peroelelementoqueseinscribeanconmayorpertinenciadentrodenuestrodiscursoesla
circunstanciadequetambinWeilconectalaprestacindeestedispositivoexcluyenteprecisamente
alacategoradepersona:Lanocindederechoarrastranaturalmentetrass,acausadesu
mediocridad,aladepersona,porqueelderechoserefierealascosaspersonales.Estsituadoaeste
nivel(S.Weil,1996,p.78).ElataquedirigidoporWeil,enespecialdisonanciaconelavivamiento
generaldelmovimientopersonalistayenexplcitapolmicaconMaritain,sedirigenosloala
primacadelosderechossobrelosdeberes,esdeciraunaconcepcinsubjetivistayparticularistade
lajusticia,sinoalaescisinqueestacategorapresupone,oproduce,enelinteriordelaunidaddel
servivo.Lamismaidea,hoydivulgadaaloscuatrovientos,delasacralidaddelapersonahumana
funcionaprecisamentedejando,oexpulsando,fueradesloque,enelhombre,noesconsiderado
personalyporlotantopuedesertranquilamenteviolado:Hayuntransenteporlacallequetiene
brazoslargos,ojosazules,unamenteendondeseagitanpensamientosqueignoroperoquetalvez
sonmediocres().Silapersonahumanacorrespondiesealoqueparamessagrado,podra
fcilmentesacarlelosojos.Unavezciego,serunapersonahumanaexactamentecomoloera
antes.Enl,nohabratacadoenabsolutoalapersonahumana.Habrdestruidoslosusojos(ivi,
p.65).Quizsnohasidoexpuestonuncacontantaclaridadelfuncionamientodeshumanizantedela
mscaradelapersona,salvaguardadalacualnoimportayatantoqusucedaalrostrosobreelque
seapoya.Yanmenosalosrostrosquenolaposeen,quenosontodava,nosonms,onohan
sidodeclaradosnuncapersonas.Eslaabsolutalucidezdeestepuntodevista,ignoradoportodoslos
personalismosdeayerydehoyporquerompe,comounsecogolpedeganza,laevidenciaciegade
unlugarcomn,laqueempujaaWeilhaciaunpensamientodeloimpersonal.Cuando,algunas
lneasmsabajo,puedeescribirqueloqueessagrado,lejosdeserlapersona,esloque,enunser
humano,esimpersonal.Todoaquelloqueesimpersonalenelhombreessagrado,ysloaquello
(68),inauguraunrecorrido,ciertamentearduoycomplejo,delquesloahorasecomienzaa
advertirlarelevancia.Esms:laposibilidad,hastaahoraampliamenteignorada,demodificar,ensu
mismofondo,ellxicofilosfico,jurdicoypolticodenuestratradicin.
TraduccindeValentinaAriza
Textoscitados:
G.Agamben,(2006),Checosundispositivo,Roma:Nottetempo.
G.Deleuze,(2007),Checosundispositivo(1989),Napoli,Cronopio(trad.esp.enMichel
Foucault,filsofo,Gedisa,1990).
H.T.Engelhardt,(1991),Manualedibioetica,Milano:ilSaggiatore.
R.Esposito,(2007),Terzapersona.Politicadellavitaefilosofiadellimpersonale,Torino:Einaudi.
M.Heidegger,(1995),LetterasullUmanismo(1947),Milano:Adelphi(trad.esp.Alianza
Editorial,2000).
R.Koselleck,(1986),Futuropassato,Genova,Marietti(trad.esp.PaidsIbrica,1993).
J.Maritain,Idirittidelluomoelaleggenaturale(1942),Milano:Vitaepensiero(trad.esp.
EdicionesPalabra,2001).
P.Singer,(2004),Scrittisuunavitaetica,Milano:ilSaggiatore(trad.esp.Taurus,2002).
S.Weil,(1980),Laprimaradice(1949),Milano:Comunit(trad.esp.Trotta,1996).
S.Weil,(1996),Lapersonaeilsacro(1950),inOltrelapolitica,acuradiR.Esposito,Milano:B.
Mondatori(trad.esp.Archipilago,N43,2000,pp.79103).
S.Weil,(1990)Riflessionisulleoriginidellhitlerismo(1939),inId.,SullaGermaniatotalitaria,
http://www.espaienblanc.net/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=132

8/9

26/12/2015

Imprimir:Eldispositivodelapersona

Milano:Adelphi.

http://www.espaienblanc.net/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=132

9/9

Você também pode gostar