Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
mbito da comunicacin
Mdulo 4
Unidade didctica 13
A comunicacin persoal
Pxina 1 de 74
ndice
1.
2.
Pxina 2 de 74
1.
Programacin da unidade
1.1
Bloque 1
Unidade 2
Mdulo 1
Unidade 3
Bloque 2
Unidade 4
Unidade 5
Bloque 1
Unidade 6
Mdulo 2
Unidade 7
Bloque 2
Unidade 8
Unidade 9
Bloque 1
Unidade 10
Mdulo 3
Unidade 11
Bloque 2
Unidade 12
Unidade 13: A comunicacin persoal
Bloque 1
Unidade 14
Mdulo 4
Unidade 15
Bloque 2
Unidade 16
1.2
Presentacin
O obxectivo do mbito da comunicacin desenvolver a capacidade de comprender e de
saber comunicarse en diversas situacins e contextos da vida. A linguaxe ten un papel fundamental no desenvolvemento integral da persoa, nas sas relacins consigo mesma e nas
sas relacins e posibilidades sociais e profesionais. tamn o instrumento imprescindible para entender e explicar o mundo, e intentar a sa transformacin.
Por esta razn, faciltanselle ao alumnado estratexias para a consecucin da sa autonoma persoal e da sa capacitacin para se integrar como compoente pleno na sociedade, a travs dun uso mis maduro da linguaxe, nomeadamente en contextos laborais.
Os contidos mis importantes desta unidade son os relativos ao perfeccionamento das
tcnicas de comprensin e composicin de textos propios, especialmente dos que debe
usar nas sas relacins persoais.
Pxina 3 de 74
1.3
Obxectivos didcticos
Comprender e analizar textos de distintos mbitos aparecidos en medios de comunicacin audiovisual e nas TIC.
Utilizar estratexias para a realizacin e presentacin de tarefas co uso das TIC.
Usar a composicin escrita como fonte de informacin, medio de comunicacin e xeito
de regular a conduta.
Realizar debates e coloquios con uso consciente dos elementos non verbais e axudndose dos medios audiovisuais e das TIC.
Comunicarse cos outros mediante soportes como solicitudes, cartas de reclamacin e
instancias.
Recoecer os prefixos e os sufixos nos substantivos, nos adxectivos e nos verbos como
medios de formacin de palabras novas, e relacionar os prefixos e os sufixos nas linguas do mbito.
Identificar e usar algns mecanismos de referencia interna, tanto gramaticais como lxicos.
Coecer a formacin da lingua galega e as sas etapas ata o sculo XX.
Comprender a situacin lingstica galega a travs do estudo de fenmenos de contacto
de linguas.
Valorar os textos poticos mediante a lectura de poemas e a anlise dos elementos e dos
recursos retricos e mtricos do texto.
Valorar a novela e o relato curto mediante a lectura de obras de autores do sculo XX
en lingua galega.
Desenvolver a autonoma lectora localizando textos, consultando pxinas e bibliotecas
virtuais, e participando en blogs de internet.
Utilizar autonomamente as bibliotecas, libros de consulta e TIC para a aprendizaxe.
Localizar textos literarios en lingua galega pertencentes ao sculo XIX nas bibliotecas
virtuais.
1.4
Contidos
Comprensin de textos procedentes dos medios de comunicacin, como debates, faladoiros, etc.
Comunicacin
oral
escrita
Pxina 4 de 74
lingua
planificacin dos contidos, etc.) con especial atencin s formas de expresin da subxectividade
e ao enfoque do tema, sobre todo en exposicins e argumentacins.
Identificacin e uso reflexivo de distintos procedementos de conexin nos textos, con especial
atencin a conectadores de causa (porque, por iso, posto que, etc.), de consecuencia (por
conseguinte, de xeito que, etc.) e de condicin (se, en caso de que, sempre que, a menos que,
etc.).
Anlise e reflexin sobre o uso e o significado de prefixos e sufixos en substantivos e verbos,
mediante comparacin e o contraste entre as linguas do mbito.
Uso de estratexias de autoavaliacin e autocorreccin (levar un control dos erros e revisalos
periodicamente) aceptando o erro como parte do proceso de autoaprendizaxe.
Coecemento xeral das etapas da historia social da lingua galega desde comezos do sculo XX.
Lingua e
sociedade
Educacin
literaria
Coecemento das caractersticas xerais dos grandes perodos da historia da literatura do sculo
1.5
Temporalizacin e actividades
Temporalizacin
1 sesin: en galego.
Presentacin da unidade didctica por parte do profesor ou da profesora, as como
dos seus elementos e do xeito en que se pretende levala a cabo. Faranse indicacins
precisas da realizacin das actividades, xa que formarn parte da avaliacin.
Entregaranse fotocopias do texto 1, un estudo da lingua galega a travs da historia.
Abrdase tamn a normalizacin e a normativizacin do galego. As actividades propostas xiran arredor destes aspectos.
Entregaranse fotocopias do texto 2, en que se pretende preparar un debate; nesta sesin non se far o debate, senn que se amosarn as sas caractersticas e se preparar o tema para a seguinte sesin.
Pxina 5 de 74
2 sesin: en casteln.
Entregaranse fotocopias do texto 3, onde se traballa cunha estratexia de aprendizaxe:
a elaboracin de esquemas. A travs de exemplos amosarase a necesidade da utilizacin de diversos tipos de esquemas, que se poden aplicar a calquera tema ou materia,
para unha aprendizaxe eficaz. importante unha actitude positiva do alumnado
fronte a este tipo de estratexias, xa que lle han permitir un mellor resultado nos estudos. Nesta sesin cumprir realizar algunha actividade co computador, polo que ser
necesaria a utilizacin da aula de informtica.
3 sesin: en galego.
Entregaranse fotocopias do texto 4, en que se trata de coecer algns aspectos da
linguaxe potica, como a rima e algunhas figuras literarias. As actividades realizaranse non s como repaso de contidos, senn para a valoracin da linguaxe potica
como medio de expresin da subxectividade, do seu mundo interior.
Realizacin do debate proposto na primeira sesin, texto 2. Intentarase manter o respecto ante as opinins dos demais, seguir unhas normas bsicas na expresin oral e a
participacin a travs da palabra falada, tendo en conta nas participacins do alumnado os elementos verbais e non verbais.
O profesorado prestaralles atencin aos traballos para que cumpran os requisitos mnimos de presentacin coidada, utilizando ben os signos de puntuacin. Cumprir
dirixir sempre o alumnado cara aos dicionarios cando xurdan dbidas, anda que sexa para comprobar, autocorrixir e autoavaliarse. importante para o alumnado a adquisicin do hbito de usar dicionarios impresos e interactivos.
4 sesin: en casteln.
Entregaranse fotocopias do texto 5, dedicado derivacin como mtodo de formacin de palabras novas mediante prefixos e sufixos. Nesta sesin traballarase co
mesmo tema nas das linguas: estudaranse os prefixos e os sufixos en casteln e en
galego. Trtase de facer unha anlise e reflexin sobre o uso e o significado dos prefixos e sufixos en substantivos, adxectivos e verbos, mediante a comparacin e o
contraste entre as linguas do mbito.
O profesorado ter coidado de corrixir constantemente as actividades escritas para
evitar erros, e invitar o alumnado autocorreccin e autoavaliacin.
5 sesin: en galego.
Entregaranse fotocopias do texto 6, en que se contina a traballar con outros aspectos da poesa, como son algunhas figuras retricas (onomatopea, metfora, anfora,
comparacin, etc.) e as regras bsicas da mtrica e da rima.
Prestarselles atencin aos traballos realizados para que cumpran os requisitos mnimos de presentacin coidada, utilizando ben os signos de puntuacin.
6 sesin: en casteln.
Entregaranse fotocopias do texto 7. Abrdase a comprensin de textos propios dos
medios de comunicacin, concretamente o editorial e o artigo de opinin, e a elaboracin por parte do alumnado dese mesmo tipo de textos. Utilizaranse computadores
con acceso a internet para atopar modelos na prensa dixital, polo que cumprir utilizar a aula de informtica.
O profesorado ha ter coidado de corrixir constantemente as actividades escritas para
evitar erros, e invitar o alumnado autocorreccin e autoavaliacin.
Pxina 6 de 74
7 sesin: en galego.
Entregaranse fotocopias do texto 8, onde se estudarn os autores considerados como
precursores do Rexurdimento, con textos das sas obras mis salientables e actividades relativas a eses textos. As actividades estn pensadas como reforzo dos contidos tericos do texto.
8 sesin: en casteln.
Entregaranse fotocopias do texto 9, en que se intentar que o alumnado identifique e
faga un uso reflexivo nos textos dos conectadores de causa, consecuencia e condicin. As actividades estn pensadas como reforzo dos contidos tericos do texto.
O profesorado ter coidado de corrixir constantemente as actividades escritas para
evitar erros, e invitar o alumnado autocorreccin e autoavaliacin.
9 sesin: en galego.
Entregaranse fotocopias do texto 10, onde se traballa o pleno rexurdimento da literatura galega, concretamente a obra de Rosala de Castro: caractersticas das sas
obras, textos e actividades sobre eses textos ocupan toda a sesin. Traballarase coa
estrutura e os recursos literarios dos textos desta autora.
10 sesin: en casteln.
Entregaranse fotocopias do texto 11, onde se traballa con textos argumentativos e as
sas caractersticas. Analizaranse os argumentos usados en exemplos de textos e tratarase de discriminar as falacias utilizadas neles. As actividades son de composicin
de textos, estudo das estruturas argumentativas nos textos e identificacin de falacias
e argumentacins.
Cumprir prestarlles especial atencin aos traballos do alumnado para que cumpran
os requisitos mnimos de presentacin, cunha utilizacin adecuada dos signos de
puntuacin.
11 sesin: en galego.
Entregaranse fotocopias do texto 12, onde se abordan os autores do Rexurdimento
que anda non se trataron: Pondal e Curros Enrquez. Traballarase sobre textos dos
dous autores, a sa comprensin, a sa estrutura, as figuras retricas, etc. A actividade est relacionada cos apartados de comprensin e composicin escrita.
12 sesin: en casteln.
Entregaranse fotocopias do texto 13, en que se traballan os textos expositivos: caractersticas tericas, estrutura e composicin, tipos de textos expositivos, etc. Necesitaranse computadores con acceso a internet para algunha das actividades de procura de
informacin en pxinas web.
Ao profesorado correspndelle dirixir a actividade e supervisar o traballo cos computadores para poder superar as dificultades, en caso de xurdiren.
13 sesin: en galego.
Entregaranse copias do texto 17, onde se trata de repasar a procura de informacin
en internet. Amosarase como acceder a internet e algns enderezos para o seu uso,
exemplificacins, etc. As actividades consistirn en buscar informacin concreta na
rede. Para esta sesin cumprir o uso de computadores. Traballaranse tamn os
blogs: o que son, como funcionan, o contido dos textos publicados, etc.
Pxina 7 de 74
14 sesin: en casteln.
Entregaranse fotocopias do texto 15, en que se resumen algns aspectos tericos sobre o coloquio. As actividades sobre este texto realizaranse na seguinte sesin; nesta
s se abordarn os aspectos tericos e se realizar o reparto en grupos do alumnado.
Entregaranse despois as copias do texto 16, onde se traballa cun formato de textos
moi usado na vida coti, as solicitudes: estrutura, caractersticas e elementos. Achegaranse exemplos da sa redaccin.
Cumprir ter coidado de corrixir constantemente as actividades escritas para evitar
erros, e invitarase o alumnado autocorreccin e autoavaliacin.
15 sesin: en galego.
Entregaranse copias do texto 17, en que se incle unha serie de relatos curtos do sculo XX. O alumnado ter que os ler e atopar en pxinas de internet outros exemplos
do mesmo xnero. Cmpre, xa que logo, o uso de computadores nesta sesin.
Realizaranse as actividades propostas no texto 15, que se entregou na sesin anterior: a celebracin dun coloquio. Intentarase manter o respecto ante as opinins dos
demais e a participacin oral na aula, tendo en conta os elementos verbais e non verbais, e respectando as regras desta clase de comunicacin.
16 sesin: en casteln.
Entregaranse copias do texto 18, en que se traballa coa correspondencia persoal: cartas de reclamacins (estrutura, caractersticas e elementos). As actividades realizaranse sobre este tipo de textos.
Entregaranse copias do texto 19, onde se contina co estudo de textos usados na
comunicacin persoal, neste caso, a instancia. Como en casos anteriores, abrdase a
sa estrutura, as sas caractersticas e os seus elementos. Inclense exemplos e propostas para a elaboracin deste tipo de textos.
Cumprir ter coidado de corrixir constantemente as actividades escritas para evitar
erros, e invitarase o alumnado autocorreccin e autoavaliacin.
1.6
Recursos didcticos
Na unidade didctica xa estn includos os textos sobre os que se vai traballar. imprescindible fotocopiar todos os textos necesarios antes de comezar cada sesin.
Cmpre tamn dispor de computadores con acceso a internet na aula, ou ben desprazarse aula especfica de informtica nesas sesins.
Tamn moi importante que na aula haxa dicionarios en galego e en casteln para solucionar as dbidas de vocabulario que poidan xurdir e, na medida do posible, tamn
dicionarios virtuais, para resolver dbidas cando se traballe co computador.
1.7
Avaliacin
Nesta unidade didctica, a avaliacin forma parte integrante do proceso, xa que as propias actividades sern tomadas como referencia para ela. Para as realizar necesario
utilizar estratexias e instrumentos de cuxo uso o profesorado poida extraer conclusins.
Non se recomenda o uso de probas obxectivas para valorar os aspectos conceptuais. A
realizacin das tarefas a travs da unidade completa marcar as pautas dos contidos adquiridos.
Pxina 8 de 74
Os aspectos procedementais avaliaranse a travs da observacin e da valoracin das tarefas propostas nas actividades. Valorarase a participacin nas actividades en grupo e
individuais a travs da observacin e dos resultados dos traballos propostos, tanto nas
actividades orais como nas escritas e na prctica cos computadores.
1.8
Pxina 9 de 74
2.
Desde o seu nacemento como lingua diferenciada, arredor do sculo IX, a lingua galega
pasa por varias etapas:
Idade Media: nesta etapa vive o seu esplendor. A sociedade galega era monolinge e
expresbase en galego en todas as circunstancias. A lingua deste perodo recibe o nome
de galego-portugus, un dos idiomas mis prestixiosos da Pennsula. No sculo XIII
xorde unha importante literatura: a lrica galego-portuguesa (cantigas de amigo, de
amor, de escarnio e maldicir, etc.).
Sculo XV: a partir de aqu comeza un perodo de decadencia que se ha prolongar durante tres sculos. Inciase un perodo de castelanizacin: o casteln convrtese na lingua escrita culta, entanto que o galego perde o seu prestixio e queda relegado ao mbito
oral e familiar das clases populares, que son a maiora.
Sculo XIX: supn o inicio da recuperacin lingstica e cultural de Galicia. Como lingua oral, o galego segue a ser a nica coecida e falada pola maior parte da poboacin.
Ao mesmo tempo, o casteln contina a sa expansin, xa que as clases medias urbanas
se van castelanizando. O galego comeza a cultivarse de novo como lingua escrita, nun
movemento denominado Rexurdimento e que est encabezado por Rosala de Castro,
Eduardo Pondal e Curros Enrquez. Elabranse os primeiros dicionarios e as primeiras
gramticas do galego, nacen as primeiras editoriais e xorden os primeiros xornais escritos integramente en galego.
Inicio do sculo XX: a maior parte da poboacin segue a ser monolinge en galego,
mais a castelanizacin incremntase debido a factores como a escolarizacin en casteln, a emigracin s cidades ou os medios de comunicacin. O nmero de falantes monolinges en galego redcese. Contina o labor de recuperacin e normalizacin do galego, e o seu uso estndese a mbitos en que ata entn tivera pouca presenza: narrativa,
ensaio, discurso poltico, etc. Este labor foi levado a cabo por escritores e intelectuais
da poca e por organizacins e institucins como as Irmandades da Fala, o Grupo Ns
ou o Seminario de Estudos Galegos.
Guerra civil (1936-1939) e ditadura franquista: supoen un retroceso nese proceso
de recuperacin que comezara co Rexurdimento. Son anos de represin do galego, durante os cales o casteln ser a nica lingua utilizada en todos os actos da vida pblica.
Mais o galego mantense como a lingua mis falada pola poboacin.
A partir dos anos 50: reinciase o labor de defensa da lingua galega. Fndanse editoriais, revistas e asociacins culturais que centran os seus esforzos na defensa e na normalizacin da lingua. Actualmente, a partir da chegada da democracia, malia o recoecemento oficial e a pesar dos evidentes avances en distintos mbitos (educacin, publicacins, etc.), a lingua galega segue anda lonxe da sa normalizacin efectiva.
Pxina 10 de 74
Normalizacin lingstica
A existencia de das linguas nun mesmo territorio pode orixinar conflitos entre elas se
ambas non se atopan nunha situacin de igualdade. Pode suceder que as das linguas desempeen diferentes funcins: unha de uso na administracin, no ensino, na vida comercial, nos negocios, etc.; a outra reducida comunicacin oral, familiar e coloquial.
Diglosia. Falamos de diglosia cando esas linguas non estn nunha situacin de equidade. O falante coece e utiliza as das, pero fai un emprego diferenciado delas: a de maior prestixio social para os usos formais, e a outra para os usos menos formais e para o
mbito familiar e coloquial. A diglosia , xa que logo, a coexistencia conflitiva de das
linguas nunha comunidade.
Lingua minorizada. Chamamos as a aquela que, sendo historicamente a propia dun
pobo, ve restrinxido o seu emprego ante a competencia dunha segunda lingua.
Normalizacin lingstica. o proceso polo cal a lingua propia dunha comunidade logra superar a presin que sobre ela exerca a outra lingua e volve converterse na lingua
de uso normal. Unha lingua est normalizada cando a lingua empregada en todos os
mbitos da vida.
Normativizacin
Para que unha lingua minorizada supere a sa marxinacin e se converta no vehculo habitual de comunicacin entre os cidadns, cmpre actuar nunha dobre direccin: por unha
banda, como xa vimos, a adopcin de medidas tendentes sa extensin de uso (normalizacin); por outra parte a elaboracin dunha norma estndar; dicir, a normativizacin.
Normativizacin. Normativizar unha lingua elaborar unha norma estndar; dicir,
crear un conxunto de regras que unifique as sas variantes lingsticas (xeogrficas, sociais e culturais) e fixar un patrn ao que aterse na escrita.
Pero en todas as linguas, o proceso normativizador orixina polmicas que o tempo e o
uso acaban resolvendo. En Galicia son das as tendencias:
Reintegracionismo (ou lusismo): considera o galego e o portugus como unha mesma lingua, dado que teen unha tradicin lingstica e cultural comn, interrompida
en Galicia por causas polticas. O reintegracionismo postula o afastamento do casteln e a integracin do galego nun mbito lingstico e cultural que lle propio: o luso-africano-brasileiro.
Rexeneracionismo (isolacionismo): defende unha va autnoma para o galego, que
debe procurar nel mesmo as sas posibilidades de rexeneracin. Recoece a existencia dun tronco lingstico comn (galego-portugus), pero considera que a historia
de cada lingua as diferenciou abondo, polo que deben considerarse linguas distintas.
Existe tamn unha proposta intermedia ou de concordia, que representa a Asociacin
Scio-Pedagxica Galega.
En 1982, o Instituto da Lingua galega e a Real Academia Galega elaboraron as Normas
ortogrficas e morfolxicas do idioma galego, con carcter rexeneracionista. Estas normas
representan o modelo oficial, mais nin a polmica nin o proceso normativizador quedaron
definitivamente pechados.
Pxina 11 de 74
Secuencia de actividades
S1.
S2.
S3.
Nos medios de
comunicacin
Na publicidade
Pxina 12 de 74
S4.
Pxina 13 de 74
Texto 2: O debate
O debate supn o intercambio oral de ideas contrarias sobre un tema concreto. un exercicio moi enriquecedor sempre que se prepare con anterioridade e seriedade. Van practicalo seguindo as pautas desenvolvidas deseguido.
Primeiro paso.
Elixan un tema de actualidade dos medios de comunicacin que lles interese.
Nomeen unha persoa que modere e dirixa.
Dividan a clase en dous grupos segundo a sa postura persoal ante o tema elixido.
Segundo paso. Preparen en grupos os argumentos que van utilizar para defender a sa
opinin, e celebren o debate tendo en conta o seguinte:
Deben escoitar atentamente todos os seus compaeiros.
Non poden interromper, baixo ningn concepto, a intervencin de ningn participante: cmpre esperar a que acabe a sa quenda.
Son inadmisibles os insultos ou ataques persoais.
Non hai que repetir o xa dito no debate, senn achegar novos argumentos.
O moderador quen controla o desenvolvemento do debate e debe manterse neutral
en todo momento.
Terceiro paso. Ao finalizar o debate, o portavoz de cada grupo realizar unha exposicin, a modo de conclusin, dos argumentos que avalan a opinin defendida. Entre todos, tratarase de determinar quen defendeu a sa postura mediante os argumentos mis
convincentes.
Nas emisoras de radio e televisin celbranse bastantes debates, ou faladoiros, onde xornalistas ou persoas famosas expresan as sas ideas e impresins sobre asuntos de actualidade.
Escoiten ou vexan algns destes programas e comparen o seu debate na aula cos desenvolvidos nos medios de comunicacin.
Pxina 14 de 74
Tipos de esquemas
Los tipos de esquemas ms usuales son: de llaves, de nmeros, de flechas, de rbol y diagramas. Veamos a continuacin algunos ejemplos de cada uno de estos esquemas.
Esquema de llaves. Sirva como ejemplo el que hemos reproducido ms arriba.
Esquema de nmeros.
Idea general (ttulo)
1. Primera idea principal.
1.1. Idea secundaria
1.1.1. Otra idea
1.1.2. Otra idea
1.2. Idea secundaria
Pxina 15 de 74
Esquema de flechas.
Esquema de rbol.
Pxina 16 de 74
Diagrama.
Secuencia de actividades
S5.
Pxina 17 de 74
S6.
Lea el siguiente texto y haga despus un esquema del tipo que mejor crea que
recoge su informacin. Utilice el ordenador para hacer los esquemas.
Europa se tambalea
Los pases afectados por la crisis de 1929 no buscaron soluciones colectivas para superarla. Por el contrario, cada
uno de ellos intent encontrar sus propias soluciones, olvidndose de los dems. Esto fortaleci a los nacionalismos
y la llegada al poder de partidos autoritarios que prometan hacer frente a la crisis y resolverla. As nacieron las dictaduras europeas: los fascismos.
A pesar de que las grandes potencias intentaron dejar a un lado los desquites despus de la primera guerra mundial, las heridas no llegaron a cicatrizar. Alemania haba perdido parte de su territorio y tena que pagar fuertes sumas de dinero a otros pases. Italia no estaba contenta con lo que haba obtenido en Versalles.
A estos descontentos se sumaba la crisis econmica mundial, especialmente grave en Alemania, una nacin arruinada por la guerra, con millones de parados que pasaban hambre y miseria.
Muchos ciudadanos de estos pases comenzaron a desconfiar de sus gobiernos democrticos, a los que consideraban incapaces de solucionar el problema econmico.
Los partidos y sindicatos obreros protestaban por esta situacin y cada vez tenan ms fuerza. Las clases burguesas y ricas tenan miedo de que se produjese en sus pases una revolucin obrera como en Rusia.
Dos partidos, el fascista en Italia y el nacionalsocialista (nazi) en Alemania, prometan acabar con todos estos problemas: recuperar el honor perdido en la guerra, ampliar el territorio de la nacin, devolverle su grandeza y acabar con el hambre. Para conseguir todo esto el Estado tena que ser poderoso y dirigido por un hombre fuerte: Mussolini en Italia y Hitler en Alemania.
S7.
Compare sus esquemas con los modelos presentados. Corrija posibles errores.
Qu puntuacin le pondra a su trabajo?
Pxina 18 de 74
Cortizas, A. Romance de Marinela (Historias e algn percance todas ditas en romance. Ed. Galaxia)
Secuencia de actividades
S8.
Copie, da primeira estrofa do Romance da Marinela, a ltima palabra dos versos 2, 4, 6 e 8, e sublie a slaba tnica de cada unha.
Pxina 19 de 74
S9.
Tea en conta que, se na slaba tnica hai ditongo, poida que s se repita a vocal mis aberta (a, e, o).
Rima asonante: repeticin das vogais a partir da vogal da slaba tnica da ltima palabra do verso.
Rima consonante: repeticin das vogais e das consoantes a partir da vogal da slaba tnica da
ltima palabra do verso.
Os versos 2, 4, 6 e 8 da primei-
S10.
S11.
No Romance de Marinela personifcase a fonte: a fonte meiga. Escriba personificacins semellantes para os seguintes elementos do poema:
A auga ...
O pente ...
Pxina 20 de 74
Os cabelos son...
S12.
S13.
Pareado: estrofa que est formada por dous versos con rima consonante.
Coezo hai anos un rato
que xoga ao parchs nun zapato.
Pxina 21 de 74
Prefijos locativos
Prefijos temporales
Prefijos de cantidad
Ante-: antesala.
Sub-: suboficial.
Extra-: extrajudicial.
Retro-: retrovisor.
Vice-: vicedecano.
Ante-: anteponer.
Pre-: prefabricar.
Pro-: promover.
Pluri-: plurilinge.
Mono-: monomando.
Semi-: semioscuro.
Multi-: multicelular.
Uni-: uniforme.
Archi-: archifamoso.
Infra-: infravalorar.
Prefijos de intensifi-
Extra-: extraplano.
cacin y tamao
Hiper-: hipercrisis.
Hipo-: hipocondraco.
Ultra-: ultrarrpido.
Anti-: anticlerical.
Dis-: disconforme.
Contra-: contraataque.
Prefijos de oposicin,
negacin o privacin
Sufijos: son morfemas que se posponen a la base; pueden ser de dos tipos:
Apreciativos: son muy numerosos en castellano; alteran el significado del lexema
expresando valoraciones subjetivas pero sin cambiar la categora gramatical:
casa >casita
No apreciativos, alteran de manera fundamental el significado de la base y, frecuentemente cambian su categora gramatical:
tela > teln
As, cambiando la categora gramatical, pueden crearse sustantivos y verbos por este
procedimiento:
Proceso
Nominalizacin
Creacin de sustantivos)
Verbalizacin
Creacin de verbos)
Base
Resultado
Crueldad
Movimiento
Taponar
Humedecer
Pxina 22 de 74
Secuencia de actividades
S14.
Escriba ejemplos de palabras formadas con los distintos tipos de prefijos que se
sealan en el cuadro.
S15.
S16.
S17.
Aumentativos
Despectivos
Pxina 23 de 74
Deribados de verbos
S18.
S19.
En muchos casos, los sufijos pueden tener distintos significados. Explique el que
poseen -ero / -era en las siguientes palabras: paragero, panera, librero, melocotonero.
Paragero
Librero
Panera
Melocotonero
S20.
S21.
Pxina 24 de 74
Vexamos agora a formacin de palabras mediante prefixos e sufixos en lingua galega. Estude as coincidencias e as diferenzas entrambas as linguas.
Prefixos: os prefixos colcanse diante do lexema para formar palabras novas. A continuacin citamos algns prefixos e o seu significado.
Prefixo
abibibliopreretri-
Significado
Exemplos
Negacin, privacin.
Amoral, ateo
Bilinge, bgamo
Biblioteca, bibliografa
Anterioridade.
Predicir, prehistoria
Repeticin.
Refacer, retorcer
Trimestre, trpode
Sufixos: van detrs do lexema para formar palabras novas. A continuacin citamos algns exemplos e o seu significado.
Prefixo
-ame
-eda
-ara
-n /-
-ite
Significado
Exemplos
Conxunto de.
Dentame, enxame.
Colectivo.
Alameda.
Lugar.
Panadara, confeitara.
Profesins.
Teceln/tecel, artesn/artes.
Inflamacin.
Significado
-io/ia
-echo/echa
-elo/ela
-ete/-eta
Diminucin (diminutivos)
-n/ona
azo/aza
Aumento (aumentativos)
-aco/aca
-acho/acha
-exo/exa
-uco/uca
-uzo/uza
-allo/alla
-oupo/oupa
Exemplos
Rapacia.
Gordecho.
Cadelo.
Banqueta.
Mullerona.
Cochazo, bombazo.
Paxarraco.
Fiacho
Lugarexo.
Desprezo (despectivos)
Casuca.
Xentuza.
Espantallo.
Casoupa.
Na formacin de palabras por derivacin, sucede s veces que, ao lle engadir sufixos ou
prefixos ao lexema, se obteen palabras de distinta categora gramatical pertencentes todas
elas mesma familia lxica:
Substantivo
Adxectivo
Verbo
Pan
Conversa
Lousa
Empanado
Conversador
Lousado
Empanar
Conversar
Lousar
Pxina 25 de 74
Secuencia de actividades
S22.
Adxectivo
Verbo
Vividor
Venda
Estudar
Navegacin
Choroso
Acusacin
Prata
S23.
Substantivo
Adolescente
Exuberante
Ignorante
Infantil
Inconsciente
Repugnante
Obediente
S24.
Pxina 26 de 74
Substantivo
Revestir
Seguir
Tratar
Rexurdir
S25.
Prefixo
Lexema
Sufixo
Revestimento
Re-
-vesti-
-mento.
Desordenado
Reincidente
Nacionalismo
Internacionalismo
Intocable
S26.
Adxectivos
Pxina 27 de 74
Verbos
Metfora pura. A identificacin entre os dous elementos xa total, o termo real pasa
a ser substitudo por aquel co que se comparaba:
Sen ti sempre chove (chuvia = tristura)
Secuencia de actividades
S27.
Pxina 28 de 74
Manuel Mara
S28.
Manuel Mara
Chammoslle:
libro de silencio,
prtico terminal da escravitude,
escritura feliz da opacidade,
lus que desata e nome da ledicia.
Pxina 29 de 74
Manuel Mara
Acolledora cova,
tnel uterino
polo que accedo
a un espazo en sombra.
Valcrcel, X.L.
S29.
Propmoslle que intente facer unha adivia seguindo un esquema formal coma
este:
Esquema
Exemplo
Pxina 30 de 74
S30.
Lea con atencin o seguinte poema de Eduardo Pondal, onde os tres versos
destacados en cursiva presentan o recurso da anfora:
Menia, rapaza nova
ouh, rosa de Corcoesto,
que brandeas con gracia
s doces sopros do vento:
se certo que por ti vivo,
se certo que por ti peno,
se tan doce e dadivosa,
Agora intente facer vostede un poema (mnimo, cinco versos), utilizando a anfora. Propmoslle que o faga repetindo ao comezo dos versos a conxuncin
porque o remate ser un verso diferente que peche o poema.
S31.
Complete os versos tendo en conta que as palabras que faltan son anforas.
Hai que buscar o lume e as feridas,
[ ______________ ] inventar o pranto
para conquistar a luz
para que a pomba e o pan,
[ ______________ ] a paz e a fartura,
[ ______________ ] o contento,
[ ______________ ] a pureza
caan sobre ns como unha chuvia
para sempre.
S32.
Pimentel, L. Cancin das tres cucharas pra cando Luisa tea un neno
Pxina 31 de 74
Agora intente facer un poema seguindo a estrutura do de Lus Pimentel. Empece pensando en onomatopeas que sirvan para identificar os sons de determinados seres ou obxectos, por exemplo: o vento (fiu, fiu,fiu), a pingueira ( pin, pin,
pin), o grilo (cri, cri, cri), a chuvia, a camp, as tesoiras, o cuco, as pisadas...
Utilizando esas onomatopeas como primeiro verso, escriba unha estrofa semellante s do poema.
Pxina 32 de 74
Secuencia de actividades
Antes de la redaccin definitiva de los textos haga siempre un borrador; sobre ste corrija
los errores relacionados con la adecuacin del registro, la coherencia y la cohesin, la precisin lxica y la ortogrfica. Ante las dudas que surjan, utilice los correctores ortogrficos
y diccionarios en soporte impreso o digital.
S33.
El editorial va a tratar sobre la necesidad de adoptar medidas internacionales para la proteccin de la infancia, sobre todo en los pases ms subdesarrollados.
Pueden trabajar por grupos; cada grupo elaborar un editorial.
S35.
Busquen editoriales y artculos de opinin de prensa en Internet; estudien su estructura y comparen los que han realizado en el aula con los que aparecen en
los distintos peridicos interactivos.
Pxina 33 de 74
Mais, cara metade do sculo, xorde a xeracin dos denominados Precursores do Rexurdimento, na que se inclen todos os escritores que tian obra publicada antes da aparicin
dos Cantares gallegos de Rosala (1863). Na sa maiora vinculados xeracin de 1846 e
de ideoloxa provincialista, constituron a primeira xeracin galeguista.
As das figuras mis importantes deste perodo foron Xon Manuel Pintos e Francisco
An:
Xon Manuel Pintos: o autor dA Gaita Gallega (1853), o primeiro libro da literatura galega contempornea.
Francisco An: autor dun bo nmero de composicins, entre as que destaca A Galicia, gaadora dun accsit no Xogos Florais celebrados na Corua en 1861.
Nas sas obras estn xa presentes os temas bsicos da literatura deste sculo:
Exaltacin da paisaxe galega.
Apoloxa do idioma, defendendo a sa dignificacin social e o seu emprego en todos os
niveis, as como o seu estudo.
Denuncia dos males que padece o pas: atraso econmico, emigracin...
Defensa fronte aos ataques e desprezos que sofren Galicia e os galegos.
Pxina 34 de 74
Secuencia de actividades
S36.
Francisco An
Pxina 35 de 74
Observe o emprego de verbos de sentido ao longo das estrofas: ver, or, sentir,
catar... Que sensacins transmite? Que contidos introducen?
S37.
Intimista
Social
No texto estn presentes algns dos temas esenciais do Rexurdimento. As, podemos observar coincidencias con poemas de Rosala, Pondal ou Curros.
Lea a composicin Adis ros, adis fontes, de Rosala de Castro (texto 10) e
observe o tratamento dun mesmo tema desde diferente perspectiva: o home que
parte/ o que xa est lonxe. Que similitudes existen entre ambos textos?
Pxina 36 de 74
Indican consecuencia
Indican condicin
Entonces
As pues
Si
A menos que
De ah que
A no ser que
De forma que
Excepto que
De manera que
De modo que
Pues
Puesto que
Visto que
Por tanto
Excepto si
Como
Por consiguiente
Salvo que
Por lo que
En consecuencia
Siempre que
Sino que
Considerando que
Secuencia de actividades
S38.
colesterol
conformaba
Pxina 37 de 74
S39.
Vexamos agora como se utilizan os conectadores na lingua galega. Estude as coincidencias e as diferenzas entrambas as linguas.
En galego, como conectadores, poden funcionar conxuncins (e, ou, mais, que...), adverbios (ademais, entn, tamn...) e mesmo locucins (para rematar, ou sexa, polo contrario...). Os conectadores poden expresar moitos e moi diversos valores significativos;
vexamos algns:
Comezo do discurso: ben, home, isto...
Continuacin: con todo, pois ben, agora ben...
Remate do discurso: por ltimo, mis nada...
Afirmacin: si, por suposto, evidentemente, sen dbida, desde logo, vale, de acordo...
Atenuacin: en calquera caso, de todos os xeitos, ata certo punto...
Dbida: quizais, tal vez, poida que...
Intensificacin: anda mis, mis, mesmo, nin sequera, para colmo...
nfase: claro que, pois, si que...
Negacin: non, tampouco, nin falar, en ningn caso...
(Auto)correccin: mellor dito, ou sexa, qurese dicir...
Adicin: e, ademais, anda mis, mesmo, por outro lado...
Advertencia: atencin!, escoita...
Causalidade: por iso, polo que, polo tanto, xa que, as pois...
Consecuencia: as pois, en consecuencia, en definitiva, polo tanto...
Concesividade: anda que, malia, con todo...
Enumeracin: en primeiro lugar, en segundo lugar, por ltimo...
Exemplificacin: isto , por exemplo...
Explicacin: ou sexa, dicir, isto , mellor dito...
Digresin: por certo, a propsito...
Oposicin: en cambio, anda que...
Restricin: mais, ags, polo menos...
Recapitulacin: en resumo, en definitiva, en fin, en das palabras...
Temporalidade: despois, antes, entn...
Topicalizacin: en canto a, polo que se refire a...
Pxina 38 de 74
Secuencia de actividades
S40.
Diga que valores indican estes conectadores e substitaos por outros sinnimos:
moitas virtudes
S41.
Podemos quedar o sbado, que non temos clase. Anda que, pensndoo mellor,
non sei por que temos que ir todos se, por outro lado, ademais, moitos xa teen o
seu traballo rematado. En cambio, os que anda non o fixeron traballaran peor se
estivsemos todos xuntos. As que o mellor ser que vean os que anda non acabaron.
Pxina 39 de 74
No prlogo a poetisa cualifica os seus versos de pobres enxendros da mia tristura e fillos
cativos das horas de enfermidade e ausencia. A clasificacin temtica a seguinte:
Subxectivos: expn as penas propias. Son poemas con ton amargo e pesimista.
Obxectivos: afondan na anlise das inxustizas que padecen o noso pas e os seus habitantes, e que son causa da emigracin masiva da xente nova galega.
O libro aparece dividido en cinco partes que se relacionan con estes ncleos temticos:
Pxina 40 de 74
Outro dos mritos deste libro radica na orixinalidade mtrica dos poemas: Rosala realizou
combinacins mtricas innovadoras (octoslabo + hendecaslabo, decaslabo + alexandrino...), coas que se anticipa gran renovacin levada a cabo tempo despois polos modernistas.
Rosala ten que ser includa na nmina das mulleres pioneiras da arte literaria que, con
Emilia Pardo Bazn, Concepcin Arenal, Fernn Caballero e outras moitas, abriron un
camio que logo percorreran moitsimas mis escritoras no sculo XX.
Secuencia de actividades
S42.
Lea os seguintes textos. Como esperable na poesa desta poca, van aparecer
numerosas palabras non normativas (algunhas delas aparecen sinaladas cun asterisco).
Poema 1.
Daquelas que cantan s pombas e s flores
todos din que teen alma de muller;
pois eu que n as canto, Virxe da Paloma,
ai!, de que a terei
Poema 2.
Follas novas!, risa dme
ese nome que levs*,
cal si a unha moura aben moura,
branca lle ose chamar.
Poema 3.
Unha vez tiven un cravo
cravado no corazn,
e eu non me acordo xa se era aquel cravo
de ouro, de ferro ou de amor.
Soio* sei que me fixo un mal tan fondo,
que tanto me atormentou,
que eu da e noite sen cesar choraba
cal chorou Madalena na Paixn.
Seor que todo o podedes
-pedinlle unha vez a Dios*-,
daime* valor pra* arrancar dun golpe
cravo de tal condicin.
Pxina 41 de 74
Poema 4.
Cando penso que te fuches,
negra sombra que me asombras,
p dos meus cabezales
tornas, facndome mofa.
Poema 5.
Tecn soa a mia tea
sembrei* soa o meu nabal,
soia* vou por lea ao monte,
soia* a vexo arder no lar.
Poema 6.
Adis*, ros, adis fontes,
adis regatos pequenos,
adis vista dos meus ollos,
non sei cando nos veremos.
Mia terra, mia terra,
terra onde me criei,
hortia que quero tanto,
figueirias que prantei.
Prados, ros, arboredas,
pinares* que move o vento,
paxarios piadores,
casia do meu contento.
Muo de castaares*,
noites craras de luar,
campanias trimbadoras*
da igrexia do lugar.
Amorias das siveiras
que eu lle daba meu amor,
caminios entre o millo,
adis para sempre, adis!
Adis gloria! Adis ocntento!
Deixo a casa onde nacn,
deixo a aldea que conoso*
por un mundo que non vin!
Pxina 42 de 74
S43.
Poema 1.
S44.
Poema 2.
A palabra follas funciona nese mesmo texto con dous significados. Cales? Que
suxire cada un?
Cal a razn de que lle dea risa o nome do libro? Que recursos literarios utiliza
para expresar esta razn?
Rosala utiliza unha serie de metforas para caracterizar o seu libro. Cales e
que expresan?
Pxina 43 de 74
S45.
Poema 3.
A voz textual di non saber se o cravo era de ouro, de ferro ou de amor. De que
cre que era?
A comparacin cal chorou Madalena na Paixn ten resonancias do Novo Testamento e consrvase na cultura popular no dito chorar como unha Madalena.
Explique esa comparacin.
Pxina 44 de 74
S46.
Poema 4
O poema pode dividirse en das partes: estrofas I, II, III e estrofa IV. Cal o
tema de cada unha?
A negra sombra unha metfora. Que pensa que pode significar? Por que?
Pxina 45 de 74
S47.
Poema 5
Pxina 46 de 74
Argumentar: es transmitir informacin y a la vez intentar persuadir o convencer de algo, recurriendo a la lgica para justificar lo que se dice.
Intencin: de lo que se trata con la argumentacin es provocar o aumentar la adhesin
de un auditorio o de los lectores a las tesis presentadas.
Estructura: estos textos deben presentar estructura cohesionada; es decir, los prrafos
deben tener una gran dependencia unos de otros, para poder deducir conclusiones.
El texto argumentativo suele tener las siguientes partes:
Punto de partida: idea fundamental sobre la que se va a argumentar.
Argumentacin: se confirma o rechaza la idea anterior.
Conclusin: ideas a las que se llega a partir de los argumentos.
Son elementos caractersticos de los textos argumentativos el uso de oraciones subordinadas y de los conectores lgicos. Algunos de los conectores ms importantes son:
De causa: porque, pues, puesto que, a causa de, en vista de que, por tanto...
De consecuencia: conque, por lo tanto, pues, por consiguiente, luego, as que...
De oposicin: pero, aunque, no obstante, antes bien, por lo dems, con todo...
De concesin: aunque, a pesar de que, aun cuando, as, si bien...
De finalidad: para que, a que, a fin de que, con el objeto de que, con vistas a...
Los recursos retricos (metfora, metonimia, aliteracin, anttesis, paradoja...) deben provocar la adhesin del oyente.
Las falacias
Las falacias son argumentos incorrectos, pero formulados de manera que parecen adecuados; se utilizan con finalidad persuasiva y deben ser detectadas para evitar el engao. Aqu
tiene algunas de las falacias ms frecuentes.
Argumento de
apelacin a la
fuerza
Argumento
ofensivo
Argumento de
apelacin a la
piedad
Argumento por
ignorancia
Argumento de
Argumento
Argumento
circular
de generalizacin
Argumento
Pxina 47 de 74
de apelacin
emocional
Secuencia de actividades
S48.
Localice en el texto anterior los prrafos que pertenecen a cada una de las partes de la estructura del texto argumentativo.
S49.
Localice en el texto algunos conectores de subordinacin sintctica y algn recurso literario que provoque la adhesin del lector.
Pxina 48 de 74
S51.
S52.
Si su hijo ha suspendido en junio, este verano lo baaremos en un mar de conocimientos que le refrescarn
la memoria hasta aprobar en septiembre.
Pxina 49 de 74
S53.
S54.
Pxina 50 de 74
Das das obras mis importantes de Eduardo Pondal son Queixumes dos pinos e Os eoas.
Queixumes dos pinos. Como Rosala, Eduardo Pondal pretenda a exaltacin de Galicia. Na sa obra, podemos diferenciar dous tipos de poesa:
Poesa pico-lrica. Nestes poemas opense dous perodos positivos (o pasado celta e un futuro de gloria) co presente de sometemento. Pretenda recrear un pasado
celta glorioso que servise de exemplo cara ao futuro.
Pasado (+)
Idade de ouro, poca gloriosa,
liberdade
Presente (-)
Escravitude: perda dos sinais de
identidade (a lingua)
Futuro (+)
Esperanza e triunfo
Poesa lrica. Os temas principais son a natureza ( atemporal, sen presenza humana) e a muller (vista de das maneiras: ao xeito romntico, idealizada, ou presa do
home, como obxecto para a paixn).
Os Eoas. un longo poema pico narrativo que canta a descuberta de Amrica por Coln. Converteuse nun proxecto no que traballou ata a sa morte e que permanecera
indito ata 1992. A obra supn un paso importante cara consolidacin do galego como vehculo de cultura.
Manuel Curros Enrquez
Aires da mia terra. En 1877, Manuel Curros Enrquez gaa un certame potico en
Ourense co poema A Virxe do Cristal. Aires da mia terra consta de 21 poemas, ademais dos tres cos que gaara o concurso de Ourense. Neles estn presentes as tres lias
temticas fundamentais que o autor trata:
Poesa cvica. Curros cra na funcin social da poesa. Denunciou a situacin de Galicia e a actitude pasiva dos galegos que non loitaban por ela. A faceta do seu progresismo que mis escandalizaba aos seus contemporneos era o anticlericalismo.
Poesa costumista. Curros participou da esttica romntica continuando a lia de
Rosala e da poesa popular.
Poesa lrica. Son poucos os poemas nos que Curros expresa a sa propia situacin
anmica. Neles trata de acontecementos familiares, o nacemento dun fillo, a morte
da nai e outros nos que o pesimismo e a desesperanza imprgnaos de saudade.
O divino sainete. Publicado en 1888, un longo poema narrativo de temtica satrica e
social. Tomando como modelo a Divina comedia, de Dante, relata unha imaxinaria peregrinaxe a Roma na compaa de Francisco An para asistiren ao xubileu de Len
XIII. A partir deste tema, Currros realiza unha forte stira anticlerical, social e literaria.
Pxina 51 de 74
Secuencia de actividades
Poema 1
Que din os rumorosos
na costa verdescente*,
ao raio transparente
do plcido luar?
mais s os ignorantes,
e fridos* e duros,
imbciles e escuros
non os entenden, non.
Poema 2
Oh, da terra de Xallas, feros corvos
que vagantes* ands*
sen pensar no destino,
sen hoxe nin ma,
que puidera ser voso compaeiro
pola agreste soed*!
Poema 3
-Est tolo, se dixeron*;
este pobre home delira;
as flores teen puais
para poder tirar a vida?
E deixronme al s
na mia triste agona.
Poema 4
Cando os duros machados
feren os altos pinos*
e caen con estrondo
no chan de Bergantios,
non caen, non, en vano
cal xigantes erguidos,
sen gloria nin renome,
nos seus eidos bravos:
Eduardo Pondal
Pxina 52 de 74
Poema 5
I mirar as xents andorias
cara terra que deixa pasar:
Quen puidera dar volta pensaba-,
quen puidera convosco voar!...
Mais as aves i o buque fuxan
sen or seus amargos lamentos:
S os ventos
repetan:
Quen puidera convosco voar
Poema 6
Pxina 53 de 74
S55.
Os rumorosos
Costa verdescente
As altas copas
valeroso chan
Fogar de Breogn
S56.
S57.
contido da pregunta e da
resposta
responde?
Pxina 54 de 74
S58.
No poema 2, Pondal (ou o bardo) expresa un desexo. Cal? Cales son as razns
dese desexo?
S59.
S60.
Na ltima estrofa dese poema 3, unha anttese expresa a imposibilidade de solucin para a situacin descrita. Explqueo.
S61.
O poema 4 dinos que, cando son derrubados, os pieiros non morren inutilmente, xa que deixan estendida a semente para que nazan outros novos. Con que
se comparan os pieiros?
S62.
Pxina 55 de 74
S63.
No poema 5, de Curros Enrquez, podemos considerar tres partes. As das primeiras recollen feitos simultneos acontecidos en lugares diferentes; a terceira,
a situacin tempo despois. Resuma o contido de cada unha desas partes.
1 parte
2 parte
3 parte
S64.
S65.
Como explica que na primeira parte do poema se lle chame ingrato galn a quen
se lle chama na segunda infeliz amador?
S66.
Pxina 56 de 74
S67.
S68.
O dono do castelo non vai ter importancia no relato. Para que o presenta, pois,
Curros? Que nos conta del?
S69.
Pxina 57 de 74
Secuencia de actividades
En 1780, el mdico bolos Luigi Galvani realiz un experimento con una rana muerta, a la que aplic en las ancas dos tipos
de metal. Al contraerse los msculos del animal, Galvani pens que haba descubierto la llamada, por ese motivo, electricidad
animal. En realidad, la corriente era generada por dos metales, que hacan que los msculos se contrajeran. La cuestin de la
electricidad animal se resolvi en 1800, cuando el fsico Alessandro Volta, siguiendo los principios del experimento de Galvani, construy la primera pila elctrica, sirvindose de un papelito empapado en cido y de dos placas de metales diferentes.
Entre los dos metales se cre una diferencia de potencial y, por consiguiente, una corriente elctrica.
La pila es un dispositivo que genera electricidad, es decir, un flujo de electrones entre un polo negativo y uno positivo. En la pila
de Volta, dos placas de metal de cinc y cobre, respectivamente, se sumergen en una solucin poco concentrada de cido sulfrico, y se conectan con un metal conductor. La placa de cinc es el polo negativo y la de cobre, el positivo. Al cido sulfrico se
le llama electrolito.
En el caso de la pila de Volta, el electrolito tena que ser necesariamente lquido, por lo que este tipo de pila resultaba poco
funcional.
Las pilas que usamos habitualmente son, casi siempre, pilas secas de manganeso, en las que se utiliza el xido de manganeso como polarizante. En este tipo de pilas, el recipiente de cinc hace de polo negativo y la barra central de carbono y grafito
hace de polo positivo. Como electrolito se usa una pasta de cloruro de amonio y almidn. La despolarizacin consiste en la
reaccin entre el xido de manganeso unido al grupo OH y el hidrgeno presente en el electrolito. El resultado es agua, xido
de manganeso y amoniaco.
Newton, I. Siglo XXI, Ciencia y tecnologa vistas de cerca
Pxina 58 de 74
S70.
S71.
Existen diversos tipos de exposicin: la especializada y la divulgativa. La exposicin siguiente es de carcter divulgativo. Lala detenidamente y conteste:
La informacin es proteccin.
Si habitas en una zona prxima al bosque: Memoriza los nmeros de telfono de los equipos de socorro, localiza
el interruptor general de la corriente elctrica y las llaves generales del agua y el gas de tu casa, ten a mano los
elementos de seguridad necesarios, en caso de emergencia escucha la radio para recibir informacin y en cualquier caso sigue las instrucciones de las autoridades.
Evita los incendios
Infrmate de la poca de mayor riesgo de incendios, durante este perodo toma precauciones, no tires cigarros
encendidos al suelo, ni por la ventanilla del coche. Mantn el bosque limpio, no dejes acumular basura, restos ni
productos inflamables. No tires cohetes, globos ni otros artefactos que puedan provocar fuego. No aparques en
lugares de hierba seca, se puede iniciar un incendio a causa de la elevada temperatura del tubo de escape.
Ante un incendio forestal
Acta rpido, llama a los bomberos; si el fuego es pequeo, trale tierra, agua o golpalo con ramas secas de rbol, comunica que hay un incendio a los habitantes cercanos.
Qu informacin contiene?
A quin va dirigida?
Pxina 59 de 74
S72.
Los siguientes textos nos informan acerca de las caractersticas que presentan
algunos lugares y de los motivos para visitarlos. Lalos detenidamente y piense
qu lugar visitara si su inters fuera:
S73.
Intente utilizar un lxico culto y ser lo ms objetivo que sea posible. Recuerde que
la intencin de un texto expositivo es suministrar al receptor un cierto saber o informacin sobre el tema dado. Es importante que la redaccin final del texto se
atenga a las normas de presentacin de cualquier trabajo; corrija y reelabore cuanto sea necesario para esa correcta presentacin.
Pxina 60 de 74
Internet unha superautoestrada da informacin. unha rede de redes informticas conectadas entre si en todo o mundo e que ofrece moita e variada informacin aos usuarios e
s usuarias.
O servizo WWW (World Wide Web, ou rede global mundial) permite acceder aos servizos mediante unha ferramenta de navegacin, que pode ser un programa informtico deseado para tal uso, como por exemplo Internet Explorer ou Netscape Navigator.
A informacin organzase nuns documentos de texto, chamados pxinas web, nas que
se poden combinar texto, imaxe, son e vdeo. Algunhas son interactivas, dicir, pdese intercambiar informacin con elas.
Para conectarse a internet preciso ter un computador axeitado, un mdem (un perifrico que permite a transmisin de datos entre dous computadores) e unha lia telefnica
ordinaria. Ademais disto necestase un software de conexin, que ofrecen as compaas de
telecomunicacins e que empregan unha conexin chamada PPP.
Para procurar unha determinada informacin s temos que escribir un enderezo, accederemos a el e poderemos ler as sas pxinas.
Buscadores
A cantidade de informacin case ilimitada; por iso necesario empregarmos os buscadores ou portais, que nos axudan na nosa busca. Os mis empregados, entre outros, son:
[http://www.google.com]. o mis utilizado de todos. Segundo a compaa propietaria,
actualmente Google responde a mis de 200 millns de consultas ao da.
[http://www.yahoo.com]. Ten as pxinas rexistradas nel clasificadas por temas; s hai
que escribir unha palabra clave do que queremos buscar.
[http://www.altavista.com]. Rastrexa a palabra clave en todos os documentos da rede.
Ademais permite facer preguntas e obter respostas.
[http://www.lycos.com]. Con caractersticas similares aos anteriores.
[http://www.hotbot.com]. Aparecen as pxinas do tema que se busca agrupadas segundo criterios determinados.
Hai, tamn un buscador de buscadores [www.buscopio.com]. Neste directorio aparecen
buscadores xenricos e temticos. Dentro dos xenricos atopamos os buscadores galegos
que existen ata o momento: Enxebre [www.enxebre.com], Galiciacity (buscador de recursos de Galicia), Vieiros (portal de acceso aos recursos galegos [www.vieiros.com] e Merln
(recursos da Corua) [www.merlin.dicoruna.es].
Recursos bibliogrficos
Internet pdenos ofrecer bibliografa abundante sobre calquera tema. As grandes bibliotecas nacionais teen os seus catlogos informatizados; dicir, podemos saber, por exemplo, todos os libros e edicins que ten publicados un autor ou unha autora determinados,
indicando, ademais, a sa localizacin.
Pxina 61 de 74
Algns escritores difunden a sa obra non s en papel impreso, senn tamn en versin
dixital, e moitos contan con pxinas persoais.
A isto hai que engadir a aparicin e difusin dos blogs, weblogs ou bitcoras, pxinas
persoais en que o autor publica textos breves ordenados cronoloxicamente: o primeiro que
aparece o ltimo en ser escrito. Os blogs permiten editar textos multimedia (palabras,
imaxes e msica de forma simultnea) e supoen un novo modo de entender a escritura e a
edicin.
A maiora dos blogs tratan temas autobiogrficos, ao estilo do clsico diario: reflexins,
sentimentos, opinins...; pero tamn hai bitcoras de poesa, narracin, ensaio, etc. Cada
vez son mis frecuentes os blogs de escritores que, marxe da sa obra en formato libro,
escriben poesas ou relatos para publicar na rede, o que lles permite establecer unha interaccin cos lectores, xa que estes poden opinar respecto deses textos.
Exemplificacin de busca de documentacin utilizando internet ata atoparmos un libro de
lrica galega medieval
En primeiro lugar escribimos o enderezo ao que imos acceder: [http://www.mcu.es], para entrarmos nas pxinas nas que o Ministerio de Cultura ofrece unha listaxe de ligazns aos recursos bibliogrficos. Aparece a seguinte pantalla, na que seleccionamos a
opcin Bibliotecas Pblicas del Estado; a seleccin est en vermello.
Aparece en pantalla informacin sobre as bibliotecas pblicas do Estado, e ns seleccionamos Galicia. Se entramos no catlogo da biblioteca pblica da Corua, despois
poderemos consultar o catlogo xeral de todas elas.
Pxina 62 de 74
Secuencia de actividades
S74.
Localice en Internet a Biblioteca Virtual Galega e, usando os seus arquivos, conteste s seguintes preguntas:
Cal o enderezo electrni-
S76.
Utilizando un buscador de internet, localicen pxinas de talleres literarios galegos. Dividan a clase en grupos e que cada grupo participe nun deses talleres.
S77.
En [http://www.blogaliza.org] encontrar unha lista dos blogs galegos. Entre nalgn e analice o contido dos textos publicados.
Pxina 63 de 74
Secuencia de actividades
S78.
Na mia opinin... / Estou de acordo con ou en desacordo con... / Polo que respecta a... / Debo insistir en... / Gustarame engadir... / Doutra banda... / Para finalizar,
finalmente, en conclusin...
S79.
S80.
Pxina 64 de 74
Pxina 65 de 74
Modelo de solicitud
Expone:
Que.........................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
Que.........................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
De acuerdo con todo lo anterior, solicita:
Que.........................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
A esta solicitud se adjuntan los siguientes documentos:
1 ............................................................................................................................................................................................
2 ............................................................................................................................................................................................
3 ............................................................................................................................................................................................
4 ............................................................................................................................................................................................
Firma
Pxina 66 de 74
Secuencia de actividades
S81.
Que el pasado da 05/11/96 se encontraba de visita por Lugo y aparc su vehculo en la calle Loureiros, en la acera donde se encuentra el parque de los
Enamorados.
Que aunque la rueda delantera izquierda tocaba la lnea amarilla, el espacio invadido era mnimo y no se poda considerar que el coche estuviese aparcado
delante del vado permanente de entrada al jardn.
Que en todo caso, considera abusiva la multa de 75 euros impuesta por los
agentes de la polica local.
La liberacin de pagar dicha multa por ser la primera vez que ocurre, o cuando
menos, un descuento en la cuanta de esta.
ILMO. SR. ALCALDE DEL AYUNTAMIENTO DE LUGO
Pxina 67 de 74
S82.
S83.
Pxina 68 de 74
O ingls
O caso aconteceu na Pampa Central da Repblica Arxentina e no tempo da guerra de Cuba.
Era eu daquela un delicado rapaz de doce anos, aflixido pola morria das paisaxes nativas, acabadas de deixar, e pola tristura
dos campos en que me va forzado a vivir.
Quizais o sangue marieiro dos meus antepasados foi o causante da mia afeccin a debuxar barcos. E nas paredes da tenda
do meu pai foron aparecendo, pintados da mia man, os barcos da escuadra espaola, que eu consideraba tan poderosa como
calquera outra do mundo.
Para representar mellor a fortaleza dos nosos navos sempre lles poa das chemineas de mis, todas: un fume mouro, terriblemente trxico. E logo, debaixo de cada barco, campaban letreiros fachendosos, ditados pola fogaxe patrioteira: Ai do que
se poa por diante!. Non hai que poida. Para todos vs abonda un de ns....
O ingls don Guillerme viaxaba sempre con dous gauchos e moitos cabalos. Cada vez que baixaba das sas terras de Ro
Negro durma na nosa casa. Era home de corpo grande, pel clara, louro de pelo, ollos azuis e maneiras pouco fidalgas, e no
cinto de coiro lucalle sempre un revlver con empuadura de ncara.
Cando don Guillerme reparou nos meus debuxos escachou de risa, e entn correspondn a tal ofensa con ditos alporizados
que aumentaron a sa ledicia.
Cantas veces pasou por al don Guillerme tantas veces me fixo rabiar; mais eu saba que o triunfo na guerra de Cuba me dara
forzas dabondo para esmaga-la fachenda daquel ingls repugnante.
O coecido desastre de Santiago de Cuba, onde a escuadra espaola foi afundida polos americanos, derrubou as mias ilusins, e non sera doado describir agora o infinito desespero en que me vin perdido. Por aqueles das pasou o ingls, e dodo
quizais da mia tristura xa non se burlou dos meus barcos; pero feriume con estas palabras sarcsticas:
- Agora tnde-la escuadra submarina mis grande do mundo...
Endexamais dixese don Guillerme semellante cousa, pois no mesmo intre decidn asasinalo.
Ouh, o plan criminal era o demo! No fo das das da noite entrara de esguello no cuarto do meu inimigo. Andando amodio,
no bico dos ps, chegara cabo do leito e de speto, zas!, espetaralle un coitelo na gorxa.
Aquela noite deiteime cos ollos ben abertos, apreixando na man o coitelo de mata-los carneiros. O reloxo do comercio tardou
tanto en da-las das que fun vencido polo sono.
Cando espertei bata o sol no lombo da Pampa. O ingls salvrase de milagre.
Outra vez. Por favor, outra vez non. Xa era a terceira vez en cinco das que lle pasaba, sar do ascensor e atopar un portal distinto de cada vez. Este era escuro, o tpico felpudo que a da entrada do ascensor baixando dous banzos ata a porta. A tpica
xardineira con plantas de plstico a un lado. Mirou nas caixas do correo. Al estaba unha caixa do correo co nome seu, esa non
era a sa caixa do correo. A ver se haba correspondencia. Non haba nada. Mecagoental, deulle un pequeno golpe coa man.
Era para cabrearse. Que o portal da ta casa cambie constantemente, a algns construtores habaos que fusilar.
Camiou por riba do felpudo. Abriu a porta e sau ra. O terrible que ata agora sempre o atopara cambiado cando saa do
piso, pero calquera da poda cambiar estando el fra e se cadra logo non saba dar coa sa casa. Cambiara tamn a fachada do edificio? E o nmero? Volveu atrs lixeiro. 78. Non, claro, o nmero non poda cambiar, Se non como lle haba chegar
a correspondencia? Claro que ultimamente estballe a chagar moi pouca correspondencia. Quen saba, se cadra tamn cambiaba o nmero.
E que diran os outros vecios dos cambios? Calquera saba, naquel edificio un nunca daba coecido aos vecios, un sempre
va caras novas. Seguramente era xente que alugaba piso por unha tempada ou por meses. Uns vian e outros an, sempre
caras novas. Se cadra nin se decataban. Si. Inda bo , se quedaba na ra sen poder entrar polo menos non poda perder os
carns. Nunca se saba, igual nunca suceda pero se suceda non quedar na ra sen os papeis sequera. Quen lle cre a un se
non leva carn? Apalpou o vulto da carteira na chaqueta. Mirou a hora, apurou o paso, xa era algo tarde.
Pxina 69 de 74
Memoria
Roxelio. A voz da nai chamndoo desde a cocia facao sentir mis a gusto entre as sabas quentes. Que gusto as sabas limpas e planchadas. As do cuartel eran mis speras. Que ben se estaba. Cantas horas levara durmindo? A cabeza sorrinte da
nai apareceu asomada na porta entreaberta. A ver, langrn. Vas pasar o permiso enteiro durmindo. Colleu unha zapatilla do
chan e fixo como que lle arreaba con ela, el cubriuse debaixo das mantas. Vea, que ts o almorzo na mesa. Destapouse e
viu un pedazo da bata encarnada da nai sando pola porta. Aquela tarde tia que xogar un partido cos compaeiros e pola noite levar a Charo ao baile. Tia que aproveitar os das de permiso. Querera Charo ir ao ro? Tia que mercar preservativos
antes de ir xogar o partido. Ergueuse, puxo a bata verde e calzou as zapatillas. Sau. Na cocia a sa muller quentaba o caf
mirando distrada para a cafeteira no lume de butano. Ensinouche as notas o rapaz?, dxolle. Sentou na mesa detrs dela,
acariou cos dedos o borde da cunca de porcelana, non, dixo. A figura de Charo era fraca e remataba nunha cabeza despeluxada de cabelo entre medias loiro e cincento. Como adelgazara cos anos. Outras mulleres engordan cos aos e os prees,
Charo adelgazara. Pasou as mans pola barriga que lle caa por riba do cinto. Ela sacou a cafeteira do lume e colleu o cacharro
do leite na outra, deu volta e botoulle na cunca o leite primeiro e despois caf. El botou un par de culleradas de azucre e empezou a remexer cando sentiu que o chamaban desde a ra, Roxelio. Asomouse, eran Fito e Mocos que miraban para arriba
coas carteiras dos libros na man. Xa vou, dixo. Colleu o bocadillo de enriba da mesa. Espera dixo a nai-, embrlao un papel
que vas manchar os libros. Todos os das cho teo que dicir. Colleu a pxina do xornal que lle deu a nai e embrolou lixeiro o
bocadillo. Gardouno na carteira e sau da cocia correndo e facendo o rudo do motor dun coche. Sentiuse bater a porta de fra. Baixaba as escaleiras a modo agarrndose do barandal cunha man e axudndose co caxato no outra, a despacio, Roxelio, a despacio.
Suso de Toro
Francisco Rozados
Vellez
Decatouse de que era vella unha noite de treboada cando, en lugar de asustala, o bruar do vento entre as rbores da horta se
converteu na sa nica compaa.
Celia Recarey
Pxina 70 de 74
Por causas que desconocemos y que la empresa de transportes no ha sabido precisar, el envo ha llegado
mojado a nuestras instalaciones. Por este motivo no podemos poner a la venta dicho material.
Nuestra opcin es devolverles a portes debidos todo el material para que ustedes, en un plazo lo ms corto
posible, repongan la mercanca. Debido a la gran aceptacin entre el pblico de estos libros, solicitamos la
mayor eficacia en la reposicin, con el fin de que este incidente afecte lo menos posible a nuestros clientes.
Atentamente:
Mario ngel Gonzlez
Pxina 71 de 74
Secuencia de actividades
S84.
Indique las partes en las que se puede dividir la siguiente carta de reclamacin
(reclamacin y peticin de reparacin de daos).
C/ Boavista, 16
36116 - Ourense
Fbrica de zapatos M. Lpez
Polgono Industrial Turia-2
Nave 2B
ASUNTO: Reclamacin
Nuestra referencia: B/5
Su referencia: T-02/05
Ourense, 15 de Mayo de 1999
Estimados seores:
Nada ms recibir el pedido que les solicitamos, comprobamos que el nmero de pares de zapatos de
piel de caballero con referencia C/712 es inferior al solicitado. En el pedido que se les hizo el da 15
de abril con nmero 1.209 se les pidi la cantidad de 20 pares de los nmeros desde el 40 hasta el
44, ambos incluidos, y ustedes enviaron 20 pares de los nmeros 41 y 43.
Faltan, por lo tanto, los zapatos correspondientes a los nmeros 40 y 44.
Contamos con que nos enven los pares que faltan lo antes posible debido a la buena venta que este
modelo est teniendo entre nuestros clientes.
Esperamos su contestacin urgente y pedimos disculpas si la confusin se ha debido a una redaccin ambigua por nuestra parte.
Atentamente:
Amalia Tnez
Recuerde que puede utilizar las hojas de reclamacin, si fuera necesario, en todo
tipo de establecimientos pblicos: supermercados y grandes superficies, cafeteras, farmacias, pticas, tiendas de moda, libreras, discotecas, salas de juegos...
Pxina 72 de 74
Profesin.
Telfono.
Direccin.
Cuerpo o comunicacin
Esta parte contiene la peticin que hace la persona solicitante con las razones y motivos en
los que se apoya. El cuerpo se divide normalmente en dos grandes apartados:
Exposicin. En ella aparece el motivo de la peticin. Esta parte va precedida por la palabra Expone (o Expongo), escrita en letras destacadas y seguida por dos puntos y aparte. En las lneas siguientes aparecer el motivo en el que se apoya la peticin. Si los
motivos fueran varios, aparecen separados e introducidos por Que.
Solicitud. Aqu aparece el contenido concreto de la peticin. Este apartado acaba con la
frmula Solicita (o Solicito) escrita en letras destacadas.
Si se fija en la persona del verbo, observar que las instancias, igual que las solicitudes, se
redactan en primera o tercera persona del singular.
Final
Pxina 73 de 74
Secuencia de actividades
S85.
Pxina 74 de 74